ATURAN PENCACAHAN. Bab. Di unduh dari : Bukupaket.com. Pencacahan Permutasi Kombinasi Kejadian Ruang Sampel Titik Sampel Peluang

Ukuran: px
Mulai penontonan dengan halaman:

Download "ATURAN PENCACAHAN. Bab. Di unduh dari : Bukupaket.com. Pencacahan Permutasi Kombinasi Kejadian Ruang Sampel Titik Sampel Peluang"

Transkripsi

1 Bab 8 ATURAN PENCACAHAN A. KOMPETENSI DASAR DAN PENGALAMAN BELAJAR Kompetesi Dasar Setelah megiuti pembelajara ii siswa mampu: 1. Memilii motivasi iteral, emampua beerjasama, osiste, siap disipli, rasa percaya diri, da siap tolerasi dalam perbedaa strategi berpiir dalam memilih da meerapa strategi meyelesaia masalah. 2. Medesripsia da meerapa berbagai atura pecacaha melalui beberapa cotoh yata serta meyajia alur perumusa atura pecacaha (peralia, permutasi da ombiasi) melalui diagram atau cara laiya. 3. Meerapa berbagai osep da prisip permutasi da ombiasi dalam pemecaha masalah yata.. Medesripsia osep ruag sampel da meetua peluag suatu ejadia dalam suatu percobaa. 5. Medesripsia da meerapa atura/ rumus peluag dalam mempredisi terjadiya suatu ejadia duia yata serta mejelasa alasa-alasaya. 6. Medesripsia osep peluag da harapa suatu ejadia da megguaaya dalam pemecaha masalah. Pegalama Belajar Melalui pembelajara materi atura pecacaha, siswa memperoleh pegalama belajar: Berdisusi, bertaya dalam meemua osep da prisip atura pecacaha melalui pemecaha masalah oteti yag bersumber dari fata da liguga. Berolaborasi memecaha masalah auteti dega pola iterasi eduatif.. Berpiir tigat tiggi dalam meyelidii, memaipulasi, da megapliasia osep da prisip-prisip atura pecacaha dalam memecaha masalah oteti. Pecacaha Permutasi Kombiasi Kejadia Ruag Sampel Titi Sampel Peluag Di uduh dari : Buupaet.com

2 Kompetesi Dasar Setelah megiuti pembelajara turua siswa mampu: 7. Memilih da megguaa atura pecacaha yag sesuai dalam pemecaha masalah yata serta memberia alasaya. 8. Megidetifiasi masalah yata da meerapa atura peralia, permutasi, da ombiasi dalam pemecaha masalah tersebut. 9. Megidetifiasi, meyajia model matematia da meetua Peluag da harapa suatu ejadia dari masalah otetual. Pegalama Belajar Melalui pembelajara materi atura pecacaha, siswa memperoleh pegalama belajar: Berdisusi, bertaya dalam meemua osep da prisip atura pecacaha melalui pemecaha masalah oteti yag bersumber dari fata da liguga. Berolaborasi memecaha masalah auteti dega pola iterasi eduatif.. Berpiir tigat tiggi dalam meyelidii, memaipulasi, da megapliasia osep da prisip-prisip atura pecacaha dalam memecaha masalah oteti. Di uduh dari : Buupaet.com

3 B. PETA KONSEP Masalah Oteti Peluag Kaidah Pecacaha dapat dihitug melalui dihitug megguaa Usur Peluag Atura Peralia Permutasi Kombiasi Teorema Biomal Ruag Sampel Titi Sampel Matematia 35 Di uduh dari : Buupaet.com

4 C. MATERI PEMBELAJARAN 1. Meemua Kosep Pecacaha (Peralia, Permutasi, da Kombiasi) a. Atura Peralia Setiap orag pasti perah dihadapa dalam permasalaha memilih atau megambil eputusa. Misalya: setelah tamat seolah aa memilih program studi da di pergurua tiggi yag maa? Ketia beragat e seolah memilih jalur yag maa. Dalam matematia ita dibatu utu meetua baya piliha yag aa diambil. Utu lebih memahami cermati masalah da egiata beriut. Masalah-8.1 Bei, seorag siswa Jurusa IPA lulusa dari SMA Negeri 1 Tarutug Tahu 2013 igi mejadi mahasiswa di salah satu pergurua tiggi egeri (PTN) yag ada di pulau Sumatera pada Tahu Ayah Bei meyetujui citacita Bei asala uliah di Meda. Di Meda terdapat PTN da juga memilii jurusa yag digemari da yag dipilih oleh Bei, yaitu Biologi atau Pedidia Biologi. Paitia SNMPTN memberia esempata epada calo mahasiswa utu memilih masimum tiga jurusa di PTN yag ada di Idoesia. Batulah Bei utu megetahui semua emugia piliha pada saat megiuti SNMPTN Tahu 2013? Alteratif Peyelesaia Utu megetahui semua piliha yag mugi, ita harus megetahui apaah semua PTN di Meda memilii Jurusa Biologi atau Jurusa Pedidia Biologi. Teryata, haya USU da Uimed saja yag memilii piliha Bei tersebut. USU haya memilii Jurusa Biologi, tetapi Uimed memilii Jurusa Biologi da Jurusa Pedidia Biologi. Sesuai atura paitia SNMPTN, Bei diberi esempata memilih masimal 3 da miimal 1 jurusa. Mari ita uraia piliha-piliha yag mugi. Utu 3 Piliha 1. Seadaiya Bei memilih 3 piliha tersebut di satu ota, maa pilihaya adalah: Piliha 1: Biologi USU Piliha 2: Ped. Biologi UNIMED Piliha 3: Biologi UNIMED 36 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

5 Utu 2 Piliha 1. Bei haya boleh memilih 2 jurusa di UNIMED, yaitu: Piliha 1: Ped. Biologi UNIMED Piliha 2: Biologi UNIMED 2. Bei juga memilih 1 jurusa di USU da 1 di UNIMED, yaitu: Piliha 1: Biologi USU Piliha 2: Ped. Biologi UNIMED Atau Piliha 1: Biologi USU Piliha 2: Biologi UNIMED Utu 1 Piliha 1. Bei boleh haya memilih Biologi USU. 2. Bei boleh haya memilih Ped. Biologi UNIMED 3. Bei boleh haya memilih Biologi UNIMED Jadi, baya cara memilih yag mugi yag dimilii Bei sebaya 7 cara. Meurut amu, seadaiya tida ada strategi memilih jurusa, berapa cara yag dimilii Bei? Coba amu piira, bagaimaa pola rumusa utu meghitug baya cara yag mugi utu Masalah 8.1. Perahah amu megiuti pemiliha pegurus OSIS di seolahmu? Mari ita cermati cotoh beriut, sebagai masua jia suatu saat amu mejadi paitia pemiliha pegurus OSIS di seolahmu. Cotoh 8.1 Igat!!!! Ada strategi memilih jurusa. Pada pemiliha pegurus OSIS terpilih tiga adidat yai Abdul, Bey, da Cidi yag aa dipilih mejadi etua, seretaris, da bedahara. Atura pemiliha adalah setiap orag haya boleh dipilih utu satu jabata. Berapaah emugia cara utu memilih dari tiga orag mejadi pegurus OSIS? Alteratif Peyelesaia Ada beberapa metode utu meghitug baya cara dalam pemiliha tersebut. Matematia 37 Di uduh dari : Buupaet.com

6 i. Cara Medaftar Mari ita coba utu memilih tiap-tiap jabata, yaitu: a. Jabata etua OSIS Utu jabata etua dapat dipilih dari etiga adidat yag dituju yai Abdul (A), Bey (B), da Cidi (C) sehigga utu posisi etua dapat dipilih dega 3 cara. b. Jabata seretaris OSIS Karea posisi etua sudah terisi oleh satu adidat maa posisi seretaris haya dapat dipilih dari 2 adidat yag tersisa. c. Jabata bedahara OSIS Karea posisi etua da seretaris sudah terisi maa posisi bedahara haya ada satu adidat. Dari uraia di atas baya cara yag dapat dilaua utu memilih tiga adidat utu mejadi pegurus OSIS adalah = 6 cara. ii. Cara Diagram Utu dapat lebih memahami uraia di atas perhatia diagram beriut. Gambar 8.1 Diagram Poho Pemiliha Ketua OSIS 38 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

7 Misalya, Abdul merupaa siswa elas X, Bey da Cidy dari Kelas XI. Berapa baya cara memilih pegurus OSIS jia Bedahara OSIS merupaa siswa dari elas XI. Biasaya di ota-ota besar terdapat baya jalur alteratif meuju suatu tempat da jalur ii diperlua para pegedara utu meghidari macet atau meguragi lama watu perjalaa. Cotoh beriut megaja ita mempelajari baya cara memilih jalur dari suatu ota e ota lai. Cotoh 8.2 Dari Kota A meuju Ibuota D dapat melalui beberapa jalur pada gambar 8.1. Berapa baya emugia jalur yag dapat dilalui dari Kota A e Kota D? Gambar 8.2 Jalur dari Kota A e Kota D Alteratif Peyelesaia Perhatia jalur dari ota A e ota D melalui ota B Dari ota A e ota B terdapat jalur yag dapat dilalui, sedaga dari ota B terdapat 3 jalur yag dapat dilalui meuju ota D. Jadi baya cara memilih jalur dari ota A meuju ota D melalui ota B adalah 3 = 12 cara. Perhatia jalur dari ota A e ota D melalui ota C Terdapat 3 jalur dari ota A meuju ota C da 3 jalur dari ota C meuju ota D. Jadi baya cara memilih jalur dari ota A meuju ota D melalui ota B adalah 3 3 = 9 cara. Jadi baya jalur yag dapat dilalui melalui Kota A sampai e Kota D adalah = 21 cara. Matematia 39 Di uduh dari : Buupaet.com

8 Seadaiya ada satu jalur yag meghubuga ota B da ota C, berapa baya jalur yag dapat dipilih dari ota A meuju ota D? Kegiata 8.1 Catatlah baju, celaa, da sepatumu berdasara wara, emudia isilah dalam betu tabel beriut ii: Tabel 8.1 Tabel Daftar Wara Paaia Baju Celaa Sepatu Putih Hitam Colat Merah Abu-abu Hitam Biru Colat Putih Sali da legapi tabel di atas emudia perhatia data yag diperoleh da cobalah mejawab pertayaa beriut: 1. Jia diasumsia setiap wara dapat dipasaga, berapa baya emugia wara baju da wara celaa yag dapat dipasaga? 2. Berapaah baya emugia paaia legap yai baju, celaa, da sepatu amu yag dapat dipasaga? Alteratif Peyelesaia 1. Jia diasumsia setiap wara pada baju, celaa da sepatu dapat dipasaga maa dapat ditetua emugia pasaga yag dihasila; yai: Baya wara baju baya wara celaa = Baya pasaga wara baju da celaa. 2. Baya pemasaga baju, celaa, da sepatu utu tabel di atas adalah: Baya wara baju Baya wara celaa Baya wara sepatu = Baya ombiasi wara paaia. Dalam duia erja seorag pemimpi atau aryawa juga perah dihadapa dega bagaimaa memilih cara utu meyusu usur atau memilih staff. Masalah beriut ii, megaja ita utu memahami bagaimaa cara erja pada suatu supermaret. 0 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

9 Masalah-8.2 Seorag maajer supermaret igi meyusu barag berdasara omor seri barag. Dia igi meyusu omor seri yag dimulai dari omor 3000 sampai dega 8000 da tida memuat aga yag sama. Tetua baya omor seri yag disusu dari aga 1, 2, 3,, 5, 6, 7, 8. Alteratif Peyelesaia Mari ita uraia permasalaha di atas. Setiap bilaga yag berada diatara 3000 da 8000 pastilah memilii baya aga yag sama yai aga jia ditampila dalam betu olom mejadi: Perhatia utu megisi ribua haya dapat diisi aga 3,, 5, 6, 7. Artiya terdapat 5 cara megisi ribua. Utu megisi ratusa dapat diisi aga 1 sampai 8 tetapi haya ada 7 yag mugi (megapa?). Utu megisi puluha dapat diisi aga 1 sampai 8 tetapi haya ada 6 aga yag mugi (megapa?). Utu megisi satua dapat diisi aga 1 sampai 8 tetapi haya ada 5 aga yag mugi (megapa?). Dega demia, baya aga yag dapat megisi eempat posisi tersebut adalah sebagai beriut: Baya susua omor seri barag yag diperoleh adalah: = cara. Matematia 1 Di uduh dari : Buupaet.com

10 Beraita dega Masalah 8.2, Hituglah baya cara meyusu omor seri barag, jia aga 1, 2, 3,, 5, 6, 7, da 8 diperboleha berulag. Seadaiya maager supermaret tersebut igi meyusu omor seri barag adalah bilaga-bilaga gajil yag terdiri dari 5 aga. Berapa cara meyusu omor seri tersebut. Dari pembahasa masalah, cotoh da egiata di atas, dapat ita simpula dalam atura peralia beriut ii. Atura Peralia : Jia terdapat usur yag tersedia, dega: 1 = baya cara utu meyusu usur pertama = baya cara utu meyusu usur edua setelah usur pertama tersusu 3 = baya cara utu meyusu usur etiga setelah usur edua tersusu : = baya cara utu meyusu usur e- setelah obje- usur sebelumya tersusu Maa baya cara utu meyusu usur yag tersedia adalah: Dari pembahasa masalah, cotoh da egiata di atas, dapat ita simpula dalam atura peralia beriut ii. Matematia merupaa bahasa simbol. Oleh area itu, peulisa atura peralia di atas dapat disederhaaa dega megguaa fatorial. Mari ita pelajari dega teliti materi beriut. b. Fatorial Pada pembahasa di atas amu telah melaua peralia = 6. Coba ada laua peralia beriut: 1) =... 2) =... 3) =... 2 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

11 Peralia-peralia semua bilaga bulat positif berurut di atas dalam matematia disebut fatorial, yag biasa disimbola dega "!" Maa peralia tersebut dapat ditulisa ulag mejadi: 1) = 3! 2) = 5! 3) = 7! ) = 9! Secara umum fatorial dapat didefiisia sebagai beriut: Defiisi 8.1 a) Jia bilaga asli maa! (dibaca fatorial ) didefiisia dega:!= ( -1 ) ( -2 ) ( -3 ) atau!= ( -3 ) ( -2 ) ( -1 ) b) 0! = 1 Cotoh Hituglah: a. 7! +! b. 7!! c. 7!! Alteratif Peyelesaia a. 7! +! = ( ) + ( 3 2 1) = = 5.06 b. 7!! = ( ) + ( 3 2 1) c. = = ! = = 210! Matematia 3 Di uduh dari : Buupaet.com

12 2. Nyataa betu-betu beriut dalam betu fatorial. a. 7 6 b. (6!) 7 8 c. ( 1) ( 3) Alteratif Peyelesaia a. 7 6= = 7! 5! Maa dapat ditulisa bahwa 7 6= 7! 5!. b. (6!) 7 8 = = 8! c. Kerjaa secara madiri ( ) ( ) 3. Dietahui ( ) Alteratif Peyelesaia ( ) ( ) ( ) 1. 1!.!! = 5.!. 5! 120 = !.!! =, tetualah ilai, dega bilaga asli. 5.!. 5! 120 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 1. 1!.!! = 5.. 1!. 5.! =! = 5!. ( 5) = 0 c. Permutasi 1) Permutasi dega Usur yag Berbeda Masalah-8.3 Seorag resepsiois lii igi meceta omor atria pasie yag terdiri tiga aga dari aga 1, 2, 3, da. Tetua baya piliha omor atria dibuat dari: a. Tiga aga pertama. b. Empat aga yag tersedia. Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

13 Alteratif Peyelesaia a. Jia resepsiois megguaa aga 1, 2, 3 maa omor atria yag dapat disusu adalah: Terdapat 6 aga upo atria. b. Jia omor atria disusu dega megguaa aga 1, 2, 3, da, maa susua omor atria yag diperoleh adalah: Sehigga terdapat 2 piliha omor atria. Mari ita cermati bagaimaa meyelesaia masalah di atas dega megguaa osep fatorial. 1. Jia omor atria disusu dega megguaa aga 1, 2, 3 maa baya susua omor atria adalah: = =! = = 1 1! 3! 3 3! 2. Jia omor atria disusu dega megguaa aga 1, 2, 3, da maa baya susua omor atria adalah: = =! = = 1 1!! 3! Demiia selajutya jia diterusa, baya susua aga dari aga yag disediaa yag dapat dibuat adalah:! ( ) dega. (*)! Utu meguji ebeara pola rumusa (*), coba ita guaa utu memecaha masalah beriut ii. Matematia 5 Di uduh dari : Buupaet.com

14 Masalah-8. Seolah SMA Geerasi Emas, setiap tahu megadaa acara petas sei. Biasaya 8 bula sebelum acara abar, para siswa melaua pemiliha utu jabata etua da seretaris. Setelah melalui selesi terdapat 5 adidat yag medaftara diri; yai, Ayu (A), Bei (B), Charli (C), Dayu (D), da Edo (E). Bagaimaa ita megetahui baya cara memilih etua da seretaris utu acara petas sei seolah tersebut? Alteratif Peyelesaia Utu megetahui baya susua pegurus dapat dilaua dega beberapa cara, atara lai: a) Dega cara medaftar: Seluruh adidat yag mugi dibuat dapat didaftara sebagai beriut: AB BA CA DA EA AC BC CB DB EB AD BD CD DC EC AE BE CE DE ED Dari daftar di atas diperoleh baya susua pegurus acara petas sei adalah 20 cara. b) Dega Atura Peralia Utu masalah ii, aa dipilih 2 pegurus dari 5 adidat yag ada. Dega megguaa pola rumusa (*) diperoleh: = 5 da = 2! 5! = = 20 cara! 5 2! maa Dega pembahasa Masalah 8.3 da 8. ditemua bahwa baya susua usur berbeda dari usur yag tersedia da memperhatia uruta susuaya! dapat dirumusa dega. Betu susua ii dieal dega permutasi.! 6 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

15 Defiisi 8.2 Permutasi usur dari usur yag tersedia biasa ditulisa P atau P serta P(, ) dega. Baya permutasi usur ditetua dega atura ( ) ( ) P = 1 2 L 3 2 1=! Baya permutasi usur dari usur yag tersedia, dapat ditetua dega:! P = -! Pada buu ii, peulisa permutasi usur dari usur yag tersedia ita megguaa: P. Searag cermati permutasi-permutasi di bawah ii: 10 10! 10 9! 1) P1 = = = 10 ( 10 1 )! 9! Diperlua strategi utu 10 10! 10! 2) P 9 = = = 10! meyelesaia peralia ( 10 9 )! 1! dega fatorial. 8 8! 8! P = = = 8! 8 7! 1! 3) 7 ( ) ) 5) 6) 5 5! 5! P = = = 5! 5! 1! P ( ) 1000! ! = = = ! 999! ( ) ! 201! P 2013 = = = 201! ! 1! ( ) ! 1000! P = = = 1000! ! 0! 7) 1000 ( ) Matematia 7 Di uduh dari : Buupaet.com

16 Dari pembahasa permutasi-permutasi di atas, dapat ita simpula sifat beriut ii. Sifat 8.1! Dietahui P =, dega. -! 1) Jia = 1, maa P! = =!. -!! 2) Jia = 1, maa P = =. -! 3) Jia = 0, maa P! = =!. -! Buti: 1) Dietahui P =! ( )!, dega, da = 1 atau = + 1. Aibatya: P =! ( )! P =!!!!! = 1! = 1! = ( ) ( + ) P =! ( ) =!.! 2) Dietehui = 1 da P =! ( )! P =! ( ) ( ) 3) Kerjaa sebagai latihamu., dega, maa:! ( ) ( )! 1! P1 = = = 1! 1! 8 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

17 2) Permutasi dega Usur-Usur yag Sama Masalah-8.5 Berapa baya susua yag dapat dibetu dari 3 huruf yag diambil dari huruf-huruf pembetu ata APA? Alteratif Peyelesaia Tersedia 3 usur; yai, huruf-huruf A, P, da A. Dari 3 usur yag tersedia memuat 2 usur yag sama; yaitu, huruf A. Baya permutasi 3 usur yag memuat 2 usur yag sama tersebut aa dicari melalui pedeata baya permutasi 3 usur yag berbeda. Oleh area itu, hurufhuruf yag sama (huruf A) diberi label A 1, da A 2. Baya permutasi dari 3 usur yag melibata 2 usur yag sama adalah: A 1 PA 2, A 2 PA 1, A 1 A 2 P, A 2 A 1 P, PA 1 A 2, PA 2 A 1. Susua-susua tersebut dielompoa sedemiia rupa sehigga dalam satu elompo memuat permutasi yag sama apabila labelya dihapusa. Misalya: Kelompo A 1 PA 2 da A 2 PA 1, jia labelya dihapus maa diperoleh permutasi APA. Kelompo A 1 A 2 P, A 2 A 1 P, jia labelya dihapus maa diperoleh permutasi AAP. Kelompo PA 1 A 2, PA 2 A 1, jia labelya dihapus maa diperoleh permutasi PAA. Dalam tiap-tiap elompo di atas terdapat 2! = 2 permutasi, yaitu meyataa baya permutasi dari usur A 1 da A 2. Sedaga A 1 da A 2 mejadi usur-usur yag sama jia labelya dihapusa. Dega demiia baya permutasi 3 usur yag memuat 2 usur yag sama dapat ditetua sebagai beriut. 3 3! P 2,1 = = 3 susua 2!.1! Matematia 9 Di uduh dari : Buupaet.com

18 Masalah-8.6 Pada sebuah upacara pembuaa turame olah raga disusu beberapa bedera lub yag iut bertadig. Terdapat 3 bedera berwara putih, 2 bedera berwara biru, da 1 bedera berwara merah. Tetualah susua bedera yag ditampila pada acara upacara pembuaa tersebut! Alteratif Peyelesaia Dega aalogi yag sama pada Masalah 8.5 diperoleh: Baya usur yag tersedia 6, sedaga usur yag sama adalah 1. 3 bedera berwara putih 2. 2 bedera berwara biru da 1wara merah. Oleh area itu dapat diperoleh baya permutasi dari 6 usur yag memuat 3 usur yag sama da 2 usur yag sama adalah 6 6! P 3,2,1 = susua 3!.2!.1! Dari pembahasa Masalah 8.5 da 8.6, dapat ita rumusa pola secara umum permutasi usur dega melibata sebaya 1, 2, 3,, usur yag sama adalah sebagai beriut. Sifat 8.2 Misala dari usur terdapat 1, 2, 3,, usur yag sama dega Baya permutasi dari usur tersebut adalah! P 1, 2, 3,..., =!!!...! Cotoh Berapa baya susua yag dapat dibetu dari 3 huruf yag diambil dari hurufhuruf pembetu ata K O G N I T I V I S T I K? 50 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

19 Alteratif Peyelesaia Tersedia 13 usur dalam ata tersebut; yaitu huruf-huruf K, O, G, N, I, T, I, V, I, S, T, I, K. Dari 13 usur yag tersedia memuat huruf I yag sama, 2 huruf K yag sama da 2 huruf T yag sama. Jia ita partisi baya huruf pembetu ata K O G N I T I V I S T I K adalah sebagai beriut: K + O + G + N + I + T + V + S = = 13. Jadi permutasi yag melibata usur yag sama, dihitug dega megguaa Sifat 8.2, diperoleh:! 13! = = cara.!.!.!...! 2!.1!.1!.1!.!.2!.1!.1! Sampai sejauh ii, ita sudah megaji bagaimaa meetua susua usur bai yag melibata usur yag sama atau tida. Peraha amu melihat susua objeusur dalam suatu meja berputar? Bagaimaa meetua baya cara meyusu usur jia disusu meligar? Beriut ii, ita aa pelajari permutasi silis sebagai cara meetua baya cara meyusu usur yag tersusu meligar. c. Permutasi Silis Masalah-8.7 Bey (B), Edo (E), da Lia (L) berecaa maa bersama di sebuah restora. Setelah memesa tempat, pramusaji meyiapa sebuah meja budar buat merea. Selag beberapa watu Siti datag bergabug dega merea. Berapa baya cara eempat orag tersebut dudu megeliligi meja budar tersebut? Alteratif Peyelesaia Mesipu dalam eseharia ita tida mempersoala uruta posisi dudu megitari suatu meja, tida ada salahya ita meyelidii posisi dudu Bey, Edo, Lia, da Siti yag dudu megitari meja budar. Adapu posisi dudu yag mugi eempat orag tersebut adalah sebagai beriut: Matematia 51 Di uduh dari : Buupaet.com

20 E E S B L B S B E S L L (a) (b) (c) S L L B L B S B E E E S (d) (e) Gambar 8.3 Susua posisi tempat dudu (f) Terdapat 6 cara posisi dudu eempat megitari meja budar tersebut. Teryata, pola ( 1)! Aa meghasila baya cara dega baya cara yag diperoleh dega cara maual, yaitu ( 1)! = 3! = 6 cara. Coba temua susua posisi dudu Bey, Edo, da Lia secara maual. Kemudia badiga dega megguaa pola ( 1)!. Masalah-8.8 Seorag diretor ba swasta yag berator di Jaarta aa melaua rotasi epala cabag yag terdapat di 5 ota besar, yaitu Fahmi (Jaarta), Citha (Surabaya), Trisawati (Badug), Novad (Meda), da Rahmat (Padag). Dia memita staff ahliya utu meyusu piliha-piliha yag mugi utu rotasi epala cabag ba yag dipimpimya. Batulah staff ahli tersebut utu meyusu piliha rotasi epala cabag ba swasta tersebut Alteratif Peyelesaia Misala elima epala cabag tersebut dudu meligar, seperti diilustrasia pada gambar beriut ii. 52 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

21 S S C C J F T B J F T B R N N R P M P M Posisi epala cabag sebelum rotasi Piliha rotasi 1 S S C C J F R B J F R B N T T N P M P M Piliha rotasi 2 Piliha rotasi 3 S S R R J F C B J F C B N T N T P M P M Piliha rotasi Piliha rotasi 5 Gambar 8. Ilustrasi rotasi epala cabag ba swasta Meurut amu, ada berapaah piliha rotasi epala cabag ba swasta tersebut? Beria pejelasamu. Utu meetua baya cara meyusu usur dalam posisi meligar, ita dapat meguji validitas pola ( 1)!. Jia terdapat usur, maa baya susua adalah ( 1)! = 3! = 6 cara. Jia terdapat 3 usur, maa baya susua adalah (3 1)! = 2! = 2 cara. Jia terdapat 5 usur, maa baya susua adalah (5 1)! =! = 2 cara. Secara umum, jia terdapat usur yag disusu meligar, maa baya susua usur yag mugi disebut permutasi silis, diyataa dalam sifat beriut ii. Matematia 53 Di uduh dari : Buupaet.com

22 Sifat 8.3 Misala dari usur yag berbeda yag tersusu meligar. Baya permutasi silis dari usur tersebut diyataa: P = 1! silis Perhatia embali Masalah 8.8, area alasa eluarga Fahmi da Trisawati haya mau dirotasi jia merea berdua ditempata di pulau yag sama. Berapa piliha rotasi epala cabag ba swasta yag mugi? Kerjaa secara madiri da badiga hasil erjamu dega temamu. 1. Kombiasi Cara meyusu usur dega memperhatia uruta telah diaji pada sub poo bahasa permutasi. Selajutya, dalam percaapa sehari-hari ita mugi perah megataa ombiasi wara paaia amu sagat tepat atau tim sepabola itu merupaa ombiasi pemai-pemai hadal. Apaah amu memahami arti ombiasi dalam alimat itu? Utu mejawabya, mari ita pelajari maa ombiasi melalui memecaha masalah-masalah beriut ii. Masalah-8.9 Hasil selesi PASKIBRA di Kabupate Batul tahu 2012, paitia harus memilih 3 PASKIBRA sebagai pegibar bedera dari 5 PASKIBRA yag terlatih, yaitu Abdul (A), Bey (B), Cydi (C), Dayu (D), da Edo (E). 3 PASKIBRA yag dipilih diaggap memilii emampua sama, sehigga tida perhatia lagi PASKIBRA yag membawa bedera atau peggere bedera. Berapa baya piliha PASKIBRA yag dimilii paitia sebagai pegibar bedera? Alteratif Peyelesaia Mari ita selesaia masalah ii dega cara maual, sambil memiira bagaimaa pola rumusa utu meyelesaiaya. Adapu piliha-piliha yag mugi sebagai pegibar bedera adalah sebagai beriut: Piliha 1: Abdul, Badu, Cydi Piliha 2: Abdul, Badu, Dayu 5 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

23 Piliha 3: Abdul, Badu, Edo Piliha : Abdul, Cydi, Dayu Piliha 5: Abdul, Cydi, Edo Piliha 6: Abdul, Dayu, Edo Piliha 7: Badu, Cydi, Dayu Piliha 8: Badu, Cydi, Edo Piliha 9: Badu, Dayu, Edo Piliha 10: Cydi, Dayu, Edo Terdapat 10 piliha PASKIBRA sebagai pegibar bedera. Dega megguaa fatorial, 10 cara yag ditemua dapat dijabar sebagai beriut: 10 = 5 3! ! atau 10 = = (#) !.3! Seadaiya terdapat PASKIBRA, berapa baya cara memilih 3 PASKIBRA sebagai pegibar bedera? Coba erja dega cara maual, emudia coba uji dega megguaa pola (#). Perlu ita cermati, bahwa susua ali ii perlu digarisbawahi bahwa piliha (Abdul, Badu, Cydi) sama dega piliha (Abdul, Cydi, Badu) atau (Badu, Abdul, Cydi) atau (Badu, Cydi, Abdul) atau (Cydi, Abdul, Badu) atau (Cydi, Badu, Abdul). Jia pembawa bedera harus PASKIBRA perempua, berapa baya piliha pegibar bedera yag mugi? Coba erjaa secara madiri. Masalah-8.10 Pada suatu pusat pelatiha atlit bulu tagis, terdapat 3 atlit perempua da atlit lai-lai yag sudah memilii emampua yag sama. Utu suatu pertadiga abar, tim pelatih igi membetu 1 pasaga gada campura. Berapa baya pasaga yag dapat dipilih oleh tim pelatih? Matematia 55 Di uduh dari : Buupaet.com

24 Alteratif Peyelesaia Mari ita selesaia masalah ii dega megguaa cara maual. Utu memilih 1 pasaga gada campura berarti memilih 1 atlit waita dari 3 atlit waita da memilih 1 atlit lai-lai dari atlit lai-lai. Misala tiga atlit waita ita beri iisial: AW 1, AW 2, AW 3 ; da atlit lai-lai ita beri iisial: AL 1, AL 2, AL 3, AL. Dega megguaa metode diagram, baya piliha 1 pasaga gada campura diyataa sebagai beriut: AL 1 AW 1 AL 2 AL 3 AL AL 1 AW 2 AL 2 AL 3 Terdapat 12 pasaga gada campura yag dapat dipilih. AL AL 1 AW 3 AL 2 AL 3 AL Gambar 85 Diagram poho piliha pasaga gada campura Dega megguaa fatorial, mari ita mecoba meetua jabara 12 cara dega meerapaa pola (#). 12 = 3 = 3 3!! 1! 1! = 1 1 1!.2! 1!.3! 56 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

25 Dari pembahasa Masalah 8.9 da 8.10, memilih usur dari usur tapa memperhatia uruta usur yag dipilih disebut ombiasi. Kombiasi usur dari usur yag didefiisia sebagai beriut. Defiisi 8.3 Kombiasi usur dari usur biasa ditulisa C ; C ; C(, ) atau r Baya ombiasi usur dari usur yag tersedia, tapa memperhatia uruta susuaya dapat ditetua dega:! C =, dega,, merupaa bilaga asli. -!.! Utu eseragama otasi, pada buu ii ita sepaati megguaa simbol utu meyataa ombiasi usur dari usur yag tersedia. Cotoh 8.5 Selidii hubuga P dega C. C Alteratif Peyelesaia! Pada Defiisi 8.2 P =. Sedaga berdasara Defiisi 8.3 C ( )! Dari edua defiisi tersebut, dipereoleh hubuga: P C =.! Secara hituga matematis, hubuga P dega arti hubuga tersebut secara desriptif. C adalah C =!.!.! ( ) P =. Jelasa! Dari pembahasa omputasi da Cotoh 8.5 di atas, dapat ita simpula sifat beriut ii. Matematia 57 Di uduh dari : Buupaet.com

26 Sifat 8.! Dietahui C =, dega. -!.!! 1) Jia = 1, maa C = =. -!.!! 2) Jia = 1, maa C = =. -!.!! 3) Jia =, maa C = =1. -!.! ) Jia P Buti: 1) Dietahui C C =! = P, maa C =. -!! ( ) =!!.! = ( ) 2) Karea = 1, da C C =!!, dega, da = 1 atau = + 1, maa:!.! ( + ) + 1! + 1! = = + 1 =. 1!.! 1!.! =!, dega, maa:!.! ( ) 1 ( )!.! ( ) 3) Kerjaa sebagai latihamu. ( 1! ) ( )! C = = =. 1!.1! 1!.1! 1.5 Biomial Newto Kamu telah mempelajari tetag ombiasi sebagai bagia dari atura pecacaha. Dega megguaa osep ombiasi dapat juga ita embaga pada bahasa biomial. Perhatia perpagata beriut ii. 58 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

27 0 ( a+ b) = 1 1 ( a+ b) = 1a+ 1b 2 ( a+ b) = ( a+ b)( a+ b) = 1a + 2ab + 1b 2 2 ( a+ b) = ( a+ b)( a+ b) ( a b)( 1a 2ab 1b ) = = 1a + 3a b + 3ab + 1b ( a+ b) = ( a+ b)( a+ b) ( a b)( 1a 3a b 3ab 1b ) = = 1a + a b + 6a b + ab + 1b Bagaimaa utu pejabara pada perpagata yag lebih tiggi? Utu itu perhatia lagah beriut. Dega megguaa sifat distribusi pejabara dari (a + b) adalah: ( a ) 1a + ab+ 6ab + ab + 1b ( b) a + a b+ 6a b + a b + ab 1a b + a b + 6a b + ab + 1b 1a + 5a b+ 10a b + 10a b + 5ab + 1b Sehigga diperoleh (a + b) 5 = 1a 5 + 5a b + 10a 3 b a 2 b 3 + 5ab + 1b 5. Koefisie-oefisie pejabara di atas jia disusu dalam betu diagram dapat meghasila gambar di bawah ii: Diagram di atas dieal dega sebuta segitiga Pascal + Matematia 59 Di uduh dari : Buupaet.com

28 Searag amati pola segitiga Pascal. Dega megguaa osep ombiasi dapat diaita dega pola segitiga Pascal di atas yai: C0 = C0 = C1 = C0 = C2 = C0 = C3 = C0 = C = C0 = C5 = 1 2 C1 = C1 = C2 = 3 da seterusya sehigga dega megguaa osep ombiasi maa dapat diperoleh pola segitiga Pascal yag baru, yai: C r Dari uraia di atas maa pejabara perpagata dapat ita tulisa embali dalam betu ombiasi yaitu 0 0 ( a+ b) = C ( a+ b) = Ca 0 + Cb ( a+ b) = Ca 0 + Cab 1 + C2b ( a+ b) = C0a + C1 ab+ Cab 2 + C3b ( a+ b) = Ca 0 + Cab 1 + C2 ab + Cab 3 + Cb ( + ) = a b Ca Cab C ab Cab C ab Cb Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

29 Dega pola di atas, dieal sebagai atura Biomial Newto (espasi biomial) da betu umum (a + b) ditulisa sebagai beriut: Atura Biomial Newto = a+ b Ca Ca b C ab Cb atau = a+ b Ca r= 0 r r, r merupaa bilaga asli. b r Cotoh 8.6 Jabara betu biomial beriut ii: 1. (2a 5) 3 = 2. (a + b) 5 = 3. (3a + 2b) = 2. a + = a 5. Dietahui biomial terahir a + a 1. Jabaralah 3 suu pertama da dua suu 6. Tetualah oefisie dari pada betu biomial a + a Alteratif Peyelesaia 1. Dari soal di atas dietahui a = 2a da b = 5 maa ( 2a 5) = C0 ( 2a) 5 + C1 ( 2a) 5 + C2 ( 2a) 5 + C3 ( 2a) = 28 ( a )1 3 a 5 32a = () 2a 5 16a 60a 150a 125 Matematia 61 Di uduh dari : Buupaet.com

30 6 6 6 = a+ b Cab C a b Ca b C a b Ca b 0 C a b + Ca b = 1a 1+ 6a b + 15a b + 20a b + 15a b + 6a b + 1a 0 b 6 = a + 6a b+ 15a b + 20a b + 15a b + 6ab + b Cermati epasi di bawah ii ( 3a+ 2b) = C ( 3a) b + C ( 3a) b + C ( 3a) b + C ( a) b + 0 C a b 1 = a 1 3a b 63a b 3a b 13a b = 81a + 81 ( a ) b+ 6( 9a ) b + ( 3a) b + 1b = 81a + 32a b+ 5a b + 12ab + b 3 Sebagai latiha utu megasah emampua dalam meyelesaia soalsoal biomial ewto, erjaa secara madiri soal omor, 5, da 6. 3 Uji Kompetesi Seorag staff ahli di suatu POLDA medapat tugas utu meyusu omor pada plat edaraa roda empat yag terdiri 3 aga da aga. Staff tersebut haya diperboleha megguaa aga 1, 2, 3,, 5, 6 utu plat yag terdiri dari 3 aga da aga 0 sampai 9 utu plat yag terdiri aga. a) Berapa cara meyusu plat edaraa yag terdiri dari 3 aga da aga? b) Jia omor-omor plat tersebut aa dilegapi dega seri yag terdiri dari dua huruf voal. Berapa baya susua seri plat yag mugi? 2. Diberia aga-aga 0, 1, 2, 3,, 5, 6, 7, 8, da 9. Ragailah bilaga yag terdiri dari 5 aga yag berbeda dega syarat: a) Bilaga gajil b) Bilaga geap 3. Dari ota A e ota B dilayai oleh bus da dari B e C oleh 3 bus. Seseorag beragat dari ota A e ota C melalui B emudia embali lagi e A juga melalui B. Jia saat embali dari C e A, ia tida mau megguaa bus yag sama, maa hituglah baya cara perjalaa orag tersebut. 62 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

31 . Tetua ilai dari: 89! 38! 86! 1! 5. Sederhaaalah persamaa beriut: a.! b. ( + 2! ) ( 1)!! c. ( + 1)! 1! 6. Baya garis yag dapat dibuat dari 8 titi yag tersedia, dega tida ada 3 titi yag segaris? 7. Baya garis yag dapat dibuat dari 8 titi yag tersedia, dega tida ada 3 titi yag segaris? 8. Tetua baya susua pemai yag berbeda dari team bola voli yag terdiri dari 10 pemai bila salah seorag selalu mejadi apte da seorag lai tida bisa bermai area cedera! 9. Berapa baya cara utu meempata 3 aa lai-lai da 2 aa perempua dudu berjajar tapa membedaa tiap aa? 10. Suatu delegasi terdiri dari 3 pria da 3 waita yag dipilih dari himpua 5 pria yag berbeda usia da 5 waita yag juga berbeda usia. Delegasi itu boleh mecaup palig baya haya satu aggota termuda dari alaga waita atau aggota termuda dari alaga pria. Hituglah baya cara memilih delegasi tersebut. 11. Semiar Matematia dihadiri oleh 20 orag. Pada saat bertemu merea salig berjabat taga satu dega yag lai. Berapaah jabat taga yag terjadi? 12. Perhatia gambar beriut. Jia suatu segitiga dibetu dega megguaa 3 titi. Berapa baya segitiga yag dapat dibetu. 13. Tetualah baya susua huruf yag dapat dibetu dari huruf-huruf: a. MATEMATIKA c. TRIGONOMETRI b. PENDIDIKAN d. MALAKA Matematia 63 Di uduh dari : Buupaet.com

32 11. Jabaralah betu biomial beriut ii: a. (2a + 3b) 8 c. b 2a b. (a + 2b) 10 d. 2a b Proje Racag suatu permaia yag megguaa osep atura pecacaha. Sebelum amu susu lapora proje ii, terlebih dahulu laua simulasi sebagai uji validitas pegguaa osep. 2. PELUANG Kamu sudah mempelajari osep peluag pada Bab 12 Buu Matematia elas X. Dega pegalama belajar itu, ita aa megembaga osep peluag dega memperhatia baya cara semua ejadia mugi terjadi da baya cara suatu ejadia mugi terjadi. Dega demiia, pada sub bab ii, ita aa medalami bagaimaa meetua baya aggota ruag sampel ejadia dega megguaa osep atura pecacaha. Mari ita mulai sub bab ii dega megaji ruag sampel suatu ejadia. 2.1 Kosep Ruag Sampel Masih igatah amu osep himpua yag amu pelajari di elas VII SMP? Pada sub bab ii, ita igi membagu osep ruag sampel dega megguaa osep atura pecacaha melalui osep himpua bagia. Mari ita cermati pembahasa di bawah ii. Diberia S = {p, r, s, t} (S) =. Tetu amu masih igat bagaimaa cara meetua himpua bagia dari S. Semua himpua bagia S disajia di tabel beriut ii. 6 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

33 Tabel 8.2: Himpua bagia S dega tida memperhatia uruta Himpua Bagia Beraggota Kejadia Total {p}, {r}, {s}, {t} 2 {p,r}, {p,s}, {p,t}, {r,s}, {r,t}, {s,t} 6 3 {p,r,s}, {p,r,t}, {p,s,t} {r,s,t} {p, r, s, t} 1 16 C 0 C 1 C 2 C 3 C 2 Perhatia aga-aga; 1,, 6,, 1 merupaa oefisie biomial utu espasi (a + b), yag dapat ditetua berturut-turut melalui C, 0 C, 1 C, C, da C 2 3. Dari tabel di atas, dapat diartia bahwa baya ejadia muculya 2 aggota himpua bagia dari S adalah C = 6. Baya semua himpua bagia dari himpua 2 S = 2 = 16. Himpua uasa S adalah olesi semua himpua bagia S (Igat embali osep himpua uasa seperti yag telah amu pelajari pada elas VII SMP). Jadi 16 adalah baya aggota ruag sampel ejadia semua himpua bagia S. Selajutya Tabel 8.2 aa berubah jia ita memperhatia uruta aggota. Kodisi ii disajia pada tabel beriut ii. Tabel 8.3: Himpua bagia S dega memperhatia uruta Kejadia Total 0 1 Himpua Bagia Beraggota {p}, {r}, {s}, {t} {p,r},{r,p} {p,s},{s,p} {p,t},{t,p} {r,s},{s,r} {r,t},{t,r} {s,t},{t,s} 6 {p,r,s}, {p,s,r}, {p,r,t}, {p,t,r}, {p,s,t}, {p,s,t}, 2 {p, r, s, t}, {p, r, t, s}, {p, s, r, t}, {r,s,t}, {r,t,s}, 2 65 P 0 P 1 P 2 P 3 P Matematia 65 Di uduh dari : Buupaet.com

34 Pada asus memperhatia uruta aggota, osep ombiasi yag diguaa pada Tabel 8.2 berubah mejadi osep permutasi. Aalog dega ombiasi, baya aggota ejadia muculya himpua bagia S beraggota dua (dega 2 memperhatia uruta) adalah P = 12. Sedaga 65 merupaa baya aggota ruag sampel ejadia semua himpua bagia dega memperhatia uruta aggotaya. Tetuya sudah puya gambara tetag peerapa osep permutasi atau ombiasi dalam meetua baya ejadia mucul pada suatu percobaa. Beriut ii seorag ibu memilii esempata memilih, mari ita selidii apaah masalah tersebut megguaa osep permutasi atau ombiasi. Masalah-8.11 Pada suatu tempat peitipa aa berusia 3 6 tahu meyediaa maaa da miimum bergizi yag bervariasi. Bu Sity, area alasa jam erja memilih meitipa aaya di tempat peitipa ii. Dari semua variasi maaa da miimum, Bu Sity harus memilih 2 jeis buah dari jeis buah yag disediaa da memilih maaa dari 6 jeis maaa yag disediaa. Berapa baya piliha yag dimilii oleh Bu Sity? Diasumsia setiap aa maa juga harus maa buah. Alteratif Peyelesaia Dietahui: Tersedia jeis buah da aa dipilih 2 jeis buah. Tersedia 6 jeis maaa da aa dipilih jeis maaa. Setiap si aa maa harus maa bauh. Ditaya: Baya piliha jeis susu da jeis maaa. Utu asus ii, misalya Bu Sity memilih jeis buah 1 (b 1 ) da jeis buah 2 (b 2 ) sama saja dega memilih b 2 da b 1. Demiia juga maaa, jia Bu Sity maaa 1 (m 1 ) da maaa 3 (m 3 ) sama saja dega memilih m3 da m1(megapa?). Dega demiia ita megguaa osep ombiasi utu meetua baya piliha yag dimilii oleh Bu Sity. 66 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

35 Karea setiap maa aa Bu Sity juga harus maa bauh, maa baya ombiasi piliha maaa da miuma diyataa sebagai beriut: 6 C2 C = 6 15 = 90 piliha. Meurut amu, apa alasaya megapa ita megguaa operasi peralia? Megapa bua operasi pejumlaha? Beria alasamu serta beria cotoh yag megguaa operasi pejumlaha. Cotoh 8.7 Bu Jei Mumu, seorag guru matematia di Ambo. Suatu etia dia igi memberia tugas epada siswa yag sagat raji da memilii daya tagap di atas rata-rata tema satu elasya. Dia mempersiapa 15 soal matematia berbetu essai. Namu dari 15 soal itu, Bu Mumu haya memita si aa megerjaa 10 soal, tetapi harus megerjaa soal omor 7, 12, da 15. Berapa baya piliha yag dimilii aa itu? Alteratif Peyelesaia Siswa Bu Mumu harus memilih 7 soal lagi dari 12 soal sisa (megapa) da utu megetahui baya cara memilih soal tersebut ditetua dega megguaa ombiasi (beri alasaya), yaitu: C ! ! = = = !.7! ! cara. Cotoh 8.8 Too perhiasa yag berloasi pusat perbelajaa meerima 5 jeis cici eluara terbaru, misala C 1, C 2, C 3, C, da C 5. Tida lama setelah too itu bua, waita bermiat mecoba elima cici itu. Berapaah baya cara pemasaga cici tersebut? Alteratif Peyelesaia Utu meyelesaia ii, ita megguaa atura aidah pecahaha. Semua emugia pemasaga cici dega eempat waita tersebut, diilustrasia sebagai beriut: Matematia 67 Di uduh dari : Buupaet.com

36 C 1 C 2 C 1 C 2 W 1 C 3 W 2 C 3 C C C 5 C 1 C 2 C 5 10 cara 10 cara C 1 C 2 W 3 C 3 W C 3 C C C 5 C 5 Gambar 8.6 Diagram pemasaga cici Dega megguaa permutasi pemasaga cici ditetua sebagai beriut: 5 5!! P1 P1 = = 5 = 20 cara. ( 5! ) ( 1! ) Jelasa megapa perhituga permutasi di atas megguaa operasi peralia! Seadaiya setiap dua waita pertama igi membeli masig-masig 1 cici. Baya piliha cici utu edua waita itu dihitug dega permutasi, yaitu: 5 P1 P1 = 5 = 20 cara (selidii dega meggambara sema pecacaha). Dari pembahasa ajia, masalah-masalah, da cotoh-cotoh di atas perlu ita tari esimpula pegguaa permutasi atau ombiasi dalam meetua baya susua/cara dalam memilih usur dari usur yag tersedia. Kesimpula itu diyataa dalam prisip beriut ii. Prisip-8.1 Misala dipilih usur dari usur (secara aca) yag tersedia, dega, i. Jia ada uruta dalam pemiliha usur, maa meetua baya cara ii. pemiliha ditetua dega P. Jia tida uruta dalam pemiliha usur, maa meetua baya cara pemiliha ditetua dega C. 68 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

37 Cotoh 8.9 Dalam sebuah atog berisi 8 mai putih da 5 mai merah. Dari atog itu diambil 6 buah mai. Berapa baya piliha utu megambil mai-mai itu, jia 6 buah mai itu terdiri atas: a) 5 mai putih da 1 mai merah? b) mai merah da 2 mai putih? Alteratif Peyelesaia Obje yag aa diambil dari atog adalah obje yag tida memperhatia uruta. Dega demiia, meetua baya piliha megguaa osep ombiasi, yaitu: 8 5 8! 5! a) C5 C1 = = 280 cara. 3!.5!!.1! b) C 8! 5! = = 700 cara.!.! 2!.3! 8 5 C2 2.2 Peluag Kejadia Majemu Masih igatah amu osep peluag yag telah amu pelajari pada elas X SMA? Defiisi 12.3 pada buu matematia elas X meyataa: P E E = S Pada elas X, amu sudah mempelajari bagaimaa meetua (E) da (S) utu ejadia tuggal. Pada Sub bab 2.1 di atas, ita sudah megaji bagaimaa meetua (E) da (S) utu suatu ejadia majemu. Searag ita aa mempelajari meetua peluag suatu ejadia dega ejadia yag dimasud adalah ejadia majemu. Matematia 69 Di uduh dari : Buupaet.com

38 Mari ita mulai sub bab ii, dega memecaha masalah beriut ii. Masalah-8.12 Dalam sebuah olam ecil terdapat sebaya 10 ia lele da sebaya 5 ia gurame. Dega megguaa jarig taga, aa diambil 12 ia secara aca. Hituglah ilai peluagya jia yag terambil itu adalah: a) 10 ia lele da 2 ia gurame, b) 9 ia lele da 3 ia gurame, c) 7 ia lele da 5 ia gurame. Alteratif Peyelesaia Jelas utu asus ii, baya cara memilih 12 ia dari 15 ia yag ada dihitug 15 15! ! dega megguaa ombiasi, yaitu: C12 = = = 55 cara. 3!.12! ! Artiya baya aggota ruag sampel memilih 12 ia dari 15 ia adalah 55. a) Baya cara memilih 10 ia lele dari 10 ia lele da memilih 2 ia gurame dari 5 ia gurame, dihitug megguaa osep ombiasi, yaitu: 10 5 C10 C2 = 1 10 = 10 cara. Artiya baya ejadia terambilya 10 ia lele da 2 ia gurame adalah 10 cara. Jadi, peluag terambilya 10 ia lele da 2 ia gurame adalah: ( E) 10 2 P( E) = = S Bagia b) da c) erjaa sebagai latihamu. 70 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

39 Uji Kompetesi Di dalam sebuah ota terdapat 10 bola yag sama tetapi berbeda wara. 5 bola berwara merah, 3 bola berwara putih, da 2 bola berwara uig. Seorag aa megambil 3 bola secara aca dari ota. Tetualah: a) Baya cara pegambila etiga bola tersebut. b) Baya cara pegambila etiga bola dega dua bola berwara sama. c) Baya cara pegambila etiga bola tersebut dega baya bola berwara merah selalu lebih baya daripada baya bola berwara laiya. d) Baya cara pegambila etiga bola jia bola berwara uig palig sediit terambil Dari aga 1, 2, 3,, 5, 6, da 7 aa dibuat bilaga dega aga yag berbeda. Tetualah: a) Baya bilaga yag dapat dibetu. b) Baya bilaga ribua yag lebih besar atau sama dega 000. c) Baya bilaga ratusa dega aga ratusa adalah bilaga prima. d) Jia x adalah bilaga ratusa yag dapat dibetu dari aga di atas, maa tetua bayaya bilaga ratusa yag memeuhi 250 < x < 750. e) Baya bilaga ratusa dega aga di posisi puluha selalu lebih dari aga di posisi satua. 3. Tetua baya ata berbeda yag dapat dibetu dari huruf pembetu ata: a) ATURAN b) INDONESIA c) KURIKULUM d) STATISTIKA. Berapa baya ata yag dapat dibetu dari huruf pembetu ata PERMUTASI dega selalu megadug usur ata TAMU. 5. Sepuluh buu yaitu: 6 buu IPA, 2 buu IPS, da 2 buu Bahasa aa disusu di atas meja. Tetualah: a) Baya susua jia disusu berjajar. b) Baya susua jia disusu berjajar dega buu yag sejeis bidag ilmu berdeata. c) Baya susua jia disusu berjajar dega buu IPA selalu berada di piggir. Matematia 71 Di uduh dari : Buupaet.com

40 d) Baya susua jia disusu secara silis. e) Baya susua jia disusu secara silis dega buu yag sejeis bidag ilmu berdeata. 6. Bayu pergi meoto pertadiga sepa bola e stadio. Jia stadio memilii 5 pitu masu/eluar maa tetua baya cara Bayu memilih masu e stadio dega da eluar melalui pitu yag berbeda. 7. Dua orag pergi meoto pertadiga sepa bola e stadio. Jia stadio memilii 6 pitu masu/eluar maa: a. Tetua baya cara merea memilih masu e stadio dega masu melalui pitu yag sama tetapi eluar dega pitu yag berbeda. b. Tetua baya cara merea memilih masu e stadio dega masu melalui pitu yag sama tetapi merea eluar dega pitu yag berbeda da tida melalui pitu di saat merea masu. 8. Didalam sebuah ota terdapat 12 bola yag sama da berbeda wara, yaitu 6 bola berwara Merah, bola berwara Biru, da 2 berwara hijau. Jia, seorag aa megambil 3 bola secara aca maa tetua: a. Peluag pegambila etiga bola tersebut b. Peluag terambil 2 bola berwara merah c. Peluag terambil etiga bola berbeda wara d. Peluag terambil baya bola berwara merah selalu lebih baya dari bola laiya. e. Peluag terambil baya bola berwaa merah selalu lebih baya dari baya bola berwara biru da baya bola berwara berwara biru lebih baya dari bola berwara hijau. 9. Di dalam adag terdapat 0 eor ayam, yaitu 18 eor ayam jata, 6 diataraya berbulu tida hitam da 21 eor ayam berwara hitam. Ibu memilih 2 eor ayam utu dipotog, maa tetualah peluag bahwa ayam yag terpilih utu dipotog adalah ayam betia berbulu tida hitam. 10. Siti meyusu bilaga ratusa dari aga 0, 1, 2, 3, da 5. Siti meulisa setiap bilaga di ertas da meggulugya da megumpulaya di dalam sebua ota. Siti memita Udi megambil sebuah guluga secara aca. Tetualah: a. Peluag yag terambil adalah bilaga 123. b. Peluag yag terambil adalah bilaga gajil c. Peluag yag terambil adalah bilaga dega aga di posisi satua adalah bilaga prima. d. Peluag yag terambil adalah bilaga diatara 123 da Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

41 11. Dua puluh lima titi disusu membetu pola bilaga persegi (5 5), seperi gambar Jia dibetu segitiga dega meghubuga tiga titi maa tetua baya segitiga yag dapat dibetu. 12. Didalam elas terdapat 10 siswa (6 pria da waita) sebagai calo pegurus OSIS, yaitu etua, seretaris da bedahara. Tetua peluag terpilih epegurusa dega: a. Kepegurusa tida mempuyai persyarata atau merea semua berha medudui salah satu posisi. b. Ketua da seretaris harus pria c. Ketua, seretaris harus pria da bedahara harus seorag waita d. Ketua harus seorag pria. 13. Tujua bahwa C0 + C1 + C2 + C C = 2 dega bilaga bulat positif. 1. Jia P adalah permutasi usur dari usur da C adalah ombiasi usur 5 dari usur maa C = 22 maa tetua ilai P Jia P adalah permutasi usur dari usur da C adalah ombiasi usur dari usur maa tetua harga yag memeuhi P P P C = 2 Matematia 73 Di uduh dari : Buupaet.com

42 D. PENUTUP Berdasara sajia materi terait berbagai osep atura pecacaha, beberapa hal petig dapat ita ragum sebagai beriut. 1. Atura pecacaha merupaa metode utu meetua baya cara/susua/ piliha pada saat memilih usur dari usur yag tersedia. Atura pecacaha ii meliputi peralia berurut (fatorial), permutasi, da ombiasi. 2. Fatorial diyataa dega! = ( 1) ( 2) ( 3) Permutasi adalah susua usur dari usur tersedia dalam satu uruta. Terdapat tiga jeis usur permutasi yai 1. Permutasi dega usur-usur yag berbeda, 2. Permutasi dega usur-usur yag sama, da 3. Permutasi silis.! Secara umum baya permutasi diyataa dega: P =,dega.!. Kombiasi adalah susua usur dari usur tersedia dega tapa! memperhatia urutaya, diyataa dega C =,dega.!! 5. Utu ejadia majemu, baya aggota ruag sampel (S) suatu ejadia merupaa baya cara/susua suatu ejadia majemu tersebut. Sedaga baya aggota ejadia (E) merupaa ombiasi atau permutasi suatu ejadia pada ejadia majemu. ( E) 6. Peluag suatu ejadia majemu (E) dirumusa: P( E) =. S Dega memilii siap, pegetahua, da eterampila aa atura pecacaha dapat amu apliasia megatasi masalah duia yata. Utu selajutya, osep dasar atura pecacaha ii aa membatu amu memahami osep peluag majemu da matematia disrit. Selajutya ita aa membahas materi ligara, tetuya pegalama belajar yag ita peroleh pada Bab VIII ii harus membatu cara berpiir ita memecaha masalah. 7 Kelas XI SMA/MA/SMK/MAK Di uduh dari : Buupaet.com

MACAM-MACAM TEKNIK MEMBILANG

MACAM-MACAM TEKNIK MEMBILANG 0 MACAM-MACAM TEKNIK MEMBILANG ATURAN PERKALIAN Beriut ii diberia sebuah dalil tetag peetua baya susua yag palig sederhaa dalam suatu permasalaha yag beraita dega peluag. Dalil 2.1: ATURAN PERKALIAN SECARA

Lebih terperinci

Mata Kuliah : Matematika Diskrit Program Studi : Teknik Informatika Minggu ke : 5

Mata Kuliah : Matematika Diskrit Program Studi : Teknik Informatika Minggu ke : 5 Mata Kuliah : Matematia Disrit Program Studi : Tei Iformatia Miggu e : 5 KOMBINATORIAL PENDAHULUAN Persoala ombiatori bua merupaa persoala baru dalam ehidupa yata. Baya persoala ombiatori sederhaa telah

Lebih terperinci

MASALAH DAN ALTERNATIF JAWABAN DALAM MATEMATIKA KOMBINATORIK. Masalah 1 Terdapat berapa carakah kita dapat memilih 2 baju dari 20 baju yang tersedia?

MASALAH DAN ALTERNATIF JAWABAN DALAM MATEMATIKA KOMBINATORIK. Masalah 1 Terdapat berapa carakah kita dapat memilih 2 baju dari 20 baju yang tersedia? Kartia Yuliati, SPd, MSi MASALAH DAN ALTERNATIF JAWABAN DALAM MATEMATIKA KOMBINATORIK Masalah Terdapat berapa caraah ita dapat memilih baju dari 0 baju yag tersedia? Cara Misala baju diberi omor dari sampai

Lebih terperinci

Gambar 3.1Single Channel Multiple Phase

Gambar 3.1Single Channel Multiple Phase BAB III MODEL ANTRIAN PADA PEMBUATAN SIM C. Sigle Chael Multiple Phase Sistem atria sigle chael multiple phase merupaa sistem atria dimaa pelagga yag tiba, dapat memasui sistem dega megatri di tempat yag

Lebih terperinci

PEMBAHASAN SOAL OSN MATEMATIKA SMP TINGKAT PROPINSI 2011 OLEH :SAIFUL ARIF, S.Pd (SMP NEGERI 2 MALANG)

PEMBAHASAN SOAL OSN MATEMATIKA SMP TINGKAT PROPINSI 2011 OLEH :SAIFUL ARIF, S.Pd (SMP NEGERI 2 MALANG) PEMBAHASAN SOAL OLIMPIADE SAINS NASIONAL SMP A. ISIAN SINGKAT SELEKSI TINGKAT PROPINSI TAHUN 011 BIDANG STUDI MATEMATIKA WAKTU : 150 MENIT 1. Jia x adalah jumlah 99 bilaga gajil terecil yag lebih besar

Lebih terperinci

MODUL BARISAN DAN DERET

MODUL BARISAN DAN DERET MODUL BARISAN DAN DERET SEMESTER 2 Muhammad Zaial Abidi Persoal Blog http://meetabied.wordpress.com BAB I. PENDAHULUAN A. Desripsi Dalam modul ii, ada aa mempelajari pola bilaga, barisa, da deret diidetifiasi

Lebih terperinci

Aturan Pencacahan. Contoh: Berapa banyak kemungkinan jalur yang dapat dilalui dari Kota A ke Kota D?

Aturan Pencacahan. Contoh: Berapa banyak kemungkinan jalur yang dapat dilalui dari Kota A ke Kota D? Atura Pecacaha A. Atura Perkalia Jika terdapat k usur yag tersedia, dega: = bayak cara utuk meyusu usur pertama 2 = bayak cara utuk meyusu usur kedua setelah usur pertama tersusu 3 = bayak cara utuk meyusu

Lebih terperinci

MAKALAH TEOREMA BINOMIAL

MAKALAH TEOREMA BINOMIAL MAKALAH TEOREMA BINOMIAL Disusu utu memeuhi tugas mata uliah Matematia Disrit Dose Pegampu : Dr. Isaii Rosyida, S.Si, M.Si Rombel B Kelompo 2 1. Wihdati Martalya (0401516006) 2. Betha Kuria S. (0401516012)

Lebih terperinci

BARISAN DAN DERET. U n = suku ke-n Contoh: Barisan bilangan asli, bilangan genap, bilangan ganjil, dan lain-lain.

BARISAN DAN DERET. U n = suku ke-n Contoh: Barisan bilangan asli, bilangan genap, bilangan ganjil, dan lain-lain. BARIAN DAN DERET A. Barisa Barisa adalah uruta bilaga yag memilii atura tertetu. etiap bilaga pada barisa disebut suu barisa yag dipisaha dega lambag, (oma). Betu umum barisa:,, 3, 4,, dega: = suu pertama

Lebih terperinci

Representasi sinyal dalam impuls

Representasi sinyal dalam impuls Represetasi siyal dalam impuls Represetasi siyal dalam impuls adalah siyal yag diyataa sebagai fugsi dari impuls atau sebagai umpula dari impuls-impuls. Sembarag siyal disret dapat diyataa sebagai pejumlaha

Lebih terperinci

TEOREMA CAYLEY-HAMILTON SEBAGAI SALAH SATU METODE DALAM PENGHITUNGAN FUNGSI MATRIKS

TEOREMA CAYLEY-HAMILTON SEBAGAI SALAH SATU METODE DALAM PENGHITUNGAN FUNGSI MATRIKS Jural Matematia Vol.6 No. November 6 [ 5 : ] TEOREMA CAYLEY-HAMILTON SEBAGAI SALAH SATU METODE DALAM PENGHITUNGAN FUNGSI MATRIKS Ooy Rohaei Jurusa Matematia, UNISBA, Jala Tamasari No, Badug,6, Idoesia

Lebih terperinci

Peluang Suatu Kejadian, Kaidah Penjumlahan, Peluang Bersyarat, Kaidah Perkalian dan Kaidah Baiyes

Peluang Suatu Kejadian, Kaidah Penjumlahan, Peluang Bersyarat, Kaidah Perkalian dan Kaidah Baiyes eluag uatu Kejadia, Kaidah ejumlaha, eluag ersyarat, Kaidah eralia da Kaidah aiyes.eluag uatu Kejadia Defiisi : eluag suatu ejadia adalah jumlah peluag semua titi otoh dalam. Dega demiia : 0 (), ( ) =

Lebih terperinci

BAB II LANDASAN TEORI. gamma, fungsi likelihood, dan uji rasio likelihood. Misalkan dilakukan percobaan acak dengan ruang sampel C.

BAB II LANDASAN TEORI. gamma, fungsi likelihood, dan uji rasio likelihood. Misalkan dilakukan percobaan acak dengan ruang sampel C. BAB II LANDASAN TEORI Pada bab ii aa dibahas teori teori yag meduug metode upper level set sca statistics, atara lai peubah aca, distribusi gamma, fugsi gamma, fugsi lielihood, da uji rasio lielihood.

Lebih terperinci

Deret Positif. Dengan demikian, S = 1: Kemudian untuk deret lain, misalkan L = : Maka

Deret Positif. Dengan demikian, S = 1: Kemudian untuk deret lain, misalkan L = : Maka oi eswa (fmipa-itb) Deret Positif Deret (ta berhigga) adalah ugapa berbetu a + a + a 3 + a 4 + dega a i disebut suu. Pejumlaha ii berbeda dega pejumlaha dua, tiga, atau berhigga bilaga. Maa, ita perlu

Lebih terperinci

BAB V RANDOM VARIATE GENERATOR (PEMBANGKIT RANDOM VARIATE)

BAB V RANDOM VARIATE GENERATOR (PEMBANGKIT RANDOM VARIATE) BAB V RANDOM VARIATE GENERATOR (PEMBANGKIT RANDOM VARIATE) 5.1. Pembagit Radom Variate Disrit Suatu Radom Variate diartia sebagai ilai suatu radom variate yag mempuyai distribusi tertetu. Utu megambil

Lebih terperinci

MASALAH DISTRIBUSI BOLA KE DALAM WADAH SEBAGAI FUNGSI ATAU KUMPULAN FUNGSI

MASALAH DISTRIBUSI BOLA KE DALAM WADAH SEBAGAI FUNGSI ATAU KUMPULAN FUNGSI Vol. 11, No. 1, 45-55, Juli 2014 MASALAH DISTRIBUSI BOLA KE DALAM WADAH SEBAGAI FUNGSI ATAU KUMPULAN FUNGSI Fauziah Baharuddi 1, Loey Haryato 2, Nurdi 3 Abstra Peulisa ii bertujua utu medapata perumusa

Lebih terperinci

Deret Positif. Dengan demikian, S = 1: Kemudian untuk deret lain, misalkan L = : Maka

Deret Positif. Dengan demikian, S = 1: Kemudian untuk deret lain, misalkan L = : Maka oi eswa (fmipa-itb) Deret Positif Deret (ta berhigga) adalah ugapa berbetu a + a + a 3 + a 4 + dega a i disebut suu. Pejumlaha ii berbeda dega pejumlaha dua, tiga, atau berhigga bilaga. Maa, ita perlu

Lebih terperinci

BAB VIII KONSEP DASAR PROBABILITAS

BAB VIII KONSEP DASAR PROBABILITAS BAB VIII KONSEP DASAR PROBABILITAS 1.1. Pedahulua Dalam pertemua ii Ada aka mempelajari beberapa padaga tetag permutasi da kombiasi, fugsi da metode perhituga probabilitas, da meghitug probabilitas. Pada

Lebih terperinci

Himpunan. Himpunan 3/28/2012. Semesta Pembicaraan Semua mobil di Indonesia

Himpunan. Himpunan 3/28/2012. Semesta Pembicaraan Semua mobil di Indonesia Himpua Suatu himpua atau gugus adalah merupaka sekumpula obyek. Pada umumya aggota dari gugus tersebut memiliki suatu sifat yag sama. Suatu himpua bagia atau aak gugus merupaka sekumpula obyek yag aggotaya

Lebih terperinci

BAB 6 NOTASI SIGMA, BARISAN DAN DERET

BAB 6 NOTASI SIGMA, BARISAN DAN DERET BAB 6 NOTASI SIGMA, BARISAN DAN DERET A RINGKASAN MATERI. Notasi Sigma Diberia suatu barisa bilaga, a, a,..., a. Lambag deret tersebut, yaitu: a = a + a +... + a a meyataa jumlah suu pertama barisa Sifat-sifat

Lebih terperinci

Penulis: Penilai: Editor: Ilustrator: Dra. Puji Iryanti, M.Sc. Ed. Al. Krismanto, M.Sc. Sri Purnama Surya, S.Pd, M.Si. Fadjar N. Hidayat, S.Si.,M.Ed.

Penulis: Penilai: Editor: Ilustrator: Dra. Puji Iryanti, M.Sc. Ed. Al. Krismanto, M.Sc. Sri Purnama Surya, S.Pd, M.Si. Fadjar N. Hidayat, S.Si.,M.Ed. PAKET FASILITASI PEMBERDAYAAN KKG/MGMP MATEMATIKA Pembelajara Barisa, Deret Bilaga da Notasi Sigma di SMA Peulis: Dra. Puji Iryati, M.Sc. Ed. Peilai: Al. Krismato, M.Sc. Editor: Sri Purama Surya, S.Pd,

Lebih terperinci

Aplikasi Sistem Orthonormal Di Ruang Hilbert Pada Deret Fourier

Aplikasi Sistem Orthonormal Di Ruang Hilbert Pada Deret Fourier Apliasi Sistem Orthoormal Di Ruag Hilbert Pada Deret Fourier A 7 Fitriaa Yuli S. FMIPA UNY Abstra Ruag hilbert aa dibahas pada papper ii. Apliasi system orthoormal aa diaji da aa diapliasia pada ruahg

Lebih terperinci

PELUANG KEJADIAN. 3. Permutasi siklis adalah permutasi yang susunannya melingkar.

PELUANG KEJADIAN. 3. Permutasi siklis adalah permutasi yang susunannya melingkar. PELUANG KEJADIAN A. Atura Perkalia/Pegisia Tempat Jika kejadia pertama dapat terjadi dalam a cara berbeda, kejadia kedua dapat terjadi dalam b cara berbeda, kejadia ketiga dapat terjadi dalam c cara berbeda,

Lebih terperinci

BAHAN AJAR DIKLAT GURU MATEMATIKA

BAHAN AJAR DIKLAT GURU MATEMATIKA BAHAN AJAR DIKLAT GURU MATEMATIKA DEPARTEMEN PENDIDIKAN NASIONAL DIREKTORAT JENDERAL PENDIDIKAN DASAR DAN MENENGAH DIREKTORAT PENDIDIKAN MENENGAH KEJURUAN 005 DAFTAR ISI Kata Pegatar.. i Daftar Isi...

Lebih terperinci

PELUANG. Drs. Marsudi Raharjo, M.Sc.Ed JENJANG LANJUT

PELUANG. Drs. Marsudi Raharjo, M.Sc.Ed JENJANG LANJUT DIKLAT INSTRUKTUR PENGEMBANG MATEMATIKA SMA JENJANG LANJUT PELUANG JENJANG LANJUT Drs Marsudi Raharjo, MScEd DEPARTEMEN PENDIDIKAN NASIONAL DIREKTORAT JENDERAL PENINGKATAN MUTU PENDIDIK DAN TENAGA KEPENDIDIKAN

Lebih terperinci

BAB II KAIDAH PENCACAHAN DAN PELUANG

BAB II KAIDAH PENCACAHAN DAN PELUANG 1 BAB II KAIDAH PENCACAHAN DAN PELUANG Dalam kehidupa sehari hari kita serig dihadapka pada persoala yag berkaita dega peluag. Baik mecari kemugkia, kesempata, bayak cara, harapa da sebagaiya. Dalam Materi

Lebih terperinci

MODUL 1.03 DINAMIKA PROSES. Oleh : Ir. Tatang Kusmara, M.Eng

MODUL 1.03 DINAMIKA PROSES. Oleh : Ir. Tatang Kusmara, M.Eng MODUL 1.03 DINMIK PROSES Ole : Ir. Tatag Kusmara, M.Eg LBORTORIUM OPERSI TEKNIK KIMI JURUSN TEKNIK KIMI UNIVERSITS SULTN GENG TIRTYS CILEGON BNTEN 2008 2 Modul 1.03 DINMIK PROSES I. Pedaulua Dalam bidag

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN. A. Latar Belakang. B. Tujuan dan Sasaran. C. Ruang Lingkup

BAB I PENDAHULUAN. A. Latar Belakang. B. Tujuan dan Sasaran. C. Ruang Lingkup BAB I PENDAHULUAN A. Latar Belaag Kombiatoria mempuyai beberapa aspe, yaitu eumerasi, teori graf, da ofigurasi atau peyusua. Eumerasi membahas peghituga susua berbagai tipe. Sebagai cotoh: (i) meghitug

Lebih terperinci

Perluasan Uji Kruskal Wallis untuk Data Multivariat

Perluasan Uji Kruskal Wallis untuk Data Multivariat Statistia, Vol. No., Mei Perluasa Uji Krusal Wallis utu Data Multivariat TETI SOFIA YANTI Program Studi Statistia, Uiversitas Islam Badug, Jl. Purawarma No. Badug. E-mail: buitet@yahoo.com ABSTAK Adaia

Lebih terperinci

Bab 16 Integral di Ruang-n

Bab 16 Integral di Ruang-n Catata Kuliah MA3 Kalulus Elemeter II Oi Neswa,Ph.D., Departeme Matematia-ITB Bab 6 Itegral di uag- Itegral Gada atas persegi pajag Itegral Berulag Itegral Gada atas Daerah sebarag Itegral Gada Koordiat

Lebih terperinci

Sifat-sifat Fungsi Karakteristik dari Sebaran Geometrik

Sifat-sifat Fungsi Karakteristik dari Sebaran Geometrik Sifat-sifat Fugsi Karateristi dari Sebara Geometri Dodi Deviato Jurusa Matematia, Faultas MIPA, Uiversitas Adalas Kamus Limau Mais, Padag 563, Sumatera Barat, Idoesia Abstra Fugsi arateristi dari suatu

Lebih terperinci

Matematika Diskret (Kombinatorial - Permutasi) Instruktur : Ferry Wahyu Wibowo, S.Si., M.Cs

Matematika Diskret (Kombinatorial - Permutasi) Instruktur : Ferry Wahyu Wibowo, S.Si., M.Cs Matematika Diskret (Kombiatorial - Permutasi) Istruktur : Ferry Wahyu Wibowo, S.Si., M.Cs Pedahulua Sebuah sadi-lewat (password) pajagya 6 sampai 8 karakter. Karakter boleh berupa huruf atau agka. Berapa

Lebih terperinci

MODUL BARISAN DAN DERET

MODUL BARISAN DAN DERET MODUL BARISAN DAN DERET KELAS XII. IPS SEMESTER I Oleh : Drs. Pudjul Prijoo ( http://vidyagata.wordpress.co ) SMA NEGERI 6 Jala Mayje Sugoo 58 Malag Telp./Fax : (034) 75036 E-Mail : sa6_alag@yahoo.co.id

Lebih terperinci

Kombinatorial dan Peluang. Adri Priadana ilkomadri.com

Kombinatorial dan Peluang. Adri Priadana ilkomadri.com Kombiatorial da Peluag Adri Priadaa ilkomadri.com Pedahulua Sebuah kata-sadi (password) pajagya 6 sampai 8 karakter. Karakter boleh berupa huruf atau agka. Berapa bayak kemugkia kata-sadi yag dapat dibuat?

Lebih terperinci

Sinyal dan Sistem Waktu Diskrit ET 3005 Pengolahan Sinyal Waktu Diskrit EL 5155 Pengolahan Sinyal Waktu Diskrit

Sinyal dan Sistem Waktu Diskrit ET 3005 Pengolahan Sinyal Waktu Diskrit EL 5155 Pengolahan Sinyal Waktu Diskrit Siyal da Sistem Watu Disrit ET 35 Pegolaha Siyal Watu Disrit EL 5155 Pegolaha Siyal Watu Disrit Effria Yati Hamid 1 2 Siyal da Sistem Watu Disrit 2.1 Siyal Watu Disrit 2.1.1 Pegertia Siyal Watu Disrit

Lebih terperinci

PEMBUKTIAN SIFAT RUANG BANACH PADA D(K)

PEMBUKTIAN SIFAT RUANG BANACH PADA D(K) JMP : Volume 4 Nomor 1, Jui 2012, hal. 41-50 PEMBUKTIAN SIFAT RUANG BANACH PADA D(K) Malahayati Program Studi Matematia Faultas Sais da Teologi UIN Sua Kalijaga malahayati_01@yahoo.co.id ABSTRACT. I this

Lebih terperinci

Jurusan Pendidikan Matematika, Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Bung Hatta

Jurusan Pendidikan Matematika, Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Bung Hatta PENERAPAN MODEL COOPERATIVE LEARNING TIPE THINK PAIR SQUARE UNTUK MENINGKATKAN KEMAMPUAN PEMECAHAN MASALAH MATEMATIKA SISWA KELAS VIII SMP PERTIWI 1 PADANG Cherly Mardelfi 1, Lutfia Almash 2, Yusri Wahyui

Lebih terperinci

ARITMATIKA MODUL PEMBINAAN OLEH TIM PEMBINA OLIMPIADE KOMPUTER ILMU KOMPUTER UDAYANA (DISAJIKAN UNTUK PESERTA PEMBINAAN BIDANG KOMPUTER OSN 2009)

ARITMATIKA MODUL PEMBINAAN OLEH TIM PEMBINA OLIMPIADE KOMPUTER ILMU KOMPUTER UDAYANA (DISAJIKAN UNTUK PESERTA PEMBINAAN BIDANG KOMPUTER OSN 2009) ARITATIKA ODUL PEBINAAN OLEH TI PEBINA OLIPIADE KOPUTER ILU KOPUTER UDAYANA (DISAJIKAN UNTUK PESERTA PEBINAAN BIDANG KOPUTER OSN 009) PEERINTAH DAERAH PROPINSI BALI DINAS PENDIDIKAN PEUDA DAN OLAHRAGA

Lebih terperinci

BAB II LANDASAN TEORI. persamaan yang mengandung diferensial. Persamaan diferensial

BAB II LANDASAN TEORI. persamaan yang mengandung diferensial. Persamaan diferensial 5 BAB II LANDASAN TEORI A. Persamaa Diferesial Dari ata persamaa da diferesial, dapat diliat bawa Persamaa Diferesial beraita dega peelesaia suatu betu persamaa ag megadug diferesial. Persamaa diferesial

Lebih terperinci

BAB III TAKSIRAN PROPORSI POPULASI JIKA TERJADI NONRESPON. Dalam bab ini akan dibahas penaksiran proporsi populasi jika terjadi

BAB III TAKSIRAN PROPORSI POPULASI JIKA TERJADI NONRESPON. Dalam bab ini akan dibahas penaksiran proporsi populasi jika terjadi BAB III TAKSIRA PROPORSI POPULASI JIKA TERJADI ORESPO Dalam bab ii aa dibaas peasira proporsi populasi jia terjadi orespo da dilaua allba sebaya t ali. Selai itu, juga aa dibaas peetua uura sampel yag

Lebih terperinci

BAB 2 PELUANG LKS 1 8. C hanya angka 3 yang memenuhi syarat kurang dari 400 Banyak bilangan yang kurang dari 400 : = = 12 9.

BAB 2 PELUANG LKS 1 8. C hanya angka 3 yang memenuhi syarat kurang dari 400 Banyak bilangan yang kurang dari 400 : = = 12 9. A. Evaluasi egertia atau Igata. B (A x B) (A). (B). 0. B huruf vokal Bayak susua huruf yag dapat dibuat :..... 0. B ( agka dapat berulag ) Bayak bilaga puluha yag dapat disusu dari agka tersebut :. 9.

Lebih terperinci

Oleh: Yunissa Rara Fahreza Akuntansi Teknologi Sistem Informasi KOMBINATORIAL & PELUANG DISKRIT : PERMUTASI MATEMATIKA DISKRIT

Oleh: Yunissa Rara Fahreza Akuntansi Teknologi Sistem Informasi KOMBINATORIAL & PELUANG DISKRIT : PERMUTASI MATEMATIKA DISKRIT Oleh: Yuissa Rara Fahreza Akutasi Tekologi Sistem Iformasi KOMBINATORIAL & PELUANG DISKRIT : PERMUTASI MATEMATIKA DISKRIT ILUSTRASI 1 Misal ada 3 buah kelereg yag berbeda wara : merah (m), kuig (k) da

Lebih terperinci

Projek. Contoh Menemukan Konsep Barisan dan Deret Geometri a. Barisan Geometri. Perhatikan barisan bilangan 2, 4, 8, 16,

Projek. Contoh Menemukan Konsep Barisan dan Deret Geometri a. Barisan Geometri. Perhatikan barisan bilangan 2, 4, 8, 16, Projek Himpulah miimal tiga masalah peerapa barisa da deret aritmatika dalam bidag fisika, tekologi iformasi, da masalah yata di sekitarmu. Ujilah berbagai kosep da atura barisa da deret aritmatika di

Lebih terperinci

1) Leptokurtik Merupakan distribusi yang memiliki puncak relatif tinggi

1) Leptokurtik Merupakan distribusi yang memiliki puncak relatif tinggi Statisti Desriptif Keruciga atau Kurtosis Pegertia Kurtosis Peguura urtosis (peruciga) sebuah distribusi teoritis adaalaya diamaam peguura eses (excess) dari sebuah distribusi Sebearya urtosis bisa diaggap

Lebih terperinci

Aproksimasi Terbaik dalam Ruang Metrik Konveks

Aproksimasi Terbaik dalam Ruang Metrik Konveks Aprosimasi Terbai dalam Ruag etri Koves Oleh : Suharsoo S Jurusa atematia FIPA Uiversitas Lampug Abstra asalah esistesi da etuggala aprosimasi terbai suatu titi dalam ruag berorm telah dipelajari oleh

Lebih terperinci

PERBANDINGAN PENDEKATAN SEPARABLE PROGRAMMING DENGAN THE KUHN-TUCKER CONDITIONS DALAM PEMECAHAN MASALAH NONLINEAR

PERBANDINGAN PENDEKATAN SEPARABLE PROGRAMMING DENGAN THE KUHN-TUCKER CONDITIONS DALAM PEMECAHAN MASALAH NONLINEAR Jural Tei da Ilmu Komputer PERBANDINGAN PENDEKATAN SEPARABLE PROGRAMMING DENGAN THE KUHN-TUCKER CONDITIONS DALAM PEMECAHAN MASALAH NONLINEAR Budi Marpaug Faultas Tei da Ilmu Komputer Jurusa Tei Idustri

Lebih terperinci

PELUANG. Kegiatan Belajar 1 : Kaidah Pencacahan, Permutasi dan kombinasi

PELUANG. Kegiatan Belajar 1 : Kaidah Pencacahan, Permutasi dan kombinasi PELUANG Kegiata Belajar : Kaidah Pecacaha, Permutasi da kombiasi A. Kaidah Pecacaha. Prisip Dasar Membilag Jika suatu operasi terdiri dari tahap, tahap pertama dapat dilakuka dega m cara yag berbeda da

Lebih terperinci

MENGUJI KEMAKNAAN SAMPEL TUNGGAL

MENGUJI KEMAKNAAN SAMPEL TUNGGAL MENGUJI KEMAKNAAN SAMPEL TUNGGAL 1.1 Uji Biomial 1. Uji esesuaia Chi Kuadrat 1.3 Uji Kesesuaia K-S 1.4 Uji Ideedesi Chi Kuadrat 1.5 Uji Pasti Fisher UJI BINOMIAL Meruaa uji roorsi dalam suatu oulasi Poulasi

Lebih terperinci

Modul Kuliah statistika

Modul Kuliah statistika Modul Kuliah statistika Dose: Abdul Jamil, S.Kom., MM SEKOLAH TINGGI MANAJEMEN INFORMATIKA DAN KOMPUTER MUHAMMADIYAH JAKARTA Bab 2 Populasi da Sampel 2.1 Populasi Populasi merupaka keseluruha pegamata

Lebih terperinci

Penerapan Algoritma Dijkstra dalam Pemilihan Trayek Bus Transjakarta

Penerapan Algoritma Dijkstra dalam Pemilihan Trayek Bus Transjakarta Peerapa Algoritma Dijstra dalam Pemiliha Traye Bus Trasjaarta Muhammad Yafi 504 Program Studi Tei Iformatia Seolah Tei Eletro da Iformatia Istitut Teologi Badug, Jl. Gaesha 0 Badug 40, Idoesia 504@std.stei.itb.ac.id

Lebih terperinci

3. Integral (3) (Integral Tentu)

3. Integral (3) (Integral Tentu) Darublic www.darublic.com. Itegral () (Itegral Tetu).. Luas Sebagai Suatu Itegral. Itegral Tetu Itegral tetu meruaa itegral ag batas-batas itegrasia jelas. Kose dasar dari itegral tertetu adalah luas bidag

Lebih terperinci

PELUANG Matematika Wajib Kelas XI MIA

PELUANG Matematika Wajib Kelas XI MIA PELUANG Matematika Wajib Kelas XI MIA P A A S Disusu oleh : Markus Yuiarto, S.Si Tahu Pelajara 06 07 SMA Sata Agela Jl. Merdeka No. Badug PENGANTAR : Modul ii kami susu sebagai salah satu sumber belajar

Lebih terperinci

BAB 2 LANDASAN TEORI

BAB 2 LANDASAN TEORI BAB LANDASAN TEORI.1 Risio Operasioal.1.1 Defiisi Dewasa ii risio operasioal semai diaui sebagai salah satu fator uci yag perlu dielola da dicermati oleh para pelau usaha, hususya di bidag jasa euaga.

Lebih terperinci

Bab 5 Sinyal dan Sistem Waktu Diskrit. Oleh: Tri Budi Santoso Laboratorium Sinyal, EEPIS-ITS

Bab 5 Sinyal dan Sistem Waktu Diskrit. Oleh: Tri Budi Santoso Laboratorium Sinyal, EEPIS-ITS Bab 5 Siyal da Sistem Watu Disrit Oleh: Tri Budi Satoso Laboratorium Siyal, EEPIS-ITS Materi: Represetasi matemati pada siyal watu disrit, domai watu da freuesi pada suatu siyal watu disrit, trasformasi

Lebih terperinci

IV. METODE PENELITIAN

IV. METODE PENELITIAN IV. METODE PENELITIAN 4.1. Tempat da Watu Peelitia Peelitia megeai Kepuasa Kosume Restora Gampoeg Aceh, dilasaaa pada bula Mei 2011 higga Jui 2011. Restora Gampoeg Aceh, bertempat di Jl Pajajara, Batarjati,

Lebih terperinci

Metode Perhitungan Grafik Dalam Geolistrik Tahanan Jenis Bumi Dengan Derajat Pendekatan Satu

Metode Perhitungan Grafik Dalam Geolistrik Tahanan Jenis Bumi Dengan Derajat Pendekatan Satu Metode Perhituga Grafi.. P. Maurug Metode Perhituga Grafi Dalam Geolistri Tahaa Jeis Bumi Dega Derajat Pedeata Satu Posma Maurug Jurusa Fisia, FMIPA Uiversitas Lampug Jl. S. Brojoegoro No. Badar Lampug

Lebih terperinci

Model Antrian Multi Layanan

Model Antrian Multi Layanan Jural Gradie Vol. No. Juli : 8- Model Atria Multi Layaa Sisa Yosmar Jurusa Matematia, Faultas Matematia da Ilmu egetahua Alam, Uiversitas Begulu, Idoesia Diterima 9 April; Disetujui 8 Jui Abstra - Salah

Lebih terperinci

Soal-soal Latihan: jika Misalkan n adalah bilangan genap. Buktikan bahwa

Soal-soal Latihan: jika Misalkan n adalah bilangan genap. Buktikan bahwa Soal-soal Latiha:. Misalka kita aka meyusu kata-kata yag dibetuk dari huru-huru dalam kata SIMALAKAMA, jika a. huru S mucul setelah huru K (misalya, ALAMAKSIM). b. huru A mucul berdekata. c. tidak memuat

Lebih terperinci

Mata Kuliah : Matematika Diskrit Program Studi : Teknik Informatika Minggu ke : 4

Mata Kuliah : Matematika Diskrit Program Studi : Teknik Informatika Minggu ke : 4 Program Studi : Tekik Iformatika Miggu ke : 4 INDUKSI MATEMATIKA Hampir semua rumus da hukum yag berlaku tidak tercipta dega begitu saja sehigga diraguka kebearaya. Biasaya, rumus-rumus dapat dibuktika

Lebih terperinci

Prestasi itu diraih bukan didapat!!! SOLUSI SOAL

Prestasi itu diraih bukan didapat!!! SOLUSI SOAL SELEKSI OLIMPIADE TINGKAT KABUPATEN/KOTA 010 TIM OLIMPIADE MATEMATIKA INDONESIA 0 Prestasi itu diraih buka didapat!!! SOLUSI SOAL Bidag Matematika Disusu oleh : Eddy Hermato, ST Olimpiade Matematika Tk

Lebih terperinci

b. Penyajian data kelompok Contoh: Berat badan 30 orang siswa tercatat sebagai berikut:

b. Penyajian data kelompok Contoh: Berat badan 30 orang siswa tercatat sebagai berikut: Statistik da Peluag A. Statistik Statistik adalah metode ilmiah yag mempelajari cara pegumpula, peyusua, pegolaha, da aalisis data, serta cara pegambila kesimpula berdasarka data-data tersebut. Data ialah

Lebih terperinci

Konvolusi pada Distribusi dengan Support Kompak

Konvolusi pada Distribusi dengan Support Kompak Prosidig SI MaNIs (Semiar Nasioal Itegrasi Matematia da Nilai Islami) Vol1, No1, Juli 2017, Hal 453-457 p-issn: 2580-4596; e-issn: 2580-460X Halama 453 Kovolusi pada Distribusi dega Support Kompa Cythia

Lebih terperinci

6. Pencacahan Lanjut. Relasi Rekurensi. Pemodelan dengan Relasi Rekurensi

6. Pencacahan Lanjut. Relasi Rekurensi. Pemodelan dengan Relasi Rekurensi 6. Pecacaha Lajut Relasi Rekuresi Relasi rekuresi utuk dereta {a } adalah persamaa yag meyataka a kedalam satu atau lebih suku sebelumya, yaitu a 0, a,, a -, utuk seluruh bilaga bulat, dega 0, dimaa 0

Lebih terperinci

Penggunaan Transformasi z

Penggunaan Transformasi z Pegguaa Trasformasi pada Aalisa Respo Freuesi Sistem FIR Oleh: Tri Budi Satoso E-mail:tribudi@eepis-its.eduits.edu Lab Siyal,, EEPIS-ITS ITS /3/6 osep pemiira domais of represetatio Domai- discrete time:

Lebih terperinci

SIFAT ALJABAR BANACH KOMUTATIF DAN ELEMEN IDENTITAS PADA

SIFAT ALJABAR BANACH KOMUTATIF DAN ELEMEN IDENTITAS PADA SIFAT ALJABAR BANACH KOMUTATIF DAN ELEMEN IDENTITAS PADA KELAS D(K) Malahayati Program Studi Matematia Faultas Sais da Teologi UIN Sua Kalijaga Yogyaarta e-mail: malahayati_01@yahoo.co.id ABSTRAK Himpua

Lebih terperinci

GRAFIKA

GRAFIKA 6 5 7 3 6 3 3 GRAFIKA 3 6 57 08 0 9 5 9 385 946 5 3 30 0 8 9 5 9 3 85 946 5 ANALISA REAL Utu uliah (pegatar) aalisa real yag dilegapi dega program MATLAB Dr. H.A. Parhusip G R A F I K A Peerbit Tisara

Lebih terperinci

1 4 A. 1 D. 4 B. 2 E. -5 C. 3 A.

1 4 A. 1 D. 4 B. 2 E. -5 C. 3 A. . Seorag pedagag membeli barag utuk dijual seharga Rp. 0.000,00. Bila pedagag tersebut meghedaki utug 0 %, maka barag tersebut harus dijual dega harga A. Rp. 00.000,00 D. Rp. 600.000,00 B. Rp. 00.000,00

Lebih terperinci

RENCANA PROGRAM PEMBELAJARAN KE - 1. : 6 jam pelajaran

RENCANA PROGRAM PEMBELAJARAN KE - 1. : 6 jam pelajaran RENCANA PROGRAM PEMBELAJARAN KE - 1 Satua Pedidika Mata Pelajara Kelas/Semester Materi Pokok Waktu : SMA N 6 YOGYAKARTA : Matematika : XII IPS/ : Barisa da Deret : 6 jam pelajara 1. Stadar Kompetesi 4.

Lebih terperinci

MASALAH RUTE DISTRIBUSI MULTIDEPOT DENGAN KAPASITAS DAN KECEPATAN KENDARAAN HETEROGEN

MASALAH RUTE DISTRIBUSI MULTIDEPOT DENGAN KAPASITAS DAN KECEPATAN KENDARAAN HETEROGEN MASALAH RUTE DISTRIBUSI MULTIDEPOT DENGAN KAPASITAS DAN KECEPATAN KENDARAAN HETEROGEN Adam Priyo Hartoo 1), Farida Haum 2), Toi Bahtiar 3) 1)2)3) Departeme Matematia, FMIPA, Istitut Pertaia Bogor Kampus

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN. Matematika merupakan suatu ilmu yang mempunyai obyek kajian

BAB I PENDAHULUAN. Matematika merupakan suatu ilmu yang mempunyai obyek kajian BAB I PENDAHULUAN A. Latar Belakag Masalah Matematika merupaka suatu ilmu yag mempuyai obyek kajia abstrak, uiversal, medasari perkembaga tekologi moder, da mempuyai pera petig dalam berbagai disipli,

Lebih terperinci

SOAL PENYISIHAN =. a. 11 b. 12 c. 13 d. 14 e. 15

SOAL PENYISIHAN =. a. 11 b. 12 c. 13 d. 14 e. 15 SOAL PENYISIHAN Petujuk pegerjaa soal : Jumlah soal 0 soal Piliha Gada da Uraia Utuk piliha gada diberi peilaia bear +, salah -, tidak diisi 0 Lama pegerjaa soal adalah 0 meit Kalau berai, silaka pilih

Lebih terperinci

1 n MODUL 5. Peubah Acak Diskret Khusus

1 n MODUL 5. Peubah Acak Diskret Khusus ODUL 5 Peubah Acak Diskret Khusus Terdapat beberapa peubah acak diskret khusus yag serig mucul dalam aplikasi. Peubah Acak Seragam ( Uiform) Bila X suatu peubah acak diskret dimaa setiap eleme dari X mempuyai

Lebih terperinci

III. METODOLOGI PENELITIAN. Penelitian ini dilakukan di SMA Negeri 1 Way Jepara Kabupaten Lampung Timur

III. METODOLOGI PENELITIAN. Penelitian ini dilakukan di SMA Negeri 1 Way Jepara Kabupaten Lampung Timur III. METODOLOGI PENELITIAN A. Lokasi da Waktu Peelitia Peelitia ii dilakuka di SMA Negeri Way Jepara Kabupate Lampug Timur pada bula Desember 0 sampai dega Mei 03. B. Populasi da Sampel Populasi dalam

Lebih terperinci

III. METODE PENELITIAN. kelas VIII semester ganjil SMP Sejahtera I Bandar Lampung tahun pelajaran 2010/2011

III. METODE PENELITIAN. kelas VIII semester ganjil SMP Sejahtera I Bandar Lampung tahun pelajaran 2010/2011 III. METODE PENELITIAN A. Latar Peelitia Peelitia ii merupaka peelitia yag megguaka total sampel yaitu seluruh siswa kelas VIII semester gajil SMP Sejahtera I Badar Lampug tahu pelajara 2010/2011 dega

Lebih terperinci

Bab III Metoda Taguchi

Bab III Metoda Taguchi Bab III Metoda Taguchi 3.1 Pedahulua [2][3] Metoda Taguchi meitikberatka pada pecapaia suatu target tertetu da meguragi variasi suatu produk atau proses. Pecapaia tersebut dilakuka dega megguaka ilmu statistika.

Lebih terperinci

PENGUJIAN HIPOTESIS. Atau. Pengujian hipotesis uji dua pihak:

PENGUJIAN HIPOTESIS. Atau. Pengujian hipotesis uji dua pihak: PENGUJIAN HIPOTESIS A. Lagkah-lagkah pegujia hipotesis Hipotesis adalah asumsi atau dugaa megeai sesuatu. Jika hipotesis tersebut tetag ilai-ilai parameter maka hipotesis itu disebut hipotesis statistik.

Lebih terperinci

Himpunan. Modul 1 PENDAHULUAN. impunan sudah Anda kenal di sekolah menengah, bahkan sejak sekolah

Himpunan. Modul 1 PENDAHULUAN. impunan sudah Anda kenal di sekolah menengah, bahkan sejak sekolah Modul Himpua Dra Sri Haryati Kartiko, MS PENDHULUN impua sudah da keal di sekolah meegah, bahka sejak sekolah H dasar Himpua merupaka usur yag petig dalam probabilitas, sehigga dipelajari kembali dalam

Lebih terperinci

BAB III METODE PENELITIAN. Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui ada tidaknya peningkatan

BAB III METODE PENELITIAN. Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui ada tidaknya peningkatan BAB III METODE PENELITIAN A. Desai Peelitia Peelitia ii bertujua utu megetahui ada tidaya peigata emampua siswa dalam pealara setelah megguaa model pembelajara berbasis masalah terstrutur dalam pembelajara

Lebih terperinci

PENDAHULUAN. Statistika penyajian DATA untuk memperoleh INFORMASI penafsiran DATA. Data (bentuk tunggal : Datum ) : ukuran suatu nilai

PENDAHULUAN. Statistika penyajian DATA untuk memperoleh INFORMASI penafsiran DATA. Data (bentuk tunggal : Datum ) : ukuran suatu nilai 1. Pegertia Statistika PENDAHULUAN Statistika berhubuga dega peyajia da peafsira kejadia yag bersifat peluag dalam suatu peyelidika terecaa atau peelitia ilmiah. Statistika peyajia DATA utuk memperoleh

Lebih terperinci

Bab 6: Analisa Spektrum

Bab 6: Analisa Spektrum BAB Aalisa Spetrum Bab : Aalisa Spetrum Aalisa Spetrum Dega DFT Tujua Belajar Peserta dapat meghubuga DFT dega spetrum dari sial hasil samplig sial watu otiue. -poit DFT dari sial x adalah Xω ag diealuasi

Lebih terperinci

II. LANDASAN TEORI. Pada bab ini akan diberikan beberapa istilah, definisi serta konsep-konsep yang

II. LANDASAN TEORI. Pada bab ini akan diberikan beberapa istilah, definisi serta konsep-konsep yang II. LANDASAN TEORI Pada bab ii aka diberika beberapa istilah, defiisi serta kosep-kosep yag medukug dalam peelitia ii. 2.1 Kosep Dasar Teori Graf Berikut ii aka diberika kosep dasar teori graf yag bersumber

Lebih terperinci

EKSPANSI MULTINOMIAL, KOMBINASI, DAN PERMUTASI

EKSPANSI MULTINOMIAL, KOMBINASI, DAN PERMUTASI EKSPANSI MULTINOMIAL, KOMBINASI, DAN PERMUTASI Oleh: Sutopo Jurusa Fisika FMIPA UM sutopo@fisika.um.ac.id Ditulis pada sekitar bula Maret 2011. Diuggah pada 3 Desember 2011 PROBLEM Gambar di bawah ii meyataka

Lebih terperinci

BAB 2 LANDASAN TEORI. lebar pita sinyal tersebut. Pada kebanyakan aplikasi, termasuk kamera digital video dan

BAB 2 LANDASAN TEORI. lebar pita sinyal tersebut. Pada kebanyakan aplikasi, termasuk kamera digital video dan BAB LADASA TEORI Teorema Shao-yquist meyataa agar tida ada iformasi yag hilag etia pecuplia siyal, maa ecepata pecuplia harus miimal dua ali dari lebar pita siyal tersebut. Pada ebayaa apliasi, termasu

Lebih terperinci

I. DERET TAKHINGGA, DERET PANGKAT

I. DERET TAKHINGGA, DERET PANGKAT I. DERET TAKHINGGA, DERET PANGKAT. Pedahulua Pembahasa tetag deret takhigga sebagai betuk pejumlaha suku-suku takhigga memegag peraa petig dalam fisika. Pada bab ii aka dibahas megeai pegertia deret da

Lebih terperinci

SMA NEGERI 5 BEKASI UJIAN SEKOLAH

SMA NEGERI 5 BEKASI UJIAN SEKOLAH PEMERINTAH KOTA BEKASI DINAS PENDIDIKAN SMA NEGERI BEKASI Jl. Gamprit Jatiwarigi Asri Podok Gede -88 UJIAN SEKOLAH TAHUN PELAJARAN / L E M B A R S O A L Mata Pelajara : Matematika Kelas/Program : IPA Hari/Taggal

Lebih terperinci

9 Departemen Statistika FMIPA IPB

9 Departemen Statistika FMIPA IPB Supleme Resposi Pertemua ANALISIS DATA KATEGORIK (STK351 9 Departeme Statistika FMIPA IPB Pokok Bahasa Sub Pokok Bahasa Referesi Waktu Pegatar Aalisis utuk Data Respo Kategorik Data respo kategorik Sebara

Lebih terperinci

III. METODOLOGI PENELITIAN. Penelitian ini dilakukan di SMA Negeri 1 Way Jepara Kabupaten Lampung Timur

III. METODOLOGI PENELITIAN. Penelitian ini dilakukan di SMA Negeri 1 Way Jepara Kabupaten Lampung Timur 0 III. METODOLOGI PENELITIAN A. Lokasi da Waktu Peelitia Peelitia ii dilakuka di SMA Negeri Way Jepara Kabupate Lampug Timur pada bula Desember 0 sampai Mei 03. B. Populasi da Sampel Populasi dalam peelitia

Lebih terperinci

TEOREMA KEKONVERGENAN FUNGSI TERINTEGRAL HENSTOCK- KURZWEIL SERENTAK DAN FUNGSI BERSIFAT LOCALLY SMALL RIEMANN SUMS (LSRS) DARI RUANG EUCLIDE

TEOREMA KEKONVERGENAN FUNGSI TERINTEGRAL HENSTOCK- KURZWEIL SERENTAK DAN FUNGSI BERSIFAT LOCALLY SMALL RIEMANN SUMS (LSRS) DARI RUANG EUCLIDE Teorema Keovergea Fugsi Teritegral Hestoc(Aiswita) TORMA KKONVRGNAN FUNGSI TRINTGRAL HNSTOCK- KURZWIL SRNTAK DAN FUNGSI BRSIFAT LOCALLY SMALL RIMANN SUMS (LSRS) DARI RUANG UCLID K RUANG BARISAN Aiswita,

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN. Integral adalah salah satu konsep penting dalam Matematika yang

BAB I PENDAHULUAN. Integral adalah salah satu konsep penting dalam Matematika yang BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakag Masalah Itegral adalah salah satu kosep petig dalam Matematika yag dikemukaka pertama kali oleh Isac Newto da Gottfried Wilhelm Leibiz pada akhir abad ke-17. Selajutya

Lebih terperinci

BAB 1 PENDAHULUAN. Analisis regresi menjadi salah satu bagian statistika yang paling banyak aplikasinya.

BAB 1 PENDAHULUAN. Analisis regresi menjadi salah satu bagian statistika yang paling banyak aplikasinya. BAB 1 PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakag Aalisis regresi mejadi salah satu bagia statistika yag palig bayak aplikasiya. Aalisis regresi memberika keleluasaa kepada peeliti utuk meyusu model hubuga atau pegaruh

Lebih terperinci

STATISTIKA: UKURAN PENYEBARAN DATA. Tujuan Pembelajaran

STATISTIKA: UKURAN PENYEBARAN DATA. Tujuan Pembelajaran KTSP & K-3 matemata K e l a s XI STATISTIKA: UKURAN PENYEBARAN DATA Tujua Pembelajara Setelah mempelajar mater, amu dharapa meml emampua berut.. Memaham defs uura peyebara data da jes-jesya.. Dapat meetua

Lebih terperinci

BARISAN DAN DERET. Materi ke 1

BARISAN DAN DERET. Materi ke 1 BARISAN DAN DERET Materi ke 1 Pola Bilaga adalah? Susua bilaga yag disusu meurut atura tertetu. Cotoh : 1. Pola Bilaga Gajil 1, 3, 5,... 2. Pola Bilaga Geap 2, 4, 6,... PERHATIKAN SSNAN BILANGAN DI BAWAH

Lebih terperinci

PEMBEKALAN OSN-2011 SMP STELA DUCE I YOGYAKARTA MATA PELAJARAN: MATEMATIKA Pemateri: Murdanu

PEMBEKALAN OSN-2011 SMP STELA DUCE I YOGYAKARTA MATA PELAJARAN: MATEMATIKA Pemateri: Murdanu Pemateri: Murdau 1 BAGIAN A 1. Carilah dua bilaga yag hasilkali da jumlahya berilai sama!. Carilah dua bilaga yag perbadiga da selisihya berilai sama! 3. Diketahui: ab = 84, bc = 76, ac = 161. Berapakah

Lebih terperinci

Induksi Matematika. Pertemuan VII Matematika Diskret Semester Gasal 2014/2015 Jurusan Teknik Informatika UPN Veteran Yogyakarta

Induksi Matematika. Pertemuan VII Matematika Diskret Semester Gasal 2014/2015 Jurusan Teknik Informatika UPN Veteran Yogyakarta Iduksi Matematika Pertemua VII Matematika Diskret Semester Gasal 2014/2015 Jurusa Tekik Iformatika UPN Vetera Yogyakarta Metode pembuktia utuk peryataa perihal bilaga bulat adalah iduksi matematik. Cotoh

Lebih terperinci

SIMULASI MODEL RLC BERBANTUAN MS EXCEL ASSISTED RLC MODEL SIMULATION MS EXCEL

SIMULASI MODEL RLC BERBANTUAN MS EXCEL ASSISTED RLC MODEL SIMULATION MS EXCEL SIMULASI MODEL RLC BERBANTUAN MS EXCEL ASSISTED RLC MODEL SIMULATION MS EXCEL Edag Habiuddi (Staf Pegajar UP MKU Politei Negeri Badug (Email : ed_.hab@yahoo.co.id ABSTRAK Sistem ragaia listri RLC seri

Lebih terperinci

Pedahulua Hipotesis: asumsi atau dugaa semetara megeai sesuatu hal. Ditutut utuk dilakuka pegeceka kebearaya. Jika asumsi atau dugaa dikhususka megeai

Pedahulua Hipotesis: asumsi atau dugaa semetara megeai sesuatu hal. Ditutut utuk dilakuka pegeceka kebearaya. Jika asumsi atau dugaa dikhususka megeai PENGUJIAN HIPOTESIS Pedahulua Hipotesis: asumsi atau dugaa semetara megeai sesuatu hal. Ditutut utuk dilakuka pegeceka kebearaya. Jika asumsi atau dugaa dikhususka megeai ilai-ilai parameter populasi,

Lebih terperinci

InfinityJurnal Ilmiah Program Studi Matematika STKIP Siliwangi Bandung, Vol 1, No.2, September 2012

InfinityJurnal Ilmiah Program Studi Matematika STKIP Siliwangi Bandung, Vol 1, No.2, September 2012 IfiityJual Ilmiah Pogam Studi Matematia STKIP Siliwagi Badug, Vol, No., Septembe HIMPUNAN KOMPAK PADA RUANG METRIK Oleh : Cee Kustiawa Juusa Pedidia Matematia FPMIPA Uivesitas Pedidia Idoesia eeustiawa@yahoo.om

Lebih terperinci

Hazmira Yozza Izzati Rahmi HG Jurusan Matematika FMIPA Unand

Hazmira Yozza Izzati Rahmi HG Jurusan Matematika FMIPA Unand TEKIK SAMPLIG PCA SEDERHAA Hazmira Yozza Izzati Rahmi HG Jurusa Matematika FMIPA Uad Defiisi : Jika suatu cotoh berukura diambil dari suatu populasi berukura sedemikia rupa sehigga setiap kemugkia cotoh

Lebih terperinci

Keywords: Convergen Series, Banach Space, Sequence space cs, Dual-α, Dual-

Keywords: Convergen Series, Banach Space, Sequence space cs, Dual-α, Dual- Jural MIPA FST UNDANA, Volume 2, Nomor, April 26 DUAL-, DUAL- DAN DUAL- DARI RUANG BARISAN CS Albert Kumaereg, Ariyato 2, Rapmaida 3,2,3 Jurusa Matematia, Faultas Sais da Tei Uiversitas Nusa Cedaa ABSTRACT

Lebih terperinci