Diunduh dari <arielheryanto.wordpress.com>

Transkripsi

1 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> REVIEW OF INDONESIAN AND MALAYSIAN AFFAIRS VOLUME 18 SUMMER 1984 publshed by The Deprtmet of Idoes d Mly Studes The Uversty of Sydey cooperto wth The Documetto Cetre for MOder Idoes Royl Isttute for Lgustcs d Athropology The Netherlds ISSN

2 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> Edtorl Commttee: Athoy Dy (Edtor, Austrl) Cees v Djk (Edtor, the Netherlds) Rudy de Iogh (Revews Edtor) Joh Drbb1e B. Joseph Mchel v Lgeberg The v Leep A.C. Mler Athoy Red Mrt Ruder Mrcus Susto Subscrptos: $15 per yer Cheques pyble to The Accoutt, The Uversty of Sydey Subscrptos d Muscrpts to: The Edtor, RIMA, Deprtmet of Idoes d Mly Studes, The Uversty of Sydey, N.S.W. 2006, Austrl. Muscrpts should be submtted typed, double-spced. Foototes should be umbered cosecutvely throughout d preseted typed d double-spced o seprte sheet st the ed of the mus crpt. Footote d bblogrphy style follows tht of the Bjdrge tot de T1-, Ld-, e Vo1kekude. Some exmples from BKI 137, 1981: p. 279: p.291: d the Muslm port tows (see Noorduy 1978: , esp. ote 36). Noorduy, J "Mj ph t the Ff teeth Cetury," BKI 134, pp Poerbtjrk, R.M.Ng 1940 Pdj-verh1e Oder1g Verge1eke, Bb1othec Jvc 9, Bdug. Bck ssues of RIMA re vlble o pplcto.

3 Duduh dr <relheryto.wordpress.com>."rts 'Kr' d 'K' Dlm Sstr Idoes 1984 Arel Heryto 1 Sstr 'd' Poltk Arel Heryto 6 Muhmmd Bkr - A Btv Scrbe d Author the Neteeth Cetury Her Chmbert-Lor 44 Whe s Text ot Text? The Mlt d Phlology Adr Vckers 73 Vrto Mly Folk- Tle Trdto I. Proudfoot 87 The Cocept of 'Work' Bugs Muscrpts C.C. Mckght 103 Syr Abdul Muluk Dlm Pemets: Sebuh Iforms Nfro Hsjm 115

4 J Duduh dr <relheryto.wordpress.com> Mjor Poltcl Developmets Idoes the Secod Hlf of 1983 d the Frst Hlf of 1984: The Nhdtul Ulm Prepres for Ntol Cogress Cees v Djk 131 Book Revews V der Mole Jvse Tekstkrtek: ee overzcht e euwe bederg ge11ustreerd de Kujrkr. (R. Rubste) 158 Kg Iterest Groups d Poltcl Lkge Idoes (M. v Lgeberg) 163 Boeff et. 1. Ptjsl: Trete Aees de Debts Poltgues e Idoese (A. Ngzum) 165

5 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> COftltIBu1'Os 1'0 THIS ISSUE Her Chmbert-Lor s Idoes correspodet for the Ecole Frcse de l'extreme Oret. Arel Heryto s prze-wg uthor who teches t Uversts Krste Sty Wc, Sltg. C.C. Mckght s Reder the Deprtmet of Hstory, A.N.U Nfro Hsjm s lgust ttched to the Pust Bhs, Jkrt. I. Proudfoot lectures the Fculty of As Studes, A.N.U Adr Vckers s curretly completg hs Ph.D. the Deprtmet of Idoes d Mly Studes, Uversty of Sydey.

6 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 6 SASTRA 'd' POLITIK* (sebuh upy memhm persol kesusster mutkhr d Idoes) oleh: Arel Heryto Krg bertuju utm meujukk perluy mempertmbk kembl bts 'sstr' d 'buk sstr' yg k dberlkuk dlm msyrkt Idoes. Utuk memperjels hl tu, secr khusus sy jug k memperso lk tempt 'po 1 tk' d tr kedu wlyh ('sstr' d 'buk sstr') tersebut. Dlm upy mejelsk persol-persol tu sy mers per 1 u megusut (brpu tdk secr med 1 m tu terperc) sl-usul terbetuky pegert 'sstr' yg k plg dom d Idoes. Dlm pemhm sy, 'sstr' tdk perh terleps dr 'poltk', tu tdk perh terleps dr kepetg-kepetg 'polts' phk-phk tertetu dlm msyrkt yg bersgkut. Hubug tr 'sstr' d 'poltk' buk sebg du hl mdr yg mempuy persggug-persggug d tep wly msg-msg. Bts yg membedk 'sstr' dr yg 'buk sstr' tu sedr terbetuk oleh d seklgus membetuk hubug-hubug kemsyrkt yg ber'poltk'. Istlh 'poltk' yg dbhs ds tdk terbts pd pegert sempt, sebg lmu tu prktek peyeleggr lembglembg pemerth, lt-lt egr, d sebgy. Istlh 'poltk' yg dpk ds melput pegert umum' yg lebh lus, yg secr sederh mugk dpt dsebut sebg ek sst d tgkh memperebutk tu memperthk kekut sosl. Pemlh pokok bhs terdorog oleh pegmt sy ts pdg d pegert yg pl g dom tetg 'sstr' d Idoes belkg. Meurut pegmt sy tersebut 'sstr' dggp (sehrusy) terpsh dr seluk-beluk 'poltk'. Meurut pegmt sy pul, pdg tu pegert tersebut bersumber dr pefsr pr pemkr

7 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 7 'sstr' d Idoes ts pegert lterture d msyrkt-msyrkt yg bs dsebut msyrkt 'Brt,l, wlu pu d dlm msyrkt-msyrkt sg tu sedr pdg tu pegert demk mugk (sudh, wlu perh?) tdk begtu dom. Merek yg meegok pemkr 'Brt' utuk memhm d mejelsk kt (tu tepty: keterpsh) 'sstr' d 'poltk' tdk sellu megrhk pejels merek mecp ssr yg sm. Y.B. Mguwjy (1984) msly, megrhk pejelsy ut uk meuj ukk per 1 uy 'sstr' (lebh) ddektk deg 'poltk'. Pejels yg perh dberky bertolk dr pedpt Joh F. Keedy (yg dly sebg "seorg egrw yg tergolog terbesr sete 1 h Perg Du II "): "Sedy d 1 ebh byk kum poltk memhm pus, d lebh byk peyr thu poltk, sy yk, du yg kt dm k mejd tempt yg sedkt lebh bk." D phk l, Sprd Djoko Dmoo memberk pejels serup, jug deg meegok pedpt dr 'Brt', utuk memberk keterpsh 'sstr' dr 'poltk'. Sprd megutp2 George Orwell yg koo perh berkt: Jk seorg pegrg melbtk dr dlm poltk, hrus melkuky sebg wrg egr, sebg mus, tetp tdk sebg pegrg Hrus jels bhw krgy merupk sesutu yg sm sekl terleps dr kegt tersebut Pedpt Sprd d ts mlrlp sekl deg pedpt Bud Drm yg dugkpky dlm pdto peerm Hdh Sstr 1983 dr Dew Kese Jkrt (DKJ) pd tggl 31 Mret 1984 d Tm Isml Mrzuk (TIM) Jkrt 3 Bud Drm (1984) megku pers cems kre: Msyrkt sstr sudh terllu byk meutut hedky sstr tdk terleps dr kods sosl, hedky pegrg "commtted" terhdp mslh sosl, d bhk sstr hrus berjug utuk perbk sosl.

8 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 8 Meurut Bud Drm pd pdto yg sm: "Sebg seorg wrg egr, setp pegrg memg mempuy kewjb utuk 'commtted' terhdp kehdup sosl yg berbed." Nmpklh perbed yg cukup jels tr pdg seseorg sepert Y.B. Mguwjy d stu phk d org-org sepert Sprd Djoko Drmoo tu Bud Drm d phk l. Nmu perbed tu tdk meghpusk kesm ggp dsr bg berteggery perbed tu: bhw 'sstr' pd keyty dggp sudh terpsh dr 'po 1 tk'. Utuk mempersolk lebh ljut tetg ggp dsr tu secr gk memd, kt perlu mempertyk dr m dtgy ggp dsr sep ert tu? Atu bgm terbetuky dlm msyrkt kt ms? Sstr Uversl d Sstr Kotekstul Dr m dtgy 'sstr'? D Idoes ms~ dpt kt temuk du kelompok besr jwb. Kelompok pertm k mejwb "dr bt". Yg kedu, "dr kehdup sosl If. Yg pertm pd umumy 5 megut pdg 'sstr uversl'. Yg kedu memdg sstr dlm kt deg lgkug sosly. Kre tu utuk yg kedu brgkl dpt dsebut 'sstr kotekstul' (sy tk thu pkh pr pegut pdg suk meerm pem ; tp utuk memudhk pembhs sy k pk stlh tersebut). Pdg yg pertm meurut hemt sy merupk pdg yg st plg berkus tu berpegruh d Idoes. 6 Pdg yg kedu pd ms msh bersft petg pdg pertm, d belum puy pegruh yg sembg deg yg pertm. Utuk memperjels ke'tdk-etrl' sy, perlu sy ugkp bhw tuls sy susu deg megkut pr perts pdg yg kedu. Seorg peyr pegut pdg 'sstr uversl', Abdul Hd WM (1978:503,504), perh mejelsk phmy sebg berkut: Tuju peyr lh meregut kebd yg mucul d permuk kesemetr

9 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 9 Stu-stuy deolog kepeyr lh uverslsme, sedg th ry dlh kehdup d kemus tu sedr. Abdul Hd WM buk perts pdg sstr uversl d Idoes. Nmu Abdul Hd sy sebutk ds sebg cotoh kre meurut sy d dlh slh stu tokoh terpetg dlm kesusster Idoes pd ms sekrg yg megut pdg uversl tu. St Abdul Hd mejbt keduduk sebg ketu Komte Sstr DKJ. 7 I jug mejd pegsuh rubrk ''Dlog: lembr se & budy" hr Bert Bu d Jkrt. Lewt rubrk kor tu pul hgg st tuls sy but Abdul Hd secr tetp meguggul-uggulk keyky ts sstr uversl (smbl sesekl meyerg pdg phk-phk l yg tk sesu degy). Bgm pu skp kosste beg boleh medpt peghrg kt. Dlm sebuh rtkel kor, sy perh berush (deg meek kecederug bs sekecl mugk, wlu bs tu mugk tk sepeuhy dpt sy hdrk) megugkpk pemhm sy ts pdg sstr uversl secr sederh sebg: pdg dy 'sstr' yg 'ber' yg bersumber dr sutu pegert 'sstr' yg terletk d lur kehdup sosl, dy jgku budy, d sejrh mus Sstr dggp sepert roh leluhur, yg tdk berumh d dlm kehdup msyrkt d du. Tetp bs dudg -- deg lhm d kretvts -- d dwdgk mterl dlm betuk kry sstr d du utuk member wejg d meyelmtk mus dr roh jht, gkr murk, peds pegus, tu ketdkdl sosl (Arel, 1984). Meurut pefsr sy, merek yg megut pdg sstr uversl mempercy dy sutu sumber t sstr yg bk d ber. D tu dggpy berlku utuk segl jm, dlm setp msyrkt, wlu pu (sy kr pegut phm jug percy bhw) tdk setp jm d tdk setp msyrkt mmpu memhm tu mejelmky mejd kry sstr, stud tu press sstr yg semesty. Utuk medukug pefsr sy d ts,

10 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 10 perlu sy sebutk beberp cotoh kokrt berkut. Meguls tetg kurg krby sstr Idoes deg msyrkt lus, Abdul Hd WM (1982:250) meytk bhw hl tu buklh keslh sstr(w) kt, tetp kre msyrkt lus yg kurg mmpu megert: "Yg ber dlh kre sstr kt yg berl belum dbc ber-ber, belum dgl ll yg dkdug d dlmy, belum dpressk sebgm mesty". Pery t Abdu 1 Hd d ts meekk betp tdk per 1 uy phk pembc (yg justru sy ggp petg sebg bg dr koteks sstr) dperhtugk dlm proses pecpt kry sstr meurut pedg sstr uversl. Pdg serup dytk Sutrdj C. Bchr (1984:55) yg megusulk pemb msyrkt lus '~e rh kods yg lebh bk utuk bs meerm sstr moder/kotemporer". Pd kesempt l Abdul Hd WM (1984) medukug pedpt Bud Drm tetg redhy mutu kry-kry sstr Idoes (dlm pegert merek: tdk 'moder', tdk 'dvdul', tdk 'persol', d tdk 'uversl'). Meurut Bud Drm, yg gky dsetuju Abdul Hd WM, hl dsebbk 0 1 eh "kurg kret fy pegrg-pegrg Idoes". Kejy pdg uversl belkg d Idoes buky tdk megudg peetgpeetg. Utuk tetp berth pd rug lgkup tuls (sstr mutkhr d Idoes) sy k meyebut du cotoh peetg mutkhr yg sy ggp (k) sgt berpegruh pd publk kesusster mutkhr d Idoes. 8 Dlm Semr Pskolog Kese, 20 September 1982 d Yogykrt, Aref Budm (l982) melbrk doms pdg sstr uversl dlm kesusster Idoes mutkhr deg jtu sekl. 9 Sedg dlm Koperes Nsol IV yg dseleggrk As Studes Assocto of Austrl, Me 1984, Keth Foulcher (1984) medmprt glk doms pdg sstr uversl yg k merjlel d Idoes (wlu pokok bhs utm Keth Foulcher dlh sstr Idoes pd thu-thu ) Serg terhdp pdg uversl jug dlcrk belum lm oleh Arf C. Noer (1983).

11 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 11 Tetp sedkt berbed dr Aref Budm d Keth Fou1cher, d1m kesempt tu Arf C. Noer berbcr tetg 'se' pd umumy d 'teter' khususy. Meurut Arf (1983): Akhry pegert uversl mejd sempt, ytu hy pb1 kry se kt bs dfhm Brt. Pd1h [Pdh1] k1u kt kj secr hstors pegert "tersol" sj bg Brt kdgkl hy berksr tr drt Amerk d drt Eroph sj. Jrg sekl Tmur merek htug. Aplg Idoes. Pedpt Arf tersebut meggtk sy pd sutu omog-omog deg Alto L. Becker yg curg; jgjg stlh 'uversl' tu cum kedok, d d blk kedok tu bercokol kekus pejjh ms lmpu tu pu ms k. Dr sejrh kt bs megmt besry kecederug kum (beks) terjjh utuk kut memk pol d l kehdup bgs pejjhy sebg teld tu cotoh memdg du. Jug memdg ms dep d megushk kemju tu pembgu. Nmpky kecederug demk tdk sj terdpt d klg yg meyetuju pdg yg perh dteldk (beks) pejjh, tetp jug d tr merek yg bert meolk. Sebuh ksus dr lgkup 'sstr' Idoes mutkhr dpt dpertmbgk ds. Dlm Semr Per Sstr dlm Perubh Msyrkt, Agustus 1982 d Jkrt, Y.B. Mguwjy (1982:5) megugkpk peolky pd kecederug kebrt-brt dlm kesusster Idoes ttkl berpedpt: sstrw Idoes l possy dr yg dduduk msly oleh Adre Gde, Cmus, Smuel Beckett bhk Kwbt pu Sstrw Idoes ber tdk boleh but tetg yg sedg dtyk rek-rek merek d Brt mu pu Utr, k tetp toh hedky jg terjebk ke dlm skp: Impresosme ds? Km jug bs puy. Ekspresosme, ddsme, pop rt? Km ds bs bk jug. Absurdsme, ekstetlsme, Godot? Km tdk ketggl jug.

12 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 12 Ap yg mejd t pes Mguwjy tk perlu dbth. Tetp peryty d ts jug bs meggod org utuk berpkr bhw Mguwjy belum cukup rdkl dlm upy mempertyk kecederug terjebk skp kut-kut demk. Kt bs meymbug skp krts Mguwjy lebh juh lg: hedky kt jg terjebk ke dlm skp: ds d lterture? Kt puy sstr ds. Deg ur d ts sy tk g gegbh meympulk bhw Mguwjy sedr sudh terjebk ke dlm p yg muy dlw sedr, wlu kes wl sepert tu bs tmbul jk kt mel skp Mguwjy hy dr sepotog peryt d ts. Terus terg sy tk percy bhw org sehebt Mguwjy k ber'sstr' hy kre org-org d seberg smudr s ber-lterture. Bgm pu, Mguwjy pts meerm peghrg kt ts ushy melgkh lebh mju dr pemkr yg st dom d Idoes. Tetp sy tetp berpkr dlm peryt yg terkutp d ts Mguwjy belum megugkpk skp tu pdg yg cukup rdkl utuk dpt kt dlk dlm meghdp pemkr tetg 'sstr' yg k dom d Idoes, sepert yg perh dyk Koetjrgrt sepuluh thu yg llu. Koetjrgrt (1974:12) perh berpedpt bhw 'se' (termsuk 'sstr') dlh slh stu dr "usur-usur kebudy yg uversel, d merupk usur-usur yg pst bs ddptk d semu kebudy d du " Pdg sy bhw 'sstr' tdk perlu/hrus d dlm setp msyrkt pd setp jm perh membulk beberp keslh-phm d klg beberp tem. Pertm, d yg mefsrk peryt sy tu sebg peggkr dy 'sstr' sepert yg sekrg hdr dlm msyrkt Idoes. Kedu, d pul yg membth pedpt sy d megtk bhw hl tu hylh sekedr persol stlh. Yg merek mksudk lh 'sstr' d d semu msyrkt dlm segl jm, wlu my tk sellu 'sstr' d cr-cry bs bergm-rgm. Persol pertm tdklh serumt persol kedu, kre tu sy bermt mejerhk persol yg pertm terlebh dhulu.

13 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 13 Sy tdk meggkr keyt dy 'sstr' (dlm pegert yg tdk berbed tu hmpr-hmpr tdk berbed dr pegert 1 terture dlm bhs Iggrs mutkhr) d Idoes ms. Sy jug tdk meggkr dy hl serup 'sstr' tu lterture deg m-m yg berl d beberp (sy yk t dk s emu) msyrk t d du. Tetp yg g sy persolk: megp d bgm smp hl tu bs terjd? Jk sy megut pdg 'sstr uversl' tetu sj perty demk kedegry tolol d tk perlu dtyk; sy k berggp bhw 'sstr' memg d deg sedry d m pu d kp pu sebg bg dr kehdup mus yg uversl (sepert kemt, msly). Sy buk pegkut phm sstr uversl. Sy berggp tdk semu msyrkt d berbg jm perlu puy 'sstr'. Klu teryt d sejumlh msyrkt yg memg sm-sm puy 'sstr' d sutu ms, sy yk hl dsebbk oleh dy hubug kesejrh d tr msyrkt-msyrkt yg bersgkut. Dlm koteks yg lebh kokrt d Idoes ms, sy berpedpt 'sstr' yg kt mlk tu bs d berkt tu gr-gr (du stlh yg puy koots berbed, tergtug sudut pegmt kt) peglm sejrh pejjh d th r oleh bgs-bgs Brt. Deg kt l, sstr yg k kt mlk sedkt byk merupk wrs hsl bud dy bgs-bgs pejjh kt. Tdk merty pegruh kekus pejjh sg pd ms llu d pegruh kekus kum elt prbum yg meerusk hsl wrs tersebut pd ms berkuty memugkk dy beberp lps (vertkl) tu pu wlyh (horsotl) msyrkt Idoes yg tdk perh ber-ber ber'sstr'. Sejuh m kemugk tu merupk keyt merupk persol tersedr yg membutuhk jwb d lur lgkup tuls. Sy pkr tdklh berlebh-belh juk d yg berpedpt bhw sstr Idoes sebery merupk sstr kels meegh d ts d kot-kot. Brgkl justru berlebhlebh jk sstr tersebut dmk sstr Idoes

14 f Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 14 Tetg so I kedu (ber tu tdky 'sstr' d d m sj d kp sj sebg persol 'perstlh' belk) rsy tk dpt sy tggp secr cukup memusk dlm krg. Buk sj hl tu termt kompleks d membutuhk rug bhs tersedr d lur krg rgks, tetp jug kre terbtsy kemmpu yg sy mlk st. Bgm pu jug, sy k berush mectt beberp pokok pkr wm yg st bru mmpu sy cp. Sy meyk pedpt bhw stlh d pegerty mempuy kestu yg bult. Sutu stlh lm, sepert 'sstr', mugk sj dpk pd ms yg l deg pegert yg bru. I buky berrt pegert yg stu lebh bk tu ber dr yg l. Pegert tu mk kt, 'sstr' msly, tdk bersumber dlm kt tu sedr. Pegert d stlh dbetuk oleh d seklgus membetuk keyt-keyt sosl tertetu d sutu ms tertetu (kotekstul). Tdk d pegert utuk sebuh stlh yg bersft bd, beku, tu lestr utuk jm d msyrkt yg berbed-bed (uversl). Dedg pet yg sedg bekerj d swh, tu bg beck yg sedg berstrht sg, tu bbu yg mecuc sergm korpr jurgy d kmr md buk tdk bs dsebut 'sstr'. Tetp p yg dlm pemkr d kepl merupk sesutu yg '~uk tdk bs" tdk sellu mejd keyt sosl yg kokrt. Kt, termsuk kt 'sstr', pd prkteky merupk sebuh kergk tu ktegor pemhm. Apkh ber ktegor 'sstr' sepert yg kt mlk d Idoes ms (perlu) dmlk pr pet, bg beck, tu bbu-bbu? Jk tdk, pkh dedg-dedg merek tept dsebut 'sstr'? Utuk memperjels pokok pkr sy, perbdg yg l mugk bs bermft. Bukkh berlebh-iebh jk kt ktk bhw 'wyg' sebery merupk (se pertujuk yg) 'uversl', wlu d perbed tu kergm cr d berbg tempt d jm. Mksudy, d eger-eger Brt msly, tdk dpk kelr tetp lyr puth yg sgt lebr; tdk dguk k-wyg tetp pt flem yg dgulug d rol; tdk kotk-wyg

15 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 15 tetp mes proyektor, d seterusy. Memsyrktk pegert 'lterture tu uversl' pd bd k lebh mudh drpd memsyrktk pegert 'wyg (tu mcpt, tu ptu, tu hkyt) tu uversl'. Sebby jels: lterture lhr dr msyrkt bgs-bgs yg perh (tu msh) mjjh msyrkt kelhr wyg (tu mcpt, tu ptu, tu hkyt). Kre tu so 1 perst lh buk "hy sekedr" so 1 perstl h. R 1 t u mej d per so 1 so s 1 yg berkt deg so l-so 1 yg besr, termsuk kedl sosl. Ideolog d blk pdg uversl sergkl mejd kekut pegesh pejjh hdup stu kelompok mus oleh kelompok yg l. Irosy, prktek pegesh demk kdg-kdg jug ddukug oleh phk yg telh termk deolog tersebut. Pegesh ggs sstr uversl merupk pedukug petg bg pegesh ggp dy p yg dsebut 'sstr du' deg beberp tokoh berlterture sebg pegus puck d tokoh-tokoh 'sstr' d eger-eger sepert Idoes sebg rj-rj kecl yg tuduk kepd merek yg lebh berkus. Hl mejd gmblg deg melembgy pember Rdh Nobel Sstr, sepert yg perh dsdr oleh Beedct Aderso (dlm sebuh krg yg belum dterbtk, mege cerpe "Dedm" kry Prmoedy A. Toer). Sek-k memg d betul 'sstr du' (d 'sstr Idoes' sebg slh stu wrgy) yg dpt dl deg megguk ukur-ukur l sstr yg 'uversl'. Sekk pelembg pember hdh tu pd keyty tdk cederug meggugk prests ggot osyrkt rkss yg berlterture, tu ggot ~syrkt l yg dggp dpt megutugk ~erek j k dber hdh ter sebut. Ddky?elembg pember hdh sstr utuk tgkt ~egol As Teggr belkg membulk rs g thu sy sejuh m peyeleggr tu berbed/mrp deg peyeleggr Hdh Nobel Sstr utuk tgkt 'du'. Selm belum d sstrw Idoes yg ueperoleh Rdh Nobel. Meurut sy hl terutm,:wslu mugk buk stu-stuy) dsebbk kre

16 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 16 pember peghrg sepert tu kepd sstrw Idoes tdk k memberk keutug yg jels bg kepetg 'polts' pr tokoh 'sstr du' tersebut. Yg jels, sy tk berskp sm deg beberp tokoh sstr d Idoes yg meyedhk keyt belum dy sstrw Idoes yg meerm hdh Nobel tu. Keyt tu oleh beberp tokoh kt dggp sebg petujuk redhy kwlts mus Idoes yg mejd sstrw, tu setdktdky kry sstr merek, dbdg sstr(w) se du. Sy tdk bermksud meytk bhw sstrw d kry sstr d Idoes meguggul rekreky sejm d egr-egr l (kre sy belum percy d ukur 'uversl' yg dpt djdk dsr perbdg sedu demk). Tetp sy hy bermksud meolk kecederug org utuk megguk hsl pel lembg Hdh Novel tu sebg petujuk redhy (tu pu tggy) kwlts sstr(w) kt. Sy g memberk stu cotoh yg jels dr kecederug yg sy ggp perlu dbeh. Dlm pdto peerm gelr Doctor Hoors Cus dr Uversts Idoes, 14 Ju 1975 d Jkrt, yg berjudul "Sstr Idoes sebg Wrg Sstr Du" (judul sedr sudh meujukk pdg uversl yg sy urk d ts), H.B. Jss memt gr sstrw kt mers redh d hdp 'sstr(w) du'. Meurut H.B. Jss (1975:334) d yg kurg d phk sstrw k t sehgg "sstrw kt belum d yg medptk hdh tersol, hdh Nobel, msly. Kt hruslh thu dr Syrt utuk hdh tu mt tgg. D kt msh kekurg mk yg bergz utuk medptky". Dlm tkr yg berbed-bed, peyesl serup d/tu pemuj terhdp Hdh Nobel Sstr begtu jug mejgkt Stor Stumorg (1983), Prusuk Eeste (1983), d jug Stygh Hoerp (1984). Sy kr d yg ber dr peryt H.B. Jss bhw d yg 'kurg' dr sstr(w) kt. Tetp berbed deg H.B. Jss yg berpedpt bhw kekurg tu perlu dkejr utuk meggep syrt peerm Hdh Nobe l, sy berpedp t kekurg tu justru dsebbk oleh keg medptk Hdh Nobel sert upy megejr syrt-

17 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 17 syrt peerm tu sedr. Sy berhrp sstr(w) Idoes tdk berm-rm medukug peye1eggr hdh sstr regol (tu pu so1), jk hl tu sekedr utuk meutup 'kekurg' yg dsebut H.B. Jss, yg jug bs berrt memperthk 'kekurg' yg sy mksudk. Kekurg kt ms, sy kr, d1h kekurg pemhm kotekstu1 tetg terbetuk d terpelhry pegert 'sstr' yg belkg dom d Idoes, yg membedky dr p yg dggp Ibuk sstrl. Sstr d Buk Sstr Ap yg dsebut 'sstr' 1hr, bertumbuh, d (k) mt d1m kehdup sosl kt. Perss sepert yg perh dktk Stley Fsh (1980:109) tetg bts yg membedk lterture dr p yg dggp buk 1 terture: tdk bersumber dr p-p yg d dlm rgk kt-kt, me1k dr skp d bek kt sedr. Sedgk kt-kt tu sedr jug bk mus. Pdg serup sebery dpt dkembgk dr pemkr Redr (1983:72) yg dsmpky d1m Semr Per Sstr dlm Perubh Msyrkt, Agustus 1982 d Jkrt. Redr berbcr tetg kehdup sos1 d ketdkd1 sosl sebg hl-hl bk mus sedr, buk perstw 1m yg dtur Tuh. Kre tu mus bs merubhy. Istlh 'sstr' d kepulu Nustr sudh ke1 dlm behs sebg ggot msyrkt (ke1s ~ts) 1ebh dr serbu thu yg 1mpu. Jd juh sedelum d hubug deg org-org Erop. Tetp?egert 'sstrl yg k dom d1m msyrkt =::does be1um berus tu (brgkl stu, plg ~uh du bd). Pegert mutkhr 'sstr' d1m =syrkt kt bers1 dr pegert lterture :lm bhs Iggrs mutkhr yg dtg dr Erop : Amerk Serkt. Pegert 1 terture mutkhr ~:u sedr berus re1tf mud (sektr du bd),.~:u stlhy berus juh lebh tu. ~empertyk p tu 'sstr' d p yg :~~ sstr' merupk perty plg medsr ~~::~ plg meetuk ek perso1 d pemhm :~~c= kesusster kt. Kurgy perty

18 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 18 medsr tu dpergultk dlm kesusster kt belkg meujukk kurgy pemkrpemkr medlm tu rdkl yg kt butuhk. Hl tu meujukk kuty kecederug rm p-p yg sudh dbetuk oleh pemkr-pemkr yg dom. Tetp mempertyk bts 'sstr' d 'buk sstr' demk bs megrh ke (plg tdk du) ssr-ssr yg berbed. Perty tu, msly, bs medorog org pd upy mecr-cr sumber bts 'sstr' d dlm 'sstr' tu sedr. Hl sepert tu cocok bg pegut pdg sstr 'uversl,.10 Perty demk cocok bg merek yg percy k dy p yg dsebut "sstr tu sedr". Sebg pemt pdg sstr 'kotekstul' sy lebh bermt mecr sumber bts 'sstr' (d 'buk sstr') tu pd koteks sosl yg yt dlm sutu msyrkt tertetu d pd ms tertetu. Sy tdk mempercy dy stu bts 'sstr' yg bersft plg betul/bk utuk berbg koteks sosl. Dlm koteks sosl yg kt hyt bersm d Idoes ms, sergk pegert yg membetuk bts 'sstr' merupk persolpersol sosl yg, meurut sy, tdk meggembrk. Sy tk bert megurk berbg persol tersebut ds,11 tetp sy k mecob membhs slh stu bg dr persol tersebut. Bg persol yg sy mksudk lh tempt d kt 'po 1 tk' d tr du w lyh pemhm ('sstr' d 'buk sstr') yg dom d Idoes. Slh stu bg dr rgk pegert tetg 'sstr' yg ms dom d Idoes lh 'sstr' sebg sesutu yg buk (bhk mugk 'lw') poltk, d tdk perlu/sehrusy (d)polts(k). Betp 'polts'y jr sepert tu! Sy percy pegert 'sstr' sepert yg k dom d Idoes terse but tdk berus tu. Jk kt berggp d 'sstr' d jug 'poltk' dlm msyrkt-msyrkt trdsol d Nustr, mk sy cedrug mempercy pedpt yg meytk bhw dlm msyrkt-msyrkt tersebut 'sstr' d 'poltk' tk dpdg sebg du perkr yg

19 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 19 terpshk. Hl jug dsggug sedkt oleh Foulcher (1984:4), jug Mguwjy (1984). Dlm sejrh sstr Idoes, pergult ggs terseru tetg kestu/keterpsh tr 'se' (termsuk 'sstr') d 'poltk' yg perh terjd selm gky pergult ggs yg berlgsug pd thu-thu mejelg robohy p yg pd ms dsebut "Orde Lm". Peelt Foulcher (1984) yg secr khusus mempeljr pergult tersebut merupk s 1 h st u ump p lg mutkhr bg pemkr kt ms, terleps pkh kt meyetujuy tu tdk. Peelt Foulcher tu mejd petg, kre lgky peelt sepert tu d setelt yg dkerjk Foulcher. Robhy "Orde Lm" oleh Foulcher (1984:1) tdk sj dpdg sebg ms kebgkt d wl kejy "Orde Bru", tetp jug sebg kemeg pegkut pdg sstr uversl, yg berphlwk Mfes Kebudy. 12 Kelompok Mfes Kebudy megku tdk mu meletkk 'poltk' d ts 'se' (d seblky jug). Foulcher megejek Mfes Kebudy yg dggpy memperjugk pdg 'se' yg 'bebs poltk'. Sebb meurut Foulcher (1984:35) pdg tu sedr merupk sebuh peryt polts. Lgky sumber dt yg st tersed tetg pemkr pr (beks) musuh-musuh Mfes Kebudy (plg yg otetk) tetg kt 'se' d 'poltk' meyultk org sewm sy utuk memhm sebk-bky pergult ggs pd khr ms Orde Lm tu. Wlu pust perht dlm krg tertuju pd kehdup sstr Idoes yg lebh mutkhr, smbug sejrh tr sstr d Idoes sebe 1 um d sesudh thu 1965 yg dbhs Foulcher mtlh petg utuk melegkp pemhm kt tetg koteks sstr mutkhr d Idoes. Ad stu hl petg tetg kt 'se' d 'poltk' dlm pembhs Foulcher yg, meurut sy, perlu dkj kembl. Pdg Foulcher (yg megesk skp membel -- wlu tdk deg sedry berrt mewkl -- pdg sem Lekr) meyrk phm 'poltk' d ts 'sele Meurut Foulcher (1984:12,11) kegt bersstr merupk "tdk pegml deolog", d "Ap yg

20 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 20 dtmplk sebg perbed tr se d deolog pd keyty merupk sutu p 1 h tr deolog-deolog yg slg bersg d dmpky dlm kegt sosl d budy.,,13 Nmpky d yg perlu dkj kembl dr pes d blk peryt d ts, selm 'poltk' (tu 'deolog') d 'se' dggp dpt dpsh-psh demk, d yg stu dggp hy tuduk tu d tetuk 0 1 eh yg l. Sedy ber 'ss tr' hylh kk-tg 'poltk' (tu 'deolog'), llu bgm terbetuky ' deo log ' t u? T d kkh keduy (jk k dggp sebg 'du') slg membetuk d megs (dsmpg cmpur-tg kekut-kekut yg l dr yg 'du' tersebut)? Hl d ts meggtk sy pd krtk Rymod Wllms (1977:19) terhdp kecederug beberp pegkut phm Mrxsme yg perh meojol d Brt. Wllms tdk berbcr secr khusus tetg pemsh 'sstr' d 'poltk', tetp t persol yg dugkpky puy hkmh besr bg kt. Wllms berbcr tetg kecederug beberp pegut phm Mrxsme d ms 1 mpu yg memshmshk pegert bse d superstructure; meremehk yg kedu (termsuk 'se', tp jug 'poltk') sebg sesutu yg d tetuk, tergtug pd, d sekedr mejd lt bg yg pertm. Wllms meolk pdg yg berskp kku terhdp p-p yg sebery hylh ktegor-ktegor bstrk belk. Pemk (secr cukup kku) ktegor-ktegor 'sstr' d 'poltk' d Idoes ms sudh sedemk meresp dlm bek d bhs kt. Mk mt sul~lh bg sp sj utuk meghdr dr pegruh kecederug demk, termsuk bg merek yg bermt sugguh-sugguh utuk mecr hubug d tr keduy. D wl krg sy meyebut keprht Y.B. Mguwjy (1984) ts 'keterpsh' tr 'sstr' d 'poltk', sert hrpy gr ke 'du'y dkrbk. Itu buklh stu-stuy cotoh tetg kuty pegruh pegert 'sstr' yg terpshk dr 'poltk', smj-smp pr cedekw terpetg kt tk sepeuhy bebs dr pegruh tersebut. Berkut k sy sebutk tg cotoh serup yg sy mbl dr peryt tg

21 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 21 u h u ' u h d.. s t tokoh petg (jklu buk terpetg) dlm proses per lw terhdp ggs-ggs tetg 'sstr' yg dom d Idoes thu-thu belkg. Ketg tokoh yg sy mksudk dlh Emh Au Ndjb, Redr, d Aref Budm. Emh A. Ndjb (1982:26) meolk ggs-ggs sepert "Jg berpoltk d Mesjd", tu "Jg berkotbh dlm pus". I meetg "Aksetus keterps h t r b er bg b d g ke h dup". Meurut Emh (1982:261): "Sutu kekut.y1!!!&. memmp kehdup msyrkt k sets memelhr d memperthk keterpsh tu". Emh (1982:262) meolk pdg Sutrdj C. Bchr bhw ''mk tk petg, pokoky sl ek dbc mk sebuh pus sudh berhsl". I jug meolk pdg Abdul Hd WM bhw "Dlm berpus kt hrus gt bts kompetes kepeyr. Brlh sosolog berbcr so l-so 1 sos 1, merek yg berkompete" (Emh, 1982:262). Aehy, Emh (1982:259) sedr mers "Dlm forum kesusster gk kurg ek utuk memk frme yg 'polts''' Skp 'medu,14 begtu bs meggtk kt pd pdg Ajp Rosd yg dytky dupuluh thu yg llu. Wktu tu Ajp Rosd megjuk pedpt bhw jk kt bcr tetg kelhr sstr Idoes, kt mest memhmy sebg ke1hr sstr bgs Idoes. Tetp Ajp (1964:6) mejd kutr deg pedpt yg djuky sedr: "Deg dsr pkr sepert tu buklh sekl-kl mksud sy hedk memperpoltkk kesusster tu metjmpur-burk persol kesusster deg persol poltk " Mugk tdk berlebh jk Redr dggp sebg slh stu dr sejumlh kecl 'se'm Idoes mutkhr yg plg byk meggelut solsol 'polts'. Tp rsy dbutuhk pejels yg lebh tegs ttkl meyebut-yebut pepth '~ clm lmu slt tdk d jur omor du, d dlm lmu surt tdk d jur omor stu" (Redr, 1983:77). Tdklh dl jk peryt Redr tu sy kutp tp meyertk pejels koteks sl yg dmksudky. Redr meyebutk pepth tu deg mksud meredh. Peryt tu ducpk dlm?dto peerm peghrg dr Akdem Jkrt;

22 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 22 Redr meerm hdh tu, meurut pegkuy sedr, tdk "deg rs uggu1". Yg msh membutuhk peje1s 1ebh tegs: berkh '1mu s1t' d '1mu surt' d1m keyt hdup kt sehr-hr merupk du hl yg terpshk? Redr memg meyebut-yebut hubug d tr keduy. Tetp bgm tepty hubug tu meurut Redr? Sebg dr jwb Redr bs tercerm dr tdky megutp pepth tu. Hubug tu meurut Redr berd d1m w1yh kerj pr cedekw yg d1embgk. Sedg sem yg ber'1mu surt' dggpy tgg1 d 'ts g'. Aref Budm tmp1 sebg cedekw yg 1ebh dekt deg so1-so1 'po1tk' drpd 'se' (jk dggp 'dul begtu), w1u pr shbty thu ber bhw d puy perht besr pd ke'du'y. Ketk berkujug ke Jerm, Aref Budm mewwcr Guter Grss, d slh stu pertyy: m yg meurut Guter Grss 1ebh bk dd1k 'sstr' tu 'po1tk' utuk memperjugk perubh re1ts sos1? Sek1 pu Guter Grss sudh mejwb bhw ke'du-du'y petg, Aref msh berupy membedk ke 'du'y sebg tggp 1ebh 1jut ts jwb Guter Grss (Aref,1984). Perbcg-perbcg sy yg plg be1kg deg Aref Budm meykk sy bhw sebery Aref tdk1h berskp sedemk kku terhdp ktegor-ktegor 'sstr' d 'buk sstr' sepert yg bs dkesk oleh wwcr d ts. D1m perbcg-perbcg forml tersebut Aref jug meykk sy bhw Y.B. Mguwj y, Emh A. Ndjb, tu pu Redr sebery mempuy pdg yg sej1 deg p yg sy sebut 'kotekstu1'. Cum sj, sepert yg sy juk d ts, pegruh pemkr yg memsh-mshk 'sstr' d 'po1tk' sudh ter11u kut d1m msyrkt kt sehgg tdk1h se11u mudh utuk mege1kk dr dr pegruh tersebut. Betuk d ls Kuty doms pemkr yg memshk 'sstr' d 'po1tk' membw kbt-kbt yg tdk tggug-tggug. Edwrd Sd (1982) perh meyerg pemkr yg bertumbuh d k1g pr h1

23 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 23 h u r.? r ut g t' g ' k s f ). p m. '. h ' k g lterture d dlm msyrkty (Amerk Serkt) yg memsh-mshk lterture dr poltcs. Meurut Sd, jr demk merupk sst pr pemlk kekus gr d sekolh (d utuk Idoes, kt dpt tmbhk pul: semr/dskus/srseh/ pertemu sstr, sert rubrk 'sstr' dlm kor) org yg membcrk 'sstr' tk ush seggolseggol d membhs dokume egr, lpor-lpor peelt sosologs, tu bert-bert kor. Sepert yg dsdr Sd d egery sedr, d th r kt jug sesekl berbcr tetg 'sstr' yg (berbu) 'polts'. Org boleh meyggug-yggug 'poltk' dlm forum 'sstr'. Tp dlm pembcr sepert tu, pembhs tetg 'poltk' sg sstrw d 'lur' kesstrwy, d 'lur' kry sstry, tu persol-persol 'polts' yg kut mejd bg dr s kry sstr. Betuk, tu kergk, tu ktegor 'sstr' tu sedr dggp etrl, o-polts, tu bhk dggp mul. Polts tu tdky sutu kry sstr hy dperhtugk dr p-p yg mejd 1.S 1.y. Meurut hemt sy tk d b t s, bet uk, kergk, tu ktegor 'sstr' yg bersft etr 1. J~g 'sstr' dlm pegert yg ms dom d dlm msyrkt kt. Bts, betuk, kergk tu ktegor tu dbetuk oleh (d seklgus membetuk) hubug tr kekut-kekut sosl yg hdup Kelompok yg tk puy kekut sosl sergkl tk medpt kesempt utuk terlbt ktf dlm proses pembetuk demk, d kepetg kelompok lemh tk terldug. Utuk sedkt lebh memperjels pegert bstrk d ts, sy g meyebutk beberp cotoh yg gk kokrt utuk meujukk ketdk-etrl ktegor 'sstr' yg k dom d Idoes. Msly sj, slh stu bg dr pegert Isstr' yg k dom d Idoes lebh serg Cdrpd yg tdk) dphm sebg sebetuk kry :ul s. Kdg-kdg memg d yg meyebut-yebut d megku dy 'sstr ls'. Tetp pemk stlh tu sedr meujukk doms pemkr tetg 'sstr' yg sy mksudk. Utuk meyebut 'sstr ' yg tdk ls, org tdk mers perlu

24 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 24 mectumk embel-embel stlh 'tertuls' d belkg gt'sstr'.1 5 Kre tu tdklh megherk jk 'sstrw' jug serg dsebut 'peuls' (wlu tk semu 'peuls' dsebut 'sstrw'). Codogy pegert 'sstr' yg demk tdk etrl dlm koteks msyrkt kt yg lebh byk berorets pd budy ls. l6 Arty, 'sstr' mejd bg kehdup sosl sekelompok kecl wrg msyrkt kt yg megus d medpt peddk bc-tuls. Tetp pegert d ts buklh stu-stuy pegert 'sstr' yg k dom d dlm msyrkt kt. Ad beberp yg l, yg jug tdk etrl. Msly, pegert 'sstr' (buk sj sembrg yg 'tertuls' melk tuls dlm betuk) yg dphm sebg pros, pus, drm, tu kombs d tr ketgy. Pegert-pegert pros, pus, d drm yg k dom d Idoes bersumber dr Erop d Amerk Serkt. Mk semk dekt org-org kt deg pust tu sumber budy (pd umumy tu sstr pd khususy) Erop d/ tu Amerk Serkt semk trmpl ber'sstr', fsh membcrk 'sstr', d semk berpegruhlh merek dlm pertumbuh kesusster Idoes. Org-org Idoes yg mmpu medekt, megel, mempeljr d meghyt sedlm-dlmy keky budy Erop d Amerk Serkt tu jels terbts d klg wrg msyrkt kels ts/meegh sj. Beberp bg l dr pegert yg membetuk pemhm kt tetg 'sstr' memperkut pefsr sy ts ketdk-etrl pemhm 'sstr' yg k dom d Idoes. Sy tdk k mecob megurk bg-bg l dr pegert tu d dlm krg.l7 Sy kr cotoh-co~toh yg bru sy sebutk d ts cukup mejelsk bgm bts, kergk, betuk, tu ktegor yg dsebut 'sstr' secr polts tdk etrl. Utuk memperjels pefsr sy ts kuty doms pemkr yg hy meekk s d meremehk betuk 'ss tr' utuk megukur wr tu orets polts kry sstr, sy k memplk cotoh yg kokr t. Sprd Djoko Dmoo merupk slh stu pegmt sstr Idoes yg sgt rj membhs krtk

25 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 25 g k m m m u / h h., g t t sos1 d1m sstr Idoes. Pedpty byk dterm d dkutp org, terutm yg dugkpky d1m tu1s berjudu1 "Krtk Sos1 D1m Sstr Idoes: Lebh Tp Segt" (Sprd, 1977). D1m tuls tu Sprd mee1t sejum1h kry sstr Idoes d megjuk kesmpul: "Tdk d 1s lg utuk meuduh bhw sstrw d sstr kt tdk terlbt dlm persol msyrkt" (Sprd, 1977:60). Ap yg dmksudk Sprd deg "ter1bt dlm perso1 msyrkt" lh keprht ts pedert ggot msyrkt ke1s bwh d perht utuk membe1y. Sedg ukur yg dpk Sprd utuk mel ke"terlbt" tu dlh hl-hl yg dpt kt sebut sebg s/them dlm krykry sstr yg dbhsy. Deg kt l, pust perht Sprd lh 'tetg p' kry-kry sstr tu ber'ksh'. Hl tu dpt kt mt deg jels dr slh stu dr sejumlh pembhs serup yg dkerjk Sprd (1977:61): Thu 50- eger dld korups; Prmoedy At Toer meu 1 s ovel Korups. Tetp korups tdk berhet setelh beberp d tr kt membc ovel tu; semk meggs smp hr. D sy yk, klu sekrg Sudomo mul mecob membertsy (hl yg jug perh d1kuk org sebelumy), tu buk kre telh membc ovel, sjk tu meoto drm. Tdk pst dsebbk olh [oleh] hl yg dlur sstr, yg hy bs kt terk-terk sj. Deg mempertmbgk ketdk-etrl pegert 'sstr' tu sedr, sebg persol plg medsr, sebetuly tdk1h eh jk teryt krtk-krtk sosl dlm kry-kry sstr yg dbhs Sprd tu tdk membw perubh sos1 (k1u pu d) yg berrt. Krtk-krtk tu sepert (yg dksk Sprd) 1ebh yg tk meyegt. Sprd (1977 :60) mempertyk sedr 'megp krtk sos1 yg dsmpk sstrw tdk efektf?" Nmu syg, perty petg tdk meghtrk pemkr Sprd meuju ke ttk perso1 medsr (pegert 'sstr') yg sy urk d ts. Jwb Sprd ts perty

26 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 26 petg tu megrh pd tuduh lemhy pemhm sstrw kt pd mslh-mslh sosl yg djdk bh utuk s kry sstr tu. Jwb tu tdk dugkpky secr terbuk, tetp tersrt dlm sr pemech persol yg djuk Sprd (1977:61) utuk pr sstrw: '~tu-stuy hl yg bs dlkuk peuls ms k dlh berskp lebh bersugguh-sugguh dlm memperhtk persol msyrkt d sektry." Sprd buklh stu-stuy pegmt sstr Idoes mutkhr yg membhs kt 'sstr' d 'sosl-poltk-ekoom' deg pemkr serup tu. Sy hy megjuk pdg Sprd kre, sepert yg sy sggug d dep, Sprd merupk tokoh yg mt (mugk plg?) rj pd thu-thu belkg dlm mempersolk hl tersebut. Pemkr sepert tu bhk msh dperthk Sprd hgg thu 1984 utuk megometr ksus Nsrudd. Nsrudd dlh seorg peljr Mdrsh Alyh Neger II, Yogykrt yg dterogs cmt d pols setempt, llu dskors sekolhy gr-gr membc pus yg oleh petugs kem dggp "bs meggggu kem d meredhk wbw pemerth" (Tempo, ). Meurut Sprd (1983b:427): "Jd k mud telh mejd korb keyk semetr sstrw, bhw pus (bc slog) bs meghetk korups d peye I eweg". Leps dr ber tu tdk d semetr sstrw yg puy keyk sepert yg dsebut Sprd tu, yg mejd persol bg sy lh jk smp p yg dsebut "pus" oleh Sprd dggp sebg ktegor yg mt, d hy s pus yg perlu dpersolk. Deg~ pemhm sepert tu, sy mers kurg pus deg perdebt tetg 'sstr kr' lw 'sstr k' yg belkg merk perht byk pegmt sstr Idoes mutkhr. Sy mers kurg pus sebb pust perdebt tu berksr pd pegert-pegert 'kr' d 'k'y sstr. Sedg 'sstr'y sedr kurg dpermslhk, sek-k 'sstr' tu sedr belum puy wr 'kr' tu 'k' jk tdk dber embel-embel 'kr' tu 'k'.

27 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 27 g h. t h. s h t p., u g k., l Setelh megjuk persol-persol d ts d sebelum megkhr tuls, sy g megjuk beberp cotoh kokrt yg semetr ~ dpt dpertmbgk sebg jwb ltertf l utuk membebsk kt dr kugkug pegert 'sstr' yg k dom d Idoes. Meurut hemt sy, jwb ltertf merupk slh stu kuc terpetg yg dpt kt hrpk mmpu meghdp persol-persol (msly 'ketersg' sstr Idoes dr msyrkt lus, d 'ketumpul' dy krtk sstr(w) kt terhdp persol-persol sosl) yg belkg meyt perht utm byk pemkr terkemuk sstr Idoes mutkhr. Iw Fls d terlebh-lebh lg Rhom Irm mpky telh meguggul sebg besr sstrw kt dlm upy berkomuks deg sebyk mugk wrg msyrkt Idoes. Krtk-krtk sosl yg dugkpk oleh du sem mutkhr jug mpky juh lebh 'meyegt' drpd krtk kebyk sstrw kt yg berupy serup (tdk s emu s s t rw k t berupy demk). Memg, ugkp-ugkp Iw Fls d Rhom Irm dlm pemkr pr pegmt kebudy kt cederu~ dktegork sebg 'musk' d buk 'sstr,.l Tp justru lh pokok persol utm yg sy betgk d dlm krg. Meggt juh lebh petgy komuks 'ls' drpd 'tuls' dlm hdup sebg besr ggot msyrkt kt, tdhlh berlebh-lebh jk sy berhrp k lebh byky 'sstr'w kt yg beryy, tu medogeg ls, tu berpets sdwr20 yg merkyt-lus, drpd hy meuls tetg rkyt jelt. Betp perluy kt ~empertmbgk kembl secr luwes d terbuk ptok-ptok ktegors 'sstr' d 'buk sstr' yg selm merj kehdup sstr Idoes mutkhr. Deg megjuk pemkr ltertf sepert tu buk sekl-kl mksud sy utuk meggkr kekut tuls yg sudh berpegruh besr dlm kehdup sebg (khususy kels meegh/ts) vrg msyrkt kt. Kre tu sy jug tdk megusulk dhetky kegt meuls sm sekl. Ietp kry tuls yg sy mksudk gk berbed deg p yg mejd bg dlm pegert 'sstr' yg dom d Idoes st. Du

28 Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 28 cotoh mcm 't u 1 s' yg sy mksudk k sy sebutk d bwh. Yg pertm, tuls-tuls dlm kor (berup uls perstw ktul, ur pedpt/rtkel, tu bhk 'surt dr pembc') yg telh mejd slh stu dl komuks mss pr pemegg kekus d pr sgy. Per sosl-poltk kor sejk wl kebgkt bgs kt hgg k juh lebh besr drpd per yg perh dmk 'sstr' kt. Klu teryt dr ms ke ms kor mejd slh stu ssr utm sesor pegus, semk terbuktlh besry kekut sosl tuls-tuls dlm kor. Acm (msly lewt telpo) dr phk-phk pemegg kekut sosl (tdk hrus berrt pemerth) ts p-p yg dpt d tdk dpt dtuls dlm kor tdklh sebdg deg (wlu d) tek serup yg perh dlm pr 'sstr'w k t.?e:?er llud ~::l!~.r- ::e:w se.? t ~r?er =:.u Tuls-tuls dlm kor tersebut yty dkelurk dr bts 'sstr' yg dom d Idoes ms (jug d beberp tempt l, tu ms l) oleh pr pemegg kekut sosl yg memg tdk bodoh. Dsegj tu pu tdk, sstr(w) kt ms meghu sutu wlyh berkry yg sempt d yg (d)jk(k), wlu wlyh tu sesekl dtbur sjug-sjug muluk. 21 Sstr(w) kt meggtk sy k keduduk sosl wt kels meegh d ts dlm msyrkt kt: merek dber gelr-gelr sjug, smbl seklgus dbts gerky (termsuk oleh gelr-gelr tu) d sesekl dtds. Cotoh terkhr yg g sy keteghk ds sebg betuk tuls ltertf lh beberp kry tuls Prmoedy At Toer sepulgy dr pulu Buru. K~y-kry tuls tu tk djk beredr. Sy kr slh stu sebb megp kry-kry tu berdy sosl besr (d mugk dggp terllu besr sehgg dggp dpt megcm kestbl keduduk pemlk kekut sosl ms ) lh kre kry-kry tu meerobos, melewt tu mebrk bts-bts ktegor 'sstr' (yg dbedk dr 'sejrh', uls 'sosologs', tu 'ekoom', tu 'poltk') sepert yg selm megurug d dptuh byk peuls 'sstr' kt.

29 , Duduh dr <relheryto.wordpress.com> 29 ') s t h e r l t l g h h u g, h u Perubh pegert pembts 'sstr' dr p yg st dom d Idoes, sy kr, tdk dpt dtwr-twr lg jk kt memg meghrpk per 'sstr' yg lebh berrt dlm proses perubh sosl. Memg ber, perubh rdkl Cdlm pegert 'medsr') sepert tu tdklh mudh dkerjk, d jels tdk mugk dpt (jk ber dkehedk) dwujudk dlm wktu yg sgkt. Yg kt butuhk sekrg buk sekedr perubh wr tu embe1-embe1 utuk 'sstr', deg tetp memperthk pegert medsr tetg 'sstr' tu sedr, sek1 pu re1tf lebh mudh drpd p yg sy hrpk d ts. Perubh mk kt, tu pegert st1h kuc sepert 'sstrl tdk hrus megw1 lebh dhulu tu membutut sj perubh-perubh sos1-poltk. Yg stu tk mugk terpshk dr yg l. Mlg, Desember 1984., h.,