PENERAPAN MODEL SAINS TEKNOLOGI MASYARAKAT UNTUK MENINGKATKAN KUALITAS PEMBELAJARAN BIOLOGI PADA MATERI ARCHAEBACTERIA DAN EUBACTERIA KELAS X

dokumen-dokumen yang mirip
UPAYA PENINGKATAN KUALITAS PEMBELAJARAN BIOLOGI DENGAN MODEL PEMBELAJARAN GROUP INVESTIGATION

IMPLEMENTASI MODEL EXPERIENTIAL LEARNING

PENERAPAN MODEL INKUIRI TERBIMBING DILENGKAPI DENGAN

PENINGKATAN KUALITAS PEMBELAJARAN BIOLOGI MELALUI PENDEKATAN CONTEXTUAL TEACHING LEARNING

UPAYA PENINGKATAN KEMAMPUAN BERPIKIR KRITIS DAN KOGNITIF SISWA KELAS X SMAN 1 NGEMPLAK DENGAN MODEL PROBLEM BASED LEARNING

: RANI PURWATI K

PENERAPAN PROJECT BASED LEARNING

PENINGKATAN KEMAMPUAN MEMBACA PEMAHAMAN

PENERAPAN STRATEGI PEMBELAJARAN

PENINGKATAN MOTIVASI BELAJAR DAN BERPIKIR KRITIS SISWA KELAS X MIA 5 SMA BATIK 1 SURAKARTA PADA MATERI EKOSISTEM MELALUI PENERAPAN INKUIRI TERBIMBING

Skripsi. Oleh : Nur Oktavia K

PENERAPAN PROJECT BASED LEARNING

: AYU PERDANASARI K

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN TEAM ASSISTED INDIVIDUALIZATION (TAI) DISERTAI HANDOUT

SKRIPSI. Oleh: Rian Ari Utomo K

FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA JULI

SKRIPSI. Oleh: WAHDANIA NURIS SABILA K FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA Agustus 2015 HALAMAN JUDUL

PENINGKATAN PEMAHAMAN KONSEP SIFAT-SIFAT BANGUN RUANG MELALUI METODE EXAMPLES NON EXAMPLES PADA SISWA KELAS V SDN TAWANG 02 TAHUN 2013 SKRIPSI

UMMU MUSLIHAH K

PENERAPAN METODE PEMECAHAN MASALAH DENGAN PENDEKATAN RECIPROCAL TEACHING

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN INDUCTIVE THINKING BERBASIS KETERAMPILAN PROSES SAINS UNTUK MENINGKATKAN KUALITAS PEMBELAJARAN BIOLOGI SISWA KELAS X

PENINGKATAN KEMAMPUAN MEMECAHKAN MASALAH PERBANDINGAN DAN SKALA MELALUI PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN REALISTIC MATHEMATICS EDUCATION

PENERAPAN GUIDED INQUIRY UNTUK MENINGKATKAN KETERAMPILAN BERARGUMENTASI LISAN SISWA KELAS X-4 SMA NEGERI 3 BOYOLALI TAHUN PELAJARAN 2014/2015

XI MIA 2 SMA NEGERI 2 SURAKARTA TAHUN PELAJARAN

PENERAPAN PENDEKATAN KONTEKSTUAL UNTUK

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE PAIR

PENERAPAN MEDIA PICTORIAL RIDDLE

Skripsi Oleh : Ahmad Hidayat Fauzi K

PENINGKATAN KETERAMPILAN BERPIKIR KRITIS PESERTA DIDIK KELAS XII SMA MELALUI PENERAPAN PROBLEM BASED LEARNING PADA MATERI BIOTEKNOLOGI

MENINGKATKAN KETERAMPILAN BERBICARA MELALUI MEDIA GAMBAR SERI PADA SISWA KELAS V SD MUHAMMADIYAH 11 MANGKUYUDAN SURAKARTA TAHUN PELAJARAN 2013/2014

SKRIPSI. Oleh: EVY NURYANI K FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA

UPAYA PENINGKATAN PENGENALAN LAMBANG BILANGAN MELALUI FINGER PAINTING PADA ANAK KELOMPOK A TKIT NUR HIDAYAH SURAKARTA TAHUN AJARAN 2014/ 2015

MENINGKATKAN KEMAMPUAN MEMBILANG MATEMATIKA DENGAN KARTU BILANGAN TERHADAP SISWA TUNARUNGU KELAS 1 SEMESTER I DI SLB N KENDAL TAHUN 2012/2013

: BERNADETA BEKA FITRI APRIANTI K

PENINGKATAN KETERAMPILAN BEREKSPERIMEN MENGGUNAKAN MODEL PROJECT BASED LEARNING (PjBL) PADA SISWA KELAS IV SDIT NUR HIDAYAH SURAKARTA TAHUN 2015/2016

PENGGUNAAN MEDIA BONEKA TANGAN UNTUK MENINGKATKAN KEMAMPUAN BERBICARA DENGAN BASA KRAMA ALUS PADA SISWA KELAS IV SD NEGERI I PURWOSARI WONOGIRI

PENERAPAN DISCOVERY LEARNING DIPADU READING ASSIGNMENT UNTUK MENINGKATKAN SCIENTIFIC WRITING SKILLS SISWA KELAS X MIA 4 SMA MUHAMMADIYAH 1 KARANGANYAR

PENERAPAN PROBLEM-BASED LEARNING UNTUK MENINGKATKAN KETERAMPILAN PROSES SAINS SISWA KELAS X-1 SMA ISLAM I SURAKARTA TAHUN AJARAN 2013/2014

SKRIPSI. Oleh: RIAS ANJANI K

IMANUEL DALAPANG K

PENERAPAN READING WORKSHOP

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN LANGSUNG (DIRECT INSTRUCTION)

UPAYA PENINGKATAN INTERAKSI SOSIAL DAN PRESTASI BELAJAR SISWA MENGGUNAKAN MODEL PEMBELAJARAN GROUP INVESTIGATION

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE GROUP INVESTIGATION

PENINGKATAN KETERAMPILAN MENULIS DESKRIPSI

PENERAPAN MODEL KONTEKSTUAL (CTL) PADA PEMBELAJARAN IPS

PENINGKATAN HASIL BELAJAR IPA MATERI SIFAT CAHAYA

PENINGKATAN KEMAMPUAN

SKRIPSI. Oleh : WULAN IKA ASHARI K

SKRIPSI. Oleh Aminah Uswatun Hasanah K FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA

Oleh : ADITYA WEGA PRIMANDIKA NIM. K FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA

PENERAPAN METODE OUTDOOR LEARNING

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE SNOWBALL THROWING UNTUK MENINGKATKAN HASIL BELAJAR IPA TENTANG STRUKTUR BUMI PADA SISWA

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE THINK TALK WRITE

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN TRANSFORMATIF

PENGGUNAAN MEDIA VIDEO UNTUK MENINGKATKAN

PENINGKATAN KETERAMPILAN MENULIS DESKRIPSI MELALUI METODE MIND MAPPING PADA SISWA KELAS IV SD NEGERI SINE 01 SRAGEN TAHUN AJARAN 2012/2013

PENERAPAN PENDEKATAN PEMBELAJARAN CONTEXTUAL TEACHING AND LEARNING

SKRIPSI. Oleh : ATEIN RESPATI NINGRUM K FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA

SKRIPSI OLEH : ALMIRA RAHMA K

PENINGKATAN KEMAMPUAN MEMBACA MENULIS PERMULAAN MELALUI MEDIA REALIA SISWA KELAS II SD NEGERI KARANGWARU 1, PLUPUH, SRAGEN TAHUN PELAJARAN 2012/2013

UPAYA PENINGKATAN KETERAMPILAN BERCERITA MELALUI MEDIA GAMBAR PADA SISWA KELAS III SD NEGERI BALEHARJO 3, SUKODONO, SRAGEN TAHUN AJARAN 2012/2013

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE EXPLICIT INTSRUCTION DENGAN VIDEO PEMBELAJARAN PADA MATA PELAJARAN PKK SISWA KELAS XI TKK

SKRIPSI. Oleh: Istiqomah Wahyu Febriani K

PENGGUNAAN MODEL TEAMS GAMES TOURNAMENT

HUBUNGAN ANTARA MOTIVASI BELAJAR DAN SARANA

PENERAPAN QUANTUM LEARNING

PENINGKATAN PEMAHAMAN KONSEP DAUR AIR MELALUI MODEL EXPLICIT INSTRUCTION PADA SISWA KELAS V SD NEGERI KAHUMAN TAHUN AJARAN 2015/2016

FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET

PENINGKATAN PEMAHAMAN TENTANG WAKTU PADA JAM

PENGGUNAAN MEDIA KOMIK UNTUK MENINGKATKAN KETERAMPILAN MENULIS KARANGAN PADA SISWA KELAS IV SDN I MENDAK DELANGGU KLATEN TAHUN PELAJARAN 2012/2013

PENINGKATAN PEMAHAMAN PENGGOLONGAN BENDA MELALUI

PENINGKATAN PEMAHAMAN KONSEP PERSIAPAN KEMERDEKAAN INDONESIA MELALUI METODE TEAM QUIZ PADA SISWA KELAS V SDN KEMETUL SEMARANG TAHUN AJARAN 2012/2013

Skripsi Oleh : Shinta Nurroh Novitasari K

PENINGKATAN HASIL BELAJAR MEKANIKA TEKNIK MELALUI PENERAPAN PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE TAI (TEAM ASSISTED INDIVIDUALIZATION)

SKRIPSI : NENIE PRASTYANINGRUM K FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA

SKRIPSI. Oleh: MUZAYYANAH HIDAYATI K

UMITRI ASTUTI K

PENINGKATAN PEMAHAMAN KONSEP ENERGI BUNYI

PENGGUNAAN MEDIA WAYANG KARTUN UNTUK MENINGKATKAN KETERAMPILAN BERBICARA MENDONGENG PADA SISWA KELAS III SDN TIRTOYOSO NO. 111 SURAKARTA TAHUN AJARAN

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN INKUIRI TERBIMBING

PENINGKATAN PEMAHAMAN KONSEP ALAT PENCERNAAN MANUSIA

PEMBELAJARAN MODEL GROUP INVESTIGATION

UPAYA PENINGKATAN PRESTASI BELAJAR SISWA MELALUI PENERAPAN GAME

PENERAPAN TEKNIK SCRAMBLE UNTUK MENINGKATKAN KETERAMPILAN MENULIS AKSARA JAWA SISWA KELAS III

UPAYA PENINGKATAN HASIL BELAJAR PENGANTAR AKUNTANSI SISWA KELAS X AKUNTANSI SMK NEGERI 1 SURAKARTA DENGAN PENERAPAN ROLE PLAYING BERBANTUAN VIDEO

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE JIGSAW

SKRIPSI. Disusun Oleh : Atut Yuliarni NIM : X FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA Juli 2015

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN LEARNING TOGETHER

SKRIPSI. Oleh: TIARA OBRILIAN CAHYANTI K

PENGGUNAAN MEDIA FILM ANIMASI UNTUK MENINGKATKAN

PENERAPAN MODEL DISCOVERY LEARNING

SKRIPSI. Oleh : JUMAKIR NIM : X

PENERAPAN MODEL DISCOVERY LEARNING PADA MATERI EKOSISTEM UNTUK MENINGKATKAN KEMAMPUAN BERPIKIR TINGKAT TINGGI SISWA KELAS X IPA SMA

PENINGKATAN PEMAHAMAN KOSAKATA BAHASA JAWA MELALUI MEDIA WORD WALL PADA SISWA KELAS VB SD NEGERI MADEGONDO 01 GROGOL SUKOHARJO TAHUN AJARAN 2015/2016

UPAYA PENINGKATAN PRESTASI BELAJAR DAN KEMAMPUAN ANALISIS SISWA MENGGUNAKAN MODEL PEMBELAJARAN GROUP INVESTIGATON

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE STUDENT TEAM ACHIEVEMENT DIVISION

PENERAPAN PENDEKATAN SCIENTIFIC

PENERAPAN MEDIA POP UP BOOK UNTUK MENINGKATKAN KETERAMPILAN BERBICARA PADA SISWA KELAS II SDN 1 WONOHARJO KEMUSU BOYOLALI TAHUN AJARAN 2013/2014

PENERAPAN METODE TWO STAY TWO STRAY

Transkripsi:

PENERAPAN MODEL SAINS TEKNOLOGI MASYARAKAT UNTUK MENINGKATKAN KUALITAS PEMBELAJARAN BIOLOGI PADA MATERI ARCHAEBACTERIA DAN EUBACTERIA KELAS X.6 SMA ISLAM TERPADU NUR HIDAYAH TAHUN PELAJARAN 2015/2016 SKRIPSI Oleh: APRILIA MUNJAYANAH K4308027 PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BIOLOGI FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA 2016 i

PERNYATAAN KEASLIAN TULISAN Saya yang bertanda tangan di bawah ini: Nama NIM Program Studi : Aprilia Munjayanah : K4308027 : Pendidikan Biologi menyatakan bahwa skripsi saya berjudul PENERAPAN MODEL SAINS TEKNOLOGI MASYARAKAT UNTUK MENINGKATKAN KUALITAS PEMBELAJARAN BIOLOGI PADA MATERI ARCHAEBACTERIA DAN EUBACTERIA KELAS X.6 SMA ISLAM TERPADU NUR HIDAYAH TAHUN PELAJARAN 2015/2016 ini benar-benar merupakan hasil karya saya sendiri. Selain itu, sumber informasi yang dikutip dari penulis lain telah disebutkan dalam teks dan dicantumkan dalam daftar pustaka. Apabila pada kemudian hari terbukti atau dapat dibuktikan skripsi ini hasil jiplakan, saya bersedia menerima sanksi atas perbuatan saya. Surakarta, April 2016 Yang membuat pernyataan, Aprilia Munjayanah ii

PENERAPAN MODEL SAINS TEKNOLOGI MASYARAKAT UNTUK MENINGKATKAN KUALITAS PEMBELAJARAN BIOLOGI PADA MATERI ARCHAEBACTERIA DAN EUBACTERIA KELAS X.6 SMA ISLAM TERPADU NUR HIDAYAH TAHUN PELAJARAN 2015/2016 Oleh: APRILIA MUNJAYANAH K4308027 Skripsi diajukan untuk memenuhi salah satu persyaratan mendapatkan gelar Sarjana Pendidikan Program Studi Pendidikan Biologi FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA 2016 iii

PERSETUJUAN Skripsi ini telah disetujui untuk dipertahankan di hadapan Tim Penguji Skripsi Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Sebelas Maret Surakarta. Surakarta, April 2016 Pembimbing Skripsi I, Pembimbing Skripsi II, Prof. Dr. rer. nat. Sajidan, M.Si. Dr. Baskoro Adi Prayitno, M.Pd. NIP 196604151991031002 NIP. 197701252008011008 iv

PENGESAHAN Skripsi ini telah dipertahankan di hadapan Tim Penguji Skripsi Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Sebelas Maret Surakarta dan diterima untuk memenuhi salah satu persyaratan mendapatkan gelar Sarjana Pendidikan. Hari : Senin Tanggal : 18 April 2016 Tim Penguji Skripsi Nama Terang Tanda Tangan Ketua : Puguh Karyanto, S.Si., M.Si., Ph.D.... Sekretaris : Nurmiyati, S.Pd., M.Si.... Anggota I : Prof. Dr. rer.nat. Sajidan, M.Si.... Anggota II : Dr. Baskoro Adi Prayitno, M.Pd.... Disahkan oleh Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Sebelas Maret Surakarta Dekan, Prof. Dr. Joko Nurkamto, M.Pd. NIP. 196101241987021001 v

ABSTRAK Aprilia Munjayanah. PENERAPAN MODEL SAINS TEKNOLOGI MASYARAKAT UNTUK MENINGKATKAN KUALITAS PEMBELAJAR- AN BIOLOGI PADA MATERI ARCHAEBACTERIA DAN EUBACTERIA KELAS X.6 SMA ISLAM TERPADU NUR HIDAYAH TAHUN PELAJARAN 2015/2016. Skripsi, Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan. Universitas Sebelas Maret Surakarta. April 2016. Penelitian ini bertujuan untuk meningkatkan kualitas pembelajaran biologi yang meliputi lima aspek, yaitu: kemanfaatan fasilitas pembelajaran, kinerja guru dalam kelas, motivasi berprestasi, sikap ilmiah, dan iklim kelas pada materi Archaebacteria dan Eubacteria kelas X.6 SMA Islam Terpadu Nur Hidayah Tahun Pelajaran 2015/2016 melalui penerapan model pembelajaran Sains Teknologi Masyarakat. Penelitian ini merupakan penelitian tindakan kelas yang dilaksanakan dalam dua siklus. Setiap siklus terdiri atas 4 tahapan yaitu perencanaan, tindakan, observasi, dan refleksi. Pengumpulan data penelitian menggunakan angket, observasi, dan wawancara. Teknik validasi data menggunakan teknik triangulasi metode dan triangulasi observer. Teknik analisis data menggunakan teknik deskriptif. Hasil dari penelitian menunjukan bahwa berdasarkan triangulasi, ratarata aspek kualitas pembelajaran yaitu: kemanfaatan fasilitas pembelajaran meningkat, kinerja guru dalam kelas ketika prasiklus masih rendah yaitu 60% sementara pada siklus I dan siklus II sudah sangat baik yaitu 86,67% dan 93,33%; motivasi berprestasi siswa ketika prasiklus masih rendah yaitu 67,11% sementara pada siklus I dan siklus II sudah baik yaitu 73,61% dan 78,86%; sikap ilmiah siswa ketika prasiklus masih sangat rendah yaitu 57,85% sedangkan pada siklus I sudah baik yaitu 73,40%, dan pada siklus II menjadi sangat baik yaitu 80,81%; dan iklim kelas ketika prasiklus masih rendah yaitu 69,41% sedangkan pada siklus I sudah baik yaitu 74,61%, dan pada siklus II meningkat menjadi sangat baik yaitu 84,22%. Siklus dihentikan pada siklus II karena target penelitian sudah tercapai yakni rata-rata capaian masing-masing aspek 75%. Kesimpulan penelitian ini adalah penerapan model pembelajaran Sains Teknologi Masyarakat dapat meningkatkan kualitas pembelajaran biologi yang meliputi aspek kemanfaatan fasilitas pembelajaran, kinerja guru dalam kelas, motivasi berprestasi, sikap ilmiah, dan iklim kelas pada materi Archaebacteria dan Eubacteria kelas X. 6 SMA Islam Terpadu Nur Hidayah tahun pelajaran 2015/2016. Kata kunci: Model Sains Teknologi Masyarakat (STM), Kualitas pembelajaran biologi, Archaebacteria, dan Eubacteria vi

ABSTRACT Aprilia Munjayanah. IMPLEMENTATION OF SCIENCE TECHNOLOGY SOCIETY LEARNING MODEL TO IMPROVE QUALITY OF BIOLOGY LEARNING ON ARCHAEBACTERIA AND EUBACTERIA SUBJECT IN CLASS X.6 AT SMA ISLAM TERPADU NUR HIDAYAH IN ACADEMIC YEAR 2015/2016. Minithesis. Surakarta: Teacher Training and Education Faculty. Sebelas Maret University, April 2016. The aims of the research is to increase the quality of biology learning, considered by utility of facilities in the classroom, teacher s performance, student motivation of achievement, student s scientific attitude, and classroom climate on Archaebacteria and Eubacteria subject using science technology society learning model in class X.6 SMA Islam Terpadu Nur Hidayah in academic year 2015/2016. This research was a classroom action research which performed in two cycles. Each cycle consist of 4 phases, which is planning, action, observation, and reflection. The data was collected by questionnaire, observation, and interview. The data was validated by triangulation methods and triangulation observers. The obtained data were analyzed using qualitative descriptive technique. The results of this research showed that according to the triangulation of method and triangulation of observer, the average percentage for teacher s performance in pre cycle was 60%, cycle I was 86,67%, and cycle II was 93,33%; the average of student motivation of achievement in pre cycle was 69,15%, cycle I was 79,02% and cycle II was 80,42%, the average of classroom climate pre cycle was 68,72%, cycle I was 74,37%, and cycle II was 85,27%; the average of student s scientific attitude pre cycle was 59,13%, cycle I was 69,86%, and cycle II was 83,76%; and. The utility of learning facilities in the classroom have been optimally. Cycles stopped in cycle II because the research s target was achieved. The conclusion of this research describes that the implementation of science technology society learning model can increase the quality of biology learning considered by utility of facilities in the classroom, teacher s performance, student motivation of achievement, student s scientific attitude, and classroom climate in class X.6 at SMA Islam Terpadu Nur Hidayah in academic year 2015/2016. Keywords: Science Technology Society learning model, Quality of biology learning, Archaebacteria and Eubacteria vii

MOTTO Dan Aku tidak menciptakan jin dan manusia melainkan supaya mereka mengibadahi/ menyembah kepada-ku. [Adz-Dzaariyat: 56] Aku adalah yang paling tidak butuh kepada syarikat, maka barangsiapa yang beramal suatu amalan untuk-ku lantas ia mensyarikatkan amalannya tersebut (juga) kepada selain-ku maka Aku berlepas diri darinya dan ia untuk yang dia syarikatkan. [HR. Ibnu Majah 2/ 1405 no. 4202] Wahai Rabb Yang Mahahidup, Wahai Rabb Yang Berdiri Sendiri (tidak butuh segala sesuatu), dengan rahmat-mu aku mohon pertolongan, perbaikilah segala urusanku dan jangan diserahkan kepadaku sekalipun sekejap mata (tanpa mendapat pertolongan dari-mu). [HR. Al Hakim, menurut pendapatnya hadits tersebut shahih dan Imam Adz Dzahabi menyetujuinya] viii

PERSEMBAHAN Saya persembahkan karya ini untuk Allah subhanallahu wa ta ala. Ibuku tersayang, terimakasih atas kesabaran dan pengorbanan yang luar biasa selama ini. Bapak Puguh Karyanto, Bapak Sajidan, Bapak Baskoro, Bapak Slamet Santosa, terimakasih atas dukungan dan bimbingannya selama ini. Indah, Dyah, Dani, Isna, Evi NH, Annisa, Resty, Vera, Alan, Risky, terimakasih atas semua bantuannya. Teman-temanku pendidikan Biologi angkatan 2008, terimakasih atas semuanya. Almamater Universitas Sebelas Maret Surakarta. ix

KATA PENGANTAR Segala puji bagi Allah, Rabb seluruh alam, Yang Maha Pengasih dan Maha Penyayang. Atas kehendak-nya, penulis dapat menyelesaikan skripsi dengan judul Penerapan Model Sains Teknologi Masyarakat untuk Meningkatkan Kualitas Pembelajaran Biologi pada Materi Archaebacteria dan Eubacteria Kelas X.6 SMA Islam Terpadu Nur Hidayah Tahun Pelajaran 2015/2016. Skripsi ini disusun untuk memenuhi sebagian dari persyaratan untuk mendapatkan gelar Sarjana pada Program Studi Pendidikan Biologi, Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan, Universitas Sebelas Maret Surakarta. Penulis menyadari bahwa terselesaikannya skripsi ini tidak lepas dari bantuan, bimbingan, dan pengarahan dari berbagai pihak. Untuk itu, penulis menyampaikan terimakasih kepada: 1. Dekan Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan, Universitas Sebelas Maret Surakarta. 2. Ketua Program Studi Pendidikan Biologi, Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan, Universitas Sebelas Maret Surakarta. 3. Prof. Dr. rer. nat. H. Sajidan, M.Si., selaku Pembimbing I, yang telah memberikan kesempatan, motivasi dan bimbingan dalam penyusunan skripsi ini. 4. Dr. Baskoro Adi Prayitno, M.Pd., selaku Pembimbing II, yang telah memberikan bimbingan dan pengarahan dalam penyusunan skripsi ini. 5. Drs. Slamet Santoso, M.Si., selaku pembimbing akademik yang telah memberikan bimbingan dan dorongan. 6. Heri Sucitro, S.Pd., selaku Kepala SMA IT Nur Hidayah, yang telah memberi kesempatan dan tempat guna pengambilan data dalam penelitian. 7. Faisal Imam Prasetyo, S.Pd., selaku guru mata pelajaran Biologi SMA IT Nur Hidayah, yang telah banyak membantu demi kelancaran penelitian. x

8. Para siswa kelas X.6 SMA IT Nur Hidayah Tahun Pelajaran 2015/2016, yang telah bersedia untuk berpartisipasi dalam pelaksanaan penelitian ini. 9. Semua pihak yang turut membantu dalam penyusunan skripsi ini yang tidak mungkin disebutkan satu persatu. Penulis menyadari bahwa dalam menyusun skripsi ini masih jauh dari kesempurnaan karena keterbatasan penulis. Meskipun demikian, penulis berharap semoga skripsi ini bermanfaat bagi penulis khususnya dan pembaca umumnya. Surakarta, April 2016 Penulis xi

DAFTAR ISI Halaman HALAMAN JUDUL... i HALAMAN PERNYATAAN... ii HALAMAN PENGAJUAN... iii HALAMAN PERSETUJUAN... iv HALAMAN PENGESAHAN... v HALAMAN ABSTRAK... vi HALAMAN MOTTO... viii HALAMAN PERSEMBAHAN... ix KATA PENGANTAR... x DAFTAR ISI... xii DAFTAR TABEL... xiv DAFTAR GAMBAR... xv DAFTAR LAMPIRAN... xvi BAB I PENDAHULUAN A. Latar Belakang Masalah... 1 B. Rumusan Masalah... 6 C. Tujuan Penelitian... 6 D. Manfaat Penelitian... 6 BAB II KAJIAN PUSTAKA A. Kajian Teori dan Hasil Penelitian yang Relevan 1. Belajar Biologi... 8 2. Pembelajaran Biologi... 9 3. Model Sains Teknologi Masyarakat... 10 4. Kualitas Pembelajaran... 17 5. Materi Archaebacteria dan Eubacteria... 23 6. Hasil Penelitian yang Relevan... 26 xii

B. Kerangka Berpikir... 28 BAB III METODE PENELITIAN A. Tempat dan Waktu Penelitian... 31 B. Subjek Penelitian... 33 C. Data dan Sumber Data... 33 D. Pengumpulan Data... 33 E. Uji Validitas Data... 35 F. Analisis Data... 35 G. Indikator Kinerja Penelitian... 36 H. Prosedur Penelitian... 37 BAB IV HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN A. Hasil Penelitan 1. Deskripsi Prasiklus... 40 2. Deskripsi Siklus I... 53 3. Deskripsi Siklus II... 64 4. Perbandingan Antarsiklus... 72 B. Pembahasan... 80 BAB V SIMPULAN, IMPLIKASI, DAN SARAN A. Kesimpulan... 82 B. Implikasi... 82 C. Saran... 82 DAFTAR PUSTAKA... 84 LAMPIRAN... 86 xiii

DAFTAR TABEL Tabel Halaman 3.1 Indikator Kinerja Penelitian... 33 4.1 Hasil Observasi Prasiklus Fasilitas Pembelajaran... 37 4.2 Hasil Observasi Prasiklus Kinerja Guru dalam Kelas... 40 4.3 Persentase Capaian Indikator Motivasi Berprestasi Prasiklus... 43 4.4 Persentase Capaian Indikator Sikap Ilmiah Siswa Prasiklus... 45 4.5 Persentase Capaian Indikator Iklim Kelas Prasiklus... 47 4.6 Perencanaan Tindakan Siklus I... 51 4.7 Pelaksanaan Tindakan Siklus I... 52 4.8 Hasil Observasi Siklus I Kinerja Guru dalam Kelas... 54 4.9 Persentase Capaian Indikator Motivasi Berprestasi Siklus I... 55 4.10 Persentase Capaian Indikator Sikap Ilmiah Siswa Siklus I... 57 4.11 Persentase Capaian Indikator Iklim Kelas Siklus I... 58 4.12 Refleksi Siklus I... 59 4.13 Perencanaan Tindakan Siklus II... 61 4.14 Pelaksanaan Tindakan Siklus II... 61 4.15 Hasil Observasi Siklus II Kinerja Guru dalam Kelas... 64 4.16 Persentase Capaian Indikator Motivasi Berprestasi Siklus II... 65 4.17 Persentase Capaian Indikator Sikap Ilmiah Siswa Siklus II... 66 4.18 Persentase Capaian Indikator Iklim Kelas Siklus II... 67 4.19 Persentase Capaian Indikator Kinerja Guru Prasiklus-Siklus II... 69 4.20 Persentase Capaian Indikator Iklim Kelas Prasiklus-Siklus II... 70 4.21 Persentase Capaian Indikator Sikap Ilmiah Prasiklus-Siklus II... 72 4.22 Persentase Capaian Indikator Motivasi Prasiklus-Siklus II... 74 4.23 Perbandingan Capaian Aspek-Aspek Kualitas Pembelajaran... 76 xiv

DAFTAR GAMBAR Gambar Halaman 2.1 Skema Kerangka Berpikir... 26 3.1 Jadwal Penelitian... 29 3.2 Prosedur Penelitian Tindakan Kelas... 36 4.1 Grafik Perubahan Persentase Indikator Kinerja Guru dalam Kelas... 68 4.2 Diagram Perubahan Capaian Kinerja Guru dalam Kelas... 69 4.3 Grafik Perubahan Persentase Indikator Iklim Kelas... 70 4.4 Diagram Perubahan Capaian Iklim Kelas Prasiklus-Siklus II... 71 4.5 Grafik Perubahan Capaian Sikap Ilmiah Prasiklus-Siklus II... 72 4.6 Diagram Perubahan Capaian Sikap Ilmiah Prasiklus-Siklus II... 73 4.7 Grafik Perubahan Capaian Motivasi Prasiklus-Siklus II... 74 4.8 Diagram Perubahan Capaian Motivasi Prasiklus-Siklus II... 75 4.9 Diagram Capaian Aspek-Aspek Kualitas Pembelajaran... 76 xv

DAFTAR LAMPIRAN Halaman Lampiran I. Instrumen Pembelajaran 1. Silabus Pembelajaran... 86 2. Rencana Pelaksanaan Pembelajaran Siklus I... 89 3. Lembar Kerja Siswa Siklus I... 102 4. Rencana Pelaksanaan Pembelajaran Siklus II... 105 5. Lembar Kerja Siswa Siklus II... 117 Lampiran II. Instrumen Penelitian 1. Kisi-Kisi Instrumen Kualitas Pembelajaran... 121 2. Angket Kualitas Pembelajaran... 125 3. Lembar Observasi Fasilitas Pembelajaran... 129 4. Lembar Observasi Kinerja Guru dalam Kelas... 130 5. Lembar Observasi Motivasi Berprestasi... 131 6. Lembar Observasi Sikap Ilmiah... 132 7. Lembar Observasi Iklim Kelas... 134 8. Lembar Observasi Keterlaksanaan Sintaks... 135 9. Pedoman Wawancara Prasiklus... 136 10. Pedoman Wawancara Siklus... 139 Lampiran III. Data Hasil Penelitian 1. Daftar Nama Siswa Kelas X.6... 142 2. Data Angket Prasiklus... 143 3. Data Angket Siklus I... 146 4. Data Angket Siklus II... 149 5. Persentase Angket Indikator Motivasi Berprestasi... 152 6. Persentase Angket Indikator Sikap Ilmiah... 153 7. Persentase Angket Indikator Iklim Kelas... 154 xvi

8. Data Hasil Observasi Fasilitas Pembelajaran... 155 9. Data Hasil Observasi Kinerja Guru dalam Kelas... 157 10. Data Hasil Observasi Motivasi Berprestasi... 158 11. Data Hasil Observasi Sikap Ilmiah... 161 12. Data Hasil Observasi Iklim Kelas... 164 13. Data Hasil Observasi Keterlaksanaan Model STM... 167 Lampiran IV. Dokumentasi 1. Dokumentasi Prasiklus... 169 2. Dokumentasi Siklus I... 171 3. Dokumentasi Siklus II... 173 Lampiran V. Perizinan 1. Surat Izin Menyusun Skripsi... 175 2. Pengantar Surat Izin Penelitian... 176 3. Surat Keterangan Selesai Penelitian... 177 xvii