اسالمی پژوهشکده اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار کرد.

Transkripsi

1 چکیده: از سلسله نشستهای علمی تخصصی تاریخشفاهی سه نشست تخصصی در زمستان 1394 برگزار شد. نخستین نشست با عنوان پیوند تاریخ شفاهی و مطالعات بینرشتهای را انجمن ايراني تاريخ در روز چهارشنبه مورخ 1394/10/30 با حضور دکتر علیاصغر سعیدی استادیار دانشکده علوماجتماعی دانشگاه تهران دکتر شهرام یوسفیفر معاون اسناد ملی سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسالمی ایران دکتر محمدجواد مرادینیا پژوهشگر تاریخشفاهی با دبیری سرکار خانم فائزه توکلی برگزار کرد. جلسات دوم و سوم را با عنوان عمومی نشست تخصصی تاریخشفاهی و انقالب اسالمی پژوهشکده اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار کرد. جلسه دوم با محوریت»علل سقوط پهلوی دوم«و سخنرانی آقای مرتضی رسولیپور پژوهشگر تاریخشفاهی در روز یکشنبه مورخ 94/11/12 واقع در سالن سخنرانی دکتر پرهام برگزار گردید. نشست سوم در تاریخ 94/11/13 آقای مرتضی میردار به بیان مباحث مصداقی تاریخشفاهی انقالب اسالمی پرداخت. در این نشست همچنین حضار با وظایف مرکز اسناد انقالب اسالمی ایران نیز آشنا شدند. مشکالت و آسیبهای موجود در تاریخشفاهی هم در البهالی سئواالت حاضران مطرح گردید. كلیدواژهها: تاریخ شفاهی مطالعات بینرشتهای انقالب اسالمی مرکز اسناد انقالب اسالمی دو فصلنامه تاریخ شفاهی شامره 2 104

2 ژ سه نشست تخصصی پیرامون تاریخشفاهی 1 مسيح جواهردهي گزارش اول از سلسله نشستهای علمی تخصصی تاریخشفاهی سه نشست تخصصی در زمستان 1394 برگزار شد. نخستین نشست با عنوان پیوند تاریخ شفاهی و مطالعات بینرشتهای را انجمن ايراني تاريخ در روز چهارشنبه مورخ 1394/10/30 با حضور دکتر علیاصغر سعیدی استادیار دانشکده علوماجتماعی دانشگاه تهران دکتر شهرام یوسفیفر معاون اسناد ملی سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسالمی ایران دکتر محمدجواد مرادینیا پژوهشگر تاریخشفاهی با دبیری سرکار خانم فائزه توکلی برگزار کرد. در این جلسه موضوعات زیر مورد بررسی قرار گرفت: 1. بررسی محورهای نظری ارتباط مطالعات اجتماعی و تاریخشفاهی در راستای گرایش اقتصاد 2. ایجاد وفاق آکادامیک به منظور همگرایی و استانداردسازی تاریخشفاهی ایران و اجماع اندیشمندان مطالعات اجتماعی 3. بررسی مطالعات روششناسی و معرفتشناسی با استناد بهنظریات معرفت و تعلقات انسانی»هابر ماس«4. فهم الیههای نهان در راستای مطالعات تاریخی کارشناسانه به منظور از بینبردن فقر اطالعات تاریخی 5. دوری جستن از اغتشاش مفهومی و روشی در انجام پروسههای تاریخ شفاهی 6. رسیدن به تعریف کاربردی و صحیحی از تاريخشفاهي که آن را اقدامی برنامهریزی شده نظاممند متمرکز بهمنظور ایجاد یک مدرک برای آیندگان جهت درک و بررسی وقایع از 1. کارشناس برنامهریزی و بررسی اسناد پژوهشکده تاریخ شفاهی )در حال تاسیس( masih.jv@gmail.com 105 دو فصلنامه تاریخ شفاهی شامره 2

3 شاهدان. زبان مردم اقشار با آن ارتباط و شفاهی تاریخ 7. تاریخی. و اجتماعی مطالعات در شناسی رجال با آن ارتباط و شفاهی تاریخ 8. سعیدی علیاصغر دکتر و اقتصادی گرایش با اجتماعی مطالعات»ارتباط موضوع با را خود بحث سعیدی علیاصغر دکتر محققین جامعه گفت: و کرد شروع علماجتماعي نظری محورهای راستای در شفاهی«تاریخ رد را تاریخشفاهی مجموعه هیچ شما کنند کار بیشتر روایتها مسئله روی بر باید تاریخشفاهی کوچکی نمونه یک شاید علمی ب رد این خود که باشد داشته علمی ب رد یک که نمیبینید جا هیچ و موضوعی روشی بهلحاظ چه ميگیرد تاریخشفاهیقرار کار دستور در آنچه که است این بر آن استفاده از شما اینصورت غیر در باشد. برخوردار رشته آن عالمان اجماع از بایستی نظری یا شد. نخواهید برخوردار مطرح روش و نظریه بهصورت تاریخشفاهی بحث چرا که سؤال این طرح با ادامه در وی این دیگر نقاط سایر در چه و ایران در چه تاریخشفاهی مجموعه این در بارها میافزاید است آقای مثال بهعنوان میگذارد. باز را انتقاد برای بحث موضوع این خود و نکردند رعایت را مسئله آقایان هرچند میدهند قرار خود کاری ابعاد در را اجماع تاریخشفاهی مجموعه در الجوردی جلسه هم با یکبار سالي صورت هر به ولی نکردند مراجعه ایشان به اشرفی دکتر و آبراهامیان برپایه که دارد آن از نشان خود این میگذارند. میان در دیگر هم با را مسائلشان و میگذارند کردم عرض همانطورکه تاریخشفاهی دیگر مجموعه ولی گرفتهاند قرار اکادامیک وفاق یک و میآید بیرون نیازمند آقاي روایت همچون کتابی که میبینید شما نکردند. رعایت را مسئله این بیشتر که میشود استفاده سالمند افراد از مجموعه این در مییابد رواج آن خصوص در هم انتقاداتی حتی بگیرید. نظر در هم را تکنوکراتها عموما شما مثال یا میکنند بازگو را خودشان خاطرات بنابراین پس بزنند را حرفهایشان میشوند حاضر کمتر میرسند هم قدرت راس به که کسانی و کنند مصاحبه کسی با ملی کتابخانه و اسناد سازمان همین در اگر بیافتد. اتفاق این باید یکجایی نداریم قانونی پایه برسد چاپ به مرگش از بعد یا سال پانزده از بعد مطالبش بخواهد مصاحبهشونده آنجا در است. مرسوم هم خارج کشورهای در مسئله این که نگردد چاپ روزنامهها داخل فردا از که این همچون مطئمن جایی در افراد میشود باعث اين خود و دارد وجود هم قرارداها پایه چند هر مناقشات بیس چون ولی میشویم. مواجه هم انتقاداتي با طرفی از بزنند. را خود حرفهای سازمان کمتر محققین برای آن استفاده و دسترسی میزان نشده انجام آن معرفتشناختی و روشی نظری حداقل جامعهشناسی و علوماجتماعی حوزه در بهویژه روشی اهمیت آنجاییکه از میباشد. میسر 2 شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو 106

4 ام است شده مطرح معرفتشناسی بحثهای با کشورها سایر در بیستم قرن دوم دهه نیمههای از آن تا را آن مناقشات کنیم سعی و بکنیم استفاده اجتماعی علم فلسفه بحثهای همان از بایستی کنیم. حل دارد امکان که جایی تحتعنوان وي کتاب در میتوان را هم»هابرماس«دستاوردهای اجتماعی علم فلسفه در اساس بر را شنیداری روایتهای قابلیت که این یعنی نمود جستجو انسانی«تعلقات و»معرفت فهمی نوع یک میکند روایتها اینکه از هابرماس که قرائتی آن کنیم بحث بنشینیم علم فلسفه رب را روایتها این تمام و میفهمی هرمنوتیک علم در همانطوریکه معرفت و تعلق به است خودش زندگی از فردی که است پایهای روایتها این میگیریم. نظر در آن پایه روایتهای پایه زا بعد یعنی میباشد. هم غلو روایتها این داخل اینکه از جدای میکند بیان خودش نگاه از و نمیآيد. نظر به میبینید شما که که مدرکی همچون بپذیریم را آن که است این نظم مناقشات ایران در بهویژه میکنیم مشاهده را سندی یا مدرک یک فقط ما معرفتشناسی بحثهای در میبینم را اسنادی من ولی نیستم اسناد محقق البته باشد داشته اعتبار که میبینیم را سندی مشاهده هم خطخوردگیها و دستنویسها آن کنار در و است شده تایپ آن یادداشتهای که نامه این که افتاده اتفاقی چه دید بایستی کرده جمعآوری را اسناد این که کسی نظرم به میگردد. خبر ما به را حادثه پشت میکنیم جمعآوری که روایتی این رسیده اصلی سند این به و تغییرداده را کی میکنیم قرار بر روایت یا سند با ما که رابطهایی است. مهمتر خیلی نظرم به این و میدهد این پس میگیرد. انجام آن در مناقشات تمام که این مهمتر همه از ولي است سوژه به سوژه رابطه ار اجماع بایستی يقينا ميباشد اجماع آن و میآید بهدست چهجوری اعتبارش است مطرح سئوال بدانیم. آن اعتبار دلیل از اتفاقا که دارد وجود دانشگاه در سیاستاجتماعی در درسی افزود: ادامه در سعيدي دكتر میخواهید اگر شما میپرسند آنها از بعد و برده کهریزک به را بچهها میکنند استفاده روش این هک است این راه بهترین میگویند جواب در آنها ميپرسید کی از بدانید را سالمندان این دل درد جدید تحقیق روش در اآلن استنادات تمام که اینجاست من عرض بپرسیم. باید آنها پرستار از استنباط میتوان مصادیق از آنچه اینحال با ولی است. تحقیقی موضوعات غلوآمیز بیان هست درست بهطور اینکه صرفنظر بپذیریم را آن بایستی و است پایه گزاره اینها همه که است این کرد ارزشهاست به آغشته اجماع که میکند تاکید هابرماس هم اجماع خصوص در ببریم. جلو را آن را روایتها این اکثر کشور از خارج ایرانی محققین همچون جامعهای یک در شايد است ممکن که کما میکند سانسور را خودش فرد و بزند را حرفها این نمیشود ایران محیط در که چرا نپذیرند کمتر بسیار شده فردوستارتشبد خاطرات به که استنادهایی فیالمثل هست هم اینطور اینکه بسیاری در که همانطوری هم وزیر[ ]نخست علم ولی شده علماسداهلل به که است این از شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو

5 از خیلی در است نیفتاده اتفاق روز آن در واقعه آن چون بوده اشتباه آمده تاریخی مقاالت از ارزشی است ممکن اجماع است اجماع این صورت هر به دیدم. رهاورد همچون مختلف مجالت اینکه امکان بگیرد شکل عمومی حوزه این اگر «که میکند اضافه آن بر بعدها کههابرماس باشد آن به خیلی من که چیزی ولی است آن روشی بحث این دارد«وجود باشد منطقیتر اجماع این مورد در را نکات از بسیاری تاریخشفاهی از اقتصاد در بهویژه که است این میکنم استفاده و استناد صنعتگران و تجار خانوادگی خاستگاه در که عاطفی پیوندهای فیالمثل برد. کار به میتوان ایران این از و نموده رشد اجتماعی خاستگاه و خانوادهایی چه در فرد که ابتدایی از میبینم کردم مشاهده وجود خانوادههایی انواع باشد. داشته کاربرد تاریخشفاهی در میتواند چقدر عاطفی پیوندهای موارد ارزشهای کنار در خانواده ارزشهای راستا این در که میشوند درگیر اقتصادی کار با که دارند رد من مینماید. بازگو را ایران در توسعه مشکالت از خود که عاطفی پیوندهای و منفعتطلبی نیست. اسناد در که میدهد نشان را چیزی روایتها که نوشتم الجوردی خانواده از خود جدید کتاب هچ تا بگوئیم میخواهیم مانده مغفول بینرشتهای مطالعات و بازرگانی اتاق که جامعهایی چنین در هم با بنگاهها این که نمودیم آن بر سعی راستا این در چند هر ببریم استفاده میتوانیم جاهایی مشکالت بتوانیم جوری چه نشستها این نتیجه در که باشند داشته را صحبتهایشان و بنشینند نمائیم. حل را آنان کارآفرین شخصیت تحتعنوان دیگری مصداق خود مباحث ادامه در دانشگاه استاد اين ]کارآفرين شخصیت باشد شده نوشته آن در که کنم پیدا نمیتوانم سندی افزود: و نمود استناد شخصیتی نوع چه که شویم متوجه روایتها در آنکه از غیر بوده صورت چه به اقتصادی[ فعال يا باعث اقتصادی تحوالت میرسند صنعت دوره به افراد وقتی میگویند نظریه که آنطوری آیا است. کنشهای به منجر که دیگری متعدد مسائل یا میشود ارزشها یا و مذهب از فرد شدن دور نظریه هیچ در مسئله این کرد توجیه میتوان چهطور... و اجتماعی مسئولیتپذیری و خیرخواهانه کفش بنیانگذار»ایروانی آقاي کارنامه و زندگی به وقتی مثال است. نشده ذکر سريعا اقتصادی ایشان چطور که دیدم خودم مشاهدات و مختلف روایات جمعآوری با میکنیم مطالعه را ملی«است الزم كه انسان یک معاش تامین کلیه و رسانده سرانجام به را بیسرپرست بچه دو و بیست اشخاص یا و بوده بیسرپرست کودکی زمانی خود اينكه صرف به نموده فراهم آنها یکایک برای مینمودند. ابزاری استفاده ایتام خانههای از خود کار تبلیغ صرف به که شده دیده هم دیگری و ایران تاریخشفاهی استانداردسازی روشهای بر خود صحبتهاي پايان در سعیدی دکتر معرفتشناسی و روشی و نظری راهحلهای همراه به فراوانی تاکید حوزه فعالین و اندیشمندان اجماع داشتند. 2 شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو 108

6 یوسفیفر شهرام دکتر تاریخی تبار ما کنونی جامعه از زیادی بخش میرسد نظر به و است تاریخی جامعه یک ما جامعه اینصورت غیر در که است پنهان الیههای فهم مستلزم مسائل اینگونه فصل و حل که دارد جامعه شناخت بدون امر این و داشت خواهیم مسائل این از غیرکارشناسی و گذرا سطحی فهم دراد وجود ابهامی آیا میشود مطرح سئوال این و کرد تاریخشفاهیکار حوزه در نمیشود ایران شناخت تا بیابیم توفیق که این برای باشد داشته پیوندی تاریخشفاهی با علوماجتماعی که مطالعات نداریم. تاریخی مطالعه جز چارهای کنیم پیدا معقول و منطقی راهحل و برنامهریزی از کاملی روایت گفت میتوان قاطعیت به است نحیف و ضعیف خیلی ما معاصر دوره در تاریخی باشیم داشته متقنی نگاشتههای معاصر تاریخ در نتوانستیم آنکه علت و نشده تدوین تاریخمعاصر متعدد معاصر دوره در اطالعات فقر دالیل میگردد. بر اطالعات فقر به آنها از یکی بدونتردید و است افكنده سايه دوره اين در اطالعات گردش و امنيتي بروكراسي وجه آن سادهترين است. محققي اگر بدينخاطر نميگيرد. قرار اختيارش در سادگي به است نيازش مورد مورخ كه آنچه حالي در داد. خواهد آزار را وي اطالعات فقر يابد دست مطالعات اين به بخواهد چابك و عالقمند تدش به معاصر دوره در پيچيدگيها اين بنويسند. تاريخ ميتوانستند سادهتر پيشين دورههاي كه مطالعات معرض در كه آنچه معموال نموده تكهپاره را ما تاريخي مطالعات و است آزاردهنده بعضي حوزه اين است. سياسي حوزه ورود از ناشي آن زیاد بخش ميآيد معاصر دوره در تاريخي و مناقشه محل به را او و ميكند صحبت و ميايستد معاصر تاريخ بزنگاههاي و ثقل مراكز از معاصر سياسي بحثهاي توقفگاههاي همين ميشوند سرازير معاصر تاريخ چالشهاي و بحث ميباشد. ما هب ميشود مطالعه اجتماعي تاريخ حوزه در را علوماجتماعي مطالعات وقتي بعدي نكته اما دارد وجود بحث اين اصحاب نزد در معاصر تاريخ مباحث به كماعتنايي يك كه ميرسد نظر بيشتر را خودش علوماجتماعي مطالعات براي تاريخشفاهي اهميت كنيم نگاه دقيق اگر اينجاست غنيبخشي براي ميتوانيم را مستنداتي و اطالعات تاريخشفاهي مطالعه طريق از ميدهد. نشان نظري مباحث دارد الزاماتي تاريخشفاهي سعيدي دكتر بهگفته بنا بكنيم. فراهم اجتماعي مطالعات است الزم و ميكنم نقد را كنوني وضعيت فقط من شد. داده توضيح بهروشني كه است روشي و سؤال اين به ابتدا ميشود درست تاريخشفاهي حوزه در كه اطالعاتي آن از درست استفاده براي در امروز كه آنچه بكنيم. بايد چكار بدانيم اساس آن بر تا چه يعني تاريخشفاهي كه دهيم جواب آغاز اتفاقي صورت به خاطرات ضبط از يعني دارد منشوري حالت متأسفانه ميافتد اتفاق ما كشور روشي و مفهومي اغتشاش جز نيست اين شود. نزديك شفاهي ازتاريخ گونههايي به تا ميشود اين به تا نرسيديم. اجماعي هنوز دارد اين از نشان دارد وجود شفاهي تاريخ از زيادي تعداد است شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو

7 دكتر آقاي همانطوريكه باشيم. داشته انتظار نبايد را سنجيده كاري نرسيديم ]اجماع[ مرحله اكادميك محافل در آن بخش يك است بخشي دو كار معموال نمودند اشاره درستي به سعيدي فرايند بر نظارت و چارچوبها و علم يك فلسفه به پرداختن براي است مكاني كه ميگيرد شكل ياد تاريخشفاهي عنوان به كه آنچه و ندارد وجود ما كشور در مسئله اين كه رشته يك علمي كارشناسي حوزههاي در ميشود. انجام اداري وظايف تحتعنوان دستگاهها توسط معموال ميكنيم موسسههای ]كارهاي نميگيرد. شكل قاعدتا و مييابد تنزل پژوهشي و تئوريك بحثهاي و اداري كار يك عنوان به ميشود توليد عظيمي حجم ميگذاريم[ كنار بحث اين در را خصوصي دوخ اين و است تاريخشفاهي آسيب بزرگترين محافظهكاري اين و است محافظهكار شدت به پيشاروايت كارهاي به را موارد اين و برگرفت در را تاريخمعاصر كه روايتهايي كالن نقد از فرار رابطه علوماجتماعي با ميرود انتظار كه بحثهايي آن اگر تاريخشفاهي حوزه در نميرود. جلوتر كي به شوند بهرهمند تاريخشفاهي نتايج و فوايد از علوماجتماعي دانشمندان يعني كند برقرار رخدادها و وقايع از كداميك سراغ تاريخشفاهي در اينكه آن و دهيم جواب بايد مشخص سئوال برويم بايد گاهي دسترسيها اداري مقتضيات فردي ساليق سري يك ميشود ديده امروز كه آنچه كه كساني از برويم امور اين پرداخت به زماني چه در كه ميكند تعيين حاكم فضاي يا تقليد و است جذاب خاطراتش شخصي اينكه يا ميگيريم را آنها خاطرات و هستند ما دسترس در حاكم فضاي به نگاه اينكه ديگر است. مشهورات و شخصي ارتباطات يا ميكنند مراجعه دستگاهها هيچوقت تاريخشفاهي حوزه خاطرات اين نتيجه در و نه يا كرد مصاحبه ميشود اينكه مياندازيم مهمترين از يكي درحاليكه ميمانند. باقي خاطره حد در هميشه و نميكنند كامل را همديگر یک ایجاد بهمنظور متمرکز نظاممند شده برنامهریزی اقدامی داريم شفاهي»تاريخ از كه تعاريفي به آيندگان اين خاص حوادث شاهدان زبان از وقایع بررسی و درک جهت آیندگان برای مدرک هستند«. محققين خاص طور متمركز دولت يك جامعه در جديد مناسبات شكلگيري به توجه با ما معاصر دوره در سياستگذاريهاي ميشود ايجاد كه فرهنگي و فكري فضاي و تاريخنويسي اشكال بايگانيها شقن شده ايجاد فضاي در ميشود گرفته پيش در كه فرهنگي سياستگذاريهاي و اجتماعي ميان اين در ميدهد. نشان را خودش وزن گذشته از بيش خيلي اجتماعي فرايندهاي در را حكومت پيدا افزايش ميزان آن تا ميشود رانده حاشيه به كه موضوعاتي و هستند متن در كه موضوعاتي تاريخشفاهي كاربرد نتيجه در هست. مواجه دشواري با آنها بازيابي و تفكيك امروز كه ميكند ميكند. پيدا ضرورت و اهميت فوقالعاده 2 شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو 110

8 حقوقي محروميتهاي اشخاص خاندانها به مربوط استنادات از بسياري امروز اساس اين بر اجتماعي اعتقادي سياسي قرمز خطوطهاي بهداليل كه مواردي از بسياري و معاصر دوره در بروز دليل به همه از مهمتر است. تاريخشفاهي فعاليتهاي براي موانعی ندارد ضبط و ثبت امكان هب ميكند تاريخشفاهي ايجاد را هويتي بحرانهاي كه فرهنگي و اجتماعي گسستهاي بعضي خواهد عمل هويت و اجتماع در انسجام ايجاد و پيوستگيها حفظ براي مؤثر ابزار يك عنوان دستگاه محافظهكاري به عنايت با كردند اشاره سعيدي دكتر آقاي كه آنچه همه از مهمتر كرد. رد را افراد خاطرات اظهارات به نياز معاصر دوره محققان و نويسندگان محافظهكاري بروكراسي نظر از جامعه در كه تاسيساتي و تصميم وقايع رخدادها بزنگاهها مهمترين از بعضي خصوص مكمل اجتماعي تاريخ قاعده يك عنوان به تا بگيريم افراد زبان از را داريم اقتصادي و حقوقي شود. اسناد ميتوانند علوماجتماعي و تاريخشفاهي آيا است اين دارد وجود كه ديگري مهم نكتههاي گفتوگوي فقدان موانع اين كرديم. اشاره هم را موانع كلي نكته كه خير يا كنند عمل همگرايانه حاليكه در ميكند دنبال را خود كار دارد تاريخشفاهي است. علوماجتماعي و تاريخشفاهي اصحاب ميبايست گروه دو اين گفتوگوي حاصل است. ديگري چيز علوماجتماعي دانشمندان دغدغههاي را خاطرات و بيان رخدادها و وقايع محورها کدام اینکه گيرد. شكل برنامه و طرح خروجي بايد داشته برعهده را مديريتي و رسيد سالگي صد سن به كس هر اينكه کرد. جمعآوری میتوان دنبال آيا يعني بگيريم كرده زيادي كارهاي خاصي واقعه در كه كسي يا بگيريم را آن خاطره و همفكري از آن در كه را نقشهايي طراحي بدهيم تغيير بايد را حركت شكل يا برويم مشهورات شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو

9 چيزهايي چه مورد در كه برسيم نتيجه اين به تا بكنيم استفاده علوماجتماعي دانشمندان مشاركت گروه دو اين كار ماحصل قطعا بگيرد صورت اتفاق اين اگر باشد. بايد ما تاريخشفاهي اولويتهاي حسب بر هستيم ايران ملي آرشيو ساختمان در كه اكنون اما كرد. خواهند كامل را يكديگر كار از ميتوان كه خوبي برداشت است. شده تعريف اسناد معاونت در تاريخشفاهي بخش اتفاق يا تدبير و )شناسايي گردآوري نگهداري ضبط و ثبت عهدهدار كه را تاريخشفاهي كه است اين داشت آن شده ديده اسناد كنار در است موردنظر روايات و خاطرات اطالعات گذاشتن اختيار در نگهداري( افراد ذهن در كه يادمانهايي خاطرات جزء هردو دارد. مأموريت زمينه اين در ايران ملي آرشيو و هستند. هم كنار در سند و دارد وجود كه است اين مهم سؤال يعني هستيم مواجه مشكلي چنين يك با هم سند حوزه در طرفي از سؤال همين هم اسناد خصوص در كنيم جمع بايد را موضوعاتي چه كه تاريخشفاهي مورد به شبيه فوقالعاده ميكنند مطرح كه مباحثي و آنها نقش علوماجتماعي دانشمندان اينجا در داريم. را خصوص در بود. خواهد موثر داريم نياز اجتماعي مطالعات براي كه را آنچه تدارك و تحقق براي اسناد حوزه در هست مواجه موانعي با خاطرات درآمدن گردش به كه همانگونه ما كشور در اسناد جمعآوري ملي كتابخانه و اسناد سازمان در و ميشود شناسايي كه اسنادي است. اينچنين هم هستيم مواجه دستاندركار نهادهاي و ادارات دولتي بخش سياستگذاريهاي با معموال ميشود به ميكنيم استوار اساس آن بر را پژوهش و ميخوانيم را سندهايي ساده بسيار زبان با يعني علوماجتماعي دانشمندان كمك با اكنون كه انتخابي شدهاند انتخاب ما براي تاريخشفاهي مانند تاريخشفاهي مانند به كه ميشود پيدا هنگامي اينوجه ميكند پيدا كارشناسي وجه داريم انتظار بايد اسناد از كداميك اسناد جمعآوري هنگام به اينكه آن و باشد داشته گستردهتري طرح يك استكه خوبي باب نشستها اين گويد. پاسخ را آينده و كنوني سؤالهاي و شود جمعآوري دهد. پاسخ را پژوهشي محورهاي آن كه دارند نياز دادههايي و اطالعات چه به اجتماعي مطالعات میباشد. حوزه دو بين پيوند و برقراري باعث اطالعات گردآوري مشترك حوزههاي همگرايي اين مرادينيا جواد محمد دكتر يك در داشت اظهار خویش سخنان در وی بود. مرادينيا جواد محمد دكتر آقای بعد سخنران فكر كه را بازار و كوچه و مردم و عوام از و داشت اختصاص نخبگان به فقط تاريخشفاهي دوراني ايران و دنيا در ما امروز اما نميكردند. لحاظ تاريخسازي در ندارند گفتن براي حرفي ميكردند ميآيد بوجود آنچه كه است اين بر اعتقاد و ميرويم اقشار همه سراغ به هستيم مواجه موجي با به را مصداقي مورد چهار منظور این برای ميباشد. سطوح درتمام اقشار همه خواست و اراده به ميكنم: ارائه تجربه عنوان 2 شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو 112

10 امام از قبل سال هفت بودند )ره( امام برادر است. پسنديده آيتاهلل خاطرات تجربه اولين آن رسيد پيروزي به انقالب زمانيكه در رفتند. دنيا از ايشان رحلت از بعد سال هفت و شدند متولد كساني هم و ايران در چه داشتيم اسالمي جمهوري بنيانگذار از مختصري بسيار اطالعات زمان كدام از رهبر كه بدانند بودند عالقمند خيلي بود. ايران انقالب رهبري به چشمشان خارج در كه توسط مصاحبه اين داشتند پشتوانهای و كارنامه چه و بودند برخاسته خانوادگي اجتماعي پايگاه بودند شهيد بنياد رئيس امام- فوت از قبل -يكسال 1367 سال تا كه رحيميان محمدحسن شيخ سال دو يكی اما شد چاپ اسالم پاسدار هفتهنامه در مصاحبه اين از خالصهاي گرفت. صورت افزودن با هم من گرفت قرار اختيارم در اسالمي انقالب ادبيات دفتر طرف از آن كامل متن بعد را مجموعه اين مدارك و اسناد و محلي آگاهانه از بعضي با گفتوگو طي كه جديدي اطالعات كرد روشن بار اولين براي داشت عهده بر را انقالب رهبري پسنديده آيتاهلل مرحوم كردم. تكميل كودكي دوران در امام را گذشتهاي چه و بودند مشغول شغلي چه آنها به اقامت خانوادهاش كه نمودند. طي زندگي در كه نشيبهايي و فراز به توجه با نوجواني دوران همينطور نهادند سر پشت خاطرات اين اگر جايي تا ميشد منتشر ما جامعه در اولينبار براي آن درصد 90 ميتوان كه مباحثي قصاص پيگيري داستان جمله از نميكرديم. پيدا دسترسي اطالعات اين به هرگز بود نشده منتشر اعضاي همراه به بودند سالهاي هشت و هفت كودك پسنديده آقاي كه زماني يعني بود پدرشان به قاجار شاه اما مظفرالدينشاه دربار در و ميكنند كوچ تهران به مشكالتي و مصايب با خانواده پسنديده آقاي بودند. پدر جاي تهران در تبريز از وليعهد ميرزا محمدعلي و بود رفته فرهنگ سفر رفتيم امروزي[ ]اراك سلطانآباد به خمين از پدر قتل دادخواهي به 1321 سال»در دارد اشاره به ماجرا پيگيري براي شده گرفته تصميم و بودند مسئول مسعودالسلطان جوان شاهزاده آنجا در برويم. تهران آقاي بود خمين حاكم زماني حشمتالدوله ميرزا عبداهلل توسط تهران بيايند كه اين از قبل تهران عازم قمري 1323 سال در و ميشوند معمم نورالدين آقا كوچكشان برادر و پسنديده سوار وسيله آن در زنها بود نيست[ يادم ]اسمش بهتر وسيله كه گاري با رفتن موقع ميشوند داشت اتاق دو وسيله يعني نبيند را زنها ميكشيد را قاطر كه كسي چون داشت هم حجاب شدند مه را بچهها و ديگر اتاق در ديگري و يكي در تنها زنها از يكي ميگذاشتند قاطر روي بر كه مدت یه وسايل اين با ما ميشدند. يابو و قاطر اسب سوار هم مردها باقي ميداشتند. نگه خود پيش را صدراعظم عينالدوله با مالقات»بعد... رسيديم تهران به تا كشيد طول روز ده و رفتيم تهران رفتيم گلستان امارت به ديدنش»براي ميرزا محمدعلي با ديدار آنجاييكه به ميرسد تا مينويسد همه دربار رجال نباشد. ما با كسي ولي برويم حضورش به اخوي و من داد دستور ميرزا محمدعلي ايندو ميرزا علي محمد نهايتا...«شديم وارد شمسالعماره خود به داالن از بودند شده جمع آنجا شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو

11 قاتل كه شد آن بر تصميم نهايتا بودند. پوشانده عبا و داشتند همراه به سيد دو بههرحال ميبيند را ماجرا. بقيه و كنند اعدام را اجزاي عناصر آن در و است آمده بهدست شفاهي تاريخ طريق از كه است روايتي اين خوب وسائل مسائل اينگونه پيگيري در زنها نقش و ايام آن در مسافرت نحوۀ از ميشود ديده زيادي زيادي اطالعات درباريان با مالقات و ديدار نحوه داشتند اقامت اينها كه محلي زمان آن نقليه آورد. بهدست ميتوان ايران تاريخي دورۀ در متن اين از محلي تاريخ جايگاه در كتاب اين انقالب«در عنوان»خمين با است كتابي دوم مصداق محور اولين كردم استفاده روش سه از بنده محلي تاريخ اين پديدآوردن براي ميگيرد. قرار براي زيادي حفرههاي كردم احساس بعد آوردم بهدست كه اسنادي دوم بود خودم مشاهدات اين جايگزيني براي دارد. وجود ) 1340 ش ( خاص دوره يك در خمين تاريخمحلي نگارش و نقش موثر صاحب كردم انتخاب كه افرادي كردم. استفاده تاريخشفاهي روش از خالي جاهاي ميباشند نفر چهل كه آوردم اسامي كتاب آخر در بودند. خمين روز آن رخدادهاي در تعيينكننده و انقالب زمان هم آنها مشخصات ديگر و شغلشان مشخصات همراه به آنان ذكر بدون كه اقشار از مصاحبهشوندگان ميكند[ ذكر را ]مشخصاتشان داشتم مصاحبه آنها با كه زماني در هم بودند. متعدد با ميباشد. بسيارجالب كه يافتيم دست اطالعات از اليههايي به افراد اين با مصاحبه در مانده زمان در شد. خواهد استخراج اينها از خوبي نتايج روانشناسانه و جامعهشناسانه تحليلهاي مبارزه رژيم اين با نميتوان دستخالي با كه رسيدند نتيجه اين به انقالبيون از انقالب خيلي به تأمين كردند فكر اين به كساني چه اينكه داستان بودند اسلحه دستيافتن فكر به گروهي كرد 2 شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو 114

12 مرز سر كردستان به چگونه مأموريت انجام نحوه شدند كار اين انجام مامور افراد كدامين هزينه چگونه اسلحهها آن و شدند بازداشت كساني چه افتاد اينها براي اتفاقاتي چه رفتند عراق و ايران نهايتا شد ترور سالحها اين وسيله به نفر چند بردند استفادهاي چه اسلحهها اين از رسيد خمين به تاريخشفاهي توسط مسائل اين جزئيات تمام با كردند. پيدا سرنوشتي چه انقالب پيروزي از بعد استفاده ابزارهايي چه از انقالب اين در كه روايتهاست از بسياري گوياي كه است شده استخراج است. بوده جدي جريانات چقدر و شده شناخت براي واقع در تاريخشفاهي نمود: اشاره را ديگري نمونه ادامه در مرادي دكتر كتاب اين در كه شخصي رجالشناسی[ خاندانشناسی محلي ]تاريخ است. بوده هم رجال علي شيخ»حاج حجتالسالم مرحوم ميباشد انقالب رهبر دایيزاده پرداختيم يادنامه نام با است. نگرفته سمتي هيچ امام به انتساب دليل به و كشيده سختي و مبارز احمديخميني«اصغر از نمودند اعالم آنجا و كردند دعوت را بستگانش رفاه مدرسه در امام مرحوم كه داريد استحضار را سمتي و پست هيچگونه تصدي حق من با انتساب دليل به شماها از هيچكدام بعد به امروز به انتساب دليل به پارتيبازي شائبه از جلوگيري دليل به ناتوان چه و باشيد توانمند چه نداريد. مسلك درويش نترس و شجاع انسان بودم ديده را ايشان است. بوده فرد اين آنها از يكي من امام خدمت تويسركان مردم انقالب از بعد بودند تبعيد تويسركان در سالها افتاده و متواضع وجه هيچ به بنده منصوبان فرمودند امام كنند. منصوب شهر امامجمعه براي را ايشون تا رسيدن از بعد نداشتند. سمتي هيچگونه شدند مرحوم به كه 81 سال تا ايشان لذا بپذيرند. نبايد را سمتي نفر 18 تعداد و اسناد مشاهدات همراه به كنيم معرفي را چهره اين كه برآمديم سعي ايشان فوت خاطرات و اطالعات از استفاده با اسامي[ ]ذكر كردم. مصاحبه ميشناختند را ايشان كه افرادي از است. گرفته صورت تكنگاري يك ايشون شخصيت خصوص در افراد اين مبارز سياسي گروه و جمعيت يك شناخت هدف با تاريخشفاهي كه عنوان اين با ادامه در وي داشتند. نام مؤتلفه هيئتهاي قبال بودند. اسالمي مؤتلفه جمعيت جمعيتها از يكي كردند: اشاره 40 دهه ابتداي از داشتند. مذهبي مراسم همديگر دور مينشستند معمول طبق كه ديني هيئتهاي اول سالهاي آن در خصوصا كردند آغاز را خود حركت )ره( امامخميني نهضت به پيوستن با اينها با مصاحبهاي هيئت اين عملكرد چگونگي براي داشتند. را برجستهايي بسيار نقش منصور ترور تا كاركردهاي از يكي هم اين پس... اسامي[ شد]ذكر ذكر كتاب اين در آن حاصل كه داشتم نفر 9 بود. سياسي جريان يك شناخت منظور به تاريخشفاهي كمرهايي«محمد سيد»آقاي نام به مشروطه رجال يك روايت از جستجو پي در مرادينيا دكتر رخدادهاي و اتفاقات منشاء سر رضاخان كودتاي از بعد تا مشروطه از بعد ايشان دوره افزودند: 1379/2/29 روز در اينكه تا بودم ايشان خصوص در استنادات و مدارك پيگير بود. مهمي شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو

13 رد تاريخشفاهي ]كاربرد كردم. پيدا دسترسي كمرهايي«فخرجهان»خانم نام به ايشان نوه به شامل كه شديم مواجه متعددي مدارك و اسناد با فراوان صحبتهاي از بعد شخصيبيابي[. كار كه آمد دست به مصاحبه اين نتيجه در كه شديم كمرهايي محمد شيخ روزانه يادداشتهاي غذاهايي تمام ميآيند. شمار به ايران معاصر رجال دايرهالمعارف حقيقت در ايشان بود. عالي بسيار و ثمرات از اينها همه نوشتند. را دوران آن مطبوعات و سياسي رجال تمامي ميكردند ميل كه ميآيد. شمار به مصاحبه در شفاهي تاريخ نتايج حاضران يكايك سؤاالت به مدعوين و يافت ادامه حاضران پاسخ و پرسش با جلسه پایان در يك سازمان هر ميبايست كه داشتند تاكيد جلسه دبير توكلي فائزه خانم پايان در دادند. جواب ضبط و ثبت مديران از هريك سازماني دستاوردهاي تا باشد داشته تاريخشفاهي عنوان با بخش گردد. ملي صورت به عمدتا تاريخشفاهي طرحهاي گفت: حاضرین از یکی پاسخ در سعيدي دكتر همچون جامعهشناسي بزرگان تمام اتفاقا نيست. تاريخي فقط شفاهي تاريخ حوزه ميشود انجام بودند. تاريخي هم ديگران و ماركس وبر ماكس ديگر مجموعه هيچ اسناد سازمان جز به گفت: سازمان نقش خصوص در سعیدی دکتر خود فعاليت ششم برنامههاي در اليحه صورت به بايد كند سازمان بازي را متولی نقش نميتواند كند. قانونمند را دوم: گزارش اسالمی«انقالب تاریخشفاهی»عملکرد : 1* میردار مرتضی دکتر در ایران ملی کتابخانه و اسناد سازمان اسناد پژوهشکده 94/11/13 تاریخ در را نشست این هفتمین و سی بزرگداشت مناسبت به و ایران اسالمی انقالب تاریخشفاهی مباحث خصوص و اسناد سازمان اسناد پژوهشکده رئیس عزیزی غالمرضا آقای و کرد برگزار انقالب پیروزی سال تاریخشفاهی دستاندرکاران و پژوهشگران از دیگر جمعی و ایران اسالمی جمهوری ملی کتابخانه مصداقی مباحث به اینکه بر عالوه نشست این در داشتند. حضور معاصر تاریخ به عالقمندان و آشنا نیز ایران اسالمی انقالب اسناد مرکز وظایف با حضار شد اشاره اسالمی انقالب تاریخشفاهی مطرح حاضران سؤاالت البهالی در هم تاریخشفاهی در موجود آسیبهای و مشکالت شدند. گردید. تاریخشفاهی معاون میردار مرتضی * 1. اسالمی انقالب اسناد مرکز 2 شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو 116

14 »بسم اهلل الرحمن الرحیم. ضمن تبریک ایام مبارک دهه فجر ابتدا به مباحث آسی بپذیری تاریخشفاهی در عرصههای مختلف بپردازیم و بعد راه کار پیشنهادی خدمتتان عرض م یشود. در حوزه تاریخشفاهی ابتداء غفلتی از نیروهای مذهبی در کار صورت گرفت که نیاز به بررسی دارد. خصوصا از جانب افرادی که باورها و اعتقادات عمیقی دارند که همین االن هم مهمترین چالش به حساب ميآید. اینکه از بیان خاطرات و نوشتن آن شانه خالی م ینمودند و با این اعتقاد که ما برای رضای خدا حرکت کردیم و نیازی به بازگویی آن نمیباشد. ما در جنگ از این نوع افراد کم نداشتیم و حاضر با مصاحبه نمیشدند و م یگفتند ما به کشور و ملت اداء دین کردیم. لذا این نگاه عمیق و باورمند وجود دارد و این خود باعث م یشود در تاریخشفاهی انقالب چند آسیب داشته باشیم. در حوزه تاریخشفاهی برخورد م یکنیم که بعضی افراد کارهای نکرده را به نام خودشان ثبت ميكنند. به عنوان مثال تقريبا دو سال پيش تلويزيون مستندي در خصوص حادثه طبس پخش کرده بود و با كسي مصاحبه كرده بودند كه خودش را فرمانده سپاه طبس معرفی کرد. بالفاصله دو روز بعد حاج آقاي حيدري امام جماعت مسجد جامع طبس در خصوص اين مصاحبه اعتراضی وارد نمود بر این استدالل که اصال آن مقطع سپاهي شکل نگرفته بود تا اينكه فرماندهی وجود داشته باشد! از طرفی هم کسانی وجود دارند كه كار انجام شده خودشان را كتمان ميكنند و در این میان وقتی فضایی باز برای تاریخشفاهی میبینند صحبتهای غیرمستند را مطرح کرده و در این میان تا كسي بيايد صحت و سقم آن را ثابت كند زمانی را طی کرده و كسي هم دنبال دردسرش نيست كه به عنوان محقق ببينند راست يا دروغ بوده است. بنابراین پژوهشگران تاريخ شفاهي نباید هر چيزي را ضبط بكنند و جايي آن را منتشر نمایند نتیجه آن م یشود که نسل بعدي ما بايد كلي تالش بكنند تا ببيند كه اين روايت جعلي است. 117 دو فصلنامه تاریخ شفاهی شامره 2

15 و فرهنگ ادبيات باید یکنند م فعالیت تاریخشفاهی حوزه در که کسانی اینکه بعدی مطلب همین در اسالمی انقالب تاریخ از بخشی که آنجایی از زیرا بگیرند یاد را روحانی طبقه با زيستن اعتماد ما به بتوانند قشر این تا باشیم بلد را آقایان این با ارتباط نوع باید لذا یشود م گنجانده طبقه دهه در زماني»من فرمودند: که است شده روایت 67 سال در امام جمالت از یکی در مثال کنند. ار مصطفي آقا ظرف و یكردند م حمله من به ميآمدند عدهاي يك و يگفتم م فلسفه درس سي اين يدهد«. م درس فلسفه هم ايشان و میباشند خميني آقاي پسرهای اين که چرا ميكشيدند آب در جريان اين كه بكنيم كنكاش برويم كه بود ما وظيفه و ينمودند م مطرح گذري امام را نكات معموال بخش اين در كنيم. استخراج را مصاديق اين تا است. بوده كي و بوده چي قم علميه حوزه شوند وارد يكنند م رغبت كمتر دارند ديني و علمي كسوت كه كساني خصوصا روحانيون و علماء کار تاریخشفاهی حوزه در که را خواهرانی دارد. را خودش بر منحصر تهای مشق حساب این روی لذا کردیم. اشاره که ارتباطی نوع همان دلیل به یروند نم روحانیون سراغ هیچوقت که یکنند م از دسته اين اسناد مركز بشناسید. خوب را اينها فرهنگ يا باشيد خودشان همچون شخصی باید چرا كنيم. ضبط نتوانستيم هم را خيليها كرديم. ثبت را سالهای از را افراد اين خاطرات اين تا دارد. وجود اعتمادسرمايه نام به سرمايهايي تاريخشفاهي حوزه در مسئله و كار مهمترين باشد بازاري چه و دانشگاهي يا روحاني شخصيت قالب در چه هيچكس نكنند اعتماد ما به طيف همان ميگرفتيم ارتباط گرگان در مفيدي«نور»آيتاهلل آقاي با من وقتيكه يا يرود. نم پيش كار سرسخت مخالف قطب دو سياسي لحاظ از اينها داشتم ارتباط هم طاهريآيتاهلل با هم روز كه چرا ميكنم ضبط و دارم دست در را مقابل فرد آن خاطرات كه ندادم بروز اصال هستند هم را آنان ذائقه باشد راويها به ما حواس همیشه ميكنند. دور خودشان از را شما شنيدن محض به راز و بكنيد احتياط افراد نوع اين با زدن حرف در لذا دارند خوشايند چيزي چه از ببينيم بسنجيم ارزيابي را شما بعد و هستند. فكر هم آنها با كه كنيد صحبت آدمهايي مورد در باشيد. نگهدارشان نميگيريم تماس خودمان افراد با ارتباط براي اوقات بعضي گيريد. قرار اعتمادش مورد تا ميكنند باشيد صبور سنگ كارهايتان در بايد شما يابيد. دست كار توفيقات به تا ميکنیم ورود باواسطه و غيرقابلاعتماد چون نزنيد حرفي راوي نزد در كسي پشت و نشود وارد شما به سياسي قلقلك تا درد به هم سياستگذاري حوزه در بلكه شفاهي تاريخ در تنها نه مصاديق و خاطرات اين ميشويد. ميخورد. تاريخ ميتوانستيد اگر )ره(:»شما امام فرمایشات از پیروی با اسالمی انقالب اسناد مرکز خور در كاري کنید ضبط مردم تودههاي زبان از گوناگون مطالب حاوي و فيلم صدا مستند جريان به ايشان حواس اينكه و امام نگاه از بخشي به منوط که كرديد«انقالب درتاريخ تحسين نهضت تاریخشفاهی و تاريخنگاري حوزه به نمائیم تالش میبایست لذا دارد. وجود تاريخنگاري 2 شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو 118

16 دراین بپردازيم. است گشته آن پیروزی منجربه که مستمری جریانات و انقالب پیدایش اسالمی داشتند حيات پيش سال بيست در كه اسالم فدائيان از خاطراتي اسالمی انقالب اسناد مركز راستا همه نمائیم. فراهم را اسالمي نهضت آغاز با همزمان سه و چهل تا يك و چهل سال از بعد یعنی مهم اینجا که بعدی مسئله میرود. پیش اعتماد سرمایه با شد عرض که همانطوری موارد این در اگر زيرا ندارد ارزش بيوگرافي نكنيم فكر است. افراد با مصاحبه هنگام در»بیوگرافی«است بهدنبال بیوگرافی یک برای وقتها خیلی آنها ميبینیم کنیم بررسی رسانهها و مطبوعات حوزه بود مطرح كه زنجيرهاي قتلهاي بحث 87 سالهاي در نمونه عنوان به هستند. عكس يك همدان در را او سخنراني فيلم یک فقط نداشتند. بيوگرافي يا عكس يك امامي سعيد از مطبوعات لذا میشویم. آن بودن مهم متوجه پس آوردند در آن از عكسي و نداشت كيفيت هم آن و يافتند جمعآوری عكس مسئولين چهرههاي و خاطرات از سالهای از اسناد مركز مرحله اين در نمود. فعالیتهای از یکی است. تاریخی موضوعات در تاریخشفاهی توافق و اجماع دیگر مسئله ميشوند شاخه چند که انقالب پيروزي تا امام تبعيد از يعني خرداد پانزده از بخشي اسناد مرکز هم بخشي و مختلف جمعيتهاي مؤتلفه ملل حزب همچون مذهبي و ديني جريانهاي مايه خمير پنجاه دهه تقريبا تا بعد به شش و چهل سالهاي از كه كشور دانشجويي جنبشهاي بعد به پنجاه سال از انقالبي و ديني جريانهای و چپ انديشههاي و جريان دانشجويي جنبش نآ رهبران دانشجويي جنبش واقع در كه ميافتد اتفاق مختلف دانشگاههاي در كمكم كه هست سياسي زندانيان سراغ به دوره اين در میشوند. شامل را مختلف دانشگاههاي در مذهبي نيروهای اینجا در میرویم. بكنيم كسب اعتماد توانستيم كه ما بضاعت اندازه به كه آنهايي انقالب از بعد میبینید هم را او همکاری عدم باز میکنید دعوتشان اینکه با و دارد وجود بیاعتمادی مشکل باز رهاشان همينطوري تاريخشفاهي در نبايد را آدمها لذا ميکنید. اعتماد کارتان جنس بنابر شما ولي ممكن نحو هر به دارد حديثي و سخني حرفي خاطرهايي ميكنيد احساس كسي اگر لذا بكنيد. كه است تاریخشفاهی بچههای هنر به بستگي مرحله اين حاال كنيم. ثبت را آن بكنيم تالش بايد توافقي يك به خاطرات در بايد ما كنيم. عبور اينها از راحتي به نبايد و داريم نگهش جوري چه من برای دارد امکان خاطراتشان زندهکردن و افراد نوع این با مصاحبه جریان در که چرا برسيم. شاید آنان کتابهای یا و فکری مباحث آنان معاشرت و آداب زیست فرهنگ نوع از مصاحبهکننده دنبال باز ميروند اينها سراغ به اخير دهههاي در كه جواني وقتي ولی دهد. جلوه عادی ما برای هم عمل جزيرهاي ندارد وجود دلبستگي شفاهي تاريخ در میبینیم پس هست... غيره و حرفها اين تكرار همان ورود جديد افراد اين مصاحبههاي نيست. شود ايجاد هماهنگي باید كه جايي ميكنيم مشکالتی از یکی میآورد. بوجود محققان برای را ماللآوري موجبات كه ما امثال و من تجربيات شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو

17 بعضي و شده متمركز تهران در کارها همه که است این دارد وجود )تاریخشفاهی( حوزه این در که ثبت بايستي كه سخنهايي و حرفها از خيلي و داريم فاصله دست دور نقاط از كه استانها مراکز آنرا از ناشی کمبودهای باید بیایند. ما کمک به که گردد مهیا فضایی باید لذا نیست امکان شود مشکالت از دیگر باشند. داشته را کارها این انجام انگیزه که شوند جذب افرادی و کنیم برطرف ولی دارند زیادی اطالعات میکنیم برخورد افرادی با معموال ما که است آن تاریخشفاهی حوزه در جلسات مثال کنیم. پیاده را فرمولی و اندیشید چارهای باید هم کار این برای بزنند حرف نمیتوانند مطالب یادآوری در و شوند جمع تا کنیم برگزار رفقایش و خانواده دوستان حضور با همروایی کنیم. رهایشان و بگذریم آنها ازکنار آسانی به نباید که هستند مواردی اینها باشند داشته نقش بهصورت که است این است یافته رواج که مسائلی از یکی امروزه تاریخنگاری دوره در بعضی میشود باعث خود این و میکنند روزنامهها که کاری مثل میزنند ورق را حوادث گزینشی بزنیم ورق بخواهیم امروز را انقالب پیروزی تا 56 وقایع وقتی شما شود. کشیده بهحاشیه وقایع هستند کسانی چه گزینشگراها این حال میشویم هدایت مطالب گزینش سمت به ناخوداگاه میرویم آنها سمت به تاریخنگار و مورخ شمای و من وقتی بعد میباشند. روزنامهنگار عمدتا که نشده کشیده تصویر به خوب عمومی انقالب جریان میدهد نشان که میکنیم مشاهده را نواقصی درحالیکه میکنند مصادره خودشان نفع به را جریانات داشتند را سازماندهی نقش که آنهایی فقط نشان کمرنگ که میکنیم مشاهده پررنگتری نقش مختلف اقشار و جوان و پیر از دوره این در امام فرمایشات طبق ما وظیفه که اینجاست و میدانند غافل را مردمی قدرت نهایتا و میشود داده سالهای در که کسانی همینطور شدهاند. کمرنگ که برویم آدمهایی سراغ به باید که است راحل نیروهای کشور از خارج دانشجویان جنبش یا داشتند تشریف نجف در هفت و پنجاه تا سه و چهل در امام همراه به که ازکسانی حتی یا و اسالمی انجمن و مذهبی نیروهای مارکسیستی و چپ کنیم. جمعآوری را مجموعهای»»اعتماد عنصر با توانستیم بضاعت حد تا که بودند پاریس همان دارم مجدد تاكيد آن به و باشيم داشته توجه بدان بايد كار ادامه در كه مطالبي از يكي دستاندرکاران یا و مصاحبهکننده شخصیت بیحاشیهبودن و مستقل آن کنار در و اعتماد بحث رد مثال كنيم. استفاده و بيابيم را متعدد راههاي بايد افراد با مصاحبهها براي است. تاریخشفاهی آنجا كه كسي اولين است شده تأسيس که بروجردي آيتاهلل زمان از هامبورگ مسجد خصوص حاال بودند. هم»خاتمي«آقاي انقالب از قبل دورۀ در بود گلپايگاني محمدي آقاي پدر ميرود طرفي از بكنید بايد كار چه سياسي مالحظات بعضي خاطر به شدند رئيسجمهور بعد ایشان مواجه سياسي معذوريتهاي بعضي با كنيد برقرار ارتباط ميخواهيد وقتي کرد. حذف نميتوان خوب نكنيم. همراهيشان ولي بكنيم استفاده آدمها سياسي ظرفيتهاي اين از خيلي بايد میشویم. در هم شما هستيم تاريخي و كار شفاهي گفتيم هم ما كرديم. گفتوگو نشستيم خاتمي آقاي با 2 شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو 120

18 در نبايد لذا بوديد. آلمان بهشتي شهيد با كه سالي چند و كنيد صحبت هامبورگ مسجد خصوص کنیم رفتار طوری اينان هم طرفي از و باشيم سياسي افراد خدمت در شفاهيها تاريخ ما راستا اين بكنند. اعتماد ما به که و كنيم خداحافظي رسانهها همچون نبايد میکنند فعالیت تاريخشفاهي حوزه در که کسانی موارد از بسياري در ميگذرد زمان وقتي كه چرا نکنید. قطع را ارتباطات بدانيم شده تمام را آن ار گفتوگو و همكاري درخواست دوباره دارد امكان میدهند قرار آزمایش و محک مورد را ما باشيد. داشته ارتباط وي با هم دنيا اين از وداع لحظه تا بايد ميكني مصاحبه كسيكه با لذا بدهند. وداع را فانی دار که لحظهای تا و بود ايران در مدتي كه عراقي بازاريان از طعمهآل آقاي مثال داريم زيادي اطالعات كه سالماهلل معصومه حضرت متولي قومي«وكيلي محمد»علي يا و گفت. آقاي و ميشوند برداشته توليت از شاه با تيرگي از بعد وی رفتن زندان و 15 خرداد جريان در كه نكنيد. قطع را ارتباط راويها با كه است آن مصادق اين ذکر از منظورم ميگيرد. عهده بر مشكوه اين روي داريد محدوديتهايي ميكنيد كار كه جايي چون ندهيد تعهد كسي به هم طرفي از ميشويد شناخته بدقول فرد يك شما و ميرود باال مطالباتش وقت آن بعد ندهيد قول حساب در ميآيد. شمار به محقق و تاريخشفاهي براي آسيب بزرگترين خود این و داديد تعهد چون چرا تصميمگيری مصدر خودتون اگر است. شما توافق نوع به بستگي اينكه اول راوي به متن ارائه الزم مربوط مدير با هماهنگي اينجا در هستيد سازمان طرف از كه موقعي ولي هيچ كه هستيد وقت آن باشيد. نداده خودتون حيطه از زياد تهعد كه شود صحبت قبل از راوي با بايد لذا ميباشد. پژوهش ميكنيم زندگي اينكه عين در قرارمان و قول با كه بدانيم لذا ميگيرد. شكل بياعتمادي این ومعايب محاسن بايد محقق عنوان به داريد سروكار كه ديگران با ارتباط در شما ميكنيم. هم شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو

19 کار را گوشزد كنيم غير از اين يك نوع كوتاهي محسوب ميشود. بخشی از فعالیت ما پس از پیروزی انقالب و کابینههای مختلف دوره جنگ تحمیلی- البته جنگ را کمتر کار کردیم- همه موارد را چه راست و چه دروغ ضبط و ثبت نمودیم. از جمله با آقای سحابی مهندس بازرگان فرماندهان جنگی که قبل از انقالب هم فعالیت سیاسی و مذهبی داشتند و یا دیپلماتها هم همینطور مصاحبه داریم. در خصوص وظایف دیپلماتها و فرماندهان جنگی وقتي در فضاي مطبوعات كشيده ميشود نباید بین وظایف این دو غافل باشیم. يكي فرمانده جنگي و يكي هم ديپلمات در قالب مذاكره و صلح در مصاحبههاي پايان جنگ اينها كامال مشهود و ملموس بوده لذا در تاريخشفاهي دنبال محكوميت كسي نيستيم ما دنبال واقعه و اصل پژوهش هستيم. خوشبختانه در اين دوره نسبت به ده و پانزده سال پيش همه هوشيار شدند اين براي ما بزرگترين دستاورد است. شما فكر نكنيد حاال بعضيها مصاحبه ميكنند و ميگويند بماند براي تاريخ مثال آقاي رئيس جمهور قبل از اين كه انتخاب شوند چندين ساعت با هم گفتوگو كرديم. اين صحبتها در بین حاکمان و حاکمیت را چه کسی آنان را متوجه اهمیت آن )تاریخشفاهی( نموده است اين در حقيقت حركت الكپشتي ما تاريخشفاهيکارها بود كه هيچكس از ما حمايت نميكند. خودمان هستيم كه بايد با عاشقي و دلسوختگي که داريم كار را جلو ببريم. اين كليتي بود كه از مركز اسناد انقالب اسالمي ایران گزارشي بود كه خدمت دوستان ارائه كرديم. گزارش سوم: سخنرانی آقای مرتضی رسولیپور برگزاری نشست تخصصی تاریخشفاهی و انقالب اسالمی توسط پژوهشکده اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی به مناسبت سالروز انقالب اسالمی بر محوریت»علل سقوط پهلوی دوم«و سخنرانی آقای مرتضی رسولیپور پژوهشگر تاریخشفاهی در روز یکشنبه مورخ 94/11/12 واقع در سالن سخنرانی دکتر پرهام برگزار گردید. در این نشست آقای غالمرضا عزیزی رئیس پژوهشکده اسناد و جمع کثیری از پژوهشگران و عالقمندان به تاریخ معاصر حضور داشتند. این جلسه با دبیری سرکار خانم حوریه سعیدی کارشناس تاریخ و عضو هیئت علمی پژوهشکده اسناد بر محور پرسش و پاسخ و بیان نظری روایتهای تاریخشفاهی وقایع تاریخ معاصر عصر پهلوی دوم تا ظهور انقالب اسالمی به مدت 190 دقیقه به طول انجامید. دو فصلنامه تاریخ شفاهی شامره 2 122

20 مرتضی رسولی پور:»بسم اهلل الرحمن الرحیم. ضمن تبریک ایام فرارسیدن پیروزی انقالب اسالمی بهخصوص از اینجهتکه فرصت بازنگری و مرور بر اتفاقاتی که در سی و هفت سال پیش در کشور ما شکل گرفت. منتهي قبل از هر چيز چند نكته را به عنوان مقدمه میبایست عرض كنم. اول اينكه ما به عنوان يك سنت پژوهشي كار خودمان را با يك و دو سئوال آغاز ميكنيم. چون ميدانید هر تحقيقي مبتني بر سؤال است. اهميت پرسش در پژوهش اهم از پژوهشهاي تاريخي و ساير پژوهشها يك اهميت به ذات است يعني اگر ما پرسش نكنيم پرسش به سراغ ما ميآید و محققان بنا به پرسشهايي كه در ذهنشان هست نتايج متفاوتي بهدست میآورند. دومين نكته اين است كه هر قدر به رخداد نزديك باشيم شناخت ما از واقعه بيشتر است. در نگاه مدرن امروز نقطه عكس مدنظر است یعنی ما هر قدر به رخداد نزديكتر باشيم شناخت ما از جزئيات آن واقعه بيشتر است اما در كليات اينگونه نيست. يعني نگاه به رخداد به مرور زمان عمق بيشتري پيدا ميكند. مثال چون ما مسلمان هستيم و شيعه همه با واقعه عاشورا آشنا هستند. اين واقعه در صد يا دويست سال پيش هم براي جامعه ما خيلي حائز اهميت بوده است اما نگاهي كه در دهه چهل به واقعه عاشورا شد متفاوت بود از نگاهي كه قبال بود يعني مرحوم شريعتي مطهري صالحي نجف آبادي و ديگران عناصري را از اين رخداد استخراج كردند كه توانست يك اسالم انقالبي را به جامعه ارائه بدهند در سالهاي جنگ سردي كه رويكردي ماركسيستي رويكرد غالب بود مسلمانها و در واقع روشنفكران ديني- حاال اين تعبير را از سر تسامح ميگوئيم-در صدد اين بودند با تكيه بر عناصري همچون شهادت و انتظار از درون اين رخدادها استخراج كنند و جامعه متحول شوند كما اينكه موفق شدند از نفوذ فزاينده و خزنده كمونيسم در ايران جلوگيري كنند. بنابراين اينكه ما اينقدر روي سؤال تاكيد ميكنيم مولوي هم اشاره دارد: هم سؤال از علم خيزد هم جواب همچو خار و گل كه از آب است و خاك 123 دو فصلنامه تاریخ شفاهی شامره 2

21 مورخ يك از نقل به معاصر فيلسوف و مورخ ندارد.»كالينوود«معني پرسش بدون تحقيق لذا»كه ميكرد: را توصيه اين مورخين به دارد جالبي جمله اكتونوورك نام به نوزدهمي قرن بعد ميكنم مطرح سؤال دو من منظور همین به دورهها«در نه بكنيد تحقيق مسائل در همواره است اين سؤال كنيم گفتوگو هم با تا كنند فكر سؤاالت اين خصوص در ميخواهم دوستان از را ما سخن شواهد و كنيم بررسي ميخواهيم نه يا بود اجتنابناپذيري امر اسالمي انقالب آیا كه آوريم. بهدست نوشتند و گفتند ديگران كه خاطراتي البهالي از را انقالب وقوع كه است معني بدان بود مشروعيت فاقد سياسي رژيم يك اگر دوم سؤال كه است سخني چيست در مشروعيت ريشههاي كه نيست اين سر بر بحث بدانيم ناپذير اجتناب نظري اجماع و توافق يك جامعهايي هر در حال هر به اما زد زيادي حرفهاي آن مورد در ميشود مشروعيت فاقد اگر حكومتي آيا كه است اين سخن دارد. وجود حكومت يك مشروعيت باب در نه يا است حتمي انقالب آيا آن در بود نداريم حق و نميتوانيم ما كه است طبيعي خوب افزود: ادامه در تاریخشفاهی پژوهشگر این تفسير و بپوشانيم واحدي و تنگ جامه يك اسالميانقالب همانند بزرگي رخداد يك اندام بر امري ديگري معتبر و اصيل رخداد هر مثل هم اسالمي انقالب تفسير دهيم. ارائه را واحدي داد. عامل يك به تقليل را موضوع نميتوان بهسادگي است. مجهولي چند اتفاقا و است مجهول انقالب بحث در بهخصوص و تاريخي پژوهشهاي در كه است خطاهايي از هم انگاري ذات انقالب شناخت بنابراين است. ديگر فاحشي خطاي يك هم اين است. گرفته صورت زياد اسالمي داشته را تكاملي و تكويني سير چه ما جامعه اينكه است. فرايندها اين كلي فهم مستلزم اسالمي تدوين در ما چون ميباشد مشكلي كار که چرا نيست. كوچكي مسئله آن به رسيدن و است كي هنوز ما كه است اين ضعفها اين مهمترين هستيم. روبرو زيادي ضعفهاي با تاريخنگاري مه نظريهپردازي كرسيهاي چون نداريم تاريخي روششناسي يك بر مبتني نظري دستگاه داريم. مشكل و هستیم گرفتار تاريخ فلسفه زمينه در بنابراين است. نيامده بوجود دانشگاهها در اجماع و وفاق باشيم داشته رخداد يك از متعدد تفسيرهاي ما كه شده موجب مسئله همين تشكيل اساسي ركن دو از تاريخي پژوهش هر حال هر به كه ميدانيم ما طرفي از نداريم نظر تبيين در خوشبختانه ميباشد. آن چرايي تبيين ديگري و رخداد يك چگونگي تبيين يكي ميشود: چرايي تبيين در اما است. شده برداشته مثبتي گامهاي اسالمي انقالب رخدادهاي چگونگي علوم حوزههاي همچون ديگر علوم از بايستي كه است حدي به اينها و داريم مشكالتي انقالب كنيم. استفاده بيشتر دارند ميانرشتهايي ماهيت كه انساني رويكرد ماركسيستي رويكرد يكي هستيم مواجه رويكرد چند با ما رخدادها تحلیل در خوب بعضيها البته داد قرار واحد صف يك در را اينها نميشود كه است مستشرقين ديدگاه بر مبتني 2 شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو 124

22 ديدگاه داشتند. استعماري نگاه بعضيها پرداختند رخدادها تعبير به استعماري نگاه با نه دلسوزانه كه است شايسته بنابراين كردم. احصاء من را رويكرد سه اين است. توطئهانگاري بر مبتني ديگر روانشناسي مثال يعني است رواني شخصي- سطح يكي كنيم بررسي را موضوع سطح چند در ما موضوع اين در خيليها است داشته شخصیتی چه اساسا كند بررسي انسان یک عنوان به را شاه نداشت«بيشتر حامل يك»انقالب ميگفت: انقالب اوايل در بازرگان مهندس مرحوم كردند. كار درست و شاه ضعف كه ميشود مشاهده دارد وجود حساسيت مسئله اين روي خيلي هم االن اتفاقا بيائيم ما كه است اين تحليل ديگر سطح خوب هست. انقالب رهبر شخصيت آن مقابل نقطه بينالملل نظام و منطقه ملي سطح در ببينيم را اينها فعاليت و كنيم كار احزاب و گروهها روي خاطر به دنيا تحوالت در كه است كشوري کشورها دیگر عكس به ايران چون بيندازيم. نگاه هم هب ميشود انقالب كه موقعي میکنید مشاهده شما ميپذيرد. تأثر و تأثير جغرافياییاش موقعيت آن از قبل تا اينكه براي ميكند تغيير خاورميانه تمام در حداقل آمريكا ديپلماسي كادر كلي طور وقتي ولي نميشناختند را افكارشان و شريعتي دكتر مانند افرادي منطقه در امريكايي ديپلماتهاي داشته خوبي شناخت كه شوند گسيل منطقه در ماموراني بايد حاال ميشود مطرح اسالمي انقالب كشور داخل در كردند. تغيير سياست عرصه بازيگران که چرا است مهم خيلي آمريكا براي باشند. میبینیم. بینالملل نظام در هم را آن انعکاس بگیرد صورت تغییری اگر ما اين تحليل مدل يك دارد: وجود تحليل براي گفتم- رويكردها از قبال كلي- مدل دو حاال است بوده قديم از نگاه اين يعني ببينيم بيروني اسناد بر مبتني را اسالمي انقالب رخداد كه است خيلي انقالب از قبل نويسندههاي از فطروس«مير علي»آقاي همچون افرادي كنيم فرض يعني از خود تاريخنگاري در شدت به ايندو که كرماني«آقاخان»ميرزا يا بود اسالم ضد و دين ضد اعراب حمله معتقدند بكنند تحليل را ايراني جامعه هويت ميخواهند وقتي ميكردند پيروي اسناد از قبل نويسندههاي البته است. داده قرار اساسي دگرگوني يك دستخوش را ما هويت ايران به»ادوارد یا دارند تاكيد مغول حمله روي که فشايي«رضا محمد»آقاي همچون هم ما انقالب است خواندني واقعا وي»شرقشناسي«ميگويد.كتاب سخن استعمار پديده از خيلي سعيداسطوره کتاب االبتاث«است.»حسین بيروني اسناد نوعی بر مبتنی هم آن تحقيق و تحویل مدل روی خیلی کردند طراحی شرقی جوامع برای استعمارگران که انگارههایی به هم او تنبل«بومی و و محقق نوعی به آرمکیآزاد نوعی به اخیرا و آلاحمد«جالل»آقای به میکند. تأکید آنها البته افراد دست اين از دارنند بیرونی اسناد تحقیقاتشان در همگی اینها که هستند جامعهشناس دارند. وجود باز و شاه شخص خودمان جامعه روحیات درک اساس بر را مسایل که کسانی مقابلشان نقطه وزراء تا دربار از تقریبا میدانم من که اندازه آن تا ذیل تا صدر از گذشته رژیم منصبان صاحب شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو

23 خالصه کردند. مبتنی هم بیرونی اسناد اساس بر را خودشان تحلیل مدل حدودی تا بگیریم تراشیدند خارجی مقصر یک اسالمی انقالب برای افراد از طیف این است چی آنها سخن پنج و چهار افزایش از پس و منطقه در نفوذ افزایش دنبال به پهلوی رژیم که استدالل این با قدرت افزایش همچنین و داخل در عمومی رفاه و بهبود زمینه در شد موفق نفت قیمت برابری درست آورند بهدست دولتها سایر با مقایسه در را مناسبی موقعیت منطقه سطح در تصمیمگیری رفتن بیرون از بعد سال سه دو یعنی ۱۹۷۳ میالدی سال در شاه میگفتند. را این نبود یا بود آنها و کرد نفتی بزرگ شرکتهای علیه مهمی خیلی نطق یک خلیجفارس منطقه از انگلیسیها سال از را کنسرسیوم به نفت فروش قرارداد نپذیرند را ما شرایط آنها اگر اینکه به نمود تهدید را در را دنیا سراسر در نفتی فرآوردههای خود مستقیم طور به و نمیکنیم تمدید بعد به میالدی ۱۹۷۹ بیایند باید آبیها چشم مثال شاه غرورآمیز سخنان و حرکات میدهیم. قرار مصرفکنندهها اختیار که میگوید شاه به ایشان جایی میبینید کنید مالحظه آقای»علم«خاطرات در یا بگیرند یاد ما از منویات خیلی اعلیحضرت که میگفتند میکردم صحبت ایتالیا دولت نمایندگان از تن چند با اخیرا همیشه من که میگوید هم شاه دارند. بینالمللی مناقشات فصل و حل در مترقی دیدگاههای و تجربیات که هستم حاضر نمیکنم مضایقه من و کنند استفاده ما دیدگاه از میتوانند اینها گفتم پیدا را غرورخاصی نوع یک سیاسی رهبران به نسبت ایران شاه دهم. قرار اختیارشان در را خودم میکند. منعکس نوعی به دستنوشتههایش و خاطرات در را موضوع این علم آقای بود. کرده طبیعی داشتند کنسرسیوم در عمدهای سهم که انگلیسیها برای خصوص به مسئله این خوب و بشنوند را طعنهها این که بودند مجبور ولی نبود پذیرفتنی آنها برای شاه سخن این که است یو با را خودشان حسابهای که بودند زمانی مترصد و نداشتند وی با کنارآمدن جز هم چارهای چه است. گذشته رژیم منصبان صاحب و شاه سوی از میکنم عرض که دیدگاه این نمایند. تصویه یعنی بود 55 سال آبان آورند. بهدست را تسویهحساب فرصت این توانستند آنها که افتاد اتفاقی خودشان زهر توانستند مخالفین که میشود گفته که بود مهمی اتفاق این کارتر رویکارآمدن اینکه از نشانهایی است- درست البته سخنانشان از بخشی 55- سال تا نظر این مطابق بزنند. را درآمد بود رضایتبخش بسیار اقتصادی اوضاع ندارد. وجود شود آشوب دچار ایران است ممکن ایجاد جامعه در درصدی 70 متوسط طبقه یک بود رفته باال سرعت به نفت افزایش از پس سرانه آمدند ایران به کرهایی و فلیپینی افغانی میلیون چند بلکه نداشت وجود بیکاری تنها نه بود. شده در مخالف روحانیون بودند شده سرکوب شدت به چریکی گروههای بگیرند. پول و کنند کار تا آزادی نهضت نداشتند. چشمگیری فعالیت بنابراین بودند شده تبعید یا و میبردند سر به زندانها از بهتر مراتب به وضعیتی امنیتی لحاظ از کشور و بودند خزیده خود خانههای در ملی جبهه و نظرم به ثابتیپرویز آقای خاطرات داشت. وجود هم نارضایتیهایی البته داشت قبل سالهای 2 شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو 126

24 خودش محتوای از را سخن تدوینکننده و تنظیمکننده اینکه از صرفنظر است. اهمیت حائز خیلی تأمل قابل ثابتی پرویز سخن اما است آورده زائد مطول خیلی پانوشتهای و گویی گزافه با انداخته را کشور سیاسی فضای طبیعی طور به عناصرچپ بود شده بیشتر البته طبقاتی اختالفات است. درجهای به منفی عوامل از هیچیک ولیکن نداشتند مشارکت امور در خودشان چون نمیدیدند آزاد در افراد- این یادداشتهای مطابق پهلوی- رژیم مخالفان که چرا شود. انقالب به منجر که نبود در آمریکا جمهوری ریاست به کارتر انتخاب با میدهند. تشکیل را ایران جامعه کل درصد 3 حدود سخن این البته که کرد شاه رژیم ضد بر انتخاباتی مبارزات جریان در او که اظهاراتی و 55 آبان بود سرد جنگ دوره دوره نگفت سخن شاه رژیم علیه هیچوقت کارتر اینکه برای نیست درست در آزاد فضای بحث میدادو قرار تحتالشعاع را شرق بلوک کشورهای شامل بیشتر کارتر سخن و زیاد ایران حکومت داخل در وحشت نمود برداشت اشتباه کارتر صحبتهای از شاه بود. کشورها آن رد ایران از اسمی نمیبینم اصال را نشانهایی همچین من نبود. ایران کارتر مدنظر که صورتی شد.در گرفت شکل رهبری بحران کشور در آن بهدنبال میگویند. اینها حاال باشد آورده انتخاباتی فضای که ریاحی«منوچهر زندگی»سراب کتاب شدند. امیدوار خود از آمریکا حمایت به شاه مخالفان و و است مهمی کتاب دارم. را دوجلدی کتاب این از نسخه یک من و بود پهلوی عبدالرضا باجناق خودش خاطرات در ریاحی منوچهر نوشتم. نشد«شنیده که»صداهایی تحتعنوان مقالهای اخیرا شما منصبان صاحب این از نشانهای هیچ 55 سال تا کردم عرض من چون سالهای به و هزار دو جشنهای به نمیبینید- ریاحی منوچهر خاطرات جزء باشد شده انقالب به اشارهای که مطلب آن ایران تاریخی فصلنامه گذشته شماره دو طی دارد. اشاراتی هم آن از قبل و ساله پانصد کردیم. اشاره و است شده چاپ سازمان رئیس و کار وزیر مدتی گمانم به داشت مهمی س متهای مجیدی«که»عبدالمجید سقوط عامل نوعی به را نفت قیمت افزایش خاطراتش و گفتوگو در ایشان بود. بودجه و برنامه رسیدیم«. بینظمی به اقتصادی ثبات از ما نفت قیمت افزایش»با میگوید میداند. پهلوی رژیم کارگزاران متأسفانه بود. شده زیاد هم عمرانی پروژههای کنند. برنامهریزی نمیتوانستند اینکه برای چه را نفت درآمد از حاصل پول این بتوانند که نیستند قضایا این متوجه خیلی دولت آن اقتصادی»جهانگیر دارم. را فکری چنین هم من رفت باد بر همهاش که معتقدند عدهای کنند. کنترل جوری البته او بود باسواد و باهوش آدم داشت. اقتصادی س مت انقالب از قبل رجال بین در هم آموزگار«شد موجب بود گرفته پیش در شاه که صحیحی نوسازی بود معتقد میکند مطرح را نوسازی بحث میدانست. انقالب زمینههای را عوامل این و شود. بحران دچار کشور سیاسی فضای انسداد با که دولت با ملی جبهه ناسازگاری هم ایشان است همه حضور معرف که هم امینی«دکتر»آقای عوامل از یکی باشد- بوده انقالب عامل این که این نه اما نیست نادرستی سخن - را خودش شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو

25 انقالب میدانست. داستان ناسازگاری جبهه ملی بدین مضمون است که زمانی که دکتر امینی نخست وزیر شد جبهه ملی میتینگی در جاللیه همین پارک الله تهران تشکیل داد. سه سخنران»دکتر سنجابی داریوش فروهر و شاپور بختیار«بودند متأسفانه در آن جلسه شاپور بختیار بر خالف منویات زعمای جبهه ملی به خصوص شخصیت محترمی همچون»آقای اهلل صالح«بحث مخالفت از کنسرسیوم و پیمان بغداد را مطرح میکند که قرار نبود مطرح شود. چون در واقع جبهه ملی عنوان نمودن این مباحث را نمیپذیرفت. من با زعمای جبهه ملی مرحوم»اردالن و بابک«خیلی صحبت کردم. تقریبا همه آنها اعتقاد دارند که جبهه ملی اشتباه بزرگی را در تاریخ انجام داد و آن این بود که اینها میتوانستند از اختالف بین شاه و جبهه ملی با جانبداری از دکتر امینی قدرت شاه را محدود کنند به عکس شاه از اختالف بوجود آمده بین جبهه ملی و دولت امینی نهایت استفاده را کرد تا حدی که واقعه اول بهمن سال 40 پیش آمد نیروهای گارد به دانشگاه آمدند و فردای آن روز دکتر فرهاد استعفا داد و دولت امینی هم بعد از مدت یکسال و دو سه ماه پایان یافت. منبع دیگری که میتوان نام و اخیرا کتابش سازمان اسناد و کتابخانه ملی در سری چهار جلدی منتشر نمود. آن کتاب»حکمت و سیاست«دکتر نصر میباشد. وی در خاطرات خود میگوید: نه من و نه وزراء و نه شاه هیچیک کتاب والیت فقیه»آقای خمینی«را نخواندیم و بعد از شلوغیها فهمیدیم. حاال به این سؤال که آیا انقالب اسالمی اجتنابناپذیر بود میخواهم بپردازم. در این فضای سیاسی نیازمند به کنشگر بسیار قوی داشت و آن شخص حضرت امام بود که به نظر نمیرسید خیلی از ایشون اطالعی داشته باشند. از طرفی شاه بهعکس آنچه گفته میشد در مقایسه با پدرش خیلی مستبد نبود دموکرات هم نبود اگر یک کدام از اینها را در وجودش داشت اوضاع بهطریقی دیگر رقم میخورد. یعنی نسبت به مخالفش مانند پدرش رفتار نمیکرد استخوان الی زخم را حفظ میکرد. یک آدمی هم رئیس ساواک بود که او هم فیلسوف بود و اهل بحث با آقای خمینی در تهران به مناظره و مباحث فلسفی میپرداختند. سعدی میگوید:»دو پادشاه در یک اقلیم نگنجند ده درویش بر یک گلیم بخسبند«. این قاعده را آقای»علم«خیلی خوب میدانست اما شاه نمیدانست. برای همین است که شما در خاطرات علم گوشه به گوشه در انتهای یادداشتهای روزانهاش اشاره میکند»الملک عقیم«زیاد این عبارت را میبینید برای این که میفهمد.}شاه{دموکرات هم نبود اگر بود این انسداد فضا شکل نمیگرفت. شما در کتاب آقای» آبراهامیان«نگاه کنید- هرچند بحث ما این کتاب نیست چون ایشون را به عنوان نویسنده میشناسیم نه به عنوان صاحب سبک- در کتاب»ماموریت برای وطنم«شاه میگوید:»اگر من پادشاهی همچون هیتلر بودم قدرت این را داشتم که این نظام چند حزب را کنار بزنم و کشور را مانند کشورهای کمونیستی تک حزبی کنم«ولی دو فصلنامه تاریخ شفاهی شامره 2 128

26 حزب یک و کرد منحل را فرمایشی احزاب دو همان 53 سال اسفند در کرد عمل را آن خالف بعد اتفاق این چرا و بوده چی پرده این پشت اینکه و شد بحث خصوص این در خیلی واقعا کرد. ایجاد دموکرات بنابراین کند. تحمل نتوانست هم را همان دیگه میبینیم شاه جانب از حال هر به افتاد در را اپوزیسیون نمایندگان دهد تشکیل تلویزیونی مناظره قدرتش اوج در میتوانست نبود هم دیدگاههایی علماء آقایون موقع آن بپرسند زنان به نسبت مثال را دیدگاههاشان و دهد قرار هم کنار چرا زنان اینکه و انتخابات تحریم در 42 سال در دیگران و شیرازی«مکارم»اقای جناب داشتند. ار مصاحبهایی و مناظره یک چرا میکردند. مطرح را استداللهایی کنند شرکت انتخابات در نباید نبود. دموکرات و آزادیخواه آدم شاه که بود این نشاندهنده اینها همه ننمودند. ایجاد هنرمندان دیدگاه خصوص در را خوبشان مقاله آن که هم نیکنفس سرکارخانم اجازه با خود مقاله در نیکنفس( )خانم ایشان که شواهدی به بنا هم هنرمندان کنم عرض کردند ارائه هچ اتفاق این ماهیت واقعا که نمیدانستند اما میشنویم«را پایی صدای»یه میگفتند آوردند مختلف افراد این با که مقداری نداشتند. انقالب از هم تصوری هم آنها بنابراین بود. خواهد پیش در مبهمی تغییرات که بودیم دریافته 53 سال در حداکثر ما که میگفتند کردم صحبت رد و دادند بهکشتن و انداختند جلو به چپ فعالیتهای قالب در را جوانها بعضیهاشان است میکردند. ایجاد ما برای گرفتاریهایی و میآورند در مخالف اقلیت فیگور لوسآنجلس است تأمل قابل خیلی که هست بیبیسی رادیو اظهارات به استناد مصادیق از دیگر یکی برخورد هم روز آن میشود برخورد بیبیسی شبکه این با هم امروز که همانطوری اینکه برای میکنند مطرح ارتش فرماندهان بود مطرح خیلی مسئله این»ازهاری«آقای کابینه در میشد. لاس تا و میشود تأسیس 1927 میالدی سال شبکه این میکند- اذیت خیلی بیبیسی که سال تا داشت را تلویزیونی برنامههای پخش انحصار شمسی 1331 سال با برابر 1952 میالدی آن ولی داشت شبکه همین انگلستان در را رادیویی برنامههای پخش انحصار 1970 میالدی حال هر به میدهیم گوش و دادیم گوش حدودی تا هم ما و میکنند نقل دیگران که مقداری میگوید سخن رخداد یک باب در نگذارد. نگفته را سخنی که دارد وجود شبکه این در اصولی یک )دیپلماسی( وزارتخارجه دستگاه به وابسته شبکه این باشد. حاکمه هئیت دستگاه مخالف آنکه ولو میآید بوجود آن فارسی بخش رادیوی 20 شهریور با مقارن یعنی 1320 سال در هست انگلستان زمان در تیمسارها از تعدادی کنند- آماده رضاشاه برکناری برای نوعی به را اذهان اینکه برای یعنی دولت هیئت رئیس به که اعتراضاتی ایران در انگلستان سفیر»پارسونز«آقای با انقالب خبرنگار با شخصا خودم من که میگوید ازهاری آقای به سفیر این میکنند. منتقل ازهاری آقای هدش مخابره که آنهایی دیدم را خبریش گزارشهای مجموعه کردم صحبت تهران در بیبیسی ندیدم. آنها در عیبی دادند نشان من به شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو

27 کتاب در هم او بود لندن در ایران سفیر آخرین راجیپرویز اینکه مهمتر آنها از اما شرقی بخش رئیس به اعتراضآمیزی نامه مهر در میکند اشاره طاووس«تخت»خدمتگذار زا چطور شما»آخه میگوید وی جواب در داشت نام»مارک«که شخص آن و میدهد بیبیسی موازنه در عمده عامل یک عنوان به اینک که خمینی نام به واقعیتی مورد در دارید انتظار بیبیسی گرفت باال مسئله این به راجع بحث این وقتی بماند«. بیتفاوت میکند خودنمایی ایران سیاسی رد ایران اخبار تفسیرهای خصوص در بیبیسی رادیویی مطالب بخش در ما میکنند اشاره آنها میان از پایان در رسولیپور مرتضی میکنیم. رعایت را آن و نمیکند تجاوز پیروانشان و امام مورد کرد: جمعبندی اینگونه جلسه در گفتمانهای دولت به و شهریور 17 از بعد بهخصوص بود داده دست از را بقاء برای اراده قدرت شاه میکنند حمایت وی از آنها که میکرد فکر و داشت زیادی خیلی اعتماد دموکراتها و آمریکا هاش اندازه هر که است این مهم نکته و بود حرفها این از پیچیدهتر خیلی مسائل درصورتیکه ایران تاریخ در استثناء من اعتقاد به که امام حضرت یعنی بود ثبات با مقابلش نقطه بود بیثبات ثبات در امام حضرت که چرا گرفت. نادیده را آن نمیتوان و نمیشناسیم ما را دیگری نمونه است. سیاسی رهبر یک خصوصیات تمرکز وجود از نشان خودش پوشش تحت نیروهای سازماندهی و تمام از که حمایتی کنند استفاده کجا در را سخنی چه که این بود. دارا عملی سیاست دیدگاه از را نظرم به اینها و حمایت با گاهی و سکوتشان با اوقات گاهی داشت اسالمی متفاوت گروههای بود. مسائل این فاقد شاه شخص هیچ نبود امام حضرت محور حول اگر انقالب زمان در کنشگری عنصر که است جهت این از مهندس سخن بههمان میگردیم بر باز بنابراین بخورد. رقم دیگری بهگونه اتفاقات که نبود بعید حضرت شخص دیگری و بود شاه شخص یکی داشت عامل دو اسالمی انقالب»که بازرگان مقدمات که است عواملی آنها همه نشود. شناخته و دیده دیگر عوامل اینکه مفهوم به نه امام«که نیست معلوم بیاد بهوجود اگر هم عوامل این نباشد دوتا این اگر اما دارد پی در را داستان این داشتید. را صحبتهایم شنیدن تحمل اینکه از ممنون شود. گرفته نتیجهای چه 2 شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو 130

28 گزارش برگزاری همایش: 1 گزارش اجمالی برگزاری همایش دهم تاریخشفاهی مرتضی رسولیپور شاید بتوان ادعا نمود یکی از عوامل اصلی گسترش و بهبود فعالیتهای پژوهشی در قالب تاریخشفاهی بهویژه در سالهای پس از جنگ تحمیلی مدیون همایشهایی باشد که از سال 1383 به بعد به همت انجمن تاریخشفاهی در قالب کارگاه آموزشی و نشست برگزار شده است. در فاصلۀ سالهای 1383 تا 1393 تعداد 9 همایش به ترتیب در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه اصفهان سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسالمی مرکز اسناد و کتابخانۀ آستان قدس رضوی مرکز اسناد و کتابخانۀ مجلس شورای اسالمی و معاونت فرهنگی بنیاد شهید برگزار شده بود. بر این اساس مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران نیز با توجه به امکانات علمی پژوهشی خود ضمن موافقت با پیشنهاد انجمن تاریخشفاهی ایران در پائیز 1393 پذیرفت که در برگزاری دهمین نشست تخصصی تاریخشفاهی با عنوان تاریخشفاهی انقالب اسالمی ) ( نقش خود را ایفا کند. در نخستین جلسۀ انجمن تاریخشفاهی با اولیای موسسۀ یاد شده پس از انتخاب اعضای هیئت علمی )آقایان: غالمرضا عزیزی محسن کاظمی علیرضا کمری دکتر مرتضی نورایی و مرتضی رسولیپور( دبیر علمی )دکتر موسی حقانی( و شورای سیاستگذاری )دکتر موسی حقانی علیرضا کمری دکتر علی ططری حجتاالسالم سعید فخرزاده محسن کاظمی رضا قریبی و مرتضی رسولیپور( مقرر گردید نشست در اواخر دی یا اوایل بهمن 1394 در تاالر سوره حوزۀ هنری برگزار گردد. در جلسۀ بعد ضمن تعیین محور مباحث و موضوعات برای نشست )امام خمینی و روحانیت فرهنگ و هنر اقتصاد و معیشت اجتماع طبقات و اصناف سیاست احزاب گروهها و جریانها وقایع و رویدادها شخصیتها نظریهها رویکردها و روشها( مقرر گردید زمان برگزاری همایش )پنجم بهمن 1394( و مهلت ارسال مقاالت )پایان آبان 1394( اطالعرسانی شود. از زمان اعالم برگزاری همایش تا پایان مهلت ارسال مقاالت )و تمدید آن تا پایان آذر ماه( به تدریج 30 عنوان چکیدۀ مقاله و سپس اصل مقاالت به دبیرخانۀ همایش ارسال گردید. البته پس از پایان مهلت ارسال تعداد دیگری از عالقهمندان به حضور در همایش مقالۀ خود را با اندکی تأخیر ارسال کردند و سرانجام 43 مقاله به دبیرخانۀ همایش رسید که هیئت داوران از میان مقاالت ارسالی 9 مقاله را جهت قرائت در روز همایش و 25 مقاله دیگر را جهت چاپ و انتشار در کتاب»ویژهنامه همایش«برگزید. 1. تصاویر این گزارش از موسسه مطالعات تاریخ معارص ایران اخذ شد. با تشکر فراوان از مسئوالن موسسه. 131 دو فصلنامه تاریخ شفاهی شامره 2

29 چند روز قبل از برگزاری نشست روز همایش به جهاتی یک روز عقب افتاد که بالفاصله اطالعرسانی شد و سرانجام جلسۀ نخست همایش در ساعت 8/30 صبح ششم بهمن 1394 در تاالر سوره با تالوت آیاتی از قرآن و پخش سرود جمهوری اسالمی آغاز گردید. دکتر موسی حقانی به عنوان دبیر علمی همایش و رئیس جلسۀ اول ضمن خوشآمدگویی به مهمانان و گزارش روند برگزاری نشست عنوان کرد: عظمت انقالب اسالمی و بررسی ابعاد گوناگون آن بسیار فراتر از برگزاری این همایش است اما برگزارکنندگان و نویسندگان و سخنرانان شرکتکنندۀ همایش در حد امکان کوشیدهاند فقط جلوهای از این واقعۀ بزرگ تاریخی را نشان دهند. سخنران نخست همایش یعقوب توکلی در سخنان خود ضمن اشاره به جریانهای عمومی تاریخنگاری انقالب با توجه به خاطرات مکتوب و شفاهی رجال پهلوی گفت: کلیۀ رجال پهلوی از شاه و خواهرش اشرف پهلوی گرفته تا دکتر علی امینی شریفامامی و جهانگیر تفضلی در خاطرات و مصاحبههای خود از وقوع انقالب اسالمی بهعنوان فاجعه یاد کردهاند. دیگر اینکه هیچکدام از رجال پهلوی در خاطرات خود برای خودشان نقش منفی قائل نبوده و خود را مقصر ندانستهاند. حتی اشرف پهلوی از خودش به عنوان قدیسه یاد کرده است. شاه از انگلستان و لیبی به عنوان دو دشمن یاد کرده که باعث وقوع انقالب شدند. خواهرش میگوید چون نفوذ ما در خلیج فارس زیاد شد و قیمت نفت باال رفت آمریکاییها نتوانستند این وضع را تحمل کنند. فریدون هویدا معتقد بود شاه آنقدر فاسد بود که نیازی نیست علت دیگری برای انقالب دنبال کنیم. تفضلی از شاه دفاع کرده و اطرافیان او را مقصر دانسته دکتر امینی جبهۀ ملی را مقصر دانسته و بر این باور بود در صورت حمایت جبهۀ ملی از دولت او این اندازه دیکتاتوری به وجود نمیآمد. عبدالمجید مجیدی افزایش قیمت نفت را عامل سقوط رژیم گذشته دانسته و معتقد است ما از ثبات اقتصادی به بینظمی رسیدیم و بعضی دیگر از رجال پهلوی حزب رستاخیز ساواک چپهای قدیمی و ناآگاهی مسئوالن حاکمیت را عامل سقوط رژیم گذشته معرفی کردهاند. نکتۀ مهم در این آثار این است که هیچکدام برای مردم نقشی قائل نبودند. سخنران بعدی محمدرضا کائینی ضمن بررسی خاطرات شفاهی پیرامون آیتاهلل طالقانی گفت: چون منش و شیوۀ عملی ایشان بر تکثرگرایی استوار بود لذا جریانات گسترده و افراد زیادی خود را به ایشان منتسب دانستهاند. با این همه دو رویکرد بیش از همه قابل بررسی است. در رویکرد نخست جریانی متشکل از اعضای سازمان مجاهدین خلق)منافقین( جنبشیها و امتیها کوشیدند وجوه استکبارستیزی و اعتقاد به والیت فقیه را در نگرش و شخصیت آیتاهلل طالقانی نادیده بگیرند. در رویکرد دوم طرفداران والیت فقیه قرار گرفته و کوشیدهاند ایشان را چهرهای بیاعتنا به گروههای ملی و چپ نشان دهند. به اعتقاد سخنران چنین نگرشهایی در تاریخشفاهی چون به شدت تحتالشعاع صفآراییهای سیاسی قرار گرفته بعضا به تحریف شخصیت و عملکرد دو فصلنامه تاریخ شفاهی شامره 2 132

30 کنیم. قیچی را ایشان شخصیت مختلف وجوه ندارد لزومی حالیکه در میانجامد طالقانی آیتاهلل عدهای متأسفانه ملیگرایی جریان و خلق مجاهدین مصدق دکتر از ایشان حمایت مورد در اسالم به مردم عالقۀ با پیوند در را ملیگرایی مرحوم آن که نداشتهاند توجه و کرده عمل شتابزده ایشان است. بوده استوار نسبی و اصولی مبنایی بر مصدق دکتر از ایشان دفاع و کرده معنی آن نگرانی سخنران نظر از کردهاند. مطرح انتقاداتی نیز کاشانی آیتاهلل اطرافیان از همچنین خوشبختانه اما بوده بجا شده گرفته نادیده طالقانی آیتاهلل شخصیت از بخشی معتقدند که عده نتایج نباشد توجه مورد نظری و اندیشهای وجه چنانچه است. بهبود به رو هم مقابل طرف نگاه شد. خواهد اتخاذ نادرستی عرصۀ در خطرات و خاطرات به را خود سخنان سعدوندیان سیروس سخنران سومین مینشیند ذهن بر گفتار طریق از که کالمی آسیبهای ذکر به و داد اختصاص تاریخشفاهی زا است. بیشتر مکتوب کالم آسیبهای از مراتب به آسیبها اینگونه که کرد تأکید و پرداخت انسان کیستی شدن دگرگون موجب تاریخشفاهی جمله از جدید رسانههای پدیدارشدن او نظر ورود دادهاند. تغییر پیرامونی هستی از را ما درک و فهم الگوهای رسانهها این زیرا شده امروز هب انسانها پسینی فهم به دیگر رسانههای از بیش که جهت ازآن رسانهها سپهر بر تاریخشفاهی خود کار در باید مصاحبهکننده بنابراین میماند. دولبه تیغ مانند به میدهد توجه زیسته واقعیت نماید. پرهیز مصاحبهشونده و خود به نسبت شیفتگی نوع هر از و باشد داشته تسلط اجمالی نظری عنوان با را خود سخنان که بود نجفی موسی دکتر اول جلسۀ سخنران آخرین هک مصاحبههایی به توجه با که کرد اعالم او نمود. ارائه پهلویها خاطرهنویسی و تاریخشفاهی بر شیخ و مهریار محمد مهدوی مصلحالدین بهلول شیخ پسندیده آیتاهلل نجفی آیتاهلل با قبال وا نظر از میگیرد. قرار تاریخنقلی حوزۀ در تاریخشفاهی که دریافته داده انجام لنکرانی حسین شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو

31 کرد تأکید او میکنند. کامل را همدیگر که هستند ضلعی سه اسناد و خاطرهنویسی تاریخشفاهی واقعه چنانچه و میدهند شکل حوادث به وقایع زیرا بود قائل فرق حادثه و واقعه میان باید که بشناسیم. را حادثه تا میکند کمک ما به تاریخشفاهی و شناخت نخواهیم را حوادث نشناسیم را شویم دور واقعه از اندازه هر و میشود جزئیات دیدن بهتر موجب واقعه به بودن نزدیک سویی از با شوند. تحلیل بهتر وقایع تا میشود موجب زمان گذشت عبارتی به شد خواهند درک بهتر کلیات در لحن سویی از است. مهم مصاحبه از بیش میشود ترسیم تاریخشفاهی در که فضایی وصف این سیاست و حکمت کتاب به اشاره با نجفی است. اهمیت حائز خاطرهنویسی( خالف )بر تاریخشفاهی زیرا نیست خوبی راوی کتاب این در اما است باسوادی فیلسوف مصاحبهشونده اینکه با گفت: سلطنت داده نشان مینوشت شاه به که نامههایی در امام میگوید که نصر دکتر ادعای برخالف اصال که کرده تصریح کشفاالسرار کتاب در امام آن از پیش سالها که حالی در داشته قبول را و دارد عظمت دریا مانند به تاریخ که گفت خود صحبت پایان در سخنران ندارد. قبول را سلطنت کند. شنا آن در میتواند بهتر باشد داشته عمیق شناخت که کسی مرتضی کارشناسی و کمری علیرضا ریاست به که همایش دوم جلسۀ سخنران نخستین را خود سخنرانی که بود سعیدی علیاصغر دکتر شد آغاز صبح 10/30 ساعت در رسولیپور که داد توضیح و کرد ایراد اقتصادی کنش تاریخی تحلیل اقتصادی: تاریخشفاهی عنوان تحت و کارآفرينان اقتصادي تکنوکراتهاي و مقامات تجار صنعتگران روایتهای جمعآوری چگونه کشور معاصر اقتصادي تاريخ در ابهامات برخي رفع به ميتواند خصوصي بخش سرمايهگذاران کند. کمک 2 شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو 134

32 مقدم رضا مجيدي عبدالمجيد مانند تأثیرگذاری چهرههای به اشاره با همچنین او خداداد ابتهاج ابوالحسن الجوردي قاسم الجورديان اکبر الجوردي محمود سيد يگانه محمد بنگاههای ایجاد در آنان از بعضی که نقشی و... و عالیخانی علینقی و خسروشاهی فرمانفرماييان بهطور شفاهي تاريخ مجموعههاي و روایتها نمود تأکید داشتهاند خیرخواهانۀ اقدامات و اقتصادی رب اقتصادی تاريخ بررسي روشهاي از يکي مثابه به اخص بهطور اقتصادی تاریخشفاهی و اعم و موضوعات ارائه تاریخی تحلیلهای به میتواند اجتماعي علوم در کيفي روششناسي پايه عالوه به کند. کمک اقتصادی تاریخ در یافته پایان موضوعات پرونده گشودن و نو مسائل بیان رساند. یاری ایران اقتصادی مشکالت حل در بومی نظریههای ارائه به میتواند شفاهی روایتهای کتاب در نصر سیدحسین دکتر خاطرات نقد به را خود سخنان بعدی سخنران میردار مرتضی فرهنگ حوزۀ در دارد که امتیازاتی همۀ با نصر آقای گفت: و داد اختصاص سیاست و حکمت در که حالی در میداند ایران فرهنگ ستونهای از یکی را خودش و کرده تعریف خود از خیلی مورد در این بر عالوه نگرفت. قرار جدی مشورت مورد شاهنشاهی سالۀ 2500 جشنهای جریان و شأن هیچ و گذاشته باقی خوانندگان ذهن در بیجوابی پرسشهای نویسندگان و روشنفکران میگوید که را نصر سخن این وی نیست. قائل آلاحمد جالل و شریعتی امثال برای منزلتی شیخ که بود دوره همین در و میرفت بین از قم اصال وگرنه نبرد بین از را مذهب رضاشاه زمان در رضاخان افزود و داد قرار نقد مورد را... کردند تأسیس را قم حوزۀ حائری عبدالکریم ادعای همچنین میردار نداشت. را آن کشاندن تعطیلی به و مقابله قدرت عمال قم حوزۀ تأسیس را ایشان مردم عموم انقالب از قبل تا نکتهکه این نیز و سلطنت نظام با امام موافقت بر مبنی نصر 1335 سال در ساواک اسناد اساس بر امام کرد تأکید و دانست تاریخ تحریف را... و نمیشناختند پهلوی فرح دفتر ریاست به نصر انتصاب میردار نظر از است. بوده برجستهای و مبرز تقلید مرجع گمراهی جهت در دقیق محاسبات با بلکه نبود اتفاقی تنها نه گفته خاطراتش در او آنچه برخالف بود. شده دیده تدارک مسلمان مبارزان اذهان شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو

33 سخنران بعدی خانم شفیقۀ نیکنفس بود که در مورد اثرگذاری هنر نمایش در وقوع انقالب اسالمی ایران سخن گفت. وی که مقالۀ خود را بر اساس روایت هنرمندانی که طی سالیان گذشته با مجموعه تاریخشفاهی سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی در میان گذاشتند استوار کرده بود در سخنان خود گفت: گرچه شخصیت هنری هنرمندان نمایش در سالهای قبل از انقالب تا اندازهای ابهام آمیز بود با این وصف بعضی از هنرمندان در صحنۀ تئاتر از عناصری که به نوعی مظاهر و سمبلهای مذهبی را نشان میداد بهره میگرفتند اما نه در اندازهای که بتوانند کلیۀ نهادهای اجتماعی و قالبهای فرهنگی را متأثر کنند چون هنوز خودشان هویت تثبیتشدهای پیدا نکرده بودند. گفتنی است که رئیس و کارشناس این نشست پس از پایان سخنرانیها به پرسشهای حاضران در مورد مطالب سخنرانان پاسخ گفتند. با پایان یافتن جلسات صبح میهمانان و شرکتکنندگان همایش در فاصلۀ ساعت 12-13:25 برای ادای نماز و صرف ناهار سالن را ترک کرده و جلسۀ بعدی رأس ساعت 13:25 تشکیل شد و آقای دکتر مرتضی نورایی )کارشناس جلسه( در غیبت دکتر حبیباهلل اسماعیلی خودش جلسه را اداره نمود. نخستین سخنران این جلسه دکتر جواد منصوری در سخنرانی خود گزارشی در مورد تاریخشفاهی حزب مللاسالمی ارائه کرد و ویژگیهای آن را برشمرد. او در حاشیۀ سخنان خود به کتاب خاطرات خود در این مورد اشاره نمود. سخنران بعدی دکتر محمدجواد مرادینیا گزارش نسبتا جامعی در مورد تاریخشفاهی امام خمینی در مؤسسۀ نشر و آثار امام خمینی ارائه کرد و پارهای از مالحظات این کار را برشمرد. آخرین سخنران این جلسه مرتضی قاضی در مورد جمهوری تاریخنگاری انقالب نگاهی به رویکردها و روشهای تاریخنگاری مردمی انقالب اسالمی سخن گفت. در این سخنرانی نیز که در اصل شکل گزارش داشت سخنران ضمن انتقاد از رویکرد نخبهگرایانۀ پروژههای تاریخشفاهی دو فصلنامه تاریخ شفاهی شامره 2 136

34 ایران فاصله گرفتن از روایت رسمی حاکمان و نخبگان و توجه به مردم عادی را ضرورتی اجتنابناپذیر قلمداد کرد و افزود با شکلگرفتن جبهۀ فرهنگی انقالب اسالمی در سالهای نخست دهۀ 1380 مطالعات تاریخشفاهی به طور عملی از سال 1388 آغاز شد و در چند محور تاریخ روستانگاری تاریخ مدرسهنگاری و تاریخ مسجدنگاری کار خود را آغاز کرد. پس از پایان این سخنرانی رئیس جلسه با قرائت پرسشهای حاضران و پاسخ دادن به آنها به آخرین سخنران و همکارانش در دفتر مطالعات جبهۀ فرهنگی انقالب اسالمی توصیه کرد از تجربیات سازمانها و گروههایی که سابقۀ بیشتری در کارهای تاریخشفاهی دارند استفاده کنند. آخرین جلسۀ این نشست در ساعت 15:30 به ریاست دکتر محمدحسن رازنهان و کارشناسی مهدی کاموس برگزار شد. نخستین سخنران خانم شکوهالسادات سمیعی در مورد زمینهها و پیامدهای واقعۀ دی 1356 مشهد از این واقعه به عنوان حماسۀ گمشده در تاریخ یاد کرد و خدمات خانم صدیقۀ مقدسی )دختر آیتاهلل ابوالحسن شیرازی( را به عنوان عامل اصلی واقعۀ 17 دی مشهد ستود. این واقعه عالوه بر اینکه به نمادی اساسی برای مخالفت با رژیم شاه تبدیل شد خودباوری را در زنان مشهد تقویت نمود. سخنران بعدی ابوالفتح مؤمن سخنان خود را با عنوان نقدی بر آثار تاریخشفاهی محلی انقالب اسالمی آغاز کرد بود. او با نقد و بررسی چند نمونه از آثار منتشر شده از سوی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی )ره( مرکز اسناد انقالب اسالمی و حوزه هنری سازمان تبلیغات اسالمی گفت: در یک اثر تحلیلی که بر مبنای تاریخشفاهی شکل گرفته باشد میطلبد که در خالل مصاحبههای انجام شده پس از بررسی به سؤاالتی که در چگونگی و چراییهایی در موضوع پیش 137 دو فصلنامه تاریخ شفاهی شامره 2

35 حالیکه در میشد. کامل پرسا و تعاملی گفتگوی یک با و مجدد تکمیلی مصاحبه با که میآید و آرشیوی مصاحبههای به فقط و نیستیم نویسنده سوی از رویکردی چنین شاهد آثار بسیاری در تدوینگر اگر که حالی در شده اکتفا کلیگویی به مصاحبهها از برخی در کردهاند. قناعت دستی دم زوایای و وقایع چون و چند از تکمیلی و جدید مصاحبههای انجام با میبود مباحث به آشنا و بومی تناقضات برخی تا میکرد آشکار میکروسکوپی دیدگاهی با را آنها و میشد آگاه بیشتر پنهان نمیماند. باقی ابهامی خوانندهای هیچ برای اینصورت در میگردید برطرف سیاسی مذهبی- گروههای تاریخشفاهی مورد در که بود نظرزاده محمد سخنران آخرین مانند گروهها این از تعدادی برشمردن ضمن او گفت. سخن اسالمی انقالب در آنها نقش و مشهد اسالم مبارزین جمعیت اسالمی حقایق نشر کانون اسالمی تبلیغات انجمن کارمندان جمعیت رأس در کفایی احمد میرزا 1320 شهریور از پس سالهای در که گفت قرآن پیروان انجمن و کارمندان جمعیت رأس در بود. تودهایها با مبارزه آنها فعالیت عمدۀ و بود مذهبی هیئتهای کانون فع الی تهای گسترش و ایجاد با عمل در ولی بود شهابپور عطااهلل اسالمی تبلیغات انجمن كانون فع الي ت ممنوعيت با بعدها پیوستند. کانون به آن اعضای بیشتر اسالمی حقایق نشر جمله از ديگر گروههاي به آن افراد از شماري و رفت تهران در ارشاد حسينه به شریعتی محمدتقی فداييان جمعي ت از شاخهاي نیز اسالم مبارزين جمعي ت پیوستند. دیگر گروههای و ايران حزب صفوی نواب دستور به و نمود مخالفت مصدق دکتر دولت با و شد تأسيس مشهد در که بود اسالم بود عابدزاده علیاصغر نیز قرآن پیروان انجمن رأس در نکرد. اقدامی هیچ مرداد 28 کودتای علیه این اصلی اعضای از گروهی 1337 سال در داشت. قرار مهدیه بنای در گروه این فعالیت مرکز و و رنگ را خود فعالیت خامنهای آیتاهلل دعوت با و کرده اعالم آن از را خود کنارهگیری انجمن پرداختند. فعالیت به کرامت مسجد در و دادند سیاسی بوی از برخی دادند پاسخ حاضران پرسشهای به کارشناس و رئیس آنکه ضمن جلسه این در گرفت. قرار جلسه رئیس ایراد مورد مؤمن آقای اظهارات حضور از تشکر و سخنرانان اظهارات جمعبندی ضمن حقانی دکتر آقای مراسم پایان در و تاریخشفاهی درمورد دیگر همایشی برگزاری شاهد آینده در که کرد امیدواری ابراز میهمانان باشیم. اسالمی انقالب 2 شامره شفاهی تاریخ فصلنامه دو 138

36 دو فصلنامه تاریخ شفاهی شامره 2 139