Buku Pituduh Guru SMA/SMAK/MA/MAK Kelas X

Ukuran: px
Mulai penontonan dengan halaman:

Download "Buku Pituduh Guru SMA/SMAK/MA/MAK Kelas X"

Transkripsi

1

2 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMAK/MA/MAK Kelas X Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé murid ingkang sampun selaras sareng Kurikulum Buku puniki sampun kasusun klawan diocéki dumateng Tim klawan dikoordinasi dumateng Balai Pengembangan Bahasa Daérah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat minangka buku kurikulum daérah. Buku badé dienggé téng taun 2014/2015. Sipat buku puniki ugi minangka dokumen urip, ingkang saged diselarasaken sareng ngembangé kabutuhan jaman. PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd. -Masduryat, S.Pd.SD. -Wardina, M.Pd. -Karsim, S.Pd., M.Si. -Roji Hidayat S.Pd. -Ruhaendi, S.Pd. -Drs. Bani, M.Pd. -Komariah, M.Pd. -Dra. Hj. Siti Ratnawati, M.M. -Drs. Saptaguna, -Wignya Winata, M.A., M.Pd., -Rojai, M.Pd NARASUMBER: Supali Kasim, M.Pd., Drs. Saptaguna, Durokhim, S.Pd., Roji Hidayat, S.Pd., Sulistijo, Saupah, S.Pd., Maya Déwi, S.Pd., Tasman, S.Pd., Masruri, S.Pd., M.Av., Siarudin, M.Pd., H. Uti Sudianto, S.Pd. TIM PENELAAH: H. Made Casta, S.Pd., M.Pd. H. Khusnan Adisantika, S.Ag., M.M.Pd. Sri Murtiani, M.Pd. Abur Mustikawanto Sulistijo Isi nggunakaken Adobe InDesign CS3 kaliyan Adobe Photoshop CS3 Aksara ngagunakaken Arial - ITC Offi cina Sans 12 pt - 18 pt. Dimedalken dening: DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT ISBN: (Jilid Lengkap) (Jilid 1) Perpustakaan Nasional : Katalog Dalam Terbitan (KDT)

3 Ater-ater KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT Assalamu alaikum Wr. Wb. Kula miwiti muji syukur dumateng arsanipun Gusti Allah ingkang sampun nyukani pinten-pinten rahmat lan hidayahipun kanggé kula sedaya. Shalawat lan salam mugia ing atasé Kanjeng Nabi Muhammad SAW kaliyan kulawarganipun, para sedérékipun, ugi kula lan panjenengan sami ingkang banter kekarepé supados angsal safaat saking panjenenganipun. Kalian ngetrapipun Kurikulum 2013 lan adedasar tementinemené kepéngénan kanggé mulasara lan angremeni Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu, pramila mekaten Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat cangcut taliwanda anggoné nyusun Buku Murid lan Buku Guru mata pelajaran muatan lokal (mulok) Basa lan Sastra Daerah. Kula sedaya ngraos bungah amarwatasuta keranten maksad ingkang kados mekaten ugi dientosi sanget dumateng para guru basa lan sastra. Pancen kawontenané buku Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu iku dibutuhaken sanget kanggé uger-uger piwulangan. Sanesé kanggé nyumponi kabutuhanpiwulangan, saleresé kaliyan kasusuné buku Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu banget wigatiné kanggé nyumponi kabutuhan ndidik budi lan pakarti uga netepaken raos sutrisnanipun laré dumateng kabudayan daérah. Pramila mekaten buku puniki boten mawon nyumpuni kabutuhan kawruh basa lan sastra, nanging ugi nekenaken pendekatan sosiokultural. Temtos mawon ingkang mekaten supados piwulangan Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu saged dipun cecep madu kawruhé lan ugi nilai-nilai budayanipun. iii

4 Selajengé tamtu sesampuné wonten buku puniki, tanggel jawab akademis lan moral, ugi budaya, wonten dateng para guru Basa lan Sastra Daérah. Kula suwun lan gadahi kekarep supados piwulangan mata pelajaran Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu kalaksanan kaliyan temen-tinemen. Kranten jalaran mekaten, buku puniki bakal nggadahi tikel-tikel mangpaat. Mugia buku ingkang sampun kasusun puniki dados pepadangé para guru lan siswa anggoné ginau basa, sastra, lan budaya. Perkawis kakirangan atanapi pinten-pinten ingkang kliru secara konsép basa, sastra, lan budaya saged dipun dangdani téng mangsa ingkang badé dugi. Mugia buku puniki ageng mangpaatipun. Wassalamu alaikum Wr. Wb. Bandung, April 2015 Kepala Dinas Pendidikan Prov. Jawa Barat Dr. H. Asep Hilman, M.Pd. Pembina Tingkat I NIP iv

5 Ater-ater KEPALA BALAI PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT Assalamu alaikum Wr. Wb. Kurikulum 2013, secara nasional mulai saniki sampun dianggé, keranten puniku piwulang Basa lan Sastra Daerah ingkang sampun didadosaken muatan local téng Jawa Barat kedah pas sareng Kurikulum 2013, khususé ingkang wonten kaitané sareng kasusastran. Bagian-bagian perubihan ingkang dados karakteristik utawi téng selebeté Kurikulum 2013, antawisipun: Standar Kompetensi Lulusan, Standar Isi, Standar Prosés, lan Standar Penilaian. Pokok-pokok punika kedah saged dikuasai lan dilaksanakaken sedaya dumateng guru-guru Bahasa lan Sastra Daerah téng SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA/SMK/MAK. Buku-buku ingkang badé didadosaken bahan ajar inggih punika buku Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu. Sedantené wonten 24 jilid, inggih punika Buku Murid 12 jilid, lan Buku Guru 12 jilid, ingkang ngrupiaken Buku Induk sekolah-sekolah téng wilayah Cerbon lan Indramayuh. Buku Murid disediakaken kanggé sedanten murid ingkang didasari tingkatan kelas. Isi buku wau perkawis bahan ajar sareng pitakénanpitakénan, latian tugas ingkang caket kaitané sareng Kompetensi Dasar (KD). Isi Buku Guru perkawis: Silabus, Metodelogi Pengajaran, sareng Evaluasi ingkang ngrupiaken pelengkap buku murid. Komponen-komponen ingkang dikembangaken dumateng Buku Murid kelawan Buku Guru, didasaraken téng 4 (sekawan) keterampilan basa, ingkang nglingkupi: mirengaken (menyimak), wiraos (berbicara), maos (membaca), kelawan nyerat (menulis), lan diwulangaken nganggé v

6 Pendekatan Saintifi k lan Penilaian Autentik ingkang didasaraken dumateng Karakteristik Kurikulum 2013 téng selebeté proses pengajaran. Disusuné buku punika, ngrupiaken tindak lanjut saking; Surat Edaran Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat, Nomor: 423/2372/ SETDISDUK, Tanggal 26 Maret 2013, perkawis: Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada jenjang SD/MI SMP/MTs SMA/MA/SMK/MAK, sareng Peraturan Gubernur Jawa Barat, No. 69/ Tahun 2013, perkawis: Piwulang Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah, pada Jenjang Pendidikan Dasar dan Menengah. Mugia buku punika saged mbakta mupangat dumateng sederek sedaya lan saged didadosaken margi kanggé nempataken penataan Bahasa lan Sastra Daerah (Cirebon) lintang Pendidikan Formal téng Jawa Barat umumé lan téng Cirebon khususé. Buku punika masih katah kekirangan lan déréng sampurna, lan badé teras didangdosi malih supados saged pas sinareng ngembangé jaman. Bandung, April 2015 Kepala Balai Pengembangan Bahasa asa Daerah dan Kesenian Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd. Pembina Tingkat I NIP vi

7 Purwaka Assalamu alaikum Wr. Wb. Puji klawan syukur dumateng Gusti Allah ingkang Maha Suci lan Maha Agung, ingkang nyukani sedaya rahmat lan barokahipun kanggé kula sedaya, Tim Panyerat Buku Blajar Basa lan Sastra Cerbon- Dermayu. Klawan rahmat lan barokahipun, Tim Panyerat Buku saged ngrampungaken buku puniki, buku kanggé murid-murid SD/MI, SMP/ MTs, lan SMA/MA/SMK. Tim Panyerat maturaken kesuwun sanget dumateng para pengageng, budayawan, lan tokoh masyarakat ingkang nyukani dorongan sumanget supados buku puniki saged rampung lan saged diwulangaken téng sekolah/madrasah. Tim Panyerat mung saged maturaken kesuwun sanget dumateng: 1) Mama H. Asep Hilman minangka Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat; 2) Mama H. Husen R. Hasan minangka Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat; 3) Mama Nurdin M. Noer minangka Ketua Lembaga Basa lan Sastra Cerbon (LBSC); 4) Mama Kusnadi Muamarto minangka tokoh masyarakat pendidikan; 5) Mama Khusnan Adisantika minangka Pengawas Sekolah; 6) Mimi Sri Murtiani minangka Pengawas Sekolah; ugi para tokoh sanésé ingkang boten saged kasebut setunggil-setunggil ingkang sampun nyukani kawruhan basa lan sastra Cerbon-Dermayu. Buku puniki kasusun dening Tim Panyerat ingkang ngraos perlu wontené buku basa daerah ingkang selaras sareng Kurikulum Téng salebeté wulangan diwontenaken pinten-pinten piwulangan, ingkang utaminé wonten kawruh basa, paramasastra, kasusastran, bausastra, vii

8 lan bagian-bagian kabudayan sanésé. Téng salebeté piwulangan ugi dianjuraken supados saged ngetrapaken sekawan trampilipun bebasan, inggih punika wiraos, mirengaken, maos, lan nyerat. Sanésé, ugi supados diselarasken sareng konsép piwulangan saintifi k. Tim Panyerat ngakui, buku puniki maksih tebih saking kasampurnan. Pramila mekaten, saran lan pandengan para guru, budayawan, tokoh masyarakat, lan masyarakat sanésé saged nyempurnakaken buku puniki.sedaya kakirangan téng isi buku puniki ngrupiaken perkawis ingkang kedah dilurusaken lan dileresaken téng mangsa ingkang badé dugi. Mugia wontené buku puniki saged nambih kawruh basa lan kabudayan ingkang nggadahi tujuan saged ningkataken budi pakarti, kawruh basa lan budaya, lan trampil ngetrapaken basa lan sastra Cerbon-Dermayu. Wassalamu alaikum Wr. Wb. Tim Panyerat Buku

9 Daftar Isi ATER-ATER: 1. Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat... iii 2. Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat... v PURWAKA... vii BAB I: PITUDUH UMUM A. Perkawis Buku Cepengan Guru... 2 B. Cara Nganggé Buku Cepengan Guru... 3 C. Landesan Formal... 4 D. Sistem, Prinsip lan Penyampéan Piwulang... 5 E. Standar Kompetensi Lulusan ( SKL )... 5 BAB II: PITUDUH KUSUS Wulangan 1: Pidato A. Téma Pidato B. Unggah-Ungguh Basa (Tambihan Wacana) Wulangan 2: Guneman Bab Budaya A. Guneman B. Ngenal Adat Istiadat Indramayu C. Unsur Kasusastran Sengkalan ix

10 Wulangan 3: Biografi Biografi Wulangan 4: Aksara Carakan A. Aksara Rekan H B. Penanda Konsonan C. Ater-ater lan Panambang Wulangan 5: Dongéng Minggu kaping -1 A. Dongéng B. Niténi Arti Kamus C. Pitakonan D. Padinan-Bebasan E. Kawruh Basa F. Tugas ning Umah Minggu kaping-2 A. Dongéng B. Niténi Arti Kamus C. Pitakonan D. Padinan-Bebasan E. Kawruh Basa F. Tugas ning Umah Minggu kaping-3 A. Crita Guyon B. Niténi Arti Kamus C. Nulis Crita Guyon D. Padinan-Bebasan E. Kawruh Basa Minggu kaping- 4 A. Dongéng B. Niténi Arti Kamus C. Pitakonan D. Padinan-Bebasan E. Kawruh Basa E. Tugas ning Umah x

11 Wulangan 6: Nembang Macapat Minggu kaping 1 A. Paugeran Tembang Macapat B. Nembang Sinom C. Tugas ning Umah Minggu kaping-2 A. Nembang Sinom B. Pitakonan C. Kawruh Basa Minggu kaping-3 A. Nulis Téks Sinom B. Paramasastra Minggu kaping-4 A. Nembang Sinom B. Paramasastra C. Tugas ning Umah Wulangan 7: Parikan Minggu Kaping-1 A. Gawe Parikan B. Kasusastran C. Tugas ning Umah Minggu Kaping -2 A. Gawe Parikan B. Paramasastra Minggu kaping-3 A. Parikan B. Paramasastra C. Tugas ning Umah Minggu kaping A. Parikan B. Paramasastra C. Tugas ning Umah Wulangan 8: Organisasi A. Kabudayan Gotong-royong B. Turutan Elmu Sesorah C. Tembung Saroja D. Elmu Parikan xi

12 BAB III: PITUDUH NILAI A. Kriteria Nilai Katuntasan Minimal (KKM) B. Rublik Nilai Guneman (Diskusi) C. Rublik Nilai Sikap D. Rublik Nilai Latihan E. Rublik Nilai Sikap F. Rublik Nilai Maos Bebas G. Rublik Nilai Nembang H. Rublik Nilai Wara Wara (Pidato) I. Rublik Nilai Nganggit (Ngarang) J. Rublik Nilai Carakan Cirebon K. Daftar Nilai Murid (Kaweruh basa lan gaya basa) L. Refl eksi Guru Daftar Pustaka xii

13 Bab I PITUDUH UMUM

14 A. Perkawis Buku Cepengan Guru Buku puniki disusun supados guru nggadahi gambaran ingkang jelas kanggé nglaksanakaken piwulang Basa lan Sastra Cerbon- Dermayu. Buku Guru puniki nggadahi pinten-pinten bab, inggih punika: 1. Ngocéki langkah-langkah teng lebeté supados wonten gambaran kanggé guru supados saged pas sareng Kompeténsi Dasar (KD) lan Indikator. 2. Susunan langkah-langkah piwulang kanggé nggambaraken piwulang ingkang saé lan lancar. 3. Langkah-langkah Piwulang ingkang disusun nggadahi tujuan supados saged wonten pengalaman piwulang, ingkang maksadipun kanggé mbangun sikap laku lampah ingkang saé. Nggadahi konsép, trampil, mikir ilmiah (saintifi k) mumpuni mbérési perkawis, pribados ingkang wani (replektif) lan rasa nggadahi basa Cerbon- Dermayu. 4. Mbedaraken macem-macem cara blajar dateng kebisaan murid. 5. Nerangaken ingkang dados patokan kegiatan remedial lan pengayaan. 6. Kegiatan catur gunem (sharing) antawis guru sareng wali murid, ingkang nyukani kelonggaran kanggé wali murid supados milet teng lebeté piwulang teng griyané piyambek. 7. Petunjuk kanggé buku sumber siswa. Kegiatan teng salebeté buku puniki didamel kanggé ngembangaken kebisaan (sikap, kaweruh, ketrampilan). Siswa sinareng trampil lan ngalir kanggé prilaku ingkang nggadahi tujuan, inggih punika: 1. Mbuka piwulang sareng kepéngénané murid kadosdéné maos utawi mirengaken téks. 2. Nyampékaken maksud piwulang teng murid supados murid saged nyerep lan saged njawab penjelasan ing disampékaken. 3. Ngeduk kaweruhan murid sedéréngé, supados saged ngaitaken kelawan kaweruhan ingkang badé diplajari. 4. Tugas ingkang wonten tahapan, runtut kanggé murid supados diréwangi mahamaken konsep. 5. Nyukani kelonggaran kanggé nglatih ketrampilan murid. 6. Nyukani umpan balik kanggé nguwataken penguasaan murid. 2 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

15 B. Cara Nganggé Buku Cepengan Guru Buku cepengan guru puniki nggadahi kegunaan ganda, ugi pituduh buku sumber murid, dados patokan kanggé kegiatan piwulang teng kelas. Keranten pentingé buku puniki, diarepaken guru kedah mahami krihin punapa ingkang badé disampékaken teng salebeté buku puniki. 1. Waosen krihin teng saben kaca/halaman kelawan teliti. 2. Apalaken krihin KD-KD lan Indikator piwulang. 3. Usahakaken kanggé nglebetaken K1-1 lan K1-2 teng saben kegiatan piwulang, guru kedah nyukani penguatan lan dorongan kanggé mbangun sikap, kaweruh, lan tingkah laku ingkang saé. 4. Supados kawujud K1-1 lan K1-2 teng selebeté piwulang kedah dibiasakaken nyontohi, teladan lan mbudayakaken sekolah ingkang saé. 5. Nglarasaken saben langkah piwulang sareng buku sumber murid, utamanipun kaca/halaman bukunipun. 6. Ngembangaken gagasan cakupan kanggé milih cara mulang, ugi tilari kegiatan sanésé ingkang pas kelawan ingkang sampun dirancang. 7. Macem-macem piwulang ingkang badé dikembangaken (murid nliti, pitakenan, crita, mraktékaken, kidung, lan séjéné). Kedah nglibataken siswané piyambek lan warga utawi lingkungan sekolah. 8. Diarepaken guru saged ngembangaken : a. Cara mulang ingkang aktif, inovatif, kreatif, efektif lan nyenengaken (PAIKEM). b. Ugi nganggé cara komunikatif lan kontekstual. c. Trampil pitakénan. d. Trampil mbuka sareng nutup piwulang. e. Trampil ngolah kelas. 9. Nganggé media lan sumber piwulang ingkang wonten teng lingkungan sekolah utawi ingkang wonten kaitané sareng sosial budaya Cerbon-Dermayu. 10. Alokasi waktu mendet saking struktur kurikulum. Guru saged nentokaken piyambek alokasi waktu ingkang pas kelawan minggu efektif, situasi sarta keanan sekolah. 11. Setaun teng kelas V SD/MI wonten 9 materi, ingkang kedah dibagi teng guru kelawan porposional kanggé 2 seméster. Kedah ditimbang ugi alokasi waktos kangge Seméser 1 lan Seméster 2, supados Bab I: Pituduh Umum 3

16 piwulangan saged disampékaken pas sareng waktos ingkang tersedia. 12. Unggal matéri inti rata-rata dirancang kanggé sesasih (4 x pertemuan). 13. Kegiatan minggu setunggal dimulai kelawan ningali bahan, niténi, lan maos. Minggu kaping kalih ngrupiaken kegiatan nyobi lan ngilari. Kanggé minggu kaping tiga lan kaping sekawan nerapaken utawi nampilaken (kegiatan nyerat kreatif lan crita) hasil saking minggu setunggal lan kalih. Murid diajak supados landep pikiré lan daya nalaré. Kegiatan dirancang kanggé nyukani kelonggaran takén lan ngeduk penjelasan ingkang caket sareng murid. 14. Asil pedamelan siswa lan bukti mbijih saged dikempalaken ingkang wujudipun portofolio siswa. 15. Kanggé usaha ndangdani diri lan minggu efektif, damel seratan refl eksi sesampuné 1 téma utawi bahan ingkang sampun priyad. 16. Supados murid seneng teng Basa Cerbon-Dermayu, yakinaken yan diriné cerdas lan saged. 17. Supados tujuan piwulang kelaksana, guru ugi kedah sigap lan sabar ngadepi murid, keranten kemampyan murid bénten-bénten, ditambih malih boten sedaya cara piwulang pas kelawan sedaya guru, murid, tempat, waktu lan bahan ajar. C. Landesan Formal Bahan piwulang Basa Cerbon-Dermayu ingkang dipun bébéraken teng salebeté buku puniki dedasaripun teng Kurikulum 2013, ingkang antawisipun latar wingking, watek, lan tujuan. Kurikulum Basa Cerbon- Dermayu utawi Kompetensi Inti lan Kompetensi Dasar ( KIKD) Mata Pelajaran Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu disusun lan diwedalaken déning Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Propinsi Jawa Barat. Upami dislusuri saking inggil, inggih punika milet teng Kurikulum Tingkat Nasional, keranten puniki kelebet Kurikulum Daérah (Kurda). Kusus teng tingkat SD/MI Kelas V, Kurikulum Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu ingkang disusun déning BPBDK dirinci dados KIKD, ingkang sampun dipasaken sareng Kurikulum Nasional lan alokasi waktu. Puniki angrupiaken struktur ingkang ditetepaken, lan selaminé kedah dados pedoman teng salebeté kegiatan piwulang. Guru sampun 4 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

17 medal saking patokan KIKD, tema lan alokasi waktu. Mekoten uga milih bahan lan mulang, guru disukani kelonggaran lan kedah tregep. Buku puniki sanés dianggep mung-mungé satunggaling sumber bahan ajar, sebab ingkang diarepaken KIKD boten sedaya nyekapi upami ngandalaken satunggalipun sumber mawon. Kedah wonten buku sanésé kanggé ndukung kegiatan piwulang, antawisipun media massa, bab élmu sanésé lan kahanan social-budaya masyarakat Cerbon Dermayu. Dituntut kedah kréatip, kepripun carané ngilari lang ngungkap bahan penunjang supados KIKD saged pas sareng tujuan. D. Sistem, Prinsip lan Penyampéan Piwulang Sedaya materi teng salebeté buku puniki dimimiti bagian wacana, nerangaken, nelaah, lan latihan. Disampékaken nganggé cara spiral : diawali ingkang paling gampil, teras ningkat sampé ingkang angél. Nyusun bahan ingkang gampil lan angél didasaraken nerapaken saben piwulang. Teng salebeté rincian ingkang boten wiyar, sistem spiral puniku nerapaken saben nomer. Umpamané teng salebeté latihan dijelasaken teng tugas njawab pitakénan, tingkat keangélan pitakénan nomer 8 kedah wonten teng andapé keangélan nomer 9. Sistem spiral ingkang dianggé teng salebeté buku puniki didasaraken teng prinsip proporsional lan bertaha sampun ketebihan. Perkawis puniki saged diterapaken mbangun lahiriyah (dawa-cindeké, umum, kompleks) tembung, ukara, utawi wacana uga saged teng salebeté, isinipun (gampil botené). E. Standar Kompetensi Lulusan ( SKL ) Sikap Ketrampilan Nrima, njalanaken, ngregani, lan ngamalaken pribadi ingkang nggadahi iman, akhlak mulia, percaya diri lan tanggung jawab ingkang wonten kaitané sabab kelawan tempat lan lingkungan masyarakat, alam seisiné serta dunya lan adabé. Nrima, takén, nyobi, ngolah, nyampékaken, nalar lan nerapaken pribadi ingkang saged sampun mikir, lan prilaku kelawan pas lan pinter teng salebeté ranah sing ngumpet (abstrak) lan jelas (kongkrit). Bab I: Pituduh Umum 5

18 Kawruhan Weruh, wiraos, nerangaken, ngolah pibadi ingkang nguwasai élmu kawruhan, teknologi, seni budaya lan wawasan kamanusan, kebangsan, kanegaran lan keadaban. F. Proses Mulang Proses mulang nganggé pendekatan saintifi k, langkah-langkahé kados puniki: 1. Niténi (MENGAMATI) kelawan cara maos utawi ningal. 2. Takén (MENANYA) kelawan cara caturgunem utawi musyawarah. 3. Nalar (MENALAR/MENGASOSIASI) kelawan cara nambih kawruhan sanésé. 4. Nyobi (eksplorasi/ eksperimen). 5. Nampilaken utawi nyajiaken (MENGOMUNIKASIKAN). 6. Mbangun jaringan (NETWORKING) kelawan cara ngilari bahan saking sumber liyan. G. Kompetensi Inti (KI) sareng Kompetensi Dasar (KD), mata pelajaran bahasa dan sastra Cirebon. SMA/MA/ SMK/MAK Kelas X KOMPETENSI INTI (KI) 10.5 Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya KOMPETENSI DASAR (KD) Mensyukuri anugerah Tuhan akan keberadaan bahasa Cirebon dan menggunakannnya sesuai dengan kaidah dan konteks sosial budaya Mensyukuri anugerah Tuhan akan keberadaan bahasa Cirebon dan menggunakannya sebagai sarana komunikasi dalam mengolah, menalar, dan menyajikan 6 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

19 informasi lisan dan tulisan melalui teks pidato, guneman (percakapan), biografi, otobiografi, carakandanpengenalan aksara pegon, macapat, dan parikan Menghayati dan mengamalkan perilaku jujur, disiplin, tanggungjawab, peduli (gotong r o y o n g, kerjasama, toleran, damai), santun, responsif 10.7 Memahami, menerapkan, menganalisis pengetahuan faktual, konseptual, prosedural berdasarkan rasa ingin tahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni, budaya, dan humaniora dengan wawasan kemanusiaan, kebangsaan, kenegaraan, dan peradaban terkait fenomena dan kejadian, serta menerapkan pengetahuan Menganalisis, mengidentifi kasi, danmemahami teks pidato sesuai dengan kaidahkaidahnya Menganalisis, mengidentifi kasi, dan memahami guneman (percakapan) sesuai dengan kaidah-kaidahnya Menganalisis,mengidentifi kasi, dan memahami teks biografi dan otobiografi sesuai dengan kaidah- kaidahnya Menganalisis,mengidentifi kasi, danmemahami carakansesuai dengan kaidah-kaidahnya Menganalisis,mengidentifi kasi, d a n m e m a h a m i teksdongengsesuai dengan kaidah-kaidahnya. Bab I: Pituduh Umum 7

20 prosedural pada bidang kajian yang spesifi k sesuai dengan bakat dan minatnya untuk memecahkan masalah 10.8 Mengolah, menalar, dan menyaji dalam ranah konkret dan ranah abstrak terkait dengan pengembangan dari yang dipelajarinya di sekolah secara mandiri, dan mampu menggunakan metoda sesuai kaidah keilmuan Menganalisis,mengidentifi kasi, dan memahami t e k s tembang macapatberupa pupuh sinomsesuai dengan kaidah-kaidahnya Menganalisis,mengidentifi kasi, d a n m e m a h a m i teksparikansesuai dengan kaidah-kaidahnya Menyusun dan menyampaikan teks pidato sesuai dengan kaidah-kaidah secara lisan dan tulisan Memperagakan dan menanggapi guneman(percakapan) untuk menyam- paikan informasi tentang budaya Cirebon sesuai dengan kaidah-kaidahnya Menyusun, menyunting, dan menyajikan teksbiografi dan otobiografi sesuai dengan kaidah-kaidahnya Menyusun teks pendek serta menyunting kalimat dan paragrafnya yang menggunakan carakan sesuai dengan kaidah-kaidahnya Menanggapi dan mengekspresikan dongeng sesuai dengan kaidah-kaidah secara lisan dan tulisan Menanggapi dan mengekspresikantembang macapat berupa pupuhsinom sesuai dengan kaidah-kaidah secara lisan dan tulisan. 8 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

21 Menanggapi dan mengekspresikan parikan sesuai dengan kaidah-kaidah secara lisan dan tulisan. Tema 1 : Pidato Bahan: Deskripsi H. Peta Konsep Tema 2 : Guneman Bab Budaya Bahan: Guneman lan Deskripsi Tema 3 : Biografi Bahan: Deskripsi Tema 4 : Aksara Carakan Bahan: Teks Aksara Carakan TEMA & BAHAN AJAR Tema 5 : Dongeng Bahan: Teks Crita Dongeng Tema 6 : Nembang Macapat Bahan: Sinom Tema 7 : Parikan Bahan: Parikan lan Deskripsi Tema 8 : Organisasi Bahan: Deskripsi Bab I: Pituduh Umum 9

22 10 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

23 Bab III PITUDUH KUSUS

24 WULANGAN 1 Pidato A. Téma Pidato Kegiatan Awal Ning Wulangan 1, guru ngabsén siswa; Guru ngajak siswa ngucapaken syukur dumateng Allah ingkang sampun nganugeraha ken basa Dermayu dados alat komunikasi sedinten dinten. Selajengé guru ngajak siswa nganggé mahami Pidato, di tingali saking artiné lan tujuané; niténi naskah pidato sinareng nyusun lan nyampékaken téks pidato ingkang sesuai sareng kaidah-kaidah lisan lan tulisan teng ngajengané réncang réncang kelas. Kegiatan Inti. Guru nerangaken arti lan tujuan Pidato; mbagi kelompok diskusi siswa, masing masing kelompok di sukani conto pidato. Selajengé guru ngajak murid supados langkung paham perkawis stuktur pidato, lan maringi waktos nganggé nakenaken ingkang déréng patos dipunngerténi siswa. Kegiatan Akir Ning kegiatan akir, guru nyukani kesempatan teng murid nganggé ngréfl éksiaken matéri ajar.contoné apa baé mangpaaté sing pelajaran Pidato iki, punapa mawon ingkang dados alangan sareng sanés sanésé. Guru nyukani tugas tambahan/tugas mandiri; ngarah siswa langkung paham matéri pidato, ndamel pidato ingkang ngginakaken téma bébas, kegiatané jelas, tujuané jelas lan sinten mawon sing diundangé. Selajengé siswa mbandingaken sareng pengetahuan kiyambekané lan saged njawab pitakon pitakon ingkang wonten kaitané sareng pidato. Guru nutup pelajaran sareng ngajak murid sukuran dumateng Gusti Allah yen sampun angsal élmu Pidato basa Dermayu. Teng andap niki materi perkawis pidato, nganggé bahan niteni kaweruh siswa. 12 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

25 Sing diarani pidato utawa sesorah yaiku ngomong ning arepé wongwong kanggo nyampékaken gagasan upamané : a. Ulang taun b. Pringatan dina dadiné kota/daérah c. Kelulusan, unggah-unggahan, perpisahan sekolah. d. Upacara adat, pagelaran kesenian lan séjén-séjéné. Tujuan Pidato : a. Ngupai pandangan utawa pengertén apa sing dipidatokaken. b. Mbagi kesenengan utawa mélu ngramékaken upamané ulang taun. c. Mélu nyakséni lan ngupai sumanget kekerabatan keluarga. d. Gawé bungah kanggo sing lagi dipéstakaken. e. Njelasaken maknané pidato. 1. Conto Pidato: Pidato Ulang Taun Assalamu alaikum Wr.Wb Para pinisepuh ingkang kula hormati Bapak ibu tiyang sepuhipun adik Casdiwan ingkang kula hormati Adik-adik batur-baturé Adik Casdiwan sing tak trésnani. Ingkang kaping setunggal, mangga sareng-sareng muji syukur dateng ngarsanipun Gusti Ingkang Maha Agung, ingkang sampun maringi kanugrahan, arupi kewarasan, kenikmatan saingga kula sareng panjenengan saged kempel teng tempat niki kanti wilujeng boten alangan setunggal punapa. Ingkang kaping kalih kula aturaken dumateng Nabi Agung Muhammad SAW,dateng keluarganipun, sahabat-sahabatipun, pengikutipun ngantos akhir jaman. Ingkang kaping tiga, Adik Cardiwan putranipun Bapak Carma sareng Ibu Carningsih, dinten puniki ulang taun ingkang kaping kawanwelas, milanipun sedéréngipun badé kula jelasaken acaranipun inggih punika: 1. Bebuka, 2. Do a, 3. Sambutan wakil saking tiyang sepuhipun, 4. Prosési ulang taun kalajengaken dahan kembul bojana, 5. adicara ingkang pamungkasan inggih punika do a penutup. Mekaten para rawuh rancanganipun adicara maharaya ulang taun /tanggap warsanipun Adik Cardiwan. Sinambi nunggu sedayanipun mangga para rawuh, adik-adik sedaya dipunaturi nyicipi dedaharan ingkang sampun dipun siyapaken wonten ngajeng panjenengan sedaya. Kesuwun. Bab II: Pituduh Khusus 13

26 Conto 2 : Pidato Dinten Kemerdékaan Indonesia Assalamu allaikum Wr.Wb. Bapak Kepala Désa Sindang ingkang kula hormati. Bapak-bapak Perangkat Désa Sindang ingkang kula hormati Bapak, Ibu pimpinan sareng anggota BPD ingkang kula hormati Bapak ketua RW, RT, Sesepuh, Tokoh masyarakat ingkang kula hormati Réncang-réncang pemuda/i Karang Taruna Préstasi ingkang kula banggaken. Puji syukur kula aturaken dumateng Gusti Allah SWT, ingkang sampun maringi kanugrahan saged ngempalaken kawula sedaya, winengku teng raos seneng, séhat boten wonten alangan setunggal pun apa. Kula sedaya kumpul wonten Balé Désa Sindang teng dalu punika nyuwun ijin pengurus Karang Taruna Préstasi, ingkang sepindah kula aturaken Wilujeng rawuh kanggé para Rawuh sedaya, amargi panjenengan sedaya kersa ngrawuhi péntas seni karang taruna préstasi, kanggé mengeti ambal warsa utami Ulang Tahun Kemerdekaan Republik Indonesia ingkang kaping 68, 17 Agustus Kula ngaturaken agung panyuwun dumateng para rawuh sedaya, amargi sampun maringi kawigatosan,iguhpraikel, sumbangan pemikiran, dumugi anto sareng sanes-sanesé supados saged susésipun adicara teng dalu punika. Mugi-mugi Gusti Allah Ingkang Maha Agung paring lintu utawi pinwales ingkang langkung kanggé para rawuh sedaya. Amin. Para tamu ingkang kula mulyakaken, susesipun adicara teng dalu punika amargi angsal sih nuarahanipun Gusti Ingkang Maha Agung, ugi amargi saking raos cipta, rasa ugi kersa para warga Dusun Sindang ingkang guyub punika. Sekedap malih para pemuda sareng para warga, minangka dutanipun seni saking saben RW badé ngetingalaken kesagedané, ing antawisé nabuh gamelan, nembang lagu-lagu daérah, njogéd topéng, maos guritan, nembang macapat, joggéd dangdut, sareng olahraga basket, poli, sareng gerak jalan. Ingkang selajengé panajad utawi pangalembarakulasuwun saking panjenegan sedaya, minangka catetan supados saged nyempurnakaken kanggé kegiatan taun ngajeng langkung saé malih. Amargi teng kegiatan seniki kula nggadahi tujuan, supados adicara puniki dados sarana kiprah ingkang langkung saé kanggé tali supados tambah reket utawi guyubipun warga. Sanesé saged ngerti ngalaken 14 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

27 kemampuanipun, ingkang paling utama sage nebihaken serawungan ingkang boten saé, ugi sampun ngantos kesrimpet dating miras utawi narkoba. Akhirulkalam, sedaya atur bilih wonten kelepatan ingkang sengaja utawi boten sengaja kula warga Karang Taruna Prestasi nyuwun agunging pangapunten. Wasalamu allaikum Wr. KAMUS SINGKAT - Ingkang/saking = sing - Kaping = ping - Setunggal = siji - Kula = kita - Sepuh/sepuhipun = tua/tuane - Mangga = ayo - Sareng = bareng - Dinten = dina - Kawan welan = 14 - Sederengipun = sedurunge - Bade = arep - Dahar = mangan - Kalajengaken = diterusaken - Dedaharan = panganan - Winengku = diiket - Wilujeng = selamat - Panajad = cacat/keritik - Pagalembara = pengalem/pujian - Nebihaken = ngedohaken - Sanese = sejene Latihan 1 Wangsulana pitakon-pitakon ning esor iki (nganggé bebasan). 1. Jelasna secara umum apa sing diarani pidato. 2. Apa tujuané pidato, Jelasna. 3. Kenang apa ning pidato sing sepisan ngaturaken panuwun ning Gusti Allah? 4. Kenang apa bagusé conto pidato 1 nggunakaken basa ngoko/ pedinan, jelasna. Bab II: Pituduh Khusus 15

28 5. Ning kegiatan apa baé pidato dianakna, upai conto paling setitik Kenang apa ning conto pidato 2 salam disampeaken ning Kepala Désa dingin? 7. Sing ngomong/pidato ning pidato 1 lan 2 minangka apa? 8. Ning téks pidato 2 apa tujuané Karang Taruna nganakna lomba seni? 9. Lan sing paling inti isi pidato 2 supaya pemuda Karang Taruna kepriben? 10. Jelasna miturut siswa apa unggah-ungguh iku perlu? Jelasna. Jawaban Latihan Pidato yaiku nyerios teng ajengané tiang sing kathah, nganggé nyampékaken gagasan utawi pokok pikiran. 2. Tujuan Pidato, yaiku : a. Nyukani pandangan utawi pekertén napa ingkang disampékaken. b. Mbagi kesenengan, ngramékaken acara, mélet nyakséni kekerabatan keluarga, mbungahaken ingkang siweg pésta. 3. Sebab ngrupiaken ungkapan rasa sukur Dumateng Allah.sw.t 4. Keranten ingkang hadir réncang réncang sederajaté Casdiwan. 5. Ulang taun, Pringatan dadiné kota/daérah, Kelulusan. 6. Sebab teng acara pringatan Dinten Kemerdekaan Indonesia tingkat Désa. 7. Minangka dados pembawa acara/adicara 8. Tujuanipun yaiku ngraketaken lan ngguyubaken warga 9. Nebihaken serawungan ingkang boten saé supados pemudané boten ngantos kesrimpet miras lan narkoba. 10. Peryogi sanget, keranten anggah ungguh ciriné tiang ingkang nggadahi Tata Krama. B. Unggah-Ungguh Basa (Tambihan Wacana) Ning wewengkon Cerbon-Dermayu, wis kewentar ning tata luhuré basa, sebab ditemukaken unggah-ungguh basa utawa unda usuké basa, sebab ning Cerbon ditemukaken anané kraton, mulané arané warga kraton mesti ana unggah-ungguh kanggo alat komunikasiné, iku sing nyebabaken lingkungan ning sekiwé tengené mélu ketularan bisa nggunakaken basa sing bener utawa alus. Unggah ungguh basa ning Cerbon-Dermayu ana loro, yaiku basa pedinan utawa ngoko lan basa krama utawa bebasan. 16 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

29 1. Basa Ngoko/Pedinan Basa ngoko utawa pedinan; basa sing akrab utawa lumrah, derajaté pada umumé sing nggunakaken basa ngoko utawa pedinan, yaiku: a. Bocah karo bocah sing sepantaran b. Wong tuwa karo bocah, guru karo muridé c. Majikan karo buruhé Conto : - Budi, bocah iku arané sapa? - Nang métaken kacamatané Bapak ning duwur méja - Kanggo wulangan sing nomer telu apa ngerti kabéh? - Mang Carma mengko berasé digawa meng umah sekarung baé! 2. Basa krama utawa bebasan Basa sing wis ana rasa ngurmati bari sing diajak ngomong, basa sing alus tinimbang basa pedinan, umumé sing nggunakaken basa karma/bebasan, yaiku : a. Bocah karo wong tuwané - Bapak menawi asmanipun adikipun Ibu sinten? b. Siswa karo guruné - Bu, badé tangled, menawi soal nomer sekawan maksudé punapa? c. Bocah karo wong kang luwih tuwa -. Yayu, punapa sumerep griyanipun Pak RW Mukhidin? d. Buruh karo majikané, contone: - Pak haji, menawi barang-barang ingkang badé dipun dikirim pundi? Basa-basa mau ning unggah-ungguh sering digunakaken kanggo ning pergaulan uga nyusun ukara (Kalimat) contoné : 3. Ukara Crita Yaiku ukara sing arep nyritakaken apa sing dideleng, dirunggu, lan dirasakaken. Conto : 1. a. Kita mau weruh ana prau ning segara b. Kula wau sumerep wonten baita teng seganten 2. a. Apa wis krungu kabar rega BBM arep mundak b. Punapa sampun miring kabar regi BBM badé mindak? 3. a. Rasané awaké kita bli karu-karuwan, apa sira duwé obaté? b. Raosipun badané kula boten karu-karuwan, punapa sampéyan gadah obaté? Bab II: Pituduh Khusus 17

30 4. Ukara Pakon/hagnya Ukara sing tujuané ngongkon ning wong séjén, supaya gelem ngerjakaken apa sing dikongkonaken, tandaé ana/nganggo panambang a, na, en, ana. Conto : 1. a. Carma, sira mangkata dingin! b. Carma, sampéyan pangkat krihin! 2. a. Sedurungé mangkat mangana dikit! b. Sedéréngipun pangkat nedia krihin! 3. a. Tulung, adusna dingin adinira! b. Tulung, adusna krihin adi sampéyan! 4. a. Suraté wacanen dingin! b. Seratipun waosen krihin! 5. Ukara Pitakon Ukara sing isiné njaluk keterangan utawa sing takon pengen weruh, ciriné ukara pitakon yaiku :apa, sapa, endi, pira, kepribén, kenangapa. a. Tembung : apa, napa, punapa Sira arep tuku apa? Sampéyan badé tumbas napa? b. Tembung :sapa, sinten Sing karo Budhi iku sapa? Ingkang sareng Budhi puniku sinten? c. Tembung : endi, pundi Buku crita sing dipilih sing endi? Buku crita ingkang dipun pilih ingkang pundi? d. Tembung : pira, pinten Bocah sing bli manjing ana pira? Laré ingkang boten mlebet wonten pinten? e. Tembung : kepribén, kepripun Kepribén kabaré sedulurira sing ana ning Kalimantan? Kepripun kabaripun sedérék sampéyan ingkang wonten teng Kalimantan? f. Tembung : Kenangapa, kéngingpunapa Kenangapa sira wingi bli manjing sekolah? Kénging punapa sampéyan wingi boten mlebet sekolah? 18 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

31 WULANGAN 2 Guneman Bab Budaya A. Guneman Kegiatan Awal Ning awal kegiatan, guru ngabsén murid sareng nyiapaken pelajaran Guneman. Guru ngajak murid nganggé ngucapaken syukur dumateng Allah keranten pelajaran basa Dermayu dados alat komunikasi sedinten dintené. Guru ngingetaken yén keranten wonten komunikasi sampun klalén teng tatakrama minangka wujudé ngregani sesaminé menusa. Guru ngajak murid guneman ning sawijiné perkara actual sinareng masihan conto guneman ingkang sampun lumrah sedinten dintené di enggé, sekantenan nyukani waktos nganggé Tanya jawab supados saged nggali kaweruh awal murid perkara guneman basa dermayu. Guru nyampéaken tujuan pengajaran ingkang sesuai sareng Kompeténsi dasar lan Indikatoré,di antarané yaiku saged nganalisis aspék aspék kebasaané guneman teng rupi rupi situasi, saged mahami aspék unggah ungguh guneman basa dermayu, saged nyusun téks guneman kiyambek lan saged nampilaken guneman teng ajéngan kelas Kegiatan Inti 1) Nganggé kepriyogian kegiatan pengajaran maca téks guneman, nganalisis guneman lan nyusun guneman, murid genau téks bab Budaya Cerbon Dermayu, aosen karya sastrane(tinggali téks teng andap). 2) Selajengé murid kedah saged ningali pundhi guneman ngangge situasi resmi lan boten resmi di tingali saking ungggah ungguh guneman. 3) Selajengé murid nyiapaken guneman nganggé Praktek guneman teng ajengan kelas. Ingkang kedah dipunsiapaken teng murid yaiku guneman damelan kiyambek, mundhut thema saking wacaan Ngenal Adat Istiadat Indramayu utawi thema bebas lan nunjuk tokoh tokohipun kiyambek sareng nyiapaken panyeratan guneman ingkang leres. Bab II: Pituduh Khusus 19

32 4) Murid praktek ingkang diperhatosaken sewaktosé praktek guneman diantarané tampilan tokoh ingkang diperanakené, volume lan kocap suantené, sareng improvisasiné Kegiatan Akir 1. Guru nyukani kesempetan teng murid supados ngerefl eksikaken pelajaran, diantawisé manfaat ingkang saged dipundhut saking pelajaran guneman Dermayu, lan punapa kemawon alanganané. 2. Guru nyukani pitakon pitakon ingkang wonten kaitané sareng guneman 3. Guru nyukani tugas tambahan nganggé nambih pangaweruh murid,nitni rupa rupa guneman, niteni basané, niteni situasiné sareng sanes sanesé. 4. Guru nutup pengajaran sareng ngajak murid sukuran dumateng Gusti Allah,sampun nyukani élmu guneman basa Dermayu. Coba guneman ning esor iki di pragakaken! Adat Istiadat Daerah Indramayu Sekelompok siswa sing penasaran sawise krungu critane pak Carma, sing nyritakaken bab adat istiadat daerah Indramayu. Bocahbocah iku pada ngadep pak Carma njaluk waktu, sebab ana sing pengen ditakokaken, minangka wong Dermayu dulah isin bari baturbature pengen weruh, apa bae adat istiadat daerah Indramayu, mulane mbeneri istirahat keloro Dulah bari batur-bature ngadep Pak Carma ning kantor guru perlu nyamppekaken maksude. Dulah : Assalamualakum Wr. Wb, punten Bapak...! Pak Carma : Oh, Dulah. Ana apa sira nang, karo sapa baé? Dulah : Punten, Bapak, kula sareng réncang-réncang badé wonten ingkang ditakenaken teng bapak, punapa bapak wonten waktos kanggé kula pak? Pak Carma : Oh, mengkonon, sing arep ditakokaken bab apa Dulah? Dulah : Bab adat istiadat daérah Indramayu Pak Carma : Ya, ya, bagusé ning ruang gallery baé, ning kono tenang, sira-sira kabéh siapna buku catetané, sira pada meng gallery, ko sedélat maning kita nyusul mana. Dulah : Inggih pak, kula pamit krihin, badé teng galery krihin. 20 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

33 Pak Carma : Dulah, kih kunciné bukaen lawangé, pada manjing kabeh. Dulah : Inggih pak, kula seréncang-réncang badé maos buku kebudayaan daérah Indramayu, ingkang di bagi tigang bab, inggih punika: lair, nikah, pejah, ingkang ketigatiganipun mesti wonten prosési adatipun. Pak Carma : Kuh, wis maca bukuné,dadi sing durung ngerti apané? Carniti : Inggih pak, kula sareng réncang-réncang sampun maos buku punika, namung wonten ingkang déréng jelas, dados kula sedaya kepéngén Bapak njelasaken dateng kula, mekaten pak? Pak Carma : Oooh mengkonon, pancén mengkénén maca buku iku penting pisan, tapi wong maca buku iku kudu bisa ngerti apa maksudé buku iku, iku sing paling penting, bli asal maca baé, sekiyen rungokna, ning buku iku dijelasaken menawa adat tatacara Cerbon - Dermayu mbagi telu, yaiku metu, mantén, lan mati. Metu iku sing dikarepaken yaiku lair. Mantén wektu lanang karo wadon pada nikahan utawa mbangun keluarga. Mati artiné wektu kita, sira balik ning alam kelanggengan ning ngarsané gusti Allah. Endang : Lajeng menawi metu utawi lair punika prosésé sareng keteranganipun kepripun Pak? Pak Carma : Mengkénén, tatacara kelairan sira-sira kabéh wis pada tau krungu, contoné ngupati artiné ning wetengé wis isi umur patang wulan. Wetengé umur pitungwulan diarani mitoni utawa tingkeban, terus lairan artiné pas lairé bayi, terus sepasaran, puputan, cukuran, tedak siten lan seterusé. Casdiwan : Wah, wah.. tembé mawon bab kelairan upacara adatipun sampun pinten-pinten, déréng sanésipun. Pak, wau Bapak sanjang sepasangan sareng tedak siten niku pripun maksudé? Pak Carma : Budaya daérah iku nduwéni kearifan lokal sing perlu dijaga lan dilestarikaken, sepasaran artiné rangkepé dina iku ana pasarané, sepasar ana lima yaiku: paing, pon, wagé, kliwon, lan legi, kanggo bocah enom wis bli weruh maning, terus tedak siten wong Dermayu ngarani udun-udunan lemah, bayi ngrasakaken ngambah lemah, mengko ning mangsané mlaku wis bli kaget maning. Bab II: Pituduh Khusus 21

34 Dulah : Lajeng menawi mantén punika punapa kemawon, Pak? Pak Carma : Mantén iku diawiti sing sedurungé nikah, yaiku nontoni, utusan, ngalamar, ning seti/ning sedan, liruan kalpika, manténan, lan ngunduh mantu. Carniti : Menawi nontoni, ning seti, sareng liruan niku maksudnipun pripun? Pak Carma : Wah, wah Carniti tambah penasaran, ya, ya tapiné aja dipedot-pedot, mengkenen di awiti nontoni, bocah lanang mulai naksir. bocah iku wis ana sing duwé durung, baka kira-kira durung ana diterusaken utusan utawi goteki artiné nakokaken apa bocah wadon iku durung ana sing duwé langsung ning wong tuwané, baka jawabané durung duwé bisa diterusaken persiapan kanggo nglamar, ning kéné pihak lanang lan wadon nyiapaken dina kanggo nglamar, pihak lanang utawa wadon nyiapaken kebutuhané déwékdéwék, sewisé lamaran ditrima ning seti utawa naléni, sing kanggo naléni yaiku liru kalpika artiné diterusaken tukar cincin, artiné bocah wadon iku resmi di iket utawa ana sing duwé, kari nunggu nikah baé. Endang : Wah unik sanget nggih pak, niku nembé lair sareng mantén déréng dumugi dateng pejah, lajeng menawi tatacara pejah kados pundi, Pak? Pak Carma : Baka mati utawa kesripahan, yaiku ngateraken layon ning kuburan, persiapan tahlil benginé, tahlil telung dina, tahlil pitung dina, matang puluh dina, nyatus, slametan nyéwu dina, terus mendak sepisan, mendak kepindo, lan mendak ketelu? Dulah : Wah kathah sanget pak, niku tembé lair, mantén, pejah, tapi upacara adatipun sampun katah, déréng upacaraupacara adat sanésé kados: ngarot, sedekah bumi, munjung, mapag sri, sareng sanés-sanésé. Pak Carma : Ya, ya mulané minangka generasi muda sira-sira kabéh kudu pinter lan cerdas, jaga lan lestarikaken budaya kaya upacara adat utawa adat-adat sejené kudu dijaga minangka kearifan lokal sing adi luhung. Dulah : Bapak Carma, kula makili réncang-réncang ngaturaken agung panuwunn amargi sampun dipun jelasaken budaya daérah, inggih punika upacara adat, mugi-mugi saged dipunlaksanakaken minangka bénténg lestaripun adat- 22 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

35 adat ingkang wonten teng Cerbon-Dermayu. Kula nyuwun pamit... Pak Carma : Ya, pada-pada kesuwun ya! Coba wacan ning esor iki titenana! Jangka (Ramalan) Aria Wiralodra Nanging banjur Allah nyukani karahmatan kang linuhung Darma Ayu mulih harja Pantelanya yen ana taksaka nyabrang Kali Cimanuk pernahnya Sumur kejayaan dres mili Delupak muruk tanpa patra Sedaya pan mukti malih Somahan lawan prajurit Rowang kalayan priyagung Samya tentrem atinya Sedaya harja tumuli Ing sakehing nagara pada raharja Aria Wiralodra Jangka (Ramalan) Aria Wiralodra Nanging banjur Allah nyukani karahmatan kang linuhung Darma Ayu mulih harja Pantelanya yen ana taksaka nyabrang Kali Cimanuk pernahnya Sumur kejayaan dres mili Delupak muruk tanpa patra Sedaya pan mukti malih Somahan lawan prajurit Rowang kalayan priyagung Samya tentrem atinya Sedaya harja tumuli Ing sakehing nagara pada raharja Aria Wiralodra?nzibvAlh vnn/i krh mtnlna,?n/ maymlih lj,?tnh n swijiwij, Bab II: Pituduh Khusus 23

36 ?p[tav [ynrntkskvb],?ka simnskpi/nhv,?smkjyns ai,?nlpknbfnppt],?snypnkiml ih,?[somhanlpnp]jri t\,?[ropiklyp]yg,?s-tinl)ht / v,?snyjtml i,?l i s[ka ingrpnraj. Ariy wir[!of] Di jukut sing ramalan (jangka ) Adipati Aria Wiralodra, sing njelasaken Indramayu sing arep teka Darma Ayu nagari ( lontar abad XV -M ) Baka di terjemahaken bebas muniné mengkénén Mengkoné Allah arep ngupai karahmatan sing agung Darma Ayu makmur maning Bli ana alangan apa - apa Tanda - tandané baka ana ula nyabrang kali Cimanuk tepaté Sumur kejayaan deres mili Lampu murub bli nganggo lenga Kabéh dadi makmur maning Rakyat karo prajurit Masyarakat karo priyagung/penguasa Dadi tentrem atiné Kabéh dadi sejahtera Sekabéhing negara urip makmur Aria Wiralodra Dijukut sing ramalan (Jangka) Adipati Aria Wiralodra, sing njelasaken Indramayu sing arep teka Darma Ayu Nagari (Lontar abad XV-M) 24 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

37 Latihan 1 Wangsulana pitakon-pitakon ning esor iki 1. Miturut siswa kenang apa siswa kudu ngerti unggah-ungguh basa? Jelasna. 2. Ning Cerbon-Dermayu unggah-ungguh basa dibagi pira? Apa baé. 3. Apa sing diarani basa ngoko/padinan, sapa sing gunakaken? Jelasna. 4. Apa kegunaané basa krama ning komunikasi, contoné kegunaan basa krama. 5. Tulisen ukara crita nganggo basa bebasan, menawa sira weruh seduluré lagi ana ning swalayan Surya. 6. Jelasna apa sing diarani ukara crita? 7. Jelasna apa sing diarani ukara pakon/kongkon/hagnya? 8. Jelasna apa sing diarani ukara pitakon? 9. Gawéen ukara pitakon nganggo basa krama/bebasan 10. Gawéen contoné ukara pakon/kongkon/hagnya nganggo basa krama/bebasan. Jawaban latihan Sabab unggah ungguh ngrupiaken bagianane Tata Krama sing wonten teng lingkungan setempat. 2. Wonten kalih (2), Padhinan lan Bebasan. 3. Padhinan/ngoko yaiku basa basa akrab utawi lumrah, sing ginakaken yaiku, laré sepantaran, tiang sepuh sareng laré/ guru sareng muridé, diajak lan majikan sareng buruhé. 4. Nganggé nyukani rasa hurmat sareng sing diajak nyerios lan peryogi ngangge nyusun ukara/kalimat 5. Menawa sampéan sumerep yén sedéréké woten teng Swalayan Surya 6. Yaiku ukara sing arep nyritakaken apa sing dideleng, dirungu lan dirasakaken. 7. Yaiku ukara sing tujuané ngongkon ning wong séjén. 8. Yaiku ukara sing isiné njaluk keterangan utawi sing takén péngén weruh 9. Sampéyan bade tumbas napa? 10. Sedéréngé sinau dedonga krihin. Bab II: Pituduh Khusus 25

38 Latihan 2/Jawaban Ukara-ukara ning esor iki salinen nganggo basa krama / bebasan. 1. wingi awan kita weruh Bapak Lurah ning sawah. Wingi siang kula sumerep yen Bapak Lurah wonten teng sabin 2. Ngomongé jam sanga dewéké arep teka ning Indramayu. Wiraosé jam sanga kiyambeké badhé dumughi teng Indramayu. 3. Budi,sira ménéya dikit, ana sing arep diomongaken. Budi, sampéyan mriki krihin, badhé wonten ingkang dipunwiraosaken 4. Carma sing lagi lara ditiliki dingin. Carma, ingkang siweg sakit dipuntuwéni krihin. 5. Critakaken kedadiyan wektu sira ditabrak motor. Critakaken kedosan waktos sampéyan dipuntabrak motor. 6. Sira bari batur-batur ira arep ndéléng apa? Sampéyan kalian réncang-réncang badhé ningali punapa? 7. Sapa sing arep lunga ning Jakarta? Sinten ingkang badhé késah teng Jakarta 8. Digoleti bli ketemu, sing endi baé? Dipun adosi boten kepepanggih, saking pundhi mawon? 9. Pira regané buku gambar iku? Pinten reginipun buku gambar niki? 10. Kepribén carané ngemét manuk iku? Kepripun caranipun mendet paksi niku? Latihan 1/Jawaban Wangsulana pitakonan-pitakonan ning esor iki, baka bisa ngguna Kaken basa bebasan. 1. Téks jangka (ramalan) Aria Wiralodra tujuané njelasaken apa? Njelasaken yen Darma Ayu bakal makmur malih 2. Tanda-tandané mengkoné Indramayu makmur maning iku apa? Baka wonten ula nyabrang kali cimanuk, sumur kejayaan deres mili, lampu murub bli ngango lenga. 3. Baka ning wetengan tembé 4 wulan diarani apa, lan pitung wulan diarani apa coba jelasna. Ngupati lan Mitoni. 4. Dina pasaran iku ana pirang dina, apa baé tulisen! Lima, yaiku : Paing, Pon, Wage, Kliwon, Legi. 5. Apa sing diarani tedak siten utawa udun-udunan? Yaiku bayi ngrasakaken ngambah lemah. 6. Coba jelasna sing diarani mantén. 26 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

39 Mantén yaiku waktu lanang karo wadon pada nikahan 7. Coba jelasna baka adat mati utawa kesripahan. Yaiku ngateraken layon ning kuburan, bengié tahlil nganti pitung dinten 8. Coba jelasna upacara adat saweisé wong mati. 9. Coba jelasna sing diarani ngarot tapi sing intiné baé. Ngarot yaiku upacara adat labuh macul sing disambut ning masyarakat, kasinomane ning saate mulai nandur pari 10. Apa tujuané upacara mapag Sri jelasna. Upacara mimiti panen Latihan 2/Jawaban Isénana titik-titik ning ukara iki kanggo tembung sing pas. 1. Ning kecamatan Léléa duwé upacara adat sing arané : ngarot Sedekah Bumi... dselenggarakaken ning masyarakat pedésaan baka arép rendengan. 3. Sedekah bumi upacarané biasané nanggap wayang lakoné..bumiloka. 4. Upacara diselengarakaken baka arep panen raya diarani Mapagsri Wong nelayan Indramayu duwé acara adat sing arané. Nadran Goleti jodo ning Kandangahur diarani..jaringan.. 7. Upacara ziarah ning makamé leluhur diarani..ngunjung.. 8. Upacara tolak bala kanggo mbersihi diri supaya slamet arané.ruwatan B. Ngenal Adat Istiadat Indramayu Adat salah sijiné wujud budaya sing nentukaken corak kesenian tradisional, suku bagsa Indonesia nduwéni adat-istiadat sing awit jaman bengén tekan sekiyen masih ana lan dienggo ning kabeh kegiatan. Adat istiadat iku orientasiné ning kepercayaan (religi), sistem sosial, lan tatanan masyarakat. Mulané ning jarahnita (Sejarah dan nilai-nilai adat tradisional) sing ana ning Indramayu yaiku : 1. Adat Ngarot Adat ngarot sebeneré labuh mancul, masyarakat nggarap tanah/ sawah, tekané labuh macul iku disambut ning masyarakat sing dikenal bari sebutan adat ngarot. Ning para kasinomané ning saaté mulai nandur pari. Bab II: Pituduh Khusus 27

40 2. Sedekah Bumi Sedekah bumi umumé dilaksanakaken ning akhir ketiga (kemarau) utawa ngawiti usum udan, baka jaman bengén dilaksanakaken ning wulan september, pas bari omongané yaiku Sedekah sing artiné slametan nyambut tekané usum rendengan (penghujan), umumé diselggarakaken ning balédésa lan ditanggapaken wayang njukut crita bumiloka. Intiné mah pada bari Ngarot. 3. Nadran Nadran yaiku pesta nelayan sing dilaksanakaken kanggo rasa syukur sebab asil laut(iwak) bisa gawé sejahterané para nelayan. Tembung nadran sing tembung Nadar utawa sing basa arabé Nadzan sing artiné syukuran, utawa ning basa jawané Kaulan. Baka ana wong sing mulai usaha, lan janji baka usahané berhasil, terus janji ning awaké déwék, yaiku baka usahané hasil duwé kaul (kaulan) utawa nadar utawa slametan syukuran. Nadran sedurungé agama Islam manjing ning Indonesia wis dianakna, arané upacara srada, bengén upacara srada upacara pemujaan ning arwah nenek moyang/para bap a tua sing diyakini pas bari kepercayaan masyarakat jaman bengén. 4. Jaringan Upacara ada jaringan yaiku upacara ngoléti jodoh ning kecamatan Kandanghaur, yaiku desa Paréan Ilitdari Parean Girang, jaman bengén dilaksanakaken ning wektu padang wulan antara tanggal 1 tekang tanggal 17 Jawa wulan Hijriyah, para muda mudi metu ngoléti jodo, pakéan bocah lanang nganggo klambi kamprét/ketekan werna putih utawa ireng, sarungé plékat, iketé werna ireng/wulung, bocah wadoné nganggo klambi kurung wérna biru/nila utawa abang tua, nganggo tapih seléndang tenun, alat komunikasiné bengén nggunakaken basa Sunda kuno. 5. Ngunjung Upacara adat ngunjung sing tembung unjung artiné teka, dadi baka ulih ater-ater ng/m dadi ngunjung artiné nekani, nekani ning kené artiné ziarah ning makam para leluhur cikal bakalé sing dadi panceré (asal muasal) wong sing ngadegé desa iku. Ning wektu ngunjung masyarakat ngawa sesajen, tumpeng, bekakak ayam, lan buah-buahan, utawa panganan sejené, terus dikundurikaken ning kono lan dipangan ning kono, biasané ditanggapaken wayang kulit, tari topeng, berokan lan sején-sejéné. 28 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

41 6. Ruwatan Upacara adat ruwatan sing basa jawa kuno ruat, artiné disyarati supaya slamet sing sesuker, manjingé ning gugon tuwon. Masyarakat Cerbon-Dermayu masih akeh sing percaya ning bab-bab sing sifaté mistis, apa maning ning pedesaan-pedasaan masih kuat pisan ning gugon tuwon, gugon tuwon dibagi 3. 1 Gugon tuwon kang salugu, kanggo bocah sing kelairané dianggep sukerta kudu diruat, baka beli mengkoné dadi pakanv Bathara Kala. 2 Gugon tuwon kang isi wasita sinandi, sing biasané dibarengi tembung-tembung ora ilok contoné aja ngidoni sumur, aja ndodoki bantal lan sején-sejéné. 3 gugon tuwon kang kepanjing wewaler utawa supaya bocahé slamet kudu diruwat, sarana ditanggapaken wayang sing lakoné utawa critané Amurwa Kald. Catetan: lan masih akeh maning upacara-upacara adat sing ana ning daérah Cerbon-Dermayu. C. Unsur Kasusastran Sengkalan 1. Kagunan basa Kagunan basa iku rerangkenning tembung-tembung utawa ukara sing nggunakaken basa sing endah, utawa basa rinengga, basa sing endah iku basa sing bisa nyenengaken wong sing krungu, sebab sing akeh-akeh basa kasusastran basa sing endah. Sing manjing kagunan basa yaiku : 1. Ruara basa 2. Kirata basa 16. Badekan 3. Yogaswara 17. Wangsalan 4. Tembung Saroja 5. Tembung Garba 6. Tembung Plutan 7. Pepindhan 8. Sanepa 9. Panyandra 10. Tembung Entar 11. Paribasan 12. Bebasan 13. Saloka 14. Purwakanthi 15. Parikan 16. Badekan 17. Wangsalan 18. Sengkalan 19. Isbat 20. Suluk 21. Gugon tuwon 22. Tembung 23. S a n d i a s m a 24. Guritan 25. Pralambang 26. Dasanama 27. Nunggal misah (Homonim) Bab II: Pituduh Khusus 29

42 2. Media Sengkalan Wong-wong jaman bengén wis nduwéni keahlian milih media kanggo nyimpen utawa nulis kedadiyan-kedadiyan sing penting, ana sing ditulis ning : a. Watu diarani neka umumé tinemu ning candi, prasasti lan seterusé. b. Kayu diarani Gurita c. Penjalin diarani Wolat biasané kanggo nulis catetan sing rada dawa. d. Emas diarani indu umumé sing nggunakaken para raja/ratu sing kawentar lan sugih, lan umumé kanggo nulis bab-bab sing pentingpenting baé contoné : Surat Kekancingan (Surat Keputusan), Piagam, Pracasti lan seterusé. e. Slaka/selaka diarani Wariwé penganggoné meh pada bari emas. f. Welulang diarani Perkamen kanggo nyatet kedadiyanipun/ peristiwa, sejarah, babad, tembang, kasusastran lan seterusé. g. Rontal utawa lontar, diarani Kropak utawa Lontar sing digawé godhong tal ( bangsané siwalan ), umumé kanggo nulis crita utawa dongeng. h. Dluwang diarani buku. Tembung dluang mauné duwé arti Kulit Kayu jaman sekiyen dluwang wis diolah nganggo teknologi modern wujudé macem-macem kualitasé tamba bagus. 3. Sengkalan Wong jaman begén nyatet pringetan, bli nganggo tulisan utawa angka baé tapi nggunakaken tetembungan utawa gambar-gambar sing diarani sengkalan. Apa iku pringetan dina dadiné kota, ngadegé bangunan, peristiwa, prahara utawa kedadiyan sing kudu dipringati/ dikenang. Pringetan-pringetan iku minangka prasasti sejarah, sing perlu lan kudu diweruhi ning generasi seterusé Tembung sangkalan utawa candrasengkala asalé sing tembung sengkala yaiku angka taun. Diawiti arané taun caka ning tanah Hindu, wektu iku sing dadi raja sing golongan kaum Syaka mbarengi taun Masehi yaiku taun 78 Jaman Sultan Agung Mataram, taun caka mau diowahi umuré, sing mauné 365 dina dadi 355 dina, perubahan mau dipasaken bari mlakuné wulan sing sampé sekiyen diarani Taun Jawa. Dadi sing diarani sengkalan yaiku unen-unen utawa tetembungan sing kanggo ngartikaken Angkaning Taun. Sengkalan dibagi loro, 30 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

43 yaiku: 1. Sengkalan sing dasaré taun jawa diarani Candrasengkala 2. Sengkalan sing dasaré taun masehi diarani Suryasengkala. Miturut wujudé sengkalan dibagi loro, yaiku : 1. Sengkalan memet, yaiku sengkalan sing wujud gambar- gambar. 2. Sengkalan lamba, yaiku sengkala sing wujud tetembungan utawa unen-unen. Cara ngartikaken sengkala : 1. Sawisé gambar-gambar utawa tetembungan dideleng lan diwaca, tembung-tembung mau digulati waték-watéké, utawa watéké gambar/unen-unen mau. 2. Baka wis ketemu, diurut sing guri meng arep, awit itungan ijian,puluhan,atusan,éwonan. Conto : Sengkalan taun munduré utawa runtuhé majapahit, sing sengkalané muni Sirna ilang kertaning bumi Sirna artiné 0 utawa dianggep bli ana Ilang artiné 0 utawa dianggep bli ana Kerta artiné 4 Bumi artiné 1 Carane ngitung : Sirna ilang kertaning bumi Dadi baka diitung sing guri = 1400 utawa taun 1400 saka Conto sejene : Tatasuci lawang tunggal. Tata = 5 Suci = 4 Lawang = 9 Tunggal = 1 Baka ditulis dadi taun = 1945 taun Kemerdekaan Republik Indonesia. Watak-watak tembung/gambar ning sengkalan Watak 0 = tembung-tembung sing duwe arti : bil ana, sawung, kosong, sirna ilang, langit, tuwur, awang-awnag lan seteruse. Watak 1 = Tembung-tembung sing duwe arti: siji, tunggal, bagian awak sing ana mung siji: irung,endas/sirah, cankem,wudel,eka,barang bunder, aji, praja, bumi, surya, srengenge, candra,luwih,jalma, menungsa,wong, wani lan seteruse. Bab II: Pituduh Khusus 31

44 Watak 2 = Tembung-tembung sing duwe arti loro, dwi, kalih, utawa bagian awak sing jumlahe loro: tangan, kuping, sikil, pipi, alis, swiwi, utawa sing duwe sifat krungu, ndeleng, nyembah, kembar lan seteruse. Watak 3 = Tiga, tri, telu, geni, panas, murub, uyel, welut, cacing, lur, kilang-kilung, guna, kaya, kawruh, ilmu, kukus, kebul, lan seteruse. Watak 4 = Sekawan, catur, banyu, kali, segara, gawe, kasta, sumur, we, tlaga, jalanidi, bangawan, lapen lan seteruse. Watak 5 = Lima, gangsal, pandawa, warasta, panah, turu, guling, sare, danawa, naseksa, diyu, daksa, wil, cakra, tata, nata, bayu, angin, maruta, samirana, dalan lan seteruse. Watak 6 = Araning rasa, pedes, kecut, pait, gurih, asin, manis, legi, tawa, sad/sod, retu, artati, gula, madu, kayu, obah, wreksa, carang, pang, kilat, lindu, anggang-anggang, wayang, walang lan seteruse. Watak 7 = Sapta, gunung, ardi, arga, tetunggangan, jamur, gede, pandita, guru, wiku, dwija, wulang, suka, senang, tembung, swara, aswa, kuda, ajar, mulang, sabda, ajaran lan seteruse. Watak 8 = Asta, basu, naga, tekek, cecek, baya, bebaya, ula, srapa, menyawak, brahmana, linuwih, asti, wanara, ketek, wre, kunjara, sawer, madya lan seteruse. Watak 9 = Nawa, balongan, lawang, gapura, guwa, terus, trus, rai, dewa, jawata, hapsara, hapsari, manjing, songsong, leng, wiwara lan seteruse. Catetan: kanggo para siswa simaken lan catet tembung-tembung sing bli ngerti mengko takonaken ning guru bahasa daerah. Conto-conto sengkalan sing nengeri/dadi pringetan kedadiyan sing diangep penting. 1. Gapura trus gunaning jalmi = 1339 (Ngadege Masjid Demak) 2. Lir ngumbara ngrasa wani = 1603 (Pindahe kraton Kartasura) 3. Naga muluk ditungangi uwong = 1708 (Ngadege panggung Sangga Buwana kraton Surakarta) 4. Tawon lima salira siji = 1856 (ngadege tratag rambat kraton Yogjakarta) 5. Kawruh dhuwur langit sinembah = 2003 (ngadege SMPN Unggulan Sindang Indramayu) 32 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

45 Sawise siswa nyimak lan mahami apa sing diarani adat istiadat sing ana ning Cerbon Indramayu, uga sengkalan siswa bisa njawab pitakonan-pitakonan sing ana ning esor iki. Latihan 1 Wangsulana pitakon-pitakon ning esor iki 1. Upai contone dat-istiadat sing ana ning Indramayu paling stitik 6 iji. 2. Coba tulisen urut-urutane adat ning kelairane bocah. 3. Apa sing diarani sengkalan? 4. Apa gunane sengkalan 5. Jelasna apa sing diarani Candrasengkala? 6. Jelasna apa sing diarani Suryasengkala? 7. Miturut wujude sengkalan dibagi pira, tulisen lan jelasna 8. Apa manfaate sengkalan ning jaman sekiyen, jelasna 9. Kepriben carane ngitung sengkala 10. Coba goletna sengkalan iki taun pira Denawa rasa manjing irung Latihan 1/Jawaban Wangsulana pitakon-pitakon ning esor iki 1. Upai contoné adat-istiadat sing ana ning Indramayu paling stitik 6 iji. Ngarot, Jaringan, Nadran, Sedekah bumi, Ngunjung, Mapag Sri, Ruwatan 2. Coba tulisen urut-urutané adat ning kelairané bocah. Ngupati, Mitoni, lairan, sepasaran, puputan,cukuran, tedak siten 3. Apa sing diarani sengkalan? Yaiku unen unen utawa tetembungan sing kanggo ngartiaken Angkaning taun 4. Apa gunané sengkalan Nganggé ngelingaken pringetan dina dadiné kota, ngadegé bangunan, peristiwa utawa prahara sing kedah di weruhi generasi seterasé 5. Jelasna apa sing diarani Candrasengkala? Sengkalan ingkang mundhut saking taun Jawa 6. Jelasna apa sing diarani Suryasengkala? Sengkalan ingkang dasaré tahun maséhi 7. Miturut wujudé sengkalan dibagi pira, tulisen lan jelasna Kalih (2) yaiku Sengkalan Memet ingkang wujudé gambar lan Sengkalan lamba wujudé tetembungan utawi unen unen. 8. Apa manfaaté sengkalan ning jaman sekiyen, jelasna Bab II: Pituduh Khusus 33

46 Ngangge ngingetaken kedadosan sawijiné peristiwa utawi prahara Ingkang kedadosanné sampun lami pisan. 9. Kepribén carané ngitung sengkalan Deleng tetembungan lan di waca, ngolati wateké tembung, diurut sing guri meng arep awit itungan ijian, puluhan, atusan éwonan. 10. Coba golétna sengkalan iki taun pira Denawa rasa manjing Irung. Yaiku th Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

47 WULANGAN 3 Biografi Biografi Kegiatan awal. Guru ngabsen lan nyiapaken pengajaran ingkang kaitané sareng biografi lan autobiografi. Guru ngajak murid nganggé ngucapaken sukur dumateng Gusti Allah kranten sampun saged malih blajar basa Dermayu ingkang di dadosaken alat komunikasi sedinten dintené. Guru nerangaken yén komunikasi sesami manusa niku secara tertulis minangka nulisi rupa rupa pengalaman urip sing manfaat nganggé dibagikaken utawa wacaané rencang. Narosaken sinten nami lengkapé, teng pundhi lairé, sinten mimi mamaé, teng pundhi alamaté, gadhah prestasi napa mawon, lan sanese kedah wonten teng mimiti pengajaran. Lewih saé malih sareng ningalaken buku utawi gambar buku biografi basa dermayu. Guru nyampekaken tujuan pengajaran biografi lan otobiografi sesuai kaidah kaidahé supados saged minimalé nyerataken otobiografi kiyambeké Kegiatan Inti Murid maca buku biografi, supados siswa mahami teks wacana tulis liwat kegiatan maca intensif lan maca referensi sejené, carané : 1. Maca biografi tokoh kasebut kelawan teliti. 2. Nyarikaken riwayat uripé tokoh tersebut 3. Nyimpulaken keistimewaan tokoh. Wong-wong sing dianggep tokoh sebab nduweni keluwihan, keunggulan, keistimewaan. 4. Ngungkapaken bab-bab sing bisa diteladani. Wong sing diangep tokoh ning riwayat uripé mesti dadi sorotan, wong iku duwé keunikan, keistimewaan ning cara uripé, ndidik keluargané. Bab II: Pituduh Khusus 35

48 5. Siswa bisa neladani tokoh sing nduwéni ciri-ciri yaiku dikagumi, dikenal, kewentar ning masyarakat, ahli ning bidangé.,nduwéni prestasi sing istimewa/pinunjul,bisa dadi panutan/teladan. 6. Siswa nganalisis teks Biografi Bapak Mohammad Hatta lan Maestro Gesang (tingali téks Biografi ) 7. saged mbedakaken antawis Biografi sareng otobiografi, lan saged nulisaken otobiografi né kiyambek. Kegiatan Akir Guru nyukani kesempatan murid nganggé ngrefl efsikaken pengajaran, punapa mawon manfaat saking pengajaran Biografi, napa mawon kesusahané saking pengajaran nikien. Ning penutup pengajaran guru nyaranaken murid kengken nambih pengetahuan kasusastran ngajak murid sukuran teng Gusti Allah sampun angsal rupa rupa élmu perkara Biografi lan otobiografi. Bab-bab sing perlu disimak wektu maca buku biografi, supaya siswa mahami teks wacana tulis liwat kegiatan maca intensif lan maca referensi sejene, carane : 1. Maca biografi tokoh kasebut kawalan teliti. 2. Nyarikaken riwayat uripe tokoh tersebut Sawise maca riwayat uripe tookoh kasebut, diarepaken siswa bisa nyarikaken riwayate. 3. Nyimpulaken keistimewaan tokoh. Wong-wong sing dianggep tokoh sebab nduweni keluwihan, keunggulan, keistimewaan. 4. Ngungkapaken bab-bab sing bisa diteladani. Wong sing diangep tokoh ning riwayat uripe mesti dadi sorotan,sebab wong iku duwe keunikan, keistimewaan ning cara uripe, ndidikkeluargane, siswa, bisa neladani, ning esor iki conto-conto bab singbisa diteladani kanggo wong kang dianggep tokoh. Tokoh idola biasane nduweni ciri-ciri: 1. Dikagumi, dikenal, kewentar ning masyarakat. 2. Ahli ning bidange. 3. Nduweni prestasi sing istimewa/pinunjul. 4. Bisa dadi panutan/teladan. 36 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

49 No Bab-bab sing menarik/istmewa 1 Uripe sederhana 2 Pinter lan cerdas 3 4 Gigih bli gampang nyerah Seneng nulung gelem ngalah Alesane Kesederhanaan gawe urip tentrem lan ayem Awit sekolah sampe perguruan tinggi nduweni prestasi, ning sekolahe dadi conto, lan bisa makili/dadi dutane sekolah. Semangat uripe wis digembleng ning keluarga bli kena cengeng tekun, bisa mecahaken masalah Sifat utama sederhana rajin ngaji, gelem ngalah, nduweni prinsip, wani ngalah dhuwur wekasane lan seneng tetulung batur. Conto 1 Ning esor iki biografi ne Bapak Mohammad Hatta. Mohammad Hatta Aran lan popularitas Mohammad Hatta ning Indonesia bli luntur kegawa jaman, sapa bae kapan bae baka masih ana Indonesia wong sing duwe sebutan pahlawan, uga proklamator sing tetep dikenang lan diinget ning kabeh rakyat Indonesia. Mohammad Hatta wujud pribadi sing sederhana, sumarah, meneng tapi aktif ning catetan uripe, kontribusi lan jasane kanggo Indonesia bli keetungan, kabeh wong ngakone keistimewaane, kecerdasane, perjuangane. Hatta lair ning Bukit Tinggi Sumatra Barat tanggal 12 Agustus Wikipedia utawa situs ning internet nyatet, ning kota cilik iku Hatta digedekaken, bapane arane Haji Mohammad Djamil, sing meninggal wektu Hatta masih cilik, lan wektu iku umure tembe wolung taun. Awis sekolah ning MULO ning kota Padang, Mohammad Hatta wis melu ning pergerakan lan perjuangan, mulai taun 1916 muncule perkumpulan-perkumpulan pemuda kaya Jong Java, Jong Sumatranen Bond, Jong Minahasa, lan Jong Ambon. Hatta manjing ning perkumpulan Jong Sumatranen Bond. Ning taun 1912 Hatta balik sing negara Welanda utawa Belanda kanggo sekolah ning Handels Hoge School ning kota Bab II: Pituduh Khusus 37

50 Rotterda. Deweke daftar minangka anggota Indische Vereniging. Yaiku perkumpulan sing nolak kerjasama karo Belanda, sing mengkone ganti aran dadi Perhimpunan Indonesia (PI). Ning Belanda, Hatta mimpin PI utawa Perhimpunan Indonesia periode 1926 sampe 1930, periode sing paling suwe, sebab sedurunge saben ketua njabate setaun sepisan. Ana patang pokok sing ngelandasi perjuangane, yaiku : persatuan nasional, solideritas, nonkooperasi, lan swadaya. Perhimpunan ngabungaken kabeh unsur iku ning siji sebutan sing durung tau dikembangaken organisasi sejene sedurunge. Jare sejarawan Aswi Warman Adam kaya sing tau dikutip utawa ditulis ning koran Tempo taun Ning tanggal 25 September taun 1927, hatta baren Ali Sastroamidjojo, Nazir Datuk Pamuncak lan Madjid Djojohadiningrat ditangkep penguasa Belanda, ulih tuduhan melu ning partai sing dilarang, yaiku dianggep ana hubungane bari Semaun, Wong-wong iku kabeh diduga utawa dianggep ngehasut lan melu nentang Kerajaan Belanda, mulane Hatta bari baturbature ditangkep lan diukum 3 (Telung) taun ning penjara Rotterdam. Ning tanggal 25 februari 1934 Mohammad Hatta ditangkep maning, lan dibuwang ning Digul Irian, ditangkep maning dibuwang lan diukum ning Banda Neira. Tapi arane Mohammad Hatta sanajan dibuwang ning endi bae tetep kegiatan nulise bli tau mandeg. Salah sijine sing kumpulan tulisane sing ditulis wektu dipenjara Digul, Banda Neira salah sijine sing diterbitaken antarane sing isine bab-bab pasal ekonomi,dalan ekonomi lan koperasi sing mengkone dimekaraken dadi rong jilid, sing terus diolah sampe jaman sedurunge Proklamsi Kemerdekaan Indonesia. Dijukut sing koran kompas, minggu 23 nopember 2014 Conto 2 Ning esor iki biografi ne Gesang. Sawise maca teks bografi ne tokoh Gesang, siswa bisa nyimak lan mahami lan weruh keluwihane, keahliane, lan teladane, lan bisa njawab pitakonan-pitakonan ning kegiatan kiyen. 38 Maestro Gesang Baka bocah lanang sing arane Sutadi bli penyakitan, kayane jagat musik Indonesia bli nduweni salah sijine Maestro keroncong sing karyane kewentar ning mancanegara, bocah aran Sutadi iku sebutane kewentare Gesang yaiku komponis kondang lagu Bengawan Solo sing Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

51 ning tanggal 1 Oktober 2014 umure 87 taun. Pancen wis dadi suratan takdire bapane Sutadi sing arane Martodiharjo pungkasane ngganti aran anak bontotesing maune Sutadi dadi Gesang, aran sing nduweni makna lan ngawa urip sampe umur 87 taun, sing sesuwene uripe ngabdikaken uripe ning jagat seni musik keroncong. Darah seni sing ana ning jerone pikirane Gesang cukul subur, beda bari kakange sing aran Mas Yazid sing senenge olahraga keras yaiku bal-balan, beda bari adine sing seneng nembang baka ning jawa diarani:rengeng-rengeng bari nglamun, sing rengeng-rengeng iku lair karya-karya lagu irama keroncong sing lirike sederhana tapi mranani (gawe seneng) sing ngrungokaken. Lagu sing dicipta sing nomer siji wektu taun 1934, wektu iku umure Gesang tembe 20 taun, Gesang wis nyiptakaken lagu sing judule Si Piatu. Salah sijine umah tipe 36 ning Perumas Palur Karanganyar Solo, kayane donya sing diangep paling ana regane, yaiku sing dipai Gubernur Jawa Tengah Supardjo Rustam, umah iku diterima ning Gesang wektu umure 62 taun, sejene iku ana duwit simpenan ning bank, sing asale sumbangan donatur Yayasan Gesang singngimpun dana sing Jepang, utawa royalti lagu Bengawan Solo sing dikumpulaken Rinto Harahap lan sejen sejene.tapi dana abadi mung bisa dijukut bungane bae kanggo nyambung urip tuane, sebab pernah duwite dijambret wektu Gesang nggawa balik nggawa duwit sing bank sejumlah 5 juta kanggo persiapan lebaran ning wektu iku.kepriben bae Gesang kudu ngiklasaken. Gesang mung bisa mragataken sekolah sampe pendidikan kelas 5 sekolah Rakyat angka loro. Gesang kepanjing seniman sin nduweni bakat lan angel ngulati tandingane, mulane akeh penghargaan sing sitempa umpamane sing: lembaga-lembaga, piagam penghargaan sing ditrima sing njero negara kaya: Sing wali kota, Gubernur, Dpehankam, Deppen, lan penghargaan sing paling duwur yaiku Presiden RI, Gesang uga ulih penghargaan sing Oisca Internasional kanggo karyane sing paling kewentar Bengawan Solo. Jangka uripe gesang sampe 87 taun pancen cukup dawa, meh saben kota ning Indonesia wis jajahi/ditekani, kota-kota ning mancanegara kaya Singapura, Jepang, Suriname lan sejen-sejene wis tau diambah kanggo ngumamdangaken lagu Bengawan Solo. Umur 87 tau umur sing wis tua, umur semono digiataken kanggo nyenengaken ati tuwane kanggo miara manuk, ocehane manuk iku sing Bab II: Pituduh Khusus 39

52 sing bisa gawe ayeme atine, kanggo lunga meng endi-endi Gesang nunggang Honda bebek tua C-70, sing setia nganteraken ning endi bae sing pada-pada kudu pensiun sebeb tuwane. Sekiyen Maestro Gesang wis meninggal, ninggalaken aran sing mambu wangi sebab sing lagu ciptaane sing terkenal yaiku. Bengawan Solo ayuh pada bareng doa muga-muga almarhum Gesang bari karyakaryane bisa tetep ngarumakaken Indonesia sampe kapan bae, Amin. Dijukut sing macem-macem sumber. Sawise para siswa nyimak teks wacana 1 Mohammad hatta, teks wacana 2 yaiku Maestro Gesang, coba kerjakaken tugas nig esor iki, kerjakaken lan goletana nig internet baka informasine kurang lengkap, kerjakaken lan tulis nggunakaken komputer, terus diserahaken ning guru Bahasa Daerah Latihan 1 Kerjakaken tugas ning esor iki, terus gawenen klipinge 1. Identitas 1 2. Keunggulane 3. Alasan Ngidolakaken 1. Identitas 2 2. Keunggulane 3. Alasan Ngidolakaken 1. Identitas 3 2. Keunggulane 3. Alasan Ngidolakaken 40 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas X

53 1. Identitas 4 2. Keunggulane 3. Alasan Ngidolakaken Tambihan informasi katrangan Biografi lan ai Biografi Tulisan sing isiné kenal utawa nyeritakaken riwayat uripé salah sijiné uwong. Biografi nyeritakaken kegiatan riwayat uripé, umpamané kapan lairé, alamat, aran wong tuwané, riwayat pendidikané, peristiwa penting wektu uripé, utawa peristiwa séjén sing bisa diteladani sampé tekang matiné. 1. Auto/Otobiografi Yaiku tulisan sing nig wong iku déwék, utawa nulis riwayat uripé pribadiné déwék. Autobiografi nulis riwayat uripé déwék, didasaraken pengalaman sing dilakoni, lan umumé apa sing pernah dilakkoni, sekolahé, prestasiné, pengalamané pengalan sing tau dilakoni. Tugas 2 Ning tugas 2 siswa diajak lan mahami bab kebahasaan sanepa, sawisé iku siswa bisa nggunakaken lan nerapaken ning tembung lan ukara. 2. Sanepa Ing diarani sanepa yaiku pepindan utawa kiasan, sing dikiasaken kaanan utawa sesipatané, tapiné diucapaken sisi surasa/ arti kesok balen, tujuané kanggo mbangetaken / nyindir. Conto : - Abang kertas artiné putih/pucet pisan Carmi entas lara katon rainé abang kertas - Abot kapuk artiné énthéng pisan Bab II: Pituduh Khusus 41

Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu

Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMP/MTs Kelas IX Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé

Lebih terperinci

Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMA/MA/SMK/MAK Kelas X Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMA/MA/SMK/MAK Kelas X Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Satuan Pendidikan Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok Alokasi Waktu : SMP N 4 WATES : VII/ Gasal : Bahasa Jawa : Unggah-ungguh : 80 menit A. Kompetensi Inti

Lebih terperinci

menyusun teks lisan sesuai unggahungguh. berbagai keperluan. C. Tujuan Pembelajaran

menyusun teks lisan sesuai unggahungguh. berbagai keperluan. C. Tujuan Pembelajaran RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) SatuanPendidikan : SMP N 4 WATES Kelas/Semester : VII/1 Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Materi Pokok : Unggah-ungguh Alokasi Waktu : 2 X 40 menit (80 menit) A. Kompetensi

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) SatuanPendidikan : SMP N 4 WATES Kelas/Semester : VII/1 Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Materi Pokok : Unggah-ungguh Alokasi Waktu : 2 X 40 menit (80 menit) A. Kompetensi

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Satuan Pendidikan Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok Alokasi Waktu : SMP N 4 WATES : VII/ Gasal : Bahasa Jawa : Unggah-ungguh : 80 menit A. Kompetensi Inti

Lebih terperinci

1. Menerapkan unggah-ungguh jawa untuk berpamitan. 2. Menerapkan unggah-ungguh jawa untuk menyapa. 3. Menerapkan unggah-ungguh jawa untuk berkenalan.

1. Menerapkan unggah-ungguh jawa untuk berpamitan. 2. Menerapkan unggah-ungguh jawa untuk menyapa. 3. Menerapkan unggah-ungguh jawa untuk berkenalan. RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) SatuanPendidikan : SMP N 4 WATES Kelas/Semester : VII/1 Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Materi Pokok : Unggah-ungguh Alokasi Waktu : 2 X 40 menit (80 menit) A. Kompetensi

Lebih terperinci

blajar basa lan sastra

blajar basa lan sastra blajar basa lan sastra cerbon-dermayu kanggé murid sd/mi kelas i Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé murid ingkang

Lebih terperinci

Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SD/MI Kelas V

Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SD/MI Kelas V Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SD/MI Kelas V Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé murid

Lebih terperinci

Buku Pituduh Guru SMA/SMAK/MA/MAK Kelas XI

Buku Pituduh Guru SMA/SMAK/MA/MAK Kelas XI Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMAK/MA/MAK Kelas XI Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken

Lebih terperinci

Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu

Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMP/MTs Kelas VII Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé

Lebih terperinci

Analisis Kesalahan Kalimat Teks Pidato Berbahasa Jawa Siswa Kelas IX di SMP Negeri 1 Kajoran Kabupaten Magelang Tahun Pembelajaran 2014/2015

Analisis Kesalahan Kalimat Teks Pidato Berbahasa Jawa Siswa Kelas IX di SMP Negeri 1 Kajoran Kabupaten Magelang Tahun Pembelajaran 2014/2015 Analisis Kesalahan Kalimat Teks Pidato Berbahasa Jawa Siswa Kelas IX di SMP Negeri 1 Kajoran Kabupaten Magelang Tahun Pembelajaran 2014/2015 Oleh : Rani Aryanti Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra

Lebih terperinci

Assalamu alaikum Wr. Wb. Sugeng siang, mugi kawilujengan, kasarasan saha karaharjan tansah kajiwa kasalira kula lan panjenengan sedaya.

Assalamu alaikum Wr. Wb. Sugeng siang, mugi kawilujengan, kasarasan saha karaharjan tansah kajiwa kasalira kula lan panjenengan sedaya. BUPATI KULONPROGO WEDHAR SABDA WONTEN ING ACARA SMK MA ARIF I WATES NAMPI SERTIFIKAT SISTEM MANAJEMEN MUTU ISO : 9001 : 2008 SAKING PT. TUV RHEINLAND INDONESIA LAN NGEPYAKAKEN GEDUNG ENGGAL Wates, 26 Februari

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) SatuanPendidikan Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok Alokasi Waktu : SMP N 4 WATES : VII/ Gasal : Bahasa Jawa : Unggah-ungguh : 80 menit A. Kompetensi Inti

Lebih terperinci

Blajar Basa lan Sastra

Blajar Basa lan Sastra Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas XII Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Satuan Pendidikan Mata Pelajaran Kelas/semester Materi Pokok Kompetensi Alokasi Waktu : SMP Negeri 1 Prambanan Klaten : Pendidikan Bahasa Jawa : VII/satu : Angka Jawa :

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Sekolah Mata Pelajaran Kelas/Semester Alokasi Waktu : SMP N 8 YOGYAKARTA : Bahasa Jawa : IX/1 : 2 X 40 ( 1 pertemuan) A. Standar Kompetensi Mengungkapkan pikiran, pendapat,

Lebih terperinci

Mugi kawilujengan, kasarasan saha karaharjan tansah kajiwa kasalira kula lan panjenengan sedaya.

Mugi kawilujengan, kasarasan saha karaharjan tansah kajiwa kasalira kula lan panjenengan sedaya. BUPATI KULONPROGO WEDHAR SABDA WONTEN ING ACARA MBIKAK UNDIAN KUPON BLONJO MIRAH ING BALAI DESA NOMPOREJO, GALUR Assalamu alaikum Wr. Wb. Wates, 5 Maret 2011 Mugi kawilujengan, kasarasan saha karaharjan

Lebih terperinci

Assalamu alaikum Wr. Wb. Sugeng enjang, mugi kawilujengan, kasarasan saha karaharjan tansah kajiwa kasalira kula lan panjenengan sedaya.

Assalamu alaikum Wr. Wb. Sugeng enjang, mugi kawilujengan, kasarasan saha karaharjan tansah kajiwa kasalira kula lan panjenengan sedaya. BUPATI KULONPROGO WEDHAR SABDA WONTEN ING ACARA MUSYAWARAH CABANG VII GABUNGAN PELAKSANA KONSTRUKSI NASIONAL INDONESIA (GAPENSI) KABUPATEN KULONPROGO Wates, 12 Februari 2011 Assalamu alaikum Wr. Wb. Sugeng

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Satuan Pendidikan Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok Alokasi Waktu : SMP N 4 WATES : VII/ Gasal : Bahasa Jawa : Unggah-ungguh : 80 menit A. Kompetensi Inti

Lebih terperinci

KOMPETENSI INTI KOMPETENSI DASAR. MATA PELAJARAN BAHASA SUNDA SEKOLAH MENENGAH PERTAMA (SMP) MADRASAH TSANAWIYAH (MTs.)

KOMPETENSI INTI KOMPETENSI DASAR. MATA PELAJARAN BAHASA SUNDA SEKOLAH MENENGAH PERTAMA (SMP) MADRASAH TSANAWIYAH (MTs.) MATA PELAJARAN BAHASA SUNDA SEKOLAH MENENGAH PERTAMA (SMP) MADRASAH TSANAWIYAH (MTs.) DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT BALAI PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN 2013 DRAFT-1 DAN MATA PELAJARAN

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Nama Sekolah Mata Pelajaran Kelas/Semester Materi Alokasi Waktu : SMP Negeri 1 Prambanan : Bahasa Jawa : VII/1 : Tembang macapat Gambuh : 2 x 40 menit A. Kompetensi Inti

Lebih terperinci

B. Kompetensi Dasar dan Indikator Pencapaian Kompetensi KI Kompetensi Dasar Indikator Pencapaian Kompetensi

B. Kompetensi Dasar dan Indikator Pencapaian Kompetensi KI Kompetensi Dasar Indikator Pencapaian Kompetensi RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Satuan Pendidikan Mata Pelajaran Kelas/semester Materi Pokok Kompetensi Alokasi Waktu : SMP Negeri 1 Prambanan Klaten : Pendidikan Bahasa Jawa : VII/satu : Teks Cerita

Lebih terperinci

SILABUS Satuan pendidikan : SMP N 2 DEPOK Kelas/Semester : VIII / Ganjil Kompetensi Inti :

SILABUS Satuan pendidikan : SMP N 2 DEPOK Kelas/Semester : VIII / Ganjil Kompetensi Inti : KI1 KI2 KI3 KI4 Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya. SILABUS Satuan pendidikan : SMP N 2 DEPOK Kelas/Semester : VIII / Ganjil Kompetensi Inti : Menghargai dan menghayati perilaku jujur,

Lebih terperinci

STANDAR ISI KURIKULUM 2013 MATA PELAJARAN MUATAN LOKAL BAHASA JAWA SMP/SMPLB/MTs PROVINSI JAWA TENGAH

STANDAR ISI KURIKULUM 2013 MATA PELAJARAN MUATAN LOKAL BAHASA JAWA SMP/SMPLB/MTs PROVINSI JAWA TENGAH STANDAR ISI KURIKULUM 2013 MATA PELAJARAN MUATAN LOKAL BAHASA JAWA SMP/SMPLB/MTs PROVINSI JAWA TENGAH A. STANDAR KOMPETENSI LULUSAN Sikap Memiliki perilaku yang mencerminkan sikap orang beriman, berakhlak

Lebih terperinci

menyusun teks lisan sesuai unggahungguh. berbagai keperluan.

menyusun teks lisan sesuai unggahungguh. berbagai keperluan. RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) SatuanPendidikan : SMP N 4 WATES Kelas/Semester : VII/1 Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Materi Pokok : Unggah-ungguh Alokasi Waktu : 2 X 40 menit (80 menit) A. Kompetensi

Lebih terperinci

BAB III CARA PANALITEN. metode deskriptif. Miturut pamanggihipun Sudaryanto (1988: 62) metode

BAB III CARA PANALITEN. metode deskriptif. Miturut pamanggihipun Sudaryanto (1988: 62) metode BAB III CARA PANALITEN A. Jinising Panaliten Panaliten menika kagolong jinising panaliten ingkang ngginakaken metode deskriptif. Miturut pamanggihipun Sudaryanto (1988: 62) metode deskriptif inggih menika

Lebih terperinci

SILABUS PEMBELAJARAN BAHASA JAWA. Kelas/Semester : VIII/ Semester 1

SILABUS PEMBELAJARAN BAHASA JAWA. Kelas/Semester : VIII/ Semester 1 SILABUS PEMBELAJARAN BAHASA JAWA Nama Sekolah : SMP N 1 Piyungan Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Kelas/Semester : III/ Semester 1 Alokasi Waktu : 34 Jam Kompetensi Inti: 1. Memahami pengetahuan (faktual,

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Satuan Pendidikan : SMK N 2 Karanganyar Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Kelas / Semester : X Semua/ 1 (Gasal) : 2 x 45 menit ( pertemuan ke-14) 2 x 45 menit ( pertemuan

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Satuan Pendidikan Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok Alokasi Waktu : SMP N 4 WATES : VII/ Gasal : Bahasa Jawa : Unggah-ungguh : 80 menit A. Kompetensi Inti

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Nama Sekolah Mata Pelajaran Kelas/Semester Pertemuan Ke Alokasi Waktu Kemampuan berbahasa : SMP N 4 Wates : Bahasa Jawa : VIII/ Gasal : 1 (satu) : 2 x 40 menit :

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Satuan Pendidikan : SMK N 2 Karanganyar Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Kelas / Semester : X Semua/ 1 (Gasal) : 2 x 45 menit ( pertemuan ke-15) 2 x 45 menit ( pertemuan

Lebih terperinci

DAFTAR PERTANYAAN. perah di Desa Krisik Kecamatan Pudak Kabupaten Ponorogo? kotorannya menjadi sumber energi alternatif (biogas)?

DAFTAR PERTANYAAN. perah di Desa Krisik Kecamatan Pudak Kabupaten Ponorogo? kotorannya menjadi sumber energi alternatif (biogas)? DAFTAR PERTANYAAN 1. Bagaimana Peranan Pemerintah Desa dalam memanfaatkan limbah kotoran sapi perah di Desa Krisik Kecamatan Pudak Kabupaten Ponorogo? 2. Apakah pemerintah desa krisik pernah mengadakan

Lebih terperinci

SILABUS MATA PELAJARAN : BAHASA JAWA

SILABUS MATA PELAJARAN : BAHASA JAWA SILABUS MATA PELAJARAN : BAHASA JAWA Satuan Pendidikan : SMP N 3 Sewon Kelas/ Semester : VII/ 1 Kompetensi Inti : KI1 : Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya. KI2 KI3 KI4 : Menghargai dan

Lebih terperinci

STANDAR ISI KURIKULUM 2013 MATA PELAJARAN MUATAN LOKAL BAHASA JAWA SD/SDLB/MI PROVINSI JAWA TENGAH

STANDAR ISI KURIKULUM 2013 MATA PELAJARAN MUATAN LOKAL BAHASA JAWA SD/SDLB/MI PROVINSI JAWA TENGAH STANDAR ISI KURIKULUM 2013 MATA PELAJARAN MUATAN LOKAL BAHASA JAWA SD/SDLB/MI PROVINSI JAWA TENGAH A. STANDAR KOMPETENSI LULUSAN Sikap Pengetahuan Keterampilan Memiliki perilaku yang mencerminkan sikap

Lebih terperinci

Ikrar Minamata インドネシア語

Ikrar Minamata インドネシア語 インドネシア語 Ikrar Minamata Melalui kisah lima puluh tahun lalu di Minamata, didapati banyak kegagalan. Dalam penelitian ini, telah dipelajari dari Minamata, betapa sulitnya mengembalikan lingkungan alam yang

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Satuan Pendidikan Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok Alokasi Waktu : SMP N 4 WATES : VII/ Gasal : Bahasa Jawa : Unggah-ungguh : 80 menit A. Kompetensi Inti

Lebih terperinci

IKLAN. File bisa dikirim Via ataupun Paket CD yang dikirim langsung ke alamat anda.

IKLAN. File bisa dikirim Via  ataupun Paket CD yang dikirim langsung ke alamat anda. IKLAN Kami menyediakan Paket Perangkat Pembelajaran Kurikulum 2013 lengkap untuk semua mata pelajaran tingkat SMA/Ma/SMK, SMP/MTs, dan SD/Mi lengkap Semester 1 dan 2. File bisa dikirim Via email ataupun

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Satuan Pendidikan Mata Pelajaran Kelas/semester Materi Pokok Kompetensi Alokasi Waktu : SMP Negeri 1 Prambanan Klaten : Pendidikan Bahasa Jawa : VII/satu : Sandhangan Panyigeg

Lebih terperinci

SILABUS MATA PELAJARAN : BAHASA JAWA

SILABUS MATA PELAJARAN : BAHASA JAWA SILABUS MATA PELAJARAN : BAHASA JAWA Satuan Pendidikan : SMP N 1 PIYUNGAN Kelas/Semester : VII / I Kompetensi Inti : KI 1 : Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya. KI 2 : Menghargai dan

Lebih terperinci

PEMERINTAH PROVINSI JAWA TENGAH DINAS PENDIDIKAN Jalan Pemuda 134 Telp. ( 024 ) Faximile ( 024 ) Semarang KATA PENGANTAR

PEMERINTAH PROVINSI JAWA TENGAH DINAS PENDIDIKAN Jalan Pemuda 134 Telp. ( 024 ) Faximile ( 024 ) Semarang KATA PENGANTAR PEMERINTAH PROVINSI JAWA TENGAH DINAS PENDIDIKAN Jalan Pemuda 134 Telp. ( 024 ) 3515301 Faximile ( 024 ) 3520071 Semarang 50132 KATA PENGANTAR Dengan memanjatkan puji syukur kehadirat Tuhan Yang Maha Esa,

Lebih terperinci

KOMPETENSI INTI DAN KOMPETENSI DASAR BAHASA INDONESIA SEKOLAH MENENGAH ATAS (SMA )/MADRASAH ALIYAH (MA)/ SEKOLAH MENENGAH KEJURUAN (SMK)

KOMPETENSI INTI DAN KOMPETENSI DASAR BAHASA INDONESIA SEKOLAH MENENGAH ATAS (SMA )/MADRASAH ALIYAH (MA)/ SEKOLAH MENENGAH KEJURUAN (SMK) KELAS: X KOMPETENSI INTI DAN BAHASA INDONESIA SEKOLAH MENENGAH ATAS (SMA )/MADRASAH ALIYAH (MA)/ SEKOLAH MENENGAH KEJURUAN (SMK) KOMPETENSI INTI 1. Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya

Lebih terperinci

TANGGAP WACANA BUPATI KARANGANYAR WONTEN ING ACARA TATA CARA BANDERA PENGETAN DINTEN AMBAL WARSA PAMARINTAH KABUPATEN KARANGANYAR KAPING 99 WARSA 2016

TANGGAP WACANA BUPATI KARANGANYAR WONTEN ING ACARA TATA CARA BANDERA PENGETAN DINTEN AMBAL WARSA PAMARINTAH KABUPATEN KARANGANYAR KAPING 99 WARSA 2016 TANGGAP WACANA BUPATI KARANGANYAR WONTEN ING ACARA TATA CARA BANDERA PENGETAN DINTEN AMBAL WARSA PAMARINTAH KABUPATEN KARANGANYAR KAPING 99 WARSA 2016 Dinten/Surya kaping : Jumah Pahing, 18 Nopember 2016

Lebih terperinci

KISI-KISI PENULISAN SOAL

KISI-KISI PENULISAN SOAL KISI-KISI PENULISAN SOAL Jenis Sekolah : SMP Kelas VII/ Semester 1 Alokasi Waktu : 90 menit Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Jumlah 10 PG, 5 uraian Kurikulum : Kurikulum 2013 NO KOMPETENSI KOMPETENSI KELAS/

Lebih terperinci

Ulangan Harian ke Kula.saking sekolah jam 1 siyang, menawi bapak.saking kantor jam 4 sonten.

Ulangan Harian ke Kula.saking sekolah jam 1 siyang, menawi bapak.saking kantor jam 4 sonten. Ulangan Harian ke- 1 Sekolah Mata Pelajaran Kelas/ Semester I. Wangsulana pitakenan ing ngandhap menika kanthi ngeping (X) ing aksara a, b, c, utawi d ingkang leres! 1. Unggah- ungguh saged ugi dipunsebat.

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN Nama Sekolah Mata Pelajaran Kelas/Semester Materi Alokasi Waktu : SMP Negeri 1 Prambanan : Bahasa Jawa : VII/1 : Cangkriman : 2 x 40 menit A. Kompetensi Inti B. Kompetensi

Lebih terperinci

MODEL LEMBAR KERJA SISWA INTEGRATIF PEMBELAJARAN TEKS NARASI BAHASA JAWA KELAS VII KOTA MAGELANG

MODEL LEMBAR KERJA SISWA INTEGRATIF PEMBELAJARAN TEKS NARASI BAHASA JAWA KELAS VII KOTA MAGELANG MODEL LEMBAR KERJA SISWA INTEGRATIF PEMBELAJARAN TEKS NARASI BAHASA JAWA KELAS VII KOTA MAGELANG SKRIPSI diajukan untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan oleh Nama : Evita Putri NIM : 2601412047 Program

Lebih terperinci

Click to edit Master title style KELOMPOK IV : 1. MUJAENI 2. ELLA NURLELAWATI 3. MAIMUNAH 4. HERMANTO

Click to edit Master title style KELOMPOK IV : 1. MUJAENI 2. ELLA NURLELAWATI 3. MAIMUNAH 4. HERMANTO Click to edit Master title style KELOMPOK IV : 1. MUJAENI 2. ELLA NURLELAWATI 3. MAIMUNAH 4. HERMANTO Click to edit Master title style PP 32 Tahun 2013 Tentang STANDAR NASIONAL PENDIDIKAN Permendikbud

Lebih terperinci

Kompetensi Inti dan Kompetensi Dasar Bahasa Jerman

Kompetensi Inti dan Kompetensi Dasar Bahasa Jerman KELAS : X Kompetensi Inti dan Kompetensi Dasar Bahasa Jerman KOMPETENSI INTI 1. Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya 2. Menghayati dan mengamalkan perilaku jujur, disiplin, tanggungjawab,

Lebih terperinci

STANDAR ISI STANDAR KOMPETENSI DAN KOMPETENSI DASAR KURIKULUM TINGKAT SATUAN PENDIDIKAN. Mata Pelajaran Bahasa Daerah (Jawa) Untuk SMA/ SMK/ MA

STANDAR ISI STANDAR KOMPETENSI DAN KOMPETENSI DASAR KURIKULUM TINGKAT SATUAN PENDIDIKAN. Mata Pelajaran Bahasa Daerah (Jawa) Untuk SMA/ SMK/ MA STANDAR ISI STANDAR KOMPETENSI DAN KOMPETENSI DASAR KURIKULUM TINGKAT SATUAN PENDIDIKAN Mata Pelajaran Bahasa Daerah (Jawa) Untuk SMA/ SMK/ MA PROPINSI JAWA TIMUR BAB II STANDAR KOMPETENSI DAN KOMPETENSI

Lebih terperinci

Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMP/MTs Kelas VII

Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMP/MTs Kelas VII Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMP/MTs Kelas VII Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras saréng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé murid

Lebih terperinci

Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII

Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Kanggé Murid SMA/MA/SMK/MAK Kelas XII Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé

Lebih terperinci

Assalamu alaikum Wr. Wb. Sugeng enjang lan salam karaharjan tumrap kita sami.

Assalamu alaikum Wr. Wb. Sugeng enjang lan salam karaharjan tumrap kita sami. ATUR PALAPURAN PANGARSA BAGIAN PMPK DAN KB BIRO BINA SOSIAL WONTEN ING ADICARA DIALOG INTERAKTIF PANINGKATAN PANYARTANIPUN LARE ING PEMBANGUNAN KABUPATEN/KITHA SE-BAKORWIL III PROVINSI JAWI TENGAH BANJARNEGARA,

Lebih terperinci

SKRIPSI. oleh. Nama. : Elok Wahyuni. : Bahasa dan Sastra Jawa NIM. Program. Jurusan FAKULTAS

SKRIPSI. oleh. Nama. : Elok Wahyuni. : Bahasa dan Sastra Jawa NIM. Program. Jurusan FAKULTAS PEROLEHAN BAHASAA JAWA ANAK PLAYGROUP AULIYAA KENDAL USIA 3-4 TAHUN SKRIPSI untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan oleh Nama NIM : Elok Wahyuni : 2102407065 Program studi :Pendidikan Bahasa dan Sastra

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Nama Sekolah Kelas/Semester Mata Pelajaran Materi Pokok : SMP N 2 Ngemplak : VII/1 : Bahasa Jawa : Unggah-ungguh dalam kehidupan A. Kompetensi Inti 1. Menghargai

Lebih terperinci

KISI-KISI PENULISAN SOAL

KISI-KISI PENULISAN SOAL KISI-KISI PENULISAN SOAL Jenis Sekolah : SMP Kelas VII/ Semester 1 Alokasi Waktu : 80 menit Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Jumlah 10 PG, 5 uraian Kurikulum : Kurikulum 2013 NO KOMPETENSI KOMPETENSI KELAS/

Lebih terperinci

RPP VEKTOR KELAS X SMA MUH. AMRAN SHIDIK 11/13/2016

RPP VEKTOR KELAS X SMA MUH. AMRAN SHIDIK 11/13/2016 2016 RPP VEKTOR KELAS X SMA MUH. AMRAN SHIDIK 11/13/2016 RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Sekolah Mata Pelajaran Kelas / Semester Alokasi waktu : SMA NEGERI 1 PALLANGGA : FISIKA : X : 3 X 45 Menit

Lebih terperinci

UNGGAH-UNGGUHING BASA JAWI*

UNGGAH-UNGGUHING BASA JAWI* UNGGAH-UNGGUHING BASA JAWI* Dening Sutrisna Wibawa Universitas Negeri Yogyakarta 1. Pambuka Unggah-ungguhing basa mujudaken perangan ingkang baku soksintena ingkang ngginakaken basa Jawi. Tiyang dipunwastani

Lebih terperinci

BUPATI SEMARANG SAMBUTAN BUPATI SEMARANG PADA ACARA PAMERAN BUKU MURAH KABUPATEN SEMARANG TAHUN 2014 TANGGAL 27 NOVEMBER 2014

BUPATI SEMARANG SAMBUTAN BUPATI SEMARANG PADA ACARA PAMERAN BUKU MURAH KABUPATEN SEMARANG TAHUN 2014 TANGGAL 27 NOVEMBER 2014 1 BUPATI SEMARANG SAMBUTAN BUPATI SEMARANG PADA ACARA PAMERAN BUKU MURAH KABUPATEN SEMARANG TAHUN 2014 TANGGAL 27 NOVEMBER 2014 HUMAS DAN PROTOKOL SETDA KABUPATEN SEMARANG 2 Assalamu alaikum Wr. Wb. Salam

Lebih terperinci

44. KOMPETENSI INTI DAN KOMPETENSI DASAR PENDIDIKAN AGAMA BUDDHA DAN BUDI PEKERTI SMA/SMK

44. KOMPETENSI INTI DAN KOMPETENSI DASAR PENDIDIKAN AGAMA BUDDHA DAN BUDI PEKERTI SMA/SMK 44. KOMPETENSI INTI DAN PENDIDIKAN AGAMA BUDDHA DAN BUDI PEKERTI SMA/SMK KELAS: X Kompetensi Sikap Spiritual, Kompetensi Sikap Sosial, Kompetensi Pengetahuan, dan Kompetensi Keterampilan secara keseluruhan

Lebih terperinci

41. KOMPETENSI INTI DAN KOMPETENSI DASAR PENDIDIKAN AGAMA KRISTEN DAN BUDI PEKERTI SMA/SMK

41. KOMPETENSI INTI DAN KOMPETENSI DASAR PENDIDIKAN AGAMA KRISTEN DAN BUDI PEKERTI SMA/SMK 41. KOMPETENSI INTI DAN PENDIDIKAN AGAMA KRISTEN DAN BUDI PEKERTI SMA/SMK KELAS: X Kompetensi Sikap Spiritual, Kompetensi Sikap Sosial, Kompetensi Pengetahuan, dan Kompetensi Keterampilan secara keseluruhan

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Sekolah Mata Pelajaran Matematika - Wajib Kelas/Semester X MIPA/Ganjil Alokasi Waktu 4 x 40 menit (1 kali pertemuan) A. Kompetensi Inti (KI) KI-1 KI-2 KI- Menghayati

Lebih terperinci

Etika dan Penggunaan Unggah-ungguh Bahasa Jawa dalam Roman Nona Sekretaris karya Suparto Brata dan Skenario Pembelajarannya di SMA Kelas X

Etika dan Penggunaan Unggah-ungguh Bahasa Jawa dalam Roman Nona Sekretaris karya Suparto Brata dan Skenario Pembelajarannya di SMA Kelas X Etika dan Penggunaan Unggah-ungguh Bahasa Jawa dalam Roman Nona Sekretaris karya Suparto Brata dan Skenario Pembelajarannya di SMA Kelas X Oleh: Hana Pebri Ristiadi Program Studi Pendidikan Bahasa dan

Lebih terperinci

SILABUS MATA PELAJARAN GAMBAR INTERIOR DAN EKSTERIOR BANGUNAN GEDUNG

SILABUS MATA PELAJARAN GAMBAR INTERIOR DAN EKSTERIOR BANGUNAN GEDUNG SILABUS MATA PELAJARAN GAMBAR INTERIOR DAN EKSTERIOR BANGUNAN GEDUNG Satuan Pendidikan : SMK/MAK Kelas : XII Kompetensi Inti : KI 1 : Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya KI 2 : Menghayati

Lebih terperinci

Rencana Pelaksanaan Pembelajaran Nomor: 1

Rencana Pelaksanaan Pembelajaran Nomor: 1 Rencana Pelaksanaan Pembelajaran Nomor: 1 Nama Sekolah : Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Kelas/Semester : III/1 Alokasi Waktu : 1 35 menit Standar Kompetensi Mendengarkan : Mampu mendengarkan dan memahami

Lebih terperinci

REALISASI KESANTUNAN BERBAHASA JAWA MELALUI PESAN SINGKAT (SMS) ANTARA MAHASISWA DAN DOSEN DALAM HUBUNGANNYA DENGAN KEGIATAN AKADEMIS

REALISASI KESANTUNAN BERBAHASA JAWA MELALUI PESAN SINGKAT (SMS) ANTARA MAHASISWA DAN DOSEN DALAM HUBUNGANNYA DENGAN KEGIATAN AKADEMIS REALISASI KESANTUNAN BERBAHASA JAWA MELALUI PESAN SINGKAT (SMS) ANTARA MAHASISWA DAN DOSEN DALAM HUBUNGANNYA DENGAN KEGIATAN AKADEMIS Astiana Ajeng Rahadini, S. Pd., M. Pd.; Favorita Kurwidaria, S.S.,

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( R P P ) : Pendidikan Agama Islam dan Budi Pekerti. : Iman kepada Kitab-kitab suci Allah Swt.

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( R P P ) : Pendidikan Agama Islam dan Budi Pekerti. : Iman kepada Kitab-kitab suci Allah Swt. RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( R P P ) Satuan Pendidikan Mata Pelajaran Kelas / Semester Materi Pokok Alokasi Waktu : SMAN 14 Padang : Pendidikan Agama Islam dan Budi Pekerti : XI / Ganjil : Iman kepada

Lebih terperinci

SILABUS MATA PELAJARAN: SEJARAH INDONESIA (WAJIB)

SILABUS MATA PELAJARAN: SEJARAH INDONESIA (WAJIB) SILABUS MATA PELAJARAN: SEJARAH INDONESIA (WAJIB) Satuan Pendidikan : SMK NEGERI 21 JAKARTA Kelas : XI Kompetensi Inti : KI 1 : Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya KI 2 : Menghayati

Lebih terperinci

Dialog Presiden - Peninjauan Program dan Kampung KB, Bantul, 10 Oktober 2016 Senin, 10 Oktober 2016

Dialog Presiden - Peninjauan Program dan Kampung KB, Bantul, 10 Oktober 2016 Senin, 10 Oktober 2016 Dialog Presiden - Peninjauan Program dan Kampung KB, Bantul, 10 Oktober 2016 Senin, 10 Oktober 2016 DIALOG PRESIDEN REPUBLIK INDONESIA PENINJAUAN PROGRAM DAN KAMPUNG KB (KELUARGA BERENCANA) DUSUN JASEM,

Lebih terperinci

Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP) Nomor: 1

Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP) Nomor: 1 Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP) Nomor: 1 Nama Sekolah :... Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Kelas/Semester : VI/1 Alokasi Waktu : 1 35 menit Standar Kompetensi Mendengarkan : Mampu mendengarkan dan

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( RPP) Kelas/Semester : XI/2 Materi Pembelajaran : Keseimbangan dan Dinamika Benda Tegar Alokasi Waktu : 16 45 menit Pertemuan Ke : 2 Kompetensi Inti (KI) : 1. Menghayati

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) (24)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) (24) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) (24) Sekolah : SMP N 2 Palembang Mata Pelajaran : Matematika Kelas/Semester : VII/I Materi : Operasi pada himpunan (Irisan) KD.3 dan KD.4 Alokasi Waktu : 2x40 (Pertemuan

Lebih terperinci

SILABUS MATA PELAJARAN: BAHASA DAERAH KURIKULUM 2013

SILABUS MATA PELAJARAN: BAHASA DAERAH KURIKULUM 2013 SILABUS MATA PELAJARAN: BAHASA DAERAH KURIKULUM 2013 Satuan Pendidikan Kelas Semester : SMP/MTs : IX : Ganjil KOMPETENSI INTI 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya. 2. Menghargai dan

Lebih terperinci

ANALISIS SILABUS MATA PELAJARAN

ANALISIS SILABUS MATA PELAJARAN ANALISIS SILABUS MATA PELAJARAN Satuan Pendidikan : SMK Program Keahlian : Teknik Mesin Paket Keahlian : Teknik Fabrikasi Logam Mata Pelajaran : Gambar Teknik Kelas : XI smt 1 dan 2 : 72 Jam Pelajaran

Lebih terperinci

IDENTIFIKASI KETIDAKTEPATAN PENGGUNAAN UNGGAH-UNGGUH BAHASA JAWA MAHASISWA PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA JAWA

IDENTIFIKASI KETIDAKTEPATAN PENGGUNAAN UNGGAH-UNGGUH BAHASA JAWA MAHASISWA PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA JAWA IDENTIFIKASI KETIDAKTEPATAN PENGGUNAAN UNGGAH-UNGGUH BAHASA JAWA MAHASISWA PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA JAWA oleh Sutrisna Wibawa FBS Universitas Negeri Yogyakarta Abstrak Penelitian ini bertujuan untuk

Lebih terperinci

SERI MATERI PEMBEKALAN PENGAJARAN MIKRO 2015 PUSAT PENGEMBANGAN PPL & PKL STANDAR KOMPETENSI GURU KURIKULUM 2006 (KTSP)

SERI MATERI PEMBEKALAN PENGAJARAN MIKRO 2015 PUSAT PENGEMBANGAN PPL & PKL STANDAR KOMPETENSI GURU KURIKULUM 2006 (KTSP) SERI MATERI PEMBEKALAN PENGAJARAN MIKRO 2015 PUSAT PENGEMBANGAN PPL & PKL STANDAR KOMPETENSI GURU KURIKULUM 2006 (KTSP) UU No. 14/2005 (UUGD) Kompetensi adalah seperangkat pengetahuan, keterampilan, dan

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBALAJARAN

RENCANA PELAKSANAAN PEMBALAJARAN RENCANA PELAKSANAAN PEMBALAJARAN Nama Sekolah Mata Pelajaran Kelas/ Semester Pertemuan Ke : SMP N 2 Ngemplak : Bahasa Jawa : VIII/ Ganjil : 1 X Pertemuan Standar Kompetensi : 2. Mampu mengungkapkan pikiran

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN BERKARAKTER MATA PELAJARAN BAHASA JAWA KELAS III (3) SEMESTER 1 (GANJIL)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN BERKARAKTER MATA PELAJARAN BAHASA JAWA KELAS III (3) SEMESTER 1 (GANJIL) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN BERKARAKTER MATA PELAJARAN BAHASA JAWA KELAS III (3) SEMESTER 1 (GANJIL) 1 RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN No. Nama Sekolah : Kelas/Semester : III (3) / 1 (ganjil) Tema

Lebih terperinci

56. KOMPETENSI INTI DAN KOMPETENSI DASAR BAHASA DAN SASTRA KOREA SMA/MA

56. KOMPETENSI INTI DAN KOMPETENSI DASAR BAHASA DAN SASTRA KOREA SMA/MA 56. KOMPETENSI INTI DAN BAHASA DAN SASTRA KOREA SMA/MA KELAS: X Tujuan kurikulum mencakup empat kompetensi, yaitu (1) kompetensi sikap spiritual, (2) sikap sosial, (3) pengetahuan, dan (4) keterampilan.

Lebih terperinci

MATA PELAJARAN : BAHASA DAN SASTRA SUNDA SATUAN PENDIDIKAN : SMP NEGERI 2 BANJAR

MATA PELAJARAN : BAHASA DAN SASTRA SUNDA SATUAN PENDIDIKAN : SMP NEGERI 2 BANJAR MATA PELAJARAN : BAHASA DAN SASTRA SUNDA SATUAN PENDIDIKAN : SMP NEGERI 2 BANJAR KELAS : VIII KOMPETENSI INTI : 8.1 Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya 8.2 8.3 8.4 Menghargai dan menghayati

Lebih terperinci

STRUKTUR TEKS SERAT PANITIBAYA

STRUKTUR TEKS SERAT PANITIBAYA STRUKTUR TEKS SERAT PANITIBAYA SKRIPSI disajikan sebagai salah satu syarat untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa Oleh Galih Mardiyoga 2102406566 JURUSAN BAHASA DAN SASTRA JAWA

Lebih terperinci

Tabel 1. Hasil Pratindakan Siswa dalam Praktik Sesorah

Tabel 1. Hasil Pratindakan Siswa dalam Praktik Sesorah LAMPIRAN 100 LAMPIRAN 1 Tabel 1. Hasil Pratindakan Siswa dalam Praktik Sesorah Siswa Wicara Wiraga Wirasa Wirama Nilai S1 20 15 15 15 65 S2 15 15 20 20 70 S3 10 20 25 25 80 S4 20 15 15 15 65 S5 20 20 15

Lebih terperinci

ANAFORA GRAMATIKAL DAN LEKSIKAL DALAM NOVEL GARUDA PUTIH KARYA SUPARTO BRATA

ANAFORA GRAMATIKAL DAN LEKSIKAL DALAM NOVEL GARUDA PUTIH KARYA SUPARTO BRATA i ANAFORA GRAMATIKAL DAN LEKSIKAL DALAM NOVEL GARUDA PUTIH KARYA SUPARTO BRATA SKRIPSI untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan oleh Nama : Nila Haryu Kurniawati NIM : 2102407144 Prodi : Pendidikan Bahasa

Lebih terperinci

Pendidikan Agama Islam (Wajib)

Pendidikan Agama Islam (Wajib) Buku Pendamping Sesuai Kurikulum 2013 Program Tahunan Program Semester Silabus Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP) Materi, Soal, dan Kunci Jawaban Pendidikan Agama Islam (Wajib) untuk SMA/MA dan SMK/MAK

Lebih terperinci

KALOR DAN PERPINDAHANNYA

KALOR DAN PERPINDAHANNYA LEMBAR KERJA SISWA Berbasis Scientific Approach KALOR DAN PERPINDAHANNYA FISIKA KELAS X SMA / MA ZURNIATI RSA1C312012 UNIVERSITAS JAMBI NAMA KELAS NIS ALAMAT Lembar Kerja Siswa KALOR DAN PERPINDAHANNYA

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) SatuanPendidikan : SMP N 4 WATES Kelas/Semester : VII/1 Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Materi Pokok : Unggah-ungguh Alokasi Waktu : 2 X 40 menit (80 menit) A. Kompetensi

Lebih terperinci

Alokasi Waktu. Sumber Belajar

Alokasi Waktu. Sumber Belajar Satuan Pendidikan : SMK/MAK Mata Pelajaran : Pendidikan Pancasila dan Kewarganegaraan (PPKn) Kelas : XII (dua belas) Kompetensi Inti : KI 1 : Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya KI 2

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Satuan Pendidikan : SMK Negeri 1 Lumajang Kelas/Semester : XI / Ganjil Mata Pelajaran : Pengolahan Citra Digital Topik : Anatomi font huruf pada : 24 x 45 menit (6x

Lebih terperinci

Jawa 3 kanggo. Kelas III. Utama Basa. SD/MI, hal Buku Wasita. pengalaman iki kanthi becik! Instrumen. Semaken crita. Tertulis.

Jawa 3 kanggo. Kelas III. Utama Basa. SD/MI, hal Buku Wasita. pengalaman iki kanthi becik! Instrumen. Semaken crita. Tertulis. SILABUS Nama Sekolah : SD... Mata Pelajaran : Bahasa : III (Tiga) Semester : 1(Gasal) I. Standar Kompetensi Mendengarkan (Nyemak) Mampu mendengarkan dan memahami berbagai wacana lisan tentang cerita teman

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Sekolah Mata Pelajaran Kelas/semester Alokasi Waktu Pertemuan ke : SMK NEGERI 1 SEYEGAN : Gambar Teknik : XI/1 : 1 x pertemuan (2 JP) : 4 (empat) A. Kompetensi Inti

Lebih terperinci

SILABUS BAHASA JAWA SEKOLAH MENENGAH PERTAMA (SMP)/MADRASAH TSANAWIYAH (MTs.)

SILABUS BAHASA JAWA SEKOLAH MENENGAH PERTAMA (SMP)/MADRASAH TSANAWIYAH (MTs.) SILABUS BAHASA JAWA SEKOLAH MENENGAH PERTAMA (SMP)/MADRASAH TSANAWIYAH (MTs.) KELAS : VIII (DELAPAN) SEMESTER : 1 (SATU) KOMPETENSI INTI KOMPETENSI DASAR INDIKATOR MATERI LANGKAH- LANGKAH PEMBELAJARAN

Lebih terperinci

SILABUS MATA PELAJARANPENGOLAHAN CITRA DIGITAL (PAKET KEAHLIAN MULTIMEDIA)

SILABUS MATA PELAJARANPENGOLAHAN CITRA DIGITAL (PAKET KEAHLIAN MULTIMEDIA) SILABUS MATA PELAJARANPENGOLAHAN CITRA DIGITAL (PAKET KEAHLIAN MULTIMEDIA) Satuan Pendidikan Kelas : SMK / MAK :XII Kompetensi Inti I-1. Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya. I-2. Menghayati

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( RPP) Kelas/Semester : XI/2 Materi Pembelajaran : Keseimbangan dan Dinamika Benda Tegar Alokasi Waktu : 16 45 menit Pertemuan Ke : 1 Kompetensi Inti (KI) : 1. Menghayati

Lebih terperinci

KEGIATAN PEMBELAJARAN PENILAIAN ALOKASI WAKTU Mengamati

KEGIATAN PEMBELAJARAN PENILAIAN ALOKASI WAKTU Mengamati Aspek Kelas Semester SILABUS MATA PELAJARAN: SENI PENCAK SILAT BANTEN (PILIHAN WAJIB B ) : Seni Pencak Silat Banten : X (sepuluh) : Genap Kompetensi Inti : Kompetensi Inti 1 : Menghayati dan mengamalkan

Lebih terperinci

55. KOMPETENSI INTI DAN KOMPETENSI DASAR BAHASA DAN SASTRA JEPANG SMA/MA

55. KOMPETENSI INTI DAN KOMPETENSI DASAR BAHASA DAN SASTRA JEPANG SMA/MA 55. KOMPETENSI INTI DAN BAHASA DAN SASTRA JEPANG SMA/MA KELAS: X Tujuan kurikulum mencakup empat kompetensi, yaitu (1) kompetensi sikap spiritual, (2) sikap sosial, (3) pengetahuan, dan (4) keterampilan.

Lebih terperinci

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Sekolah Mata Pelajaran Kelas/semester Alokasi Waktu Pertemuan ke : SMK NEGERI 1 SEYEGAN : Gambar Teknik Fabrikasi Logam : XI/1 : 1 x pertemuan (2 JP) : 6 (enam) A.

Lebih terperinci

INSTRUMEN PEMBELAJARAN MENULIS TEKS ANEKDOT DI KELAS X SMA NEGERI 1 METRO TAHUN PELAJARAN 2013/2014

INSTRUMEN PEMBELAJARAN MENULIS TEKS ANEKDOT DI KELAS X SMA NEGERI 1 METRO TAHUN PELAJARAN 2013/2014 LAMPIRAN INSTRUMEN PEMBELAJARAN MENULIS TEKS ANEKDOT DI KELAS X SMA NEGERI 1 METRO TAHUN PELAJARAN 2013/2014 Bidang Studi Kelas/Semester Waktu : Bahasa Indonesia : X/Ganjil : 4 x 45 menit No Instrumen

Lebih terperinci

SILABUS AKUNTANSI KEUANGAN

SILABUS AKUNTANSI KEUANGAN SILABUS AKUNTANSI KEUANGAN Satuan Pendidikan : Bidang Keahlian : Bisnis dan Manajemen Program Keahlian : Keuangan Paket Keahlian : Kelas /Semester : XI /1 Kompetensi Inti: KI 1: Menghayati dan mengamalkan

Lebih terperinci

KELAS: X. 1. Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya

KELAS: X. 1. Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya 20. PENDIDIKAN PANCASILA DAN KEWARGANEGARAAN SEKOLAH MENENGAH ATAS/ MADRASAH ALIYAH/SEKOLAH MENENGAH KEJURUAN/MADRASAH ALIYAH KEJURUAN (SMA/MA/SMK/MAK) KELAS: X KOMPETENSI INTI 1 (SIKAP SPIRITUAL) 1. Menghayati

Lebih terperinci

Analisis Kalimat Majemuk dalam Cerita Bersambung Ngoyak Lintang Karya Al Aris Purnomo

Analisis Kalimat Majemuk dalam Cerita Bersambung Ngoyak Lintang Karya Al Aris Purnomo Analisis Kalimat Majemuk dalam Cerita Bersambung Ngoyak Lintang Karya Al Aris Purnomo Oleh: Feni Astuti Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa fenia228@gmail.com Abstrak: Penelitian ini bertujuan

Lebih terperinci