PROGRAM PASCASARJANA UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA 2013

dokumen-dokumen yang mirip
PROGRAM PASCASARJANA FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA 2014

SKRIPSI. Oleh: Nanda Arif Wijayanti K

PERSEPSI SISWA TERHADAP PROGRAM COREL DRAW DALAM PEMBELAJARAN GAMBAR KOMPUTER DI KELAS X TEKSTIL A SMK NEGERI 9 SURAKARTA

PEMBELAJARAN MENULIS TEKS REVIEW FILM DAN DRAMA DI KELAS XI IPS 1 SMA NEGERI 5 SURAKARTA TAHUN AJARAN 2016/2017 (STUDI KASUS)

IMPLEMENTASI KURIKULUM 2013 PADA PEMBELAJARAN BAHASA JAWA (STUDI KASUS DI SMP NEGERI 1 SUKOHARJO)

TESIS Diajukan sebagai Salah Satu Syarat Menempuh Gelar Magister. Disusun oleh: Ferdillasari Prima Kurniawati Sukarno S

TESIS. Disusun untuk memenuhi sebagian persyaratan mencapai derajat Magister Program Studi Pendidikan Bahasa Indonesia

SKRIPSI. Oleh: Intan Sulistyarini K

TESIS. Disusun untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Mencapai Derajat Magister Pendidikan Bahasa Indonesia Minat Utama Pendidikan Bahasa Jawa

KOMPETENSI GURU DALAM PEMBELAJARAN DI SEKOLAH DASAR NEGERI 3 WIROSARI GROBOGAN TESIS. Diajukan Kepada :

PENERAPAN METODE ROLE PLAYING UNTUK MENINGKATKAN SIKAP NASIONALISME DAN PRESTASI BELAJAR SEJARAH PADA SISWA SMP NEGERI 1 PEDAN

PENINGKATAN MOTIVASI DAN KETERAMPILAN MENULIS PUISI DENGAN PENDEKATAN QUANTUM LEARNING PADA SISWA KELAS V SD NEGERI NGROTO BULUKERTO, WONOGIRI

SKRIPSI. Oleh: KUKUH FAJAR TRAWOCO (K ) FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA 2016 commit to user

SKRIPSI. Oleh: SRI LESTARI K

INTERAKSI ANTARBUDAYA DALAM PROSES PEMBELAJARAN BAHASA INDONESIA MAHASISWA ASING LEVEL DASAR DI UPT BAHASA UNIVERSITAS SEBELAS MARET TAHUN 2016 TESIS

ANALISIS STRUKTURAL DAN NILAI PENDIDIKAN NOVEL KEMBANG KANTIL KARYA SENGGONO SERTA RELEVANSINYA SEBAGAI MATERI PEMBELAJARAN BAHASA JAWA DI SMA SKRIPSI

TESIS. Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Mencapai Derajat Magister. Program Studi Pendidikan Bahasa Indonesia. 0leh. Wiendi Wiranty S

POLA RETORIKA ABSTRAK DAN PENDAHULUAN ARTIKEL JURNAL LITERA DAN RELEVANSINYA DENGAN PENGAJARAN BAHASA INDONESIA DI PERGURUAN TINGGI

PENINGKATAN KETERAMPILAN MENULIS CRITA CEKAK MELALUI METODE PEMBELAJARAN EXAMPLES NON-EXAMPLES

TESIS. Disusun untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Mencapai Derajat Magister Program Studi Pendidikan Bahasa Indonesia. Oleh

RAGAM TUTUR SISWA DALAM PEMBELAJARAN BAHASA JAWA DI SMA NEGERI 1 JUWANA TESIS

PENINGKATAN PEMAHAMAN KONSEP PERSIAPAN KEMERDEKAAN INDONESIA MELALUI METODE TEAM QUIZ PADA SISWA KELAS V SDN KEMETUL SEMARANG TAHUN AJARAN 2012/2013

TESIS. Disusun untuk memenuhi sebagian persyaratan mencapai derajat Magister Program Studi Pendidikan Bahasa Indonesia

PENINGKATAN KEMAMPUAN MENULIS TEKS EKSPLANASI MELALUI METODE DEMONSTRASI PADA SISWA KELAS XI MIA 1 SMA NEGERI 1 KUTOWINANGUN 2015/2016

PENINGKATAN KEMAMPUAN

PENINGKATKAN KETERAMPILAN MENULIS DESKRIPSI MELALUI PENDEKATAN KOOPERATIF

TESIS. Oleh. Wiwin Ria Pramesti S PROGRAM PASCASARJANA FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA 2014

Oleh: Kartika Rahmat Sari Dewi (K )

PERNYATAAN KEASLIAN TULISAN

PENGELOLAAN PEMBELAJARAN IPA DENGAN MEDIA AUDIO VISUAL TENTANG SISTEM TATA SURYA DI SD NEGERI II BANDAR PACITAN

PENGELOLAAN SUPERVISI AKADEMIK DI SEKOLAH DASAR NEGERI TEGALREJO KECAMATAN LAWEYAN KOTA SURAKARTA

Tesis. Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Mencapai Gelar Magister Program Studi Magister Pendidikan Sejarah. Oleh: Eko Puji Sumaryanto S

PENINGKATAN KETERAMPILAN MENULIS PUISI MELALUI MODEL

IMPLEMENTASI GREEN CAMPUS PROGRAM DI UNIVERSITAS SEBELAS MARET

ANALISIS KOMPETENSI PROFESIONAL GURU DALAM PENERAPAN PEMBELAJARAN TEMATIK INTEGRATIF DI KELAS II DAN IV SD NEGERI 1 SIMO

MANAJEMEN PEMBELAJARAN TEMATIK TERPADU DI SDN 1 KARANGASEM WIROSARI GROBOGAN TESIS

NILAI PENDIDIKAN DALAM SẾRAT DONGÈNG ASMADAYA. Suatu Tinjauan Sosiologi Sastra TESIS

MENINGKATKAN KETERAMPILAN BERBICARA MELALUI MEDIA GAMBAR SERI PADA SISWA KELAS V SD MUHAMMADIYAH 11 MANGKUYUDAN SURAKARTA TAHUN PELAJARAN 2013/2014

PENGELOLAAN PEMBELAJARAN IPS TERPADU DI SMP NEGERI 2 MIRI SRAGEN TESIS

PEMANFAATAN INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGY DALAM PEMBELAJARAN DI SEKOLAH MENENGAH PERTAMA NEGERI 1 WONOGIRI

PENGELOLAAN PEMBELAJARAN SEJARAH INDONESIA BERBASIS TEKNOLOGI INFORMASI DAN KOMUNIKASI DI SMK NEGERI 3 KLATEN

ANALISIS PEMBELAJARAN SEJARAH DI PONDOK PESANTREN AL-MUAYYAD SURAKARTA. (Studi Kasus Kelas X SMA Al-Muayyad Surakarta) TESIS

TESIS Disusun Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Mencapai Derajat Magister Program Studi Pendidikan Ekonomi. Oleh DAVID FIRNA SETIAWAN S

: AYU PERDANASARI K

PELANGGARAN PRINSIP KERJA SAMA DAN PEMATUHAN PRINSIP KESANTUNAN DALAM PEMBELAJARAN BAHASA INDONESIA DI SMK PELAYARAN AKPELNI SEMARANG TESIS

ALUR PIKIR GURU MATEMATIKA DALAM MEMBELAJARKAN SUATU KOMPETENSI DASAR DI KELAS VII SMP (STUDI KASUS PADA GURU MATEMATIKA SMP NEGERI 1 KARANGANYAR)

PENINGKATAN KEMAMPUAN MENULIS TEKS BERITA DENGAN METODE PETA PIKIRAN (MIND MAPPING) PADA SISWA KELAS VIII B SMP NEGERI 1 KARANGANOM KABUPATEN KLATEN

PENGELOLAAN EVALUASI PEMBELAJARAN KURIKULUM 2013 DI SD NEGERI 01 KARANGANYAR TESIS. Diajukan Kepada

PENGELOLAAN PEMBELAJARAN KETERAMPILAN SOSIAL SISWA PADA MATA PELAJARAN SOSIOLOGI. (Studi Situs SMAN 2 Karanganyar) TESIS

PELAKSANAAN PEMBELAJARAN KETERAMPILAN MENYIMAK

KENDALA GURU DALAM MENERAPKAN PENILAIAN AUTENTIK PADA PEMBELAJARAN AKUNTANSI DI SMK NEGERI SURAKARTA SKRIPSI. Oleh : Mawar Istiqomah NIM : K

UPAYA PENINGKATAN KEMAMPUAN BERPIKIR KRITIS DAN KOGNITIF SISWA KELAS X SMAN 1 NGEMPLAK DENGAN MODEL PROBLEM BASED LEARNING

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN ARTIKULASI DENGAN

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE PAIR

PENGEMBANGAN PEMBELAJARAN MATEMATIKA BERBASIS KARAKTER DI SMP NEGERI 2 MIRI SRAGEN

PENGEMBANGAN PEMBELAJARAN PKN DENGAN CTL DI SMA NEGERI 1 KARANGDOWO KLATEN

PENERAPAN PENDEKATAN KONTEKSTUAL UNTUK

PEMBELAJARAN EKONOMI KELAS X AKSELERASI DI SMA NEGERI 1 PURWOREJO TAHUN AJARAN 2011/2012 TESIS

PELAKSANAAN KURIKULUM 2013 MATA PELAJARAN BAHASA JAWA DI SMK KABUPATEN NGAWI TESIS

UPAYA PENINGKATAN PENGENALAN LAMBANG BILANGAN MELALUI FINGER PAINTING PADA ANAK KELOMPOK A TKIT NUR HIDAYAH SURAKARTA TAHUN AJARAN 2014/ 2015

PENINGKATAN KETERAMPILAN MENULIS PUISI DENGAN MODEL SNOWBALL THROWING DAN MEDIA POHON KATA PADA SISWA KELAS VII E SMP NEGERI 16 SURAKARTA

PENGGUNAAN MEDIA VIDEO UNTUK MENINGKATKAN

FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA 2013

PELAKSANAAN PEMBELAJARAN MENGGAMBAR RAGAM HIAS PADA KELAS VIIIC DI SMP NEGERI 1 KALIGONDANG PURBALINGGA SEMESTER I TAHUN PELAJARAN 2015 / 2016

TESIS. Disusun untuk memenuhi sebagian persyaratan mencapai derajat Magister. Program Studi Pendidikan Sejarah OLEH CHAIRANY FITRIAH NIM.

KEPEMIMPINAN PEMBELAJARAN KEPALA SEKOLAH SMP NEGERI 2 KALIWUNGU KENDAL T E S I S

TESIS. Disusun untuk memenuhi sebagian persyaratan mencapai derajat Magister Program Studi Pendidikan Bahasa Indonesia

PENERAPAN PROJECT BASED LEARNING

HUBUNGAN ANTARA PERSEPSI PERHATIAN ORANG TUA DAN KEDISIPLINAN BELAJAR DENGAN PRESTASI BELAJAR SISWA KELAS X IPS SMA NEGERI 2 MAGELANG

PENGARUH METODE INKUIRI DAN MOTIVASI BERPRESTASI TERHADAP KEMAMPUAN MENULIS DESKRIPSI SISWA. (Eksperimen pada Siswa Kelas X SMA Negeri

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE SNOWBALL THROWING UNTUK MENINGKATKAN HASIL BELAJAR IPA TENTANG STRUKTUR BUMI PADA SISWA

PENERAPAN QUANTUM LEARNING

PERBEDAAN PENGARUH MODEL JIGSAW

KEMAMPUAN GURU DALAM TINGKAT TUTUR

PENGGUNAAN MEDIA BONEKA TANGAN UNTUK MENINGKATKAN KEMAMPUAN BERBICARA DENGAN BASA KRAMA ALUS PADA SISWA KELAS IV SD NEGERI I PURWOSARI WONOGIRI

PENERAPAN METODE OUTDOOR LEARNING

TRILOGI RONGGENG DUKUH PARUK KARYA AHMAD TOHARI (Tinjauan Sosiologi Sastra dan Nilai Pendidikan) TESIS

PELAKSANAAN PEMBELAJARAN MENULIS BERDASARKAN KURIKULUM 2013 (STUDI KASUS PADA KELAS VII DI SMP NEGERI 2 KARANGANYAR) TESIS

ISMIYATI MARFUAH S

PROGRAM PASCA SARJANA UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA 2013

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN LEARNING TOGETHER

SKRIPSI. Oleh : ATEIN RESPATI NINGRUM K FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA

PEMBELAJARAN MATEMATIKA MELALUI RANCANGAN INKUIRI TESIS

PENERAPAN MODEL PROBLEM BASED LEARNING

ANALISIS PROSES BERPIKIR KREATIF SISWA KELAS XI

PENERAPAN METODE PEMECAHAN MASALAH DENGAN PENDEKATAN RECIPROCAL TEACHING

PENERAPAN METODE BERMAIN PERAN DAN MEDIA VIDEO DRAMA UNTUK MENINGKATKAN KETERAMPILAN BERMAIN DRAMA TESIS

KARAKTERISTIK PERENCANAAN SARANA DAN PRASARANA BELAJAR (Studi Situs di SMP Negeri 2 Sawit Boyolali) TESIS

ANALISIS KOMPETENSI PROFESIONAL MENGUASAI KOMPETENSI INTI ATAU KOMPETENSI DASAR DAN PENGEMBANGAN MATERI GURU PPKn DI SMA Negeri 2 PURBALINGGA

IMPLEMENTASI PEMBELAJARAN TEMATIK DI SD MUHAMMADIYAH PROGRAM KHUSUS KOTA BARAT SURAKARTA SKRIPSI. Oleh: SITI SOLEKHAH K

KOMPETENSI PROFESIONAL GURU DI SMP NEGERI 1 PURWODADI KABUPATEN GROBOGAN

TESIS. Disusun Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Mencapai Derajat Magister Program Studi Pendidikan Matematika. Oleh SUSMONO S

PEMBELAJARAN KOMIK TOYS DALAM MATA PELAJARAN SENI BUDAYA KELAS X IPA 2 SMA NEGERI 1 POLOKARTO TAHUN AJARAN 2014/2015

TESIS. Disusun Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Mencapai Derajat Magister Program Studi Pendidikan Matematika

PENDAYAGUNAAN ALAT PERAGA DALAM PEMBELAJARAN TEMATIK DI SDN 3 MOJOREBO WIROSARI GROBOGAN TESIS

PELAKSANAAN PEMBELAJARAN IPS PADA ANAK-ANAK HOMESCHOOLING TINGKAT SMP (Studi Kasus Di Homeschooling Kak Seto (HSKS) Solo) TESIS

PENINGKATAN KEMAMPUAN BERMAIN DRAMA DENGAN MODEL

PENERAPAN METODE MIND MAPPING

HUBUNGAN PENGETAHUAN DAN SIKAP TENTANG PERSALINAN DENGAN KESIAPAN PRIMIGRAVIDA MENGHADAPI PERSALINAN TESIS

TINDAK LANJUT SUPERVISI KLINIS DI SD NEGERI SABRANG LOR NO. 78 SURAKARTA TESIS

Transkripsi:

PEMBELAJARAN DRAMA PADA MATA PELAJARAN BAHASA JAWA (Studi Kasus di SMA Negeri 5 dan 6 Kabupaten Purworejo) TESIS Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Mencapai Gelar Magister Program Studi Pendidikan Bahasa Indonesia Minat Utama Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa Oleh DHIAN HER WIJAYANING NIM S441202004 PROGRAM PASCASARJANA UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA 2013 i

ii

iii

iv

MOTTO DAN PERSEMBAHAN Sebaik-baiknya manusia diantaramu adalah yang paling banyak manfaatnya bagi orang lain. (HR. Bukhari) Jangan pernah menunda pekerjaan yang bisa kamu lakukan sekarang. (Penulis) Percayalah pada impianmu, dan jangan pernah menyerah. (5 cm) Persembahan : Allah SWT Ayah dan Ibu yang tak pernah lelah berjuang untukku Keluarga besarku tercinta Teman-teman Srikandi Zone Teman-teman S1 dan S2 yang senantiasa mendukungku Almamaterku v

KATA PENGANTAR Puji syukur penulis panjatkan ke hadirat Allah SWT atas karunia dan hidayah-nya, sehingga penulis dapat menyelesaikan tesis ini dengan baik. Penyusunan tesis ini adalah salah satu syarat guna memperoleh gelar Magister Pendidikan Program Studi Pendidikan Bahasa Indonesia, Pascasarjana, Universitas Sebelas Maret Surakarta. Tesis ini dapat terselesaikan karena adanya bantuan dari pihak-pihak yang terkait. Oleh karena itu, penulis ingin menyampaikan rasa terima kasih kepada pihak-pihak yang telah mendukung baik dalam hal perijinan, moril maupun materiil. 1. Dr. Ravik Karsidi, MS., selaku Rektor Universitas Sebelas Maret yang telah memberikan kesempatan kepada penulis untuk menyelesaikan tesis. 2. Prof. Dr. Ir. Ahmad Yunus, MS., selaku Direktur Pascasarjana Universitas Sebelas Maret yang telah memberikan kesempatan kepada penulis untuk menyelesaikan tesis. 3. Prof. Dr. Sarwiji Suwandi, M.Pd., selaku Ketua Program Studi Pendidikan Bahasa Indonesia Pascasarjana UNS sekaligus dosen pembimbing I yang telah memberikan motivasi, bimbingan dan pengarahan dalam penyelesaian tesis. 4. Prof. Dr. Andayani, M.Pd., selaku Sekretaris Program Studi Pendidikan Bahasa Indonesia Pascasarjana UNS sekaligus dosen pembimbing II yang vi

telah memberikan motivasi, bimbingan dan pengarahan dalam penyelesaian tesis. 5. Rontisah, S.Pd., selaku guru Bahasa Jawa di SMA Negeri 5 Purworejo yang telah membantu dalam memberikan informasi untuk penyusunan tesis. 6. Suharta, S.Pd., selaku guru Bahasa Jawa di SMA Negeri 6 Purworejo yang telah membantu dalam memberikan informasi untuk penyusunan tesis. 7. Ayah dan Ibu yang telah memberikan doa, dorongan dan semangat sehingga penulis mampu menyelesaikan tesis dengan baik. 8. Teman-teman semua yang selalu memotivasi, dan memberikan semangat dalam penyusunan tesis ini. Penulis menyadari, bahwa dalam penyusunan tesis ini masih jauh dari sempurna. Oleh karena itu, penulis mengharapkan kritik dan saran agar tesis ini dapat lebih bermanfaat bagi pembaca. Akhir kata, penulis mengucapkan terima kasih. Surakarta, 2013 Penulis D.H.W vii

DAFTAR ISI SAMPUL... i PENGESAHAN PEMBIMBING... ii PENGESAHAN TESIS... iii PERNYATAAN... iv MOTTO DAN PERSEMBAHAN... v KATA PENGANTAR... vi DAFTAR ISI... viii DAFTAR GAMBAR... xii DAFTAR LAMPIRAN... xiii ABSTRAK... xv ABSTRACT... xvi SARIPATHI...xvii BAB I PENDAHULUAN... 1 A. Latar Belakang Masalah... 1 B. Rumusan Masalah... 4 C. Tujuan Penelitian... 5 D. Manfaat Penelitian... 5 BAB II TINJAUAN PUSTAKA... 7 A. Kajian Teori... 7 1. Pengertian Kurikulum Tingkat Satuan Pendidikan (KTSP)... 7 a. Pengertian Kurikulum...7 viii

b. Kurikulum Berbasis Kompetensi (KBK)...9 c. Kurikulum Tingkat Satuan Pendidikan (KTSP)...11 2. Pengertian Persepsi... 12 3. Pengertian Pembelajaran Drama... 15 a. Pengertian Drama... 15 b. Pengertian Pembelajaran Drama... 20 c. Tujuan Pembelajaran Drama... 22 4. Pengertian Perencanaan Pembelajaran... 24 a. Silabus 26 1) Isi Silabus... 27 2) Prinsip Pengembangan Silabus 27 3) Manfaat Silabus 28 b. RPP (Rencana Pelaksanaan Pembelajaran) 29 1) Tujuan RPP.. 29 2) Fungsi RPP.. 30 3) Cara Menyusun RPP 31 5. Pengertian Pelaksanaan Pembelajaran... 32 a. Pre Test (Kegiatan Pendahuluan)... 32 b. Pembentukan Kompetensi (Kegiatan Inti). 33 c. Post Test (Kegiatan Penutup). 35 6. Pengertian Strategi Pembelajaran. 36 7. Pengertian Metode Pembelajaran. 38 8. Pengertian Media Pembelajaran... 39 ix

9. Pengertian Penilaian Pembelajaran.. 40 B. Penelitian Relevan.... 43 C. Kerangka Berpikir... 45 BAB III METODE PENELITIAN... 47 A. Waktu dan Tempat... 47 B. Jenis Penelitian... 48 C. Data dan Sumber Data...48 D. Teknik Sampling...50 E. Teknik Pengumpulan Data...50 F. Validitas Data...51 G. Teknik Analisis Data...53 BAB IV HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN... 55 A. Hasil Penelitian... 55 1. Persepi Guru terhadap Pembelajaran Drama Bahasa Jawa...55 2. Perencanaan Pembelajaran Drama Bahasa Jawa...58 3. Pelaksanaan Pembelajaran Drama Bahasa Jawa...61 a. Strategi Pembelajaran Drama Bahasa Jawa...62 b. Metode Pembelajaran Drama Bahasa Jawa...63 c. Materi Pembelajaran Drama Bahasa Jawa...64 d. Media Pembelajaran Drama Bahasa Jawa...65 e. Penilaian Pembelajaran Drama Bahasa Jawa...66 4. Hambatan dalam Pembelajaran Drama Bahasa Jawa...68 x

5. Upaya Guru dalam Mengatasi Hambatan Pembelajaran Drama Bahasa Jawa...69 B. Pembahasan Hasil Penelitian... 71 1. Persepsi Guru terhadap Pembelajaran Drama Bahasa Jawa... 71 2. Perencanaan Pembelajaran Drama Bahasa Jawa... 72 3. Pelaksanaan Pembelajaran Drama Bahasa Jawa... 75 4. Hambatan dalam Pembelajaran Drama Bahasa Jawa... 81 5. Upaya Guru dalam Mengatasi Hambatan Pembelajaran Drama Bahasa Jawa...82 BAB V SIMPULAN, IMPLIKASI, DAN SARAN... 84 A. Simpulan... 84 B. Implikasi... 88 C. Saran... 91 DAFTAR PUSTAKA... 93 xi

DAFTAR GAMBAR Gambar 1 Kerangka Berpikir...46 Gambar 2 Model Analisis Interaktif... 54 Gambar 3 Pelaksanaan Pembelajaran Drama Bahasa Jawa di SMA Negeri 5 Purworejo... 143 Gambar 4 Pelaksanaan Pembelajaran Drama Bahasa Jawa di SMA Negeri 6 Purworejo... 218 xii

DAFTAR LAMPIRAN Lampiran 1 Kartu Konsultasi Tesis... 97 Lampiran 2 Catatan Lapangan Hasil Wawancara (CLHW-01) Kepala Sekolah SMA Negeri 5 Purworejo... 99 Lampiran 3 Catatan Lapangan Hasil Wawancara (CLHW-02) Guru SMA Negeri 5 Purworejo... 103 Lampiran 4 Catatan Lapangan Hasil Analisis Dokumen Silabus (CLHAD-03 Silab) SMA Negeri 5 Purworejo... 111 Lampiran 5 Catatan Lapangan Hasil Analisis Dokumen RPP (CLHAD-04 RPP) SMA Negeri 5 Purworejo... 124 Lampiran 6 Catatan Lapangan Hasil Wawancara (CLHW-05) Guru SMA Negeri 5 Purworejo... 132 Lampiran 7 Catatan Lapangan Hasil Observasi (CLHOB-06) SMA Negeri 5 Purworejo... 141 Lampiran 8 Catatan Lapangan Hasil Wawancara (CLHAD-07) Siswa SMA Negeri 5 Purworejo... 149 Lampiran 9 Catatan Lapangan Hasil Wawancara (CLHW-08) Kepala Sekolah SMA Negeri 6 Purworejo... 153 Lampiran 10 Catatan Lapangan Hasil Wawancara (CLHW-09) Guru SMA Negeri 6 Purworejo... 157 Lampiran 11 Catatan Lapangan Hasil Analisis Dokumen Silabus (CLHAD- 10/Silab) SMA Negeri 5 Purworejo... 166 xiii

Lampiran 12 Catatan Lapangan Hasil Analisis Dokumen RPP (CLHAD-11/RPP) SMA Negeri 5 Purworejo... 181 Lampiran 13 Catatan Lapangan Hasil Wawancara (CLHW-12) Guru SMA Negeri 6 Purworejo... 205 Lampiran 14 Catatan Lapangan Hasil Observasi (CLHOB-13) Guru SMA Negeri 6 Purworejo... 216 Lampiran 15 Catatan Lapangan Hasil Wawancara (CLHW-05) Siswa SMA Negeri 6 Purworejo... 224 Lampiran 16 Naskah Drama SMA Negeri 5 Purworejo 229 Lampiran 17 Naskah Drama SMA Negeri 6 Purworejo 233 Lampiran 18 Prota SMA Negeri 5 Purworejo 261 Lampiran 19 Promes SMA Negeri 5 Purworejo 263 Lampiran 20 Prota SMA Negeri 6 Purworejo 265 Lampiran 21 Promes SMA Negeri 6 Purworejo 267 Lampiran 22 Surat Keterangan Penelitian. 269 xiv

ABSTRAK Dhian Her Wijayaning. S441202004. 2013. Pembelajaran Drama Pada Mata Pelajaran Bahasa Jawa (Studi Kasus di SMA Negeri 5 dan 6 Kabupaten Purworejo). TESIS. Pembimbing I: Prof. Dr. Sarwiji Suwandi, M.Pd., II: Prof. Dr. Andayani, M.Pd., Program Studi Pendidikan Bahasa Indonesia, Minat Utama Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa, Program Pascasarjana, Universitas Sebelas Maret Surakarta. Belajar sastra pada dasarnya adalah belajar mengenai kehidupan dan proses dalam hidup. Melalui karya sastra, manusia dapat mengekspresikan semua yang dirasakannya. Penelitian ini bertujuan mendeskripsikan dan menjelaskan: 1) Persepsi guru tentang pembelajaran drama bahasa Jawa di SMA Negeri 5 dan 6 Kabupaten Purworejo, 2) Perencanaan pembelajaran drama bahasa Jawa di SMA Negeri 5 dan 6 Kabupaten Purworejo, 3) Pelaksanaan pembelajaran drama bahasa Jawa di SMA Negeri 5 dan 6 Kabupaten Purworejo, 4) Hambatan yang dihadapi guru dalam pembelajaran drama bahasa Jawa di SMA Negeri 5 dan 6 Kabupaten Purworejo, 5) Upaya guru dalam mengatasi hambatan pembelajaran drama bahasa Jawa di SMA Negeri 5 dan Kabupaten Purworejo. Bentuk penelitian ini adalah penelitian kualitatif naturalistik dan pendekatan yang digunakan adalah studi kasus. Populasi penelitian adalah siswa kelas XII di SMA Negeri Kabupaten Purworejo. Sampel penelitian ini adalah siswa kelas XII IPA SMA Negeri 5 Purworejo dan SMA Negeri 6 Purworejo. Data dalam penelitian ini adalah pelaksanaan pembelajaran drama bahasa Jawa, dan sumber data dalam penelitian yaitu tempat dan peristiwa, informan dan dokumen. Teknik pengambilan sampel yang digunakan adalah purposive sampling. Teknik pengumpulan data yang digunakan adalah observasi, wawancara mendalam, dan analisis dokumen. Validitas data yang digunakan adalah triangulasi. Teknik analisis data menggunakan model analisis interaktif oleh Miles dan Huberman. Simpulan yang diperoleh dari penelitian ini adalah: 1) Persepsi guru Bahasa Jawa di SMA Negeri 5 Purworejo dan SMA Negeri 6 Purworejo mengenai pembelajaran drama bahasa Jawa sudah cukup baik dan positif. 2) Guru menguasai cara penyusunan perencanaan pembelajaran dan perencanaan pembelajaran tersebut disusun sendiri oleh guru. 3) Pelaksanaan pembelajaran drama bahasa Jawa di SMA Negeri 5 Purworejo dan SMA Negeri 6 Purworejo sudah mengarah pada aspek pembinaan apresiasi sastra. 4) Hambatan dalam pembelajaran drama bahasa Jawa commit di SMA to Negeri user 5 Purworejo dan SMA Negeri 6 xv

Purworejo terdiri atas 2 hambatan yaitu hambatan dari kurikulum dan hambatan dari siswa. 5) Beberapa cara untuk mengatasi hambatan dalam pembelajaran drama bahasa Jawa antara lain dengan pemberian tugas pada siswa, memilih materi pelajaran yang tidak memakan banyak waktu, dan membentuk kelompok belajar siswa. Kata kunci: pembelajaran, drama, Bahasa Jawa ABSTRACT Dhian Her Wijayaning. S441202004. 2013. Learning Drama in Javanese Language Lesson (Case Study in SMA Negeri 5 and 6 of Purworejo Regency). THESIS. Supervisor I: Prof. Dr. Sarwiji Suwandi, M.Pd., Supervisor II: Prof. Dr. Andayani, M.Pd., Indonesian Language Education Courses, Interest Major of Javanese Language and Literature, Postgraduate Program, Sebelas Maret University, Surakarta. Learning literature was same as learning aboout life and process in life. Human can express their feeling through literature. This research aimed to describe and explain :1) Teacher s perception about Javanese language drama learning in SMA Negeri 5 and 6 of Purworejo Regency, 2) The Javanese language drama learning plan in SMA Negeri 5 and 6 of Purworejo Regency, 3) The application of Javanese language drama learning in SMA Negeri 5 and 6 of Purworejo Regency, 4) The obstacles that were faced by the teacher in Javanese language drama learning in SMA Negeri 5 and 6 of Purworejo Regency, 5) Teacher s effort in solving the obstacles in Javanese language drama learning in SMA Negeri 5 and 6 of Purworejo Regency. This research was naturalistic qualitative research and the approach used in this research was case study. The population of this research was XII class in Senior High School of Purworejo Regency. The samples of this research were the students of XII natural science class of SMA Negeri 5 Purworejo and SMA Negeri 6 Purworejo. Data in this research are the application of Javanese language drama, and source of data in this research i.e event and place, informant, and document. The sampling technique was purposive sampling. Data collecting techniques that were used observation, indept interview, and document analysis. Validity of the data was triangulation. Data analysis technique used interactive analysis model by Miles and Huberman. The conclusion that was gotten from this research were: 1) Teacher s perception of javanese language in SMA Negeri 5 Purworejo and SMA Negeri 6 Purworejo about Javanese language drama learning was good enough and positive. 2) The teachers mastered the way of arranging lesson plan that was made by themselves. 3) The application of Javanese language drama learning in SMA Negeri 5 Purworejo and SMA Negeri 6 Purworejo has been leaded to literature appreciation construct aspect. 4) The obstacles in Javanese language drama learning in SMA Negeri 5 Purworejo commit and to SMA user Negeri 6 Purworejo consisted of xvi

two obstacles i.e. curriculum obstacle and students obstacle. 5) Some ways to solve the obstacles in Javanese language drama learning consisted of giving assignment to the students, chosing lesson material that did not spend much time, and creating students group learning. Keywords: learning, drama, Javanese language SARIPATHI Dhian Her Wijayaning. S441202004. 2013. Pasinaon Drama Basa Jawi (Studi Kasus ing SMA Negeri 5 lan 6 Kabupaten Purworejo). TESIS. Pembimbing I: Prof. Dr. Sarwiji Suwandi, M.Pd., II: Prof. Dr. Andayani, M.Pd., Program Studi Pendidikan Bahasa Indonesia Minat Utama Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa, Program Pascasarjana, Universitas Sebelas Maret Surakarta. Dhasaripun sinau sastra inggih menika sinau babagan gesangipun manungsa. Kanthi karya sastra, manungsa saged mratelakaken sadaya ingkang dipunraosaken. Ancasipun panaliten inggih menika ndeskripsi lan ngandharaken: 1) persepsi guru babagan pamucalan drama basa Jawi ing SMA Negeri 5 lan 6 Kabupaten Purworejo, 2) perencanaan pamucalan drama basa Jawi ing SMA Negeri 5 lan 6 Kabupaten Purworejo, 3) lampahipun pamucalan drama basa Jawi ing SMA Negeri 5 lan 6 Kabupaten Purworejo, 4) alangan ingkang dipunalami guru ing pamucalan drama basa Jawi ing SMA Negeri 5 lan 6 Kabupaten Purworejo, 5) pambudidayanipun guru kangge ngawekani pamucalan drama basa Jawi ing SMA Negeri 5 lan 6 Kabupaten Purworejo. Jinisipun panaliten inggih menika panaliten kualitatif naturalistik lan ancangan ingkang dipunginakaken inggih menika studi kasus. Populasi panaliten inggih menika siswa kelas XII IPA SMA Negeri Kabupaten Purworejo. Sampel panaliten inggih menika siswa kelas XII IPA SMA Negeri 5 Purworejo lan SMA Negeri 6 Purworejo. Dhata ing panaliten inggih menika lampahipun pamucalan drama basa Jawi, lan sumber dhata wonten panaliten inggih menika panggenan lan prastawa, informan, lan dokumen. Sampel kapendhet migunakaken teknik purposive sampling. Dhata dikempalaken ngangge teknik observasi, wawancara mendalam lan analisis dokumen. Validitas dhata ingkang dipunginakaken inggih menika triangulasi. Teknik analisis data migunakaken model analisis interaktif dening Miles lan Huberman. Dudutan panaliten inggih menika: 1) persepsi guru basa Jawi ing SMA Negeri 5 Purworejo lan SMA Negeri 6 Purworejo ngengingi pamucalan drama basa Jawi sampun langkung sae lan positif. 2) guru nguaosi cara anggenipun ndhapuk perencanaan pamucalan lan perencanaan pamucalan menika kadhapuk dening guru piyambak. 3) lampahipun pamucalan drama basa Jawi ing SMA Negeri 5 Purworejo lan SMA Negeri 6 Purworejo sampun ngarah dhateng pembinaan apresiasi sastra. 4) alangan pamucalan drama basa Jawi ing SMA Negeri 5 Purworejo lan SMA Negeri commit 6 Purworejo to user kaperang dados kalih, inggih xvii

menika alangan saking kurikulum lan alangan saking siswa. 5) cara kangge ngatasi alangan-alangan wonten pamucalan drama basa Jawi, inggih menika siswa diparingi tugas, milih materi pamucalan ingkang mboten nelasaken wekdal kathah, lan ndamel kelompok belajar siswa. Tembung wos: pasinaon, drama, Basa Jawi xviii