===== ===== SERAT KAKI WALAKA

Transkripsi

1 ===== ===== SERAT KAKI WALAKA Tedhakan Serat Kina Ingkang mratelakake lelampahan Sarta sugengipun Kangjeng Sunan Kalijaga Ingkang cinandhi ing Pasarean Kadilangu Demak Kababar lan lan kawedalaken PAGUYUBAN AHLI WARIS KULAWARGA KANGJENG SUNAN KALIJAGA Dening PAGUYUBAN AHLI WARIS/KULUWARGA SUNAN KALIJAGA Cabang Jakarta Ingkang nindakaken penedhakipun Astuti Hendrato Darmosugito. AAK culture library 1

2 ===== ===== Perangan I Ing ngandhap punika amratèkaken rawuhipun para wali, ingkang sami lelana aniti pariksa ingkang amemarahi rubet-rentenging ngari Demak. Kala samanten sampun sami sapatemon kaliyan Kangjeng Sultan Demak, anyariyosaken angsal-angsalipun piyambak-piyambak. Wantuning para ahli ngèlmi, temah sami medalaken mangunah, kados ta, Sunan Giri kaliyan Sunan Kudus lajeng kawasa ngudanèni para kawula para kawula ageng alit, jaler estri. Ingkang nandhang sakit, sinabdan kèmawon, saras. Nadyan para wali lelana ngidul-ngilèn, inggih sami katandha kaluwihan. Wonten ingkang saged nggendam, kemat, panglerepan, nerang jawah, ndhatengaken jawah, sapanunggilanipun sampun kagelaraken ing ngrasa Nata. Dupi ing antawis dinten, para wali ingkang kantun sami reraosan gethok-tular, yèn ing kedhaton wonten tiyang nama Kaki Walaka, saweg kineker, sinihan ing Narèndra. Sarta winartan, yèn Kaki Walaka wau sampun natè dipun seking dèning Sunan Maryapada, muksa. Sampun sami nginten sirna, wusana mumbul malih. Malah ngetheker wonten kedhaton. Bokmanawi dipun guroni Sultan Demak. Katawis winong sakajengipun. Manawi wujudipun tiyang, boten mèmper, saking sipatipun dahat papa. Pakartinipun ngarit rumput. Denè talitining tiyang, asal ing dhusun Galinggangan, trahing alit balaka. Para wali ingkang mentas lelana dahat ngungun. Temah matur ing Nata, namun badhè tepang Kaki Walaka. Kangjeng Sultan Demak marengaken, lajeng tumedhak animbali piyambak. Dumugining panggènan Sang Nata kagyat, atetanya, Sira iku sapa, dènè ana wong dodhèg wok, simbar dhadha, gedhè dhuwur, tunggu pasarèyaningsun. Apa sira jim utawa gandarwa kang mbaureksa kadhaton? AAK culture library 2

3 ===== ===== Ingkang dinangu matur, Kawula pun Walaka. Mila Paduka Nata sampun kagèt. Anggèn kawula mancala warni ageng inggil punika, rèhning badhè sapatemon kaliyan para wali. Yen mangkono tut wuri. Kaki Walaka matur sandika, umiring. Sareng dumugi ing panepèn, andadosaken kagètipun para wali sadaya. Anginten yèn gandarwa. Wekasan tinakènan, ngaken nama Kaki Walaka. Sunan Maryapada tetanya, Karananè sipatira rowa, bèda lawan nalika kapanggih rumiyin? Kaki Walaka mangsuli, Saking boten kekirangan kucahing Nata. Sunan Muryapada ngandika, Dènè para wali iki kabèh wus lawan sinuba-suba ing Nata, teka tan ana undhaking kulit daging. Saweneh malah saya kuru, ananging rina wengi amung ngulah budi. Layak tan bisa lemu. Balik sira, mung nganggur. Yekti wus dadi benerè, yèn wong cilik iku, angger wus wareg wetengè baè, wus trima. Mangangan saananè baè wus bungah. Sarta kang binudi, liya turu angorok satutugè, ora ana manèh. Wah ora mèlu mikir rubet rentenging praja. Ora sumurup reretu, angger awakè lemu. Kaki Walaka gumujeng latah, sarwi mangsuli, Bener, bener, nyata awas para wali iku, yèn anyandra caplak waè. Ewadenè, imbal wicara iku, bagusaos, bener-luput, kudu amangsuli catur. Hè Sunan Muryapada, apa nyata pangan iku marahi lemu? Apa mesthi, wong ginanjar budi iku amung wali? Apa nyata, kang mikul sarubet-rentenging praja iku amung wali? Lawan apa wali iku ora tau turu, ora mangan upa? Mangkono manèh, apa nyata para wali iku bèdha sapadhaning manungsa? Yèn kabèdakna, apa Gusti AAK culture library 3

4 ===== ===== Allah ora kawasa? Apa Allah ora murba amisesa? Apa Allah nora èlok? Nora sampurna? Muhung angugung para wali baè? Yèn mangkono, Sunan Muryapada iku bisa gawè abang-ijo. Parlu apa ngaub wibawaning Narèndra? Manawa panimbangku, ngendi ana wali kadunungan ati panas atèn, panasbaran? Mangko manungsa ijèh kanggonan angkaramurka, èwanan maring sapadha-padhaning ngurip, karem canggèh, karem dhawèn, karem opèn kamèren baè, wus kena dèn arani kèwan. Upama ingsun ngawulakakè wong kaya kowè, èman angulungi pangan. Mubadir angulungi kècèran. Caturan baè èman. Sunan Muryapada sakalangkung mèrang ing galih. Badhè dipun candhak, pinenggak kancanipun. Tanpa damel anglawani Kaki Walaka. Mindhak boten kajèn, sarta nyenyamah badan, ngapesaken dhiri, yèn mengsaha tiyang alit balaka. Kang pinenggak ènget. Amung Sunan Kudus ingkang mandhengkel galihipun. Sunan Giri amenggak, amung paring sasmita kèmawon, kinèn anandukaken panglerepan, pangatisan. Nadyan para wali ingkang sami mentas lelana, inggih jumbuh tampining sasmita. Dadya sami nandukaken aji pangatisan, sarta tuju tenung pangleburing satru. Amung Sunan Punggung, kalih Seh Lemahbang, tiga Molana Ibrahim Jatiswara ingkang mboten tumut ganggu gawè. Malah mbekuh ngandika, sarwi medal jawi, api-api tetoya, E, sasat apa, padha kadunungan watak brangasan. Bener kang ngarani wali tanpa guna. Karonè maneh, teka tanpa kekèring dènya pating pantheleng, lali purwa duksina, yèn ana ngarsaning Nata. Iya angur metu baè, nyawang saka jaba. Kapriyè nyatanè, kaya ngapa gelare? mbok padha kawelèh wadinè. AAK culture library 4

5 ===== ===== Kacarita para wali saya kabangan galih dènya ningali Kaki Walaka. Lajeng sami nandukaken aji pangapesan, pangatisan, sapanunggalipun. Wantu-wantu tanpa pedhot dènya nandukaken donga pangleburan sarta donga sait, donga tlekim, nanging boten saged tumama. Kaki Walaka sumerep gelar sikaraning para wali, lajeng anjawil Sang Nata, mrih mundura. Kangjeng Sultan ing Demak anampèni sasmitanipun Kaki Walaka, lajeng kondur ngadaton. Para wali rinilan bibaran, mantuk sowang-sowang. Sareng dumugi sanjawining kori Brajanala, para wali sami paguneman, angraosaken Kaki Walaka anggènipun wentala. Boten pasah kataman sakathahing aji panglerepan, miwah donga sikara sapanunggilanipun boten rinasa. Saking pamanggihipun para wali, anarka dèdè manungsa. Wonten ingkang amastani dhanyang perayangan ingkang rumeksa ing pura. Trekadhang wonten ingkang amastani kadangipun Sang Nata piyambak ingkang lair sadinten. Pangintenipun para wali, nalika kataman ing reretu, Sang Nata manekung dhatengipun kadang papat kalima pancer, nanging ingkang sawujud amung satunggal, sedya badhè labuh ing sungkawèndra. Awit manungsa punika, manawi sanget pangèsthinipun anekakaken kadang, yekti kadugèn. Manawi mboten makaten pasthi sirna kataman ing piranti. Sunang Punggung, Sèh Lemahbang, Sèh Molana Ibrahim Jatiswara mangsuli, Manawi saking pamanggih kula, malah sanginggiling sadhèrèkipun sakawan kalima pancer. Inggih punika amujudaken cipta, rasa, angen-angen. Saking sangetipun sungkawa, temah kawasa angumpulaken tigang prakawis dados satunggal, nama Hyang Cipta Hening. Tegesipun, Kaki Walaka wau suksmanipun Kangjeng Sultan. Tandhanipun, saged angraosaken kaluwihaning wali. Ewadène bènjang ènjang dalu, manawi sami wangsul, prayogi AAK culture library 5

6 ===== ===== nywun lilahipun Sang Nata, Kaki Walaka dipun ruda peksa ing kathah. Gantya kacariyos, sakonduripun Nata, Kaki Walaka tinimbalan, dinangu sawewadining sedya, duk patemonan para wali. Kaki Walaka matur sajarwa, Dhuh Sri Nata, sayektosipun amung sedya andadar kadibyanipun para wali kèmawon, menggah pangreksaning praja, punapa pancèn mimbuhi santosa punapa mboten. Wasana kalèjemipun amung gumulung èla-èlu kèmawon. Wonten ingkang radi patitis. Sunan Giri asring dhoyong. Wonten ingkang moncol pangawikanipun. Sunan Kudus karem jejailan. Seh Lemahbang samukawis ngujubriya, angoglèng ngengkoki, tanpa dipun waranani. Dados satengah kupur, Seh Molana Ibrahim Jatiswara nyata punjul, nanging pakèwed, margi saking kasoran talitinipun. Dados sadaya wau tangèh anyamènana Susuhunan ing Ngampèldenta kalih Susuhunan Bènang. Punika nyata trus ing lair batinipun. Wonten malih wali balila ing ratu, Susuhunan ing Kalijaga. Upami puruna ngumpul para wali, kados tetiga punika kèmawon saged nguwawèni pangreksaning praja. Sri Nata tetanya malih, Satuhunè sira kaprenah apa lawan Susuhunan Kalijaga, dènè bangkit anggancarakè? Kaki Walaka matur, Dèdè sanak, dèrèng natè uninga. Amung gethok tular karna binandhung, indhaking pawartos kèmawon ingkang kula cariyosaken punika. Papan prenahipun wisma tan uninga. Sang Nata malih pangandikanipun dhateng Kaki Walaka, Yèn nyata sira durung wanuh, durung weruh, pagenèya sira kaduk wani nanggulangi para wali? Saka panawangingsun, sira kadi ana kang ngajani. AAK culture library 6

7 ===== ===== Kaki Walaka matur, Boten. Sasampuning imbal wacana, kasaput ing ratri, Narèndra tedhak ing panepèn malih, amanggihi para wali. Kaki Walaka tansah atut wuri Sang Nata, tunggil lungguh kalih palawija pun Wada, Wadaka. Ing ngriku Kangjeng Sultan ngandika asmu pegel, angraosaken para wali kalih Kaki Walaka. Hè para pinundhi, dahat kodheng pamanggih kula, dènè jengandika kadi badhè ngrebut prang. Katawis pating bathithit. Nitya sirung, serenging pandulu lir mulat dhem-dhemanipun, dènè jengandika anon tiyang kebon kèmawon dadak murang-muring. mbok radi kasarèhaken sawatawis. Manawi anggung makatena, temah lèna rumeksaning nagari, mimbuhi karubetaning manah kula. Dados ing panepèn punika boten kaanggè nenepi, boten sedya semadi, tansah kaanggè padudon ingkang tanpa waton. Para wali sareng ngulap sirunging nityanipun Sri Nata, temah tumungkul, tan ana saged amangsuli. Ananging wantuning sampun sami kumpul ing rembagipun, dados amung ngentosi jengkaring Nata kemawon. Sedya badhè ngrujak Kaki Walaka. Duk samana Sri Nata lajeng kondur ngadhaton, saking kirang mirena aningali patrapipun para wali, sampun boten kènging dipun pambengi. Wasana asmu kaaben kèmawon. Kaki Walaka tinilar kari priyangga. Sapengkeripun Sri Nata, anelik saking jawi gubah. Kaki Walaka lajeng ngrasuk busana sarwa langking, cundhuk sekar wora-wari bang, Sunan Panggung kalih Seh Lemahbang, Seh Molana Ibrahim Jatiswara, sakawan Sunan Ing Majagung, Sunan ing Gunungjati, duk ningali dhateng rèkanipun Kaki Walaka, lajeng sami medal ing AAK culture library 7

8 ===== ===== jawi, awit boten pangling ningali gelaripun Kaki Walaka. Nyata yen Sang Pinudya. Kala samanten Sunan Kudus dalah para wali tuwin pamagangan sakantunipun sampun sagolong gumulung ing galih. Amung Sunan Giri ing galih karaos sumelang. Mila sareng Sunan Kudus, Sunan Muryapada sakancanipun sareng mengsah, Sunan Giri cangkèlak wangsul, malah medal ing jawi, nunggil pangintipanipun para wali ingkang medal wau, sarta lajeng nunggil lawan Sang Nata. Kacariyos salebeting dalem panepèn swaranipun sakalangkung ramèning solah, sabawaning patrap. Amung swaraning pangucap boten mireng. Dadya amung pating kalepruk, pating kalebrug, pating galudhug, dènya ngrubut Kaki Walaka. Amung kanyatanipun Kaki Walaka wau boten mingset saking palungguhan. Amung èca-èca anggènipun nata cundhuk, utawi ngilo, apepidihan sarwi nggebeg sarunganing wangkingan kèmawon. Dènè ingkang pating galebrug, ting galudhug punika Sunan Kudus sakancanipun, anggung larak-linarak piyambak, gèrèt-ginèrèt, dugang-dinugang, bithi, tabo-tinabok, jengkang-jinengkang, laraklinarak ramè. Dangu-dangu Kaki Walaka welas aningali solahing pasulayan. Kaki Walaka lajeng muksa tan katingal. Sunan Giri rikat malebet ing panepèn kaliyan para wali ingkang sami umpetan, atut wuri Kangjeng Sultan. Sapraptaning dalem panepèn lajeng misah para padu kalintu padu sadaya. Sareng sampun sami pisah Sunan Giri angandika, Sapa kang padha sira karubut? Dènè mungsuhira suwung. Wasana sira AAK culture library 8

9 ===== ===== regejegan lawan sakancanira para wali. Kaya priyè pangrasaning tyasira kabèh? Sunan Kudus, Sunan Muryapada matur piyambak-piyambak. Saking pangraosipun para wali wau ugi angrubut Kaki Walaka. Jalaran tinubruk ngiwa, manengen. Ing kidul Kaki Walaka, mangalor Kaki Walaka. Nadyan tinubruk saking lèr, mangetan. Rinujak, manengah inggih ical. Dangu-dangu ribut panduluning para wali. Kaki Walaka pating sariwet, manengah langkung kathah. Busananipun sadaya sami, cundhuk sekar wora-wari bang. Sareng Paduka pisah punika, Kaki Walaka sirna tan katingal. Mila para wali sami rèbat, rumaos kasoran ing adilaga. Cipta mati, yèn tan kecepenga. Nanging Kaki Walaka lajeng boten katingalan. Temah gelaning manah dènè mengsahipun miruda, tan panggih ing adilaga. Sunan Giri sakancanipun ingkang ngintip sadaya sakalangkung gumujeng ing panggalih dahat. Temah angandhika dhateng Sunan Kudus, Hè Jebèng, boya menang sira aprang lawan wong sudra papa. Mung sawiji baè sira bangganè, karana Kaki Walaka sira krubut ngakèh. Ora layak mungsuhira sirna. Ing nalika punika Sunan Kudus sakancanipun dahat merang ing galih, dènya kawelèh ing ngayuda. Dangu-danguning paguneman, Sultan Demak anambungi pangandika, Menggah menanga kalih Kaki Walaka, paèdahipun punapa? Ingkang dipun kukup punapa? Layak kèmawon Kaki Walaka kasoran yuda, awit satunggal kinarubut ing kathah. Upami para wali kalindhih ing adilaga, sapinten susahipun, dènè ngrubut tiyang satunggal kèmawon ngantos kawelèh. Mila mbok inggih dipun engeti, tembè wingking upami wonten lelampahan ingkang kados punika. Mindhak AAK culture library 9

10 ===== ===== nyenyamah badan, angapesaken dhiri. Luhung kinèndelaken kèmawon. Tur kantun mirengaken sakojah-kojahing tiyang alit sudra papa. Sunan Kudus sakancanipun sami boten saged amangsuli. Amung tumungkul, asmu mèrang dahat. Dèrèng kèndel dènya imbal wacana, kasaru dhatengipun Sunan Ngudung. Dadya lajeng winartan sasolahing pancakara. Sunan Ngudung ambekuh makaten, O hah, wong ngatuwaku, teka dadak kapilarè temen, dènè wus anthuk dhawuh wewelingè Sunan Ngampèldenta miwah wewelingè Sunan Bènang, menawa ana lelakon aneh kang luwih saka kalaumrahaning ngakèh, aja wani-wani anyulayani, karana Sunan Kalijaga sukak anyoba ing sapadha-padha. Panyobanè mung saka arep nonton tekading wong sawiji-wiji. Wekasanè mung mamrih rahayuning tumitah kabèh. Kapindhonè, yèn ana lelakon anganèh-anèhi, mangka dudu sawantahe, iya iku tandha panggawèning Pangèran Kang Agung, enggonè bakal amaringi lelakon becik-becik. Wasana wong ngatuwaku dalah para wali padha kapilarè temen. Malah padha kuwalik panemunè, anuruti hardanè, angumbar nepsunè. Dadi tan rumeksa ing ratu, ora ngèman dhirinè. Mangka wus jumeneng wali, iku mung kari ngidaki benerè baè, ora perlu maèlu kang tanpa perlu. Awit wis pinundhi-pundhi sanagara, sinembahnembah putra santana, anak-putu. Tanpa gawè yèn padha maksih ngunggarakè kanepsonè. Kangjeng Sunan ing Kudus saya mèrang ing galih, nalika ingkang putra piyambak tumut ambubuh. Wasana dupi Sang Nata wus jengkar saking sèwaka, para wali ingkang mentas pancakara sami lèrès, medal sedadya, amung ngenggar-ngènggar galih dhateng wana-wana. AAK culture library 10

11 ===== ===== Saking sanget kalingsemipun, Sunan Kudus sakancanipun para wali sami kalimpukan wonten ing wana Kardhayana. Saking Demak ngidul-ngètan, lampahan sadinten sadalu. Laminipun para wali andhelik, dhateng wana satengah wulan. Dumadakan wontenipun ngriku dipun opèni tiyang èstri, wismanipun ropoh roning jati aking. Suprandosipun saged angaturi sugata sawontenipun. Saking katuju ing karsa, para wali wau temah arerèwang ngupados kayu rèncèk, sarta ngupayakaken barang saisining wana-wana. Kados ta : ndhudhuk wi gembili. Saking kalabetan saè, dados kedah amales sasagedipun. Sareng antawis dangu, Sunan Muryapada tetakèn, Hè Nyai, pagènèya sira wong wadon wis tuwa wisma samadyaning wana, tanpa rowang? Apa tan duwè sumelang? Lawan saka ngendi kang minangka ularularing pangan? Kang dinangu matur makaten, Anggèn kula gegriya wonten wana punika sampun sinedya, sarta mituhu sapakèning gurulaki kula. Anggènipun, nedha inggih amung angandel-kumandel ing Pangèran kèmawon. Awit kamirahaning Allah punika boten kènging kinaya ngapa. Sayekti saenggèn-enggèning gesang, sinung pangan. Nadyan uler salebeting kayu, watu, inggih sami dipun gantungi tedha. Sunan Muryapada miwah Sunan Kudus anganthuki bener, Masak Allah, sira wruh kamurahaning Pangèran Kang Murba Kawasa Amisèsa. Mungguh lakinira iku sapa? Anambut gawè apa? Teka wus suwè durung mulih mrènè. Kang dinangu matur sajarwa makaten, Semah kawula nama Kaki Walaka. Pakaryanipun amèt rumput. Nanging saben angsal rumput pangaritipun punika boten dipun sadè. Amung ngupaya kapal utawi maèsa, lembu ingkang gering. Saben dinten tanpa kendhat. AAK culture library 11

12 ===== ===== Sato kèwan, sakinten sakit lajeng dipun sukani, saras. Yèn siyang sadè sekul, kaideraken dhateng dhusun ngadhusun. Manawi dipun tumbas, boten suka. Pakartinipun amung sinungaken tiyang miskin. Pinggir margi sami sinungan tirta wening anèng wadhah, supados kaanggè ngunjuk tiyang miskin. Dènè simah kawula punika sajegipun gesang, boten nyepeng punapa-punapa, sarta boten natè nedha. Kaki Walaka wau remenipun lelana sapurugpurug, sarta boten natè kekaya dhateng kawula. Dènè Gusti Allah inggih paring kamirahan. Amung sèmah kawula, Kaki Walaka punika, manawi nuju wonten griya, tetiyang ingkang sami pepanggihan tansah lumintu, boten pedhot ingkang kula anggè nyugata dumadakan mboten kirang. Sarta Kaki Walaka wau boten mesthi naruwe tetiyang. Saben dhatèng namung kinèndelaken kèmawon. Suprandosipun kathah ingkang dhateng, nyuwun sabda pangèstu. Tur para ingkang dhateng punika mawi ambekta, inggih boten. Yèn wonten tiyang dhateng mawi angsal-angsal, malah dipun wangsulaken. Suprandosipun rijeki kula sakalangkung kathah, utawi lajeng kula sukakaken anak-putu kula sadaya, waradin. Ing wewadhah tuwin lumbung sanget luberipun. Dènè yèn sèmah kawula, Kaki Walaka, wau kèsah, mangka kula katamuan, agengipun sanak sadhèrek darbè karya, wadhak kula donya sampun isi. Dados boten garobyagan uru-urun. Para wali sadaya kagèt, panggalihipun sanget ngungun. Kathah kaduhungipun wardaya. Mila sareng dipun cariyosi makaten punika, sangsaya kathah mèranging galih, lajeng nedha pangapunten, badhè andugèkaken lampah. Ingkang liningan nyumanggakaken ing karsa. Enggaling carita para wali, lampahipun saya sampoyongan, awit saking sayah dènya ngengudi weninging karsa. Wasana malah mboten kèsah-kèsah. Ing mangkè para wali ingkang sami kabuka sesikuning Allah, lajeng saya sapurugipun. Wonten salebetipun AAK culture library 12

13 ===== ===== pakaranganipun Nyai Walaka ngantos kawekèn ing galih, dènya para wali tansah bola-bali, boten saged lajeng medal. Wantuning tyas kawelèh, temah mudalèh, He Nyai Walaka, kapriyè anggoningsun arsa lumaku, dènè tan bisa metu saka pakaranganira? Apa duk lagining bebadra, apa sira mendhem oyot mimang? Marmanè ingsun sarananana, supaya aja bingung bolabali. Dène saluput-luput, manawa ana garap gangsulè iya kang agung aksamanira. Nyai Walaka matur, Boten kawula pendhemi punapa-punapa. Dènè anggèn Paduka boten saged medal saking pakarangan punika, bokmanawi wonten ingkang gadhah osik kirang prayogi, awit welingipun sèmah kawula, sanadyan kutu-kutu wong alang ataga ingkang malebet pakarangan kawula, mangka gadhah osik awon, tamtu boten saged mantuk. Mila sèmah kawula welingipun, sinten ingkang malebet ing pakarangan ngriki, kula kapurih nyaèni. Sukur kawula saged boja, yèn boten sagedipun, kula inggih krama. Kawula wineling, sampun ngantos gadhah renguning nitya. Ewadènè rèhning Paduka punika Panjenengan wali, kawekèn punapa ambirat pakartining ngalit? Yèn kula sageda, saèstu lajeng kula birat sesaratipun. Rèhning amung wewelinganipun tiyang jaler, dados kedah ngentosi sadhatengipun bojo kawula. Dèrèng kantenan antukipun. Ing nalika punika para wali dahat sungkawaning galih. Malah sampun sami ngedalaken daya prabawa miwah mangunahing pandhita. Wekasan sami boten amratandhani. Kinetoga dayaning budi, tan anglabeti. Wasana Sunan Kudus lajeng asrah jiwa raga dhateng Nyai Walaka, ing lair-batin, awal-akir boten niyat anyidranana pangucap. Para wali sadaya anut sumpah dhateng Nyai Walaka, boten sedya anyidranana pangucapipun piyambak ingkang sampun konus sumungkemipun dhateng Nyai Walaka. Saking sangeting panalangsa, Nyai Walaka welas aningali, lajeng AAK culture library 13

14 ===== ===== gadhah atur wewangsulan, Masak Allah, manawi dhasar sanyata antep Paduka, kula amung darmi ambuka wewelingipun sèmah kawula. Daweg Paduka sami kula irit malebet ing guwa wingking griya. Mangkè yèn kapanggih bojo kula, mitembunga piyambak. Kados antuk pangaksama. Ananging lebet Paduka dhateng guwa, angucapa makaten : (para wali nuruti) Ingsun Kang Agung, Kang Amaha Kuwasa Suksci sajati. Iya Ingsun Amisèsa, iya Ingsun Kang Wenang Angluwari rubet rentengingsun dhèwè. Ora ana Pangèran anging Ingsun Sajatining Dat, kang anglimputi ing sipatingsun. Anartani ing asmaningsun, amratandhani ing apngalingsun. Byar sampurna padhang terawangan, ora ana apa-apa. Anging Ingsun kang binuka saka kijabingsun dhèwè. Wus sanyata kasahid dèning Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga, kalawan anteping kodratingsun. Sunan Kudus sakancanipun sami nurut sawewarahipun Nyai Walaka. Dupi wus malebet ing guwa sadaya, para wali lajeng sumrepet panonipun. Kadi ngambah ing ngalam kanyut. Sakedhèping nètra para wali sampun dumugi ngarsa Nata, sarta Kaki Walaka taksih sumiwi sakiwaning Narèndra. Kacarita praptaning para wali wau sadaya dahat pucet-pucet nityanipun. Sang Nata tetanya, temah matur sajarwa sadaya. Sang Nata dahat pungunguning galih. Dupi wis sawatawis dangunipun, Sang Nata aparing dhawuh, yèn ing mangkè parenging karsa Nata nadhè ngalap berkahipun Kaki Walaka. Para wali dhinawuhan angèstreni, karana sampun dados patembayaning karsa. Mangkè ratri tinemtokaken Sang Nata anggeguru dhateng Kaki Walaka. Manawi wonten ingkang dèrèng nembadani, kalilan darbè atur. AAK culture library 14

15 ===== ===== Kala samanten para wali sampun jumurung, boten anulayani, karana sampun rumaos kasoran ing ngilmunipun, dalah kaluwihan ingkang medal saking gaib inggih kalindhih. Mila satunggal boten wonten ingkang nulayani. Sasampunipun makaten, Kangjeng Sultan ing Demak lajeng kondur ngadhaton, angrakit sapakartining puruita. Dènè ingkang kapareng bèla : palawija kalih pisan, pun Wada, pun Wadaka. Sami binusanan saèngga pangantèn sapekan. Kaki Walaka ingkang kapitados mbusanani para wali, inggih amung Sunan Giri, Sunan Kudus, sapanunggalipun. Nanging Kaki Walaka boten purun sinalinan busana. Mila sareng dumugining ratri, Sri Nata sampun miyos. Dupi aningali kusuting busananing Kaki Walaka, Sang Nata asmu duka. Nginten para wali ingkang gething, boten purun ambusanani. Para wali matur sajarwa, yèn Kaki Walaka boten purun santun busana. Wangsulipun makaten, Manawi pancèn rinilan Allah, sami sanalika kèmawon saged antuk busana. Sareng sampun dumugi wanci sirep tiyang, para wali sapamangangan pepak, sami ngadhep ing ngarsa Nata. Dènè para wali ingkang sepuh-sepuh kalilan lenggah jajar lawan Sang Nata. Sasampuning makaten Kaki Walaka matur bilih kapareng nyuwun lenggah nginggil, majeng mangètan. Kangjeng Sultan miwah para wali kinèn ngadhep majeng mangilèn. Narendra mituruti. Dupi wusing mangkana Kaki Walaka lajeng ngadeg sarwi ngawè pun Wada kalih Wadaka. Kaki Walaka lenggah ing dhampar kancana, amung kalih Kangjeng Sultan Demak piyambak. Palawija kalih pisan sami mèpèt sangandhaping dhampar. Para wali lenggahipun amung wonten kursi kèmawon, sarta radi tebih kaliyan, pamejangipun. Dados pamirengipun amung gremeng kèmawon. AAK culture library 15

16 ===== ===== Ing nalika punika para wali sami ajrih ndengèngèk, awit sampun rumaos kalindhih sarèkanipun, kawelèh saakalipun, kawirangan rambah-rambah, sarta katutupan wicaranipun piyambak. Dados sanget sumungkemipun kaliyan Kaki Walaka, sasat pitik iwèn kaparekan ama. Makaten malih Sang Nata, dhasar sampun sinedyakaken ing Guru Rama, tumanceping manah sasat angluluh sarira. Mila nggung tumungkul, ajrih tumenga. Amung palawija kekalih ingkang ngawasaken dhateng Kaki Walaka. Dènè para wali ingkang sumerep dhateng Kaki Walaka amung Sunan Giri kalih Sunan Panggung. Sunan Ngatasangin, Sèh Lemahbang, Sèh Molana Ibrahim Jatiswara, tamat dènya mancala warni. Sareng sampun matrapaken pangandika sapisan, saparluning wewejangan, Kangjeng Sultan Demak kalilan tumenga, margi badhè kagelaraken paraboting ngilmi. Kangjeng Sultan ing Demak duk tumenga, boten wawang yèn ingkang Kaki Walaka punika Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga. Knagjeng Sultan boten saranta, sigra angrungkebi pangkonipun, nanging Kangjeng Sultan ing Demak lajeng dipun inggati. Sunan Kalijaga muksa sakala, tan katingal, amung kantun warni cahya gumilang tanpa wawayangan, sumorot amrabani sadalem pura. Ing sawatawis dangu cahya sirna. Kang tinilar lengleng ing driya, lir tinebak ing mong tuna. Ing ngriku para wali sadaya luwar sungkemipun, awit sampun ngandel-kumandel dhateng gaibipun Kangjeng Sinuhun ing Kalijaga. Nyata yen katrimah ngilminipun, AAK culture library 16

17 ===== ===== nyata yèn sampun waliyullah Gaib, nyata yèn dados panggayuhipun, rinilan manjing Rijalullah Gaib. Mila Susuhunan ing Giri sakancanipun ènggal dènya marepeki Kangjeng Sultan ing Demak, sarya ngrerepa, amrih lipuring Narèndra, dènya lara karuna saèngga kantu, tan enget ing purwa duksina. Dupi wus paripurna, lajeng lenggah ing singasana, kaapit-apit para wali sepuh-sepuh, kaadhep para wali anèm dalah pamaganganipun sadaya. Amung pun Wada lawan wadaka ingkang marepeki Sunan Kajenar, kalih Sèh Ibrahim Jatiswara, awit palawija kekalih punika maripatipun amung mantheleng, boten kedhèp, kadi mata walangen. Dupi sampun sami waluya jati, temah taken-tinakènan sababipun sami kami tonggongen. Ingkang dinulu punapa, ingkang mitakoni sinten? Yèn kagèta, dènè sidhem, tan ana swara sora, boten wonten tetingalan punapa-punapa. Pun wada, Wadaka matur, Saking kami tenggengen ningali warnanipun Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga, dènè mawa cahya mancur, mancorong gumilang tanpa wewayangan. Dados anggèn kula mantheleng boten kadhèp, saking kasorotan cahya nurbuwah. Dados cahyaning nètra kurub, kalimputan ingkang mancur mancorong wau. Wantunè kula taliwining ngalit balaka, sajeg kula gesang saweg punika uninga prabaning cahya anglimputi bawana. Dados lajeng anglarataken cahyaning nètra kawula.. Para wali atetanya malih, Mungguh pangrungu kita duk amedhar rahsa gaib marang Kangjeng Sultan Demak, apa sira angleng pangandikanè Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga? Pun Wada, pun Wadaka matur, Inggih mireng cetha, sarta kula cathet saparluning wewejanganipun dhateng Kangjeng Sultan Demak. AAK culture library 17

18 ===== ===== Pandangunipun para wali dhateng pun Wadaka, Wada, tansah dineder saparluning wejangan. Pun Wada, pun Wadaka matur, Boten saged anggancaraken. Amung saking ancer-ancer kèmawon ingkang kula tampèni. Wisikan ananing dadya. Manawi duk misik dhateng Kangjeng Sultan, pamireng kula sasahidan kanyataan ing dalem rahsa rumasa, sarta anggelaraken wisikan kahananing Dat kang mutlak, kang kadim ajali abadi, tuwin ambabar budiman ingkang amratandhani purba wasèsaning Dat Kang Mahasukci. Pungkasanipun amedharaken Kajat Jatiwasèsa, inggih punika nyataning Kawula Gusti. Dados anedhahaken Sangkan Paraning Tanajultarki, katetepaken pangawasaning tèkat ingkang dhateng pangancas panjing-suruping pati, neteg sahadatipun Kangjeng Sultan. Saweg saangkatan lajeng katungka wonten prabaning cahya nurbuwah, winantu jasat kawula kami tenggengen punika wau. Dados gagar boten kantenan. Para wali jalimet dènya tetakèn. Pun Wada, pun Wadaka sugal wewangsulanipun, Kadi pundi dadak tansah tetaken? Punapa ngilmi punika wonten bèdanipun? Menawi pancèn wonten bèdanipun, kula nrimah. Manawi boten bèda, kadi pundi sami pangkating wali sami ndhedhes dhateng kula? Sok makatena Jengandika sadaya dereng paja-paja ngèmperi Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga. Dados Jengandika punika kènging dipun wastani mentah ngilminipun, awit tandhanipun para wali tanpa mangunah. Mangka tiyang ahli ngelmi kasampurnan punika, manawi sged angancas dadining awal-akir, nyata kawasa. Wasana kagètan, gumunan, èraman. Manawi tunggil cecepan, tamtu boten parlu andhedhes dhateng kula. Balik kula saweg kaparingan barkah kala wau dalu. Tamtu dèrèng kacanthèl. Ingkang sampun lami dadak adeling-delingaken. Yèn makatena, tetèla Sunan Benang utawi Sunan Ngampèldenta anggènipun paring pusaka mawi pilih kasih. Tandhanipun boten AAK culture library 18

19 ===== ===== kadunungan budi jatmika, boten anglebeti panguwasanipun, pinareng gesang ing awal-akir. Inggih punika tetep kayun pidarèni. Tegesipun : gesang toya kalih. Wonten ing alam dunya gesang, wonten kahanan ngalam akirat saged saged gesang. Boten kacarita pandhedhesing para wali dhateng pun Wada, pun Wadaka. Sakonduripun Kangjeng Sultan ing Demak, para wali tansah paguneman angraosaken gaibing Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga. Mila parawali sepuh, sanget panggagasing galih, dènya bèda lawan ingkang ngumbara. Dènè para wali ingkang nèm, sarta para pamaganganipun saya kirang gadug panggagasing galih. Amung Susuhunan Panggung ingkang sampun ngregem wasitanipun Kangjeng Susuhunan Kalijaga. Mila sumalonong atur dhateng Sunan Giri, Sunan Kudus, kados ing punika pagunemanipun. Kula punika inggih sampun angsal berkahipun Kangjeng Sunan Kalijaga, nanging amung gelaran wahananing Dat kèmawon punika ngantos sawarsa dèrèng saged ngregem parlunipun. Ngantos dumugi sapriki meksa dèrèng mangerti nyatanipun. Mangka Kangjeng Sultan kaliyan pun Wada, pun Wadaka, anggènipun amaringi amung sadumuk malih, sageda gadug. Mila dados sakalangkung panggagasing manah. Sunan Kajenar, inggih Sèh Lemahbang amangsuli sugal dhateng Sunan Panggung, Ě, boten kadosa anggènipun ngraosaken, Sunan Panggung. Teka gampil temen pangandika Paduka. Menggah kahananing ngilmi punika tanpa kira, boten kènging kinaya ngapa. Sanadyan dipun jinggleng wewarahing wewadi, ananging dèrèng binuka kijaping Pangèran, yekti datanpa damel anggegurua. Awit ngilmi kasampurnan punika manawi boten angsal kanugrahaning Allah, tamtu tuwas tiwas, tur tanpa damel anggènipun puruita. AAK culture library 19

20 ===== ===== Sunan Giri angandika, Yèn mangkono sira iku wis pinaringan barkah lawan Sunan Kali? Kalèjemè malah kalawan Sunan Panggung. Yèn cilikanè Sèh Molana Ibrahim Jatiswara uga katara kedalè pamicara utawa rerasanè marang bangsa rahsa, akèh sulayanè. Tur ingsun iki kabèh, para wali, uga padha wiji saka Sunan Benang. Witè ing dhuwur pisan saka Ngampèldenta. Suprandènè kang wus katandha kasunyatanè marang ngilmu makripat, Sunan Kalijaga iku wus antuk gaibing kanugrahan. Mulanè kabèh para wali ora ana kang lawan mujijatè utawa kanugrahanè. Sunan Panggung matur, Puanapa Paduka nama Kaki Walaka? Para wali boten anyektosi, dados ing mangkè wajib sami dipun èngeti, supados ing tembè yèn wonten kaèlokan, dados boten balolokan ing paninggal. Ing nguni kula sampun angsal dhawuh piwelingan kados ing ngandhap punika : 1. Dhestar wulung, nyamping wulung, rasukan sami wulung, cundhuk sekar wora-wari bang, wangkingan warangka ladrang kacothè ngajeng, anyampiraken kacu gembaya. 2. Dhestar modang cemeng, rasukan tiga gangsal, paningset puluh watu malang, èpèk sangkelat cemeng, nyamping cakar ayam, nyampir kacu baya gembaya, nyothè wangkingan. 3. Sorban koncèran, baju kebayak mubah, ing jawi rasukan antakusuma, nyamping gembaya, kacu gembaya, lancingan panji-panji, gasperan. Panganggè tigang prekawis wau dugi sapunika boten kènging tinulad, yèn maha katamun walad. 4. Yèn cara kaji, busananipun dhuwung kaagem salebeting jubah. Ingkang dipun katingalaken amung jejeranipun. AAK culture library 20

21 ===== ===== 5. Yèn mangagem cara sudra papa, inggih sanget kusutipun, kados tiyang miskin, ananging ginemanipun kedah kumalungkung, angungkul-ungkuli sasamining tiyang. 6. Yèn mindha pawèstri, ingkang dipun agem bangsa aji pangapesa, sasaminipun. Mila duk mindha tiyang ngarit, nama Kaki Walaka, ginemanipun langkung adigang adiguna. Mila manawi kirang mulur panggalihipun, tamtu dados pasulayan, awit saking ngungasaken pangawikanipun. Sunan Giri miwah Sunan Kudus dahat sukaning galih, jalaran sampun tinedahaken titikanipun. Saupami boten dipun aturi, ing wuri badhè kasaluru kados ingkang sampun kalampahan. Temah badhè nuwuhaken salah surupanipun. Sareng sampun jinarwanan dèning Sunan Panggung, sadaya suka ing galih, jalaran para wali punika sampun sami suka sumungkem ing galih dhateng Sunan Panggung kalih Sunan Kajenar, tiga Sèh Ibrahim Jatiswara. Tetiga punika sejatosipun sampun nyuwun widana. Tegesipun : nyuwun barkahing Pangèran Kang Agung. Nadyan wong pidak padarakan, kedah canjè-canjè. Punika tembung Arab ingkang dèrèng wewangunan. Tegesipun : ingkang nyata nyatanè. Manawi sesikuning Pangèran, jampènipun andaluya punika giniro-gira, supadosipun harja kanjeng suistha jampi. Menggah ingkang kasebut ing suwalik punika, saking pikajengipun Sèh Ibrahim Jatiswara. Tembung Canjè wau nyata. Ginira andaluya punika tiyang ingkang ngglangyong tanpa kering. Harja kajeng suistha jampi tegesipun : kang urip ora kena pati. Rèhning Sèh Ibrahim Jatiswara pègo, dados boten cetha wicantenipun. Upami cetha makaten, Para wali sadaya, mugi sami anengerana. Yèn wonten larè gelanyong dèdè suwadosipun, inggih AAK culture library 21

22 ===== ===== punika nyata Sunan Kalijaga. Inggih punika ingkang urip tan kena ing pati. Kang langgeng, ora kena ing owah gingsir. Mila mawi kapethuk sadaya wau, mugi dèn prayitna. Utaminipun, manawi karsa mampir. Manawi boten, inggih ingkang ajrih, ingkang kurmat. Awit manawi wonten tiyang ingkang menthangul, malah dipun perpeki. Lega tyasè para wali sadaya, rumaos ing tembè badhè boten kènging cobinipun Kangjeng Sunan Kalijaga, awit sampun angsal pitedahipun Sunan Panggung bab ingkang dipun agem sadintenipun, utawi pangagemanipun ingkang padinan. Kacariyosaken sasampunipun makaten, para wali lajeng lelana, ngupados siti payah, awit sayah nalika rerejenganipun sami dipun abèr-abèr kajalonipun. Awit manawi ngalempruk sadaya, inggih katut papa sangsara. Kala samanten para wali lajeng darbè musintarasab, tegesipun : marèntah. Dados tiyang Demak sadaya sami manut dhateng Sunan Giri, lamenipun sadasa taun. Sareng mentas kapacel dèning Kangjeng Sunan ing Kalijaga, tiyang Demak lajeng sami purun manut. Ing nalika samanten Sunan Giri lajeng wiwit malincur. Arang sapatemon kaliyan Kangjeng Sultan, rukun kaliyan Sunan Kudus. Dipun timbali sapisan kaping kalih, ngantos kaping rambahrambah, meksa boten dhateng. Kangjeng Sultan dahat sungkawaning galih. Anuju satunggal dinten Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga anedhaki, sarwa tetakèn, Apa sababè, kadi ana kang rinasa? Mungguh mirudanè Sunan Giri lawan Sunan Kudus iku, anutugakè babangus Arya Jipang, supaya sida kalakon angraman. Kang iku, AAK culture library 22

23 ===== ===== Jebèng, aja sira rasakakè, mundhak ngungkat-ngungkat nalar. Anggur sira mamardia rahsaning ngilmu. Ayo ginilut kang prayogi. Kala semanten Kangjeng Sultan Demak kaliyan Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga sampun sami malebet ing kadhaton. Pun Wada, pun Wadaka boten kènging kantun. Sakawan pisan wau lajeng terus tedhak ing patamanan, tumamèng Wisma Kembang (Keterangan : manawi jaman samanika winastan Bandengan, A.H.). dumugining ngriku Kangjeng Susuhunan Kalijaga angandika makaten : Jebèng, ing mengko ingsun ambalèni wewejangan kahananing Dat, kaya mangkènè. Tilingena. Sajatinè ora ana apa-apa, awit duk maksih awang-awang, durung ana sawiji-wiji. Kang ana dhingin iku Ingsun. Ora ana Pangeran, anging Ingsun, sajatining Dat kang anglimputi ing sipatingsun, anartani ing amaningsun. Iya Ingsun sajatining Dat Kang Murba Amasèsa ing ngalam kabèh. Mungguh sajatining Dat anglimputi sipat iku, iya rupa kita pribadi, sanyata kalimputan Dating Pangeran Kang Agung. Anartani asma iku iya nama kita pribadi, nyata kaaken sebuting Dat Kang Wisèsa. Amartandhani apngal iya ya solah bawa kita pribadi, kaaken pakartining Dat kang èlok. Ing kono sira wus aja nganggo uwas sumelang manèh, awit satuhuning sipat kita iku nyata katitipan rahsaning Dat Kang Sampurna. Tandhaning manungsa kaaken Kalipah iku, saka wus kanyatahan saliring rahsa rumasa, padha kapurba ana ing sira. AAK culture library 23

24 ===== ===== Mula kasebut wewakil. Dadi ora mung Ratu kalawan kawulanè. Kabèh manungsa nyata wewakiling Allah. Tunggal Kawula Gusti, tanpa antara kahananè; tanpa sesawangan wahananè. Dènè kang kasebut wewakiling Allah iku Ratu. Mung dianggo misahakè sarèngat lawan hakèjatè baè. Mula dèn awas, aja uwas. Nyatanè kabèh manungsa pada nganggo pirantining jasat. Ora bèda lawan praboting Ratu. Ngibaratè mangkènè : 1. Kang dhing, Ratu iku kaupamakake sipating Gusti. Tandhanè, wenang murba amisèsa. Mungguhing sarèngatè, sapa madhani Ratu? 2. Kang kaping pindho, Kawula iku minangka warangkaning Gusti. Yakti ora kena yèn oncata salah sawiji. Upama kawula tanpa Gusti, sasat embanan tanpa sesotya. Dadi kaupamakakè kinjeng tanpa soja, anggalandha kari kandhang. Mangka sajatining kawruh iku iya dèn kongsi weruh. Ngilmu Makripat iku kawruh kang wus kasat mata nyatanè. Kaya kancana winor lawan sarining tembaga, pasthi ilang wujuding loro. Pasthi dadi sawiji. Aranè suwasa mulya. Ing kono maring endi wujuding kencana? Tiba ngendi sipating dembaga sari? Iya iku sejating Kawula Gusti. Yakti nora keno yèn kasebut roro. Mulanè wus aja nganggo wani ambèdakakè. Nyata, yèn Kawula iya Gusti, Gusti iya Kawula. Kangjeng Sultan ing Demak utawi pun Wada, pun Wadaka saya ngregut pangisepipun. Sasat bremara ngrabasèng kusuma. Ambangengeng tanpa kèndel, yèn dèrèng telas maduning puspita. Wasana nyuwun pitedah malih. Sadaya wau supados saya padhang, kadhapurna ing dederahan. AAK culture library 24

25 ===== ===== Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga amituruti. Kados makaten wejanganipun : 1. Jebèng, kang dingin dèn arani DAT. Tegesè : wujud sawiji, nanging wenang murba amisèsa. Awit DAT iku sipating Pangèran. Marmanè, yèn cilik samrican, binubut. Yèn gedhè angebeki jagad raya, jaba jero. 2. Jebèng, kang dèn arani SIR, iku angen-angen. Iya iku kang minangka warananing Pangèran. Iya iku bisa obah, tan nana kang ngobahakè. Iya iku kakèkating rahsa. Wahananè wenang nganakakè roh. Dadi sipating Atma, mahanani marang suksma, iya iku kang kasebut nyawa. 3. Jebèng, kang dèn arani NUR ing cahyaning Pangèran, kang dèn wenangakè dadi warangkaning suksma utawa bisa amrabawani sèsining dumadi ing jagad raya. 4. Jebèng, kang dèn arani KAYU iku uriping Pangèran, kang wus gumadhuh marang Sir Nur. Marmanè kasebut HIDAYATULLAHI. Tegesè : nyata uriping Pangèran. 5. Jebèng, mungguh kang dèn arani NEPSU iku sajatinè uriping cahya patang prakara, dadi sawiji anjajah saereping SIR, NUR, KAYU, NEPSU. Dadi obahing patang prakara mau mahanani wewenanging angen-angen. Mula NEPSU dèn arani HAWA. Matekè angkara murka. Ananging ora kena yèn kapisahna, awit minangko kekuwataning kahanan nyata. 6. Jebèng, kang dèn arani APNGAL iku budi. Marmanè kena dèn arani urip. Ananing Apngal enggonè urip mau kasorotan cahya patang prakara. Marma bisa ambabar cipta, rasa, sapanunggalanè. 7. Jebèng, mungguh jasad iku badan. Iya iku minangka wewadhaning Dat sawiji-wiji. Kawasanè bisa ngrasakakè lara kapènak, suka-sungkawa. AAK culture library 25

26 ===== ===== Namung sawiji Jebèng, dèn awas èling. Kabèh kang wus ingsun gelarakè iku, senadyan wus wenang sesilih Dating Pangèran, ananging ijih kena ing lara pati, ijih kena ketaman ing rencana. Amung sawiji kang langgeng, ora owah gingsir, ora kena lara pati, ora kena susah bungah. Iku mung asma kita sajati. Nyata urip, ora ana kang nguripi. Mulanè ana ngibarating para Pandhita, dèn umpamakakè simbar nèng kakayan. Uripè mung tumèpèl, tanpa milu pancering wit; ora milu nambahi oyod dhangkèlè. Suprandenè ngrembaka. Marmane dèn awas èling, aja uwas sumelang. Lairè Dat iku wus kawengku ana ing sira kabèh. Tegesè : iya aranira dhèwè. Iku kang kawasa mengku kabèh mau, awit mungging Pangèran iku ora kagungan nama. Muhung angagep ing nama kita pribadi. Iku kang dèn aku sesebutaning Pangèran Kang Agung, Kang Mahamulya. Ing kono sakaliring Dat kabèh mau ana sesebutan reringkesan, amung dhapur patang prakara : 1. DAT, tegesè : wujud. 2. SIPAT, tegesè : lelungidan ing rupa. 3. ASMA, tegesè : aran. 4. APNGAL, tegesè : budi. Patang prakara iku nuduhakè kang mahanani Nepsu. Marmane Nepsu bisa kanggonan cahya patang prakara. Iya iku tandhanè panuntuning karep iku kabèh. Kaya tha : 1. Cahya abang, pakaryanè bisa anggelar kang kaliru. 2. Cahya ireng, pakaryanè anenuntun panggawè sisip. 3. Cahya kuning, pakaryanè amemarah karep kang ora bener. 4. Cahya putih, pakaryanè anenuntun budi dtuhaka. AAK culture library 26

27 ===== ===== Marmane cahya patang prakara iku, nadyan ora mancorong, nanging amblerengi. Iku sangka warna-warna prabanè. Ananging, sanadyan nepsu patang prakara mau mung anggelar angkara murka, yèn sira bisa mepeti dedalanè, ora sumorot prabanè, pasthi ilang panase. Mungguh sawantahè, wus kasebut ing wewedharan triloka. Kaya tha : Bètalmakmur, Bètalmukaram, Bètalmukadas. Telung kahanan iku pasèwakaning Dat Kang Mahasuci. Marmanè yèn sira arsa sapatemon lawan Kang Agung, Kang Mahaluhur, anetepana pepeti babulpranapa. Tegesè : lawanging sawarga sangang prakara, kaya ing dalem panekungan, nutupi babahan hawa sasanga : 1. Netro karo. Iku memarah karep kang ala becik. 2. Lèng grana karo, anggèrèt urub kang tanpa kira kira. 3. Lèsan anuwuhakè wicara kang tanpa prayoga. 4. Parji, anuwuhakè karsa kang tanpa duga-duga. 5. Dubur, anggepar raksa. Ing kono anyangga rekasaning jasad. Yèn kurang awas, yakti nuwuhakè tiwas. Kabèh-kabèh iku lawang sanga, bisa dadi dedalaning swarga naraka. Mulanè kang para sujana, para sarjana, ingkang ahli budi, mardi nyataning ngilmu kasampurnan. Pasthi akèh kang padha anggelarakè marang muridè, nanging gèyonganè trekadhang amung wewedharanè triloka baè. Dadi gadugè, wong bisa mepet napsu hawa iku wus kalebu luwih. Wajibè kang anganggo para wali sajroning praja. Suprandènè nadyan wus padha jumeneng wali, ijèh ana ngeresing panemu. Marmanè sira dèn bisa mengku bener luputè para wali. Dèn èling marang rubet rentenging dumadi ing ngalam dunya kabèh iki, karana iku padha baè panggawèning Pangèran kang Amurbamisèsa. AAK culture library 27

28 ===== ===== Kangjeng Sultan ing Demak wus padhang tyasira terawangan, sumarambah dhateng palawija kekalih pisan. Pun Wada, pun Wadaka matur, Gusti kawula kang aparing iman, rèhning kawula lampahi pundi?. Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga ngandika, Luhur-endhek, gedhe-cilik, padha baè. Amung nganggo duga-duga. Tegesè : ing ngatasè wong cilik, nadyan ngilmunè dadi, durung kuwat andulu anak-bojonè. Mulanè nadyan tumeka ing pati, titis tumanjanè. Pun Wada, pun Wadaka matur, Nuwun kapundhi, amung sageda kalimputan ing sabda pangandika, sarta kaparengena kawula mantuk dhumateng asal kawula ing tanah Kidul. Bilih saged anglubèri anak-bojo kawula, sami katumusana ing sabda pangestu. Kacariyos pun Wada lawan Wadaka. Sasampunipun untuk nugraha saking saking berkahipun Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga, pun Wada, Wadaka sakalangkung memundhi. Wasana matur nyuwun kanca, rèhning sampun sepuh, sarta sampun lami dènya suwita ing Nata. Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga ndangu asalipun, Wada, pun Wadaka. Asal saking dhusun wanasida. Dinangu ing sedya matur, yèn kepingin pejah. Nanging senadyan sampun kinubur, kaparenga taksih tumuntur ring karaton Jawi. Ěnggalipun, palawija kekalih rinilan mantuk, sarana pinaringan brana. Palawija kalih dumugining alas Wanasida pejah. Nanging kuwandanipun kalih pisan kukut, tilar weweling makaten, Alas ing Wanasida akèh kayune jati siluman. Besuk dadia pirantining karaton Jawa. AAK culture library 28

29 ===== ===== Sareng anak putunipun atur uninga, Kangjeng Sunan Kalijaga nedhaki piyambak. Sarawuhing ngriku andangu dhateng warisipun, lamining tumeka dumugining pati. Ingkang dinangu matur sajarwa, Dhatengipun sèmah kawula punika saweg pendhak dinten, lajeng pejah. Wewelingipun namung nedahaken, manawi sawingking griya punika alas ageng. Kathah witipun jati, nanging kajengipun sami boten katingal. Manawi badhè uninga, kedah sarana toya mawi sekar setaman. Ingkang dipun anggè nandha, pangilon. Manawi katarimah, saged gana witing jati ageng. Ananging manawi dèdè karaton Jawi ingkang ngagem, boten kènging. Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga lajeng nglaksanani, dipun tandha sarana pangilon utawi kembang sataman, kanthi dedupa kang agung. Sasampuning makaten, Kangjeng Sultan namur kawula dhusun dhateng Wanasida. Dupi wus prapta lajeng sami nyatakaken. Wasana kanyatahan, wana ageng katingal. Tuhu tanpa sela, wit jati ageng-ageng. Kangjeng Susuhunan Kali lajeng dhedhawuh. Hè bojonè Wada lawan Wadaka, ing mengko mupakatna. Awit saka karsaningsun, ing alas Wanasida ingsun elih ing Danalaya, minangka panengeran patinè si Wada lawan Wadaka. Karo dènè rèhning wus dadi panuwunè si Wada lawan Wadaka kayu iki dadia pirantinè kraton Jawa. Ingsun wus angidèni, lestari. Aja katon, yèn nora bakal kagem ing Ratu. Kang liningan matur sandika. Kangjeng Sultan ing Demak utawi Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga lajeng kondur, paring tetilaran dunya sawatawis. Mila dados pèngetan sapariki, wana Danalaya kajengipun jati langkung kathah tur ageng-ageng, nanging boten katingal. Sadaya wit jati siluman. Dènè manawi badhè kanggè karaton, inggih saged AAK culture library 29

30 ===== ===== ngatingal. Nanging kedah dipun saranani sesajèn sekar setaman sarta pangilon, kanggè ngilokaken kajeng jati ingkang siluman wau. Ananging sanèsipun kagem ing Ratu, boten kènging. Kacariyos ing nalika punika Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga kaliyan Kangjeng Sultan ing Demak samargi-margi anggung imbal pangandika makaten : Jebèng, wruhanamu, mungguh patinè si Wada lawan Si Wadaka iku luwih becik, dènè bisa anggawa saraganè. Yèn kang durung sumurup, si nengguh mranyanyang dadi dhemit sing rumeksa kayu jati siluman. Mangka sadurungè si Mada, Wadaka mati, kayu jati wus padha tumuwuh. Dènè enggonè ora katon janggerenging kayu, ing nguni pananemè Sang Hyang Bathara Wisnu, nuju siluman. Dalah wijinè nalika janggleng uga saka wiwitan suwarga. Utawa nalika nanjakakè wiji, iya sarana sinung sabda, sing sapa trahing Wisnu jumeneng tanah Jawa, iku kena negor kayu ing alas Wanasida. Marmanè saiki ingsun elih aran Danalaya, karana dadi panengran, enggonè si Wada lawan Wadaka mati ana ngalas iku. Kangjeng Sultan ing Demak matur tanjanipun, Menggahing pati katun raganipun, punapa boten sinengguh mrenyanyang? Upami nunggil lawan dhangnyang ingkang tengga wana, saèstu nistha ngilminipun. Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga angandika : Iya bener kang angarani, karana sunduk prayoganè ora mlèsèt. Ananging, sajatinè ora paja-paja yèn anunggala panuksmanè lelembut, ananging ora timu-tinemu. Amung ana luputè si Wada lawan si Wadaka. Rada karikaten. Dadi ing pati mung sampurna baè. Wujuding sampurna iku mung nunggal lawan Datè Kang Agung. Dadi mung tetep piranti baè. Iya iku kang ingaran sampurnaning pati. Upama saangkatan engkas, pasthi AAK culture library 30

31 ===== ===== bisa tunggal lawan Hidayatullahi. Wus kena sinebut kamulyaning pati. Kanjeng Sultan ing Demak matur malih, Punapa wonten inggahipun malih? Kangjeng Sunan Kalijaga angandika : Teka amindho kardi, dènè sira wus ingsun pituturi, mungguh caritaning Kadis pangandikaning Allah, sing sapa wus nunggal hidayatjati, yakti wus kalebu punjul panggayuhè. Ananging yèn katetepakè ing wewejanganingsun ijèh nyamut-nyamut nyatanè, karana saangkataning Hidayatullahi, banjur tumaka ing ngalam kanyut. Iya iku dununging kalimput. Dènè yèn wus bisa anembadani kahananing ngalam iku, banjur tumaka sajatining kira. Iya iku alam kang wus tan kanyanan, karana ananè kalingan ing nikmatullahi. Sawusè tumeka ing ngalam sajatining kira, banjur ana rerupan kang sira durung tau sumurup salawasè urip. Yèn carita duk Kangjeng Nabi Adam, kang kadulu mau sinebut Wohing Kuldi. Mulanè Kangjeng Nabi Adam nganti kasiku, tunurunakè ing dunya, iya saka dhahar Wohing Kuldi mau. Upama duk nguni ora dhahar Woh Kuldi, pasthi tulus Nabi Adam, nora kasiku, tinetepakè anèng swarga baè. Ora nitahake manungsa iki kabèh. Kanjeng Sultan Demak matur, Sejatining Woh Kuldi? Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga ngandika : He Jebèng, mungguh kang diarani Wohing Kuldi iku sejatinè sesotya sarining swarga. Iya iku arang kang weruh rupanè dèning Allah Wohing Kuldi mau mung Nabi Adam dhèwè. Marmane ana sesiku, jalaran saka gajah ngidhak rapah, katempuh pepesing papah. Tegesè : kang dirilani rumeksa amung Nabi Adam. Wasana ngrusuhi rereksanè dhèwè. AAK culture library 31

32 ===== ===== Iya bener, kang agawè luput, wus dadi ukumè yen wong rusuh, anemu pakèwuh. Kanjeng Sultan matur, Menggah sesotya sarining swarga punika punapa? Kangjeng Susuhunan Kalijaga ngandika : Wruhanamu Jebèng, mungguh kang diarani sesotya sarining swarga iku kahananing jinem. Sajroning jinem iku : wadi. Sajroning wadi iku : madi. Sajroning madi iku : manikem. Sajroning maningkem iku : rahsa sajatining rahsa, kang ginawè dèning Allah, kang rinengga dèning suksma, kang pinardi dèning ati. Kangjeng Sultan ing Demak sampun mangertos. Sakalangkung anuwun kapundhi. Wasana nutugaken lampah sakalih-kalihipun. Sareng dumugi Delanggung, labuh tan ana wong lumaku. Alas gung liwang-liwung, kathah bebujengan ingkang galak-galak. Kangjeng Sultan Demak matur, menawi kapareng kasengkakaken ing lampah, supados angicalaken samar. Sunan Kalijaga angandika : Ngendi panggonanè samar, emar, wedi? Dadinè ana ing sirri dhèwè. Aja sumelang, karana iki pangajaraning tekat. Mungguh ing dalem ati, luwih sangka iki pakewuhè. Kari luput pisan, kena pisan. Balik kang dilakoni iki gampang malasahè. Bebasanè : saupama kapapag ing bebaya sarpa miwah sardula, kari ananting kuwandanè. Lamun sira kalah, sirna. Menang, ngukup. Mungguh kukupanè, sirna bathangè, pinangan ing sato galak. Balik ing ngalam akirat, wus anyandhak-nyandhak tuna, ngrangsang-ngrangsang luput. Maring ngendi palayunè? Andhelik, aling-alingan apa? awit ing pati kari sapisan. Ora bisa AAK culture library 32

33 ===== ===== menang ing aprang sabil. Tur mesthi kalahè, awit ing dalem pati, tanpa andulu apa-apa. Tan ana kayu kekayon kang katingalan. Mung kari awang-uwung, wus kari anglindhung dhèwè. Mulanè si Kaki Dhalang bisa gawè ngibarat Arjuna kalawan Semar. Ing saben ana bebaya, Semar nangisi ngajak lumayu. Yèn Semar wus umpetan, Janaka prang lawan buta. Marmanè Kaki Dhalang agawè ngibarat wewayangan, amung nuduhakè barang lelakoning ngurip. Mulanè yèn Janaka ijèh kairing Semar lunga, buta mati. Tegesè : mungguh lelakonè ngurip utawa lelakoning pati, yèn maksih samar-samar, pasthi jèdok panggayuhe, awit kurang wani tèkadè, uwas-uwas pamawasè. Yèn wus ilang sumelangè, kari melang tekadè, iya tutug sedyanè. Lamun nora mangkana, urip tutuging pati tansah dadi gawè, utawa tiwas uripè. Ewadenè yèn sira meksa durung wani andadar tèkad, pasthi ingsun bisa angulihakè marang Demak, padha sanalika teka. Kangjeng Sulatan matur, Gampil nglampahaken weninging tèkad. Wangsul ing mangkè anetepi angger-anggering karaton, inggih kedah dipun anggè. Dados angsal sakalih-kalihipun. Kangjeng Susuhunan ing Kalijaga angandika, Iya bener. Sasampuning makaten lajeng ambèbèr baju gebayak landhung. Kangjeng Sultan ing Demak kadhawuhan malebet ing lengenan kabayak landhung wau, kinen merem netranipun sapandurat. Saking nyata kuwasa Sèh Sutabarit, saged angingset paran ungguling jagad. Kangjeng Sultan ing Demak sami sakala manjing lengenan kulambi. Sakedhèping nètra dumugi ing Demak. Ing nalika punika Kangjeng Sultan ing Demak kaliyan Ingkang Sinuhun Kalijaga, sarawuhipun ing kadhaton taksih angdugèkaken AAK culture library 33