Senarai Singkatan PBB NHRI OHCHR PBB Wanita CSW UNDP UNFPA UNICEF CEDAW CRC CRPD ICC Pertubuhan Bangsa- Bangsa Bersatu Institusi- institusi Hak Asasi Manusia Pejabat Pesuruhjaya Tinggi Mengenai Hak Asasi Manusia Entiti Kesaksamaan Gender dan Memperkasakan Wanita PBB Suruhanjaya PBB Mengenai Status Wanita Program Pembangunan PBB Tabung Kependudukan PBB Tabung Kanak- Kanak PBB Konvensyen Mengenai Penghapusan Segala Bentuk Diskriminasi Terhadap Wanita Konvensyen Mengenai Hak Kanak- kanak Konvensyen mengenai Hak Orang Kurang Upaya Jawatankuasa Penyelaras Antarabangsa Bagi Institusi- Institusi Nasional Untuk Promosi Dan Perlindungan Hak Asasi Manusia ICPD Persidangan Antarabangsa Mengenai Kependudukan dan Pembangunan ICCPR Kovenan Antarabangsa Mengenai Hak Sivil dan Politik ICESCR Konvenan Antarabangsa Mengenai Hak Ekonomi, Sosial dan Kebudayaan MDG Sasaran Pembangunan Milenium PBB 1
PERISYTIHARAN DAN PROGRAM TINDAKAN AMMAN 1.0 Pengenalan 1.1 Perisytiharan dan Program Tindakan Amman merupakan sebuah kenyataan yang telah digubal di Persidangan Antarabangsa ke- 11 Jawatankuasa Penyelaras Antarabangsa Bagi Institusi- Institusi Nasional untuk Promosi dan Perlindungan Hak Asasi Manusia (ICC), yang telah diadakan di Amman, Jordan, pada 5-7 November 2012. Kenyataan tersebut menggariskan tindakan- tindakan yang boleh diambil, khususnya oleh institusi- institusi hak asasi manusia (NHRI) untuk menangani isu- isu diskriminasi dan keganasan terhadap wanita dan kanak- kanak, serta mempromosi kesaksamaan gender di peringkat tempatan, kebangsaan, serantau dan antarabangsa. 1.2 Hak Asasi Wanita dan Kanak- kanak Perempuan Walaupun rata- rata perjanjian hak asasi manusia menjamin hak wanita dan kanak- kanak perempuan, termasuk hak- hak politik, sivil, ekonomi, sosial dan kebudayaan, terdapat berbilion wanita yang masih menghadapi pencabulan atau penafian hak- hak mereka. Terdapat juga ramai wanita yang mengalami pelbagai bentuk diskriminasi bertindih. Berikut merupakan kumpulan- kumpulan wanita dan kanak- kanak perempuan yang dikenalpasti sebagai kumpulan- kumpulan yang lebih terdedah kepada risiko pencabulan/penafian hak asasi manusia: Wanita daripada golongan minoriti Wanita Orang Asal/Asli Wanita berketurunan Afrika Pelarian wanita dan yang mengalami proses penyingkiran dalaman Wanita migran Wanita yang tinggal di luar bandar atau di kawasan terpencil Wanita yang hidup dalam kemiskinan tegar Wanita dalam institusi tahanan Wanita kurang upaya Wanita warga emas Golongan janda Wanita dalam situasi konflik bersenjata dan pasca- konflik Wanita yang didiskriminasi atas dasar status HIV, keganasan domestik dan rumah tangga, pekerja seks, wanita yang berlainan seksualiti 2
dan/atau jantina, wanita yang terlibat dengan penyalahgunaan dadah dan wanita yang menjadi mangsa pemerdagangan orang. Terdapat beberapa faktor yang dikenalpasti sebagai penyumbang kepada peningkatan pencabulan hak- hak wanita dan kanak- kanak perempuan. Sebagai contoh, kemiskinan dan ketidaksamarataan boleh meningkatkan risiko diskriminasi, kelaparan dan keganasan terhadap wanita. Tambahan, kewujudan struktur/sistem yang rata- rata dikuasai kaum lelaki boleh merendahkan nilai kehidupan dan sumbangan wanita. Situasi militari, peperangan, keganasan, pengangguran dan pekerjaan tidak terjamin yang berterusan boleh memberi kesan nagatif ke atas masa, kesihatan, keselamatan, pendidikan dan keselamatan sosial dikalangan wanita dan kanak- kanak perempuan. Penggubalan Perisytiharan dan Program Tindakan Amman telah meningkatkan pengikitirafan terhadap peranan penting NHRI dalam mempromosi kesaksamaan gender. Perisytiharan Amman telah menggariskan beberapa langkah- langkah praktikal yang boleh diambil NHRI untuk memaju serta melindungi hak wanita dan kanak- kanak perempuan, dengan kerjasama aktor- aktor lain, seperti badan- badan kerajaan, aktor bukan kerajaan (NGOs), Persatuan Bangsa- Bangsa Bersatu (UN) dan pakar- pakar antarabangsa yang terkemuka. 2.0 Prinsip- prinsip dan Bidang Kerja 2.1 Berikut merupakan prinsip- prinsip am serta bidang tugasan yang telah dipersetujui oleh NHRI bagi menangani isu- isu hak wanita dan kanak- kanak perempuan dengan berkesan: i. Mengutamakan dan memastikan setiap pelan strategik, proses, polisi, program dan aktiviti sentiasa mengambilkira isu hak wanita dan kanak- kanak, serta kesaksamaan gender. ii. Menggalakkan jabatan- jabatan didalam NHRI yang bertanggungjawab ke atas isu- isu hak- hak wanita dan kanak- kanak perempuan, untuk bekerjasama dengan aktor- aktor khusus di peringkat nasional, serantau dan antarabangsa, termasuk kesatuan sekerja, agensi- agensi PBB, aktor bukan kerajaan, organisasi masyarakat sivil, serta organisasi serantau dan antarabangsa. iii. Mana dibenarkan, NHRI perlu memantau pencapaian kerajaan dan aktor bukan kerajaan dalam memenuhi kewajipannya terhadap hak asasi wanita dan kanak- kanak perempuan serta kesaksamaan gender. Dalam menjalankan penilaian ini, 3
NHRI haruslah mengambilkira dan menggunakan Platform Beijing serta 12 bidang kritikal yang telah diutarakan oleh Platform ini sebagai panduan rangka kerja. iv. Menyiasat dan menangani dakwaan pencabulan hak asasi wanita dan kanak- kanak perempuan, termasuk semua bentuk diskriminasi terhadap mereka, serta mengenalpasti faktor- faktor umum yang membawa kepada pencabulan hak- hak tersebut. v. Mana dibenarkan, NHRI harus membantu mangsa- mangsa dengan memastikan agar mereka mempunyai akses kepada prosedur mudah, termasuklah kepada remedi- remedi perundangan dan bukan perundangan bagi mereka yang ingin menuntut keadilan. vi. Jika NHRI mempunyai kuasa kuasi- kehakiman, ia hendaklah melaksanakan kuasa tersebut sepenuhnya untuk membantu mangsa, serta memberi tekanan kepada pihak berkuasa bagi mengambil tindakan pentadbiran atau pendakwaan jenayah terhadap pesalah. vii. Memastikan undang- undang dan dasar- dasar kebangsaan yang mengandungi peruntukan bagi melindungi dan mempromosi hak asasi wanita dan kanak- kanak perempuan, seperti yang terkandung di dalam Konvensyen Mengenai Penghapusan Segala Bentuk Diskriminasi Terhadap Wanita (CEDAW), Konvensyen Antarabangsa Mengenai Hak Sivil dan Politik (ICCPR), Konvensyen Antarabangsa Mengenai Hak Ekonomi, Sosial dan Kebudayaan (ICESCR), Konvensyen Mengenai Hak Kanak- Kanak (CRC) dan Konvensyen mengenai Hak Orang Kurang Upaya (CRPD). Perundangan dan dasar- dasar ini juga perlu mengambilkira norma dan piawaian hak asasi manusia yang lain. viii. Menggalakkan agar triti- triti hak asasi manusia digunapakai secara keseluruhannya bagi tujuan pelaksanaan triti- triti dengan lebih kukuh/efektif. ix. Memantau pelaksanaan syor- syor triti, prosedur khas, serta resolusi badan- badan antara kerajaan PBB, termasuklah Perhimpunan Agung PBB, Majlis Hak Asasi Manusia (HRC), Suruhanjaya Mengenai Status Wanita (CSW) dan Suruhanjaya Mengenai Penduduk dan Pembangunan. Pemantauan juga perlu dibuat ke atas perlaksanaan Kerajaan terhadap syor- syor Penilaian Penggalan Sejagat (UPR) yang telah diterima oleh Negara. 4
x. Bekerjasama dengan pembela- pembela hak asasi wanita untuk mempromosi akses mereka kepada remedi sekiranya berlaku pencabulan, khususnya dikalangan pembela- pembela yang terdiri daripada wanita yang merupakan mangsa pencabulan hak asasi manusia oleh kerana gender mereka atau kerana mereka mempertahankan kes- kes berkaitan gender tertentu. xi. Menjalin kerjasama dengan agensi- agensi PBB, seperti Entiti Kesaksamaan Gender dan Memperkasakan Wanita PBB (PBB Wanita), Program Pembangunan Pertubuhan Bangsa- Bangsa Bersatu (UNDP), Dana Kanak- Kanak PBB (UNICEF), Tabung Kependudukan PBB (UNFPA) dan Pejabat Pesuruhjaya Tinggi Mengenai Hak Asasi Manusia (OHCHR) bagi mengukuhkan kapasiti NHRI agar lebih berkesan dalam mempromosi dan melindungi hak asasi wanita dan kanak- kanak perepmpuan. xii. Menjalankan aktiviti- aktiviti pendidikan, promosi dan peningkatan kesedaran mengenai hak asasi wanita dan kanak- kanak perempuan serta kesaksamaan gender, dengan menumpukan usaha untuk membasmi prejudis dan tingkahlaku yang berdasarkaan idea kekurangan atau kelebihan sesuatu jantina atau berdasarkan stereotaip diantara golongan lelaki dan wanita. xiii. Merumus garis panduan berhubung hak asasi wanita dan kanak- kanak perempuan serta memantau kepatuhan kerajaan terhadap garis panduan tersebut. xiv. Memantau dan bekerjasama dengan individu dan kumpulan- kumpulan di sektor swasta dan bukan kerjaan bagi memastikan mereka tidak mendiskriminasi wanita dan kanak- kanak perempuan. xv. Memantau aktiviti- aktiviti perniagaan tempatan dan multinasional, serta melaporkan apa- apa kesan negatif terhadap hak asasi wanita dan kanak- kanak perempuan. xvi. Mempromosi hak wanita dan kanak- kanak perempuan dengan menggunakan mekanisma hak asasi manusia yang terdapat pada peringkat serantau dan antarabangsa, serta proses- proses antarabangsa seperti agenda pembangunan pasca- 2015, Kajian Semula Global bagi Persidangan Antarabangsa Program Kependudukan dan Pembangunan (ICPD) serta Platform Tindakan Beijing dan Program Tindakan Vienna. xvii. Apabila pihak kerajaan terlibat di dalam insitutsi kewangan dan perdagangan antarabangsa atau semasa terlibat di dalam perundingan sesuatu perjanjian 5
antarabangsa yang berkaitan, pihak kerajaan perlulah sentiasa mengutamakan hak asasi wanita dan kanak- kanak perempuan. 3.0 Bidang Tugasan Bagi NHRI 3.1 Jawatankuasa Persidangan telah menggariskan beberapa isu yang berkait rapat dengan kerja- kerja NHRI di semua rantau: i. NHRI dan Penyertaan Wanita dalam Politik dan Bidang Awam a. Mempromosi pemansuhan mana- mana perundangan yang mendiskriminasi hak wanita dimana perundangan- perundangan tersebut menghalang keupayaan wanita untuk mengambil bahagian dalam kegiatan kemasyarakatan dan politik. b. Mempromosi penghapusan aspek- aspek tradisi, budaya dan sosial, yang menjadi penghalang kepada wanita untuk mempraktikkan hak mereka untuk mengundi atau untuk mengambil bahagian dalam proses- proses kemasyarakatan, kedamaian dan politik. c. Menyediakan bantuan kepada wanita yang menghadapi cabaran sosial dan ekonomi (seperti buta huruf, berlainan bahasa, kemiskinan, dan sekatan terhadap hak wanita untuk bergerak bebas) yang menghalang mereka dari mengambil bahagian di dalam kegiatan kemasyarakatan dan politik. d. Menggalakkan penggunaan langkah- langkah khas yang bersifat sementara bagi memastikan perwakilan yang mencukupi dikalangan wanita bagi mengisi jawatan- jawatan di dalam kerajaan dan parti politik, sama ada menerusi pilihanraya ataupun secara perlantikan. e. Mempromosi mekanisma- mekanisma untuk memastikan suara wanita didengar dalam perkara- perkara yang boleh menjejaskan kesejahteraan mereka. ii. NHRI dan Hak Ekonomi dan Sosial Wanita a. Memastikan Kerajaan menghormati, melindungi dan mematuhi hak ekonomi, sosial dan kebudayaan wanita, dan menjamin agar tiada diskriminasi dikenakan apabila mereka mengamalkan hak- hak tersebut. 6
b. Menyokong usaha untuk mengkaji sama ada Kerajaan membelanjakan sumber- sumber yang ada secara maksimum untuk kemajuan hak ekonomi, sosial dan budaya wanita. Hasil daripada kajian tersebut perlulah dikongsi dengan Parlimen bagi membantu dalam proses pembuatan keputusan Kerajaan. c. Memastikan pemansuhan praktis berunsur diskriminasi dengan menilai undang- undang, dasar awam dan belanjawan, termasuk dasar ekonomi dan perdagangan, serta strategi- strategi yang berkaitan dengan pembasmian kemiskinan, populasi dan lain- lain strategi yang bertujuan mencapai Sasaran Pembangunan Milenium (MDGs). 1 d. Membantu menjalankan latihan berkenaan hak- hak wanita yang membabitkan ekonomi, sosial dan kebudayaan wanita dikalangan peguam, pendakwa raya, hakim, ahli- ahli Parlimen dan pegawai kerajaan. e. Menyokong dan memastikan akses kepada bantuan dikalangan wanita yang menjadi mangsa pencabulan hak asasi manusia, serta mempromosi hak ekonomi, social dan kebudayaan khususnya di negara- negara yang mempunyai tahap pengetahuan yang rendah. f. Menjalankan aktiviti bagi meningkatkan kesedaran bersama wanita untuk mendidik mereka berkenaan hak- hak mereka dan juga mekanisma- mekanisma yang sedia ada yang boleh digunakan untuk menuntuk hak- hak ekonomi, sosial dan kebudayaan mereka. g. Memantau program bantuan pembangunan untuk memastikan bahawa program- program tersebut tidak mendiskriminasi atau merugikan wanita, dan mengutamakan pencapaian kesaksamaan gender. h. Menyokong usaha untuk memantau hak wanita terhadap kerja yang memuaskan, termasuk gaji serta akses kepada pendidikan, latihan dan pembangunan profesional yang sama rata, dan juga memastikan hak wanita terhadap kesihatan, keselamatan dan kesejahteraan di semua tempat kerja. 1 Merujuk kepada lapan matlamat pembangunan tertentu yang dipersetujui oleh semua Negara dan semua institusi pembangunan terkemuka. Matlamat tersebut adalah untuk: a) Membasmi kemiskinan dan kelaparan, b) Mencapai pendidikan rendah yang universal, c) Meningkatkan kesaksamaan gender dan memperkasakan wanita, d) Mengurangkan kadar kematian kanak- kanak, e) Meningkatkan kesihatan ibu, f) Memerangi HIV/AIDS, Malaria dan penyakit- penyakit lain, g) Memastikan kemampanan alam sekitar, dan h) Mewujudkan perkongsian global untuk pembangunan. 7
i. Menyokong usaha- usaha pemantauan ke atas kerja- kerja tidak bergaji (seperti tugasan rumahtangga) dan menyediakan syor- syor untuk menyokong wanita yang mempunyai tanggungjawab penjagaan anak, di samping menggalakkan pembahagian tugas yang sama rata di rumah. iii. NHRI dan Keganasan terhadap Wanita dan Kanak- Kanak Perempuan a. Menggalakkan dan membantu dalam pengumpulan pengkalan data barasaskan bukti (contohnya, data, siasatan, penyelidikan) yang merangkumi sifat, tahap, punca dan kesan segala bentuk keganasan berasaskan gender, serta maklumat berkenaan keberkesanan langkah- langkah untuk mencegah dan menangani keganasan berasaskan gender. b. Mempromosi penggunaan undang- undang yang menentang keganasan rumah tangga dan keluarga, serangan seksual dan segala bentuk keganasan berasaskan gender, selaras dengan piawaian hak asasi manusia antarabangsa. c. Menyokong penggunaan Pelan Tindakan Kebangsaan untuk menangani keganasan terhadap wanita, yang juga memperuntukkan pemantauan dan penilaian secara bebas. d. Sekiranya mempunyai mandat, NHRI boleh menjalankan latihan untuk badan kehakiman,pegawai- pegawai awam dan penguatkuasa undang- undang, serta para professional perubatan tentang respon/tindakbalas yang boleh diambil ke atas kes- kes yang membabitkan keganasan terhadap wanita, kesaksamaan gender dan hak wanita. e. Mempromosi langkah- langkah, termasuk peruntukan hukuman serta langkah- langkah pencegahan dan pemulihan untuk melindungi wanita dan kanak- kanak perempuan yang menjadi mangsa kepada pemerdagangan manusia dan lain- lain bentuk eksploitasi seks. f. Membantu mangsa wanita dan kanak- kanak perempuan untuk mengakses prosedur aduan dan remedi termasuk pampasan, dan menggunakan kuasa kuasi- kehakiman NHRI bagi mengendalikan aduan- aduan berkenaan keganasan terhadap wanita dan kanak- kanak perempuan. g. Membangunkan program- program untuk mencegah dan memerangi gangguan seksual dan segala bentuk keganasan berasaskan gender di tempat kerja, sekolah, atau di institusi lain seperti tempat tahanan. 8
h. Mewujudkan atau menyokong perkhidmatan yang diperlukan oleh mangsa- mangsa keganasan berasaskan gender, termasuk pemulihan, kaunseling dan perkhidmatan perundangan, serta memastikan perkhidmatan- perkhidmatan ini boleh diakses terutamanya oleh kaum wanita yang lebih terdedah kepada diskriminasi dan keganasan. i. Mempromosi perlaksanaan Model Strategi- Strategi dan Langkah- Langkah Praktikal berkenaan Penghapusan Keganasan Terhadap Wanita dalam Bidang Pencegahan Jenayah dan Keadilan Jenayah, serta Peraturan Pertubuhan Bangsa- Bangsa Bersatu mengenai Layanan terhadap Banduan Wanita dan Langkah- Langkah tanpa Pemenjaraan bagi Pesalah Wanita (Peraturan Bangkok). j. Mewujudkan dan menyokong langkah- langkah bagi menangani pencabulan hak asasi manusia terhadap wanita dalam situasi konflik bersenjata, terutamanya keganasan seksual serta memastikan pesalah yang melakukan pencabulan ini dihukum. iv. NHRI dan Kesihatan serta Hak Reproduktif dikalangan Wanita a. Melindungi dan mempromosi hak reproduktif merangkumi hak untuk membuat keputusan sendiri, serta hak kepada tahap kesihatan seksual dan reproduktif yang tertinggi boleh dicapai, bebas daripada diskriminasi, keganasan dan paksaan, seperti yang disebutkan dalam Platform Tindakan Beijing serta Program Tindakan Persidangan Antarabangsa mengenai Penduduk dan Pembangunan. b. Menggalakkan dan membantu dalam pengumpulan pengkalan data berasaskan bukti (contohnya, data, siasatan, penyelidikan) mengenai kes- kes yang berkaitan dengan pencabulan hak reproduktif dan kesihatan seksual. Contoh pencabulan termasuklah pensterilan dan pengguguran secara paksaan, perkahwinan bawah umur, perkahwinan secara paksaan, mutilasi/pemotongan alat kelamin wanita, pemilihan jantina secara berat sebelah dan lain- lain amalan yang merbahaya. c. Mengkaji semula undang- undang dan peraturan- peraturan pentadbiran negara yang berkaitan dengan hak reproduktif, termasuk undang- undang yang mendiskriminasi atau menjadikan akses kepada perkhidmatan kesihatan seksual dan reproduktif, sebagai satu jenayah. Seterusnya, membuat cadangan bagi membantu negara kerajaan dalam memenuhi kewajipan mereka terhadap hak asasi manusia. 9
Mempromosi langkah- langkah yang dapat memastikan akses kepada maklumat serta perkhidmatan kesihatan seksual dan reproduktif, dan juga menyokong penubuhan mekanisma akauntabiliti apabila tanggungjawab ini tidak dipenuhi. 4.0 Peranan Tambahan NHRI 4.1 NHRI juga boleh mengambil tindakan- tindakan seperti berikut: i. Menggunakan Perisytiharan dan Program Tindakan Amman sebagai satu rangka kerja untuk memastikan pelaksanaan pelan tindakan serantau NHRI beserta lainlain usaha khusus yang akan dilaporkan pada mesyuarat- mesyuarat serantau NHRI dan pada Persidangan ICC. ii. Menterjemah Perisytiharan dan Program Tindakan ini ke dalam bahasa tempatan dan mengedarkannya secara meluas melalui siaran akhbar, laman web, media sosial, rangkaian masyarakat sivil dan mekanisma lain, untuk menigkatkan kesedaran secara meluas dikalangan masyarakat. iii. Menganjurkan forum kebangsaan yang melibatkan semua pihak berkaitan untuk membincangkan hasil Persidangan ke- 11 serta langkah- langkah bagi melaksana Program Tindakan Amman di peringkat kebangsaan. 5.0 Peranan ICC 5.1 Persidangan juga bersetuju agar ICC:- i. Mendedikasikan satu sesi untuk peranan NHRI dalam mempromosi dan melindungi hak wanita pada mesyuarat agung tahunannya. ii. Mempromosi komposisi majmuk dalam NHRI (termasuk berasaskan gender, etnik, status minoriti) sebagai mana yang telah disyaratkan oleh Prinsip- prinsip Paris. iii. Meneruskan kerja- kerja untuk memastikan penyertaan bebas dikalangan NHRI berstatus A di CSW, seperti mana yang digalakkan oleh Resolusi 20/14 Majlis Hak Asasi Manusia PBB. ICC berserta jawatankuasa- jawantankuasa penyelaras NHRI serantaunya juga perlu memastikan agar mereka berhubung dengan kerajaan masing- masing pada sesi ke- 57 CSW yang memfokuskan isu Penghapusan dan pencegahan segala bentuk jkeganasan terhadap wanita dan kanak- kanak perempuan. 10