Bab 16. LIMIT dan TURUNAN. Motivasi. Limit Fungsi. Fungsi Turunan. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan Turunan 1/35

dokumen-dokumen yang mirip
MAKALAH MATEMATIKA DASAR TURUNAN (DIFERENSIAL)

Definisi 4.1 Fungsi f dikatakan kontinu di titik a (continuous at a) jika dan hanya jika ketiga syarat berikut dipenuhi: (1) f(a) ada,

MATEMATIKA TURUNAN FUNGSI

Gambar 1. Gradien garis singgung grafik f

MATEMATIKA SMK TEKNIK LIMIT FUNGSI : Limit Fungsi Limit Fungsi Aljabar Limit Fungsi Trigonometri

3 LIMIT DAN KEKONTINUAN

Turunan Fungsi. h asalkan limit ini ada.

LIMIT DAN KEKONTINUAN

Matematika Dasar FUNGSI DAN GRAFIK

MA1201 KALKULUS 2A (Kelas 10) Bab 8: Bentuk Tak Tentu d

FUNGSI dan LIMIT. 1.1 Fungsi dan Grafiknya

: 6. Menggunakan konsep limit fungsi dan turunan fungsi dalam pemecahan masalah.

Rencana Pembelajaran

Matematika

DERIVATIVE (continued)

Matematika I : Limit. Dadang Amir Hamzah. Dadang Amir Hamzah Matematika I Semester I / 79

KALKULUS BAB II FUNGSI, LIMIT, DAN KEKONTINUAN. DEPARTEMEN TEKNIK KIMIA Universitas Indonesia

FUNGSI LOGARITMA ASLI

= + atau = - 2. TURUNAN 2.1 Definisi Turunan fungsi f adalah fungsi yang nilainya di setiap bilangan sebarang c di dalam D f diberikan oleh

Turunan Fungsi Aljabar. , karena melengkung maka

LIMIT DAN KONTINUITAS. Arum Handini Primandari

MATEMATIKA TURUNAN FUNGSI

MATEMATIKA TURUNAN FUNGSI

MATEMATIKA TURUNAN FUNGSI

KALKULUS 1 HADI SUTRISNO. Pendidikan Matematika STKIP PGRI Bangkalan. Hadi Sutrisno/P.Matematika/STKIP PGRI Bangkalan

Matematika

Kurikulum 2013 Antiremed Kelas 11 Matematika

Catatan Kuliah MA1123 KALKULUS ELEMENTER I BAB III. TURUNAN

FUNGSI DAN LIMIT FUNGSI

TURUNAN. Bogor, Departemen Matematika FMIPA-IPB. (Departemen Matematika FMIPA-IPB) Kalkulus: Turunan Bogor, / 50

Nughthoh Arfawi Kurdhi, M.Sc Department of Mathematics FMIPA UNS

FUNGSI-FUNGSI INVERS

Hendra Gunawan. 4 September 2013

bila limitnya ada. Dengan penggantian x = c+ h, jika x c h 0 dan x c h turunan fungsi f di c dapat dituliskan dalam bentuk: x c

BAB I DERIVATIF (TURUNAN)

Nughthoh Arfawi Kurdhi, M.Sc Department of Mathematics FMIPA UNS

Kalkulus 2. Teknik Pengintegralan ke - 1. Tim Pengajar Kalkulus ITK. Institut Teknologi Kalimantan. Januari 2018

Teknik Pengintegralan

BAB III Diferensial. Departemen Teknik Kimia Universitas Indonesia

Barisan dan Deret Agus Yodi Gunawan

Catatan Kuliah MA1123 Kalkulus Elementer I

Kalkulus Diferensial week 09. W. Rofianto, ST, MSi

Pembahasan Soal SIMAK UI 2012 SELEKSI MASUK UNIVERSITAS INDONESIA. Disertai TRIK SUPERKILAT dan LOGIKA PRAKTIS. Matematika Dasar

FUNGSI LOGARITMA ASLI

PREDIKSI UN 2014 MATEMATIKA IPA

LEMBAR KERJA SISWA 1. : Menggunakan Konsep Limit Fungsi Dan Turunan Dalam Pemecahan Masalah

K13 Revisi Antiremed Kelas 11 Matematika

Matematika

Materi W8e TRIGONOMETRI 1. Kelas X, Semester 2. E. Grafik Fungsi Trigonometri.

TURUNAN FUNGSI. dy (y atau f (x) atau ) dx. Hal-hal yang perlu diingat untuk menyelesaikan turunan fungsi aljabar adalah :

DIKTAT KALKULUS DASAR

SEKOLAH MENENGAH KEJURUAN NEGERI 1 TEMON

LIMIT DAN KEKONTINUAN

MA1201 KALKULUS 2A Do maths and you see the world

15. TURUNAN (DERIVATIF)

MA1201 KALKULUS 2A (Kelas 10) Bab 7: Teknik Pengintegral

a b c d e nol di belakang pada representasi desimalnya adalah... a b c d e. 40.

Bagian 2 Matriks dan Determinan

DASAR-DASAR ANALISIS MATEMATIKA

A. Penggunaan Konsep dan Aturan Turunan

10. TEOREMA NILAI RATA-RATA

Zulfaneti Yulia Haryono Rina F ebriana. Berbasis Penemuan Terbimbing = = D(sec x)= sec x tan x, ( + ) ( ) ( )=

Soal dan Pembahasan UN Matematika SMA IPA Tahun 2013

MA1201 KALKULUS 2A (Kelas 10) Bab 7: Teknik Pengintegral

INTISARI KALKULUS 2. Penyusun: Drs. Warsoma Djohan M.Si. Open Source. Not For Commercial Use

LIMIT FUNGSI. A. Menentukan Limit Fungsi Aljabar A.1. Limit x a Contoh A.1: Contoh A.2 : 2 4)

Analisis Riil II: Diferensiasi

LIMIT KED. Perhatikan fungsi di bawah ini:

f (a) = laju perubahan y = f(x) pada x = a = turunan pertama y=f(x) pada x = a

3 LIMIT DAN KEKONTINUAN

B. y = 1 x 2 1 UN-SMK-TEK Jika A = 2 0

tidak terdefinisi ketika x = 1, tetapi dapat kita peroleh

FUNGSI. Berdasarkan hubungan antara variabel bebas dan terikat, fungsi dibedakan dua: fungsi eksplisit dan fungsi implisit.

= F (x)= f(x)untuk semua x dalam I. Misalnya F(x) =

TURUNAN FUNGSI KELAS : XI IPS

SILABUS PEMBELAJARAN

TIM MATEMATIKA DASAR I

Turunan Fungsi dan Aplikasinya

2.1 Soal Matematika Dasar UM UGM c. 1 d d. 3a + b. e. 3a + b. e. b + a b a

Fungsi F disebut anti turunan (integral tak tentu) dari fungsi f pada himpunan D jika. F (x) = f(x) dx dan f (x) dinamakan integran.

BAGIAN KEDUA. Fungsi, Limit dan Kekontinuan, Turunan

Indikator : Menentukan penarikan kesimpulan dari beberapa premis. Modus Ponens Modus Tollens Silogisme

Pembahasan SNMPTN 2011 Matematika IPA Kode 576

matematika TURUNAN TRIGONOMETRI K e l a s A. Rumus Turunan Sinus dan Kosinus Kurikulum 2006/2013 Tujuan Pembelajaran

MA3231 Analisis Real

log2 PEMBAHASAN SOAL TRY OUT = = 2 1 = 27 8 = 19 Jawaban : C = = = 2( 15 10) Jawaban : B . 4. log3 1 2 (1) .

MATEMATIKA MODUL 4 TURUNAN FUNGSI KELAS : XI IPA SEMESTER : 2 (DUA)

APLIKASI TURUNAN ALJABAR. Tujuan Pembelajaran. ) kemudian menyentuh bukit kedua pada titik B(x 2

BAB IV HASIL DAN PEMBAHASAN. dan XI IPA2 pada bulan April- Mei Pada bulan April 2014 peneliti

LUAS DAERAH DI BAWAH KURVA SUATU FUNGSI

Matematika I: Turunan. Dadang Amir Hamzah. Dadang Amir Hamzah Matematika I Semester I / 61

KALKULUS. Laporan Ini Disusun Untuk Memenuhi Mata Kuliah KALKULUS Dosen Pengampu : Ibu Kristina Eva Nuryani, M.Sc. Disusun Oleh :

f (a) = laju perubahan y = f(x) pada x = a = turunan pertama y=f(x) pada x = a

Pertemuan ke 8. GRAFIK FUNGSI Diketahui fungsi f. Himpunan {(x,y): y = f(x), x D f } disebut grafik fungsi f.

Matematika I: Turunan. Dadang Amir Hamzah. Dadang Amir Hamzah Matematika I Semester I / 75

PENERAPAN TURUNAN MAT 4 D. PERSAMAAN GARIS SINGGUNG KURVA A. PENDAHULUAN B. DALIL L HÔPITAL C. PERSAMAAN PADA KINEMATIKA GERAK TURUNAN. MATERI78.

PREDIKSI UAN MATEMATIKA 2008 Oleh: Heribertus Heri Istiyanto, S.Si Blog:

Menurut jenisnya, fungsi dapat dibedakan menjadi (1) Fungsi aljabar (2) Fungsi transenden

BAB I SISTEM BILANGAN REAL

Transkripsi:

Bab 16 Grafik LIMIT dan TURUNAN Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 1/35

Grafik Pada dasarnya, konsep limit dikembangkan untuk mengerjakan perhitungan matematis yang melibatkan: nilai sangat kecil; Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 2/35

Grafik Pada dasarnya, konsep limit dikembangkan untuk mengerjakan perhitungan matematis yang melibatkan: nilai sangat kecil; nilai sangat besar; Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 2/35

Grafik Pada dasarnya, konsep limit dikembangkan untuk mengerjakan perhitungan matematis yang melibatkan: nilai sangat kecil; nilai sangat besar; besaran yang tidak dapat diketahui nilainya secara tepat. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 2/35

Grafik Perhatikan fungsi f(x) = x2 9 x 3. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 3/35

Grafik Perhatikan fungsi f(x) = x2 9 x 3. f(x) tidak ada nilainya di x = 3, karena terjadi pembagian dengan nol. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 3/35

Grafik Perhatikan fungsi f(x) = x2 9 x 3. f(x) tidak ada nilainya di x = 3, karena terjadi pembagian dengan nol. Untuk x 3 fungsi tersebut dapat diubah menjadi f(x) = (x 3)(x + 3) x 3 = x + 3. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 3/35

Untuk x 3, Grafik f(x) = (x 3)(x + 3) x 3 = x + 3, dan perhatikan nilai f(x) untuk x di dekat 3 x 2 2,5 2,9 2,99 2,999 2,9999 2,999999... f(x) 5 5,5 5,9 5,99 5,999 5,9999 5,999999... Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 4/35

Untuk x 3, Grafik f(x) = (x 3)(x + 3) x 3 = x + 3, dan perhatikan nilai f(x) untuk x di dekat 3 x 2 2,5 2,9 2,99 2,999 2,9999 2,999999... f(x) 5 5,5 5,9 5,99 5,999 5,9999 5,999999... Diduga bahwa untuk x mendekati 3 dari sebelah kiri, maka nilai f(x) makin dekat ke 6, dapat ditulis lim f(x) = 6 x 3 Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 4/35

Untuk x 3, Grafik f(x) = (x 3)(x + 3) x 3 = x + 3, dan perhatikan nilai f(x) untuk x di dekat 3 x 2 2,5 2,9 2,99 2,999 2,9999 2,999999... f(x) 5 5,5 5,9 5,99 5,999 5,9999 5,999999... Diduga bahwa untuk x mendekati 3 dari sebelah kiri, maka nilai f(x) makin dekat ke 6, dapat ditulis lim f(x) = 6 x 3 dibaca: limit fungsi f(x) untuk x mendekati 3 dari sebelah kiri sama dengan 6. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 4/35

Grafik Dapat juga dilakukan pencarian nilai fungsi f(x) dengan pendekatan dari sebelah kanan: x 4 3, 5 3, 2 3, 1 3, 01 3, 001 3, 0001 3, 00001... f(x) 7 6, 5 6, 2 6, 1 6, 01 6, 001 6, 0001 6, 00001... Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 5/35

Grafik Dapat juga dilakukan pencarian nilai fungsi f(x) dengan pendekatan dari sebelah kanan: x 4 3, 5 3, 2 3, 1 3, 01 3, 001 3, 0001 3, 00001... f(x) 7 6, 5 6, 2 6, 1 6, 01 6, 001 6, 0001 6, 00001... Diduga bahwa untuk x mendekati 3 dari sebelah kanan, maka nilai f(x) makin dekat ke 6, dapat ditulis lim f(x) = 6 x 3 + Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 5/35

Grafik Dapat juga dilakukan pencarian nilai fungsi f(x) dengan pendekatan dari sebelah kanan: x 4 3, 5 3, 2 3, 1 3, 01 3, 001 3, 0001 3, 00001... f(x) 7 6, 5 6, 2 6, 1 6, 01 6, 001 6, 0001 6, 00001... Diduga bahwa untuk x mendekati 3 dari sebelah kanan, maka nilai f(x) makin dekat ke 6, dapat ditulis lim f(x) = 6 x 3 + dibaca: limit fungsi f(x) untuk x mendekati 3 dari sebelah kanan sama dengan 6. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 5/35

Grafik Jika maka ditulis lim f(x) = lim f(x) = L x a x a + lim f(x) = L x a dan disebut limit dua sisi (sisi kiri dan kanan). Dalam hal ini L disebut limit fungsi f. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 6/35

Beberapa limit dasar lim k = k x a lim x = a x a lim k = k x + lim x = + x + lim k = k x lim x = x Grafik Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 7/35

Beberapa limit dasar Grafik lim k = k x a lim x = a x a Contoh: lim 3 = 3 x 2 lim k = k x + lim x = + x + lim k = k x lim x = x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 7/35

Beberapa limit dasar Grafik lim k = k x a lim x = a x a Contoh: lim 3 = 3 x 2 lim k = k x + lim x = + x + lim 3 = 3 x + lim k = k x lim x = x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 7/35

Beberapa limit dasar Grafik lim k = k x a lim x = a x a Contoh: lim 3 = 3 x 2 lim k = k x + lim x = + x + lim 3 = 3 x + lim k = k x lim x = x lim 3 = 3 x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 7/35

Beberapa limit dasar Grafik lim k = k x a lim x = a x a Contoh: lim 3 = 3 x 2 lim x = 5 x 5 lim k = k x + lim x = + x + lim 3 = 3 x + lim k = k x lim x = x lim 3 = 3 x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 7/35

Beberapa limit dasar Grafik lim k = k x a lim x = a x a Contoh: lim 3 = 3 x 2 lim x = 5 x 5 lim k = k x + lim x = + x + lim 3 = 3 x + lim x = + x + lim k = k x lim x = x lim 3 = 3 x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 7/35

Beberapa limit dasar Grafik lim k = k x a lim x = a x a Contoh: lim 3 = 3 x 2 lim x = 5 x 5 lim k = k x + lim x = + x + lim 3 = 3 x + lim x = + x + lim k = k x lim x = x lim 3 = 3 x lim x = x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 7/35

Sifat-sifat limit Misal lim f(x) = L dan lim g(x) = M, dan c bilangan real, x a x a maka Grafik Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 8/35

Sifat-sifat limit Grafik Misal lim f(x) = L dan lim g(x) = M, dan c bilangan real, x a x a maka [ ] (a) lim f(x) + g(x) = lim f(x) + lim g(x) = L + M x a x a x a Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 8/35

Sifat-sifat limit Grafik Misal lim f(x) = L dan lim g(x) = M, dan c bilangan real, x a x a maka [ ] (a) lim f(x) + g(x) = lim f(x) + lim g(x) = L + M x a x a x a (b) lim x a cf(x) = c lim x a f(x) = cl Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 8/35

Sifat-sifat limit Grafik Misal lim f(x) = L dan lim g(x) = M, dan c bilangan real, x a x a maka [ ] (a) lim f(x) + g(x) = lim f(x) + lim g(x) = L + M x a x a x a (b) lim x a cf(x) = c lim x a f(x) = cl [ (c) lim f(x)g(x) x a ] = lim x a f(x) lim x a g(x) = LM Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 8/35

Sifat-sifat limit Grafik Misal lim f(x) = L dan lim g(x) = M, dan c bilangan real, x a x a maka [ ] (a) lim f(x) + g(x) = lim f(x) + lim g(x) = L + M x a x a x a (b) lim x a cf(x) = c lim x a f(x) = cl [ (c) lim f(x)g(x) x a (d) lim x a [ ] f(x) = g(x) ] = lim x a f(x) lim x a g(x) = LM lim f(x) x a lim g(x) = L M untuk M 0 x a Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 8/35

Sifat-sifat limit Grafik Misal lim f(x) = L dan lim g(x) = M, dan c bilangan real, x a x a maka [ ] (a) lim f(x) + g(x) = lim f(x) + lim g(x) = L + M x a x a x a (b) lim x a cf(x) = c lim x a f(x) = cl [ (c) lim f(x)g(x) x a (d) lim x a [ ] f(x) = g(x) ] = lim x a f(x) lim x a g(x) = LM lim f(x) x a lim g(x) = L M untuk M 0 x a (e) lim x a f(x) = lim x a f(x) = L, untuk L 0 Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 8/35

Limit dari polinomial Contoh: Grafik Dapatkan lim x 5 (x 2 4x + 3) dan jelaskan setiap langkahnya. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 9/35

Limit dari polinomial Contoh: Grafik Dapatkan lim x 5 (x 2 4x + 3) dan jelaskan setiap langkahnya. Jawab: lim x 5 (x2 4x + 3) = Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 9/35

Limit dari polinomial Contoh: Grafik Dapatkan lim x 5 (x 2 4x + 3) dan jelaskan setiap langkahnya. Jawab: lim x 5 (x2 4x + 3) = lim x 2 lim 4x + lim 3 x 5 x 5 x 5 Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 9/35

Limit dari polinomial Contoh: Grafik Dapatkan lim x 5 (x 2 4x + 3) dan jelaskan setiap langkahnya. Jawab: lim x 5 (x2 4x + 3) = lim x 2 lim 4x + lim 3 x 5 x 5 x 5 = Sifat (a) Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 9/35

Limit dari polinomial Contoh: Grafik Dapatkan lim x 5 (x 2 4x + 3) dan jelaskan setiap langkahnya. Jawab: lim x 5 (x2 4x + 3) = lim x 2 lim 4x + lim 3 x 5 x 5 x 5 = lim x 5 x lim x 5 x 4 lim x 5 x + lim x 5 3 Sifat (a) Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 9/35

Limit dari polinomial Contoh: Grafik Dapatkan lim x 5 (x 2 4x + 3) dan jelaskan setiap langkahnya. Jawab: lim x 5 (x2 4x + 3) = lim x 2 lim 4x + lim 3 x 5 x 5 x 5 = lim x 5 x lim x 5 x 4 lim x 5 x + lim x 5 3 = 5 2 4(5) + 3 Sifat (a) Sifat, (b) dan (c) Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 9/35

Limit dari polinomial Contoh: Grafik Dapatkan lim x 5 (x 2 4x + 3) dan jelaskan setiap langkahnya. Jawab: lim x 5 (x2 4x + 3) = lim x 2 lim 4x + lim 3 x 5 x 5 x 5 = lim x 5 x lim x 5 x 4 lim x 5 x + lim x 5 3 = 5 2 4(5) + 3 = 8 Sifat (a) Sifat, (b) dan (c) Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 9/35

Limit polinomial Untuk sebarang polinomial Grafik p(x) = c 0 + c 1 x + + c n x n dan sebarang bilangan real a, berlaku lim p(x) = c 0 + c 1 a + + c n a n = p(a) x a Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 10/35

Limit polinomial Untuk sebarang polinomial Grafik p(x) = c 0 + c 1 x + + c n x n dan sebarang bilangan real a, berlaku Contoh: lim p(x) = c 0 + c 1 a + + c n a n = p(a) x a ( ) lim x 2 4x + 3 = 5 2 4(5) + 3 = 8 x 5 Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 10/35

Limit fungsi rasional Grafik rasional merupakan pembagian dari dua polinomial. Limit polinomial dan Sifat limit (d) dapat digunakan sebagai kombinasi untuk menghitung limit dari fungsi rasional. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 11/35

Limit fungsi rasional Grafik rasional merupakan pembagian dari dua polinomial. Limit polinomial dan Sifat limit (d) dapat digunakan sebagai kombinasi untuk menghitung limit dari fungsi rasional. Contoh: Dapatkan lim x 2 5x 3 + 4 x 3 Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 11/35

Limit fungsi rasional Grafik rasional merupakan pembagian dari dua polinomial. Limit polinomial dan Sifat limit (d) dapat digunakan sebagai kombinasi untuk menghitung limit dari fungsi rasional. Contoh: Dapatkan lim x 2 5x 3 + 4 x 3 Jawaban: 5x 3 + 4 lim x 2 x 3 lim(5x 3 + 4) = x 2 lim (x 3) = 5 23 + 4 = 44 2 3 x 2 Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 11/35

Limit fungsi rasional Grafik rasional merupakan pembagian dari dua polinomial. Limit polinomial dan Sifat limit (d) dapat digunakan sebagai kombinasi untuk menghitung limit dari fungsi rasional. Contoh: Dapatkan lim x 2 5x 3 + 4 x 3 Jawaban: 5x 3 + 4 lim x 2 x 3 lim(5x 3 + 4) = x 2 lim (x 3) = 5 23 + 4 = 44 2 3 x 2 Perhatikan bahwa cara tersebut hanya berlaku untuk penyebut yang tidak nol. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 11/35

Perhatikan fungsi berikut Grafik f(x) = x + 2 x untuk x makin besar (positif) tanpa batas: x 1 10 100 10 3 10 7 10 9... f(x) 3 1,2 1,02 1,002 1,0000002 1,000000002... Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 12/35

Perhatikan fungsi berikut Grafik f(x) = x + 2 x untuk x makin besar (positif) tanpa batas: x 1 10 100 10 3 10 7 10 9... f(x) 3 1,2 1,02 1,002 1,0000002 1,000000002... jika x terus makin besar, maka dugaan nilai f(x) akan mendekati 1, yang ditulis x + 2 lim = 1 x x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 12/35

Perhatikan fungsi berikut Grafik f(x) = x + 2 x untuk x makin besar (positif) tanpa batas: x 1 10 100 10 3 10 7 10 9... f(x) 3 1,2 1,02 1,002 1,0000002 1,000000002... jika x terus makin besar, maka dugaan nilai f(x) akan mendekati 1, yang ditulis x + 2 lim = 1 x x y 3 1 f (x) = x + 2 x x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 12/35

Limit fungsi rasional, untuk x dan x + Grafik Limit fungsi rasional untuk x + atau x hanya dipengaruhi oleh suku dengan pangkat tertinggi pada pembilang dan penyebutnya, yaitu jika c n 0 dan d m 0, dan lim x + lim x c 0 + c 1 x + + c n x n d 0 + d 1 x + + d m x m = c 0 + c 1 x + + c n x n d 0 + d 1 x + + d m x m = lim x + lim x c n x n d m x m c n x n d m x m Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 13/35

Limit fungsi rasional, untuk x dan x + Grafik Contoh: 3x + 5 1 lim x + 6x 8 = Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 14/35

Limit fungsi rasional, untuk x dan x + Grafik Contoh: 3x + 5 1 lim x + 6x 8 = lim 3x x + 6x = Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 14/35

Limit fungsi rasional, untuk x dan x + Grafik Contoh: 3x + 5 1 lim x + 6x 8 = lim 3x x + 6x = lim 1 x + 2 = 1 2 Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 14/35

Limit fungsi rasional, untuk x dan x + Grafik Contoh: 3x + 5 1 lim x + 6x 8 = 4x 2 x 2 lim x 2x 3 5 = lim 3x x + 6x = lim 1 x + 2 = 1 2 Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 14/35

Limit fungsi rasional, untuk x dan x + Grafik Contoh: 3x + 5 1 lim x + 6x 8 = lim 3x x + 6x = 4x 2 x 2 lim x 2x 3 5 = lim 4x 2 x 2x 3 = lim 1 x + 2 = 1 2 Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 14/35

Limit fungsi rasional, untuk x dan x + Grafik Contoh: 3x + 5 1 lim x + 6x 8 = 4x 2 x 2 lim x 2x 3 5 = lim 3x x + 6x = lim 4x 2 x 2x 3 = lim 1 x + 2 = 1 2 lim 2 x x = Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 14/35

Limit fungsi rasional, untuk x dan x + Grafik Contoh: 3x + 5 1 lim x + 6x 8 = 4x 2 x 2 lim x 2x 3 5 = lim 3x x + 6x = lim 4x 2 x 2x 3 = lim 1 x + 2 = 1 2 lim 2 x x = 0 Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 14/35

Limit fungsi rasional, untuk x dan x + Grafik Contoh: 3x + 5 1 lim x + 6x 8 = 4x 2 x 2 lim x 2x 3 5 = 3 2x 4 3 lim x + x + 1 = lim 3x x + 6x = lim 4x 2 x 2x 3 = lim 1 x + 2 = 1 2 lim 2 x x = 0 Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 14/35

Limit fungsi rasional, untuk x dan x + Grafik Contoh: 3x + 5 1 lim x + 6x 8 = 4x 2 x 2 lim x 2x 3 5 = lim 3x x + 6x = lim 4x 2 x 2x 3 = 3 2x 4 3 lim x + x + 1 = lim 2x 4 x + x lim 1 x + 2 = 1 2 lim 2 x x = 0 = Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 14/35

Limit fungsi rasional, untuk x dan x + Grafik Contoh: 3x + 5 1 lim x + 6x 8 = 4x 2 x 2 lim x 2x 3 5 = lim 3x x + 6x = lim 4x 2 x 2x 3 = 3 2x 4 3 lim x + x + 1 = lim 2x 4 x + x lim 1 x + 2 = 1 2 lim 2 x x = 0 = lim x + 2x3 = Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 14/35

subsetionlimit untuk 1/x Grafik Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 15/35

Limit yang memuat 1 x 1 lim x 0 + x = + Grafik 1 x y = 1 x x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 15/35

Limit yang memuat 1 x 1 lim x 0 x = Grafik y = 1 x x 1 x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 16/35

Limit yang memuat 1 x 1 lim x + x = 0 Grafik 1 x y = 1 x x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 17/35

Limit yang memuat 1 x 1 lim x x = 0 Grafik y = 1 x x 1 x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 18/35

Limit yang memuat 1 x a Grafik a y = 1 x - a x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 19/35

Limit yang memuat 1 x a Grafik a y = 1 x - a x 1 lim x a + x a = + Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 19/35

Limit yang memuat 1 x a Grafik a y = 1 x - a x 1 lim x a + x a = + 1 lim x a x a = Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 19/35

Limit yang memuat 1 x a Grafik a y = 1 x - a x 1 lim x a + x a = + 1 lim x a x a = lim x + 1 x a = 0 Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 19/35

Limit yang memuat 1 x a Grafik a y = 1 x - a x 1 lim x a + x a = + 1 lim x a x a = lim x + lim x 1 x a = 0 1 x a = 0 Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 19/35

Grafik Pada bagian logaritma telah diketahui bahwa logaritma dengan bilangan pokok e = 2,7182818459045235360287471... tersebut adalah bilangan yang merupakan nilai limit, yaitu ( lim 1 + 1 x = e x x) Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 20/35

Limit fungsi trigonometri Grafik Dua rumus penting dari limit fungsi trigonometri: sin x 1 cos x lim = 1 dan lim = 0 x 0 x x 0 x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 21/35

Limit fungsi trigonometri Grafik Dua rumus penting dari limit fungsi trigonometri: Contoh: sin x 1 cos x lim = 1 dan lim = 0 x 0 x x 0 x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 21/35

Limit fungsi trigonometri Grafik Dua rumus penting dari limit fungsi trigonometri: Contoh: sin x 1 cos x lim = 1 dan lim = 0 x 0 x x 0 x tan x lim = x 0 x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 21/35

Limit fungsi trigonometri Grafik Dua rumus penting dari limit fungsi trigonometri: Contoh: sin x 1 cos x lim = 1 dan lim = 0 x 0 x x 0 x tan x lim = lim x 0 x x 0 ( sin x x ) 1 = cos x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 21/35

Limit fungsi trigonometri Grafik Dua rumus penting dari limit fungsi trigonometri: Contoh: sin x 1 cos x lim = 1 dan lim = 0 x 0 x x 0 x tan x lim = lim x 0 x x 0 ( sin x x ) 1 = (1) (1) = 1. cos x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 21/35

Grafik Jika diketahui fungsi y = f(x), dan telah dipelajari bahwa turunan fungsi tersebut di x = a adalah asalkan limit tersebut ada. f(a + h) f(a) f(x) f(a) lim = lim h 0 h h 0 x a Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 22/35

Grafik Jika diketahui fungsi y = f(x), dan telah dipelajari bahwa turunan fungsi tersebut di x = a adalah asalkan limit tersebut ada. f(a + h) f(a) f(x) f(a) lim = lim h 0 h h 0 x a Untuk fungsi y = f(x), turunan fungsinya adalah f (x) = lim h 0 f(x + h) f(x) h asalkan limitnya ada. baru ini dinamakan fungsi turunan. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 22/35

Contoh Dapatkan fungsi turunan dari f(x) = x 2 3x. Jawaban: Grafik Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 23/35

Contoh Dapatkan fungsi turunan dari f(x) = x 2 3x. Grafik Jawaban: f (x) = lim h 0 f(x + h) f(x) h = Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 23/35

Contoh Dapatkan fungsi turunan dari f(x) = x 2 3x. Grafik Jawaban: f (x) = lim h 0 f(x + h) f(x) h = lim h 0 (x + h) 2 3(x + h) (x 2 3x) h = Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 23/35

Contoh Dapatkan fungsi turunan dari f(x) = x 2 3x. Grafik Jawaban: f (x) = lim h 0 f(x + h) f(x) h = lim h 0 (x + h) 2 3(x + h) (x 2 3x) h = lim h 0 x 2 + 2xh + h 2 3x 3h x 2 + 3x h = Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 23/35

Contoh Dapatkan fungsi turunan dari f(x) = x 2 3x. Grafik Jawaban: f (x) = lim h 0 f(x + h) f(x) h = lim h 0 (x + h) 2 3(x + h) (x 2 3x) h = lim h 0 x 2 + 2xh + h 2 3x 3h x 2 + 3x h = lim h 0 2xh + h 2 3h h = Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 23/35

Contoh Dapatkan fungsi turunan dari f(x) = x 2 3x. Grafik Jawaban: f (x) = lim h 0 f(x + h) f(x) h = lim h 0 (x + h) 2 3(x + h) (x 2 3x) h = lim h 0 x 2 + 2xh + h 2 3x 3h x 2 + 3x h = lim h 0 2xh + h 2 3h h = lim h 0 (2x + h 3) = Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 23/35

Contoh Dapatkan fungsi turunan dari f(x) = x 2 3x. Grafik Jawaban: f (x) = lim h 0 f(x + h) f(x) h = lim h 0 (x + h) 2 3(x + h) (x 2 3x) h = lim h 0 x 2 + 2xh + h 2 3x 3h x 2 + 3x h = lim h 0 2xh + h 2 3h h = lim h 0 (2x + h 3) = 2x 3 Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 23/35

Beberapa aturan mendapatkan fungsi turunan asal turunan Grafik f(x) = c, c konstan f (x) = 0 f(x) = x n p(x) = cf(x), c konstan p(x) = f(x) + g(x) p(x) = f(x)g(x) p(x) = f(x) g(x) f (x) = nx n 1 f (x) = cf (x) p (x) = f (x) + g (x) p (x) = f (x)g(x) + f(x)g (x) p (x) = f (x)g(x) f(x)g (x) [ g(x) ] 2 Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 24/35

fungsi trigonometri Grafik asal f(x) = sin x f(x) = cos x turunan f (x) = cos x f (x) = sin x f(x) = tan x f (x) = 1 cos 2 x = sec2 x f(x) = cot x f(x) = sec x f(x) = csc x f (x) = csc 2 x f (x) = sec x tan x f (x) = csc x cot x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 25/35

Aturan rantai Contoh: Grafik Telah diketahui bahwa f(x) = x n = f (x) = nx n 1 dan g(x) = sin x = g (x) = cos x Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 26/35

Aturan rantai Contoh: Grafik Telah diketahui bahwa f(x) = x n = f (x) = nx n 1 dan g(x) = sin x = g (x) = cos x Bagaimana cara mendapatkan fungsi turunan dari fungsi-fungsi f(x) = (ax 2 + b) n atau g(x) = sin(ax n + b)??? Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 26/35

Aturan rantai f(x) = (ax 2 + b) n dapat dipandang sebagai bentuk f(u) = u n dengan u = ax 2 + b. Grafik Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 27/35

Aturan rantai Grafik f(x) = (ax 2 + b) n dapat dipandang sebagai bentuk f(u) = u n dengan u = ax 2 + b. Selanjutnya dapat dicari f (x), yaitu dengan aturan f (x) = f (u) u (x). Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 27/35

Aturan rantai Grafik f(x) = (ax 2 + b) n dapat dipandang sebagai bentuk f(u) = u n dengan u = ax 2 + b. Selanjutnya dapat dicari f (x), yaitu dengan aturan f (x) = f (u) u (x). g(x) = sin(ax n + b) dapat dipandang sebagai bentuk g(u) = sin u dengan u = ax n + b. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 27/35

Aturan rantai Grafik f(x) = (ax 2 + b) n dapat dipandang sebagai bentuk f(u) = u n dengan u = ax 2 + b. Selanjutnya dapat dicari f (x), yaitu dengan aturan f (x) = f (u) u (x). g(x) = sin(ax n + b) dapat dipandang sebagai bentuk g(u) = sin u dengan u = ax n + b. Selanjutnya dapat dicari g (x), yaitu dengan aturan g (x) = g (u) u (x). Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 27/35

Aturan rantai Contoh: Dapatkan f (x) untuk f(x) = x 2 + 2x 2. Grafik Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 28/35

Aturan rantai Contoh: Dapatkan f (x) untuk f(x) = x 2 + 2x 2. Grafik Jawab: f(x) = sin u, untuk u = x 2 + 2x 2 Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 28/35

Aturan rantai Contoh: Grafik Dapatkan f (x) untuk f(x) = x 2 + 2x 2. Jawab: f(x) = sin u, untuk u = x 2 + 2x 2 Sehingga didapat f (x) = f (u) u (x) = = Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 28/35

Aturan rantai Contoh: Grafik Dapatkan f (x) untuk f(x) = x 2 + 2x 2. Jawab: f(x) = sin u, untuk u = x 2 + 2x 2 Sehingga didapat f (x) = f (u) u (x) = (cos u) (2x + 2) = Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 28/35

Aturan rantai Contoh: Grafik Dapatkan f (x) untuk f(x) = x 2 + 2x 2. Jawab: f(x) = sin u, untuk u = x 2 + 2x 2 Sehingga didapat f (x) = f (u) u (x) = (cos u) (2x + 2) = cos(x 2 + 2x 2) (2x + 2) Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 28/35

tingkat tinggi Grafik Misal diketahui fungsi y = f(x) pertama: ke-dua: Didefinisikan dy dx = y = f (x) d 2 y dx 2 = y = f (x) d 2 y dx 2 = d [ dy ] dx dx Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 29/35

grafik fungsi berdasarkan turunannya Grafik naik dan fungsi turun Misal fungsi f terdefinisi pada interval I. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 30/35

grafik fungsi berdasarkan turunannya Grafik naik dan fungsi turun Misal fungsi f terdefinisi pada interval I. f naik di I jika untuk x 1 < x 2 berlaku f(x 1 ) < f(x 2 ) Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 30/35

grafik fungsi berdasarkan turunannya Grafik naik dan fungsi turun Misal fungsi f terdefinisi pada interval I. f naik di I jika untuk x 1 < x 2 berlaku f(x 1 ) < f(x 2 ) f turun di I jika untuk x 1 < x 2 berlaku f(x 1 ) > f(x 2 ) Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 30/35

grafik fungsi berdasarkan turunannya Grafik naik dan fungsi turun Misal fungsi f terdefinisi pada interval I, dan dapat diturunkan di I: Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 31/35

grafik fungsi berdasarkan turunannya Grafik naik dan fungsi turun Misal fungsi f terdefinisi pada interval I, dan dapat diturunkan di I: Jika f (x) > 0 pada I, maka f fungsi naik di I. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 31/35

grafik fungsi berdasarkan turunannya Grafik naik dan fungsi turun Misal fungsi f terdefinisi pada interval I, dan dapat diturunkan di I: Jika f (x) > 0 pada I, maka f fungsi naik di I. Jika f (x) < 0 pada I, maka f fungs turun di I. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 31/35

grafik fungsi berdasarkan turunannya Grafik naik dan fungsi turun Misal fungsi f terdefinisi pada interval I, dan dapat diturunkan di I: Jika f (x) > 0 pada I, maka f fungsi naik di I. Jika f (x) < 0 pada I, maka f fungs turun di I. Contoh: f(x) = sin x = f (x) = cos x. Interval 0 < x < π 2 π 2 < x < 3π 2 Tanda y Positif Negatif Positif 3π 2 < x < 2π Sifat fungsi Naik Turun Naik Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 31/35

Titik stasioner Grafik Titik stasioner Misalkan f fungsi yang dapat diturunkan di x = a. Titik x = a disebut titik stasioner jika f (a) = 0. Perlu dicatat bahwa jika f (a) = 0 maka a belum tentu titik stasioner. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 32/35

Test turunan pertama untuk titik stasioner Misalkan f fungsi yang dapat diturunkan dan f (a) = 0. Grafik Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 33/35

Test turunan pertama untuk titik stasioner Grafik Misalkan f fungsi yang dapat diturunkan dan f (a) = 0. 1 Jika nilai f positif di x < a dan negatif di x > a, maka a adalah titik balik maksimum lokal (di sekitar titik a). Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 33/35

Test turunan pertama untuk titik stasioner Grafik Misalkan f fungsi yang dapat diturunkan dan f (a) = 0. 1 Jika nilai f positif di x < a dan negatif di x > a, maka a adalah titik balik maksimum lokal (di sekitar titik a). 2 Jika nilai f negatif di x < a dan positif di x > a, maka a adalah titik balik minimum lokal (di sekitar titik a). Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 33/35

Test turunan pertama untuk titik stasioner Grafik Misalkan f fungsi yang dapat diturunkan dan f (a) = 0. 1 Jika nilai f positif di x < a dan negatif di x > a, maka a adalah titik balik maksimum lokal (di sekitar titik a). 2 Jika nilai f negatif di x < a dan positif di x > a, maka a adalah titik balik minimum lokal (di sekitar titik a). 3 Jika di sekitar x = a tidak ada perubahan tanda nilai f, maka a disebut titik belok horisontal. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 33/35

Test turunan pertama untuk titik stasioner Grafik Misalkan f fungsi yang dapat diturunkan dan f (a) = 0. 1 Jika nilai f positif di x < a dan negatif di x > a, maka a adalah titik balik maksimum lokal (di sekitar titik a). 2 Jika nilai f negatif di x < a dan positif di x > a, maka a adalah titik balik minimum lokal (di sekitar titik a). 3 Jika di sekitar x = a tidak ada perubahan tanda nilai f, maka a disebut titik belok horisontal. Misal diketahui fungsi f. Jika titik a adalah titik stasioner, maka nilai f(a) adalah nilai stasioner. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 33/35

Test turunan pertama untuk titik stasioner Grafik Contoh: Diberikan fungsi f(x) = 1 3 x3 2x 2 + 3x + 2. (a) Tentukan titik stasioner, tentukan pula nilai stasionernya. (b) Tentukan jenis titik stasioner yang ditemukan. (c) Buatlah sketsa grafiknya. Jawab: (a) Titik stasioner: x = 1 dan x = 3 Nilai stasioner: f(1) = 10 3 dan f(3) = 2. (b) Karena di kiri x = 1 fungsi naik dan di kanan x = 1 fungsi turun, berarti x = 1 adalah titik maksimum; sedangkan di kiri x = 3 fungsi turun dan di kanan x = 3 fungsi naik, berarti x = 3 adalah titi minimum. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 34/35

Test turunan ke-dua untuk titik stasioner Grafik Misalkan y = f(x) fungsi yang mempunyai turunan ke-dua di titik stasioner a (f(a) = 0). Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 35/35

Test turunan ke-dua untuk titik stasioner Grafik Misalkan y = f(x) fungsi yang mempunyai turunan ke-dua di titik stasioner a (f(a) = 0). 1 Jika nilai f (a) > 0, maka f minimum di sekitar titik a. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 35/35

Test turunan ke-dua untuk titik stasioner Grafik Misalkan y = f(x) fungsi yang mempunyai turunan ke-dua di titik stasioner a (f(a) = 0). 1 Jika nilai f (a) > 0, maka f minimum di sekitar titik a. 2 Jika nilai f (a) < 0, maka f maksimum di sekitar titik a. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 35/35

Test turunan ke-dua untuk titik stasioner Grafik Misalkan y = f(x) fungsi yang mempunyai turunan ke-dua di titik stasioner a (f(a) = 0). 1 Jika nilai f (a) > 0, maka f minimum di sekitar titik a. 2 Jika nilai f (a) < 0, maka f maksimum di sekitar titik a. 3 Jika f (a) = 0, gunakan test turunan pertama untuk menentukan jenis titik stasioner. Matematika SMK, Bab 16: Limit dan 35/35