ANALISIS DIKSI, GAYA BAHASA DAN NILAI PENDIDIKAN KARAKTER DALAM ANTOLOGI GEGURITAN LINTANG GUMAWANG KARYA J.F

dokumen-dokumen yang mirip
ANALISIS STRUKTURAL DAN NILAI PENDIDIKAN NOVEL KEMBANG KANTIL KARYA SENGGONO SERTA RELEVANSINYA SEBAGAI MATERI PEMBELAJARAN BAHASA JAWA DI SMA SKRIPSI

GAYA BAHASA DAN NILAI PENDIDIKAN DALAM NOVEL SEPATU DAHLAN KARYA KHRISNA PABICHARA DAN RELEVANSINYA SEBAGAI MATERI PEMBELAJARAN SASTRA DI SMK

SKRIPSI. Oleh: Nanda Arif Wijayanti K

SKRIPSI. Oleh: SRI LESTARI K

FIRMAN INDRASTOMO K

KARYA ARSWENDO ATMOWILOTO KAJIAN ANTROPOLOGI SASTRA, NILAI KARAKTER, DAN RELEVANSINYA SEBAGAI MATERI PEMBELAJARAN DI SEKOLAH MENENGAH ATAS

Oleh: K Juli commit to user

ANALISIS ISI BUKU TEKS BAHASA JAWA PRIGEL BASA JAWA KANGGO SMA/SMK/MA KELAS XI

UPAYA PENINGKATAN PENGENALAN LAMBANG BILANGAN MELALUI FINGER PAINTING PADA ANAK KELOMPOK A TKIT NUR HIDAYAH SURAKARTA TAHUN AJARAN 2014/ 2015

KOMPLEKSITAS HASIL BUDAYA JAWA DAN NILAI PENDIDIKAN KARAKTER DALAM NOVEL ANTEPING TEKAD

ANALISIS GAYA BAHASA DAN NILAI PENDIDIKAN DALAM SERAT WEDHATAMA PUPUH PANGKUR

PEMBELAJARAN KOMIK TOYS DALAM MATA PELAJARAN SENI BUDAYA KELAS X IPA 2 SMA NEGERI 1 POLOKARTO TAHUN AJARAN 2014/2015

PENERAPAN PENDEKATAN KONTEKSTUAL UNTUK

KONSEP KESETARAAN GENDER DAN NILAI PENDIDIKAN DALAM NOVEL CANDHIKALA KAPURANTA

PENGGUNAAN MEDIA FILM ANIMASI UNTUK MENINGKATKAN

KAJIAN STILISTIKA DAN NILAI PENDIDIKAN DALAM ANTOLOGI GEGURITAN DIALEK TEGAL KARYA ATMO TAN SIDIK DUGALE ASU MARING MENUNGSA

SKRIPSI. Oleh : ATEIN RESPATI NINGRUM K FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA

ANALISIS KARAKTER TOKOH DAN NILAI PENDIDIKAN DALAM NOVEL AYAHKU (BUKAN) PEMBOHONG

ANALISIS STRUKTURAL DAN NILAI EDUKATIF CERITA RAKYAT DI KABUPATEN KLATENSERTA RELEVANSINYA SEBAGAI MATERI AJAR BAHASA JAWA SMA KELAS XI

PENINGKATAN KETERAMPILAN MENULIS CRITA CEKAK MELALUI METODE PEMBELAJARAN EXAMPLES NON-EXAMPLES

PENINGKATAN KEMAMPUAN

HEGEMONI KEKUASAAN DALAM CERITA RAKYAT KYAI AGENG PENGGING DI KECAMATAN BANYUDONO KABUPATEN BOYOLALI JAWA TENGAH (Suatu Tinjauan Sosiologi Sastra )

PENERAPAN READING WORKSHOP

NILAI PENDIDIKAN DALAM SẾRAT DONGÈNG ASMADAYA. Suatu Tinjauan Sosiologi Sastra TESIS

PENERAPAN METODE KOLABORASI UNTUK MENINGKATKAN PEMBELAJARAN MENULIS TEKS EKSPLANASI SISWA KELAS VII SMP AL IRSYAD SURAKARTA

Disusun Oleh: ENDANG HARIYANTI X

ANALISIS TOKOH DAN NILAI PENDIDIKAN KARAKTER

SKRIPSI. Oleh: WAHYU DWIANA SAFITRI X

HUBUNGAN ANTARA MOTIVASI BELAJAR DAN SARANA

DEIKSIS PADA BERITA HALAMAN UTAMA SURAT KABAR KOMPAS DAN RELEVANSINYA DENGAN MATERI PEMBELAJARAN MENULIS BERITA DI SEKOLAH MENENGAH ATAS

KARYA ARSWENDO ATMOWILOTO

PENINGKATAN KEMAMPUAN MENULIS TEKS EKSPLANASI MELALUI METODE DEMONSTRASI PADA SISWA KELAS XI MIA 1 SMA NEGERI 1 KUTOWINANGUN 2015/2016

SKRIPSI. Oleh: Ulfah Nur Azizah K

PENGGUNAAN METODE PEMBELAJARAN BRAINSTORMING

SKRIPSI. Oleh: ATRI WAHYU MUKTI K PROGAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA JAWA FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET

PEMBELAJARAN MENULIS TEKS REVIEW FILM DAN DRAMA DI KELAS XI IPS 1 SMA NEGERI 5 SURAKARTA TAHUN AJARAN 2016/2017 (STUDI KASUS)

UPAYA PENINGKATAN KEMAMPUAN BERPIKIR KRITIS DAN KOGNITIF SISWA KELAS X SMAN 1 NGEMPLAK DENGAN MODEL PROBLEM BASED LEARNING

: BERNADETA BEKA FITRI APRIANTI K

MANFAAT PENGGUNAAN BUKU PENGHUBUNG SEBAGAI MEDIA KOMUNIKASI GURU DENGAN ORANG TUA SISWA KELAS IIA SD MUHAMMADIYAH 3 NUSUKAN SURAKARTA

PENGGUNAAN MEDIA BONEKA TANGAN UNTUK MENINGKATKAN KEMAMPUAN BERBICARA DENGAN BASA KRAMA ALUS PADA SISWA KELAS IV SD NEGERI I PURWOSARI WONOGIRI

PENGARUH PERSEPSI SISWA TENTANG KETRAMPILAN MENGAJAR GURU DAN KEMANDIRIAN BELAJAR TERHADAP KEMAMPUAN KOGNITIF SISWA

EUFEMISME DAN DISFEMISME DALAM RUBRIK PETHILAN PADA MAJALAH PANJEBAR SEMANGAT (KAJIAN BENTUK, FUNGSI, DAN NILAI RASA)

NURUL RISMAYANTI K

KARAKTERISTIK PEMAKAIAN BAHASA JAWA DALAM NASKAH DRAMA LENG DAN TUK KARYA BAMBANG WIDOYO SP

SKRIPSI. Oleh: KUKUH FAJAR TRAWOCO (K ) FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA 2016 commit to user

KONFLIK BATIN TOKOH UTAMA DALAM NOVEL

ANALISIS KELAYAKAN BUKU TEKS BAHASA JAWA KURIKULUM 2013 TINGKAT SMP

ANALISIS STRUKTURAL DAN NILAI PENDIDIKAN KARAKTER NOVEL PUKAT KARYA TERE LIYE SERTA RELEVANSINYA TERHADAP MATERI PEMBELAJARAN BAHASA INDONESIA DI SMA

ANALISIS DIKSI DAN GAYA BAHASA DALAM LIRIK LAGU-LAGU GRUP BAND SHEILA ON 7 DAN NILAI PENDIDIKAN KARAKTER

Oleh: Kartika Rahmat Sari Dewi (K )

TINDAK TUTUR ILOKUSI DAN FUNGSI HUMOR DALAM MONOLOG STAND UP COMEDY

ANALISIS KESANTUNAN IKLAN RADIO BERBAHASA JAWA DAN RELEVANSINYA SEBAGAI MATERI AJAR MENDENGARKAN IKLAN KELAS VIII SKRIPSI. Oleh: Nur Huda K

PERNYATAAN KEASLIAN TULISAN

KAJIAN PSIKOLOGI SASTRA NOVEL DARI KOTA SOLO HINGGA BRATTLEBORO

ANALISIS SOSIAL BUDAYA DALAM NOVEL KIRTI NJUNJUNG DRAJAT

PENERAPAN METODE MIND MAPPING

ANALISIS PSIKOLOGI SASTRA KUMPULAN CERITA PENDEK PRALAMBANG KARYA ARDINI PANGASTUTI BN SERTA RELEVANSINYA SEBAGAI BAHAN AJAR SASTRA JAWA DI SMA

PENERAPAN METODE MIND MAPPING

KONFLIK BATIN TOKOH DAN NILAI PENDIDIKAN KARAKTER DALAM NOVEL 2 KARYA DONNY DHIRGANTORO

PENGGUNAAN BAHASA FIGURATIF DAN NILAI PENDIDIKAN DALAM NOVEL IBUK KARYA IWAN SETYAWAN SERTA RELEVANSINYA

Oleh : EKY DAYANTI LINDA PERMADANI K

KONFLIK BATIN DAN NILAI PENDIDIKAN KARAKTER DALAM NOVEL 12 MENIT

NOVEL CINTA SUCI ZAHRANA KARYA HABIBURRAHMAN EL SHIRAZY (ANALISIS STILISTIKA, NILAI-NILAI PENDIDIKAN KARAKTER, DAN RELEVANSINYA DENGAN

Eriana Widya Rahmawati K FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA

ANALISIS INSTRUMEN UJIAN AKHIR SEMESTER MATA PELAJARAN IPA (FISIKA) DI SEKOLAH MENENGAH PERTAMA NEGERI KABUPATEN NGAWI

ANALISIS AFIKSASI VERBA PADA CERITA RAKYAT DAMARWULAN KARYA DH SUNJAYA SERTA RELEVANSINYA SEBAGAI MATERI AJAR BAHASA JAWA KELAS IX SMP SKRIPSI

ANALISIS STILISTIKA PADA ANTOLOGI CERPEN PILIHAN KOMPAS 2014 DAN RELEVANSINYA DENGAN PEMBELAJARAN SASTRA DI SEKOLAH MENENGAH KEJURUAN

STUDI PERKEMBANGAN PERGURUAN PENCAK SILAT ANAK NAGA IKATAN PENCAK SILAT INDONESIA KABUPATEN WONOGIRI TAHUN

KEEFEKTIFAN IMPLEMENTASI KURIKULUM 2013 PADA PEMBELAJARAN AKUNTANSI DI SMK NEGERI 1 KLATEN

PENGGUNAAN MEDIA KARTU HURUF UNTUK MENINGKATAN KEMAMPUAN MEMBACA LANCAR SISWA KELAS I SD NEGERI 2 CABEANKUNTI CEPOGO BOYOLALI TAHUN PELAJARAN

: ARIFKA PUTRI NURHADIYANTI K

PENINGKATAN KEMAMPUAN MEMBACA PERMULAAN MELALUI MEDIA FLASHCARD PADA ANAK AUTIS KELAS I DI SLB AUTIS ALAMANDA SURAKARTA TAHUN PELAJARAN 2012/2013

PENERAPAN QUANTUM LEARNING

PENINGKATAN KETERAMPILAN BERBAHASA MELALUI METODE BERCERITA DENGAN GAMBAR SERI PADA ANAK AUTIS DI SLB A-C DHARMAWANITA SIDOARJO

SKRIPSI OLEH: RHIKMANINDITYA CAHYANING DEVI K FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA Agustus 2016

NOVEL DAUN YANG JATUH TAK PERNAH MEMBENCI ANGIN KARYA TERE LIYE (KAJIAN PSIKOLOGI SASTRA)

SKRIPSI. Oleh: Annisa Rakhmawati K

ANALISIS KESALAHAN BERBAHASA PADA PENGGUNAAN UNGGAH-UNGGUH BASA DALAM WACANA DIALOG KARANGAN SISWA KELAS VII SMP NEGERI 16 SURAKARTA

PENGGUNAAN MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE CONCEPT SENTENCE UNTUK MENINGKATKAN KETERAMPILAN MENULIS CERITA KEMBALI

: ANIS TRIANINGSIH K

ANALISIS WACANA PADA RUBRIK SARIWARTA MAJALAH PANJEBAR SEMANGAT DAN RELEVANSINYA SEBAGAI BAHAN AJAR BAHASA JAWA DI SMA

ANALISIS MISKONSEPSI MATERI FLUIDA PADA BUKU AJAR FISIKA SMA. Skripsi. Oleh: Nirmala Respatiningrum K

FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA TESIS

PENINGKATAN PRESTASI BELAJAR IPA PADA MATERI GAYA

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE GROUP INVESTIGATION

TESIS Disusun Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Mencapai Derajat Magister Pendidikan Bahasa Indonesia Minat Utama Bahasa Jawa

KAJIAN STRUKTURAL DAN NILAI PENDIDIKAN

PENINGKATAN PEMAHAMAN KONSEP SIFAT-SIFAT BANGUN RUANG MELALUI METODE EXAMPLES NON EXAMPLES PADA SISWA KELAS V SDN TAWANG 02 TAHUN 2013 SKRIPSI

PERBEDAAN KESADARAN MULTIKULTURAL ANTARA SISWA

PENGARUH KETERAMPILAN KEWARGANEGARAAN (CIVIC SKILL) TERHADAP NILAI KARAKTER DALAM PKn SISWA KELAS VIII SMP NEGERI 1 KARTASURA TAHUN AJARAN 2012/2013

Laelyana Hardini K FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA April 2014

DEWI SETYANING TYAS K

KUMPULAN CERPEN MATA YANG ENAK DIPANDANG

GALIH PRIAMBADA NIM K

: AYU PERDANASARI K

OLEH : JOHAN IMANULLOH NIM K

PENINGKATAN MINAT BELAJAR

SKRIPSI. Oleh: RIAS ANJANI K

N NOVEL BIDADARI-BIDADARI SURGA

PENGEMBANGAN MEDIA PEMBELAJARAN FISIKA MODUL

Transkripsi:

ANALISIS DIKSI, GAYA BAHASA DAN NILAI PENDIDIKAN KARAKTER DALAM ANTOLOGI GEGURITAN LINTANG GUMAWANG KARYA J.F.X HOERY SERTA RELEVANSINYA SEBAGAI BAHAN AJAR KELAS IX SEKOLAH MENENGAH PERTAMA SKRIPSI Oleh: IRYANI LATIFAH NUR HAIDAH K4213044 FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA Juli 2017 i

PERNYATAAN KEASLIAN TULISAN Saya yang bertanda tangan di bawah ini. Nama NIM Program Studi : Iryani Latifah Nur Haidah : K4213044 : Pendidikan Bahasa Jawa Menyatakan bahwa skripsi saya yang berjudul ANALISIS DIKSI, GAYA BAHASA DAN NILAI PENDIDIKAN KARAKTER DALAM ANTOLOGI GEGURITAN LINTANG GUMAWANG KARYA J.F.X HOERY SERTA RELEVANSINYA SEBAGAI BAHAN AJAR KELAS IX SEKOLAH MENENGAH PERTAMA ini benar-benar merupakan hasil karya saya sendiri. Selain itu, sumber informasi yang dikutip dari penulis lain telah disebutkan dalam teks dan dicantumkan dalam daftar pustaka. Apabila pada kemudian hari terbukti atau dapat dibuktikan skripsi ini hasil jiplakan, saya bersedia menerima sanksi atas perbuatan saya. Surakarta, Yang membuat pernyataan Iryani Latifah Nur Haidah K4213044 ii

ANALISIS DIKSI, GAYA BAHASA DAN NILAI PENDIDIKAN KARAKTER DALAM ANTOLOGI GEGURITAN LINTANG GUMAWANG KARYA J.F.X HOERY SERTA RELEVANSINYA SEBAGAI BAHAN AJAR KELAS IX SEKOLAH MENENGAH PERTAMA Oleh: IRYANI LATIFAH NUR HAIDAH K4213044 Skripsi Diajukan untuk memenuhi salah satu persyaratan mendapatkan gelar Sarjana Pendidikan pada Program Studi Pendidikan Bahasa Jawa FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA Juli 2017 iii

PERSETUJUAN Nama NIM Judul Skripsi : Iryani Latifah Nur Haidah : K4213044 : Analisis Diksi, Gaya Bahasa dan Nilai Pendidikan Karakter Dalam Antologi Geguritan Lintang Gumawang Karya J.F.X Hoery Serta Relevansinya Sebagai Bahan Ajar Kelas IX Sekolah Menengah Pertama Skripsi ini telah disetujui untuk dipertahankan di hadapan Tim Penguji Skripsi Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Sebelas Maret Surakarta. Persetujuan Pembimbing Pembimbing I, Pembimbing II, Budi Waluyo, S.S., M.Pd Favorita Kurwidaria, S.S., M.Hum NIP. 197608252003121001 NIP. 198603032015042002 iv

PENGESAHAN SKRIPSI Nama : Iryani Latifah Nur Haidah NIM : K4213044 Judul Skripsi : Analisis Diksi, Gaya Bahasa dan Nilai Pendidikan Karakter Dalam Antologi Geguritan Lintang Gumawang Karya J.F.X Hoery Serta Relevansinya Sebagai Bahan Ajar Kelas IX Sekolah Menengah Pertama Skripsi ini telah dipertahankan di hadapan Tim Penguji Skripsi Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Sebelas Maret Surakarta pada hari.. dengan hasil LULUS dan revisi maksimal 3 bulan. Skripsi telah direvisi dan mendapat persetujuan dari Tim Penguji. Persetujuan hasil revisi oleh Tim Penguji: Nama Penguji Tanda Tangan Tanggal Ketua : Atikah Anindyarini, S.S., M. Hum Sekretaris : Drs. Yant Mujiyanto., M. Pd Anggota I : Budi Waluyo, S.S., M. Pd Anggota II : Favorita Kurwidaria, S.S., M. Hum Skripsi disahkan oleh Kepala Program Studi Pendidikan Bahasa Jawa pada Hari : Tanggal : Mengesahkan Dekan Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Sebelas Maret, Kepala Program Studi Pendidikan Bahasa Jawa, Prof. Dr. Joko Nurkamto, M.Pd Budi Waluyo, S.S., M.Pd NIP. 196101241987021001 NIP. 197504132003021001 v

ABSTRAK Iryani Latifah Nur Haidah. K4213044. ANALISIS DIKSI, GAYA BAHASA, DAN NILAI PENDIDIKAN KARAKTER DALAM ANTOLOGI GEGURITAN LINTANG GUMAWANG KARYA J.F.X HOERY SERTA RELEVANSINYA SEBAGAI BAHAN AJAR KELAS IX SEKOLAH MENENGAH PERTAMA. Skripsi, Surakarta: Pendidikan Bahasa Jawa. Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan.Universitas Sebelas Maret Surakarta, Juli 2017. Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui dan mendeskripsikan: (1) diksi, gaya bahasa dalam antologi geguritan Lintang Gumawang karya J.F.X Hoery; (2) nilai pendidikan karakter dalam antologi geguritan Lintang Gumawang karya J.F.X Hoery; (3) relevansi diksi, gaya bahasa, dan nilai pendidikan karakter dalam antologi geguritan Lintang Gumawang karya J.F.X Hoery sebagai bahan ajar mata pelajaran bahasa Jawa kelas IX SMP. Penelitian ini berbentuk deskriptif kualitatif dengan menggunakan metode analisis dokumen. Sumber data dalam penelitian ini berupa dokumen, yaitu antologi geguritan Lintang Gumawang karya J.F.X Hoery dan informan yang merupakan narasumber ahli sastra. Teknik pengumpulan data yang digunakan adalah teknik pengumpulan data dengan dokumen serta wawancara narasumber. Uji validitas menggunakan triangulasi sumber data dan teori. Teknik analisis data dalam penelitian ini menurut Leech & Short dalam Nurgiyantoro yang terdiri dari empat komponen yaitu: (1) apresiasi sastra; (2) mencari bukti linguistik; (3) deskripsi kebahasaan; dan (4) mencari fungsi estetika. Berdasarkan hasil penelitian dapat disimpulkan bahwa (1) diksi yang digunakan dalam antologi geguritan Lintang Gumawang karya J.F.X Hoery, berupa kawruh kagunan basa Jawa; (2) gaya bahasa yang digunakan dalam antologi geguritan Lintang Gumawang karya J.F.X Hoery, berupa: klimaks, paralelisme, antitesis, repetisi, polisidenton, asidenton, retoris, hiperbola, paradoks, simile, metafora, personfikasi, alusi, metonimia, ironi, dan sarkasme. Selain itu, nilai pendidikan karakter dalam antologi geguritan Lintang Gumawang karya J.F.X Hoery ini adalah: (1) nilai religius; (2) nilai kejujuran; (3) nilai demokratis; (4) nilai cinta tanah air; (5) nilai peduli lingkungan; dan (6) nilai tanggung jawab. Analisis diksi, gaya bahasa dan nilai pendidikan karakter dalam antologi geguritan Lintang Gumawang karya J.F.X Hoery ini relevan dengan bahan ajar mata pelajaran bahasa Jawa karena antologi geguritan tersebut mengandung nilai estetika dan nilai-nilai pendidikan karakter yang dapat digunakan sebagai bahan ajar mata pelajaran bahasa Jawa kelas IX SMP. Kata kunci: Diksi, gaya bahasa, nilai pendidikan karakter, bahan ajar bahasa Jawa vi

ABSTRACT Iryani Latifah Nur Haidah. K4213044. The Analysis of Diction, Figure of Speech and Character Educational Value on Geguritan Lintang Gumawang Anthology by J.F.X Hoery and Its Relevance as a Teaching Material for 9 th Grade of Junior High School. Undergraduate Thesis, Surakarta, Javanese Education Department.Teacher Training Faculty. Universitas Sebelas Maret, July 2017. This study aims to know and describe: (1) diction and figure of speech on Geguritan Lintang Gumawang anthology by J.F.X Hoery; (2) character educational values on Geguritan Lintang Gumawang anthology by J.F.X Hoery; (3) the relevance of diction, figure of speech, and character educational values as a Javanese teaching material for 9 th grade of junior high school. This study is a descriptive qualitative study that uses document analysis method. The sources of data for this study are document, Geguritan Lintang Gumawang anthology by J.F.X Hoery, and expert on literature as an informant. The techniques for collecting data are document analysis and interview with the informant. Source triangulation as a mean to test the validity of the data. Technique for analyzing data on this study, according to Leech & Short on Nurgiyantoro, consists of (1) Literature Appreciation, (2) Finding Linguistic Proof; (3) Linguistics Description; and (4) Finding Aesthetic Function. Based on the study, it can be concluded that (1) Diction used on the geguritan Lintang Gumawang anthology by J.F.X Hoery are kawruh kagunan basa Jawa; (2) Figure of speech used on geguritan Lintang Gumawang anthology by J.F.X Hoery are: climax, parallelism, antithesis, repetition, polysyndeton, asyndeton, rhetorical, hyperbole, paradox, simile, metaphor, personification, allusion, metonymy, irony, sarcasm. Meanwhile, character educational values on geguritan Lintang Gumawang anthology by J.F.X Hoery are as follows: (1) religious value; (2) honesty value; (3) democratic value; (4) patriotic value; (5) environmental care value; (6) responsibility value. This analysis on diction, figure of speech, and character educational value of geguritan Lintang Gumawang anthology by J.F.X Hoery is relevant with the Javanese teaching material, because this anthology have aesthetic value and character education values that can be used as teaching materials for the 9 th grade of junior high school. Keywords: Diction, figure of speech, character educational value, Javanese teaching material. vii

SARIPATHI Iryani Latifah Nur Haidah. K4213044. ANALISIS DIKSI, GAYA BASA, LAN NILAI PENDHIDHIKAN KARAKTER WONTEN ING ANTOLOGI GEGURITAN LINTANG GUMAWANG ANGGITAN J.F.X HOERY SARTA RELEVANSINIPUN MINANGKA BAHAN AJAR KELAS IX SEKOLAH MENENGAH PERTAMA. Skripsi, Surakarta: Pendhidhikan Basa Jawa, Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendhidhikan Universitas Sebelas Maret Surakarta, Juli 2017. Panaliten punika nggadhahi ancas kangge mangertosi lan ngandharaken: (1) diksi, gaya basa wonten ing antologi geguritan Lintang Gumawang anggitan J.F.X Hoery; (2) nilai pendhidhikan wonten ing antologi geguritan Lintang Gumawang anggitan J.F.X Hoery; (3) relevansinipun diksi, gaya basa, lan nilai pendhidhikan karakter wonten ing antologi geguritan Lintang Gumawang anggitan J.F.X Hoery minangka bahan ajar piwucalan basa Jawa kelas IX SMP. Panaliten punika awujud deskriptif kualitatif kanthi ngginakaken metode analisis dokumen. Sumber data wonten ing panaliten menika arupi dokumen, inggih punika antologi geguritan Lintang Gumawang anggitan J.F.X Hoery lan informan narasumber ahli sastra. Teknik pengumpulan data ingkang dipun-ginakaken inggih punika teknik studi kapustakan saha wawanpangandikan kalihan narasumber.uji validitas ngginakaken trianggulasi sumber data kalihan teori. Teknik analisis data wonten ing panaliten punika miturut Leech & Short wonten ing Nurgiyantoro kaperang dados sekawan piranti inggih menika: (1) apresiasi sastra; (2) pados bukti linguistik; (3) deskripsi basa; lan (4) pados ancasipun estetika. Adhedhasar panaliten punika saged dipunpundhut dudutan inggih punika: (1) diksi ingkang dipun-ginakaken wonten ing antologi geguritan Lintang Gumawang anggitan J.F.X Hoery, arupi kawruh kagunan basa Jawa; (2) gaya basa ingkang dipun-ginakaken wonten ing antologi geguritan Lintang Gumawang anggitan J.F.X Hoery, arupi: klimaks, paralelisme, antitesis, repetisi, polisidenton, asidenton, retoris, hiperbola, paradoks, simile, metafora, personfikasi, alusi, metonimia, ironi, lan sarkasme. Wondene, nilai pendhidhikan karakter wonten ing antologi geguritan Lintang Gumawang anggitan J.F.X Hoery inggih punika: (1) nilai religius; (2) nilai kejujuran; (3) nilai demokratis; (4) nilai cinta tanah air; (5) nilai peduli lingkungan; lan (6) nilai tanggung jawab. Analisis diksi, gaya basa lan nilai pendhidhikan karakter wonten ing antologi geguritan Lintang Gumawang anggitan J.F.X Hoery punika relevan minangka bahan ajar piwucalan basa Jawa amargi antologi geguritan kasebut nggadhahi nilai estetika lan nilai-nilai pendhidhikan karakter ingkang saged dipun-ginakaken minangka bahan ajar piwucalan basa Jawa kelas IX SMP. Tembung wos: diksi, gaya basa, nilai pendhidhikan karakter, bahan ajar basa Jawa. viii

MOTTO Berdoa dan berusahalah untuk mewujudkan apa yang diharapkan. Allah pasti memberikan jalan untuk hambanya yang mau berusaha dan berdoa. (Penulis) Barang siapa bersantai saat orang lain menanam, maka dia akan menyesal saat orang lain memanen. (Al-adab Al-Nabawiy) Aja nggégé mangsa nanging nunggua titi mangsa. Jangan memburu waktu, tetapi tunggulah waktu yang tepat (Djoko Sulaksono) ix

PERSEMBAHAN Selalu terucap syukurku kepada Mu dan aku persembahkan skripsiku ini untuk: 1. Bapak Sumarno dan Ibu Hastuti Tercinta Atas segala doa, kasih sayang, dukungan, dan motivasi yang selalu diberikan kepadaku sejak dulu. 2. Okki Fatimah, Fajar Nugroho, dan Ilyas Sudrajat Kakak dan adikku tersayang yang selalu memberiku semangat dan motivasi dalam segala hal dan selalu mendengarkan setiap keluhku dan selalu membuatku tertawa. 3. Teman-teman Pendidikan Bahasa Jawa angkatan 2013 Sahabat terbaikku dan sekaligus saudara yang selalu ada untukku, yang selalu mengajarkanku arti memahami dan menjadi warna dalam setiap ceritaku di bangku perkuliahan. 4. Teman-Teman PPL SMP N 3 Kartasura yang telah memberikan semangat dan dorongan untuk lebih baik. 5. Teman-teman KKN Magersari dan Bandungrejo, Magelang yang telah menjadi keluarga kedua sekaligus saudara terbaik, terimakasih untuk motivasi, kebersamaan, kekeluargaan, dan kemandirian yang telah diberikan. 6. Seluruh keluarga besar Pendidikan Bahasa Jawa FKIP UNS yang selalu mendukung dan memotivasi satu sama lain, sukses untuk kita semua. x

KATA PENGANTAR Puji dan syukur penulis panjatkan kepada Allah Swt, yang telah melimpahkan rahmat serta hidayah-nya kepada penulis, sehingga penulis bisa menyelesaikan penyusunan skripsi ini dengan lancar dan sesuai harapan. Penelitian dalam skripsi ini berjudul Analisis Diksi, Gaya Bahasa dan Nilai Pendidikan Karakter Dalam Antologi Geguritan Lintang Gumawang Karya J.F.X Hoery Serta Relevansinya Sebagai Bahan Ajar Kelas IX Sekolah Menengah Pertama. Skripsi ini disusun untuk memenuhi salah satu persyaratan akademis dalam menyelesaikan pendidikan S1 Program Studi Pendidikan Bahasa Jawa, Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan, Universitas Sebelas Maret Surakarta. Penulis menyadari bahwa terselesaikannya skripsi ini tidak terlepas dari bantuan, arahan, bimbingan, dan motivasi dari berbagai pihak. Oleh karena itu, dengan segala rasa hormat penulis menyampaikan terimakasih kepada: 1. Prof. Dr. Joko Nurkamto, M.Pd, selaku dekan Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Sebelas Maret Surakarta. 2. Budi Waluyo, S.S., M.Pd, selaku Kepala Program Studi Pendidikan Bahasa Jawa Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Sebelas Maret Surakarta dan selaku pembimbing I yang telah memberikan pengarahan dan bimbingan dalam penyusunan skripsi ini. 3. Favorita Kurwidaria, S.S., M.Hum, selaku pembimbing II yang telah memberikan pengarahan dan bimbingan dalam penyusunan skripsi ini. 4. Drs. Yant Mujiyanto, M.Pd, selaku pembimbing akademik yang telah memberikan arahan selama perkuliahan. 5. Rahmat, S.S., M.A, selaku pakar sastra yang telah berkenan untuk diwawancarai guna mengetahui lebih dalam tentang sastra dalam peyusunan skripsi ini. 6. J.F.X Hoery, selaku penulis objek kajian peneliti yang telah memberikan masukan dan berkenan untuk diwawancarai guna penyusunan skripsi ini. xi

7. Kepala SMP N 2 Gondangrejo, yang telah memberikan kesempatan dan tempat untuk melakukan penelitian ini. 8. Drs. Budi Widayanto dan Ibu Sulastri, S.Pd, selaku guru mata pelajaran Bahasa Jawa SMP N 2 Gondangrejo yang telah berkenan diwawancarai dan memberikan masukan tentang relevansi objek kajian sebagai bahan ajar kelas IX SMP. 9. Peserta didik kelas IX yang telah bersedia untuk berpartisipasi dalam penelitian ini. 10. Semua pihak yang telah membantu dalam penyusunan skripsi ini yang tidak mungkin disebutkan satu persatu. Penulis menyadari bahwa dalam penyusunan skripsi ini masih jauh dari kesempurnaan karena keterbatasan penulis. Oleh sebab itu, saran dan kritik yang bersifat membangun sangat penulis harapkan untuk perbaikan di kemudian hari. Semoga skripsi ini dapat bermanfaat bagi penulis secara khususnya dan bagi para pembaca pada umumnya Surakarta, Juli 2017 Penulis xii

DAFTAR ISI HALAMAN JUDUL... i HALAMAN PERNYATAAN... ii HALAMAN PENGAJUAN... iii HALAMAN PERSETUJUAN... iv HALAMAN PENGESAHAN... v HALAMAN ABSTRAK... vi HALAMAN MOTTO... ix HALAMAN PERSEMBAHAN... x KATA PENGANTAR... xi DAFTAR ISI... xiii DAFTAR GAMBAR... xv DAFTAR TABEL... xvi DAFTAR LAMPIRAN... xvii BAB I PENDAHULUAN A. Latar Belakang Masalah... 1 B. Rumusan Masalah... 5 C. Tujuan Penelitian... 5 D. Manfaat Penelitian... 6 BAB II KAJIAN PUSTAKA DAN KERANGKA BERPIKIR A. Kajian Pustaka... 7 B. Kerangka Berpikir... 54 BAB III. METODE PENELITIAN A. Tempat dan Waktu Penelitian... 56 B. Metode dan Pendekatan Penelitian... 57 C. Data dan Sumber Data... 58 D. Teknik Pengambilan Subjek Penelitian... 60 E. Teknik Pengumpulan Data... 60 F. Teknik Uji Validitas Data... 62 xiii

G. Teknik Analisis Data... 63 H. Prosedur Penelitian... 66 BAB IV HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN A. Hasil Penelitian 1. Deskripsi Antologi Geguritan Lintang Gumawang... 67 2. Latar Belakang Pengarang... 69 3. Analisis Diksi Dalam Antologi Geguritan... 71 Lintang Gumawang Karya J.F.X Hoery 4. Analisis Gaya Bahasa Dalam Antologi Geguritan... 96 Lintang Gumawang Karya J.F.X Hoery 5. Analisis Nilai Pendidikan Karakter Dalam Antologi... 126 Geguritan Lintang Gumawang Karya J.F.X Hoery 6. Relevansi Antologi Geguritan Lintang Gumawang... 146 Karya J.F.X Hoery Sebagai Bahan Ajar Mata Pelajaran Bahasa Jawa Kelas IX SMP B. Pembahasan... 150 BAB V SIMPULAN, IMPLIKASI, DAN SARAN A. Simpulan... 162 B. Implikasi... 166 C. Saran... 168 DAFTAR PUSTAKA... 170 LAMPIRAN... 174 xiv

DAFTAR GAMBAR Gambar 1. Bagan Kerangka Berpikir... 55 2. Bagan Langkah Kajian Stilistika... 65 3. Gambar Prosedur Penelitian... 66 xv

DAFTAR TABEL Tabel 1. Nilai-Nilai Pendidikan Karakter... 44 2. Standar Kompetensi dan Kompetensi Dasar... 53 Bahasa Jawa Kelas IX Semester 1 (Satu) 3. Rincian Waktu dan Jenis Kegiatan Penelitian... 56 4. Objek Penelitian... 67 5. Pemanfaatan Diksi Dalam Antologi Geguritan... 96 Lintang Gumawang Karya J.F.X Hoery 6. Pemanfaatan Gaya Bahasa Dalam Antologi Geguritan... 126 Lintang Gumawang Karya J.F.X Hoery 7. Pemanfaatan Nilai Pendidikan Karakter Dalam... 145 Antologi Geguritan Lintang Gumawang Karya J.F.X Hoery xvi

DAFTAR LAMPIRAN 1. Standar Kompetensi dan Kompetensi Dasar... 174 2. Rencana Pelaksanaan Pembelajaran... 175 3. Foto Sampul Antologi Geguritan Lintang Gumawang... 181 4. Objek Kajian... 183 5. Terjemahan Objek Kajian... 199 6. Instrumen Wawancara... 215 7. Hasil Wawancara... 219 8. Surat Pernyataan Wawancara... 240 9. Surat Permohonan Izin Menyusun Skripsi... 248 10. Surat Keputusan Dekan... 249 11. Surat Permohonan Izin Penelitian... 250 12. Surat Keterangan Penelitian... 252 13. Foto Penelitian... 253 xvii