SARANA TEMBANG MELAYANGAN OLIH EMONI KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR SISIA KELAS VIII 6 SMP NEGERI 3 BANJAR

dokumen-dokumen yang mirip
FILM DOKUMENTER PINAKA SERANA NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR RING KELAS X7 SMA NEGERI 2 BANJAR

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Pendidikan Ganesha

METODE COPY THE MASTER KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT CERPEN SISIA RING KELAS XI MIA3 SMA NEGERI 2 SINGARAJA

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

PEPLAJAHAN MABEBAOSAN BASA BALI SANE NGANGGEN MODEL PEPLAJAHAN INOVATIF RING KELAS XI IIS 3 SMA NEGERI 4 SINGARAJA

I Putu Widhi Astika 1 I Wayan Wendra 1, Sang Ayu Putu Sriasih 2. Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

SESELEH MATERI TES ULANGAN UMUM SEMESTER GENAP WARSA 2013/2014 PEPLAJAHAN BASA BALI KELAS X RING SMK NEGERI 3 SINGARAJA

METODE KOOPERATIF TIPE THINK, PAIR, SHARE (TPS) ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT SINOPSIS CERPEN MABASA BALI SISIA KELAS XI-3 IPA SMA NEGERI 1 BANJAR

NGAWIGUNAYANG METODE AUDIOLINGUAL ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NEMBANGANG PUPUH MASKUMAMBANG SISIA KELAS X MIPA 2 SMA NEGERI 1 SINGARAJA

IUSAN PANGAWIGUNAAN PIRANTI GAMBAR (MONOPOLI) MABASA BALI RING PAPLAJAHAN NGWACEN AKSARA BALI RING SISIA KELAS V SDK MARSUDIRINI

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali, FBS. Universitas Pendidikan Ganesha. Singaraja, Indonesia

CAMPUR KODE BASA INDONESIA RING PANGAJAHAN BASA BALI KELAS V SD LAB UNDIKSHA

NUREKSAIN SESURATAN PASANG AKSARA BALI RING SAJERONING PAPAN WASTA SANE WENTEN RING SD SE- KECAMATAN JEMBRANA

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RITATKALA PAPARUMAN ADAT RING DESA ADAT SAMPALAN TENGAH, KABUPATEN KLUNGKUNG

KEWAGEDAN NGRESEPANG WANGUN DASAR LAN ARTOS KRUNA DWILINGGA SISIA KELAS X SMA NEGERI 2 BANJAR SINGARAJA

KAWENTENAN CAMPUR KODE RING ALBUM TEMBANG POP BALI RAMBO OLO-OLO OLIH GRUP BAND BINTANG

CAMPUH KODE (CAMPUR KODE) RING WAYANG KULIT INOVATIF CENK BLONK SANE MAMURDA LATA MAHOSADHI

TATA KRUNA SAJERONING WIDYA KAWI SASTRA DRUEN MAHASISIA JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA BALI UNDIKSHA EDISI JUNI 2012

CAMPUHAN WARNA BASA (CAMPUR KODE) SANE WENTEN RING PABLIGBAGAN SUBAK ANYAR DESA PADANGKELING, KECAMATAN BULELENG, KABUPATEN BULELENG, WARSA 2016

Pesaih Kawagedan Sisia Kelas VIIIC SMP Negeri 3 Singaraja Sajeroning Nyelehin Wangun Intrinsik Puisi Bali Purwa (Pupuh Sinom) lan Puisi Bali Anyar

NUREKSAIN WANGUN LAN GUNA SARAT PAGURON- GURON GEGURITAN DHARMA STHITI KEKAWIAN I MADE MENAKA

SESELEH PANGAWIGUNAAN BASA BLACKBERRY MESSAGE (BBM) YOWANA RING BR. DUSUN SALA, DESA ABUAN, KECAMATAN SUSUT, KAB. BANGLI

SESELEH CAMPUR KODE RING NOVEL SENTANA CUCU MAREP PAKARDIN I MADE SUGIANTO

SESELEH TATA WANGUN JRONING KRIYA SASTRA LAN SOSIOLOGI PANGAWI RING NOVEL SING JODOH RERIPTAN I MADE SUGIANTO

SOR SINGGIH BASA BALI RING PARUMAN SUBAK ABIAN DESA ADAT ASAHDUREN, KECAMATAN PEKUTATAN, JEMBRANA

SESELEH INDIK WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON SANE WENTEN RING NOVEL BUUNG KAKAWIAN NYOMAN MANDA

BASITA PARIBASA RING ALBUM NASI GORENG SPESIAL KEKAWIAN WIDI WIDIANA

KAWENTENAN DIALEK BALI AGA RING DESA DAUSA KECAMATAN KINTAMANI KABUPATEN BANGLI

NUREKSAIN SESURATAN AKSARA BALI MANUT PASANG AKSARA PURWADRESTA LONTAR SATUA JRO MATUA TEKEN I CAI MANTU DRUEN GEDONG KIRTYA

BABAD PASEK KAYU SELEM : ANALISIS STRUKTUR OLEH : I PUTU YUDHI SANTIKA PUTRA NIM:

SESELEH WANGUN CARITA MIWAH PIKENOH PENDIDIKAN KARAKTER RING PUPULAN SATUA KEMBANG RAMPE KASUSASTRAAN BALI PURWA I

CAMPUH KODE SAJERONING PRASASTI MABASA BALI KUNO SAKING WARSA MASEHI

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

TETILIK SOR SINGGIH BASA BALI RING PASANGKEPAN KRAMA DESA PAKRAMAN AYUNAN, KECAMATAN ABIANSEMAL, KABUPATEN BADUNG

ARTI LEKSEM SUKATING (UKURAN) NGANGGEN LIMA LAN BATIS RING ASTA KOSALA-KOSALI

TUTUR LEBUR GANGSA; ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: I MADE OKA PARIATNA

NYAIHANG SESURATAN GEGURITAN CUPAK GERANTANG LAN SATUA CUPAK GERANTANG MADASAR ANTUK WANGUN CARITA SANE KASELEHIN ANTUK TEORI SASTRA BANDINGAN

KAWENTENAN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RING NASKAH DRAMA I GODOGAN JURUSAN PENDIDIKAN BASA BALI WARSA 2015/2016

WANGUN INTRINSIK LAN AJI PANGAJAH-AJAHAN TATA LAKSANA RING SATUA BAWAK MABASA BALI WARSA 1975

WARNA (VARIASI) BASA BALI RING SESURATAN KWACA (BAJU KAOS)

NUREKSAIN WANGUN LAN PAIKETAN SOSIOLOGI SASTRA RING CAKEPAN NASKAH DRAMA JUKUT BE BANO PIKARDIN I MADE WISNAWA

BASA BALI KEPARA DIALEK NUSA PENIDA SANE KAANGGEN SAJERONING MABEBAOSAN RING WEWIDANGAN DESA PAKRAMAN NUSASARI, KECAMATAN MELAYA, KABUPATEN JEMBRANA

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING SATUA PAN BALANG TAMAK

SKRIPSI ANALISIS STRUKTUR DAN SOSIOLOGIS DRAMA MULIH KARYA I NYOMAN MANDA OLEH : NI PUTU HARUM KARTIKA DEWI NIM

TEKS TUTUR JONG MANTEN: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: DESAK PUTU ELVIANA DEWI NIM:

Bahan Ajar BAHASA BALI SMA/SMK

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Tuhan Yang Mahaesa

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA RING CERPEN MABASA BALI RUBRIK ORTI BALI, KORAN BALI POST 2016

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN SOSIOLOGI KRIYA SASTRA RING PUPULAN SATUA BAWAK LAWAR GOAK PAKARDIN I KETUT RIDA

UCAPAN TERIMA KASIH. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa/Tuhan Yang

TEKS GEGURITAN DARMAKAYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: KADEK RIKA ARIPAWAN NIM:

GENDING-GENDING REGGAE BALI JONI AGUNG SESELEH SEMIOTIKA TETUJON IDUP MANUSA PAIKETANNYANE SARENG AJAH-AJAHAN PAWATEKAN

I Gst A Kd Yulandari, I B Md Ludy Paryatna, Md. Sri Indriani

DIALEK BALI AGA SANE KEAANGGEN RI SAJERONING MABASA BALI RING DESA SIDATAPA, KECAMATAN BANJAR, KABUPATEN BULELENG

SESELEH GUNA SARAT WATEK PAAJAH-AJAH RING SAJERONING GEGURITAN RAJAPALA

TEKS GEGURITAN PADEM WARAK ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA

e-journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Volume 2 Tahun 2015)

TEKS GEGURITAN MANTRI SANAK LIMA ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI

TEKS TUTUR CANDRABHERAWA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN GUNA SARAT SOSIAL RING PUPULAN SATUA BAWAK MEKEL PARIS PIKARDIN I.B.W. WIDIASA KENITEN

PELESTARIAN BAHASA BALI DALAM MEDIA CETAK BERBAHASA BALI: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK OLEH ANAK AGUNG ISTRI ITA RYANDEWI NIM:

ESTETIKA POSMODERN MIWAH GUNA SARAT PAGURON-GURON DOLANAN 'MATIGTIG PAPAH BIU' DUTA KABUPATEN KARANGASEM RING PKB 2015

KATA PENGANTAR. atas berkat rahmat-nya skripsi yang berjudul Novel Sing Jodoh Analisis

SESELEH WANGUN INSTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING PUPULAN CERPEN DA NAKONANG ADAN TIANGE PAKARDIN AGUNG WIYAT S.

GEGURITAN KONTABOJA: ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA OLEH: IDA AYU EKA PURNAMA WULANDARI NIM

SOR SINGGIH BASA BALI SAJERONING PARUMAN BANJAR ADAT GUNUNG BIAU, DESA MUNCAN, KABUPATEN KARANGASEM

GEGURITAN AJI RAMA RENA ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA

TUTUR ANGKUS PRANA: KAJIAN STRUKTUR DAN SEMIOTIKA. Oleh: NI KADEK DEWI SANTHIASTINI

SKRIPSI KAMUS BALI INDONESIA BIDANG ISTILAH UPAKARA MANUSA YADNYA DI KABUPATEN BADUNG

BABAD DANGHYANG BANG MANIK ANGKERAN: KAJIAN STRUKTUR DAN FUNGSI

SESELEH VARIASI BASA RING DIALEK BALI AGA DESA SERAYA, KECAMATAN KARANGASEM, KABUPATEN KARANGASEM

MITOS DI NUSA PENIDA ANALISIS STRUKTUR, FUNGSI, DAN MAKNA

SOSIOKULTURAL KRAMA BALI RING SATUA BALI LAN PAIKETANNYANE RING PANGAJAHAN SASTRA BALI

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Tuhan Yang Mahaesa/Ida Sang Hyang

GEGURITAN ANGGASTYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

TEKS MITOS TAPAKAN BARONG BHATARA SAKTI NAWA SANGA DI KAHYANGAN JAGAT LUHUR NATAR SARI: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

PEMERTAHANAN BAHASA BALI MELALUI GENDING RARE PADA ANAK-ANAK DI SANGGAR KUKURUYUK: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK

Tureksa Anggah-ungguhing Basa Ring Novel Ratna Tribanowati, Leak Soleh Solah Leak Pikardin I Made Sugianto

SESELEH BASA SANE KAANGGEN MIWAH GUNASARAT SANE WENTEN RING GEGURITAN PURWAJATI, PAKARDIN I GEDE NGEMBAK, DRUWEN GEDONG KIRTYA, SINGARAJA

SESELEH WANGUN LAN KASUKSMAN AJAH-AJAHAN PAWATEKAN RING LELAMPAHAN GATOTKACA DUTA WAYANG CENK BLONK

CITRA WANITA PENYIHIR DALAM NOVEL RATNA TRIBANOWATI KARYA I MADE SUGIANTO: SUATU KAJIAN KRITIK SASTRA FEMINIS

Pantang menyerah sebelum. mencapai hasil yang maksimal

Kata Kunci : Kidung, Struktur, Semiotik, Smaratantra.

GEGURITAN PURA TANAH LOT ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH IDA BAGUS PUTU WIASTIKA NIM

BAB VI FAKTOR PENUNJANG DAN FAKTOR PENGHAMBAT PEMERTAHANAN BAHASA BALI DALAM MASYARAKAT MULTIKULTURAL DI KOTA DENPASAR

PENYUSUNAN KAMUS SERAPAN DALAM BAHASA BALI

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( RPP ) 2

TEKS DRAMA GONG I MADE SUBANDAR HASTA KOMALA ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA

PENGGUNAAN METODE LATIHAN DALAM MENINGKATKAN KEMAMPUAN MENULIS PIDATO BERBAHASA BALI SISWA KELAS XI IPA 2 SMA NEGERI 1 SAWAN

PEMANFAATAN VIDEO KARTUN ANIMASI BANG ONE UNTUK MENINGKATKAN KETERAMPILAN MENULIS OPINI SISWA KELAS XI IPB 1 DI SMA NEGERI 1 UBUD

ABSTRAK. Kata Kunci: kamus, bahasa, sastra, istilah, kategori.

BAB II KAJIAN PUSTAKA. umum. Menurut Sutarno NS ( 2003 : 32 ) Perpustakaan umum sering diibaratkan

Jurusan Pendidikan Bahasa dan Sastra Indonesia Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

Bule Belajar Budaya Bali: Kritik Identitas dalam Antologi Cerpen Mekel Paris. I Wayan Eka Septiawan

Keywords: REIS techniques and storytelling abilities.

ABSTRAK GEGURITAN MASAN RODI ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI

KEMAMPUAN SISWA KELAS VII.D SMP NEGERI 6 GUNUNG TALANG DALAM MENULIS PUISI DENGAN TEKNIK PEMODELAN; PENELITIAN TINDAKAN KELAS

Agus Awitama, Made Sri Indriani, Sang Ayu Putu Sriasih. Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

I. PURWAKA. Manut swadarma Krama Desa Pakraman Tonja rikala mikukuhang kasukertan jagat malarapan antuk minakadi :

PENINGKATAN KETERAMPILAN MENULIS PUISI MENGGUNAKAN STRATEGI 3W2H PADA SISWA KELAS VII SMP NEGERI 3 SALAM ARTIKEL E-JOURNAL

Transkripsi:

SARANA TEMBANG MELAYANGAN OLIH EMONI KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR SISIA KELAS VIII 6 SMP NEGERI 3 BANJAR Ni Kadek Erni Yuni Andani 1,Gede Gunatama 1,Ida Bagus Rai 2 Jurusan Pendidikan Bahaha Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja,Indonesia e-mail:{kadekerni33@gmail.com, detama_fbs_21@yahoo.com, ibrai_cangapit@yahoo.com} KUUB Tetilik puniki matetujon nelatarang (1) tata cara palaksana sarana tembang Melayangan olih Emoni ring pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar, (2) panincapan kawagedan nyurat puisi Bali Anyar sisia antuk sarana tembang Melayangan olih Emoni, lan (3) penampen sisia ritatkala malajah olih Emoni ring pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar. Tetilik puniki nganggen palihan Penelitian Tindakan Kelas (PTK) sane kamargiang antuk kalih siklus. Jejering tetilik puniki inggih punika sisia kelas VIII 6 SMP Negeri 3 Banjar. Penandang tetilik puniki inggih punika pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar olih Emoni miwah panglimbak kawagedan sisia nyurat puisi Bali Anyar. Kramaning mupulang data ring tetilik puniki nganggen kramaning seseleh (observasi), tes, miwah angket/kuesioner. Data katureksa nganggen tata cara deskriptif kualitatif miwah kuantitatif. Pikolih tetilik puniki inggih punika (1) wenten makudang-kudang dudonan kramaning pangajah-ajahan sane prasida kalaksanayang ring sajeroning nincapang kawagedan nyurat puisi Bali Anyar olih Emoni. Minakadi : nelebin, nglimbakang miwah nyekenang, (2) panincapan rata-rata pikolih nyurat puisi Bali Anyar sisia saking 70,48 ring siklus I dados 80,45 ring siklus II, (3) sisia pinih cumpu ri tatkala malajah olih emoni ring pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar antuk panincapan rata-rata penampen sisia saking 21,93 ring siklus I dados 26,12 ring siklus II. Kruna Jejaton : sarana, tembang, nyurat, puisi Bali Anyar. ABSTRAK Penelitian ini bertujuan untuk mendeskripsikan (1) langkah-langkah pembelajaran menulis puisi Bali modern menggunakan media lagu Melayangan oleh Emoni (2) kemampuan siswa dalam menulis puisi Bali modern menggunakan media lagu Melayangan oleh Emoni, dan (3) respon siswa terkait proses pembelajaran menulis puisi Bali modern menggunakan media lagu Melayangan oleh Emoni. Penelitian ini menggunakan rancangan penelitian tindakan kelas yang dilaksanakan dalam dua siklus. Subjek penelitian ini adalah siswa kelas VIII 6 SMP Negeri 3 Banjar. Objek penelitian ini adalah pemanfaatan media lagu Melayangan oleh Emoni dalam pembelajaran menulis puisi Bali modern dan kemampuan siswa menulis puisi Bali modern. Metode pengumpulan data yang digunakan penelitian ini menggunakan metode observasi, tes, dan angket/kuesioner. Data dianalisis menggunakan teknik deskriptif kuantitatif dan kualitatif. Hasil penelitian ini adalah (1) ada beberapa langkah pembelajaran yang dilaksanakan untuk meningkatkan kemampuan menulis puisi Bali modern menggunakan media lagu Melayangan oleh Emoni. Diantaranya : eksplorasi, elaborasi dan konfirmasi, (2) peningkatan nilai rata-rata dalam menulis puisi Bali modern dari 70,48 pada siklus I menjadi 80,45 pada siklus II, (3) siswa sangat setuju terhadap pemanfaatan media lagu Melayangan oleh Emoni dalam pembelajaran menulis puisi Bali modern dengan peningkatan respon siswa dari 21,93 pada siklus I menjadi 26,12 pada siklus II. Kata kunci : media, lagu, menulis, puisi Bali modern.

ABSTRACT This study aimed to describe (1) the steps of learning to write poetry modern Balinese using song "Melayangan" by Emoni media (2) the ability of students to write poetry modern Balinese using song "Melayangan" by Emoni media, and (3) response related students learning to write poetry modern Balinese using song "Melayangan" by Emoni media. This study uses the design of classroom action research conducted in two cycles. The subjects were students of class VIII 6 SMP Negeri 3 Banjar.. The object of this study is the use of song Melayangan by Emoni media in learning to write modern Bali poetry and the students ability to write modern Bali poetry. The methods in collecting the data that used in this research is observation methods, test, and questionnaires / questionnaire. Data were analyzed using descriptive quantitative and qualitative techniques. The results of this research are (1) there are some lessons that have been implemented to improve the ability to write poetry modern Balinese using song "Melayangan" by Emoni media. Among them : the exploration, elaboration and confirmation, (2) improve the ability to write poetry modern Balinese, with the average score value write poetry modern Balinese students from the first cycle to 70,48 at 80,45 in the second cycle, (3) students very agree using song "Melayangan" by Emoni media in learning to poetry modern Balinese with increased student response from 21,93 at 26,12 in the first cycle to the second cycle. Keywords: media, song, writing, modern Bali poetry. PURWAKA Paguron-guron pinaka sarana sane mabuat kaanggen pangremba lan panglimbak kauripan bangsa. Bangsa sane utama prasida kacingak saking kawentenan sumber citta budi jadma, lan wiwit citta budi jadma kacingak saking kautaman paguron-guron. Paguron-guron inggih punika pamargi ritatkala ngiusin para sisiane mangda prasida becik nyikiang raga sareng palemahannyane, indike punika pacang ngawinang wentennyane paobahan saking padewekan ngraga mangda prasida manut ring awig-awig kauripan manyama braya (Hamalik, 2005:3). Tetujon paguronguron nasional sane wenten ring undangundang Nomer 20 Warsa 2003 Bab 2, Pasal 3, indik tata cara paguron-guron nasional sakadi : Paguron-guron nasional madue sarat nglimbakang kauripan lan ngwangun watek tur budaya bangsa, nglimbakang kabisaan para sisiane mangda manados jadma sane setata bakti majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, madue parilaksana sane becik, seger, madue kalewihan, jemet, kreatif, swasta tur manados krama sane demokratis lan madue rasa sutindih. Mangda prasida ngamolihang tetujon paguron-guron punika, pemerintah mautsaha ngamecikang sinamian sane mapaiketan sareng pangajah-ajahan. Sane kabecikang inggih punika widang kualitas lan kuantitas ring wewidangan paguron-guron sinamian pacang kabecikang malih. Santukan makakalih punika sane dados pikobet pinih utama ring wewidangan paguron-guron. Maosang indik pangajah-ajahan, pangajah-ajahan punika gapukan sane maundag ngeninin indik wangun jadma, sarana, piranti lan tatacara sane saling ngiusin antuk nyantos tetujon pangajahajahan (Hamalik, 2005:57). Awinan sakadi asapunika guru lan sisia madue paiketan sane nenten kapalasang ring pangajahajahan antuk nyantos tetujon sane kaaptiang. Antuk nyantos tetujon punika guru sepatutnyane ngutsahayang nincapang nganggen kramaning, strategi lan sarana ring pangajah-ajahan mangda prasida pangajah-ajahan punika mamargi antar. Ring sajroning utsaha pangajahajahan punika kadadosang utsaha ngaryanin kawentenan sane mrasidayang ngawinang para sisia punika seleg malajah. Guru madue peran sane mabuat pisan ring pangajah-ajahan krana guru sane nekedang widya majeng ring para sisiane lan sisia sane nampi widya sane kaicenin olih guru. Pinaka calon guru utamanyane guru basa Bali sepatutnyane prasida nganggen kramaning, strategi lan sarana rikala benjang pungkur pacang

nglaksanayang pangajah-ajahan, mangda para sisiane seneng malajah basa Bali. Napi malih basa Bali punika basa ibu utawi pinaka basa sane kapertama majeng ring krama Baline. Basa Bali kabaos basa ibu krana sampun kaanggen olih krama Baline wit saking wawu embas. Basa Bali pinaka sarana mabebaosan sarahina-rahina majeng ring krama Baline. Awinan sakadi asapunika, para sisiane mangda nelebin pangajah-ajahan basa Bali dadosnyane nenten lali ring witnyane. Maosang indik pangajah-ajahan basa Bali, ring pangajah-ajahan basa Bali wenten petang kawagedan mabasa, minakadi wenten kawagedan mabasa inggih punika : (1) kawagedan mirengang, (2) kawagedan mabebaosan, (3) kawagedan ngwacen, miwah (4) kawagedan nyurat. Petang kawagedan punika saling mapaiketan tur nenten prasida kapalasang sajroning pamargin pangajah-ajahan ring sekolah. Kawagedan nyurat kriya sastra basa Bali ngranjing ring Kurikulum Tingkat Satuan Pendidikan (KTSP). KTSP ring SMP Negeri 3 Banjar kelas VIII, wenten kompetensi nyurat. Standar Kompetensi (SK) sane madaging indik ngawetuang daging pikayunan, pangerasa lan pengalaman ring puisi, satua bawak miwah prosa maaksara Bali. Ring SK punika sampun wenten Kompetensi Dasar (KD) sane dagingnyane inggih punika kapertama nyurat satua bawak antuk nguratiang tata cara panyuratan miwah basa sane amadia, kaping kalih nyurat puisi Bali Anyar sane amadia, miwah kaping tiga nyalin teks maaksara Bali ring aksara latin antuk caciren diakritik. Ring sajroning SK miwah KD punika kaaptiang mangda para sisiane prasida waged nyurat. Ring pangajah-ajahan nyurat sane kamargiang punika para sisiane taler nyarengin ngajengang budaya Baline antuk nyurat kriya sastra Bali. Nyurat inggih punika kawagedan nganggen basa ritatkala mabebaosan antuk nenten ngararis utawi nenten kacunduk sareng jadma sane kajak mabebaosan (Tarigan, 2008:3). Mabebaosan puniki nganggen sarana sesuratan lan pralambang basa. Lianan sakadi asapunika punika manut Sutardi lan Kurniawan (2012:2) nyurat punika ngeninin indik pilian eksistensi, inggih punika eling ring raga antuk pamargi sane aktif-kreatif. Awinan sakadi asapunika, sane kaaptiang ring nyurat boya ja tata cara sane instan, nanging ambek nyurat miwah semaya sane kuat saking dewek padidi. Dadosnyane kawagedan nyurat punika pinaka pamargi sane kaanggen ngawetuang daging pikayunan antuk pralambang grafik. Rikala nyurat punika kasaratang ambek nyurat miwah semaya sane kuat saking dewek padidi. Awinan sakadi asapunika, rikala ngamargiang pangajah-ajahan nyurat mangda nganggen kramaning, strategi lan sarana sane bebeng. Yening nganggen kramaning, strategi lan sarana sane bebeng, sinah para sisiane ngrasayang seneng malajah nyurat. Pinaka silih sinunggil kawagedan mabasa ring pangajah-ajahan basa Bali undagan SMP, para sisiane kaaptiang mangda prasida ngawetuang daging pikayunannyane antuk sesuratan, silih sinunggilnyane nyurat puisi Bali Anyar. Kawagedan nyurat puisi pinaka kawagedan sane patut kakuasain para sisiane. Sane kabaos nyurat puisi Bali Anyar punika ngawetuang daging pikayunan antuk wangun puisi nganggen basa Bali sane becik tur madue pikolih sane becik. Nenten elah ngawetuang daging pikayunan antuk puisi Bali Anyar, napi malih yening nenten wenten kayun para sisiane nyurat puisi Bali Anyar, awinan sakadi asapunika sepatutnyane guru ngamargiang pangajah-ajahan sane kreatif tur prasida ngawinang liang, sinah para sisiane seneng nyarengin pangajahajahan nyurat puisi Bali Anyar. Sakadi sane wenten ring kelas VIII 6 SMP Negeri 3 Banjar. Manut seseleh sane kalaksanayang antuk saduwicara sareng silih sinunggil guru basa Bali ring SMP Negeri 3 Banjar, bapak I Putu Suastika, S.Pd.B. ngamolihang keterangan, yening pikolih kawagedan nyurat puisi Bali Anyar sisia kelas VIII 6 durung prasida nyantos Kriteria Ketuntasan Minimal (KKM). KKM sane katentuang inggih punika 76, nanging pikolih rata-rata sane prasida kapolihang sisia wantah 65.

Wenten makudang-kudang dadalan para sisia punika nenten prasida ngamolihang pikolih sane nenten nyantos KKM. Sane ngawinang punika minakadi : (1) sisia kirang meled nyurat puisi Bali Anyar, (2) sisia meweh ngarereh inspirasi anggen ngawetuang daging pikayunan antuk nyurat puisi Bali Anyar, (3) sisia meweh milih kruna sane kaanggen rikala nyurat puisi Bali Anyar, miwah (4) guru kirang ngoptimalang sarana utawi kramaning sane bebeng rikala ngamargiang pangajah-ajahan. Panilik madue penampen yening kabuatang pisan paobahan majeng ring pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar mangda para sisiane prasida ngawetuang daging pikayunannyane antuk wangun puisi Bali Anyar. Awinan sakadi asapunika guru patut nganggen kramaning, strategi lan sarana sane bebeng mangda prasida ngicalang pikobet kirangnyane kawagedan nyurat puisi Bali Anyar punika. Manut panilik, sarana tembang anggen ngicalang pikobet punika. Antuk sarana punika kaaptiang para sisiane seneng nyurat puisi Bali Anyar, dadosnyane prasida nincapang kawagedan nyurat puisi Bali Anyar. Sampun akeh tetilik indik nyurat puisi sane sampun kalaksanayang pinaka utsaha sane kaanggen nincapang kawagedan nyurat puisi. Silih sinungginyane kalaksanayang olih Ni Wayan Santi Priliyantari (2014) saking Undiksha Singaraja, jurusan Pendidikan Bahasa dan Sastra Indonesia nglaksanayang tetilik sane mamurda Penerapan Teknik Ladang Kata Dengan Media Gambar untuk Meningkatkan Kemampuan Menulis Puisi Siswa Kelas VIII A SMP Negeri 2 Semarapura. Pikolih tetilik saking ngawigunayang TLK antuk sarana gambar prasida nincapang kawagedan nyurat puisi sisia, pikolihnyane saking 72,6 dados 81,67. Saking tetilik sane sampun kalaksanayang punika, panilik nyutetang yening pangajah-ajahan nganggen sarana ring pangajah-ajahan nyurat puisi prasida ngamolihang pikolih sane becik. Sarana sane kaanggen ngamolihang inspirasi ngawinang para sisiane elah ngawetuang daging pikayunannyane antuk wangun puisi. Ring basa Arab, sarana inggih punika sane kaanggen nekedang pabesen majeng ring sang sane nerima pabesen (Arsyad, 2009:3). Lianan sakadi asapunika manut Aqib (2013:50) sarana pangajah-ajahan pinaka silih sinunggil sane kaanggen nekedang pabesen lan nincapang rasa meled antuk pangajahajahan majeng ring sang sane malajah (sisia). Dadosnyane sarana punika sane kaanggen nekedang pabesen sane kaanggen nincapang kayun malajah sisia ring pamargin pangajah-ajahan. Awinan sakadi asapunika panilik nglaksanayang tetilik puniki. Manawi wenten murda tetilik puniki inggih punika Sarana Tembang Melayangan olih Emoni Kaanggen Nincapang Kawagedan Nyurat Puisi Bali Anyar Sisia Kelas VIII 6 SMP Negeri 3 Banjar. Sane jagi katelatarang ring tetilik puniki minakadi : (1) tata cara palaksana pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni, (2) kawagedan nyurat puisi Bali Anyar sisia antuk sarana tembang Melayangan olih Emoni, miwah (3) penampen sisia ritatkala malajah nganggen sarana tembang nyurat puisi Bali Anyar. KRAMANING TETILIK Ring kramaning tetilik puniki pacang ngawedarang indik palihan tetilik, jejering lan penandang tetilik, piranti lan tata cara mupulang data, miwah tata cara data tureksa lan sepat sida. Palihan tetilik sane kaanggen ring tetilik puniki inggih punika Penelitian Tindakan Kelas (PTK). PTK puniki kaanggen jalaran ngamargiang pamlajahan sane sayan becik. Palaksana tetilik puniki kalaksanayang antuk kalih siklus, paletan palaksana tetilik puniki inggih punika : (1) pangrencana, (2) palaksana, (3) pratiaksa, (4) seseleh/pemastika, miwah (5) mulat wali. Jejering tetilik puniki inggih punika sisia kelas VIII 6 SMP Negeri 3 Banjar. Penandang tetilik puniki inggih punika pamlajahan nyurat puisi basa Bali Anyar

olih Emoni lan panglimbak kawagedan sisia nyurat puisi Bali Anyar. Jejering tetilik puniki inggih punika sisia kelas VIII 6 SMP Negeri 3 Banjar. Penandang sane nyinahang proses ring tetilik puniki inggih punika pangajahajahan nyurat puisi basa Bali Anyar olih Emoni. Penandang tetilik puniki inggih punika pangajah-ajahan nyurat puisi basa Bali Anyar nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni miwah panglimbak kawagedan sisia nyurat puisi Bali Anyar. Tetilik puniki nganggen tigang piranti mupulang data minakadi : (1) kramaning pratiaksa (observasi), (2) kramaning tes, miwah (3) kramaning angket/kuesioner. Kramaning pratiaksa kaanggen mupulang data indik pamargi pamlajahan nyurat puisi Bali Anyar olih Emoni sampun kamargiang olih panilik jagi kadagingin olih guru. Tes sane jagi kamargiang ring tetilik inggih punika tes sane nguningin sapunapi panglimbak malajah nyurat puisi Bali Anyar nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni. Kramaning angket/kuesioner ring tetilik puniki madaging pitaken sane mapaiketan sareng pikobet tetilik, minakadi ngeninin indik penampen sisia kapining kawigunan sarana tembang Melayangan olih Emoni anggen nincapang kawagedan nyurat puisi Bali Anyar. Data tureksa ring tetilik puniki nganggen kalih kramaning, inggih punika tata cara data tureksa deskriptif kualitatif miwah kuantitatif. Data tureksa indik dudonan kramaning pangajah-ajahan olih Emoni katureksa nganggen tata cara tureksa seseleh deskriptif kualitatif. Data indik kawagedan nyurat puisi Bali Anyar punika katureksa nganggen tata cara tureksa deskriptif kuantitatif. Data sane ngeninin indik penampen sisia katureksa nganggen seseleh deskriptif kuantitatif. Manut ring ceciren tetilik palaksana, pamikolih sane becik ring tetilik palaksana kacihnain antuk kawentenan paobahan nuju kabecikan. Kaiket sareng kawentenan pamargi malajah miwah pangajah-ajahan. Saking data tureksa ring duur, tetilik puniki prasida kabaosang labda karya kacingak saking data pikolih malajah sisia inggih punika saking tes nyurat puisi Bali Anyar wiadin data penampen sisia kapolihang saking angket/ kuesioner. Tetilik puniki kabaos prasida nincapang, yening 75% sisia kelas VIII 6 SMP negeri 3 Banjar prasida ngamolihang pikolih malajah nglangkungin KKM sane akehnyane 76. Tetimbangan sane kaping kalih inggih punika yening 75% penampen sisia positif wau prasida kabaosang tetilik puniki labda karya. PIKOLIH LAN TETEPASAN Pikolih tetilik puniki pacang ngawedarang indik pikolih tetilik sane kapolihang panilik ri tatkala ngalaksanayang tetilik ring kelas VIII 6 SMP Negeri 3 Banjar. Data sane jagi katelatarang minakadi : (1) tata cara palaksana pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni sane kapolihang nganggen kramaning pratiaksa, (2) pikolih kawagedan nyurat puisi Bali Anyar sisia kelasviii 6 SMP Negeri 3 Banjar antuk sarana tembang Melayangan olih Emoni sane kapolihang nganggen kramaning tes, miwah (3) penampen sisia ritatkala malajah nganggen sarana tembang nyurat puisi Bali Anyar sane kapolihang nganggen kramaning angket/kuesioner. Pikolih kapertama indik tata cara palaksana pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni sane kapolihang nganggen kramaning pratiaksa. Tetilik puniki kalaksanayang antuk kolaboratif sareng guru bahasa Bali, inggih punika bapak I Putu Suastika, S.Pd.B sane nyelehin pamargi pangajah-ajahan miwah panilik sane ngamargiang pangajahajahan ring pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar sisia kelas VIII 6 SMP Negeri 3 Banjar. Tetilik puniki kamargiang antuk kalih siklus inggih punika siklus I lan siklus II. Soang-soang siklus kamargiang antuk kalih patemon. Siklus I patemon kapertama kalaksanayang rahina Budha, 23 maret 2016 lan patemon kaping kalih

kalaksanayang rahina Budha 30, maret 2016. Siklus II patemon kapertama kalaksanayang rahina Budha, 6 april 2016 lan patemon kaping kalih kalaksanayang rahina Budha, 13 april 2016. Nyambran patemon palaksana sane kalaksanayang kaepah dados tigang paletan palaksana pangajah-ajahan minakadi, palaksana pangawit, palaksana inti miwah palaksana pamuput. Ri tatkala para sisiane nyarengin pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar olih Emoni, panilik sareng guru ngalaksanayang seseleh lan pemastika ring pamargi pangajah-ajahan. Pikolih sane kapolihang saking seseleh lan pemastika puniki inggih punika indik palaksana sisia ri tatkala nyarengin pangajah-ajahan. Ring patemon kapertama guru nguningayang majeng ring para sisiane yening guru jagi ngicenin materi nyurat puisi Bali Anyar nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni. Ri tatkala guru mataken indik teges puisi lan wangun puisi. Saking 31 sisia wantah siki sisia sane nyawis indik wangun puisi, indike sakadi asapunika nyinahang yening para sisiane durung tatas uning indik wangun puisi sane jangkep, lantas guru ngicenin imba puisi mangda para sisiane uning ring wangun puisi, tur guru ngicenin sisia imba puisi Bali Anyar tur nganikain para sisiane mangda nguratiang napi kemanten sane patut kauratiang ri tatkala nyurat puisi Bali Anyar. Akeh sisia sane nakenang teges kruna sane kabaos meweh ring puisi punika, indike sakadi asapunika nyinahang yening imba puisi sane kaicenin meweh karesepang olih sisia. Ring patemon kaping kalih puniki guru nganikain para sisiane ngarereh kruna sambil miarsayang tembang Melayangan olih Emoni, para sisiane durung prasida milihin kruna sane bebeng tur basita paribasa sane jagi kaanggen ring puisinyane, indike sakadi asapunika krana akeh para sisiane durung tatas indik wangun puisi tur guru nyinahang video wantah apisan. Salanturnyane ri tatkala para sisiane kanikain ngwacen puisi sane kakaryanin, wacenan sisia durung satinut sareng wiraga, wirama lan wirasa. Sinamian sisia maosang seneng malajah nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni, indike sakadi asapunika satinut sareng pernyataan sane wenten ring lepihan angket/kuesioner sisia kaping kalih sane maosang yening tembang Melayangan olih Emoni prasida ngeranayang seneng mlajahin puisi. Wenten 4 sisia (12,90) sane ngicenin penampen pinih cumpu, 15 sisia (48,38%) ngicenin penampen cumpu, 8 sisia (25,80%) ngicenin penampen kirang cumpu, lan 4 sisia (12,90%) ngicenin penampen nenten cumpu. Manut mulat wali ring palaksana siklus I, mulat wali ring palaksana siklus I kalaksanayang manut pikolih pratiaksa ngenenin indik palaksana pangajahajahan nyurat puisi Bali Anyar nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni. Mulat wali puniki kalaksanayang sareng guru Basa Bali kelas VIII 6 SMP Negeri 3 Banjar. Pikolih mulat wali kaanggen dasar mangda palaksana siklus II sane jagi kalaksnayang sayan paripurna. Manut pikolih pratiaksa sane sampun kalaksanayang olih guru ri tatkala nyingakin pangajahan, sane kawantu olih penyeleh ring sajroning pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni. Irika kapanggihin wenten kekirangankekirangan ring sajroning palaksana pangajah-ajahan ring siklus I, kekirangan punika minakadi : (1) guru kirang nguratiang kelas, ritatkala nyarengin pangajah-ajahan sisia nenten konsentrasi, indike sakadi asapunika krana wenten sisia ring kelas siosan dengak-dengok ring jendela, (2) imba puisi sane kaicenin olih guru meweh karesepang olih sisia, asapunika awinan para sisiane bingung tur durung tatas indik wangun puisi tur, (3) guru nyinahang video wantah apisan, dadosnyane para sisiane durung prasida milihin kruna sane bebeng tur basita paribasa sane jagi kaanggen ring puisinyane, (4) guru durung ngalaksanayang paletan nureksain pakaryan sisia sadurung mupulang puisinyane, (5) guru kirang tegas ngamargiang pangajah-ajahan dadosnyane sisia sane negak pinih ungkur pepes uyut mecanda, miwah (6)

guru durung ngicenin imba ngwacen puisi majeng ring sisia, dadosnyane ri tatkala kanikain ngwacen puisi sane kakaryanin, wacenan sisia durung satinut sareng wiraga, wirama lan wirasa. Kekirangan punika taler sane ngawinang pikolih malajah sisia durung nyantos KKM sane akehnyane 76, skor rata-rata kawagedan nyurat puisi Bali Anyar sisia siklus I inggih punika 70,48. Mangda prasida ngicalang pikobet punika, guru lan guru mligbagang utsha mangda prasida nincapang kawagedan nyurat puisi Bali Anyar sisia ring siklus II. Kekirangan punika jagi guru becikin malih ring siklus II, minakadinnyane : (1) guru nyiagayanag ruangan mangda jelanan lan jendelanyane kaubetang tur gorden katutup mangda sisia sane wenten ring sisi ruangan nenten ngusak asik para sisiane malajah, (2) guru ngicenin imba puisi sane pinih sederhana mangda prasida karesepang olih sisia, (3) guru ngulang nyinahang video punika, mangda para sisiane prasida milihin kruna tur basita paribasa sane bebeng ring puisinyane, (4) guru ngalaksanayang paletan nureksain antuk nganikain para sisiane mangda nureksain pakaryan timplane sane kajak negak abangku, (5) guru pinih nguratiang para sisiane mangda nenten uyut ritatkala nyurat puisi, miwah (6) guru ngicenin imba ngwacen puisi, mangda para sisiane uning tatacara ngwacen puisi sane manut ring wiraga,wiarama, lan wirasa. guru pinih nguratiang tur nganikain sisia sane pepes uyut mangda nenten uyut ri tatkala pangajah-ajahan kamargiang tur pinih nguratiang para sisiane ritatkala nyurat puisi mangda nenten wenten sane uyut. Sawusan nyurat puisi Bali Anyar, guru nganikain para sisiane mangda nureksain pakaryan timpalnyane sane kajak negak abangku. Ri tatkala guru nganikain para sisiane ngwacen puisi sane sampun kakaryanin, wacenannyane sampun becik nanging kirang keras suaranyane. Saking pikoih seseleh, palaksana pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar siklus II nyinahang para sisiane tetep Sawusan guru ngamargiang palaksana siklus I, salanturnyane guru ngalaksanayang siklus II. Ri tatkala para sisiane nyarengin pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni, guru sareng guru ngalaksanayang seseleh lan pemastika ring pamargi pangajah-ajahan. Pikolih sane kapolihang saking seseleh lan pemastika puniki inggih punika indik palaksana sisia ri tatkala nyarengin pangajah-ajahan. Ring patemon kapertama puniki guru nguningayang majeng ring para sisiane yening guru jagi ngalaksanayang tetilikan malih, guru maosang yening ngicenin materi nyurat puisi Bali Anyar nganggen saranan tembang Melayangan olih Emoni, salanturnyane guru mataken sareng sisia indik pengalaman sisia nyurat puisi ring palaksana siklus I, silih sinunggil sisia maosang meweh nyurat puisi Bali Anyar, wusan punika lantas guru ngicenin sisia imba puisi Bali Anyar. Ri tatkala kanikain nakenang kruna meweh sane wenten ring puisi punika, wantah akidik sisia sane nakenang teges kruna sane kabaos meweh ring puisi punika, salanturnyane guru ngicenin imba ngwacen puisi. Ring patemon kaping kalih, guru ngulang nyinahang video tembang Melayangan olih Emoni punika mangda para sisiane prasida milihin kruna tur basita paribasa sane bebeng jagi kanggen ring puisinyane. Ri tatkala nyurat puisi Bali Anyar, seneng malajah nyurat puisi nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni, indike punika prasida kacingak saking pikolih kuessioner sisia. Wenten 9 sisia (29,03%) sane ngicenin penampen pinih cumpu, 22 sisia (70,96%) maosang cumpu, ring pernyataan nomer (2) Tembang Melayangan olih Emoni prasida ngeranayang seneng mlajahin puisi. Ring palaksana siklus II, guru ngicenin imba puisi sane mamurda Bangun Semengan, ri tatkala kanikain nakenang kruna meweh sane wenten ring puisi punika, wantah akidik sisia sane nakenang teges kruna sane kabaos meweh ring puisi punika. Guru ngulang nyinahang video tembang Melayangan

olih Emoni mangda para sisiane prasida milihin kruna tur basita paribasa sane bebeng ring puisinyane. Guru nganikain para sisiane mangda nureksain pakaryan timpalnyane sane kajak negak abangku, sinah para sisiane nenten uyut mecanda tur prasida uning kalewihan lan kakirangan pakaryan timpalnyane. Ri tatkala para sisiane kanikain ngwacen puisi suara sisia alit tur, sinah nenten kapireng olih sisia siosan. Manut mulat wali sane kalaksanayang ring siklus II puniki, palaksana sane kalaksanayang ring siklus II puniki sampun labda karya, indike sakadi asapunika krana kawentenan mecikang palaksana siklus I ring siklus II. Kawentenan dudonan kramaning pangajah-ajahane punika madue ius ring kawagedan nyurat puisi Bali Anyar sisia ingih punika wenten panincapan skor ratarata sisia saking 70,48 ring siklus I dados 80,45 ring siklus II. Manut pikolih tetilik ring duur prasida kapanggihinn tigang temuan sane sarat inggih punika : (1) Wenten makudangkudang dudonan kramaning pangajahajahan sajroning ngamargiang pangajahajahan nyurat puisi Bali Anyar nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni. (2) Sarana tembang Melayangan olih Emoni prasida nincapang kewagedan nyurat puisi Bali Anyar. Miwah (3) Para sisiane ngicenin penampen pinih cumpu ngawigunayang tembang Melayangan olih Emoni ring pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar. Temuan kapertama indik kawentenan dudonan kramaning pangajah-ajahan sarana tembang nyurat puisi Bali Anyar. Palaksana pangajah-ajahan nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni sampun mamargi antar. Dudonan kramaning pangajah-ajahan sane kalaksanayang olih panilik ring pangajahajahan punika ngiusin pikolih malajah sisia punika. Ring tetilik puniki, panilik madue peran dados guru. Peran guru sane kapaiketang sareng rancangan pendidikan madasar palemahan ring pamargi pangajah-ajahan manut (Uno lan Hamzah, 2007:27) guru patut nyinahang raga pinaka : (1) pemimpin pangajah-ajahan, guru pinaka pangrencana, pangorganisasi, palaksana miwah pengontrol palaksana sisia malajah, (2) fasilitator pangajah-ajahan, guru ngicenin kaelahan majeng ring para sisiane ri tatkala ngalaksanayang palaksana pangajah-ajahan antuk makudang-kudang wentuk palaksana, (3) moderator pangajah-ajahan, guru sane nabdabang pamargi pangajah-ajahan, lianan sakadi asapunika guru lan sisia nyutetang pikolih pangajah-ajahan madasar antuk pikolih pabligbagagan sareng sisia, (4) motivator pangajah-ajahan, guru nudut kayun para sisiane utawi ngicenin motivasi mangda prasida nyarengin pangajah-ajahan. Guru patut prasida ngaryanin kondisi kelas sane prasida nudut kayun sisia individual utawi sekaa sane nenten kayun kayun malajah, (5) evaluator pangajah-ajahan, guru pinaka sane nurreksain. Pinaka evaluator guru patut ngawasin, memantau pamargi pangajah-ajahan lan pikolih malajah sane kapolihang. Guru madue sesana ngalaksanayang pabenahan pamargi pangajah-ajahan. Ring dudonan kramaning pangajah-ajahan sane kalaksanayang antuk kalih siklus puniki inggih punika siklus I lan siklus II, palaksana ring siklus I kabecikang ring siklus II, pihalangpihalang sane kapanggihin ring siklus I kaanggen sikut ngalaksanayang pamargi pangajah-ajahan ring siklus II. Wenten makudang-kudang palaksana sane kalaksanayang panilik ri tatkala ngamargiang pangajah-ajahan nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni, kawentenan dudonan kramaning pangajah-ajahan punika prasida nincapang kawagedan nyurat puisi Bali Anyar sisia. Minakadi wenten dudonan kramaning pangajah-ajahan inggih punika : (1) guru mataken sareng sisia indik pengalaman sisia nyurat puisi ring palaksana siklus I, (2) guru nelatarang materi indik nyurat puisi lan pinih neenang indik tata cara nyurat puisi, (3) guru ngicenin sisia imba puisi Bali Anyar sane mamurda Bangun Semengan tur nganikain para sisiane mangda nguratiang

napi kemanten sane patut kauratiang ri tatkala nyurat puisi Bali Anyar, (4) guru ngwacen puisi sane mamurda Bangun Semengan, (5) guru nganikain para sisiane mangda mupulang kruna sane akeh anggen nyurat puisi sambilang guru nyinahang video tembang Melayangan olih Emoni sane kaanggen nudut manah para sisiane ri tatkala nyurat kruna kruna ring puisi, (6) guru ngicenin tugas para sisiane makarya puisi Bali Anyar saking kruna-kruna sane sampun kapupulang sambil miarsayang video tembang Melayangan olih Emoni antuk unteng keindahan manut ring video sane kapiarsayang, (7) guru nganikain para sisiane mangda nureksain pakaryan timpalnyane sane kajak negak abangku, miwah (8) guru ngicenin galah sisia ngawetuang pikobet-pikobet sane kapolihang ring pamargi pangajah-ajahan. Kawentenan dudonan kramaning pangajah-ajahan sarana tembang Melayangan olih Emoni ring pangajahajahan nyurat puisi Bali Anyar punika madue ius nincapang pikolih malajah sisia, nanging nenten lempas saking sarana sane kakawigunayang ring tetilik puniki. Sakadi sane kabaosang olih Arsyad (2009:2) sarana pamalajahan inggih punika wewidangan sane nenten prasida lempas ring dudonan kramaning pangajah-ajahan mangda tatujon pamalajahan punika prasida mamargi antar. Awinan sekadi asapunika ri tatkala ngamargiang pangajah-ajahan, patut kaimbangin antuk sarana lan dudonan kramaning pangajah-ajahan sane becik. Temuan sane kaping kalih inggih punika, sarana tembang Melayangan olih Emoni prasida nincapang kawagedan nyurat puisi Bali Anyar sisia kelas VIII 6 SMP Negeri 3 Banjar. Indike sakadi asapunika prasida kacingak saking panyandingan pikolih skor rata-rata sisia pinih riin, siklus I lan siklus II. Skor ratarata pinih riin sadurung nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni inggih punika 65, pikolih kawagedan nyurat puisi Bali Anyar sisia antuk sarana tembang Melayangan olih Emoni ring palaksana siklus I inggih punika 70,48 lan skor ratarata sisia ring siklus II inggih punika 80,45. Panincapan punika krana ngawigunayang sarana tembang Melayangan olih Emoni punika prasida nudut manah sisia ritatkala nyurat puisi Bali Anyar tur pihalang sane kapanggihin ring siklus I panilik becikang malih palaksananyane ring siklus II. Dadosnyane sarana tembang Melayangan olih Emoni punika prasida nudut manah sisia ritatkala nyurat puisi Bali Anyar. Disamping palaksana pangajahajahan sane kalaksanyang punika, kawentenan sarana tembang nyurat puisi Bali Anyar punika taler ngiusin kawagedan sisia. Sakadi sane kabaosang olih Uno lan Hamzah, 2007:27 yening ring palaksana pamargi pangajahajahan nganggen sarana madue kontribusi nincapang mutu lan kualitas pangajahan. Kawentenan sarana punika boya ja ngwantu guru ngicenin pangajahajahan kemanten, nanging taler ngicenin nilai tambahan ring palaksana pangajahajahannyane. Sarana pangajah-ajahan punika mabuat pisan ring pangajahajahan krana prasida nudut manah sisia nyarengin pangajah-ajahan. Manut Asyad (2009:47) sarana pangajah-ajahan prasida nincapang rasa tenang tur seneng majeng ring sisia, tur ngiusin ambek mlajaha sisia, ngwantu nincapang kaluihan sisia, miwah ngawinang becik pamargi pangajah-ajahan. Dadosnyane sarana madue sarat ring pamargi pangajah-ajahan, anggen nincapang kawagedan sisia. Temuan kaping tiga, sisia kelas VIII 6 SMP Negeri 3 Banjar pinih cumpu ngawigunayang sarana tembang nyurat puisi Bali Anyar. Sinamian sisia maosang seneng malajah nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni, indike sakadi asapunika satinut sareng pernyataan sane wenten ring lepihan angket/kuesioner sisia kaping kalih sane maosang yening tembang Melayangan olih Emoni prasida ngeranayang seneng mlajahin puisi. Wenten 9 sisia (29,03%) sane ngicenin penampen pinih cumpu, 22 sisia (70,96%) maosang cumpu. Manut pikolih angket/kuisioner, skor rata-rata sisia ngicenin penampen pinih cumpu malajah nganggen sarana tembang

Melayangan olih Emoni. Sisia sayan seleg nyarengin pangajah-ajahan, indike sakadi asapunika nenten lempas saking palaksana sane kalaksanyang ring sajroning ngamargiang pangajah-ajahan. Manut pikolih penampen sisia ritatkala malajah nganggen sarana tembang Melayangan olih Emoni ring pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar sane kapolihang nganggen angket/kuesioner ngamolihang pikolih, yening saking 31 sisia utawi 100% ngicenin penampen pinih cumpu ngawigunayang sarana tembang nyurat puisi Bali Anyar. Pikolih penampen sisia siklus I lan siklus II wenten panincapan inggih punika saking 21,93 dados 26,12 antuk panincapan skor rata-ratanyane inggih punika 4,19. PAMICUTET Manut pikolih tetilik sane sampun kawedarang, prasida kacutetang sakadi asapuniki,(1) Dudonan kramaning pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar olih Emoni sisia kelas VIII 6 SMP Negeri 3 Banjar inggih punika, sane kapertama guru mataken sareng sisia indik pengalaman sisia nyurat puisi ring palaksana siklus I, salanturnyane guru nelatarang materi indik nyurat puisi lan pinih neenang indik tata cara nyurat puisi, lantas guru ngicenin sisia imba puisi Bali Anyar sane mamurda Bangun Semengan tur nganikain para sisiane mangda nguratiang napi kemanten sane patut kauratiang ri tatkala nyurat puisi Bali Anyar, wusan punika guru ngwacen puisi sane mamurda Bangun Semengan, guru nganikain para sisiane mangda mupulang kruna sane akeh anggen nyurat puisi sambilang guru nyinahang video tembang Melayangan olih Emoni sane kaanggen nudut manah para sisiane ri tatkala nyurat kruna kruna ring puisi, salanturnyane guru ngicenin tugas para sisiane makarya puisi Bali Anyar saking kruna-kruna sane sampun kapupulang sambil miarsayang video tembang Melayangan olih Emoni antuk unteng keindahan manut ring video sane kapiarsayang, wusan punika guru nganikain para sisiane mangda nureksain pakaryan timpalnyane sane kajak negak abangku, miwah guru ngicenin galah sisia ngawetuang pikobet-pikobet sane kapolihang ring pamargi pangajah-ajahan. (2) Sarana tembang Melayangan olih Emoni prasida nincapang kewagedan nyurat puisi Bali Anyar sisia kelas VIII 6 SMP Negeri 3 Banjar. Indike sakadi asapunika prasida kacingak ring pikolih siklus I skor rata-rata sisia inggih punika 70,48 lan skor rata-rata sisia ring siklus II inggih punika 80,45 panincapan skor ratarata sisia inggih punika 9,97. Pikolih ring tetilikan palaksana siklus II kabaos palaksana pinih becik krana prasida nincapang kawagedan nyurat puisi Bali Anyar sisia kelas VIII 6 SMP Negeri 3 Banjar. Pikolih pangajah-ajahan sampun manut sareng KKM sane akehnyane 76. Miwah (3) Para sisiane ngicenin penampen pinih cumpu ngawigunayang tembang Melayangan olih Emoni ring pangajah-ajahan nyurat puisi Bali Anyar. Sinamian sisia maosang seneng malajah olih Emoni. Manut ring pikolih angket/kuesioner saking 31 sisia utawi 100% ngicenin penampen pinih cumpu indik ngawigunayang sarana tembang Melayangan olih Emoni. Pikolih penampen sisia siklus I lan siklus II wenten panincapan inggih punika saking 21,93 dados 26,12 antuk panincapan skor rata-ratanyane 4,19. Indike sakadi asapunika satinut sareng sepat sida ring adyaya III yening 75% penampen sisia positif wau prasida kabaosang tetilik puniki labda karya. Mapaiketan sareng pikolih tetilik lan tetilik sane kalaksanayang, panilik madue piteket sajroning anggen nincapang pangajah-ajahan basa Bali ring sekolah. (1) Guru basa Bali sepatutnyane ngawigunayang sarana ri kala ngamargiang pangajah-ajahan. Silih sinunggil sarana pangajah-ajahan sane prasida kaanggen inggih puika sarana tembang Melayangan olih Emoni ring pangajah-ajahan nyurat puisi Bali anyar. (2) Para sisiane sepatutnyane ngajegang budaya Bali antuk ngalestariang kriya sastra Bali, silih sinunggilnyane sastra sane marupa puisi Bali anyar. (3) Kepala sekolah sepatutnyane nguratiang lan

nyangkepin fasilitas pangajah-ajahan mangda guru prasida ngawigunayang sarana pangajah-ajahan sane mawarnawarni. KAPUSTAKAAN Aqib, Zainal.2013. Model-model, Media dan Strategi Pembelajaran (Inovatif).Bandung:Yrama Widya. Azhar Arsyad.2009. Media Pembelajaran. Jakarta : PT Raja Grafindo Persada. B.Uno dan Hamzah. 2008. Profesi Kependidikan. Jakarta : PT Bumi Aksara. Hamalik,Oemar. 2005. Kurikulum dan Kurniawan, Heru dan Sutardi.2012. Penulisan Sastra Kreatif. Yogyakarta:Graha Ilmu. Santi Priliyantari, Ni Wayan. 2014. Penerapan Teknik Ladang Kata Dengan Media Gambar untuk Meningkatkan Kemampuan Menulis Puisi Siswa Kelas VIII A SMP Negeri 2 Semarapura.Skripsi (Tidak diterbitkan).jurusan pendidikan Bahasa dan Sastra Indonesia, Fakultas Bahasa dan Seni, Undiksha. Tarigan, H. G. 2008. Menulis Sebagai Suatu Keterampilan Berbahasa. Bandung: Angkasa. Pembelajaran. Jakarta: Bumi Angkasa.