KEWAGEDAN NGRESEPANG WANGUN DASAR LAN ARTOS KRUNA DWILINGGA SISIA KELAS X SMA NEGERI 2 BANJAR SINGARAJA

dokumen-dokumen yang mirip
I Putu Widhi Astika 1 I Wayan Wendra 1, Sang Ayu Putu Sriasih 2. Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

IUSAN PANGAWIGUNAAN PIRANTI GAMBAR (MONOPOLI) MABASA BALI RING PAPLAJAHAN NGWACEN AKSARA BALI RING SISIA KELAS V SDK MARSUDIRINI

SESELEH MATERI TES ULANGAN UMUM SEMESTER GENAP WARSA 2013/2014 PEPLAJAHAN BASA BALI KELAS X RING SMK NEGERI 3 SINGARAJA

METODE COPY THE MASTER KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT CERPEN SISIA RING KELAS XI MIA3 SMA NEGERI 2 SINGARAJA

PEPLAJAHAN MABEBAOSAN BASA BALI SANE NGANGGEN MODEL PEPLAJAHAN INOVATIF RING KELAS XI IIS 3 SMA NEGERI 4 SINGARAJA

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali, FBS. Universitas Pendidikan Ganesha. Singaraja, Indonesia

NUREKSAIN SESURATAN PASANG AKSARA BALI RING SAJERONING PAPAN WASTA SANE WENTEN RING SD SE- KECAMATAN JEMBRANA

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Pendidikan Ganesha

SARANA TEMBANG MELAYANGAN OLIH EMONI KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR SISIA KELAS VIII 6 SMP NEGERI 3 BANJAR

FILM DOKUMENTER PINAKA SERANA NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR RING KELAS X7 SMA NEGERI 2 BANJAR

METODE KOOPERATIF TIPE THINK, PAIR, SHARE (TPS) ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT SINOPSIS CERPEN MABASA BALI SISIA KELAS XI-3 IPA SMA NEGERI 1 BANJAR

NGAWIGUNAYANG METODE AUDIOLINGUAL ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NEMBANGANG PUPUH MASKUMAMBANG SISIA KELAS X MIPA 2 SMA NEGERI 1 SINGARAJA

CAMPUH KODE (CAMPUR KODE) RING WAYANG KULIT INOVATIF CENK BLONK SANE MAMURDA LATA MAHOSADHI

SESELEH CAMPUR KODE RING NOVEL SENTANA CUCU MAREP PAKARDIN I MADE SUGIANTO

KAWENTENAN CAMPUR KODE RING ALBUM TEMBANG POP BALI RAMBO OLO-OLO OLIH GRUP BAND BINTANG

NUREKSAIN SESURATAN AKSARA BALI MANUT PASANG AKSARA PURWADRESTA LONTAR SATUA JRO MATUA TEKEN I CAI MANTU DRUEN GEDONG KIRTYA

TATA KRUNA SAJERONING WIDYA KAWI SASTRA DRUEN MAHASISIA JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA BALI UNDIKSHA EDISI JUNI 2012

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RITATKALA PAPARUMAN ADAT RING DESA ADAT SAMPALAN TENGAH, KABUPATEN KLUNGKUNG

CAMPUR KODE BASA INDONESIA RING PANGAJAHAN BASA BALI KELAS V SD LAB UNDIKSHA

KAWENTENAN DIALEK BALI AGA RING DESA DAUSA KECAMATAN KINTAMANI KABUPATEN BANGLI

BASA BALI KEPARA DIALEK NUSA PENIDA SANE KAANGGEN SAJERONING MABEBAOSAN RING WEWIDANGAN DESA PAKRAMAN NUSASARI, KECAMATAN MELAYA, KABUPATEN JEMBRANA

CAMPUHAN WARNA BASA (CAMPUR KODE) SANE WENTEN RING PABLIGBAGAN SUBAK ANYAR DESA PADANGKELING, KECAMATAN BULELENG, KABUPATEN BULELENG, WARSA 2016

Pesaih Kawagedan Sisia Kelas VIIIC SMP Negeri 3 Singaraja Sajeroning Nyelehin Wangun Intrinsik Puisi Bali Purwa (Pupuh Sinom) lan Puisi Bali Anyar

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Tuhan Yang Mahaesa

NUREKSAIN WANGUN LAN GUNA SARAT PAGURON- GURON GEGURITAN DHARMA STHITI KEKAWIAN I MADE MENAKA

SESELEH PANGAWIGUNAAN BASA BLACKBERRY MESSAGE (BBM) YOWANA RING BR. DUSUN SALA, DESA ABUAN, KECAMATAN SUSUT, KAB. BANGLI

BASITA PARIBASA RING ALBUM NASI GORENG SPESIAL KEKAWIAN WIDI WIDIANA

SOR SINGGIH BASA BALI RING PARUMAN SUBAK ABIAN DESA ADAT ASAHDUREN, KECAMATAN PEKUTATAN, JEMBRANA

TUTUR LEBUR GANGSA; ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: I MADE OKA PARIATNA

TETILIK SOR SINGGIH BASA BALI RING PASANGKEPAN KRAMA DESA PAKRAMAN AYUNAN, KECAMATAN ABIANSEMAL, KABUPATEN BADUNG

KAWENTENAN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RING NASKAH DRAMA I GODOGAN JURUSAN PENDIDIKAN BASA BALI WARSA 2015/2016

SESELEH TATA WANGUN JRONING KRIYA SASTRA LAN SOSIOLOGI PANGAWI RING NOVEL SING JODOH RERIPTAN I MADE SUGIANTO

CAMPUH KODE SAJERONING PRASASTI MABASA BALI KUNO SAKING WARSA MASEHI

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA RING CERPEN MABASA BALI RUBRIK ORTI BALI, KORAN BALI POST 2016

BABAD PASEK KAYU SELEM : ANALISIS STRUKTUR OLEH : I PUTU YUDHI SANTIKA PUTRA NIM:

SKRIPSI ANALISIS STRUKTUR DAN SOSIOLOGIS DRAMA MULIH KARYA I NYOMAN MANDA OLEH : NI PUTU HARUM KARTIKA DEWI NIM

NYAIHANG SESURATAN GEGURITAN CUPAK GERANTANG LAN SATUA CUPAK GERANTANG MADASAR ANTUK WANGUN CARITA SANE KASELEHIN ANTUK TEORI SASTRA BANDINGAN

SESELEH INDIK WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON SANE WENTEN RING NOVEL BUUNG KAKAWIAN NYOMAN MANDA

e-journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Volume 2 Tahun 2015)

UCAPAN TERIMA KASIH. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa/Tuhan Yang

GENDING-GENDING REGGAE BALI JONI AGUNG SESELEH SEMIOTIKA TETUJON IDUP MANUSA PAIKETANNYANE SARENG AJAH-AJAHAN PAWATEKAN

SESELEH WANGUN CARITA MIWAH PIKENOH PENDIDIKAN KARAKTER RING PUPULAN SATUA KEMBANG RAMPE KASUSASTRAAN BALI PURWA I

ARTI LEKSEM SUKATING (UKURAN) NGANGGEN LIMA LAN BATIS RING ASTA KOSALA-KOSALI

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Tuhan Yang Mahaesa/Ida Sang Hyang

TEKS GEGURITAN DARMAKAYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: KADEK RIKA ARIPAWAN NIM:

WARNA (VARIASI) BASA BALI RING SESURATAN KWACA (BAJU KAOS)

TEKS GEGURITAN PADEM WARAK ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA

KATA PENGANTAR. atas berkat rahmat-nya skripsi yang berjudul Novel Sing Jodoh Analisis

GEGURITAN AJI RAMA RENA ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN SOSIOLOGI KRIYA SASTRA RING PUPULAN SATUA BAWAK LAWAR GOAK PAKARDIN I KETUT RIDA

GEGURITAN KONTABOJA: ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA OLEH: IDA AYU EKA PURNAMA WULANDARI NIM

DIALEK BALI AGA SANE KEAANGGEN RI SAJERONING MABASA BALI RING DESA SIDATAPA, KECAMATAN BANJAR, KABUPATEN BULELENG

ESTETIKA POSMODERN MIWAH GUNA SARAT PAGURON-GURON DOLANAN 'MATIGTIG PAPAH BIU' DUTA KABUPATEN KARANGASEM RING PKB 2015

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN GUNA SARAT SOSIAL RING PUPULAN SATUA BAWAK MEKEL PARIS PIKARDIN I.B.W. WIDIASA KENITEN

SESELEH GUNA SARAT WATEK PAAJAH-AJAH RING SAJERONING GEGURITAN RAJAPALA

Bahan Ajar BAHASA BALI SMA/SMK

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING SATUA PAN BALANG TAMAK

TEKS TUTUR JONG MANTEN: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: DESAK PUTU ELVIANA DEWI NIM:

SKRIPSI KAMUS BALI INDONESIA BIDANG ISTILAH UPAKARA MANUSA YADNYA DI KABUPATEN BADUNG

WANGUN INTRINSIK LAN AJI PANGAJAH-AJAHAN TATA LAKSANA RING SATUA BAWAK MABASA BALI WARSA 1975

TEKS TUTUR CANDRABHERAWA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

SESELEH VARIASI BASA RING DIALEK BALI AGA DESA SERAYA, KECAMATAN KARANGASEM, KABUPATEN KARANGASEM

GEGURITAN ANGGASTYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

TUTUR ANGKUS PRANA: KAJIAN STRUKTUR DAN SEMIOTIKA. Oleh: NI KADEK DEWI SANTHIASTINI

SOR SINGGIH BASA BALI SAJERONING PARUMAN BANJAR ADAT GUNUNG BIAU, DESA MUNCAN, KABUPATEN KARANGASEM

SESELEH WANGUN INSTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING PUPULAN CERPEN DA NAKONANG ADAN TIANGE PAKARDIN AGUNG WIYAT S.

PELESTARIAN BAHASA BALI DALAM MEDIA CETAK BERBAHASA BALI: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK OLEH ANAK AGUNG ISTRI ITA RYANDEWI NIM:

TEKS GEGURITAN MANTRI SANAK LIMA ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI

NUREKSAIN WANGUN LAN PAIKETAN SOSIOLOGI SASTRA RING CAKEPAN NASKAH DRAMA JUKUT BE BANO PIKARDIN I MADE WISNAWA

I Gst A Kd Yulandari, I B Md Ludy Paryatna, Md. Sri Indriani

MITOS DI NUSA PENIDA ANALISIS STRUKTUR, FUNGSI, DAN MAKNA

Tureksa Anggah-ungguhing Basa Ring Novel Ratna Tribanowati, Leak Soleh Solah Leak Pikardin I Made Sugianto

SOSIOKULTURAL KRAMA BALI RING SATUA BALI LAN PAIKETANNYANE RING PANGAJAHAN SASTRA BALI

SESELEH BASA SANE KAANGGEN MIWAH GUNASARAT SANE WENTEN RING GEGURITAN PURWAJATI, PAKARDIN I GEDE NGEMBAK, DRUWEN GEDONG KIRTYA, SINGARAJA

TEKS MITOS TAPAKAN BARONG BHATARA SAKTI NAWA SANGA DI KAHYANGAN JAGAT LUHUR NATAR SARI: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

PEMERTAHANAN BAHASA BALI MELALUI GENDING RARE PADA ANAK-ANAK DI SANGGAR KUKURUYUK: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK

BABAD DANGHYANG BANG MANIK ANGKERAN: KAJIAN STRUKTUR DAN FUNGSI

SESELEH WANGUN LAN KASUKSMAN AJAH-AJAHAN PAWATEKAN RING LELAMPAHAN GATOTKACA DUTA WAYANG CENK BLONK

Pantang menyerah sebelum. mencapai hasil yang maksimal

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( RPP ) 2

ABSTRAK. Kata Kunci: kamus, bahasa, sastra, istilah, kategori.

Kata Kunci : Kidung, Struktur, Semiotik, Smaratantra.

CITRA WANITA PENYIHIR DALAM NOVEL RATNA TRIBANOWATI KARYA I MADE SUGIANTO: SUATU KAJIAN KRITIK SASTRA FEMINIS

GEGURITAN PURA TANAH LOT ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH IDA BAGUS PUTU WIASTIKA NIM

PENYUSUNAN KAMUS SERAPAN DALAM BAHASA BALI

BAB VI FAKTOR PENUNJANG DAN FAKTOR PENGHAMBAT PEMERTAHANAN BAHASA BALI DALAM MASYARAKAT MULTIKULTURAL DI KOTA DENPASAR

TEKS DRAMA GONG I MADE SUBANDAR HASTA KOMALA ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA

ABSTRAK GEGURITAN MASAN RODI ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI

PENINGKATAN KEMAMPUAN BERDEKLAMASI MELALUI METODE DEMONSTRASI LANGSUNG PADA SISWAKELAS VIIA SMP NEGERI 3 KEDIRI TAHUN PELAJARAN 2013/2014

ARTIKEL IMPLEMENTASI MODEL KOOPERATIF NHT UNTUK MENINGKATKAN AKTIVITAS DAN HASIL BELAJAR SERVICE BULUTANGKIS

RADEN RARA VIVY KUSUMA ARDHANI

PENGGUNAAN METODE LATIHAN DALAM MENINGKATKAN KEMAMPUAN MENULIS PIDATO BERBAHASA BALI SISWA KELAS XI IPA 2 SMA NEGERI 1 SAWAN

Monif Maulana 1), Nur Arina Hidayati 2) 1 Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan, UAD

BAB II KAJIAN PUSTAKA. umum. Menurut Sutarno NS ( 2003 : 32 ) Perpustakaan umum sering diibaratkan

PENGGUNAAN METODE SOSIODRAMA UNTUK MENINGKATKAN KEMAMPUAN BERWAWANCARA DENGAN BERBAGAI KALANGAN PADA SISWA KELAS VIII SMP MUTIARA SINGARAJA

PENINGKATAN KETERAMPILAN PROSES SAINS DAN PARTISIPASI SISWA PADA PEMBELAJARAN BIOLOGI MELALUI PENERAPAN INKUIRI TERBIMBING DI KELAS X

JURNAL ILMIAH. Diajukan Sebagai Salah Satu Syarat untuk Memperoleh Gelar Sarjana Pendidikan

PENGARUH PENGGUNAAN MODEL ACTIVE KNOWLEDGE SHARING TERHADAP HASIL BELAJAR DITINJAU DARI MINAT BELAJAR SISWA SMA N 2 KARANGANYAR

Transkripsi:

KEWAGEDAN NGRESEPANG WANGUN DASAR LAN ARTOS KRUNA DWILINGGA SISIA KELAS X SMA NEGERI 2 BANJAR SINGARAJA Ni Made Yuniharsih I.N. Suandi 1, I. K. Paramarta 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia e-mail: yuniharsih@yahoo.com,nengah_suandi@yahoo.co.id, ketutgembel@gmail.co.id}@undiksha.ac.id KUUB Tetilikan puniki matetujon nlatarang indik (1) kewagedan ngresepang wangun dasar lan artos kruna dwilinggalan (2) pikobet sisia rikalaning ngresepang wangun dasar lan artos kruna dwilingga. Populasi ring tetilikan puniki merupa makesami sisia kelas X SMA Negeri Banjar antuk akehnyane 253 sisia. Tetilikan puniki nganggen sampel sane kaambil nganggen kalih teknik sampling sekadi proposional sampling lan random sampling antuk akehnyane 63 sisia. Duaning asapunika, data sane kabuatang kapupulang nganggen kramaning tes miwah kramaning saduwicara. Data-data inucap katureksa nganggenanalisisstatistik deskriptif. Pikolih tetilikan puniki nyinahangyening kewagedan ngresepang wangun dasar lan artos kruna dwilingga wenten ring predikat kirang antuk rata-rata 54,71 santukan saking 63 sisia wantah wenten 2 (3,2%) sisia ngamolihang nilai sedeng lan malih 61 (96,8%) sisia ngamolihang nilai kirang. Parindikan inucap kakranayang antuk kalih faktor inggih punika faktor internal sekadi para sisia mayus mlajahang wangun dasar lan artos kruna dwilingga, akeh sisia sane nenten madue manah mlajahin peplajahan wangun dasar lan artos kruna dwilingga. Selanturnyane, wit saking faktor eksternal sekadi kahanan kelas sane biyut lan guru sane nenten nganggen media peplajahan rikalaning ngajahin wangun dasar lan artos kruna dwilinggalan guru sane ngajahin nenten saking tamatan basa Bali nanging medasar saking tamatan Agama. Malarapan saking pikolih tetilik punika nyihnayang sisia kelas X SMA Negeri 2 Banjar kewagedannyane kari kirang lan patut kauratiang malih peplajahan basa Balinyane sumangdane prasida ngamolihang nilai sane becik. Kruna jejaton:wangun dasar, artos kruna, dwilingga

ABSTRACT This study is aimed to explain about (1) the ability to understand wake up the baseand the meaning of words, (2) the difficulties of students in understanding wake up the baseand the meaning of wordsthe population of the study was all the students in grade X in SMA Negeri 2 Banjar academic year 2015/2016 which was consisted of 253 students. There were two types of technique sampling in this study, there were proportional sampling and random sampling with the numbers of the sample were 63 students. The data were collected through test, observation, interview method. The data were analyzed through descriptive statistics analysis.the result of the study shows that the ability of wake up the base and the meaning of words of students in grade X in SMA Negeri 2 Banjar academic year 2015/2016 was still in low predicate with 54,71 average points. This result was shown by the result of the students test, that from 63 students only 2 (3.2%) students that achieved medium level achievement point and 61 (96.8%) students who achieved low level achievement point. This was caused by two factors, the first one was internal factor such as the low desire of the students in learning Balinese Language subject. The other factor was external factor such as the classroom environment and the teacher who didn t use much media in teaching wake up the baseand the meaning of words, the background of the teacher also influenced, the teacher wasn t form Balinese Language subject but actually teachers from religion teacher. Based on the finding of this study, it can be concluded that the students understanding in Grade X SMA Negeri 2 Banjar about wake up the baseand the meaning of wordsstill on low level and need to be address as serious issue to improve the achievement of the students in Balinese Language Subject Keywords : wake basic, meaning of words PURWAKA Lumrahnyane ring peplajahan basa Bali sisia nenten wantah resep tekening sistem basa, nanging prasida masih mebebosan basa Bali sane manut teken tata titinyane. Parindikan puniki prasida katelatarang ring kompetensi dasar sekadi mirengang, mabebosan, ngewacen, lan nyurat (Tarigan,1990:1).Makasami ketramplan punika madue paiketan sane becik lan nenten prasida kapalasang. Silih tunggil materi sane kaajahin ring kompetensi inucap nenten lian wantah kruna. Pikobet ngenenin indik kruna inggih punika wangun basa sane pinih utama patut karesepan olih sisia, mawinan rikalaning mebebaosan lisan utawi sesuratan kruna marupa wangun utama sane patut kaangen mebebaosan. Manut Arnawa (2008:66) kruna inggih punika wangun gramatikal sane marupa morfem bebas utawi campuhan morfem sane prasida kabaosan sekadi wangun bebas sane nenten kaiket (berdiri sendiri). Ring widya basa (linguistik) pikobet ngenenin indik kruna tatas katelatarang ring kajian morfologi. Morfologi marupa widya ngenenin indik tata wangun kruna lan pawangunan kruna (Chaer,2008:7). Pulah-palih pawangunan kruna inggih punika saking wangun dasar sane

ngamolihang wewehan (afiks) lanproses afiksasi, proses reduplikasi, proses komposisi lan proses konversi (Chaer, 2008:25-27). Wangun dasar inggih punika wangun sane ngamolihang proses morfologi (Chaer, 2008:25). Wangun dasar puniki wenten sane marupa morfem tunggal, nanging taler prasida marupa gebogan morfem. Imbanyane ring kruna magae sane kawangun antuk morfem malanmorfem gae punika mawinan mofemgae kawastanin wangun dasar saking kruna magae. Ring kruna dwilingga cenik-cenik wangun dasarnyane inggih punika cenik, ring kruna dwilinggamajejer-jejer wangun dasarnyane ingih punika majejer, lan ring kruna dwilinggamajaran-jaranan wangun dasarnyane inggih punika majaranan. Santukan kadi punika, wangun dasar marupa wangun sane sampun dados dasar ring sajeroning pulah-palih morfologi sane prasida marupa morfem tunggallan prasida malih marupa wangun polimofemis. Wit saking tetilikan panilik kari akeh sisia sane durung resep tekening wangun dasar padwilinggaan sane mawangun dasar saking akah monomorfemis utawi saking turunan polimorfemis lan sisia nenten resep ngenenin indik wangun dasar lan wangun awal, akeh sisia sane maosang yening wangun awal (akar kata) punika pateh sekadi wangun dasar. Peplajahan wangun dasar padwilinggaan puniki pinih sarat kalaksanayang santukan saking mlajahin wangun dasar prasida ngranayang sisia dangan ngresepang teges gramatikal kruna sane ngemolihang proses padwilinggan, yening sisia sampun resep sareng artos gramatikal, sisia sayan dangan nyantenan wangun dasar sane marupa akah kruna utawi wangun kompleks ring sajeroning mabebaosan utawi sesuratan (bahasa lisan dan tulis), taler kewagedan puniki pacang ngaenang sisia sayan dangan ngresepan tata papineh sisia rikalaning mabebaosan sareng sawitra, rerama utawi karma banjar. Ring peplajahan basa (linguistik), wenten petang aspek sane patut karesepin punika mawinan tetilikan puniki madue tetujon mangdane para sisia pasida ngresepang silih tunggil kajian saking linguistik inggih punika morfologi sane katureksain saking peplajahan wangun dasar padwilinggaan taler peplajahan wangun dasar lan teges kruna dwilingga matetujon antuk ngajahin sisia ring sejeroning nelebin widia ngenenin indik kruna sane madue kawigunan sane patut ring sajeroning saling suluh atur uning (mebebaosan utawi sesuratan). Sampun naenan kalaksanayang tetilikan asoroh sane kalaksanayang olih Ni Kadek Linda Sri Wahyuni sane mamurda Pemahaman Bangun Dasar Kata Berreduplikasi oleh Siswa Kelas X SMK Kesehatan Wira Medika Denpasa Tahun Pelajaran 2013/2014 Ring tetilikan puniki teori sane katelatarang inggih punika teori morfologi, morfem, kruna, reduplikasi, wangun dasar reuplikasi. Kramaning sane kaanggen ring tetilikan puniki inggih punika (1) kramaning nyantenan jejering tetilikan sane nganggen sampel tetilikan, (2) kramaning pendekatan jejeing tetilikan nganggen kramaning empiris, (3) kramaning mupulang data sane kaanggen inggih punika kramaning tes, kramaning kuisioner, lan kamaning sauwicara. Tetilikan puniki madue kaiwangan inggih punika nenten nyelehin artos kruna sane mapaiketan sareng wangun dasar lan pitaken sane wenten ring tes sane kaanggen nilikin kewagedan sisia wenten sane lempas sareng teori. Nanging taler tetilikan puniki madue parindikan sane pateh inggih punika pateh nilikin indik kajian morfologi inggih punika wangun dasar dwilingga. Wit saking dadalan pikobet baduur, pikobet sane pacang katelatarang ring tetilikan puniki inggih punika sekadi ring sor. (1) Sapunapi kawagedan ngresepin

wangun dasar kruna lan artos kruna dwilingga(kata ulang) sisia kelas X SMA Negeri 2 Banjar warsa 2015/2016? (2) Pikobet napi sane kapanggihin sisia kelas X SMA Negeri 2 Banjar rikalaning gresepang wangun dasar lan artos kruna dwilingga(kata ulang)? Wit saking bantang pikobet baduur, punika mawinan tetujon tetilikan puniki inggih punika (1) antuk nguningayang kawagedan ngresepang wangun dasar lan artos kruna dwilingga(kata ulang) sisia kelas X SMA Negeri 2 Banjar (2) antuk nguningayang pikobet napi sane kapolihang sisia kelas X SMA Negeri 2 warsa 2015/2016 Banjar rikalaning ngresepang wangun dasar lan artos kruna dwilingga(kata ulang) Wenten kalih kawigunan sane prasida kapolihang ring sajeroning tetilikan puniki. Kapertama, kawigunan pamucuk inggih punika antuk ngukuhang panglimbak teori-teori sane madue paiketan sareng pawangun kruna basa Bali. Kaping kalih, kawigunan panglimbak luiripunmajeng ring sisia, prasida ngicenin kaweruhan pamalajahan sane anyar ritatkala nglaksanayang kekaryan sekadi berkolaborasi antuk ngemolihang pikolih saking peplajahan sane becik, majeng ring guru, pikolih saking tetilikan puniki prasida kadadosan feed-back ring sajeroning milih kramaning, model lan strategi sane patut ritatkala ngajahin materi ngenenin indik wangun dasar kruna dwilingga puniki, majeng ring panglimbak kurikulum, pikolih saking tetilikan puniki prasida kadadosan acuan ring sajeroning ngaryanang materi lan ngamong galah peplajahan kususnyane peplajahan basa Bali, majeng ring panilik, antuk kawentenan tetilikan puniki, prasida kaanggen panuntun majeng ring panilik pinaka calon guru lan ngajahin sisia ngenenin indik wangun dasar lan artos kruna dwilingga. Tetilikan puniki ngeranjing ring tetilikan evaluatif santukan ring tetilikan puniki ngrereh pikolih peplajahan sisia lan pikobet-pikobet sisiasane kamargiang antuk ngicenin evaluasi majeng ring sisia lan pikolih saking evaluasi punika kaanggen pemineh utawi rekomendasi lan pangrencana pogram sane sampun kajantenang. Data sane kapolihang ring tetilikan puniki pacang kaolah nganggen kramaning analisis statistik deskriptif Populasi sane kaanggen ring tetilikan puniki inggih punika populasi sane homogen. Punika kabaosang homogen santukan makasami unsur saking populasi sane katilikin madue sifat-sifat sane pateh utawi nenten wenten pabinaan saking kelas kognitif sisia. Populasi ring tetilikan puniki inggih punika makasami sisia kelas X SMA Negeri 2 Banjar warsa 2015/2016 sane akehnyane 253 sisia. Pigum puniki kaepah dados 8 kelas, luirnyane X1 akehnyane 32 sisia, X2 akehnyane 32 sisia, X3 akehnyane 32 sisia, X4 akehnyane 33 sisia, X5 akehnyane 32 sisia, X6 akehnyane 32 sisia, X7 akehnyane 31 sisia lan X8 akehnyane 29 sisia. Arikunto (1993:107) maosang yening jejering tetilikan akehnyane kirang saking 100 jadma, punika patut makasami katilikin, santukan kadi punika tetilikannyane kawastanin tetilikan populasi. Nanging yening jejeringnyane ageng prasida kaambil saking 10-15% utawi 20-25%. Manut papineh baduur, mawinan populasi punika akeh dadosnyane sampel sane kaanggen ring tetilikan puniki inggih punika 25% saking populasi, wewilangannyane nggih punika 25/100 x 253= 63,2 kabulatang dados 63 sisia. Ring tetilikan puniki rikalaning ngambil sampel ring makasami populasi nganggen kalih teknik sampling inggih punika proposional samplinglanrandom sampling. KRAMANING TETILIKAN

Tabel 3.2 Akehnyane Sampel ring Soang-Soang Kelas. No Kelas Akehnyane Sampel X1 X2 X3 X4 X5 X6 X7 X8 Akehnyane 7 sisia 63 Sisia Random sampling inggih punika silih tunggil cara antuk ngemolihang anga sampel ring makasami populasi sane langkar kalaksanayang (dilaksanakan secara acak), nanging tetep ngicenin galah majeng ring makasami populasi sumangdane prasida kajudi. Ngenenin indik tata cara nglaksanayang undian prasida kacingak sekadi (1) Nyiagaayang gulungan kerta alit sane akehnyane pateh sekadi akeh populasi sane wenten ring sampel. (2) Makasami gulungan kertas kaaturin wastan sane manut sareng akehnyane daftar wastan jadma ring makasami kelas. (3) Gulungan kertas punika kagenahang ring kotak sane sampun kagenahang ring makasami kelas. (4) Makasami kotak sane sampun kadagingin gulungan kertas punika kakocok ring arep sisia. (5) Selanturnyane gulungan kertas punika kamedalang sane kapertama kelas X 1 sane akehnyane 8 sisia, sane selanturnyane kelas X 2 sane akehnyane, kelas X 3 sane akehnyane, kelas X 4 sane akehnyane, kelas X 5 sane akehnyane 8 sisisa, kelas X 6 sane akehnyane, kelas X 7 sane akehnyane lan pamuputnyane kelas X 8 sane akehnyane 7 sisia. Makasami wastan sane kamedalang kadaftarin lan kadadosan sampel tetilikan. Tetilikan puniki nganggen 3 piranti inggih punika a) lembar tes kaanggen mupulang data ngenenin indik kawagedan utawi pikolih saking paplajahan wangun dasar kruna dwilingga. Piranti sane kaanggen ring tetilikan puniki inggih punika priranti tes objektif pilihan ganda., b) panuntun saduwicara kaanggen mupulang data ngenenin indik pikobet-pikobet sane kapolihin olih sisia ring sajeroning melajahin wangun dasar kruna dwilingga basa Bali. Saduwicara puniki kalaksanayang manut panuntun saduwicara sane sampun kasusun lan c) lan panuntun praktiasa kaanggen nyelehin pulah-palih pepajahan wangun dasar lan artos kruna dwilingga ring parindikan puniki panilik nyelehin kalih parindikan inggih punika tata cara guru ngajahin wangun dasar lan artos kruna dwilingga lan parilaksana sisia rikalaning melajahin peplajahan wangun dasar lan artos kruna dwilingga. Ring tetilikan puniki, sumangdane pasida ngemolihang data panilik nganggen tigang kramaning, sekadi (1) kramaning tes, (2) kramaning saduwicara lan (3) kramaning praktiasa. Kramaning tes pinaka kramaning sane utama kaanggen ngrereh informasi ngenenin indik kawagedan ngresepang wangun dasar lan artos kruna dwilinggai olih sisi kelas X SMA Negeri 2 Banjar. Taler kramaning saduwicara ln kramaning praktiasa kaanggen kramaning pelengkap antuk ngukuhang pikolih tetilikan. Data sane kapolihang saking tetilikan puniki kari marupa skor mentah sane kapolihang saking pasaur sisia ngenenin indik pitaken-pitaken sane kakaryanin sisia. Data sane kapolihang pacang kaolah nganggen kramaning analisis statistik deskriptif.manut kramaning sane kaanggen antuk

nureksain data ring tetilikan puniki, dadosnyane tata cara sane kalaksanayangsekadi : 1) ngobahskor mentah kadadosin skor standar, ring sajeroning ngobah skor mentah dados skor standar puniki patut kalaksanayang antuk tata cara sekadi nyantenang skor maksimal ideal, Tes sane kaanggen ring tetilikan puniki inggih punika tes objektif sane akehnyane 30 pitaken. Asiki pitaken madue bobot 1, yening pasaur sisia makasami patut dadosnyane skor maksimal ideal sane prasida kapolihang olih sisia inggih punika 30. Selanturnyane, makarya panuntun konversi, Panuntun konversi sane kaanggen ring sajeroning ngobah skor mentah dados skor standar kadasarin antuk kriteria norma. Ring tetilikan puniki norma absolute sane kaanggen inggih punika norma absolute skala 100 sane nganggen rumus sekadi ring sor: P = x 100 Keterangan: P =Persentil X SMI = Nilai yang dicapai = Nilai Maksimal Ideal (Nurkancana dan Sunartana, 1990:99). 2) nyantenang kriteria predikat, antuk nguningayang tingkat kewagedan sisia ring sajeroning ngresepang wangun dasar dwilingga(kata ulang) nganggen predikat sekadi ring sor: Tabel 3.4 Kriteria Predikat Kewagedan Ngresepang Wangun Dasar lan Artos Kruna Dwilingga(Kata Ulang). Skor standar Predikat 100 91 A= Pinih Becik <70 D = Kirang 3) ngelompokang prestasi siswa. 4) Ngrereh nilai rata-rata antuk rumus sekadi M= Keterangan: M = Mean (nilai rata-rata) fx = Jumlah nilai N = Jumlah individu (Nurkancana dan Sunartana, 1990:174). PIKOLIH TETILIKAN Pikolih tetilik puniki nglingkubin kalih parindikan luirnyane (a) kewagedan sisia ngresepang wangun dasar lan artos kruna dwilingga sisia kelas X SMA Negeri 2 Banjar warsa 2015/2016, (b) pikobet sane kapanggihin sisia kelas X SMA Negeri 2 Banjar warsa 2015/2016 rikalaning ngresepang wangun dasar lan artos kruna dwilingga(kata ulang). Piranti sane kabuatang sekadi tes ngenenin indik wangun dasar lan artos kruna dwilingga, miwah panuntun saduwicara kakaryanin olih panilik. Tetilikan puniki kamargiang antuk nguningayang kewagedan ngresepang wangun dasar lan artos kruna dwilingga becik napi kirang. Risampune pulah-palih mupulang data sampun kalaksananyang lan pikolih saking panureksa data sampun kapupulang, tata cara selanturnyane sane kalaksanayang inggih punika ngobah skor mentah kadadosang skor standar. 90 81 B = Becik 80 70 C = Sedeng

Saking pawilangan sane sampun kalaksanayang kapolihang Nilai ratarata sane kapolihang inggih punika 54,71, nilai sane sampun kapolihang puniki wenten ring predikat kirang, duaning asapunika dadosnyane para sisia kari akeh sane nenten resep tekening wangun dasar lan artos kruna dwilingga lan lumrahnyane kaweruhan sisia prasida kabaosang kirang.nilai sane pinih ageng sane kapolihang olih sisia kelas X SMA Negeri 2 Banjar Singaraja inggih punika 74 sane kapolihang olih 1 sisia yening saihang antuk predikat prestasi sisia sane sampun katelatarang ring adyaya III nilai 74 puniki kabaosang sedeng, nilai 71 kapolihang olih 1 sisia taler masih kabaosang sedeng, nilai 68 kapolihang olih lan prasida kabaosang kirang ring predikat prestasi sisia, nilai 65 olih 3 sisia, nilai 62 olih 5, sisia nilai 60 olih 9 sisia, nilai 57 olih 6 sisia, nilai 54 olih 54 sisia, nilai 51 olih 7 sisia, nilai 48 olih 9 sisia, nilai 45 olih 2 sisia, lan nilai 42 olih 3 sisia, nilai inucap taleh masih kabaosang kirang. Malarapang saking pikolih tes sane sampun kapolihang olih para sisia, rikalaning panilik nureksain tes sane sampun kacawis olih sisia akehang sisia sane cawisannyane iwang ring artos kruna santukan saking 16 pitaken sane nakenan indik artos kruna dwilingga nenten wenten sisia sane cawisane makasami patut. Akehan sisia sane iwang 7 ngantos 13 pitaken. Yening cingak ring pitaken indik wangun dasar dwilingga akehan sisia nyawis patut, wantah wenten siki sisia sane iwang cawisane ngantos 12, taler wenten tigang sisia sane cawisane iwang ngantos 9. Saking parindikan inucap prasida katingkesang yening kewagedan ngresepang artos kruna dwilingga kantun kirang (lemah) yening saihang sareng wangun dasarnyane.sane ngawinang indik punika nenten lian saking pangresep sisia kantun iwang indik artos kruna dwilingga.manut pangresep sisia artos kruna dwilingga pateh sekadi artos sujatinnyane (makna leksikal). Pikolih saking tes saduwicara lan praktiasa sane sampun kalaksayang punika nyihnayang yening wenten makudang-kudang faktor sane ngranayang para sisia kelas X SMA Negeri 2 Banjar nenten resep tekening wangun dasar lan artos kruna dwilingga. Saking saduwicara inucap prasida kauningin yening pikobet ngresepang wangun dasar lan artos kruna dwilingga pinih akeh kamedalang olih angga sisia soangsoang (faktor internal) lanfaktor eksternal. TETEPASAN Saking 63 diri sisia wenten 2 (3,2%) sisia sane ngamolihang nilai sedeng lan wenten 61 (96,8%) sisia ngamolihang nilai kirang parindikan puniki kamedalang olih angga sisia soang-soang sekadi akeh sisia sane minehang wangun dasar punika pateh sareng kruna lingga. Taler kaawinang saking kahanan kelas sane biyut, kirangnyane buku ajah basa Bali.Rikalaning melajahin basa Bali sisia wantah ngangge LKS Widya Sari nenten ngangge buku paket utawi buku sane tiosan.lianan punika guru taler madue genah sane utama ring peplajahan.rikalaning ngajahin wangun dasar dwilingga guru kirang tegas sareng sisia akeh sisia sane nenten ngamiletin peplajahan nangin nenten karunguin olih guru. Lianan punika, guru nenten naenan ngangge media peplajahan rikalaning ngajahin miwah rikalaning nelatarang peplajahan gurunyane akehang mesatua katimbangin ngicenin sisia pitaken utawi nikain sisia nyutetang peplajahan nanging yening wenten satue ring LKS guru ngandikain sisia

ngwacen satue ring arep kelas, punika dadosnyane sisia gelis merasa waneh taler parindikan inucap sane ngawinang sisia saling mereraosan sareng sawitranyane lan nenten nguratiang guru sane nelatarang peplajahan. Prindikan inucap kakranayang santukan guru inucap dasarnyane nenten saking guru basa Bali sujatinyane guru inucap wit saking guru Agama sane ngajahin basa Bali, santukan nenten sapemargi sareng widya sane kaambil lan nenten propesional dadosnyane parindikan inucap prasida ngranayang guru nenten optimal ngajahin basa Bali. Pikolih tetilikan puniki yening saihang sareng tetilikan asoroh sane pateh nilikin indik wangun dasar kruna dwi lingga sane mamurda Pemahaman Bangun Dasar Kata Berreduplikasi Bahasa Bali Oleh Siswa Kelas X SMK Kesehatan Bali Medika Denpasar Tahun Pelajaran 2013/2014 sane karipta olih Ni Kadek Linda Sri Wahyuni. Pikolih saking tetilikan Sri Wahyuni pateh sareng tetilikan puniki, ring tetilikan Sri Wahyunisisia ane dados sample tetilikan akehnyane 65 diri sisia lan weten 22 (33,85%) sisia ngamolihang nilai becik, 19 (29,23%) sisia ngamolihang nilai sedeng, lan 24 (36,92%) sisia ngamolihang nilai kirang. Pikobetpikbet ngresepang wangun dasar taler kaawinan olih angga soangsoang sisia lan kahanan kelas. Saking pikolih tetilikan Sri Wahyuni taler kari akeh sisia sane ngamolihang nilai sane kirang, lan pikolih tetilikan puniki pateh sareng pikoih tetilikan wangun dasar lan artos kruna dwi lingga inggih punika para sisia patut kauratiang malih sumangdanne makasami sisia ngamolihang nilai sane becik. PAMUPUT 1. TETINGKESAN Manut saking pikolih tetilik miwah tetepasanyane sane sampun katlatarang ring adyaya IV, prasida katingkes makudang-kudang parindikan sakadi 1). Kewagedan ngresepang wangun dasar dwi lingga sisia kelas X SMA Negeri 2 Banjar wantah wenten kalih sisia sane ngemolihang nilai sedeng. Saking rata-rata sane kapolihang inggih punika 54,71 prasida katingkes yening kari akehan pangresep sisia sareng wangun dasar lan artos kruna dwi lingga kari kirang. Kewagedan ngresepang artos kruna dwi lingga sisia kelas X SMA Negeri 2 Banjar pinih kirang (rendah) saking pangresep wangun dasar dwi lingga sisia, santukan akeh sisia sane pangresepnyane lempas saking teori. Akeh sisia sane ngresepang yening artos dwi lingga pateh sareng artos sujatinyane (makna leksikal). 2). Pikobet Sisia Kelas X SMA Negeri 2 Banjar Singaraja Warsa 2015/2016 rikalanin ngresepang wangun dasar lan artos kruna dwilingga kapolihang antuk kalih faktor inggih punika faktor internal sekadi sisia sane mayus nemiletin peplajahan lan saking faktor eksternal sekadi kahanan sisia sane biyut lan guru nenten nganggen media peplajahan rikalaning ngajahin wangun dasar lan artos kruna dwilingga. 2. PITEKET Malarapan saking pikolih ring tetilikan puniki, prasida kawedar makudang-kudang piteket sakadi 1) Guru-guru basa Bali pamekasnyane sang sane ngajahin wangun dasar lan artos kruna dwilingga, ring sajeroning ngajahin peplajahan kruna dwilingga sumangdane guru

nganggen media peplajahan lan teknik guru rikalaing ngajahin prasida matiosan (bervariasi), sumangdane prasida nincapang manah sisia rikalaning melajahin basa Bali lan prasida ngicalang rasa arip sisia saking kahanan kelas sane ngawanehan. 2) Sekolah sumangdane prasida nudut kayun para guru, ngicen motivasi, utawi fasilitas antuk setata nincapang prestasi sisia SMA Negeri 2 Banjar ring peplajahan basa Bali utamanyane peplajahan wangun dasar lan artos kruna dwilingga. Sekolah prasida ngawentenan peplajahan ektra majeng ring peplajahan sane kirang kauratiang olih sisia utamanyane peplajahan basa Bali. 3) Majeng ring panilik siosan kaaptiang mangda prasida ngwentenang tetilikan sane asoroh utamannyane nilikin wangun dasar lan artos kruna dwilingga. Sumangdane pikobet sane durung prasida katilikin ring tetilikan puniki prasida kalaksanayang tur pikolih tetilik prasida nyangkepin miwah maripurnayang pikolih tetilikan sane sampun wenten. Wahyuni, Kadek Linda. 2013. Pemahaman Bangun Dasar Kata Berreduplikasi oleh siswa Kelas X SMK Kesehatan Wiramedika Denpsar Tahun Pelajaran 2013/2014 Skripsi (Tidak diterbitkan) Program Studi Pendidikan Bahasa Indonesia dan Daerah Bidang Ilmu Pendidikan Bahasa dan Sastra Bali, Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni, IKIP PGRI Bali. Ramlan.1987. Morfologi Suatu Tinjauan Deskriptif. Yogyakahta: Karyono. Wendra, I Wayan. 2013. Buku Ajar Penulisan Karya Ilmiah. Singaraja: Universitas Pendidikan Ganesha. KAPUSTAKAAN Arikunto, Suharsimi. 1993. Prosedur Penelitian Suatu Pendekatan Praktek. Jakahta: Rineka Cipta Arnawa, Nengah. 2008. Wawasan Linguistik dan Pengajaran Bahasa. Denpasar: Putri Praptama Offset Printing. Chaer, Abdul. 2008. Morfologi Bahasa Indonesia. Jakahta: Rineka Cipta. Nurkancana, Wayan dan PPN Sunartana.1990.Evaluasi Hasil Belajar. Surabaya: Usaha Nasional.