ARTI LEKSEM SUKATING (UKURAN) NGANGGEN LIMA LAN BATIS RING ASTA KOSALA-KOSALI

dokumen-dokumen yang mirip
Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

I Putu Widhi Astika 1 I Wayan Wendra 1, Sang Ayu Putu Sriasih 2. Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

SESELEH CAMPUR KODE RING NOVEL SENTANA CUCU MAREP PAKARDIN I MADE SUGIANTO

KAWENTENAN CAMPUR KODE RING ALBUM TEMBANG POP BALI RAMBO OLO-OLO OLIH GRUP BAND BINTANG

BASA BALI KEPARA DIALEK NUSA PENIDA SANE KAANGGEN SAJERONING MABEBAOSAN RING WEWIDANGAN DESA PAKRAMAN NUSASARI, KECAMATAN MELAYA, KABUPATEN JEMBRANA

CAMPUHAN WARNA BASA (CAMPUR KODE) SANE WENTEN RING PABLIGBAGAN SUBAK ANYAR DESA PADANGKELING, KECAMATAN BULELENG, KABUPATEN BULELENG, WARSA 2016

NUREKSAIN SESURATAN PASANG AKSARA BALI RING SAJERONING PAPAN WASTA SANE WENTEN RING SD SE- KECAMATAN JEMBRANA

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Pendidikan Ganesha

CAMPUH KODE (CAMPUR KODE) RING WAYANG KULIT INOVATIF CENK BLONK SANE MAMURDA LATA MAHOSADHI

KEWAGEDAN NGRESEPANG WANGUN DASAR LAN ARTOS KRUNA DWILINGGA SISIA KELAS X SMA NEGERI 2 BANJAR SINGARAJA

SARANA TEMBANG MELAYANGAN OLIH EMONI KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR SISIA KELAS VIII 6 SMP NEGERI 3 BANJAR

METODE KOOPERATIF TIPE THINK, PAIR, SHARE (TPS) ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT SINOPSIS CERPEN MABASA BALI SISIA KELAS XI-3 IPA SMA NEGERI 1 BANJAR

FILM DOKUMENTER PINAKA SERANA NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR RING KELAS X7 SMA NEGERI 2 BANJAR

METODE COPY THE MASTER KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT CERPEN SISIA RING KELAS XI MIA3 SMA NEGERI 2 SINGARAJA

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RITATKALA PAPARUMAN ADAT RING DESA ADAT SAMPALAN TENGAH, KABUPATEN KLUNGKUNG

KAWENTENAN DIALEK BALI AGA RING DESA DAUSA KECAMATAN KINTAMANI KABUPATEN BANGLI

SOR SINGGIH BASA BALI RING PARUMAN SUBAK ABIAN DESA ADAT ASAHDUREN, KECAMATAN PEKUTATAN, JEMBRANA

SESELEH PANGAWIGUNAAN BASA BLACKBERRY MESSAGE (BBM) YOWANA RING BR. DUSUN SALA, DESA ABUAN, KECAMATAN SUSUT, KAB. BANGLI

TATA KRUNA SAJERONING WIDYA KAWI SASTRA DRUEN MAHASISIA JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA BALI UNDIKSHA EDISI JUNI 2012

IUSAN PANGAWIGUNAAN PIRANTI GAMBAR (MONOPOLI) MABASA BALI RING PAPLAJAHAN NGWACEN AKSARA BALI RING SISIA KELAS V SDK MARSUDIRINI

BASITA PARIBASA RING ALBUM NASI GORENG SPESIAL KEKAWIAN WIDI WIDIANA

SESELEH MATERI TES ULANGAN UMUM SEMESTER GENAP WARSA 2013/2014 PEPLAJAHAN BASA BALI KELAS X RING SMK NEGERI 3 SINGARAJA

CAMPUR KODE BASA INDONESIA RING PANGAJAHAN BASA BALI KELAS V SD LAB UNDIKSHA

PEPLAJAHAN MABEBAOSAN BASA BALI SANE NGANGGEN MODEL PEPLAJAHAN INOVATIF RING KELAS XI IIS 3 SMA NEGERI 4 SINGARAJA

WARNA (VARIASI) BASA BALI RING SESURATAN KWACA (BAJU KAOS)

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Tuhan Yang Mahaesa

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali, FBS. Universitas Pendidikan Ganesha. Singaraja, Indonesia

NUREKSAIN SESURATAN AKSARA BALI MANUT PASANG AKSARA PURWADRESTA LONTAR SATUA JRO MATUA TEKEN I CAI MANTU DRUEN GEDONG KIRTYA

NGAWIGUNAYANG METODE AUDIOLINGUAL ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NEMBANGANG PUPUH MASKUMAMBANG SISIA KELAS X MIPA 2 SMA NEGERI 1 SINGARAJA

GENDING-GENDING REGGAE BALI JONI AGUNG SESELEH SEMIOTIKA TETUJON IDUP MANUSA PAIKETANNYANE SARENG AJAH-AJAHAN PAWATEKAN

DIALEK BALI AGA SANE KEAANGGEN RI SAJERONING MABASA BALI RING DESA SIDATAPA, KECAMATAN BANJAR, KABUPATEN BULELENG

KAWENTENAN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RING NASKAH DRAMA I GODOGAN JURUSAN PENDIDIKAN BASA BALI WARSA 2015/2016

CAMPUH KODE SAJERONING PRASASTI MABASA BALI KUNO SAKING WARSA MASEHI

TETILIK SOR SINGGIH BASA BALI RING PASANGKEPAN KRAMA DESA PAKRAMAN AYUNAN, KECAMATAN ABIANSEMAL, KABUPATEN BADUNG

TUTUR LEBUR GANGSA; ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: I MADE OKA PARIATNA

SESELEH TATA WANGUN JRONING KRIYA SASTRA LAN SOSIOLOGI PANGAWI RING NOVEL SING JODOH RERIPTAN I MADE SUGIANTO

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN SOSIOLOGI KRIYA SASTRA RING PUPULAN SATUA BAWAK LAWAR GOAK PAKARDIN I KETUT RIDA

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA RING CERPEN MABASA BALI RUBRIK ORTI BALI, KORAN BALI POST 2016

NUREKSAIN WANGUN LAN GUNA SARAT PAGURON- GURON GEGURITAN DHARMA STHITI KEKAWIAN I MADE MENAKA

SESELEH INDIK WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON SANE WENTEN RING NOVEL BUUNG KAKAWIAN NYOMAN MANDA

SESELEH WANGUN CARITA MIWAH PIKENOH PENDIDIKAN KARAKTER RING PUPULAN SATUA KEMBANG RAMPE KASUSASTRAAN BALI PURWA I

SOR SINGGIH BASA BALI SAJERONING PARUMAN BANJAR ADAT GUNUNG BIAU, DESA MUNCAN, KABUPATEN KARANGASEM

Pesaih Kawagedan Sisia Kelas VIIIC SMP Negeri 3 Singaraja Sajeroning Nyelehin Wangun Intrinsik Puisi Bali Purwa (Pupuh Sinom) lan Puisi Bali Anyar

SESELEH GUNA SARAT WATEK PAAJAH-AJAH RING SAJERONING GEGURITAN RAJAPALA

NYAIHANG SESURATAN GEGURITAN CUPAK GERANTANG LAN SATUA CUPAK GERANTANG MADASAR ANTUK WANGUN CARITA SANE KASELEHIN ANTUK TEORI SASTRA BANDINGAN

BABAD PASEK KAYU SELEM : ANALISIS STRUKTUR OLEH : I PUTU YUDHI SANTIKA PUTRA NIM:

TEKS GEGURITAN DARMAKAYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: KADEK RIKA ARIPAWAN NIM:

KATA PENGANTAR. atas berkat rahmat-nya skripsi yang berjudul Novel Sing Jodoh Analisis

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

TEKS GEGURITAN PADEM WARAK ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA

UCAPAN TERIMA KASIH. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa/Tuhan Yang

SESELEH VARIASI BASA RING DIALEK BALI AGA DESA SERAYA, KECAMATAN KARANGASEM, KABUPATEN KARANGASEM

SKRIPSI ANALISIS STRUKTUR DAN SOSIOLOGIS DRAMA MULIH KARYA I NYOMAN MANDA OLEH : NI PUTU HARUM KARTIKA DEWI NIM

SESELEH BASA SANE KAANGGEN MIWAH GUNASARAT SANE WENTEN RING GEGURITAN PURWAJATI, PAKARDIN I GEDE NGEMBAK, DRUWEN GEDONG KIRTYA, SINGARAJA

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN GUNA SARAT SOSIAL RING PUPULAN SATUA BAWAK MEKEL PARIS PIKARDIN I.B.W. WIDIASA KENITEN

ESTETIKA POSMODERN MIWAH GUNA SARAT PAGURON-GURON DOLANAN 'MATIGTIG PAPAH BIU' DUTA KABUPATEN KARANGASEM RING PKB 2015

TEKS TUTUR JONG MANTEN: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: DESAK PUTU ELVIANA DEWI NIM:

GEGURITAN KONTABOJA: ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA OLEH: IDA AYU EKA PURNAMA WULANDARI NIM

SESELEH WANGUN INSTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING PUPULAN CERPEN DA NAKONANG ADAN TIANGE PAKARDIN AGUNG WIYAT S.

WANGUN INTRINSIK LAN AJI PANGAJAH-AJAHAN TATA LAKSANA RING SATUA BAWAK MABASA BALI WARSA 1975

MITOS DI NUSA PENIDA ANALISIS STRUKTUR, FUNGSI, DAN MAKNA

TEKS GEGURITAN MANTRI SANAK LIMA ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Tuhan Yang Mahaesa/Ida Sang Hyang

TUTUR ANGKUS PRANA: KAJIAN STRUKTUR DAN SEMIOTIKA. Oleh: NI KADEK DEWI SANTHIASTINI

TEKS MITOS TAPAKAN BARONG BHATARA SAKTI NAWA SANGA DI KAHYANGAN JAGAT LUHUR NATAR SARI: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

GEGURITAN AJI RAMA RENA ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING SATUA PAN BALANG TAMAK

Bahan Ajar BAHASA BALI SMA/SMK

TEKS TUTUR CANDRABHERAWA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

I Gst A Kd Yulandari, I B Md Ludy Paryatna, Md. Sri Indriani

e-journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Volume 2 Tahun 2015)

PELESTARIAN BAHASA BALI DALAM MEDIA CETAK BERBAHASA BALI: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK OLEH ANAK AGUNG ISTRI ITA RYANDEWI NIM:

SOSIOKULTURAL KRAMA BALI RING SATUA BALI LAN PAIKETANNYANE RING PANGAJAHAN SASTRA BALI

NUREKSAIN WANGUN LAN PAIKETAN SOSIOLOGI SASTRA RING CAKEPAN NASKAH DRAMA JUKUT BE BANO PIKARDIN I MADE WISNAWA

SKRIPSI KAMUS BALI INDONESIA BIDANG ISTILAH UPAKARA MANUSA YADNYA DI KABUPATEN BADUNG

GEGURITAN ANGGASTYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

Tureksa Anggah-ungguhing Basa Ring Novel Ratna Tribanowati, Leak Soleh Solah Leak Pikardin I Made Sugianto

PEMERTAHANAN BAHASA BALI MELALUI GENDING RARE PADA ANAK-ANAK DI SANGGAR KUKURUYUK: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK

BABAD DANGHYANG BANG MANIK ANGKERAN: KAJIAN STRUKTUR DAN FUNGSI

Pantang menyerah sebelum. mencapai hasil yang maksimal

TEKS DRAMA GONG I MADE SUBANDAR HASTA KOMALA ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA

CITRA WANITA PENYIHIR DALAM NOVEL RATNA TRIBANOWATI KARYA I MADE SUGIANTO: SUATU KAJIAN KRITIK SASTRA FEMINIS

GEGURITAN PURA TANAH LOT ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH IDA BAGUS PUTU WIASTIKA NIM

SESELEH WANGUN LAN KASUKSMAN AJAH-AJAHAN PAWATEKAN RING LELAMPAHAN GATOTKACA DUTA WAYANG CENK BLONK

Kata Kunci : Kidung, Struktur, Semiotik, Smaratantra.

BAB VI FAKTOR PENUNJANG DAN FAKTOR PENGHAMBAT PEMERTAHANAN BAHASA BALI DALAM MASYARAKAT MULTIKULTURAL DI KOTA DENPASAR

ABSTRAK. Kata Kunci: kamus, bahasa, sastra, istilah, kategori.

PENYUSUNAN KAMUS SERAPAN DALAM BAHASA BALI

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( RPP ) 2

I. PURWAKA. Manut swadarma Krama Desa Pakraman Tonja rikala mikukuhang kasukertan jagat malarapan antuk minakadi :

ABSTRAK GEGURITAN MASAN RODI ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI

Pangawedar indik Hak-Hak Azasi Manusia

Bule Belajar Budaya Bali: Kritik Identitas dalam Antologi Cerpen Mekel Paris. I Wayan Eka Septiawan

BAB II KAJIAN PUSTAKA. umum. Menurut Sutarno NS ( 2003 : 32 ) Perpustakaan umum sering diibaratkan

ABSTRACT The Position Switch Religion of Krama Villager who Staying In the Village area at Katung Village Territory, Kintamani, Bangli

ULANGAN AKHIR SEMESTER GANJIL TAHUN PELAJARAN 2017/2018. Kompetensi Keahlian : Semua Jurusan Kelas : X/1 Hari / Tanggal :

- 1 - MURDA - CITA SARGA I ARAN LAN WAWIDANGAN DESA. Pawos 1

BAB V UPAYA-UPAYA PEMERTAHANAN BAHASA BALI. telah diupayakan sebagaimana tertuang dalam penjelasan Bab XV pasal 36 UUD 1945

JUAL-BELI TANAH PEKARANGAN DESA (PKD) (STUDI KASUS DI DESA PEKRAMAN PENESTANAN, KECAMATAN UBUD, KABUPATEN GIANYAR)

Catatan Seke Santhi Widya Ananda Bhakti Kakawin Arjuna Wiwaha 1

Transkripsi:

ARTI LEKSEM SUKATING (UKURAN) NGANGGEN LIMA LAN BATIS RING ASTA KOSALA-KOSALI I Md Werdiatmaja 1, I Kt Paramarta 1, I Gd Artawan, 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia e-mail: {cepot_adjust@yahoo.com, ketutgembel@yahoo.co.id, gartawan@yahoo.com}@undiksha.ac.id Kuub Tetilikane puniki madue tetujon mangda uning ngeninin indik kawigunan, paiketan arti miwah leksem-leksem napi kemanten sane ngranjing ring sukating (ukuran) nganggen lima lan batis ring asta kosala-kosali. Soroh data sane kaanggen ring tetilikane puniki inggih punika data kualitatif. Kramaning sane kaanggen mupulang data inggih punika kramaning studi pustaka, kramaning dokumentasi, miwah kramaning wawancara. Kramaning seseleh data sane kaanggen ring tetilikane puniki inggih punika identifikasi data, klasifikasi data, reduksi data, deskripsi data, analisis data, interpretasi data lan pamicutet. Pepolih tetilikane puniki prasida nyihnayang, (1) leksem-leksem sane ngranjing ring sukating (ukuran) nganggen lima lan batis sane wenten ring asta kosala-kosali akehnyane 21 leksem. 19 leksem sukating (ukuran) sane nganggen lima lan 2 leksem sukating (ukuran) sane nganggen batis. (2) ngeninin indik kawigunannyane kakepah dados kalih inggih punika, kawigunan sukating sane nganggen lima lan batis, punika taler kawigunan leksemnyane. (3) saking makudang-kudang kawentenan soroh paiketan arti (relasi semantik), ring sukating (ukuran) nganggen lima lan batis wantah wenten paiketan arti (relasi semantik) hipernini lan hiponimi. Kruna Pengalih: leksem, sukating, kosala-kosali. Abstrak Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui fungsi, relasi semantik dan leksem-leksem yang termasuk dalam ukuran menggunakan tangan dan kaki yang terdapat dalam asta kosala-kosali. Jenis data yang digunakan dalam penelitian ini adalah data kualitatif. Metode pengumpulan data yang digunakan adalah metode studi pustaka, metode dokumentasi, dan metode wawancara. Teknik analisis data yang digunakan dalam penelitian ini adalah identifikasi data, klasifikasi data, reduksi data, deskripsi data, analisis data, interpretasi data dan kesimpulan Hasil penelitian ini menunjukkan, (1) leksem-leksem yang termasuk dalam ukuran menggunakan tangan dan kaki yang ada di asta kosala-kosali berjumlah 21 leksem. 19 leksem ukuran yang menggunakan tangan dan 2 leksem ukuran yang menggunakan kaki. (2) berkaitan dengan fungsinya dibagi menjadi dua bagian yaitu, fungsi ukuran yang menggunakan tangan dan kaki dan fungsi leksemnya. (3) dari beberapa jenis relasi semantik yang ada, dalam ukuran yang menggunakan tangan dan kaki hanya terdapat relasi semantik hipernini dan hiponimi. Kata kunci:, leksem, ukuran, kosala-kosali.

Abstract This study was aimed to determine the function of semantic relationship and leksems that are included in size using of hands and feet in Asta Kosala-Kosali. The data used in this study was qualitative data. The collection of data method used are book study method, the method of documentation and the method of interview. The data analysis technique used in this study are identification of data, data classification, data reduction, data description, data analysis, data interpretation and conclusions. The result show that leksems are included in the measurement using the hands and feet in Asta Kosala-Kosali amounted to 21 leksem, 19 leksem size using hands and 2 leksem using foot. (2) Relating to the function are divided into two parts, namely, the function of size using the hands and feet and leksem function. (3) Of some kind of semantic relationships that exist, in size using only hands and feet are the semantic relationships hipernini and hiponimi. Keywords: leksem, size, kosala-kosali. PURWAKA Ring aab sekadi mangkin ketah kabaos aor tan pawates utawi kawentenan teknologi sampun akeh pisan, nika sane ngawinang sastra miwah kabudayaan daerah ngancan rahina sayan rered. Nanging malianan saking sastra sane maosang indik sukating (ukuran) sane nganggen lima lan batis, yadiastun ring aab sekadi mangkin sampun akeh piranti-piranti sane prasida kaanggen nyukat sakadi, meteran, penggaris, siku-siku muah sane lianan nanging sukating sane nganggen lima lan batis kari kaanggen olih krama Bali, nika sane ngawinang panilik meled pisan nyelehin indike puniki. Lianan ring punika, sane ngawinang panilik ngambil murda tetilikan kadi puniki nenten ja lian dwaning akeh kawentenan wewangunan sane wenten ring desa utawi ring kota nenten manut saking sukating (ukuran) sane nganggen lima lan batis utawi nenten manut saking asta kosala-kosali. Sane ngaryanin indike punika wantah ius saking globalisasi, ring aab kadi puniki akeh para jadma sane nenten madue pikenoh sane patut utawi ampah sareng kawentenan sikut, dewasa ayu, lan indik-indik kaniskalan ri tatkala pacang ngawangun. Indike punika sampun sinah malianan sareng sane kabaosang olih Tonjaya. Tonjaya (1982:ii) maosang pawangunan ring Indonesia pastika nenten ngutamayang saking segi-segi material kemanten, nanging patut nguratiang moral, spiritual lan kedamaian. Pawangunan pacang karasayang yening wentennyane keseimbangan lan keselarasan saking manusa sareng Ida Sang Hyang Widhi, manusa sareng bhuananyane punika taler manusa sareng manusa sane tiosan, yening ring agama hindu nika kabaos tri hita karana. Dwaning asapunika, panilik mapangapti marep ring krama Bali mangda setata urati ring kawentenan sikut miwah sane lianan ri tatkalaning pacang ngawangun, dwaning Tonjaya (1982: 7) maosang Nihan tingkahing angamet sikut paumahan, yan nora anut sikut, ala kagengan mapuara pejah, yan manut sikut hayu dahat palanya sat maka kahyangan Bhatara Nawasanga. Asta kosala-kosali kakepah dados kalih kruna inggih punika asta kosala lan asta kosali. Asta kosala inggih punika wastan lontar utawi buku sane maosang indik sukating (ukuran) ri tatkala pacang ngwangun menara utawi wewangunan sane tegeh, wadah, bade, punika taler usungan layon. Lan asta kosali inggih punika wastan lontar utawi buku sane maosang sukating (ukuran) ri tatkala pacang ngwangun umah. Dadosnyane prasida kacutetang yening asta kosala-kosali inggih punika wastan lontar utawi buku sane dados dasar ri tatkala ngwangun sakancaning wewangunan. Sane kaanggen dasar ring tetilikane puniki inggih punika buku asta kosala-kosali druwen I Nyoman Gede Bandesa K. Tonjaya. Sane ngawinang panilik nganggen buku puniki dwaning pinih jangkep maosang indik sukating sane nganggen lima lan batis punika taler nganggen basa sane dangan karesepang. Yening kacingakin saking asta kosalakosali, sukating sane nganggen lima lan batis kari kaanggen olih krama Bali minakadi atengan depa agung, atengan

depa alit, miwah sane lianan. Sukating sane nganggen lima lan batis ketahnyane kaanggen ri tatkala ngawangun sakancaning wawangunan ring Bali, minakadi umah, bale banjar, punika taler genah-genah suci, sekadi ngawangun pura. Sukating sane nganggen lima lan batis puniki kaanggen dasar nyukat saking ulu ngantos jaba pura. Pinaka imba, ri tatkalaning ngwangun natar pura pastika nganggen dasar sukating depa, yening natarnyane saking kangin ngantos kauh lantangnyane patut 2, 3, 4, 5, 6, 7, 11, 12, 14, 15, 19 (depa) lan bawaknyane patut,1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 11, 12, 14, 15 (depa).nanging yening natarnyane saking kaja ngantos kelod lantangnyane patut, 4, 5, 6, 13, 18 (depa) lan bawaknyane 5, 6, 13 (depa). Dadosnyane sakancaning wangunan sane wenten saking ulu ngantos jaba pura pastika nganggen dasar sukating sane nganggen lima lan batis. Saking leksem sukating sane nganggen lima lan batis puniki pastika madue pabinayan lan paiketannyane. Nika sane ngawinang panilik pacang mligbagang sakancaning sane mapaiketan sareng sukating sane ngangggen lima lan batis mangda prasida madue pikenoh lan kawigunan marep ring krama Bali. Ring tetilkane puniki panilik pacang nganggen makudang kudang dasar tetimbangan inggih punika, 1) pendekatan sane kaanggen ring sajeroning nyinahyang arti (makna) inggih punika pendekatan sane mapangrasa analitik (analiticalreferencial approach). Pendekatan mapangrasa analitik ngrereh daging arti (essence of meaning) nganggen seseleh komponen arti (makna). Sakancaning satuan leksikal sane madue arti (makna) mapaiketan, pacang prasida ngawentuk medan leksikal. a semantic domain consists essentially of a group of meaning (by means restricted of those reflected in single word) which share certain semantic components. Semantic domain consists simply of meaning which have common semantic component (Nida, 1975:19). Teges saking penampen Nida inggih punika, ranah utawi medan semantik kawentuk antuk leksem sane madue komponen (semantic feature, semantic property, utawi semantic marker) lan arti sane pateh utawi ring sajeroning medan makna wenten arti sane kaduenang sarengsareng. Wenten taler penampen sane malianan sane kabaosang olih Kreidler (1998: 87). a lexeme by telling set it belongs to and how it differs from other members of the same set. Penampen ring arep maosang, yening leksem sane ngranjing ring sajeroning medan madue komponen arti (makna) sane pateh tur ngawentuk satuan medan, punika taler prasida ngabinayang sareng medan sane lianan lan madue komponen arti (makna) pabinayan sane kaanggen ngabinayang antarleksem. Dadosnyane satuan leksikal punika madue praciri semantik sane pateh lan madue praciri semantik pabinayan. Sane kaanggen medasang komponen arti (makna) ring sajeroning medan leksikal kabuatang pisan nganggen seseleh komponen arti (makna). Manut Nida (1975:32) maosang, komponen arti (makna) sane berakumulasi ngawentuk satuan arti (makna) leksem ring sajeroning medan leksikal prasida kakepah dados tigang soroh, inggih (1) komponen bersama (common component), (2) komponen diagnostik (diagnostic component), lan (3) komponen suplemen (supplement component). Komponen bersama inggih punika komponen arti (makna) sane pateh wenten ring sajeroning makasami satuan leksikal lan mawiguna ngawentuk medan arti (makna) leksikal. Komponen diagnostik inggih punika komponen sane ngabinayang ring soang-soang medan leksikal. Komponen suplemen inggih punika komponen arti (makna) sane kawentenannyane kakeniang olih nglimbaknyane arti (makna) leksem utawi kasinahyang saking praciri penganggenan leksem. 2) Kawigunan basa, manut Nurjaya (2005:108) maosang kawigunan basa minakadi, kawigunan personal, kawigunan interpersonal, kawigunan direktif, kawigunan referensial, kawigunan imajinatif, kawigunan metalinguistik. 3) Paiketan arti (relasi semantik), manut Chaer (2002) maosang yening ring semantik wenten makudang-kudang relasi makna inggih punika, sinonimi, antonimi, homonimi, homofon, homograf, hipernini lan hiponimi, meronimi, polisemi.

Manut napi sane katelatarang ring duur, dadosnyane tetujon tetilikan puniki inggih punika, (1) mangda prasida uning indik leksem-leksem napi kemanten sane ngranjing ring sukating (ukuran) nganggen lima lan batis sane wenten ring asta kosalakosali, (2) mangda uning kawigunan leksem-leksem ngeninin indik sukating (ukuran) nganggen lima lan batis, (3) mangda uning indik paiketan arti (relasi semantik) leksem-leksem ngeninin indik sukating (ukuran) nganggen lima lan batis. KRAMANING TETILIKAN Kramaning sane kaanggen ring tetilikan puniki maosang indik pemargin sane pacang kalaksanayang ritatkala ngemargiang tetilikan. Pemargin tetilikan puniki pacang maosang indik tata cara sane pacang kaanggen nyawis pikobet sane kawedarang (Wendra, 2011:31). Malarapan ring indike punika, ring sajeroning widang puniki pacang kawedar sakancaning sane mapaiketan sareng kramaning sane wenten ring tetilik puniki minakadi, (1) rerincikan tetilikan, (2) jejering tetilikan, (3) penandang tetilikan, (4) kramaning mupulang data, (5) Piranti tetilikan, lan(6) kramaning seseleh data. Rerincikan tetilikan inggih punika pangrancana indik pakaryan sadurung indike punika kalaksanayang. Rerincikan tetilikan taler pinaka konsep utawi dasar penilik mangda prasida ngamolihang data sane becik tur mapaiketan sareng praciri saking variabel lan tetujon tetilikan. Murda saking tetilikane puniki wantah Arti Leksem Ngeninin Indik Sukating (Ukuran) sane Nganggen Lima lan Batis ring Asta Kosala- Kosali dadosnyane sane pinaka jejering ring tetilikane puniki inggih punika Asta Kosala-Kosali lan penandang tetilikan puniki inggih punika, arti leksem lan sukating nganggen lima lan batis. Kramaning sane kaanggen mupulang data ring tetilikan puniki wantah nganggen kramaning studi pustaka, kramaning dokumentasi lan kramaning wawancara lan piranti tetilikan sane kaanggen inggih punika kartu data lan panuntun wawancara. Ring kramaning dokumentasi lan kramaning studi pustaka pacang kaanggen, ri tatkala ngrereh data sane mapaiketan sareng leksem-leksem napi kemanten sane ngranjing ring sukating (ukuran) nganggen lima lan batis, kawigunan lan paiketan artinyane (relasi semantik). Kramaning wawancara pacang kaanggen ngrereh data sane mapaiketan sareng sukating (ukuran) nganggen lima lan batis utawi nyangkepin data sane sampun kapolihang saking kramaning dokumentasi lan studi pustaka. Ring tetilikan puniki kramaning seseleh data sane kaanggen minakadi, identifikasi data, klasifikasi data, reduksi data, deskripsi data, analisis data, interpretasi data lan pamicutet. PEPOLIH LAN PABLIGBAGAN No Leksem Arti (makna) Gegambaran 1 Acengkang Sukat sane muncuking inan lima ngantos muncuking tujuh sane kaembatang

2 Aguli Sukatri tatkala inan jriji ngranjing ring tengahing jriji sane lianan, lan lantangnyane inggih punika tengahing jriji punika 3 Alek Sukatsane kapolihang saking lima magemelan sajabaning linjong, lan lantangnyane kasikut (diukur) saking madu 4 Amusti Sukat sane pergelangan lima ngantos muncuking inan lima ri tatkala magemelan 5 Agemel Sukat sane lantangnyane ngiterin lima ri tatkala magemelan 6 Atengan Depa Alit Sukat sane muncuking lengen ngantos muncuking lima sane magemelan 7 Atengan Depa Agung Sukat sane muncuking lengen ngantos muncuking jriji 8 Atelek Atelek inggih punika sukat sane nganggen kalih jriji ( inan lima + jriji sane lianan), sane selagan inan jriji sareng jriji sane lianan ngatos muncuking jriji sane lianan sane kaanggen nyukat (sajabaning inan lima)

9 Ahasta Sukat sane siku ngantos pergelangan lima 10 Duang Nyari Sukat sane nganggen kalih jriji, lan sisin jriji ngantos ring sisin jriji sane lianan 11 Atampak Lima Sukat sane sisin inan lima ngantos sisin kacing 12 Petang Nyari Sukat sane sisin tujuh ngantos sisin kacing 13 Akacing Sukat sane nganggen siki jriji inggih punika kacing, sane bongkol ngantos muncuking kacing 14 Atebah Tampak Lima Lantang saking makasami jriji sane matepan nanging wantah inan lima sane makeperan

15 Asirang Sukat sane nyirang sane lantangnyane saking bongkol kacing ngantos ring bongkol inan lima 16 Alengkat Sukat sane muncuking inan lima ngantos muncuking linjong ri tatkala kakeperang 17 Arahi Arahi inggih punika sukat sane bongkol ngantos muncuking jriji 18 Anyari Anyari inggih punika bawak utawi lebar saking jriji

19 Auseran Auseran inggih punika sukat sane muncuking jriji sane mateenan 20 Atampak Batis Sukat sane muncuking genjot ngantos muncuking inan batis 21 Atampak Batis Ngandang Sukat sane inan batis ngantos kacing Ring asta kosala-kosali wenten 21 leksem ngeninin indik sukating (ukuran) sane nganggen lima lan batis, 19 leksem sukating (ukuran) sane nganggen lima lan 2 leksem sukating (ukuran) sane nganggen batis. Saking makasami leksem punika kaselehin indik artinyane (makna), lianan ring punika taler kaselehin manut Nida (1975:32) sane maosang indik komponen arti (makna), komponen arti (makna) punika prasida kauningin saking dimensi angga sane kaanggen, dimensi kawigunan lan dimensi lantangnyane. Mangda ngamolihang komponen arti (makna) sane pateh lan pabinayannyane, leksem-leksem punika taler kapahan ring sajeroning submedannyane. Saking pahan ring sajeroning submedannyane ngamolihang 5 kelompok, kelompok siki wenten (agemel sareng amusti), kelompok kalih wenten (atampak lima, atebah tampak lima lan asirang), kelompok tetiga wenten (atengan depa alit sareng atengan depa agung), kelompok patpat wenten (acengkang sareng aguli), punika taler kelompok lima wenten (atampak batis sareng atampak batis ngandang). Lianan ring punika taler kaselehin manut kawigunannyane, ngeninin indik kawigunannyane kakepah dados kalih inggih punika kawigunan saking sukating (ukuran) nganggen lima lan batis lan kawigunan leksemnyane, kawigunan sukating (ukuran) nganggen lima lan batis wenten limang soroh inggih punika, (1) Kawigunan Personal. Saking segi kawigunan personal, kawigunan sukating (ukuran)nganggen lima lan batis mabuat pisan ring kauripan, dwaning prasida ngicenin kaweruhan ngeninin indik sukatsukat sane kaanggen ri tatkala pacang ngwangun sakancaning wewangunan. Napi malih yening dados tukang wewangunan, sukating (ukuran) sange nganggen lima punika patut kadruenang, dwaning sukating (ukuran)nganggen lima lan batis pinaka dasar utama ring sajeroning tata pulah palih wewangunan ring Bali. Ring asta kosalakosali sampun mungguh yening iwang ring sukat taler pacang ngawedarang pikolih sane nenten becik utawi kaon, dwaning kadiasapunika iraga patut uning indik kaweruhan sukat. Imbannyane, ri tatkala pacang nyukat pekarangan patut madasar antuk sukating depa. Yening pekarangan

saking kaja ngantos kelod, tur lantangnyane 16 depa, nika pacang ngawinang tan pegating gering utawi nenten becik. Dadosnyane indike punika patut kakelidin mangda nenten mikolihang pikolih sane nenten becik. (2) Kawigunan Interpersonal. Sukating (ukuran) nganggen lima lan batis pinaka widya sastra sane sampun ketah ring kauripan krama Bali, lianan ring punika sukating (ukuran) puniki taler madue akeh kawigunan, sinalih tunggilnyane inggih punika kawigunan interpersonal. Yening kacingakin saking arti (makna)nyane, kawigunan interpersonal pinaka kawigunan basa sane prasida mecikang paiketan sosial. Sukating (ukuran)nganggen lima lan batis, pinaka piranti baos utawi penandang baos sane kaanggen mabebaosan (komunikasi) marep ring anak tios. Saking piranri-piranti baos puniki pacang ngametuang makudang-kudang bebaosan (komunikasi) sane pacang ngawinang wentennyane paiketan sosial utawi mecikang paiketan sosial ring krama Bali. Lianan ring punika yening iraga wikan ring sajeroning sukat, pastika wenten anak tios sane pacang metaken, saking pakaryan punika taler pacang ngametuang bebaosan sane prasida ngamecikang paiketan sosial. (3) Kawigunan Direktif. Kaiwangan nyikut ritatkala pacang ngwangun pacang ngametuang kawentenan sane kaon, dwaning kadiasapunika sukating (ukuran) nganggen lima lan batis taler madue kawigunan direktif. Yening kacingakin saking artinyane (makna), kawigunan direktif inggih punika kawigunan basa sane kaanggen nabdabang anak tios, yening uning ri widya sastra sane maosang sukating (ukuran)sepatutnyane prasida nabdabang anak tios mangda nenten iwang ri tatkala ngwangun punika taler mangda prasida mikolihang antuk napi sane kaaptiang. Imbannyane, ring kauripan sosial wenten anak tios sane nyukat pekarangan saking kaja ngantos kelod 17 depa, lan anak tios punika taler nenten madue putra, yening uning ring sukat pastika prasida nabdabang anak tios punika, mangda nenten nyukat pekarangan saking kelod ngantos kaja 17 depa. Dwaning ring asta kosala-kosali sampun mungguh, yening nyukat pekarangan saking kaja ngantos kelod lantangnyane 17 depa pacang ngawinang sang sane madue pekarangan pacang nenten ngamolihang putra. (4) Kawigunan Imajinatif. Yening kacingakin saking artinyane (makna), kawigunan imajinatif inggih punika kawigunan basa sane kaanggen nyinahyang pangrasa estetika, pangrasa keindahan, sane kadruenang olih panutur basa. Saking napi sane kawedar ring duur, sukating (ukuran) nganggen lima lan batis taler madue kawigunan direktifnyane. Indike punika prasida kacingakin ri tatkala pacang ngwangun, yening becik nganggen sukat ri tatkala pacang ngwangun, wewangunan sane kapikolihang pastika becik. Saking kabecikan punika pacang ngawetuang pangrasa estetika utawi keindahan saking sang sane makarya utawi sang sane madue wewangunan.lianan ring punika yening kacingakin ring kauripane puniki, yening wewangunan tanpa sukat pastika nenten madue pangrasa estetika utawi keindahan. Imbannyane, ri tatkala makarya sesakan kemulan, ketahnyane ahasta. yening lantangan sareng ahasta pastika kacingak nenten becik, punika taler yening bawakan sareng ahasta taler kacingak nenten becik utawi begbeg. (5) Kawigunan Kebudayaan. Sukating (ukuran)nganggen lima lan batis pinaka widang sane ngranjing ring asta kosala-kosali, lan asta kosalakosali pinaka sinalih tunggil sastra lan kabudayaan sane wenten ring Bali. Yadiastun ring aab sekadi mangkin sampun akeh piranti sukat, yening tetep nganggen dasar sukating (ukuran) nganggen lima lan batis ri tatkala pacang ngwangun, nika taler prasida kabaosang sareng ngajegang kabudayaan Bali. Dwaning ring Bali kawentenan asta kosala-kosali banget kaangobin olih para jana utawi jadma sane wenten saking dura Bali pinaka widya sastra sane jangkep maosang tata titi pawangunan utawi widya arsitektur. Yening kawentenan asta kosala-kosali ical, kabudayaan Bali pastika ngancan rahina taler sayan rered. Yening kawigunan leksemnyane prasida kaanggen nyikut pekarangan, sesakan bale, piyasan, bebaturan miwah sane lianan. Ngeninin indik paiketan arti (relasi semantik) ring sukating (ukuran) nganggen lima lan batis wantah wenten hipernini lan hiponimi, Indike punika pacang katelatarang

Sukating (ukuran) sane Nganggen Lima Hipernin Acengkang Aguli Alengkat Atengan Depa Agung Atengan Depa Alit Atampak Lima Ahasta Amusti Alek Atelek Duang Nyari Agemel Akacing Atebah Tampak Lima Petang Nyari Arahi Anyari Auseran Hiponimi Asirang Sukating (ukuran) sane Nganggen Batis Hipernini Atampak Batis Atampak Batis Ngandang Hiponimi Saking diagram punika prasida kacingakin wenten kalih hpernini lan hiponimi, sane kapertama inggih punika, hipernininyane sukating (ukuran) sane nganggen lima (tangan) lan hiponiminyane acengkang, alengkat, aguli, amusti, ahasta, asirang, arahi, anyari, alek, akacing, atengan depa agung, atengan depa alit, atelek, auseran, atebah tampak lima, atampak lima, petang nyari, duang nyari lan agemel. Sane ngawinang indike punika nenten ja lian dwaning aguli, acengkang miwah sane lianan pinaka sukat sane nganggen widang-widang sane wenten ring sajeroning lima (tangan) minakadi inan lima, tujuh, kacing miwah sane lianan. Sane kaping kalih inggih punika hipernininyane sukating (ukuran) sane nganggen batis lan hiponiminyane atampak batis lan atampak batis ngandang. PAMUPUT Saking napi sane kawedar ring duur, dadosnyane prasida kaambil makudangkudang pamicutet inggih punika, 1) Leksem-leksem sane ngranjing ring sukating (ukuran) sane nganggen lima lan

batis wenten 21 soroh, 19 leksem sukating (ukuran) sane nganggen lima lan 2 leksem sukating (ukuran) sane nganggen batis. Makasami leksem punika katelatarang artinyane, lianan ring punika leksem puniki taler madue komponen arti (makna) sane kadruenang sareng-sareng inggih punika sukat sane nganggen lima lan batis ring sajeroning basa Bali. Komponen arti (makna) punika prasida kauningin madasar antuk dimensi angga sane kaanggen, kawigunan, lan lantangnyane. Mangda prasida tatas ngenenin indik sukating (ukuran) sane nganggen lima lan batis taler kaselehin ring sajeroning submedannyane. 2) Ring sajeroning kawigunannyane kakepah dados kalih inggih punika, kawigunan sukating (ukuran) nganggen lima lan batis lan kawigunan leksemnyane. 3) Lianan ring madue kawigunan, sukating (ukuran) sane nganggen lima lan batis taler Ring sajeroning tetilikane puniki pastika sampun akeh kakirangankakirangannyane. Malarapan antuk punika, panilik mapangapti marep ring pngwacen tetilikane puniki prasida ngicenin wewehan sane becik mangda prasida ngamecikang madue paiketan arti (relasi sematik). hipernini lan hiponimi. Pikolih tetilikane puniki, karepang mangda prasida mawiguna ri tatkala ngicenin ajah-ajahan tata arti punika taler sukating (ukuran) sane nganggen lima lan batis. Indike puniki mabuat pisan dwaning sukating (ukuran) sane nganggen lima lan batis pinaka dasar sukat sane wenten ring Bali ri tatkalaning ngwangun sakancaning wewangunan. Lianan ring punika yening setata nganggen dasar sukating (ukuran) sane nganggen lima lan batis taler prasida kabaosang sareng ngajegang kabudayaan Bali, dwaning sukating (ukuran) nganggen lima lan batis pinaka widya sastra sane ngranjing ring asta kosala-kosali lan asta kosala kosali pinaka tetamian utawi widya sastra sane ngranjing ring kabudayaan Bali sesuratan. tetilikane puniki utawi ngancan paripurna. Punika taler selanturnyane, karepang mangda sumingkin akeh sane nilikin indik sukating (ukuran) sane nganggen lima lan batis, dwaning prasida mawiguna marep ring anak akeh, lan prasida nglimbakang basa Bali mangda nenten ical kejatian ipun. DAFTAR PUSTAKA Chaer, Abdul. 2002. Pengantar Semantik Bahasa Indonesia. Jakarta: Rineka Cipta Kheidler, W. K. 1998. Language and Culture. Oxford: Oxford University Press Nida, Eguine A. 1975. Componential Analysis of Meaning. Paris: Mouton Nurjaya, I Gede. 2005. Pengantar Linguistik. Singaraja: Universitas Pendidikan Ganesha Tonjaya, Bandesa K. 1982. Asta Kosala- Kosali. Denpasar: Penerbit dan Toko Buku Ria Wendra, I Wayan. 2011. Buku Ajar Penulisan Karya Ilmiah. Singaraja: Universitas Pendidikan Ganesha.