e-journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Volume 2 Tahun 2015)

dokumen-dokumen yang mirip
SESELEH MATERI TES ULANGAN UMUM SEMESTER GENAP WARSA 2013/2014 PEPLAJAHAN BASA BALI KELAS X RING SMK NEGERI 3 SINGARAJA

IUSAN PANGAWIGUNAAN PIRANTI GAMBAR (MONOPOLI) MABASA BALI RING PAPLAJAHAN NGWACEN AKSARA BALI RING SISIA KELAS V SDK MARSUDIRINI

SARANA TEMBANG MELAYANGAN OLIH EMONI KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR SISIA KELAS VIII 6 SMP NEGERI 3 BANJAR

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

KAWENTENAN CAMPUR KODE RING ALBUM TEMBANG POP BALI RAMBO OLO-OLO OLIH GRUP BAND BINTANG

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Pendidikan Ganesha

NUREKSAIN SESURATAN PASANG AKSARA BALI RING SAJERONING PAPAN WASTA SANE WENTEN RING SD SE- KECAMATAN JEMBRANA

PEPLAJAHAN MABEBAOSAN BASA BALI SANE NGANGGEN MODEL PEPLAJAHAN INOVATIF RING KELAS XI IIS 3 SMA NEGERI 4 SINGARAJA

METODE COPY THE MASTER KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT CERPEN SISIA RING KELAS XI MIA3 SMA NEGERI 2 SINGARAJA

METODE KOOPERATIF TIPE THINK, PAIR, SHARE (TPS) ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT SINOPSIS CERPEN MABASA BALI SISIA KELAS XI-3 IPA SMA NEGERI 1 BANJAR

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RITATKALA PAPARUMAN ADAT RING DESA ADAT SAMPALAN TENGAH, KABUPATEN KLUNGKUNG

KEWAGEDAN NGRESEPANG WANGUN DASAR LAN ARTOS KRUNA DWILINGGA SISIA KELAS X SMA NEGERI 2 BANJAR SINGARAJA

FILM DOKUMENTER PINAKA SERANA NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR RING KELAS X7 SMA NEGERI 2 BANJAR

TATA KRUNA SAJERONING WIDYA KAWI SASTRA DRUEN MAHASISIA JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA BALI UNDIKSHA EDISI JUNI 2012

I Putu Widhi Astika 1 I Wayan Wendra 1, Sang Ayu Putu Sriasih 2. Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

CAMPUH KODE (CAMPUR KODE) RING WAYANG KULIT INOVATIF CENK BLONK SANE MAMURDA LATA MAHOSADHI

KAWENTENAN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RING NASKAH DRAMA I GODOGAN JURUSAN PENDIDIKAN BASA BALI WARSA 2015/2016

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali, FBS. Universitas Pendidikan Ganesha. Singaraja, Indonesia

NUREKSAIN SESURATAN AKSARA BALI MANUT PASANG AKSARA PURWADRESTA LONTAR SATUA JRO MATUA TEKEN I CAI MANTU DRUEN GEDONG KIRTYA

TETILIK SOR SINGGIH BASA BALI RING PASANGKEPAN KRAMA DESA PAKRAMAN AYUNAN, KECAMATAN ABIANSEMAL, KABUPATEN BADUNG

CAMPUR KODE BASA INDONESIA RING PANGAJAHAN BASA BALI KELAS V SD LAB UNDIKSHA

CAMPUHAN WARNA BASA (CAMPUR KODE) SANE WENTEN RING PABLIGBAGAN SUBAK ANYAR DESA PADANGKELING, KECAMATAN BULELENG, KABUPATEN BULELENG, WARSA 2016

BASA BALI KEPARA DIALEK NUSA PENIDA SANE KAANGGEN SAJERONING MABEBAOSAN RING WEWIDANGAN DESA PAKRAMAN NUSASARI, KECAMATAN MELAYA, KABUPATEN JEMBRANA

BASITA PARIBASA RING ALBUM NASI GORENG SPESIAL KEKAWIAN WIDI WIDIANA

Pesaih Kawagedan Sisia Kelas VIIIC SMP Negeri 3 Singaraja Sajeroning Nyelehin Wangun Intrinsik Puisi Bali Purwa (Pupuh Sinom) lan Puisi Bali Anyar

KAWENTENAN DIALEK BALI AGA RING DESA DAUSA KECAMATAN KINTAMANI KABUPATEN BANGLI

SOR SINGGIH BASA BALI RING PARUMAN SUBAK ABIAN DESA ADAT ASAHDUREN, KECAMATAN PEKUTATAN, JEMBRANA

SESELEH PANGAWIGUNAAN BASA BLACKBERRY MESSAGE (BBM) YOWANA RING BR. DUSUN SALA, DESA ABUAN, KECAMATAN SUSUT, KAB. BANGLI

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA RING CERPEN MABASA BALI RUBRIK ORTI BALI, KORAN BALI POST 2016

SESELEH CAMPUR KODE RING NOVEL SENTANA CUCU MAREP PAKARDIN I MADE SUGIANTO

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

NUREKSAIN WANGUN LAN GUNA SARAT PAGURON- GURON GEGURITAN DHARMA STHITI KEKAWIAN I MADE MENAKA

TUTUR LEBUR GANGSA; ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: I MADE OKA PARIATNA

DIALEK BALI AGA SANE KEAANGGEN RI SAJERONING MABASA BALI RING DESA SIDATAPA, KECAMATAN BANJAR, KABUPATEN BULELENG

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING SATUA PAN BALANG TAMAK

SESELEH TATA WANGUN JRONING KRIYA SASTRA LAN SOSIOLOGI PANGAWI RING NOVEL SING JODOH RERIPTAN I MADE SUGIANTO

NGAWIGUNAYANG METODE AUDIOLINGUAL ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NEMBANGANG PUPUH MASKUMAMBANG SISIA KELAS X MIPA 2 SMA NEGERI 1 SINGARAJA

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Tuhan Yang Mahaesa

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN GUNA SARAT SOSIAL RING PUPULAN SATUA BAWAK MEKEL PARIS PIKARDIN I.B.W. WIDIASA KENITEN

GENDING-GENDING REGGAE BALI JONI AGUNG SESELEH SEMIOTIKA TETUJON IDUP MANUSA PAIKETANNYANE SARENG AJAH-AJAHAN PAWATEKAN

SESELEH INDIK WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON SANE WENTEN RING NOVEL BUUNG KAKAWIAN NYOMAN MANDA

BABAD PASEK KAYU SELEM : ANALISIS STRUKTUR OLEH : I PUTU YUDHI SANTIKA PUTRA NIM:

UCAPAN TERIMA KASIH. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa/Tuhan Yang

SKRIPSI ANALISIS STRUKTUR DAN SOSIOLOGIS DRAMA MULIH KARYA I NYOMAN MANDA OLEH : NI PUTU HARUM KARTIKA DEWI NIM

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN SOSIOLOGI KRIYA SASTRA RING PUPULAN SATUA BAWAK LAWAR GOAK PAKARDIN I KETUT RIDA

TEKS GEGURITAN MANTRI SANAK LIMA ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI

PELESTARIAN BAHASA BALI DALAM MEDIA CETAK BERBAHASA BALI: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK OLEH ANAK AGUNG ISTRI ITA RYANDEWI NIM:

SOR SINGGIH BASA BALI SAJERONING PARUMAN BANJAR ADAT GUNUNG BIAU, DESA MUNCAN, KABUPATEN KARANGASEM

WARNA (VARIASI) BASA BALI RING SESURATAN KWACA (BAJU KAOS)

Bahan Ajar BAHASA BALI SMA/SMK

WANGUN INTRINSIK LAN AJI PANGAJAH-AJAHAN TATA LAKSANA RING SATUA BAWAK MABASA BALI WARSA 1975

TEKS GEGURITAN DARMAKAYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: KADEK RIKA ARIPAWAN NIM:

TEKS GEGURITAN PADEM WARAK ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA

TUTUR ANGKUS PRANA: KAJIAN STRUKTUR DAN SEMIOTIKA. Oleh: NI KADEK DEWI SANTHIASTINI

GEGURITAN AJI RAMA RENA ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA

NYAIHANG SESURATAN GEGURITAN CUPAK GERANTANG LAN SATUA CUPAK GERANTANG MADASAR ANTUK WANGUN CARITA SANE KASELEHIN ANTUK TEORI SASTRA BANDINGAN

ARTI LEKSEM SUKATING (UKURAN) NGANGGEN LIMA LAN BATIS RING ASTA KOSALA-KOSALI

TEKS TUTUR JONG MANTEN: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: DESAK PUTU ELVIANA DEWI NIM:

KATA PENGANTAR. atas berkat rahmat-nya skripsi yang berjudul Novel Sing Jodoh Analisis

SESELEH GUNA SARAT WATEK PAAJAH-AJAH RING SAJERONING GEGURITAN RAJAPALA

CAMPUH KODE SAJERONING PRASASTI MABASA BALI KUNO SAKING WARSA MASEHI

Tureksa Anggah-ungguhing Basa Ring Novel Ratna Tribanowati, Leak Soleh Solah Leak Pikardin I Made Sugianto

SESELEH BASA SANE KAANGGEN MIWAH GUNASARAT SANE WENTEN RING GEGURITAN PURWAJATI, PAKARDIN I GEDE NGEMBAK, DRUWEN GEDONG KIRTYA, SINGARAJA

SESELEH WANGUN CARITA MIWAH PIKENOH PENDIDIKAN KARAKTER RING PUPULAN SATUA KEMBANG RAMPE KASUSASTRAAN BALI PURWA I

GEGURITAN KONTABOJA: ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA OLEH: IDA AYU EKA PURNAMA WULANDARI NIM

NUREKSAIN WANGUN LAN PAIKETAN SOSIOLOGI SASTRA RING CAKEPAN NASKAH DRAMA JUKUT BE BANO PIKARDIN I MADE WISNAWA

ESTETIKA POSMODERN MIWAH GUNA SARAT PAGURON-GURON DOLANAN 'MATIGTIG PAPAH BIU' DUTA KABUPATEN KARANGASEM RING PKB 2015

I Gst A Kd Yulandari, I B Md Ludy Paryatna, Md. Sri Indriani

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Tuhan Yang Mahaesa/Ida Sang Hyang

SESELEH WANGUN INSTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING PUPULAN CERPEN DA NAKONANG ADAN TIANGE PAKARDIN AGUNG WIYAT S.

GEGURITAN ANGGASTYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

TEKS TUTUR CANDRABHERAWA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

SESELEH VARIASI BASA RING DIALEK BALI AGA DESA SERAYA, KECAMATAN KARANGASEM, KABUPATEN KARANGASEM

SKRIPSI KAMUS BALI INDONESIA BIDANG ISTILAH UPAKARA MANUSA YADNYA DI KABUPATEN BADUNG

PEMERTAHANAN BAHASA BALI MELALUI GENDING RARE PADA ANAK-ANAK DI SANGGAR KUKURUYUK: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK

MITOS DI NUSA PENIDA ANALISIS STRUKTUR, FUNGSI, DAN MAKNA

TEKS MITOS TAPAKAN BARONG BHATARA SAKTI NAWA SANGA DI KAHYANGAN JAGAT LUHUR NATAR SARI: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

BABAD DANGHYANG BANG MANIK ANGKERAN: KAJIAN STRUKTUR DAN FUNGSI

SOSIOKULTURAL KRAMA BALI RING SATUA BALI LAN PAIKETANNYANE RING PANGAJAHAN SASTRA BALI

Pantang menyerah sebelum. mencapai hasil yang maksimal

Kata Kunci : Kidung, Struktur, Semiotik, Smaratantra.

SESELEH WANGUN LAN KASUKSMAN AJAH-AJAHAN PAWATEKAN RING LELAMPAHAN GATOTKACA DUTA WAYANG CENK BLONK

BAB VI FAKTOR PENUNJANG DAN FAKTOR PENGHAMBAT PEMERTAHANAN BAHASA BALI DALAM MASYARAKAT MULTIKULTURAL DI KOTA DENPASAR

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( RPP ) 2

I. PURWAKA. Manut swadarma Krama Desa Pakraman Tonja rikala mikukuhang kasukertan jagat malarapan antuk minakadi :

CITRA WANITA PENYIHIR DALAM NOVEL RATNA TRIBANOWATI KARYA I MADE SUGIANTO: SUATU KAJIAN KRITIK SASTRA FEMINIS

ABSTRAK. Kata Kunci: kamus, bahasa, sastra, istilah, kategori.

TEKS DRAMA GONG I MADE SUBANDAR HASTA KOMALA ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA

ULANGAN AKHIR SEMESTER GANJIL TAHUN PELAJARAN 2017/2018. Kompetensi Keahlian : Semua Jurusan Kelas : X/1 Hari / Tanggal :

ABSTRAK GEGURITAN MASAN RODI ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI

PENYUSUNAN KAMUS SERAPAN DALAM BAHASA BALI

BAB II KAJIAN PUSTAKA. umum. Menurut Sutarno NS ( 2003 : 32 ) Perpustakaan umum sering diibaratkan

GEGURITAN PURA TANAH LOT ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH IDA BAGUS PUTU WIASTIKA NIM

- 1 - MURDA - CITA SARGA I ARAN LAN WAWIDANGAN DESA. Pawos 1

Vidya Samhita Jurnal Penelitian Agama

Bule Belajar Budaya Bali: Kritik Identitas dalam Antologi Cerpen Mekel Paris. I Wayan Eka Septiawan

BAB VI DINAMIKA PEMAKAIAN UNGKAPAN LARANGAN PADA MASYARAKAT PETANI TABANAN. Dinamika dapat diartikan sebagai gerak. Misalnya, gerak sosial diartikan

Pangawedar indik Hak-Hak Azasi Manusia

Teks Mitos Dewa Nini di Desa Pakraman Rianggede Tabanan: Analisis Struktur dan Fungsi

IMPLEMENTASI AJARAN TRI HITA KARANA DALAM AWIG-AWIG

Transkripsi:

ANALISIS BAHASA BALI YANG DISEMPURNAKAN DALAM BUKU AWIG-AWIG SUBAK KACANGBUBUAN, DESA ADAT MAS Ni Kd. A. Andriani, Ida A. Pt. Purnami, I Ngh. Martha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia e-mail : nikadekayua@yahoo.com, dayupurnamiku@yahoo.com, nengahmartha@yahoo.com. KUUB Tetilik deskriptif puniki matetujon (1) mangda uning kaiwangan ceciren pepaos sane wenten ring sesuratan awig-awig subak Kacangbubuan, desa Adat Mas, (2) mangda uning Napi manten kapiambeng sane kapanggihin ritatkala nyurat awig-awig subak Kacangbubuan, desa Adat Mas manut sekadi Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan. Jejering tetilik puniki inggih punika awig-awig subak Kacangbubuan desa Adat Mas lan penandangnyane indik Ejaan Bahasa Bali. Ring tetilik puniki mupulang data nganggen kramaning metode dokumentasi lan geguwet sadu wicara. Data sane kapolihang kaseleh antuk deskriptif kualitatif. Pikolih tetilik puniki, inggih ipun (1) kaiwangan Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan sane wenten ring sajeroning sasutaran awig-awig subak Kacangbubuan, desa adat Mas, kirang jangkep antuk nyurat sawireh kaiwangan tanda gejek miwah tanda koma punika kari akeh lan kruna utawi lengkara sane kawawanin malih.(2) manut ring kapiambeng sane kapanggihin ritatkala nyurat awig-awig subak Kacangbubuan, desa Adat Mas manut sakadi Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan. Akeh kapiambeng sane kamargiang santukan sang pengawi nenten tatas uning tata titi nyurat. Sasuratan awigawig punika sane manut punika mangda jangkep lan uning antuk Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan. Kruna Anceng: awig-awig, Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan,lan kapiambeng nyurat. ABSTRAK Penelitian deskriptif ini tujuan (1) mengetahui kesalahan Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan dalam buku awig-awig subak Kacangbubuan, desa adat Mas, (2) mengetahui hambatan apa sajakah yang dialami dalam menulis awig-awig subak Kacangbubuan, desa adat Mas seperti Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan. Subjek dalam penelitian ini adalah awig-awig subak Kacangbubuan, desa adat Mas. Data dikumpulkan dengan menggunakan metode dokumentasi dan wawancara. Data yang diperoleh dianalisis secara analisis deskriptif kulitatif.hasil penelitian ini adalah (1) ditinjau dari segi Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan, awig-awig subak Kacangbubuan, desa adat Mas. Kurang mendetail, karena banyak kesalahan yang didapatkan dalam menulis awig-awig tersebut. Dilihat dari segi penulisan seperti tanda koma, tanda titik, bahkan banyak juga penulisan yang di ulang kembali. (2) dilihat dari hambatan dalam menulis awig-awig subak Kacangbubuan, desa adat Mas. Banyak hambatan yang di lalui oleh penulisnya, karena adanya kurang paham serta kurang mengetahui cara bagaimana menulis yang benar. Penulisan yang benar adalah penulisan yang tau jeda dalam suatu kalimat serta menggunakan Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan. Kata Kunci: awig-awig, Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan, hambatan menulis.

PURWAKA Basa pinih mautama sajeroning wewidangan pakraman. Basa pinaka piranti sane prasida kaanggen olih I Manusa ritatkala mabebaosan sareng jadma sane lianan. Basa punika pinaka piranti sane kaanggen mabebaosan lan prasida karesepang nganutin kauripan masimakrama, basa pinaka sarana utama sane kaanggen mabebaosan ring kahuripan sadina-dina manut Keraf (2004:6). Panagara Indonesia sane sane kawangun olih makudang-kudang suku bangsa pastika taler madue basa sane matiosan. Basa Bali wantah silih sinunggil basa daerah sane wenten ring Indonesia sane kaanggen ring Bali. Basa Bali pinaka basa ibu sane kaanggen ring wewidangan Bali pinaka piranti sane kanggen mabebaosan ring kulawarga lan ring krama desa sane pinaka cihna budaya Bali. Nanging yening kacingak ring kahuripan mangkin utamannyane kulawarga sane wenten ring kota kawentenan basa ibu arang kaanggen lan sayan magingsir santukan kacingak manut aab sekadi mangkin, akeh ring kulawarga rikala mabebaosan ngangge basa Indonesia lan kacingak ring sekolahan, akeh malih para sisya ring pergaulannyane ritatkala mabebaosan sareng semeton lan guru ngangge basa Indonesia. Pagubugan sekadi mangkin para sisyane rumasa lek yening mabebaosan ngangge basa Bali, santukan ngangge basa Bali punika nenten jaman utawi nenten gaul ring pergaulan para sisyane mangkin.. Yening kacingak ring desa pakraman, ritatkala sangkep para desane sakadi kelian adat sane mabebaosan nenten ja lancar ngangge basa Bali sawireh mangkin para jadma sane lingsir sampun sinamian mabebaosan ngangge bahasa Indonesia, nika mawinan yening wenten sangkep utawi peparuman desa akeh jadma nenten jangkep mabebaosan ngangge bahasa Bali sane becik, nika mawinan basa Bali kacingak sampun sayan rered. Kawagedan mabasa kakepah dados petang soroh minakadi kawagedan mirengan, ngwacen, mabebaosan lan nyurat, nanging silih sinunggil utamannyane nyurat. Nyurat pinaka sarana kaanggen nguningayang pikayun sang pengawi majeng ring sang sane ngwacen. Nyurat punika wantah pamargi sane kawedaran olih sang pengawi sane marupa daging kayun lan prasida karesepang olih pangwacen manut Tarigan (1986:21). Nyurat boya je pinaka tetamian saking nguni, nanging nyurat punika kapolihang saking pamargi malajahang raga. Nyurat pinaka cihna jadma sane wikan utawi bangsa sane pradnyan (Tarigan, 1996:4). Ritatkala nyurat, sang sane nyurat mangda yakti nguratiang ngeninin indik ejaan, frasa, klausa, lengkara, paragraf, lan wacana. Sesuratan punika akeh pisan wangunnyane, wangun punika katlatarang ring karya sastra kasusastraan Bali. Kesusastraan Bali inggih punika soroh sarwa kaweruhan sane lintang luwih lan becik sane medal saking budi utawi herdaya manusa miwah katulis nganggen basa Bali. Sesuratan basa Bali puniki wenten sane nganggen aksara Bali miwah aksara latin. Tetujon iraga mlajah sastra Bali minakadi nyurat inggih punika (1) anggen ngamanahang, ngidepang napi sane kaunggahang, (2) anggen paplajahan mangda madrue konsep budaya Bali, (3) anggen ngrereh gambaran indik budaya Bali, (4) anggen dasar rasa bangga mawinna uning ring soroh susastra Bali, (5) anggen nglanturang pawarisan budaya Bali, lan (6) anggen nyelimurang ati. Karya sastra Bali wenten sane marupa prosa fiksi lan prosa non fiksi. Prosa fiksi inggih punika silih sinunggil karya sastra sane ngwedarang kasujatian kahuripan sane marupa pangwedaran daya gunareka sang pangripta. Prosa non fiksi inggih punika silih sinunggil karya sastra sane kekawi nganutin data-data sane otentik, nanging data-data punika taler prasida katlatarang manut ring gunareka sang pangripta. Cerpen, puisi, novel, lan drama wantah imba sesuratan sane lumbrah mangkin, ritatkala igara jagi nyurat sesuratan, iraga patut nguratiang uger-uger sane wenten mangda napi sane kasurat prasida dados sesuratan sane becik. Yening iraga sampun weged nyurat karya sastra punika, pastika mawiguna pisan. Ritatkala iraga ngawi sesuratan sane pinih utama sane patut uratiang inggih punika Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan. Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan inggih punika uger-uger resmi sane kaanggen lan sampun dados pedoman ring sajeroning surat-manyurat. Pateh sekadi basa Indonesia, ring basa Bali taler wenten Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan basa Bali sane sampun karesmiang ring pinanggal 13 Januari 1973. Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan sane kaanggen ring basa Bali, utamannyane kaanggen ring sesuratan basa Bali sane nganggen huruf Latin. Wenten pah-pahan sane rumasuk ring Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan basa Bali, kepahan punika minakadi: (1) aksara sane kaanggen, (2) nyurat

kruna, (3) nyurat aksara, lan (4) ceciren pepaosan (Tinggen, 1978:1-21). Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan mabuat pisan majeng iraga, napi malih majeng ring jadma sane seneng lan waged ring widang sesuratan. Santukan saking Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan punika iraga uning sapunapi tatacara ring sajeroning surat-manyurat. Punika mawinan ritatkala iraga ngawi sesuratan patut nguratiang Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan sane wenten mangda sesuratan sane kawedarang prasida luih, becik tur lengut lan prasida karesepang olih para pangwacen. Kawentenan Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan puniki mapaiketan sareng tatacara manyurat aksara dados kesatuan sane pinih ageng sekadi: kruna, pupulan kruna utawi lengkara. Ngantos mangkin durung wenten peplajahan sane nelatarang indik ajah-ajahan Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan punika ngantos jangkep. Ngawinang kawentenan Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan patut kalestariang olih para jadma Bali utamannyane olih para yowana Bali mangda selanturnyane sesuratan basa Bali manut ring Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan basa Bali mangda kasurat becik mangda nyantos kawekas, ring aab jagate sakadi mangkin sane kabaos globalisasi kawentenan basa Bali sampun rered. Santukan akehan para krama Bali nenten uning ring kaiwangan yening nyurat basa Bali manut ring Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan basa Bali punika, para pangawi akeh ritatkala nyurat punika nganutin kayun soang-soang nenten manut ring uger-uger sane wenten. Yening kacingkak ring kahanan sane mangkin kaiwangan ritatkala nyurat lumbrahnyane wenten ring sasutaran awig-awig punika minakadi aksara/huruf kapital, tanda titik, tanda koma, tanda titik dua, lan tanda penghubung. Nika mawinan Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan mabuat pisan. Mapaiketan sareng napi sane sampun kawedarang ring ajeng penilik meled pacang nguningin asapunapi kapatutan Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan sane kaanggen ring awig-awig. Wenten seseleh ngeninin indik awigawig inggih punika Penuntun Penyuratan Awig- Awig sane katetilik olih Windia, (1983). Sesuratan puniki wantah nelatarang struktur pengange Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan ring panyuratan awig-awig maaksara Bali latin. Seseleh puniki nenten nlatarang asapunapi nyurat sane becik lan nyurat sane patut nganutin Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan ritatkala nyurat awig-awig. Awig-awig puniki rumasuk prosa non fiksi sawireh awig-awig punika manut ring Desa kala patra sane madue arti genah, galah, lan situasi. saantukan awig-awig punika pinaka hukum adat sane patut kauratianng lan ring sesuratan punika mangda kauningin sapunapi patutne iraga nguratiang uger-uger sekadi tatacara nyurat sane wenten mangda napi sane kasurat prasida dados sesuratan sane becik. Nanging mangkin, akeh para pangawi sane nenten nguratiang tata titi utawi uger-uger ring sajeroning nyurat. Tetilik indik Ejaan Yang Disempurnakan (EYD) sampun naenin kamargiang olih Sang Putu Agus Anom sane ngunggahang indik Seseleh Kaiwangan Ejaan Yang Disempurnakan (EYD) ring Karangan Siswa Kelas IX SMP Negeri 3 Sawan, duk Warsa 2011. Jadma sane lianan sane sampun naenin indik Ejaan Yang Disempurnakan (EYD) inggih punika olih Kristiani warsa 2012 sane mamurda, Seseleh Widya Sari Edisi IV Warsa 2012 Manut ring EYD Bahasa Bali. Manut murda-murda tetilik punika, makasami maosang indik pengangge Ejaan Yang Disempurnakan (EYD) ring buku lan karangan majeng ring sisya, Sane minayang tetilikan puniki, inggih punika tetilik puniki ngenenin indik kawentenan Ejaan Bahasa Bali Yang Disemprnakan majeng ring awig-awig. Punika ngawinang penilik rumasa kedaut manahnyane ngangge tetilikan sane mamurda, Seseleh Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan ring Sajeroning Sesuratan Awig-awig Subak Kacangbubuan, desa Adat Mas. Wenten pikobet sane kaselehin ring tetilik puniki, inggih punika, (1) Sapunapi kaiwangan ceciren pepaos sane wenten ring sesuratan awig-awig subak Kacangbubuan, desa adat Mas?, (2) Napi manten kapiambeng sane kapanggihin ritatkala nyurat awig-awig subak Kacangbubuan, desa Adat Mas manut sekadi Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan?. Tetujon ring tetilik puniki inggih ipun, (1) mangda uning kaiwangan ceciren pepaos sane wenten ring sesuratan awig-awig subak Kacangbubuan, desa adat Mas, (2) mangda uning kapiambeng sane kapanggihin ritatkala nyurat awig-awig subak Kacangbubuan, desa Adat Mas manut sekadi Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan.

KRAMANING TETILIK Tetilik puniki nganggen tetilik deskriptif kulaitatif. Deskriptif kualitatif puniki kaanggen saantukan patut sakadi tetujon tetilik puniki, nyihnayang sapunapi tatacara ngangge nyurat basa Bali manut ring Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan basa Bali ring sesuratan awigawig subak Kacangbubuan desa adat Mas, santukan tetilik puniki nyelehin data saking teks awig-awig. Jejering lan penandang tetilik, jejering inggih punika aran, jadma, genah variable ring tetilik. Jejering ring seseleh puniki inggih punika pinaka awig-awig subak Kacangbubuan desa adat Mas. Penandang tetilik pinaka indik sane jagi kaselehin ring tetilik puniki. Penandang ring seseleh puniki inggih punika nyurat kruna, nyurat aksara, miwah ceciren pepaosan sane wenten ring awig-awig subak Kacangbubuan desa Adat Mas. Ring tetilik puniki mupulang data nganggen kramaning dokumentasi, lan saduwicara. Piranti tetilik puniki nganggen kartu data. PIKOLIH LAN TETEPASAN Pikolih Tetilik Pikolih tetilikan puniki pacang katelatarang indik (1) data pikoleh seseleh kaiwangan ceciren pepaos sane wenten ring sesuratan awig-awig subak Kacangbubuan, desa adat Mas, (2) data pikolih seseleh ring kapiambeng sane kapanggihin ritatkala nyurat sesuratan awig-awig subak Kacangbubuan, desa adat Mas. Soang-soang pikolih tetilik punika katelatarang ring sor puniki. Pikolih sane kapertama nyihnayang indik kaiwangan ceciren pepaos ring sesuratan awig-awig sane nenten manut sekadi ring Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan. Ritatkala ngelaksanayang tetilik, makeh kaiwangan Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan ritatkala nyurat awig-awig punika. Iraga para sameton sami mangda nguningayang yening nyurat pastika uning indik Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan, mangda sasuratan punika sayan-sayan becik lan karesepan antuk para jadma sane lianan utawi sang sane ngwacen. Pikolih tetilik indik kaiwangan ceciren pepaos sane wenten ring sesuratan awig-awig subak Kacangbubuan, desa adat Mas, inggih punika indik kaiwangan ceciren pepaos sekadi ring sor puniki. 1. Tanda Koma (,), pawos 8, Yening wenten jatma makarya margi tur, ngencak kakalen anak lian tan saking paweweh sang madruwe kakalen punika, wenang sang kadi asapunika kadanda Ro 2.500,00 tur matutang kakalen punika. Tanda koma (,) kanggen ring sajeroning pahpahan ri kala nartayang pawilangan, lan masahang peranakan lengkara, yadiastun sane ngangge kruna panyambung miwah sane nenten. Manut kutipan awig-awig pawos 8 nika iwang, santukan kawentenan tanda koma sane nenten manut ring genah sane patut, sekadi kawentenan tanda koma ring lengkara siki. Mawinan nenten manut krana yening tanda koma punika magenah drika, sasuratannyane nenten jagi karesepin artinnyane lan lengkara punika kawacen nenten becik, nenten pangus yening tanda koma punika kagenahin drika. Sane patut inggih punika Yening wenten jatma makarya margi tur ngencak kakalen anak lian tan saking paweweh sang madruwe kakalen, punika wenang sang kadi asapunika kadanda Rp 2.500,00 tur matutang kakalen punika. Indik pawos 10, Yening wenten kakerab I Prajuru Subak, ngerabang mangda i krama Subak niri-niri, muputang temuku, saha wenang, diastun wenten sane piwal, tan nglaksanayang kakerab punika jantos lintang ring pawenangane, wenang sang kadi asapunika kemi danda Rp 500,00 tur mangda muputang tamukune sajeroning tigang dina. Risampun lintang ring pawanengane, taler tan muputang tamuku, wenang danda Rp1000,00 kapungkur ipun risampun lintang ring tigang dina taler nenten muputang tamuku, wenang danda Rp 1.500,00. Pawos 10 niki kawentenan indik tanda koma sane nenten manut genahnyane, tanda koma sane magenah ring lengkara kalih subak niriniri, muputang nika sane iwang genahnyane. Nika mawinang sasuratannyane iwang artinipun, Tanda koma (,) kanggen ring sajeroning pahpahan ri kala nartayang pawilangan, lan masahang peranakan lengkara, yadiastun sane ngangge kruna panyambung miwah sane nenten. jantosnyane sang pangwacen nenten jangkep napi sane katlatarang ring sasuratan punika. Dadosnyane Yening wenten kakerab I Prajuru Subak, ngerabang mangda I Krama subak niri-niri muputang temuku lan saha wenang diastun wenten sane piwal, tan nglaksanayang kakerab punika jantos lintang ring pawenanganne, wenang sang kadi asapunika keni danda Rp 500,00 tur mangda muputang tamukunne sajeroning tigang dina. Risampun lintang ring pawanenganne taler tan muputang tamuku, wenang danda Rp 1000,00 kapungkur ipun risampun lintang ring tigang dina

taler nenten muputang tamuku, wenang danda Rp 1.500,00. Pawos 12, Yening wenten jatma kaempet toyan ipun wit saking tan nganutin pararem miwah lempas, ring kecaping Awig-awig kapungkur ipun rumasa ring padewekan iwang kandigi rawuh mapinunas ring Prajuru Subak, mangda toyanyane kaembakang!. Kawentenan sane iwang majeng tanda koma ring lengkara siki indik pararem miwah lempas,... nika sane mawinang jeda sasuratannyane iwang lan matiosan sareng arti utawi tetujon sang pengawi iwang penadosnyane. Tanda koma (,) kanggen ring sajeroning pah-pahan ri kala nartayang pawilangan lan jeda sane patut. Nika mawinan sasuratan jagi kirang kajangkepin. Sepatutnyane Yening wenten jadma kaempet toyan ipun wit saking tan nganutin pararem miwah lempas ring kecaping awig-awig kapungkur ipun rumasa ring padewekan iwang, kandigi rawuh mapinunas ring prajuru subak, mangda toyanyane kaembakang. Pawos 28, Yening wenten pamargi toya kawon, tur kapakayun olih I Krama Subak wiadin sang rumakseng jagat, pamargin toya sane kawon punika patut kagentosin antuk aungan, diastun aungan, punika wenten ring sor genah carik wiadin tegal, pingkalih sane siwosan, sang adruwe genah wenten ring luwur aungan punika tan dados ngewara tur patut nguwakang sang makarya aungan punika. Sakewanten yan genah sane wenten ring luhur aungan punika rusak, minakadi ipun macelos, wenang sang madruwe aungan punika maselengin kaposolan genahe punika. Indik pawos 28 kaiwangannyane magenah ring lengkara tiga indik tanda koma sane iwang genahnyane, tanda koma sane nenten patut kagenahang. Sawireh yening kagenahang drika sasuratannyane nenten kajangkepin napi tetujon sane patut. Yadiastun sane ngangge kruna panyambung miwah sane nenten punika sane ngranayang iwang penadosnyane, sane patut inggih punika Yening wenten pamargi toya kawon tur kapakayun olih krama subak wiadin sang rumakseng jagat, pamargin toya sane kawon patut kagentosin antuk aungan yadiastun aungan wenten ring sor genah carik wiadin tegal, ping kalih sane siwosan, sang adruwe genah wenten ring luwur aungan punika tan dados ngewara tur patut nguwakang sang makarya aungan punika. Sakewanten yan genah sane wenten ring luhur aungan punika rusak, minakadi ipun macelos, wenang sang madruwe aungan punika maselengin kapocolan genahe punika. 2. Ceciren Pakeengan (!) Pawos 12, Yening wenten jatma kaempet toyan ipun wit saking tan nganutin pararem miwah lempas ring kecaping Awig-awig, kapungkur ipun rumasa ring padewekan iwang kandigi rawuh mapinunas ring Prajuru Subak, mangda toyanyane kaembakang!. Majeng ring sasuratan puniki iwang antuk kawentenan ceciren pakeengan ring lengkara tiga puniki, ceciren pakeengan kaanggen yening nyihnayang pirasat, pituduh miwah sane nunas uratian. Yening sekadi ring pawos baduur nika nenten kacumpuin santukan lempas manut guna ring ceciren pakeengan punika. Yening iwang genahnyane nika mawinan sasuratan punika nenten valid. Sepatutnyane Yening wenten jadma kaempet toyan ipun wit saking tan nganutin pararem miwah lempas ring kecaping awig-awig kapungkur ipun rumasa ring padewekan iwang, kandigi rawuh mapinunas ring prajuru subak, mangda toyanyane kaembakang. Pawos 34, Yening wenten silih tinggil I Krama Subak tan nawur panebas lemekan ( rabuk ) kantos lintang rinng sengkernyane, wenang sang kadi asapunika keni danda 5%, salantur ipun i Pakaseh patut nawuhin sang asapunika mangda nawur muput panebas lemekan punika sajeroning tigang rahina. Risampune lintang ring tigang rahina taler panebas lemekan punika tan katawur, keni danda nikel. Yening sampun lintang ring ping tiga kantegin olih I Prajuru Subak, taler panebas lemekan punika tan katawur, wenang I Krama subak ngamargiang rarampagan maweweh dadandan 10%!. Dadandan punika sami katur ka subak. Sasuratan punika indik kawentenan ceciren pakeengan sane magenah nenten patut ring sasuratan pawos 34. Ceciren pakeengan punika dadosnyane nyihnayang pirasat, pituduh, miwah sane nunas uratian boya ja sekadi ring sasuratan ring baduur punika, yening sekadi nika iwang panadosnyane. Genah majeng ring ceciren pakeengan nenten je drika lan ceciren pakeengan nenten keanggen ring sasuratan puniki santukan nenten wenten pituduh. Sepatutnyane Yening wenten silih tinggil I Krama Subak tan nawur panebas lemekan (rabuk) kantos lintang ring sengkernyane,

wenang sang kadi asapunika keni danda 5%, salantur ipun I Pakaseh patut nawuhin sang asapunika mangda nawur muput panebas lemekan, punika sajeroning tigang rahina. Risampune lintang ring tigang rahina taler panebas lemekan punika tan katawur keni danda nikel. Yening sampun lintang ring ping tiga kantegin olih I Prajuru Subak, taler panebas lemekan, punika tan katawur wenang I Krama subak ngamargiang rarampagan maweweh dadandan 10%. Dadandan punika sami katur ka subak. Pawos 56 Yening wenten wewalungan neda pabianan raris rawuh sang adruwe pabianan punika nyengkalen wewalungan punika mawastu wewalungan punika matanda kanin, perot wiadin padem, inggih punika, salwiring sane mawasta cacat wit saking palaksanan sang sdruwe pabianan, wenang jatma punika keni danda Rp 5.000,00 saha naur panebas tamban wewalungan punika, yaning wewalungan,punika mapamuput padem wenang sang nyengkalen punika keni panubas wewalungan punika katiba, ring sang adruwe wewalungan, gagendan punika Rp 2.500,00 katiba ring sang adruwe wewalungan! Rp 2.500,00 katiba ring I Pakaseh. Sasuratan puniki indik ceciren pakeengannyane nenten patut kagenahang sawireh nenetn genah sane patut antuk ngenahin ceciren pakeengan drika. Ceciren pakeengn punika magenah yening wenten nyihnayang pirasat, pituduh, miwah sane nunas uratian. Yening sekadi sasuratan punika iwang genahnyane lan nenten maduwe pituduh sane patut, mangdane ceciren pakeengan punika kailangin. Yening sampun kailangin sasuratan punika pastika kajangkepin antuk napi tetujon sang pengawi sane patut. Dadosnyane Yening wenten wewalungan neda pabianan raris rawuh sang adruwe pabianan punika nyengkalen, wewalungan punika matanda kanin, perot wiadin padem, inggih punika salwiring sane mawasta cacat wit saking palaksanan sang sdruwe pabianan, wenang jatma punika keni danda Rp 5.000,00 saha naur panebas tamban wewalungan, yaning wewalungan punika mapamuput padem wenang sang nyengkalen keni panubas wewalungan punika katiba ring sang adruwe wewalungan, gagendan punika Rp 2.500,00 katiba ring sang adruwe wewalungan Rp 2.500,00 katiba ring I Pakaseh. Pawos 57, Yening wenten jatma naban wewalungan, kandugi risampun katureksa olih sang Prajuru mewastu tan manut sekadi panalih sang naban punika, yan kawiaktian ipun wewalungan punika tan madaging iwang! wenang sang naban punika keni danda Rp 5.000,00 tur ngawaliang wewalungan punika lasia. Yaning wewalungan punika nandang sengkala wit pelaksanan sang naban, wenang sang naban maweweh danda manut kadi pawos 56 lan pawos 58 Yaning wenten jatma ngangon ring pabianan ipun, raris wenten, wewalungan lian ngeleb tur sareng neda pabianan punika, wewalungan sane sareng punika tan dados taban wiadin danda. Kaiwangan punika majeng ring ceciren pakeengan sane iwang genahnyane, genah sane nenten patut kagenahin mawinan sasuratan punika nenten jangkep lan nenten maduwe arti sane manut ring arsan sang pengawi. sawiren yening ceciren pakeengan punika magenah ritatkala ceciren pakeengan punika nyihnayang pirasat, pituduh, miwah, sane nunas uratian. Nika mawinang genah ceciren pakeengan sekadi ring pawos 57 punika iwang, mangda ceciren pakeengan punika kailangin. Pastika sasuratan punika jangkep lan karesepn antuk sang sane ngwacen. Dadosnyane Yening wenten jadma naban wewalungan, kandugi risampun katureksa olih sang Prajuru mewastu tan manut sekadi panalih sang naban, yan kawiaktian ipun wewalungan punika tan madaging iwang wenang sang naban keni danda Rp 5.000,00 tur ngawaliang wewalungan punika lasia. Yaning wewalungan nika nandang sengkala wit pelaksanan sang naban, wenang sang naban maweweh danda manut kadi pawos 56 lan pawos 58 kaiwangan kacingak ring tanda koma(,) lan sesuratan jadma sane kasurat jatma, sepatutnyane Yaning wenten jadma ngangon ring pabianan ipun, raris wenten wewalungan lian ngeleb tur sareng neda pabianan, wewalungan sane sareng punika tan dados taban wiadin danda. 3. Titik Koma (;) Pawos 59, Yaning wenten murug kakertan ri indikan tan dados ngatehang wewalungan, ring jlinjingan, pundukan wiadinn empelan, wenang denda Rp 1000,00. Yening wewalungan punika jantos neda pabianan wenang sang adruwe wewalungan keni danda Rp 1.500,00 saha nawur panebus wewalungan Rp 500,00 tur maselangin wit pabianan sane kateda punika. panebus katiba ring sang naban; paselang wit katiba ring sang adruwe pabianan, dadandan katiba ring sang ndruwenang jlinjingan, pundukan wiadin empelan punika.

Kaiwangan majeng ring pawos puniki indik titik koma sane nenten manut genahnyane lan ngawinang iwang sasuratan punika. Dadosnyane nenten manut sakadi tetujon sang pengawi. Tanda titik koma punika anggen masahang pah-pahan kruna, yening ring pahpahan punika sampun madaging koma. Yening ring sasuratan puniki nenten manut sekadi pahpahan sane katlatarang iwawu, mangda sasuratan punika jangkep tanda titik koma punika mangda kailangin majeng ring sasuratan punika. sane patut inggih punika Yening wenten murug kakertan riindikan tan dados ngatehang wewalungan ring jlinjingan, pundukan wiadin empalan, wenang danda Rp 1.000,00. Yaning wewalungan punika jantos neda pabianan wenang sang adruwe wewalungan keni danda RP. 1.500,00 saha nawur panebus wewalungan Rp 500,00 tur maselangin wit pabianan sane kateda punika. Panebus katiba ring sang naban paselang wit katiba ring sang adruwe pabianan, dadandan katiba ring sang nruwenang jlinjingan, pundukan wiadin empelan punika. Pawos 83 Ring carike sane madaging tatanduran palawija; kadadosan makeni sungga wiadin duwi sakewanten medaging sawen nyihnayang tatanduran punika madaging sungga wiadin duwi. Lianan ring, punika tan kadadosan, yen wenten sane murug, wenang sane murug punika danda Rp 1.000,00. Jinah dadandan punika Rp 600,00 katiba ring I Patelik, Rp 200,00 katiba ring I Prajuru Subak, Rp 200,00 katib ring I Krama Subak. Sasuratan punika iwang majeng ring tanda titik koma, sasuratan punika becik yening sasuratan punika jangkep antuk ejaan lan mangda uningayang jeda yening nyurat punika. tanda titik koma punika mangda kailangain sawiren genahnyane nenten patut sawireh titik koma kanggen masahang pah-pahan kruna, yening ring pah-pahan punika sampun madaging koma. Sepatutnyane Ring carike sane madaging tatanduran palawija kadadosan makeni sungga wiadin duwi sakewanten medaging sawen nyihnayang tatanduran, punika madaging sungga wiadin duwi. Lianan ring punika tan kadadosan, yen wenten sane murug, wenang sane murug punika kadanda Rp 1.000,00. Jinah dadandan punika Rp 600,00 katiba ring I Patelik, Rp 200,00 katiba ring I Prajuru Subak, Rp 200,00 katib ring I Krama Subak. 4. Garis Miring (/) Pawos 63 Risampun wenten kakeraban ri antukan/carik kawentanang /ring palakerta tan dadosang nyluh, diastu wenten sane mamurug kakerab punika, wenang sang asapunika keni danda Rp 5.000,00 tur pikolihnyane saking wit nyuluh punika kadaut olih I Patelik, munggwing pikolih sang nyluh punika ring I Patelik. Majeng ring sasuratan punika iwang antuk garis miring sawireh garis miring punika kanggen ring sajeroning tulisan cepat, notula, miwah surat kabar. Nanging tanda garis miring punika nenten ja kagenahang drika santukan sasuratan punika nenten mesaih sareng kruna sane prasida ka genahang selanturnyane, kruna sane nenten pateh artinnyane lan maduwe arti lempas tekening arti kruna sane dumunan. Dadosnyane Risampun wenten kakeraban ri antukan utawi carik kawentanang miwah ring palakerta tan dadosang nyluh, diastu wenten sane mamurug kakerab punika, wenang sang asapunika keni danda Rp 5.000,00 tur pikolihnyane saking wit nyuluh punika kadaut olih I Patelik 5. Tanda Pisah ( Pawos 116 Yaning wenten, silih tunggil Krama Subak jaga Madewa Saksi/Masumpah, patut kamarging ring Pura Ulunsuwi tur katodia olih sang nyumpahin/ndewa Sksinin miwah Pakaseh. Babanten sumpah/dewa-saksi punika kamedalan olih sang nyumpahin/ Ndewa- Saksinin. Kaiwangan indik ngangge tanda pisah punika masaih sare ng tanda hubung, yening tanda hubung punika sekadi -, lan tanda pisah. Sasuratan mangda kacingak luung lan mangda jangkep sasuratan punika mangda nganti indik kaiwangan nganggen tanda hubung dados tanda pisah sane patut, santukan tanda pisah puniki sane patut antuk sasuratan punika, dadosnyane Yaning wenten silih tunggil Krama Subak jaga Madewa Saksi utawi Masumpah, patut kamarging ring Pura lunsuwi tur katodia olih sang nyumpahin utawi Ndewa Sksinin miwah Pakaseh. Babanten sumpah utawi Dewa Saksi punika kamedalan olih sang nyumpahin utawi Ndewa Saksinin. Sasuratan awig-awig punika kaiwangan makeh kapanggihang ring panganggen tanda koma (,), tiosan ring punika ring sasuratan awig-awig subak Kacangbubuan makeh wenten kruna punika miwah akeh lengkara sane

kawawanin malih, nika mawinan sasuratan punika kirang jangkep. Iraga para sameton sami yening nyurat pastika uning indik pangngge Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan, lan mangda nenten wawanin malih lengkara sane sampun katlatarang, mangda iraga nenten iwang ritatkala nyurat. Iraga para semeton sami patut nguratiang Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan, mangda iraga sareng sami prasida tatas manut tata sasuratan sane patut, lan para pengawi yening nenten jangkep indik pengangge Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan sumangdane kajangkepan malih indik sasuratan punika. Sasuratan yening Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan punika iwang, pastika artinipun matiosan. Iraga yening nenten uning indik pengangge Ejaan Bahasa Bali pastika sasuratan punika nenten kajangkepin lan pastika nenten kauningin napi pikayun sang pangawi. Napi malih yening iraga nenten ngresep antuk ring dije patutnyane ngangge tanda koma (,) utawi ceciren paos, lan kaiwangan munggel lengkara miwah kruna sane kawawanin malih. Iraga mangda melajah malih lan selegang ngwacenngwacen sasuratan sane sampun kasobyahang majeng ring pengawi sane sampun weged nyurat. Mangda iraga uning ring dije patutnyane lengkara punika kapunggel miwah prasida nyurat manut tata cara ring Ejaan Bahasa Bali. Yening iraga sampun prasida nyurat manut sekadi sane wenten ring Ejaan Bahasa Bali, pastika sasuratan punika becik lan prasida karesepin napi pikayun sang pengawi. Ring awig-awig subak punika akeh kaiwangan majeng ring tanda koma (,), lan pemborosan kruna punika. Ring sasuratan awig-awig puniki makeh kaiwangannyane, taler ring dija manten patutnyane ceciren pepaos punika kagenahang. Pikolih sane kaping kalih inggih punika parikrama saduwicara sareng prajuru subak sane sareng nyurat sesuratan awig-awig, kamargiang pinanggal 30 Nopember warsa 2014. Pikolih saduwicara pcang katelatarang sekadi ring sor. 1. Pikolih saduwicara ring Pekak Salin Pitaken sane kapertama, sapunapi panampen indik ngaryanin awig-awig subak Kacangbubuan punika?, pisaurnyane: manut penampen sekadi titiang ring ngaryanin awig-awig punika rumasa meweh, santukan ngaryanin awig-awig punika kawentenan saksi lan indik sesuratan punika akeh kaiwangannyane sekadi pangetikan, lan ring dija patutnyane ngangge kruna sane manut. Nanging titiang nenten lempas tekening tanggung jawab puniki, ring awig-awig akeh kaiwangan titiang manut ngangge kruna sane encen manut kaanggen lan sane encen nenten manut kaanggen. Akeh kirangannyane santukan boya ja titiang kemanten sane ngaryanin, awigawig puniki kakaryanin olih akeh jadma. Lan akeh penampen sane jagi kapinehin titiang. Pitaken sane kaping kalih. Napike wenten pikobet-pikobet ngaryanin awigawig puniki sekadi ring Ejaan Bahasa Bali punika?, pasaur: yening indik ejaan punika, titiang nenten je ngresep santukan titiang iwang sareng jeda bahasa sane kaanggen titiang, ejaan bahasa Bali manut sakadi titiang rumasa meweh. 2. Pikolih saduwicara majeng ring I Wayan Bebed Pitaken sane kapertama, sapunapi panampen indik ngaryanin awig-awig subak Kacangbubuan punika?, pisaurnyane: yening sekadi titiang nyurat awig-awig punika meweh saantukan awig-awig punika kadasarin antuk kahuripan jadma soang-soang, akeh jadma sane mapenampen lan pastika titiang taler para semeton sane ngaryanin awig-awig punika jagi mligbagang pikobet-pikobet jadma sane sampun mapenampen punika. napi malih indik dadandan sane ka taurin mangda sayan adung majeng kahuripan jadma sinamian. Pitaken sane kaping kalih, Napike wenten pikobet-pikobet ngaryanin awig-awig puniki sekadi ring Ejaan Bahasa Bali punika?, pasaur: manut sekadi titiang indik nyurat awig-awig manut ejaan bahasa Bali punika titiang iwang lan akeh kirangan indik sesuratan punika sane kirang angka, akehan kruna, miwah sane lianan. Yening antuk ejaan punika titiang rumasa meweh saantukan nenten jangkep titianng uningayang indik ring dije genah ngangge tanda koma (,), garis miring sekadi sane sampun ka turiksain antuk druwene. Sadurung sasuratan awig-awig punika jangkep, titiang lan semeton sampun nuriksa malih, lan yening nenten anak lianan nuriksa jeg nenten tinggalin titiang ring dija kaiwangan titiang sekadi punika. Wusan ngaryanin, para sameton nenten je awig-awig manten karunguang, akeh malih geguwat sane kapinehan malih. TETEPASAN Tetepesan puniki jagi nelebin indik pikolih nyurat sesuratan awig-awig ring tetilikan puniki. Pikolih punika sakadi pikolih tetilikan saking dokumentasi lan pikolih tetilikan sakin sadu

wicara. Mangda sasuratan punika jagi kajangkepin data-data puniki jagi kaambil mangda sasuratan majeng ring awig-awig kajangkepin. Pikolih sane kapertama nyihnayang indik tetilikan dokumentasi. Sajeroning tetilik puniki, data kapupulang antuk metode dokumentasi. Data sane sampun kapolihang jagi kapupulang manut tetujonnyane inggih punika ngrereh utawi milihin sesuratan sane iwang majeng ring teks sasuratan awig-awig punika. Data punika kaolah lan kapupulang bukti miwah keterangan sekadi kaiwangan Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan ring awig-awig subak Kacangbubuan, desa Adat Mas. Saking data dokumentasi sane sampun kalaksanayang, inggih punika prasida kauningin daging saking awig-awig subak Kacangbubuan, desa adat Mas. Sadurung data kapolihang, wenten makudang-kudang parindikan sane kalaksanayang, inggih punika sane kapertama ngrereh teks awig-awig sane jangkep pastika kaanggen data. Irika kapilih murda awig-awig sane jagi katilik lan sane pacang dados jejering tetilik. Saking makudang-kudang awig-awig sane wenten ring banjar Bangkilesan, desa adat Mas. Sane pacang kawacen inggih punika awigawig subak Kacangbubuan, desa adat Mas. Awig-awig punika kapilih santukan sesuratannyane durung jangkep, akeh sesuratan sane kari iwang majeng ring Ejaan miwah kruna sane kawawanin malih lan akeh ngangge kruna punika. Sawusan awig-awig punika kapolihang, salanturnyane sane kauratiang inggih punika kawentenan awig-awig, indik daging awig-awig subak Kacangbubuan sane kari jangkep. Tetujone sumangdane nenten wenten kapiambeng ri kala ngwacen daging awig-awig punika. Sesampune kauningin kawentenan awig-awig subak Kacangbubun punika, raris awig-awig punika kawacen tur kacingak kaiwangannyane manut ring Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan. Pikolih kaping kalih indik pikolih tetilik sadu wicara. Pengawi durung karesep indik Ejaan Bahasa Bali, nika prasida kacingak ring sasuratan awig-awig kari akeh kaiwangannyane, minakadi pengaange ceciren pepaosan. Ring dija sepatutnyane kagenahan tanda gecek titik., koma,, titik koma, titik dua, tanda hubung -, tanda pisah, tanda elipsis (ring...), ceciren pitaken (?), ceciren pakeengan (!), tanda kurung ( () ), tanda kurung siku ( [ ] ), tanda petik..., tanda petik tunggal..., apostrof. Punika krana sang pengawi durung tatas pisan uning ring ceciren pepaos. Santukan sane ngaryanin awig-awig punika dumun durung karesep indik ejaan bahasa Bali. Nika mawinan makeh wenten kaiwangan ritatkala nyurat awig-awig, sekadi pangetikan lan ring dija patutnyane ngangge kruna utawi ceciren pepaos sane patut. Pikobet ring sesuratan awig-awig, pangawi ngamanggihang pakewuh ring ejaan sane patut. Pangawi durung sanget karesep ring ceciren pepaos, nika mawinan pengawi merasa meweh ritatkala menggal kruna utawi dija sepatutnyane kruna punika kajeda, mangda kruna punika yening kewacen, nenten ngawinang sang sane ngwacen marasa bingung, taler parasida ngeresepang napi tetujon ring sasuratan punika. Nika mawinan penilik mangda prasida ngicenin kaweruhan ring para panglingsir indik tata cara nyurat sesuratan manut Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan, mangda ritatkala nyurat nenten malih wenten kaiwangan ring sesuratan sane kakaryanin. Tiosan ring punika, sasuratan sane kakaryanin mangda karesepang ring krama sane tiosan utawi sang sane ngwacen. Sasuratan awig-awig punika pastika kaangggen nyantos suwe ring subak Kacangbubuan. Santukan awig-awig punika kaanggen dasar ring ngamargiang swadarmaning ring desa adat Mas. Tiosan ring punika, yening sasuratan awig-awig subak Kacangbubuan sampun becik, pastika para yowana ring desa adat Mas rikala sampun dados krama banjar, rikala ngamargiang swadarmaning ring banjar punika mangda kadasarin manut awig-awig desannyane. Nika mawinan sasuratan awig-awig mangda katureksain malih sasuratannyane, lan kaiwangannyane nenten kawawanin malih. Yening kaitan sareng tetilik sane sampun kamargian olih penilik sane tiosan, tetilik punika akehan nyelehin indik kaiwangan nyurat kruna. Nanging sane kamargiang mangkin nenten ja wantah nyelehin indik kaiwangan nyurat kruna utawi lengkara, nanging ring tetilik puniki nyelehin kaiwangan sane wenten ringsasuratan awig-awig sekadi ceciren pepaosan miwah kaiwangan indik kruna sane kawawanin malih. Dadosnyane, awig-awig subak Kacangbubuan puniki, manut tetilik sane sampun kamargiang kamakehang kaiwangannyane magenah ring ceciren pepaos taler ring ejaan. Nika kacingak ring kaiwangan ritatkala menggal kruna utawi lengakara sane nenten manut. Punika ngawinang bingung sang

sane ngwacen, lan nenten ngeresep tetujon sang pengawi ring sasuratan punika. RINGKESAN LAN PITEKET Mawit saking pikolih sane sampun katelatarang ring ajeng indik pikolih lan tetepesan ngenenin indik kaiwangan Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan majeng ring awig-awig prasida kambil tetingkesan sakadi ring sor. 1. Nyurat sasuratan awig-awig punika kirang jangkep, santukan kacingak majeng ring sasuratan sane sampun kawacen titiang akeh kaiwangan sakadi cecirep pepaos indik tanda gecek titik., koma,, titik koma, titik dua, tanda hubung -, tanda pisah, tanda elipsis (ring...), ceciren pitaken (?), ceciren pakeengan (!), tanda kurung ( () ), tanda kurung siku [ ], tanda petik..., tanda petik tunggal..., apostrof. Nika mawinan napi tetujon sang pengawi durung karesepin olih sang sane ngwacen. 2. Kawentenan kapiambeng sane kapanggihin ritatkala nyurat awig-awig subak Kacangbubuan, desa adat Mas manut sekadi Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan. Kacingak akeh para pengawi iwang majeng ring nyurat sasuratan awig-awig subak sane kadasarin antuk Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan, mawinan sekadi asapunika mangda para pengawi tatas ngresepin malih ring dija patutnyane ngangge ceciren pepaosnyane lan mangda kapiambeng sekadi punika nenten malih kawawanin majeng ring para yowana selanturnyane. Piteketnyane, manut ringkesan ring ajeng, prasida kauningan piteket-piteketnyane inggih punika. 1. Majeng ring pengawi. Para pangawi mangdane nguningayang indik pengangge Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan ritatkala nyurat sasuratan mangda sayan pinih kajangkepang lan prasida karesepan olih sang sane ngwacen. Sumangdane sasuratan punika nenten iwang artinnyane. 2. Majeng ring penilik. Sumangdane penilik malih nincapang kaweruhan indik Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan, yening ngaryanin sasuratan mangda prasida ngmargiang sayan waged lan becik. 3. Majeng ring penilik sane lianan Tetilikan puniki wantah nyelehin indik kaiwangan Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan majeng ring sasuratan awigawig, penilik sane lianan sane jagi nyelehin indik EYD (Ejaan Yang Disempurnakan) sumangdane nglaksanayang tetilikan sane mesaih mangda ngmolihang parindikan sane lianan sane mapaiketan sareng Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan, kantos tetilikan sane ngenennin indik Ejaan Bahasa Bali Yang Disempurnakan sayan jangkep. KAPUSTAKAAN Keraf, Gorys. 2004. Argumentasi dan Narasi. Jakarta: PT Gramedia. Tarigan, Henry Guntur. 1986. Menulis Sebagai Suatu Keterampilan Berbhasa. Badung: Angkasa Tarigan, Henry Guntur. 1996. Membaca Sebagai Suatu Keterampilan Berbahasa. Badung: Angkasa. Tinggen, I Nengah. 1978. Ejaan Bahasa Bali yang Disempurnakan. Denpasar: Dinas Pengajaran Daerah Tingkat I Bali. Wendra, I Wayan. 2012. Buku Ajar Penulisan Karya Ilmiah. Singaraja: Fakultas Bahasa dan Seni Undiksha.