Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Pendidikan Ganesha

dokumen-dokumen yang mirip
SARANA TEMBANG MELAYANGAN OLIH EMONI KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR SISIA KELAS VIII 6 SMP NEGERI 3 BANJAR

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

FILM DOKUMENTER PINAKA SERANA NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR RING KELAS X7 SMA NEGERI 2 BANJAR

METODE COPY THE MASTER KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT CERPEN SISIA RING KELAS XI MIA3 SMA NEGERI 2 SINGARAJA

IUSAN PANGAWIGUNAAN PIRANTI GAMBAR (MONOPOLI) MABASA BALI RING PAPLAJAHAN NGWACEN AKSARA BALI RING SISIA KELAS V SDK MARSUDIRINI

PEPLAJAHAN MABEBAOSAN BASA BALI SANE NGANGGEN MODEL PEPLAJAHAN INOVATIF RING KELAS XI IIS 3 SMA NEGERI 4 SINGARAJA

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali, FBS. Universitas Pendidikan Ganesha. Singaraja, Indonesia

SESELEH MATERI TES ULANGAN UMUM SEMESTER GENAP WARSA 2013/2014 PEPLAJAHAN BASA BALI KELAS X RING SMK NEGERI 3 SINGARAJA

CAMPUH KODE (CAMPUR KODE) RING WAYANG KULIT INOVATIF CENK BLONK SANE MAMURDA LATA MAHOSADHI

I Putu Widhi Astika 1 I Wayan Wendra 1, Sang Ayu Putu Sriasih 2. Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

METODE KOOPERATIF TIPE THINK, PAIR, SHARE (TPS) ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT SINOPSIS CERPEN MABASA BALI SISIA KELAS XI-3 IPA SMA NEGERI 1 BANJAR

KEWAGEDAN NGRESEPANG WANGUN DASAR LAN ARTOS KRUNA DWILINGGA SISIA KELAS X SMA NEGERI 2 BANJAR SINGARAJA

NGAWIGUNAYANG METODE AUDIOLINGUAL ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NEMBANGANG PUPUH MASKUMAMBANG SISIA KELAS X MIPA 2 SMA NEGERI 1 SINGARAJA

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RITATKALA PAPARUMAN ADAT RING DESA ADAT SAMPALAN TENGAH, KABUPATEN KLUNGKUNG

CAMPUR KODE BASA INDONESIA RING PANGAJAHAN BASA BALI KELAS V SD LAB UNDIKSHA

NUREKSAIN SESURATAN PASANG AKSARA BALI RING SAJERONING PAPAN WASTA SANE WENTEN RING SD SE- KECAMATAN JEMBRANA

TATA KRUNA SAJERONING WIDYA KAWI SASTRA DRUEN MAHASISIA JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA BALI UNDIKSHA EDISI JUNI 2012

KAWENTENAN CAMPUR KODE RING ALBUM TEMBANG POP BALI RAMBO OLO-OLO OLIH GRUP BAND BINTANG

CAMPUHAN WARNA BASA (CAMPUR KODE) SANE WENTEN RING PABLIGBAGAN SUBAK ANYAR DESA PADANGKELING, KECAMATAN BULELENG, KABUPATEN BULELENG, WARSA 2016

Pesaih Kawagedan Sisia Kelas VIIIC SMP Negeri 3 Singaraja Sajeroning Nyelehin Wangun Intrinsik Puisi Bali Purwa (Pupuh Sinom) lan Puisi Bali Anyar

SESELEH PANGAWIGUNAAN BASA BLACKBERRY MESSAGE (BBM) YOWANA RING BR. DUSUN SALA, DESA ABUAN, KECAMATAN SUSUT, KAB. BANGLI

BASITA PARIBASA RING ALBUM NASI GORENG SPESIAL KEKAWIAN WIDI WIDIANA

BASA BALI KEPARA DIALEK NUSA PENIDA SANE KAANGGEN SAJERONING MABEBAOSAN RING WEWIDANGAN DESA PAKRAMAN NUSASARI, KECAMATAN MELAYA, KABUPATEN JEMBRANA

NUREKSAIN WANGUN LAN GUNA SARAT PAGURON- GURON GEGURITAN DHARMA STHITI KEKAWIAN I MADE MENAKA

BABAD PASEK KAYU SELEM : ANALISIS STRUKTUR OLEH : I PUTU YUDHI SANTIKA PUTRA NIM:

SKRIPSI ANALISIS STRUKTUR DAN SOSIOLOGIS DRAMA MULIH KARYA I NYOMAN MANDA OLEH : NI PUTU HARUM KARTIKA DEWI NIM

SESELEH CAMPUR KODE RING NOVEL SENTANA CUCU MAREP PAKARDIN I MADE SUGIANTO

KAWENTENAN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RING NASKAH DRAMA I GODOGAN JURUSAN PENDIDIKAN BASA BALI WARSA 2015/2016

TUTUR LEBUR GANGSA; ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: I MADE OKA PARIATNA

SOR SINGGIH BASA BALI RING PARUMAN SUBAK ABIAN DESA ADAT ASAHDUREN, KECAMATAN PEKUTATAN, JEMBRANA

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA RING CERPEN MABASA BALI RUBRIK ORTI BALI, KORAN BALI POST 2016

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Tuhan Yang Mahaesa

NUREKSAIN SESURATAN AKSARA BALI MANUT PASANG AKSARA PURWADRESTA LONTAR SATUA JRO MATUA TEKEN I CAI MANTU DRUEN GEDONG KIRTYA

TETILIK SOR SINGGIH BASA BALI RING PASANGKEPAN KRAMA DESA PAKRAMAN AYUNAN, KECAMATAN ABIANSEMAL, KABUPATEN BADUNG

KAWENTENAN DIALEK BALI AGA RING DESA DAUSA KECAMATAN KINTAMANI KABUPATEN BANGLI

WARNA (VARIASI) BASA BALI RING SESURATAN KWACA (BAJU KAOS)

Bahan Ajar BAHASA BALI SMA/SMK

WANGUN INTRINSIK LAN AJI PANGAJAH-AJAHAN TATA LAKSANA RING SATUA BAWAK MABASA BALI WARSA 1975

DIALEK BALI AGA SANE KEAANGGEN RI SAJERONING MABASA BALI RING DESA SIDATAPA, KECAMATAN BANJAR, KABUPATEN BULELENG

SESELEH TATA WANGUN JRONING KRIYA SASTRA LAN SOSIOLOGI PANGAWI RING NOVEL SING JODOH RERIPTAN I MADE SUGIANTO

e-journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Volume 2 Tahun 2015)

SESELEH INDIK WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON SANE WENTEN RING NOVEL BUUNG KAKAWIAN NYOMAN MANDA

KATA PENGANTAR. atas berkat rahmat-nya skripsi yang berjudul Novel Sing Jodoh Analisis

ARTI LEKSEM SUKATING (UKURAN) NGANGGEN LIMA LAN BATIS RING ASTA KOSALA-KOSALI

NYAIHANG SESURATAN GEGURITAN CUPAK GERANTANG LAN SATUA CUPAK GERANTANG MADASAR ANTUK WANGUN CARITA SANE KASELEHIN ANTUK TEORI SASTRA BANDINGAN

GENDING-GENDING REGGAE BALI JONI AGUNG SESELEH SEMIOTIKA TETUJON IDUP MANUSA PAIKETANNYANE SARENG AJAH-AJAHAN PAWATEKAN

TEKS GEGURITAN MANTRI SANAK LIMA ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI

SESELEH WANGUN CARITA MIWAH PIKENOH PENDIDIKAN KARAKTER RING PUPULAN SATUA KEMBANG RAMPE KASUSASTRAAN BALI PURWA I

TEKS TUTUR JONG MANTEN: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: DESAK PUTU ELVIANA DEWI NIM:

GEGURITAN KONTABOJA: ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA OLEH: IDA AYU EKA PURNAMA WULANDARI NIM

TEKS GEGURITAN PADEM WARAK ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA

TUTUR ANGKUS PRANA: KAJIAN STRUKTUR DAN SEMIOTIKA. Oleh: NI KADEK DEWI SANTHIASTINI

SOR SINGGIH BASA BALI SAJERONING PARUMAN BANJAR ADAT GUNUNG BIAU, DESA MUNCAN, KABUPATEN KARANGASEM

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

TEKS GEGURITAN DARMAKAYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: KADEK RIKA ARIPAWAN NIM:

UCAPAN TERIMA KASIH. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa/Tuhan Yang

TEKS TUTUR CANDRABHERAWA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

CAMPUH KODE SAJERONING PRASASTI MABASA BALI KUNO SAKING WARSA MASEHI

NUREKSAIN WANGUN LAN PAIKETAN SOSIOLOGI SASTRA RING CAKEPAN NASKAH DRAMA JUKUT BE BANO PIKARDIN I MADE WISNAWA

PELESTARIAN BAHASA BALI DALAM MEDIA CETAK BERBAHASA BALI: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK OLEH ANAK AGUNG ISTRI ITA RYANDEWI NIM:

SESELEH GUNA SARAT WATEK PAAJAH-AJAH RING SAJERONING GEGURITAN RAJAPALA

TEKS MITOS TAPAKAN BARONG BHATARA SAKTI NAWA SANGA DI KAHYANGAN JAGAT LUHUR NATAR SARI: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

I Gst A Kd Yulandari, I B Md Ludy Paryatna, Md. Sri Indriani

BABAD DANGHYANG BANG MANIK ANGKERAN: KAJIAN STRUKTUR DAN FUNGSI

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Tuhan Yang Mahaesa/Ida Sang Hyang

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN GUNA SARAT SOSIAL RING PUPULAN SATUA BAWAK MEKEL PARIS PIKARDIN I.B.W. WIDIASA KENITEN

ESTETIKA POSMODERN MIWAH GUNA SARAT PAGURON-GURON DOLANAN 'MATIGTIG PAPAH BIU' DUTA KABUPATEN KARANGASEM RING PKB 2015

GEGURITAN AJI RAMA RENA ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN SOSIOLOGI KRIYA SASTRA RING PUPULAN SATUA BAWAK LAWAR GOAK PAKARDIN I KETUT RIDA

SESELEH VARIASI BASA RING DIALEK BALI AGA DESA SERAYA, KECAMATAN KARANGASEM, KABUPATEN KARANGASEM

SESELEH BASA SANE KAANGGEN MIWAH GUNASARAT SANE WENTEN RING GEGURITAN PURWAJATI, PAKARDIN I GEDE NGEMBAK, DRUWEN GEDONG KIRTYA, SINGARAJA

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING SATUA PAN BALANG TAMAK

GEGURITAN ANGGASTYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

PEMERTAHANAN BAHASA BALI MELALUI GENDING RARE PADA ANAK-ANAK DI SANGGAR KUKURUYUK: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK

SOSIOKULTURAL KRAMA BALI RING SATUA BALI LAN PAIKETANNYANE RING PANGAJAHAN SASTRA BALI

SKRIPSI KAMUS BALI INDONESIA BIDANG ISTILAH UPAKARA MANUSA YADNYA DI KABUPATEN BADUNG

MITOS DI NUSA PENIDA ANALISIS STRUKTUR, FUNGSI, DAN MAKNA

Tureksa Anggah-ungguhing Basa Ring Novel Ratna Tribanowati, Leak Soleh Solah Leak Pikardin I Made Sugianto

SESELEH WANGUN INSTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING PUPULAN CERPEN DA NAKONANG ADAN TIANGE PAKARDIN AGUNG WIYAT S.

Pantang menyerah sebelum. mencapai hasil yang maksimal

BAB VI FAKTOR PENUNJANG DAN FAKTOR PENGHAMBAT PEMERTAHANAN BAHASA BALI DALAM MASYARAKAT MULTIKULTURAL DI KOTA DENPASAR

GEGURITAN PURA TANAH LOT ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH IDA BAGUS PUTU WIASTIKA NIM

SESELEH WANGUN LAN KASUKSMAN AJAH-AJAHAN PAWATEKAN RING LELAMPAHAN GATOTKACA DUTA WAYANG CENK BLONK

CITRA WANITA PENYIHIR DALAM NOVEL RATNA TRIBANOWATI KARYA I MADE SUGIANTO: SUATU KAJIAN KRITIK SASTRA FEMINIS

PENYUSUNAN KAMUS SERAPAN DALAM BAHASA BALI

Kata Kunci : Kidung, Struktur, Semiotik, Smaratantra.

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( RPP ) 2

TEKS DRAMA GONG I MADE SUBANDAR HASTA KOMALA ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA

PENGGUNAAN METODE LATIHAN DALAM MENINGKATKAN KEMAMPUAN MENULIS PIDATO BERBAHASA BALI SISWA KELAS XI IPA 2 SMA NEGERI 1 SAWAN

ABSTRAK. Kata Kunci: kamus, bahasa, sastra, istilah, kategori.

PEMANFAATAN VIDEO KARTUN ANIMASI BANG ONE UNTUK MENINGKATKAN KETERAMPILAN MENULIS OPINI SISWA KELAS XI IPB 1 DI SMA NEGERI 1 UBUD

BAB II KAJIAN PUSTAKA. umum. Menurut Sutarno NS ( 2003 : 32 ) Perpustakaan umum sering diibaratkan

MENINGKATKAN KETERAMPILAN MENULIS PARAGRAF MELALUI MEDIA PUZZLE PADA SISWA KELAS III SDN GRENDEN 02 PUGER JEMBER

ULANGAN AKHIR SEMESTER GANJIL TAHUN PELAJARAN 2017/2018. Kompetensi Keahlian : Semua Jurusan Kelas : X/1 Hari / Tanggal :

PENINGKATAN KETERAMPILAN MENULIS PUISI MENGGUNAKAN STRATEGI 3W2H PADA SISWA KELAS VII SMP NEGERI 3 SALAM ARTIKEL E-JOURNAL

Keywords: REIS techniques and storytelling abilities.

Jurusan Pendidikan Bahasa dan Sastra Indonesia Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

Keywords: Class Action Research, Audio Visual Video Media, Learning Outcome

UPAYA PENINGKATAN MOTIVASI DAN PRESTASI BELAJAR IPS MELALUI PENGGUNAAN MEDIA CD. Ustadiyatun Program Pascasarjana PIPS Universitas PGRI Yogyakarta

ABSTRAK GEGURITAN MASAN RODI ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI

Transkripsi:

NGAWIGUNAYANG PIRANTI WAYANG CENKBLONK PINAKA UTSAHA NINCAPANG KAWAGEDAN NYURATLENGKARA SANE MADAGING BASITA PARIBASA SISIA KELAS VII H SMP NEGERI 1 SUKASADA 1 I Gede Suputra, 1 I Gede Gunatama, 2 Ida Bagus Rai Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Pendidikan Ganesha e-mail: {igede.suputra@yahoo.com, detama_fbs_21@yahoo.com, ibrai_cangapit@yahoo.com} KUUB Tetilik puniki matetujon (1) nelatarang pamargin pangajah-ajahan nganggen piranti wayang cenkblonk pinaka utsaha nincapang kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa, (2) nelatarang panincapan pikolih malajah nyurat lengkara sane madaging basita paribasa nganggen piranti wayang cenkblonk, lan (3) nelatarang panampensisia ring sajeroning pangajah-ajahan nganggen piranti wayang cenkblonk. Tetilikan puniki nganggen palihan penelitian tindakan kelas (PTK). Jejering ring tetilikan puniki inggih punika sisia kelas VII H SMP Negeri 1 Sukasada. Sumber data ring tetilikan puniki inggih punika pikolih tes ring panguntating siklus. Data ngeninin indik pamargin pangajah-ajahan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa nganggen piranti wayang cenkblonk kapupulang nganggen kramaning seseleh sane katureksain nganggen kramaning deskriptif kualitatif. Data ngeninin indik kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa kapupulang nganggen kramaning tes sane katureksain nganggen kramaning deskriptif kuantitatif. Data ngeninin indik panampen sisia kapupulang nganggen kramaning angket utawi kuesioner sane katureksain nganggen kramaning deskriptif kuantitatif. Pikolih tetilikan puniki nyihnayang yening (1) pamargin pangajah-ajahan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa nganggen piranti wayang cenkblonk efektif kawigunayang, (2) piranti wayang cenkblonk prasida nincapang kawagedan sisia nyurat lengkara sane madaging basita paribasa, lan (3) panampensisia majeng pangajah-ajahan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa nganggen piranti wayang cenkblonk inggih punika pinih becik. Sisia kadudut manah nyanemalajah nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara nganggen piranti wayang cenkblonk. Kruna jajaton: piranti, wayang cenkblonk, nyurat, basita paribasa ABSTRAK Penelitian ini bertujuan (1) mendeskripsikan langkah-langkah pembelajaran menggunakan media wayang cenkblonk dalam usahameningkatkan kemampuan menulis basita paribasa ke dalam kalimat, (2) mendeskripsikan peningkatan hasil belajar menulis basita paribasa ke dalam kalimat dan, (3) mendeskripsikan respons siswa di dalam pembelajaran menggunakan media wayang cenkblonk. Penelitian ini menggunakan rancangan penelitian tindakan kelas (PTK).Subjek dari penelitian ini adalah siswa kelas VII H SMP Negeri 1 Sukasada. Sumber data dari penelitian ini adalah hasil tes akhir dari setiap siklus. Data mengenai langkah-langkah pembelajaran menulis basita paribasa di dalam kalimat menggunakan media wayang cenkblonk dikumpulkan dengan metode observasi yang dianalisis dengan metode deskriptif kualitatif. Data mengenai kemampuan menulis basita paribasa di dalam kalimat dikumpulkan dengan metode tes yang dianalisis dengan metode deskriptif kuantitatif. Data mengenai

respons siswa dikumpulkan dengan metode angket atau kuesioner yang dianalisis dengan metode deskriptif kuantitaif. Hasil penelitian ini menunjukkan bahwa (1) langkah-langkah pembelajaran menulis basita paribasa di dalam kalimat menggunakan media wayang cenkblonk efektif diterapkan, (2) media wayang cenkblonk dapat meningkatkan kemampuan siswa menulis basita paribasa di dalam kalimat. dan (3) respons siswa terhadap pembelajaran menulis basita paribasa di dalam kalimat menggunakan media wayang cenkblonk adalah sangat bagus. Siswa termotivasi untuk belajar menulis basita paribasa menggunakan media wayang cenkblonk. Kata kunci: media, wayang cenkblonk, menulis, basita paribasa ABSTRACT This study aimed to (1) Describe the steps of learning usingwayangcenkblonkmedia in improving the ability to write basita paribasa into the sentence, (2) Describe the writing outcome basita paribasa into sentences and, (3) Describe the response of students in learning using wayangcenkblonk media. This study used the classroom action research (CAR).The subject of this study was the students in seventh grade (VII) in class Hat SMP Negeri 1 Sukasada. Source data from this study is the final test results from each cycle. Data on the steps of learning to write basita paribasa in sentences using wayangcenkblonk media were collected by the observation method and analyzedby descriptive qualitative method. Data regarding the ability to write in sentences basita paribasawere collected by the test and analyzedby quantitative descriptive method. Data on students' responses were collected by questionnaire or questionnaires then analyzed in quantitative descriptive method. The results of this study indicate that (1) the steps of learning to write basita paribasa in sentences using wayangcenkblonk media effectively implemented, (2) wayangcenkblonk media can improve students' ability to write basita paribasa in sentences and (3) the response of students in process of learning of writing basita paribasa in sentences using wayangcenkblonk media was very nice. Students were motivated to learn to write basita paribasa using wayangcenkblonk media. Keywords: media, wayangcenkblonk, writing,basita paribasa PURWAKA Kawagedan mabasa inggih punika silih sinunggil kawagedan sane nenten dados palasang saking kahuripan. Kawagedan mabasa pinaka wahanautawi piranti sane kaanggen ngrauhang daging pikayunan manusa. Antuk kawagedan mabasa, silih sinunggil jatma prasida uning sarenging widya sastra utawi ilmu pengetahuan, krana ritatkala ngerauhang sekancan widya sastra utawi ilmu pengetahuan, kawagedan mabasa pinih utama sane maguna pisan. Ring sajeroning paplajahan mabasa Bali, prasida kaepah dados patpat soroh kawagedan, luire : kawagedan mirengang, kawagedan mabebaosan, kawagedan ngawacen, lan kawagedan nyurat. Soang-soang kewagedan punika nenten dados palasang. Makasami kawagedan mabasa punika dados asiki utawi caturtunggal lan madue kawigunan sane pateh ring sajeroning mabebaosan. Kabaosang yening basa inggih punika piranti sane kaanggen mabebaosan (Nurjaya, 2006:129). Silih sinunggil kawagedan basa sane pinih mautama ring paplajahan basa Bali inggih punika kawagedan nyurat. Saking patpat kawagedan sane wenten, akeh sane maosang yening kawagedan nyurat sane pinih meweh. Indike puniki makrana yening nyurat punika kadasarin olih pepineh sane becik lan kasaratang widya ring tata basa. Ring kauripan sekadi mangkin, kawagedan nyurat banget pisan maguna. Kawagedan nyurat maka cihna jatma sane madue widya sane jimbar. Lianan ring punika, kawagedan nyurat prasida kaanggen ngamedalang rasa lan daging pikayunan. Prasida kabaosang yening parikrama nyurat punika nampek lan tan dados palasang saking jagat sastra. Burhan Nurgiantoro (2001:275) maosang yening parikrama mabasa sane produktif inggih punika parikrama sane ngrauhang daging pikayun utawi rasa olih sang sane

maosang. Niki mateges ritatkala nyurat, pangawi ngamedalang pepineh, penampen, cawisan, unteng lan rasa suratan sane jagi karauhang ring pangwacen. Mangda prasida ngrauhang pepineh, unteng, lan rasa ring wentuk suratan kabuatang kewagedan. Manut sekadi baosang iwawu, kewagedan nyurat inggih punika kewagedan mabasa sane sukeh nyane paling tegeh. Indik puniki pateh sekadi penampen saking Nurgiantoro (2001:296) sane maosang yening parikrama nyurat inggih punika silih sinunggil wentuk saking kawagedan mebasa sane pinih untat kapelajahinsasampun kewagedan mirengang, mabebaosan, lan ngawacen. Indik puniki makrana kewagedan nyurat kabuatang akeh piranti basa sane patut kauningin mangda prasida dados karya sastra sane becik. Ring sajeroning kurikulum sane kaanggen mangkin, paplajahan basa Bali ngeranjing ring paplajahan muatan lokal ring sekolah. Muatan lokal inggih punika parikrama kurikuler sane kaanggen nglimbakang kompetensi manut sareng kawentenan ciri lan potensi daerah punika. Paplajahan muatan lokal puniki sane kapilihin olih satuan pendidikan lan nenten wenten watesan ring mata paplajahan kewagedan sane medaging tata cara, pangrencana lan sarana paplajahan. Muatan lokal silih sinunggil epahan saking undagan lan muatan kurikulum sane wenten ring Standar Isi ring sajeroning Kurikulum Tingkat Satuan Pendidikan. Manut Kurikulum Tingkat Satuan Pendidikan (KTSP) sane kaanggen ring SMP Negeri 1 Sukasada, silih sinunggil soroh paplajahan nyurat sane kaajahin ring paplajahan basa Bali inggih punika nyurat basita paribasa. Kawagedan nyurat basita paribasa kaajahin ring sekolah mawinan kaanggen ngelestariang budaya lan basa Baline. Manut seseleh pengawit sane sampun kelaksanayang olih penilik majeng ring silih sinunggil guru basa Bali ring SMP Negeri 1 Sukasada, inggih punika Ida Ayu Kade Dewi Purnama Sari maosang yening kewagedan sisia malajah sastra buaka nyane nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara kantun kirang. Indike puniki mawinan para sisia akehan durung uning sarenging napi punika basita paribasa lan kantun paling ngebinayang epahan basita paribasa saantukan akeh wenten epahan nyane. Manut pitutur Ibu Dayu, nilai lengkara sisia rata-rata 60. Sakewanten kriteria ketuntasan minimal(kkm) paplajahan nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara inggih punika 71. Sasampun sadu wicara majeng ring guru puniki, lebahnyane nilai sane kapolihang sisia sajeroning paplajahan nyurat basita paribasa ring lengkara mekrana nyurat lengkara sane medaging basita paribasa kantun meweh karasayang olih sisia. Pikobet lian sane mekrana inggih punika nenten sios sisia kantun akidik uning ring kosabasa basa Bali lan kantun paling utawi durung resep ring teges basita paribasa punika. Pikobet puniki sane dados tangtangan majeng ring guru basa Bali. Guru basa Bali sepatutne madue akeh tata cara kaanggen ngemargiang paplajahan basa Bali. Sekadi sane sampun kacingak ring sekolah, akeh guru sane kantun nganggen kramaning darmawacana ngemargiang paplajahan lan nenten kasarengin olih piranti utawi tata cara sane mekrana sisia punika nenten seneng malajah. Nganggen kramaning darmawacana manten para sisia dadosne kiap lan med mirengang lan nyarengin paplajahan. Pikobet sekadi puniki, guru kaaptiang mangda prasida kreatif ngelaksanyang paplajahan. Para guru sepatutne madue tata cara utawi sarana sane anyar kanggen ngemargiang paplajahan. Silih sininggil sarana sane prasida kanggen inggih punika piranti audiovisual. Piranti audiovisual sane kaambil anggen ngemargiang paplajahan inggih punika piranti wayang cenkblonk. Piranti sane kaambil puniki nenten ja doh. Kaambil saking balih-balihan sane kasub ring kahuripan krama. Piranti wayang cenkblonk puniki kaambil mawinan ring pirantipuniki basa sane kaangen kantun dangan karesepang krana nganggen basa

kahuripan sekadi mangkin. Lianan sareng punika ring piranti puniki madaging imba basita paribasa sane kaanggen mabebaosan. Nganggen piranti puniki ngemargiang paplajahan prasida mekarya sisia elah ngaresepang daging paplajahan lan prasida mekarya sisia makedekan saantukan ring piranti puniki akeh madue bebanyolan. Akeh sampun tetilikan sane sampun kemargiang, silih sinunggil tetilikan sane sampun kamargiang lan nganggen sarana piranti wayang cenkblonk inggih punika duene sujana sane maparab Ida Ayu Kade Dewi Purnama Sari (2013) sane tetiliknyane mamurda Pemanfaatan Media Wayang Cenkblonk Untuk Meningkatkan Kemampuan Menulis Puisi Berbahasa Bali Kelas X Jurusan Teknik Audio Visual (TAV) I SMK Negeri 3 Singaraja.. Ring tetilik puniki pirantiwayang cenkblonk kanggen nincapang rasa meled malajah sisia nyurat puisi Bali lan tetilik puniki prasida ngemolihang napi sane sampun kaaptiang. Ring tetilikan sane jagi kamargiang, tetilik nganggen piranti wayang cenkblonk anggen nincapang rasa meled malajah sisia nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara lan dumogi prasida ngemolihang napi sane sampun kaaptiang. Kadadalin pikobet sane sampun katelatarang, jagi kalaksanayang tetilik ngeninin Ngawigunayang Piranti Wayang Cenkblonk Pinaka Utsaha Nincapang Kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa Sisia Kelas VII H SMP Negeri 1 Sukasada. Lianan sarenging punika penilik jagi nilikin sapunapi kawagedan sisia, ring penilikan puniki jagi nguningayang ngeninin indik respons sisia ring sajeronig nyurat basita paribasa ring lengkara sane nganggen piranti wayang cenkblonk. Sesukat nguningin respons utawi penampen sisia dadosne para guru prasida natasin pikobet lan muponin saking kawigunan nganggen piranti wayang cenkblonk sane kapapasin olih sisia ritatkala nincapang kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa basa Bali. KRAMANING TETILIK Ring tetilik puniki nganggen palihan penelitian tindakan kelas(ptk). Mekrana tetilik puniki penelitian tindakan kelas, dadosne tetilikan puniki kalaksanayang antuk makudang-kudang siklus. Akeh siklus sane kaanggen ring tetilik puniki manut sareng data sane kapolihang. Yening data sane kapolihang durung sekadi napi sane kaaptiang dadosne penilik jagi ngewawanin malih penilikan mangda napi sane kaaptiang prasida manut. Jejering ring tetilik puniki inggih punika sisia kelas VII H SMP Negeri 1 Sukasada lan penandang sane nyihnayang proses saking tetilik puniki inggih punika kawigunan piranti wayang cenkblonk lan penandang sane nyihnayang produk inggih punika nincapang kewagedan nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara. Data ngeninin indik pamargin pangajah-ajahan nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara nganggen piranti wayang cenkblonk kapupulang nganggen kramaning seseleh sane katureksain nganggen kramaning deskriptif kualitatif. Data ngeninin indik kewagedan nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara kapupulang nganggen kramaning tes sane katureksain nganggen kramaning deskriptif kuantitatif. Data ngeninin indik respons sisia kapupulang nganggen kramaning angket utawi kuesioner sane katureksain nganggen kramaning deskriptif kuantitatif. Mangda ngamolihang data ring tetilikan puniki, kaangen tigang soroh kramaning data, luire : kramaning praktiyasa, kramaning tes, lan kramaning angket utawi kuesioner. PIKOLIH LAN TATEPASAN Pikolih Tetilik Tetilik puniki kalaksanayang ngantos kalih sikus. Siklus I kalaksanayang ngantos 2 (kalih) patemon, inggih punika patemon kapertama ring dina Sukra, 18Maret 2016 lan patemon kaping kalih ring dina Sukra, 1 April 2016. Soang-soang patemon puniki kalaksanayang 2 jam paplajahan (2x40) menit. Ring siklus I puniki, unteng parikrama

sane kalaksanayang inggih punika sisia nguratiang pawarah saking guru ngeninin indik materi basita paribasa lan piranti sane kaanggen ritatkala nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara, inggih punika piranti wayang cenkblonk. Sajeroning siklus I puniki, kapolihang cawisan saking pikobet tetilikan inggih punika pamargin pangajahajahan, skor kawagedan nyurat basita paribasa ring lengkara, lan respons sisia majeng ring paplajahan nyurat basita paribasa ring lengkara nganggen piranti wayang cenkblonk. Ring siklus I pikolih skorkawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa sisia prasida kacutetang yening piranti wayang cenkblonk pinaka utsaha nincapang pikolih pangajah-ajahan nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara sisia kelas VII H SMP Negeri 1 Sukasada durung muponin. Sor singgih basa sisia kari akeh sane durung becik. Lianan sareng punika ritatkala ngadungang basita paribasa sareng lengkara kari kirang dadosne teges lengkara punika nenten becik. Akidik sisia ritatkala nyurat ring kertas punika sasuratan nyane durung rapi, kari wenten coretan lan nganggen tipe-x. Indike punika prasida kacingak saking 34 akeh sisia, 15 sisia sane ngamolihang nilai langkung saking 71 ( 71) lan wentuk persen nyane 44,11%. Penilikan kabaosang muponin yening manut klasikal 75% saking sisia ngamolihang skor langkung saking 71 ( 71). Nanging, yening kacingak saking skor rata-rata sane kapolihang sisia sane nganggen piranti wayang cenkblonk doh langkung agengan katimbang skor rata-ratakawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa sadurung nganggen piranti wayang cenkblonk. Skor rata-rata sisia sadurung kaicen piranti wayang cenkblonk inggih punika 60 lan skor rata-rata sisia sasampun nganggen piranti wayang cenkblonk inggih punika 69,11. Dadosne wenten panincapan 9,11. Ngeninin indik respons sisia kocap saking 34 sisia sane nagingin angket, wenten 8 sisia (23,52%) sane ngicenin respons pinih becik. 12 sisia (35,29%) sane ngicenin respons becik. Sane lianan 14 sisia (41,17%) sane ngicenin respons sedeng majeng ring kawigunan piranti wayang cenkblonk pinaka utsaha nincapang kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa. Saking 34 sisia nenten wenten sane ngicenin respons kirang utawi pinih kirang becik. Skor rata-rata respons sisia majeng ring pangajah-ajahan puniki inggih punika 18,82 Manut mulat wali sane sampun kalaksanayang ring siklus I puniki kapolihang kekirangan pangajah-ajahan sane patut uratiang malih. Kekirangan sane durung kamargiang olih guru sekadi, guru nenten wenten ngabsen sisia, guru nenten wenten nelatarang tatujon pangajah-ajahan, guru nenten wenten mligbagang tugas sane kaicen, guru nenten wenten ngicenin penampen majeng ring pikolih nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara lan guru nenten wenten nyutetang daging pangajahajahan lan muputang pangajah-ajahan. Ritatkala nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara, wenten sisia sane nenten nguratiang sor singgih basa sane kaanggen, nenten nguratiang kruna sane kaanggen dadosne teges lengkara sane kasurat durung becik, lan sesuratan sisia kantun rapi. Guru kirang ngicenin imba tata cara lengkara. Dadosne kari akeh lengkara sisia sane kasurat nenten manut sareng teges sane jagi karauhang. Ring siklus II, pangajah-ajahan kalaksanayang manut tata cara pengulanganmateri sane mapaiketan sareng aspek-aspek kanilai. Ring siklus II guru akehan ngicenin imba tata cara nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara. Guru pacang ngicenin pawarah ritatkala sisia nureksain pakaryan nyane. Sisia taler nukarang pakaryan nyane sareng sawitran nyane. Lianan sareng punika, guru pacang ngicenin apersepsi sane mapaiketan sareng lengkara. Siklus II puniki kalaksanayang ngantos kalih patemon, soang-soang patemongalah nyane punika 2 jam palajahan (2x40 menit). Patemonkapertama puniki kalaksanayang ring dina Sukra, 08 April 2016 lan patemonkaping kalih

kalaksanayang ring dina Sukra, 15 April 2016. Pangajah-ajahan sane kalaksanayang ring siklus II puniki madue standar kompetensi, kompetensi dasar lan indikator sane pateh sareng siklus I. Ring siklus II puniki wenten panincapan skor rata-rata nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara sisia kelas VII H SMP Negeri 1 Sukasada. Yening kacingak sadurungne skor rata-rata sadurung nganggen piranti wayang cenkblonk inggih punika 60. Ring palaksana siklus I, skor rata-rata sisia sane kapolihang inggih punika 69,11 selanturnyane ring siklus II puniki inggih punika 74,73. Panincapan skor rata-rata sisia siklus I lan II inggih punika 5,62.Indike puniki ngemetuang yening skor rata-rata nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara sisia kelas VII H SMP Negeri 1 Sukasada ring siklus II nganggen piranti wayang cenkblonk nincap 8,13%. Manut persentase punika, kawigunan piranti wayang cenkblonk pinaka utsaha nincapang kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa sisia kelas VII H SMP Negeri 1 Sukasada kabaosang muponin krana 34 utawi 100% saking akeh sisia sane mekarya lengkara sampun tuntas. Manut sarenging kriteria muponin sane sampun kacumawisang ring adyaya III, kawigunan piranti wayang cenkblonk pinaka utsaha nincapang kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa sisia prasida kabaosang muponin makrana sampun ngelangkungin kriteria ketuntasan inggih punika 75% saking akeh sisia samian ngamolihang skor 71. Data ngeninin indik respons utawi penampen sisia nganggen piranti wayang cenkblonk kanggen nincapang kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa sisia kelas VII H SMP Negeri 1 Sukasada kapolihang manut tata cara ngicenin angket majeng ring sisia. Prasida katelatarang yening saking 34 sisia sane nagingin angket ring siklus II, wenten 23 diri (67,64%) sane ngicenin respons utawi penampen pinih becik majeng ring piranti wayang cenkblonk kaanggen nincapang kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa sisia, lan sane lianan 11 diri (32,35%) sane ngicenin respons utawi penampen becik. Saking 34 sisia nenten wenten sane ngicenin respons utawi penampen sane sedeng, kirang cumpu lan nenten pinih cumpu. Skor rata-rata respons sisia majeng ring pangajah-ajahan nganggen piranti wayang cenkblonk puniki inggih punika 23,64. Manut kriteria respons sisia majeng ring palaksana ring adyaya III, prasida kabaosang yening rata-rata respons sisia nganggen piranti wayang cenkblonk kanggen nincapang kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa sisia ring siklus II puniki inggih punika pinih becik. Manut pikolih mulat wali siklus II, prasida kacutetang yening piranti wayang cenkblonk prasida nincapang kawagedan sisia lengkara sisia kelas VII H SMP Negeri 1 Sukasada. Indike puniki prasida kacingak saking penyekoran lan penilaian respons utawi penampen sisia lan pikolih tes siklus II pinih becik saking pikolih siklus I inggih punika rata-rata respons sisia ring siklus I inggih punika 18,82 dados 23,64 ring siklus II. Selanturnyane, skor rata-rata nyurat basita paribasa sadurung nganggen piranti paplajahan inggih punika 60, ring siklus Iskor rata-rata nyane 69,11 dados nincapang 74,73ring siklus II. Panincapan punika ngantos 5,62ring pikolih tes. Lianan sarenging punika, nincap nyane kawagedan sisia ring sajeroning nyurat basita paribasa ring lengkara basa Bali kaawinang olih sisia resep ring penelataran guru ngeninin indik nyurat basita paribasa ring lengkara. Sisia dangan ngaresepang materi paplajahan sane katelatarang olih guru makrana nganggen piranti wayang cenkblonk. Ring pikolihan skorsiklus I wantah 41,17% (14 sisia sane ngamolihang nilai 71) lan ring siklus II nincap 8,13% (34 sisia sane ngamolihang nilai 71). Tatepasan Manut penelataran ring pikolih penilikan, prasida kasorohang akidik pikolih sane mabuat lan mapaiketan sareng palaksana lan pangajah-ajahan ring

sajeroning nincapang kawagedan nyurat basita paribasa ring lengkara. Pikolih punika prasida katelatarang sekadi puniki (1) Kawentenan pamargi pangajah-ajahan lengkara nganggen piranti wayang cenkblonk, (2) Piranti wayang cenkblonk prasida nincapang kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa, lan (3) Sisia termotivasi ring sajeroning lengkara nganggen piranti wayang cenkblonk. Soang-soang pikolih puniki jagi katelatarang selanturnyane manut ngicenin interpretasi. Pikolih kapertama, kawentenan pamargin pangajah-ajahan ring sajeroning nyurat basita paribasa ring lengkara nganggen piranti wayang cenkblonk. Palaksana pangajah-ajahan nganggen piranti wayang cenkblonk sampun mamargi antar. Indike puniki nenten lempas saking saling tulung guru lan sisia. Sapatutne guru prasida berinteraksi sareng sisia ring sejoroning pangajah-ajahan. Subana (1998:13) maosang ring sajeroning ngajahin, guru nenten manten mupulang sarana, nanging sapunapi cara mangda sisia punika meled melajah. Lianan sareng ngicenin gatra, guru mangda prasida memotivasi sisia mangda malajah lan nguratiang pamargin pangajah-ajahan mangda tetujon paplajahan punika prasida kapolihang. Pamargin pangajah-ajahan ring siklus I inggih punika, kapertama guru ngicenin apersepi ngeninin indik basita paribasa. Kaping kalih, guru ngicenin rangsangan video wayang cenkblonk. Kaping tiga, guru ngicenin imba tata cara mekarya lengkara sane medaging basita paribasa. Kaping empat, sisia nyurat lengkara sane medaging basita paribasa. Kaping lima, sisia mupulang pakaryan nyane majeng ring guru. Ritatkala nganggen piranti ring siklus I, tata cara sane kaanggen durung prasida kasarengin sisia. Dadosne sisia durung resep ring guna piranti ring sajeroning proses pangajahajahan. Olih asapunika, ring siklus II kaicen pamargi pangajah-ajahan sane prasida memotivasi lan merangsang sisia mangda lengkara sane becik. Pamargin pangajah-ajahan sane pinih muponin inggih punika pamargin pangajah-ajahan ring siklus II sekadi (1) Sisia lan guru mligbagang ngeninin indik parikrama nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara sane sampun lintang ring siklus I, (2) Guru ngawawanin malih nelatarang materi nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara nganggen piranti wayang cenkblonk, (3) Sisia katunden nguratiang tayangan video wayang cenkblonk sane madaging babebaosan basita paribasa sane kaputer ring arep kelas, (4) Guru ngicenin sisia tugas makarya lengkara sane madaging basita paribasa, (5) Ritatkala nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara, video wayang cenkblonk malih kaputer mangda sisia madue papineh sane anyar ritatkala nyurat lengkara, (6) Guru ngicenin sisia galah mangda metaken napi sane durung karesepang. Pikolih sane kaping kalih, piranti wayang cenkblonk prasida nincapang kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa sisia kelas VII H SMP Negeri 1 Sukasada. Hamalik (2005:20) maosang yening piranti pangajah-ajahan prasida ngamedalang kita, motivasi, lan rangsangan malajah para sisia. Penampen punika malih kawewehin olih Arsyad (2004:47) sane maosang piranti pangajahajahan prasida nudut rasa degeng lan liang majeng sisia lan madue iusan saat malajah, ngewantu ngaresepang paplajahan lan nguripang parikrama pangajah-ajahan. Olih asapunika, piranti pangajah-ajahan madue kawigunan sane banget mawiguna ring pikolih iusan pangajah-ajahan. Piranti pangajah-ajahan prasida nadosang sisia aktif malajah, krana nenten mirengang penelataran guru kemanten, nanging parikrama sane lianan sekadi nguratiang, mirengang, lan nyatet unteng-unteng pangajah-ajahan punika prasida kapolihang. Nincapang kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa nganggen piranti wayang cenkblonk kacingak saking

basita paribasa sane wenten ring video wayang cenkblonk. Video punika akeh nganggen imba basita paribasa ritatkala mabebaosan utawi metembang lan akeh banyolan nyane. Lianan sareng punika, video puniki prasida menstimulus sisia ring sajeroning nyurat basita paribasa ring lengkara. Piranti wayang cenkblonk prasida ngicenin sisia papineh sane anyar lan nudut kawagedan sisia ritatkala nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara. Tetilikan nganggen piranti wayang cenkblonk sampun wenten sane nganggen, naging ring peniilikan punika nilikin ngeninin indik kawagedan sisia nyurat puisi ring warsa 2013 sane mamurda Pemanfaatan Piranti Wayang Cenkblonk Untuk Meningkatkan Kemampuan Menulis Puisi Berbahasa Bali Siswa Kelas X Jurusan Teknik Audio Visual (Tav) I SMK Negeri 3 Singaraja. Pikolih ring tetilik puniki inggih punika kawagedan sisia prasida nincap nganggen piranti wayang cenkblonk. Lianan sareng punika wenten sane nilikin indik kawentenan basita paribasa ring silih sinunggil wayang cenkblonk ring warsa 2015 sane mamurda Seseleh Basita Paribasa Miwah Gunasarat Ring Lelampahan Wayang Kulit Inovatif Cenk Blonk Belayu Sane Mamurda Abimanyu Makrangkeng. Pikolih saking penilikan puniki inggih punika indik kawentenan basita paribasa sane wenten ring lelampahan wayang cenkblonk Abimanyu Makrangkeng sekadi bebladbadan, sasonggan, sasenggakan, sasawangan, sasimbing lan cecangkitan. Pikolih sane kaping tiga, sisia termotivasi ring sajeroning nyurat basita paribasa ring lengkara nganggen piranti wayang cenkblonk. Sisia liang ngalaksanayang parikrama nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara. Nganggen piranti pendidikan mangda nguratiang undagan kawagedan pepineh sisia lan undagan ngaresepang paplajahan. Djamarah lan Aswari Zain (1995:146) maosang yening ring yusa nenten kauningin sisia madue tata cara mapineh lan imajinasi ring sajeroning malajah. Indike puniki mapaiketan sareng pangambilan piranti pangajah-ajahan sane patut ring sajeroning pangajah-ajahan nyurat basita paribasa ring lengkara. Olih asapunika, pangambilan piranti pangajah-ajahan punika mangda adung sareng karakteristik sisia. Mangda adung piranti lan karakteristik sisia, guru patut maiketang sareng kahuripan serahina. Ketah nyane sisia SMP liang sareng pariindikan sane anyar ring parikrama pangajah-ajahan sane manut sarengkemajuan teknologi. Manut angket/kuesioner sane kaicen, sisia ngicenin penampen pinih cumpu majeng ring piranti wayang cenkblonk ring sajeroning pangajah-ajahan nyurat puisi ring kelas. Sinamian ngicenin penampen pinih cumpu majeng piranti wayang cenkblonk sane kaanggen mekrana samian merasa katulung ring sajeroning nyurat basita paribasa ring lengkara. Indik puniki nenten prasida lempas saking piranti pangajah-ajahan sane prasida menstimulus sisia lan memotivasi mangda seleg melajah. Sadiman (2005:6) maosang yening piranti inggih punika samian soroh komponen sane wenten ring sajeroning palemahan sisia sane prasida merangsang sisia mangda malajah. Lianan sareng punika, Ahmad Rohani (1997:2) masoang yening piranti inggih punika samian sarana sane prasida ngamedalang orti sane merangsang lan patut kaanggen melajah, sekadi piranti cetak, elektronik (film, radio lan kaset). Pikolih sane pinih karasayang saking tetiga pikolih sane sampun katelataranginggih punika piranti wayang cenkblonk prasida nincapang kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa sisia klas VII H SMP Negeri 1 Sukasada. Nincap nyane kawagedan sisia ring sajeroning nyurat basita paribasa ring lengkara nganggen piranti pendidikan sane wenten ring SMP Negeri 1 Sukasada. Sudjana (1991:8) maosang yening piranti audio-viusal ring pangajah-ajahan inggih punika nyihnayang pralambang visual sane kauratiang olih sisia mangda tatas uning materi pangajah-ajahan sane katelatarang olih guru dadosne pangajah-ajahan efektif. Olih asapunika, kamewehan materi sane katelatarang olih guru majeng ring sisia

prasida kewantu olih piranti pangajahajahan. Piranti prasida ngewantu ritatkala guru kirang nelatarang nganggen krunakruna utawi lengkara. Manut pikolih kapertama, kaping kalih lan kaping tiga lan penelataran ring ajeng prasida kacutetang yening tetilikan ngeninin indik ngawigunayang piranti wayang cenkblonk ring kelas VII H SMP Negeri 1 Sukasada puniki muponin. Sisia prasida nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara nganggen piranti wayang cenkblonk. PEMUPUT Tetingkesan Kepertama, pamargin pangajahajahan nganggen piranti wayang cenkblonk pinaka utsaha nincapang kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa sisia kelas VII H SMP Negeri 1 Sukasada inggih punika, kapertama guru nelatarang indik materi basita paribasa lan tata cara lengkara. Seusan punika guru nelatarang indik piranti pangajah-ajahan sane jagi kaanggen, inggih punika piranti wayang cenkblonk. Selanturnyane guru ngicenin sisia sane durung resep mangda metaken napi sane durung karesepang. Sasampun piranti pangajah-ajahan sayaga guru ngicenin pawarah-warah majeng ring sisia mangda nguratiang kawentenan basita paribasa ritatkala kaanggen mabebaosan ring piranti wayang cenkblonk. Usan punika sisia kaicen tugas mangda nyurat basita paribasa sane sampun kawedarang punika mangda dados lengkara. Selanturnyane guru lan sisia nureksaian pakaryanan sisia sane sampun kasurat. Guru ngicenin panampen ngeninin indik karya sastra marupa basita paribasa sane sampun kasurat olih sisia lank aping untat guru lan sisia nyutetang unteng paplajahan. Kaping kalih, piranti wayang cenkblonk prasida nincapang kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa sisia kelas VII H SMP Negeri 1 Sukasada. Indike puniki prasida kacingak saking nilai kawagedan nyurat basita paribasa sisia ring siklus I, nilai rata-rata sisia inggih punika 69,11. Ring siklus II, nilai rata-rata sisia inggih punika 74,73. Panincapan nilai rata-rata siklus I lan siklus II inggih punika 5,62. Pikolih ring penilikan kaping kalih utawi ring siklus II prasida kabaosang palaksana pinih becik krana prasida nincapanag kawagedan nyurat lengkara sane madaging basita paribasa sisia kelas VII H SMP Negeri 1 Sukasada. Pikolih pangajah-ajahan sampun manut sarengkriteria ketuntasan minimal (KKM) ring SMP Negeri 1 Sukasada, inggih punika 71. Pikolih puniki sampun manut sarenging kriteria sane katetapang, inggih punika 75% sisia ring kelas sampun ngamolihang nilai 71 ka luhur. Kaping tiga, sisia ngicenin respons utawi penampen sane pinih cumpu majeng ring piranti wayang cenkblonk ring pangajah-ajahan nyurat basita paribasa ring lengkara. Sisia saat pisan melajah nyurat basita paribasa ring sajeroning lengkara nganggen piranti wayang cenkblonk punika. Indike puniki prasida kacingak saking angket utawi kuesioner sisia sane ngicenin penampen pinih cumpu lan cumpu. Akeh rata-rata skor respons sisia ring laksana utawi siklus I inggih punika 18,82lan wenten panincapan ring siklus II 23,64 Piteket Majeng ring guru basa Bali sapatut nyane nganggen piranti wayang cenkblonk kanggen nincapang kawagedan nyurat basita paribaa ring sajeroning lengkara utawi pangajah-ajahan sane lian lan nganggen piranti pangajah-ajahan ritatkala nelatarang materi pangajah-ajahan ring kelas. Majeng ring sisia sapatut nyane nyansan seleg malih melajah, patut nika melajahin nyurat, melajahin sor singgih basa Bali sane kantun kirang lan melajah ngelestariang basa lan budaya Baline antuk nganggen mabebaosan serahina mangda kasuen-suen nenten ical. Majeng sekolah sane kaanggen genah penilik sumangdane nguratiang malih kawentenan piranti paplajahan utawi nincapang kawentenan piranti sane kaanggen menunjang sarana pangajah-

ajahan dadosne napi sane kaaptiang ring sajeroning pangajah-ajahan prasida kapolihang. Majeng ring penilik sane lianan, penilik ngaptiang sumangdane penilikan sane pateh kalaksanayang, nanging nganggen piranti pangajah-ajahan sane lianan mangda ngamolihang data sane bervariasi. KAPUSTAKAAN Arsyad, Azhar. 2007. Piranti Pembelajaran. Jakarta: PT Raja Grapindo Persada. Djamrah, Syaiful Bahri. 2002. Psikologi Belajar. Jakarta: Rineka Cipta. Hamalik, Omar. 1995. Kurikulum dan Pembelajaran. Jakarta: Bumi Aksara. Kade Dewi Purnama Sari, Ida Ayu. 2013. Pemanfaatan Piranti Wayang Cenkblonk Untuk Meningkatkan Kemampuan Menulis Puisi Berbahasa Bali Siswa Kelas X Jurusan Teknik Audio Visual (TAV) I SMK Negeri 3 Singaraja. Skripsi (tidak diterbitkan). Jurusan Pendidikan Bahasa Bali, Fakultas Bahasa dan Seni, Undiksha. Nurjaya, I Gede. 2006. Modul Linguistik Umum. Singaraja: Undiksha Nurgiantoro, Burhan. 2001. Penilaian Dalam Pengajaran Bahasa dan Sastra. Yogyakarta: BPFE. Sudjana, Nana dan Ahmad Rivai. 1991. Piranti Pengajaran, Cetakan ke-2. Bandung: Alfabeta Subawayasa, I Wayan. 2015. Seseleh Basita Paribasa Miwah Gunasarat Ring Lelampahan Wayang Kulit Inovatif Cenkblonk Belayu Sane Mamurda Abimanyu Makrangkeng. Skripsi (tidak diterbitkan). Jurusan Pendidikan Bahasa Bali, Fakultas Bahasa dan Seni, Undiksha.