SESELEH VARIASI BASA RING DIALEK BALI AGA DESA SERAYA, KECAMATAN KARANGASEM, KABUPATEN KARANGASEM

dokumen-dokumen yang mirip
BASA BALI KEPARA DIALEK NUSA PENIDA SANE KAANGGEN SAJERONING MABEBAOSAN RING WEWIDANGAN DESA PAKRAMAN NUSASARI, KECAMATAN MELAYA, KABUPATEN JEMBRANA

KAWENTENAN DIALEK BALI AGA RING DESA DAUSA KECAMATAN KINTAMANI KABUPATEN BANGLI

CAMPUHAN WARNA BASA (CAMPUR KODE) SANE WENTEN RING PABLIGBAGAN SUBAK ANYAR DESA PADANGKELING, KECAMATAN BULELENG, KABUPATEN BULELENG, WARSA 2016

SESELEH PANGAWIGUNAAN BASA BLACKBERRY MESSAGE (BBM) YOWANA RING BR. DUSUN SALA, DESA ABUAN, KECAMATAN SUSUT, KAB. BANGLI

PEPLAJAHAN MABEBAOSAN BASA BALI SANE NGANGGEN MODEL PEPLAJAHAN INOVATIF RING KELAS XI IIS 3 SMA NEGERI 4 SINGARAJA

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

CAMPUH KODE (CAMPUR KODE) RING WAYANG KULIT INOVATIF CENK BLONK SANE MAMURDA LATA MAHOSADHI

NUREKSAIN SESURATAN PASANG AKSARA BALI RING SAJERONING PAPAN WASTA SANE WENTEN RING SD SE- KECAMATAN JEMBRANA

CAMPUR KODE BASA INDONESIA RING PANGAJAHAN BASA BALI KELAS V SD LAB UNDIKSHA

KAWENTENAN CAMPUR KODE RING ALBUM TEMBANG POP BALI RAMBO OLO-OLO OLIH GRUP BAND BINTANG

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Pendidikan Ganesha

IUSAN PANGAWIGUNAAN PIRANTI GAMBAR (MONOPOLI) MABASA BALI RING PAPLAJAHAN NGWACEN AKSARA BALI RING SISIA KELAS V SDK MARSUDIRINI

KEWAGEDAN NGRESEPANG WANGUN DASAR LAN ARTOS KRUNA DWILINGGA SISIA KELAS X SMA NEGERI 2 BANJAR SINGARAJA

WARNA (VARIASI) BASA BALI RING SESURATAN KWACA (BAJU KAOS)

SARANA TEMBANG MELAYANGAN OLIH EMONI KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR SISIA KELAS VIII 6 SMP NEGERI 3 BANJAR

I Putu Widhi Astika 1 I Wayan Wendra 1, Sang Ayu Putu Sriasih 2. Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

SESELEH MATERI TES ULANGAN UMUM SEMESTER GENAP WARSA 2013/2014 PEPLAJAHAN BASA BALI KELAS X RING SMK NEGERI 3 SINGARAJA

DIALEK BALI AGA SANE KEAANGGEN RI SAJERONING MABASA BALI RING DESA SIDATAPA, KECAMATAN BANJAR, KABUPATEN BULELENG

SOR SINGGIH BASA BALI RING PARUMAN SUBAK ABIAN DESA ADAT ASAHDUREN, KECAMATAN PEKUTATAN, JEMBRANA

SESELEH CAMPUR KODE RING NOVEL SENTANA CUCU MAREP PAKARDIN I MADE SUGIANTO

TETILIK SOR SINGGIH BASA BALI RING PASANGKEPAN KRAMA DESA PAKRAMAN AYUNAN, KECAMATAN ABIANSEMAL, KABUPATEN BADUNG

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RITATKALA PAPARUMAN ADAT RING DESA ADAT SAMPALAN TENGAH, KABUPATEN KLUNGKUNG

METODE KOOPERATIF TIPE THINK, PAIR, SHARE (TPS) ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT SINOPSIS CERPEN MABASA BALI SISIA KELAS XI-3 IPA SMA NEGERI 1 BANJAR

NUREKSAIN SESURATAN AKSARA BALI MANUT PASANG AKSARA PURWADRESTA LONTAR SATUA JRO MATUA TEKEN I CAI MANTU DRUEN GEDONG KIRTYA

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

FILM DOKUMENTER PINAKA SERANA NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR RING KELAS X7 SMA NEGERI 2 BANJAR

KAWENTENAN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RING NASKAH DRAMA I GODOGAN JURUSAN PENDIDIKAN BASA BALI WARSA 2015/2016

METODE COPY THE MASTER KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT CERPEN SISIA RING KELAS XI MIA3 SMA NEGERI 2 SINGARAJA

TATA KRUNA SAJERONING WIDYA KAWI SASTRA DRUEN MAHASISIA JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA BALI UNDIKSHA EDISI JUNI 2012

BASITA PARIBASA RING ALBUM NASI GORENG SPESIAL KEKAWIAN WIDI WIDIANA

ARTI LEKSEM SUKATING (UKURAN) NGANGGEN LIMA LAN BATIS RING ASTA KOSALA-KOSALI

NYAIHANG SESURATAN GEGURITAN CUPAK GERANTANG LAN SATUA CUPAK GERANTANG MADASAR ANTUK WANGUN CARITA SANE KASELEHIN ANTUK TEORI SASTRA BANDINGAN

Pesaih Kawagedan Sisia Kelas VIIIC SMP Negeri 3 Singaraja Sajeroning Nyelehin Wangun Intrinsik Puisi Bali Purwa (Pupuh Sinom) lan Puisi Bali Anyar

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali, FBS. Universitas Pendidikan Ganesha. Singaraja, Indonesia

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA RING CERPEN MABASA BALI RUBRIK ORTI BALI, KORAN BALI POST 2016

NGAWIGUNAYANG METODE AUDIOLINGUAL ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NEMBANGANG PUPUH MASKUMAMBANG SISIA KELAS X MIPA 2 SMA NEGERI 1 SINGARAJA

BABAD PASEK KAYU SELEM : ANALISIS STRUKTUR OLEH : I PUTU YUDHI SANTIKA PUTRA NIM:

PELESTARIAN BAHASA BALI DALAM MEDIA CETAK BERBAHASA BALI: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK OLEH ANAK AGUNG ISTRI ITA RYANDEWI NIM:

TEKS GEGURITAN DARMAKAYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: KADEK RIKA ARIPAWAN NIM:

TUTUR LEBUR GANGSA; ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: I MADE OKA PARIATNA

TEKS GEGURITAN PADEM WARAK ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA

SESELEH INDIK WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON SANE WENTEN RING NOVEL BUUNG KAKAWIAN NYOMAN MANDA

SOR SINGGIH BASA BALI SAJERONING PARUMAN BANJAR ADAT GUNUNG BIAU, DESA MUNCAN, KABUPATEN KARANGASEM

GENDING-GENDING REGGAE BALI JONI AGUNG SESELEH SEMIOTIKA TETUJON IDUP MANUSA PAIKETANNYANE SARENG AJAH-AJAHAN PAWATEKAN

SESELEH TATA WANGUN JRONING KRIYA SASTRA LAN SOSIOLOGI PANGAWI RING NOVEL SING JODOH RERIPTAN I MADE SUGIANTO

NUREKSAIN WANGUN LAN GUNA SARAT PAGURON- GURON GEGURITAN DHARMA STHITI KEKAWIAN I MADE MENAKA

Bahan Ajar BAHASA BALI SMA/SMK

GEGURITAN AJI RAMA RENA ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA

UCAPAN TERIMA KASIH. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa/Tuhan Yang

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Tuhan Yang Mahaesa

CAMPUH KODE SAJERONING PRASASTI MABASA BALI KUNO SAKING WARSA MASEHI

SKRIPSI ANALISIS STRUKTUR DAN SOSIOLOGIS DRAMA MULIH KARYA I NYOMAN MANDA OLEH : NI PUTU HARUM KARTIKA DEWI NIM

ESTETIKA POSMODERN MIWAH GUNA SARAT PAGURON-GURON DOLANAN 'MATIGTIG PAPAH BIU' DUTA KABUPATEN KARANGASEM RING PKB 2015

e-journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Volume 2 Tahun 2015)

PEMERTAHANAN BAHASA BALI MELALUI GENDING RARE PADA ANAK-ANAK DI SANGGAR KUKURUYUK: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Tuhan Yang Mahaesa/Ida Sang Hyang

GEGURITAN ANGGASTYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

TEKS TUTUR JONG MANTEN: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: DESAK PUTU ELVIANA DEWI NIM:

I Gst A Kd Yulandari, I B Md Ludy Paryatna, Md. Sri Indriani

SESELEH WANGUN CARITA MIWAH PIKENOH PENDIDIKAN KARAKTER RING PUPULAN SATUA KEMBANG RAMPE KASUSASTRAAN BALI PURWA I

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING SATUA PAN BALANG TAMAK

TEKS TUTUR CANDRABHERAWA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

TUTUR ANGKUS PRANA: KAJIAN STRUKTUR DAN SEMIOTIKA. Oleh: NI KADEK DEWI SANTHIASTINI

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN GUNA SARAT SOSIAL RING PUPULAN SATUA BAWAK MEKEL PARIS PIKARDIN I.B.W. WIDIASA KENITEN

KATA PENGANTAR. atas berkat rahmat-nya skripsi yang berjudul Novel Sing Jodoh Analisis

NUREKSAIN WANGUN LAN PAIKETAN SOSIOLOGI SASTRA RING CAKEPAN NASKAH DRAMA JUKUT BE BANO PIKARDIN I MADE WISNAWA

Tureksa Anggah-ungguhing Basa Ring Novel Ratna Tribanowati, Leak Soleh Solah Leak Pikardin I Made Sugianto

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN SOSIOLOGI KRIYA SASTRA RING PUPULAN SATUA BAWAK LAWAR GOAK PAKARDIN I KETUT RIDA

SESELEH BASA SANE KAANGGEN MIWAH GUNASARAT SANE WENTEN RING GEGURITAN PURWAJATI, PAKARDIN I GEDE NGEMBAK, DRUWEN GEDONG KIRTYA, SINGARAJA

SESELEH GUNA SARAT WATEK PAAJAH-AJAH RING SAJERONING GEGURITAN RAJAPALA

SKRIPSI KAMUS BALI INDONESIA BIDANG ISTILAH UPAKARA MANUSA YADNYA DI KABUPATEN BADUNG

MITOS DI NUSA PENIDA ANALISIS STRUKTUR, FUNGSI, DAN MAKNA

WANGUN INTRINSIK LAN AJI PANGAJAH-AJAHAN TATA LAKSANA RING SATUA BAWAK MABASA BALI WARSA 1975

SESELEH WANGUN INSTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING PUPULAN CERPEN DA NAKONANG ADAN TIANGE PAKARDIN AGUNG WIYAT S.

TEKS GEGURITAN MANTRI SANAK LIMA ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI

GEGURITAN KONTABOJA: ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA OLEH: IDA AYU EKA PURNAMA WULANDARI NIM

TEKS MITOS TAPAKAN BARONG BHATARA SAKTI NAWA SANGA DI KAHYANGAN JAGAT LUHUR NATAR SARI: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

SOSIOKULTURAL KRAMA BALI RING SATUA BALI LAN PAIKETANNYANE RING PANGAJAHAN SASTRA BALI

BABAD DANGHYANG BANG MANIK ANGKERAN: KAJIAN STRUKTUR DAN FUNGSI

SESELEH WANGUN LAN KASUKSMAN AJAH-AJAHAN PAWATEKAN RING LELAMPAHAN GATOTKACA DUTA WAYANG CENK BLONK

Pantang menyerah sebelum. mencapai hasil yang maksimal

Kata Kunci : Kidung, Struktur, Semiotik, Smaratantra.

BAB VI FAKTOR PENUNJANG DAN FAKTOR PENGHAMBAT PEMERTAHANAN BAHASA BALI DALAM MASYARAKAT MULTIKULTURAL DI KOTA DENPASAR

ABSTRAK. Kata Kunci: kamus, bahasa, sastra, istilah, kategori.

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( RPP ) 2

TEKS DRAMA GONG I MADE SUBANDAR HASTA KOMALA ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA

CITRA WANITA PENYIHIR DALAM NOVEL RATNA TRIBANOWATI KARYA I MADE SUGIANTO: SUATU KAJIAN KRITIK SASTRA FEMINIS

ABSTRAK GEGURITAN MASAN RODI ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI

GEGURITAN PURA TANAH LOT ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH IDA BAGUS PUTU WIASTIKA NIM

ULANGAN AKHIR SEMESTER GANJIL TAHUN PELAJARAN 2017/2018. Kompetensi Keahlian : Semua Jurusan Kelas : X/1 Hari / Tanggal :

BERBAHASA BALI DENGAN BAIK DAN BENAR. Oleh : Drs. I Made Suwendi, M.Hum Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Dwijendra.

PENYUSUNAN KAMUS SERAPAN DALAM BAHASA BALI

I. PURWAKA. Manut swadarma Krama Desa Pakraman Tonja rikala mikukuhang kasukertan jagat malarapan antuk minakadi :

BAB II KAJIAN PUSTAKA. umum. Menurut Sutarno NS ( 2003 : 32 ) Perpustakaan umum sering diibaratkan

Pangawedar indik Hak-Hak Azasi Manusia

Bule Belajar Budaya Bali: Kritik Identitas dalam Antologi Cerpen Mekel Paris. I Wayan Eka Septiawan

Vidya Samhita Jurnal Penelitian Agama

PEMERTAHANAN BAHASA BALI DI LINGKUNGAN KARANG MEDAIN MATARAM DALAM KAJIAN SOSIOLINGUISTIK

- 1 - MURDA - CITA SARGA I ARAN LAN WAWIDANGAN DESA. Pawos 1

Teks Mitos Dewa Nini di Desa Pakraman Rianggede Tabanan: Analisis Struktur dan Fungsi

Transkripsi:

SESELEH VARIASI BASA RING DIALEK BALI AGA DESA SERAYA, KECAMATAN KARANGASEM, KABUPATEN KARANGASEM N. L. Degeng Ratna Dewi 1, I. B. Rai 1, N. Sudiana 2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia e-mail: {ratna.dewi51@ymail.com,ibrai_cangapit@yahoo.com, sudiana195723@gmail.com}@undiksha.ac.id Kuub Tetilik puniki matetujon nlatarang indik (1) wangun variasi basa ring dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. (2) utsaha-utsaha sane kalaksanayang mangda dialek Bali Aga ring Desa Seraya kantun kalestariang. Jejering tetilik puniki inggih punika narawakia-narawakia miwah parajana sane wenten ring Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. Panandang tetilik puniki inggih punika dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. Tetilik puniki nganggen palihan tetilik deskriptif kualitatif. Ring tetilik puniki nganggen kalih kramaning mupulang data inggih punika (1) kramaning pratiaksa (observasi) (2) kramaning saduwicara (wawancara). Data tureksa sane kaanggen minakadi: (1) reduksi data, (2) pangwedar data, (3) tetingkesan. Pikolih ring tetilik puniki inggih punika (1) Wangun variasi basa ring dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem punika ring ungkur kruna ngangge vokal a, sakadi (kija= a panjang), miwah nadanyane keras (tinggi). (2) Utsaha-utsaha sane kalaksanayang mangda dialek Bali Aga ring Desa Seraya kantun kalestariang inggih punika krama Desa Seraya puniki stata nyantos benjang pungkur nganggen dialek Bali Aga Desa Seraya puniki yadiastun ring rantauan taler sampun akeh sane menganyam pendidikan ring luar daerah nanging mangda stata nganggen dialek Bali Aga Desa Seraya yening mabebaosan majeng ring krama Desa Seraya. Kruna pangalih: Dialek, Bali Aga, Desa Seraya

Abstrak Penelitian ini bertujuan untuk menjelaskan tentang (1) bentuk dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. (2) usaha-usaha yang dilakukan untuk melestarikan dialek Bali Aga Desa Seraya. Subyek penelitian yang digunakan adalah masyarakat yang ada di Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. Objek yang digunakan dalam penelian ini adalah dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. Penelitian ini menggunakan rancangan penelitian deskriptif kualitatif. Dan menggunakan dua metode pengumpulan data yaitu (1) Metode observasi, (2) Metode wawancara. Data yang digunakan di penelitian ini adalah: (1) reduksi data, (2) teknis analisis data, (3) kesimpulan. Penemuan penelitian ini adalah (1) bentuk dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem ini dibelakang kata menggunakan vokal a, seperti (kijaa = a panjang), dan nadanya tinggi. (2) usaha-usaha yang dilakukan untuk melestarikan dialek Bali Aga Desa Seraya adalah masyarakat Desa Seraya sampai sekarang masih menggunakan dialek Bali Aga Desa Seraya walaupun keluar desa supaya masih tetap menggunakan dialek Bali Aga Desa Seraya kalau berbicara dengan masyarakat Desa Seraya. Kata kunci: Dialek, Bali Aga, Desa Seraya Abstract This research aims to (1) form Bali Aga village dialect Seraya village, Karangasem districts, Karangasem regency. (2) efforts were made to preserve the dialect Bali Aga Seraya village. This research subject is the people in the Seraya village Karangasem districts, Karangasem regency. This research object is Bali Aga village dialect Seraya village, Karangasem districts, Karangasem regency. This study was designed as a qualitative description of the research and the report collection using observation and interview methods. Data analysis methods used are (1) data reduction, (2) data analysis techniques, (3) conclusion. The study findings are (1) the form of dialect Bali Aga village sub-district of Karangasem regency while Karangasem end of a word to use vowel a like (kijaa = a long) and using a high pitch or intonation high. Efforts to revitalize the village dialect Bali Aga Seraya village still preserved the rural communities while always speaks in dialect Seraya village until whenever despite being aducated outside the region to continue to use the Seraya village dialect. Keywords: Dialect, Bali Aga, Seraya village PURWAKA Basa Bali inggih punika basa Ibu Pertiwi (daerah) sane kantun katuturang olih krama Bali pinaka penutur basa Bali. Punika mawinan basa Bali kabuatang pisan sajeroning ngamargiang tata kahuripan parajana Bali. Basa Bali kantun kaanggen ring kulawarga, pakraman, paguron-guron (pendidikan), kesenian lan media masa. Punika katuju mangda prasida uning ring basa parajana Indonesia punika beciknyane ring soang-soang utawi seka sosial inggih punika bilingual lan multilingual. Basa daerah kadadosang basa sane kapertama sane kaadegang lan basa Indonesia utawi basa Inggris dados basa kaping kalih sane kaadegang olih parajana. Punika makudang-kudang basa parajana ring Indonesia puniki kawuktiang kawentenan Basa daerah sane kaduenang olih seka parajana lan Basa Indonesia sane dados basa persatuan lan basa resmi Negara. Sane lianan, kawentenan bangsasoleh (asing) ring Indonesia punika wenten saking perbendaharaan basa parajana Indonesia. Basa soleh (asing) (Inggris, Jepang, Korea, Prancis, miwah sane lianan) punika kaplajahin lan kaanggen antuk mabebaosan rikala iraga madue kapentingan. Sakadi imba basa daerah sane lianan, basa Bali madue makudang-kudang variasi. Manut sakadi sane lumrah variasi basa Bali punika prasida kabinayang dados tiga inggih punika:variasi temporal, variasi regional, lan variasi sosial. Variasi sane

nganutin saking aspek temporal (rentang galah tertentu) mapaiketan sareng aspek sejarah lan panglimbak sane relative kawates, sakadi basa Bali Kuno sane kabaos basa Bali Mula utawi basa (dialek) Bali Aga lan basa Bali Tengahan utawi basa Bali Kawi, tur basa Bali Kepara sane sawai-wai kabaos basa Bali Anyar utawi basa Bali Modern. Saking sosiolinguistik wenten asumsi sane maosang basa punika nenten monolitik (Bell saking Sumarsono, (1993:8). Basa nenten dados tunggal utawi asiki krana basa punika madue soroh utawi variasi.puniki mengimplikasikan indik sosiolinguistik nyingakin parajana sane malajahin dados parajana sane masoroh, sanentennyane rikala nganggen utawi milihin basa sane jagi kaanggen rikala mabebaosan. Desa Seraya punika desa sane sampun kuna, lan prasida kabaosang desa Seraya punika desa sane sampun lingsir pisan ring Bali. Puniki madue makudangkudang tangkis, inggih punika: sane kapertama, Basa: Desa Seraya madue basa Seraya inggih punika basa tampu (khas) sane kaduenang saking tetamian ring Basa Bali sane kaanggen olih parajana sane mula saking Seraya. Sane kaping kalih, Sasolahan. Sasolahan gebug inggih punika silih sinunggil sasolahan tradisional sane wenten ring Seraya, sasolahan puniki kaanggen nunas sabeh rikala masan panes. Sane kaping tiga, wenten gagendingan. Desa Seraya madue gagendingan pingit (sakral) sane kagendingang rikala wenten upacara utawi rikala parajana desa sane wenten seda.sane kaping empat, kanguningayang ring desa Seraya rumasuk baga saking Indonesia. Ring samian punika kawuktiang sane maosang ngenenin indik desa Seraya punika desa sane sampun kuna. Ring Desa Seraya wenten 15 banjar dinas, inggih punika; Banjar Delod Sema, Banjar Kejongan, Banjar Yeh Kali, Banjar Tenggang, Banjar Pauman, Banjar Gambang, Banjar Kaler. Banjar Peninggaran, Banjar Taman, Banjar Ijo Gading, Banjar Celagi, Banjar Bena Sari, Banjar Belubuh, Banjar Cagbalung, lan sane kaping untat Banjar Kayu Wit. Lan ring desa puniki sampun nenten wenten meweh malih ngrereh toya sane bersih, krana toya PAM sampun wenten ring desa punika. Kruna Seraya madue tiga artos inggih punika : 1. kruna Seraya mawiwit saking kruna sirah utawi prabhu lan iya, kruna sirah utawi prabhu inggih punika prabhu lan iya kaartosang ipun, dadosnyane Desa Seraya kabaosang dados prabhu saking pulo Bali krana magenah ring kangin (timur)saking pulo Bali. 2. Kruna Seraya magenah saking kruna sira lan aya, kruna sira kaartosang ipun lan kruna aya kaartosang ageng. Kruna ageng madue kalih artos inggih punika ageng saking wiwit sane dahat ageng sane madue 32 banjar adat lan ageng saking segi wanen lan kekencengan, krana ring zaman Kerajaan parajana Desa Pakraman Seraya dados bala senjata Kerajaan Karangasem antuk jagi taler ngelawan Kerajaan Lombok. 3. Kruna Seraya mawiwit saking basa sansekerta inggih punika saking kruna Craya sane maartos sawitra, punika kabaos sawitra krana Kerajaan Karangasem ngrereh sawitra utawi wantuan ring Desa Pakraman Seraya antuk ngelawan Kerajaan Lombok. Ring Bali dialek basa wenten akeh basa sane kaanggen, mabinayan saking soang-soang genah ring Bali. Ring dialek, wenten basa Bali nganggen dialek Bali Aga lan dialek Bali Kapara. Dialek Bali Aga punika prasida kabaosang dialek Bali Pegunungan puniki kaanggen olih parajana Bali sane mawiwit saking pegunungan. Dialek Bali Aga puniki prasida kapolihang saking genah Tenganan, Seraya, Songan, Bantiran, Pedawa, Cempaga, Sembiran, miwah Dialek (dialect saking basa inggris) utawi aksen (accent) pateh artosnyane antuk kruna angga (tubuh), logat, utawi tata cara rikala mabebaosan. Sumarsono (2001:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane mawiwit ring genah punika. Malianan dialek pinaka basa punika katentuang olih genah geografis utawi regional pupulan penganggennyane. geografis utawi dialek regional. Kawentenan dialek ring Basa Bali puniki prasida gelis rikala ngangge basa Bali ring basa pasawitran saking parajana Bali.Tilikin ring dialek, basa Bali desa

Seraya wenten pateh sareng dialek parajana desa-desa sane kuna lianan ring Karangasem. Dialek sane yakti saking parajana Seraya wenten pateh sareng ring Bugbug, Desa Pakraman Kedampal, lan lingggawana. Punika kauningin kawentenan zaman sane sampun lintang wenten madue paiketan.sakadi, ucapan e kabaos kije dados kija. Napi malih basa madue artos sane nglimbak, saking panglimbakannyane ngeranayang meweh ngicenin watesan. Asapunika taler basa Bali, madue artos sane nglimbak, sane becik indik wicara galah (temporal), wicara ruang (spasial), napi malih wicara subtansial. Sajeroning paiketan indik galah iraga uning basa Bali kuna, basa Bali tengahan, basa Bali Anyar, ring paiketannyane indik ruang, iraga uning indik kawentenan makudang-kudang dialek taler sekancan basa Bali, basa Bali pinaka kasujatian budaya Bali. Basa puniki sampun wenten saking dumun sane kuno, miwah nguningayang basa puniki sampun kaanggen ring mangekspresikan, ngembangang taler ngewarisang sekancan aspek kebudayaan Bali. Basa Bali madue dialek basa sane melian-lianan, biasane krama Bali uning jadma punika wit saking napi krama piragiang indik dialek utawi logat sane kaanggen olih penutur punika, antuk miragiang dialek basa sane kaanggen ritatkala mabebaosan iraga prasida uning yening jadma punika mawiwit ring dija. Eling indik dialek sampun pastika iraga sareng sami nguningayang indik dialek-dialek basa Bali sane wenten ring Bali puniki. Ring Desa Seraya punika madue Logat utawi Dialek basa Bali sane soleh ring sajeroning wangun wiadin pangucapannyane. Ring pangucapannyane prasida nganggen huruf vocal ring ungkur kruna sane kaucapang. Ring dialek Buleleleng lan Badung kapolihang wentuk e pepet uatawi nenten sawai-wai ngangge pangater. Imbanyane, Ring dialek Buleleng: Mejane ento abane mulih. lan imba dialek Badung, Meja ento aba mulih. Akeh jadma maosang, bebaosan jadma ring Buleleng punika kabaos lebih keras kabandingang sareng dialek Badung bebaosannyane karilemuh (lembut). Bantang pikobet ring sajeroning tetilikan puniki inggih punika (1) Sapunapi wangun variasi basa ring dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem? Miwah (2) Utsaha-utsaha napi sane kalaksanayang mangda Dialek Bali Aga ring Desa Seraya kantun kalestariang? Tetujon ring tetilkan puniki inggih punika (1) Mangda uning sapunapi wangun variasi basa ring dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. Miwah (2) Mangda uning ngenenin indik utsaha sane kalaksanayang mangda Dialek Bali Aga ring Desa Seraya kantun kalestariang. KRAMANING TETILIK Anggen nepasin kawentenan sane mungguh ring bantang pikobet, lianan ring nganggen sepat siku-siku sane sampun katlatarang taler panilik merluang kramaning tetilik. Kramaning tetilik inggih punika cara lan kramaning sane kalaksanayang utawi parilaksana sane kaanggen ring tetilik. Metode seseleh punika sakadi (1) Palihan tetilik, (2) Genah tetilik, (3) Jejering lan penandang tetilik, (4) Mupulang data, (5) Piranti tetilik, (6) Data tureksa, Tetilik sane kalaksanayang puniki nganggen palihan kualitatif sane dados prosedur tetilik, mikolihang data deskriptif marupa dialek Desa Seraya. Soroh tetilik puniki nganggen soroh tetilik ring lapangan, data sane kaanggen mawit saking wawancara, catatan lapangan, dokumentasi lapangan miwah saking data-data sane lianan. Genah tetilik sane kapilih olih panilik inggih punika ring Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem, ring genahe punika panilik pacang ngamolihang gatra ngenenin indik variasi basa ring dialek Bali Aga Desa Seraya. Jejering tetilik ring tetilikan puniki inggih punika narawakia-narawakia miwah parajana sane wenten ring desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem, sane pacang ngicenin bebandan lapangan. Penandang tetilik puniki inggih punika Dialek Bali Aga Desa Seraya,

Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. Ring tetilik pastika muatang kramaning anggen mupulang data, kramaning sane kaanggen punika nentuang kualitas ring tetilik. Kramaning sane kaanggeen mupulang data inggih punika Kramaning Pratiaksa, Kramaning Saduwicara. Kramaning Pratiaksa lebih sering nganggen sakadi sarana pejangkep lianan minakadi kuisioner utawi saduwicara. Ring pratiaksa punika tetilik akeh nganggen silih sinunggil saking panca indranyane sakadi indra pengeliatan muah indra pendengar. Kramaning saduwicara, Saduwicara individual inggih punika penilik ring survey puniki nganggen pendekatan sane konvensional, inggih punika saduwicara pareragaan. Ring tetilik sareng wawancara pareragaan puniki lintang berhasil napi malih ngarasa tertantang antuk ngalaksanayang eksplorasi pikobet sareng gatra sane terbatas. Malarapan makudangkudang bebaosan sane kabaosang sareng kramaning saduwicara inggih punika pinaka cara ngamolihang data miwah gatra antuk margi dialog utawi interaksi majeng saduwicara sareng sane kawawancarain becik nganggen pedomansaduwicara nika anggen inggih punika saduwicara nenten terstruktur, ring artin pewawancara ring ngelaksanayang saduwicara sareng gatra nganutin sareng kewagedan responden, sane jagi rauh artos pitaken anyar. Nanging pendekatan sane individual punika sane dados pereragaan. Piranti tetilik kalaksanayang ngangge perekam suara, sane madaging tabel imba wangun Dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. Data sane kapolihang pinaka data durung puput (data mentah). Antuk data punika sane sampun kareduksi jagi ngicenin gambaran sane lintang pedas miwah nenten meweh saking tetilik punika nglaksanayang pamupulan data selanturnyane miwah ngarereh yening kaperluang. Sesampun data reduksi, selanturnyane inggih punika nelatarang pangwedar data. Kawentenan parindikan pangewedar data, punika mawinan prasida lebih ngamudahang miwah prasida ngaresepang napi sane wenten tur selanturnyane napi sane sampun karesepang. Nika mawinan data jagi prasida kasajiang ring rupa deskriptif pikolih tetilik. Ring tetilik puniki, pangewedar data prasida kalaksanayang antuk nyusun suatu kacutetan data sane sampun kapolihang saking krama indik variasi basa ring dialek Bali Aga Desa Seraya. Punika kalaksanayang mangda aluh nganistayang gatra miwah prasida karesepin. Kakaryan sane kaping untat inggih punika tetingkesan (penyimpulan). Tetingkesan puniki kalaksanayang alonalon ring tahap seseleh data. Tetingkesan sane sampun kapolihang punika pinaka pisaur ring batang pikobet tetilik. Data-data manut Variasi Basa ring Dialek Bali Aga sane kapolihang, sampun kapupulang lan sampun kasusun antuk wentuk sane sampun trepti, mangkin kacutetang. Pakaryan nyutetang puniki kalaksanayang nenten ja apisan, nanging kantos prasida ngamolihang kecutetan sane pinih manut. PIKOLIH lan TETEPASAN Ring adyaya puniki katlatarang pikolih tetilik sane sampun kapolihang. Pikolih tetilik puniki indik Wangun Variasi Bahasa ring Dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem, Utsaha-utsaha sane Kalaksanayang mangda Dialek Bali Aga ring Desa Seraya kantun kalestariang. Pikolih tetilik puniki kamargiang ring Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. Ring sajeroning ngalaksanayang tetilik puniki kamargiang antuk makudang-kudang undagan. Kapertama observasi genah ring Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem sane matetujon mangda uning ring dialek Bali Aga sane. Selanturnyane kalanturang antuk saduwicara sareng keliang Desa mangda kauningin utsaha-utsaha sane kalaksanayang mangda dialek Bali Aga ring Desa Seraya kantun kalestariang. Data sane kapolihang selanturnyane kasurat ring kartu data. Wangun Variasi Basa ring Dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem

Krama Bali sane madue Dialek Bali Aga inggih punika seka krama sane idup ring daerah pegunungan pulo Bali. Krama Bali Aga utawi Bali Mula inggih punika jadma Bali asli, sane magenah ring pulo Bali puniki sampun dumunan bandingan jadma Bali dataran. Parajana sane wenten ring seka Bali Aga pinaka seka jadma sane sampun madu kebudayaan sane sampun bernilai yening kacingakin ring aspek kebudayaan. Basa sane kaanggen piranti mababaosan ring sajeroning seka krama pastika madue ceciren utawi wangun tertentu. Punika taler penganggean dialek Bali aga sane kaanggen olih krama Desa Pakraman Seraya. Sadurung kauraiang wangun dialek basa Seraya ring Desa Seraya. Patut nguningin satmia variasi dialek Basa Bali sane kagolongang Dialek Bali Aga. Wangun variasi basa ring dialek Bali Aga Desa Seraya inggih punika Awang, Bintemuang, Ibane, Uke, Ba bau, Cang kejaa, Aruh ming, Ba, Ana, Kene dueng, Uba, Aing, Terusa, Sing kua-kua, Ketek, Maah, Roh, Auh pa, Kenan, Teh, Sento, Yanyoo, Tunia, Buik. Dialek-dialek ring ajeng kapolihang 24 data ri sampune kalaksanayang tetilik puniki. Dialek punika katemuang ring sajeroning bebaosan majeng ring pasawitran Desa Pakraman Seraya, bebaosan ring Kantor Desa Seraya, bebaosan anak kelih (Dewasa) ring Desa Seraya, bebaosan anak Alit ring Desa Seraya lan bebaosan kulawarga. Ring saduwicara sane sampun kalaksanayang prasida kauningin utsahautsaha sane kalaksanayang mangda dialek Bali Aga ring Desa Seraya kantun kalestariang inggih punika: Ri kalaning parajana Desa Seraya makarya utawi ngruruh pendidikan, yening sampun magenah ring Desa Seraya dialek Desa Seraya kari kaangge olih parajana Desa Seraya. Krana dialek Desa Seraya nenten mrasidayang kaicalang. Yadiastun sampun sue krama Desa Seraya makarya ring Desa lianan, nanging dialek Seraya kari kaangge yening sampun wenten ring Desa Seraya. Ngicenin tetamian sareng alit-alit sane wenten ring Desa Seraya, mangda dialek Desa Seraya kari kaanggen lan kaajegang. Budaya sane wenten ring Desa Seraya inggih punika sasolahan Sumbu. Sasolahan Sumbu puniki wenten ring Desa Seraya manten. Sasolahan puniki kasarengin olih gambelan crincingan.lan budaya Gebug Ende, punika yening kabaosang sareng anak lingsir dumunan sakadi ngundang sabeh. rikala mabebaosan sadina-dina, sakadi ring Kantor Desa ritatkala mabebaosan sareng parajana- parajana Desa Seraya kari ngangge dialek desa Seraya. Yening wenten desa sane lianan ke Desa Seraya, sumangdane nganutang dialeknyane. Sakadi ngangge basa bali alus utawi basa Indonesia, mangda prasida anut. Dialek Desa Seraya sakadi imbanyane cang kejaa uke? ring ungkur kruna punika ngangge a panjang lan intonasinyane tinggi/tegeh. Yening Desa Seraya mabebaosan sareng desa lianan mangda ngangge basa Bali sane umum mangda prasida anut. Yening Desa Seraya mabebaosan sareng desa lianan lan malih mabebaosan sareng desa sane lianan mangda Desa seraya punika nganutang dialeknyane. Sakadi ring desa sane lianan punika ngangge basa Indonesia, mangda prasida Desa Seraya punika nganutang ngangge basa Indonesia. Pikolih wangun variasi basa ring Dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem Kruna awang ngeranjing ring dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges nenten uning. Krana kruna awang punika wantah kemanten.yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna awang pastika nenten wenten sane nguningayang.kruna awang puniki madue wangun pola a. Kruna awang kabaosang nenten uning yening ring desa Yening ring Desa Seraya kruna nenten uning kaangge krua awang. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane

sane siki sareng dialek Kruna bin temuang ngeranjing ring dialek malih pidan. Krana kruna bin temuang punika wantah kaanggen olih krama Desa Seraya kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna bin temuang pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna bin temuang puniki madue wangun pola ng. Kruna bin temuang kabaosang malih pidan yening ring desa Yening ring Desa Seraya kruna malih pidan kaangge krua bin temuang. Kruna bin temuangpunika yening ring Desa Seraya ngangge suara ang ring ungkur kruna yening mabebaosan. Krana kruna bin punika kaartiang malih lan kruna temu kaartiang bertemu.yening kajangkepang dados kaartiang malih pidan.ring desa sane lianan prasida kabaosang bin pidan utawi malih pidan. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane sane siki sareng dialek Kruna ibane ngeranjing ring dialek titiang/ragane. Krana kruna ibane punika wantah kemanten.yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna ibane pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna ibane kabaosang titiang/ragane yening ring desa Yening ring Desa Seraya kruna titiang/ragane kaangge krua ibane. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah geografis utawi regional pupulan Kruna uke ngeranjing ring dialek ragane. Krana kruna uke punika wantah kemanten.yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna uke pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna uke puniki madue wangun pola u. Kruna uke kabaosang ragane yening ring desa sane lianan, lan ngangge wangun wangun pola a sane dados ake. Yening ring Desa Seraya kruna ragane kaangge krua uke. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah geografis utawi regional pupulan Kruna ba bau ngeranjing ring dialek sampun iwau. Kruna ba kaartiang sampun lan kruna bau kaartiang tuni utawi iwau. Krana kruna ba bau punika wantah kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna ba bau pastika nenten wenten sane nguningayang. Ring desa sane lianan yening mabebaosan ba punika ngangge suara e pepet nenten a sane kaartiang sampun lan kruna bau kaartiaang tuni utawi iwau. Kruna ba bau kabaosang sampun iwau yening ring desa Yening ring Desa Seraya kruna sampun iwau kaangge kruna ba bau. Kruna ba bau puniki madue wangun pola a. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane

sane siki sareng dialek Kruna cang kejaa ngeranjing ring dialek jagi kija. Krana kruna cang kejaa punika wantah kemanten.yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna cang kejaa pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna cang kejaa puniki madue wangun pola a. Kruna cang kejaa kabaosang jagi kija yening ring desa sane lianan krana kruna cang kaartiang lakar utawi jagi lan kruna kejaa yening ring desa lianan nenten ngangge vokal a dawa ring ungkur krunanyane, nanging ngangge vokal e pepet sakadi kije. Yening ring Desa Seraya kruna jagi kija kaangge kruna cang kejaa. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah geografis utawi regional pupulan Kruna aruh ming ngeranjing ring dialek maselselan. Krana kruna aruh ming punika wantah kaanggen olih krama Desa Seraya kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna aruh ming pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna aruh ming kabaosang maselselan yening ring desa Yening ring Desa Seraya kruna maselselan kaangge kruna aruh ming. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane sane siki sareng dialek Kruna ba ngeranjing ring dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges sampun. Krana kruna ba punika wantah kaanggen olih krama Desa Seraya kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna ba pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna ba kabaosang sampun yening ring desa Ring desa sane lianan yening mabebaosan ba punika nenten ngangge suara a ring ungkur krunanyane nanging ngangge suara e pepet, sakadi be. Yening ring Desa Seraya kruna sampun kaangge kruna ba. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah geografis utawi regional pupulan Kruna ana ngeranjing ring dialek nenten. Krana kruna ana punika wantah kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna ana pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna ana puniki madue wangun pola a. Kruna ana kabaosang nenten yening ring desa sane liananlan ring ungkur krunanyane nenten ngangge suara a nanging ngangge suara e pepet. Yening ring Desa Seraya kruna nenten kaangge kruna ana. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane

sane siki sareng dialek dialek Kruna kene dueng ngeranjing ring dialek kenten manten. Krana kruna kene dueng punika wantah kaanggen olih krama Desa Seraya kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna kene dueng pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna kene dueng puniki madue wangun pola ng. Kruna kene dueng kabaosang kenten manten yening ring desa Ring desa sane lianan yening mabebaosan kruna kene dueng ring ungkur krunanyane nenten ngangge pola ng nanging ngangge pola n sakadi duen sane maartos manten. Yening ring Desa Seraya kruna kenten manten kaangge kruna kene dueng. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah geografis utawi regional pupulan Kruna uba ngeranjing ring dialek sampun. Krana kruna uba punika wantah kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna uba pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna uba kabaosang sampun yening ring desa sane liananlan ring ungkur krunanyane nenten masuara a nanging masuara e pepet, sakadi ube. Yening ring Desa Seraya kruna sampun kaangge kruna uba. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah geografis utawi regional pupulan Kruna aing ngeranjing ring dialek nenten. Krana kruna aing punika wantah kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna aing pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna aing kabaosang nenten yening ring desa sane lianan. Yening ring Desa Seraya kruna nenten kaangge kruna aing. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane sane siki sareng dialek Kruna terusa ngeranjing ring dialek tasak. Krana kruna terusa punika wantah kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna terusa pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna terusa kabaosang tasak yening ring desa sane lianan. Yening ring Desa Seraya kruna tasak kaangge kruna terusa. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane sane siki sareng dialek Kruna sing kua-kua ngeranjing ring dialek nenten ngaden. Krana kruna sing kua-kua punika wantah kaanggen olih krama Desa Seraya kemanten. Kruna sing kua-kua puniki madue wangun pola a. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan

kruna sing kua-kua pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna sing kua-kua kabaosang nenten ngaden yening ring desa sane lianan krana kruna sing kaartiang nenten lan kruna kua-kua kaartiang ngaden. Yening ring Desa Seraya kruna nenten ngaden kaangge kruna sing kua-kua. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane sane siki sareng dialek Kruna ketek ngeranjing ring dialek colok/korek. Krana kruna ketek punika wantah kemanten. Kruna ketek puniki madue wangun pola e. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna ketek pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna ketek kabaosang colok/korek yening ring desa Yening ring Desa Seraya kruna colok/korek kaangge kruna ketek. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah geografis utawi regional pupulan Ring samian babaosan punika prasida kacutetang dialek punika kaanggen pinaka jati diri sang sane ngangge basa punika. Yening mabebaosan majeng ring wawidangan Desa Seraya pastika basa ring ajeng kaangge. Sawireh basa punika nenten prasida mauah utawi capuh saking pakraman Seraya.Basa punika katunjang antuk generasi penerus sane pacang nerusang basa punika kapungkur wekas.tua, bajang, cenik, kelih sampun satya nganggen basa punika ring dija ipun magenah.dialek Bali Aga punika sampun madue artos ring wawidangan Desa Seraya, nanging nenten madue teges ring desa Dialek punika kapolihang ring sajeroning bebaosan ring pasawitran ring Desa Seraya. Kawentenan Wangun Dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala mababaosan majeng ring pasawitran Desa Pakraman Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. Krama ring sajeroning seseleh puniki pinaka wewidangan ring kawasan, sane kaduenang olih jadma utawi sekumpulan jadma ring sajeroning genah. Ring sajeroning kawentenan puniki krama sane kamaksud inggih punika krama sane magenah ring Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. Krama punika pinaka krama sane ngangge dialek sane vokalnyane /a/ ring ungkur kruna. Majeng ring komunitas krama pastika ngangge basa yening pacang mababaosan majeng ring pasawitrannyane, mangda lancar interaksi masawitra. Pabligbagan ring ajeng pinaka babaosan Pak Gede sareng Pak Nengah lan Pak Wayan sane mapasawitraan ring Desa Seraya, babaosan ring ajeng ngangge kruna sakadi : dija, uke, ada, Aing, Ambilkan, apa. Yening baosang ngennenin indik krunakruna ring ajeng minakadi: dija kundangan?, uke sing mragatang, deloddelod ada, aing seken, ambilkan saja, apa ne adane? Punika pinaka dialek Seraya. Dialek Desa Seraya puniki madue caciren has yadiastun Parajana Desa Seraya sakadi mangkin sampun sane mawasta aab globalisasi nanging dialek puniki kantun kaangge nyantos mangkin. Kawentenan wangun dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala mababaosan majeng ring Kantor Desa Seraya. Bebaosan ring sor punika ngenenin indik bebaosan sareng sawitranyane sane wenten ring kantor Desa Seraya. Babaosan ring ajeng ngangge kruna aing, ada, maluan, janian, apa, jak, mara, ae, saja, tara, roh, auh pa, ba, nepin. Yening baosang ngennenin indik kruna-kruna ring ajeng minakadi: Aing ada apa, ada apa, pang cara maluan jak

janian, apa misi ene?, Yen di program to jak pasti ada, yen buka dini mara misi nyanan, ae keto sulit saja, aing tara narin tabia, ene apa ne roh, auh pa, menane onden-onden ba berubah kone, ane onden nepin langsung. Ring samian kruna punika kaanggen olih krama Desa Seraya kemanten. Krana dialek Desa Seraya punika pinaka dialek sane unik ri antukan ring akhiran kruna punika ngangge fokal /a/ miwah /e/ taler yening mabebaosan sareng krama Seraya punika ngangge intonasi panjang/dawa ring akhir kruna. Minakadi cang kejaa, cang kemaa. Indike puniki sane kawastanin kawentenan wangun dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala mababaosan majeng ring Kantor Desa Seraya. Sakadi sane kabaosang olih Kridalaksana (2001:197) Solah basa punika pinaka genah mental utawi rasa kapining basa utawi jadma Kawentenan wangun dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala Anak Kelih (Dewasa) mabebaosan. Bebaosan ring sor punika ngenenin indik bebaosan saking anak kelih (dewasa) Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, kabupaten Karangasem. Bebaosan ring ajeng ngangge kruna toh, apa-apa, ngulat, ai, nai, ji, nek, kenapa, kenan, ayah, biasa, nyalinang, ngenjek, bisa, teh, meeh. Yening baosang ngennenin indik kruna-kruna ring ajeng minakadi: Ne toh sing ngelah baju, tiang ten ngelah apa-apa, uling keadaan uling ngulat, ngerti ai?, melaang ngerti nai, melaang mapamasya ji nek, kenapa mabahasa kenan buk?, ayah mabahasaan Bali, Biasa nika buk, nyalinang ngeraos nak ngomong nika, ing bisa ngenjek sekolah the, Meeh dingeang malu. Indike puniki sane kawastanin kawentenan wangun dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala anak kelih (dewasa) mabebaosan. Sakadi sane kabaosang olih Kridalaksana (2001:154) Pengajegan basa padidi inggih punika utsaha mangda basa punika kari kaangge, sane utama dados kesujatian seka, saking parajana basa sane sareng ring peplajahan, kesusastraan, media masa. Kawentenan wangun dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala Anak Alit ring Desa Seraya mabebaosan. Bebaosan ring ajeng pinaka bebaosan anak alit sareng sawitranyane sane ngangge kruna sakadi: pasang sento, nane, ya nyoo, uke, tunia, aba, ngapa, buik, aing. Yening baosang ngenenin indik kruna-kruna ring ajeng minakadi: Pasang sento ne, yang suud nane, ya nyoo lima ribuan ne dini, tunia ne uke ne, mai aba, ngapa buik ulang-ulang, aing menyiksa apa dini. Indike puniki sane kawastanin kawentenan wangun dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala anak Alit ring Desa Seraya mabebaosan. Sakadi sane kabaosang olih Kridalaksana (2001:154) Pengajegan basa padidi inggih punika utsaha mangda basa punika kari kaangge, sane utama dados kesujatian seka, saking parajana basa sane sareng ring peplajahan, kesusastraan, media masa. Kawentenan wangun dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala mabebaosan sareng Kaluwargane. Bebaosan ring ajeng punika maosang Bapa sareng okanne ring dija bapanne mataken sareng okanne. Okanne nyawis pitaken bapane. Ring sajeroning bebaosan punika ngangge dialek Seraya, minakadi kruna cang kejaa, kruna jaa yening kaartiiang maarti ja sane kaanggen olih krama sane nenten Bali Aga. Indike punika sane nyiriang basa Bali Seraya malianan majeng ring basa sane wenten ring Bali. Wit basa jaa punika nenten prasida karereh saking dija wit krunanyane, duaning sampun kaanggen pinaka basa dasar krama irika. Indike puniki sane kawastanin kawentenan wangun dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala mabebaosan sareng kaluwargane. Sakadi sane kabaosang olih Kridalaksana (2001:154) Pengajegan basa padidi inggih punika utsaha mangda basa punika kari kaangge, sane utama dados kesujatian seka, saking parajana basa sane sareng ring peplajahan, kesusastraan, media masa. Dialek Desa Seraya nenten mrasidayang kaicalang. Yadiastun sampun sue karma Desa Seraya makarya ring Desa lianan, nanging dialek Seraya kari kaangge yening sampun wenten ring Desa Seraya. Krama Desa Seraya kantun mangkin kari ngangge dialek Bali Aga punika yening mabebaosan sareng lingkungan kaluwarga miwah karma Desa Seraya nika pinaka wukti yening Desa Seraya kari kalestariang warisan budaya

sane marupa dialek Bali Aga punika. Antuk punika ngalestariang basa Bali punika pangangge dialek Bali Aga Desa Seraya patut kaanggen saking daweg alit ring lingkungan kulawarga, sekolah, miwah ring lingkungan krama. Manut sakadi titiang, Desa Seraya pinaka dialek basa sane madue dialek basa sane melianan sareng desa-desa sane wenten ring Bali. Ring Desa Seraya puniki sampun madue kabudayaan sane sampun bernilai yening kacingakin ring aspek kabudayaannyane. Ring Desa Seraya sampun kabaosang jadma Bali asli utawi krama Bali Aga. Krana dialek sane kaanggen ring Desa Seraya punika unik lan prasida ngajegang dialeknyane punika nyantos mangkin. Yening ring Desa Seraya makarya utawi ngruruh pendidikan ring luar desa, ri sampune jatmane punika sampun magenah ring Desa Seraya, jatmane punika pastika kari ngangge dialek Seraya. Manut saking Kridalaksana (2001:154) Pengajegan basa padidi inggih punika utsaha mangda basa punika kari kaangge, sane utama dados kesujatian seka, saking parajana basa sane sareng ring peplajahan, kesusastraan, media masa. PAMUPUT Melarapan antuk pikolih penilik lan tetepasan ring adyaya IV ngenenin indik variasi basa ring dialek Bali Aga Desa Seraya, nika mawinan prasida kaambil tetingkesan sakadi asapuniki. Ring wangun dialek Desa Seraya Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem, dialek inggih punika basa sane sifatnyane nenten adiri sakewaten sifatnyane sosial. Krama Bali sane madue Dialek Bali Aga inggih punika seka krama sane idup ring daerah pegunungan pulo Bali. Krama Bali Aga utawi Bali Mula inggih punika jadma Bali asli, sane magenah ring pulo Bali puniki sampun dumunan bandingan jadma Bali dataran. Parajana sane wenten ring seka Bali Aga pinaka seka jadma sane sampun madu kebudayaan sane sampun bernilai yening kacingakin ring aspek kebudayaan. Basa sane kaanggen piranti mababaosan ring sajeroning seka krama pastika madue ceciren utawi wangun tertentu. Punika taler penganggean dialek Bali aga sane kaanggen olih krama Desa Pakraman Seraya. Sadurung kauraiang wangun dialek basa Seraya ring Desa Seraya. Patut nguningin satmia variasi dialek Basa Bali sane kagolongang Dialek Bali Aga. Wangun-wangun dialek Seraya punika madue wangun minakadi, jaa, uke, jikura, bau, ana, miwah Utsaha-utsaha sane kalaksanayang mangda dialek Bali Aga Desa seraya kantun kalestariang minakadi : (1) Yadiastun wenten krama Seraya makarya ring luar desa, yening sampun magenah ring Desa Seraya, jatmane punika kari ngangge dialek Desa Seraya. (2) Yadiastun sampun sue pisan krama Seraya makarya ring luar desa, kramane punika kari ngangge dialek Desa Seraya. (3) Ngicenin tetamian sareng alit-alit sane wenten ring Desa Seraya, mangda dialek Desa Seraya kari kaanggen lan kaajegang. Melarapan antuk pikolih penilik lan tetepasan ring adyaya IV ngenenin indik piteket sakadi asapuniki. Majeng ring makasami widang pemerintahan dinas miwah adat taler krama Desa Seraya mangda nyaga miwah ngajegang dialek Seraya krana punika pinaka warisan leluhur, majeng krama khususnyane generasi muda ka arepang mangda stata ngajegang miwah ngelestariang diaek Seraya, majeng penyeleh lianan ka arapang mangda prasida ngebangang miwah nadosang seseleh puniki refrensi antuk seseleh Melarapan antuk pikolih penilik lan tetepasan ngenenin indik piteket sakadi asapuniki. 1). Majeng ring makasai widang pemerintahan dnas miwah adat taler karma Desa Seraya mangda nyaga miwah ngajegang dialek Seraya krana punika pinaka warisan leluhur. 2). Majeng karma khususnyane generasi muda ka arepang mangda stata ngajegang miwah ngelestariang diaek Seraya. 3). Majeng penyeleh lianan ka arapang mangda prasida ngebangang miwah nadosang seseleh puniki refrensi antuk seseleh selaturnyane

KAPUSTAKAAN Harimurti Kridalaksana. 2001. Sosiolinguistik Perkenalan Awal. Jakarta: PT. Rineka Cipta. Sukardi. 2008. Metodologi Penelitian Pendidikan. Jakarta: PT Bumi Aksara. Sumarsono. 2001. Morfosintaksis Dialek Bali Aga. Jakarta: Pusat Basa.