SESELEH BASA SANE KAANGGEN MIWAH GUNASARAT SANE WENTEN RING GEGURITAN PURWAJATI, PAKARDIN I GEDE NGEMBAK, DRUWEN GEDONG KIRTYA, SINGARAJA

dokumen-dokumen yang mirip
KAWENTENAN CAMPUR KODE RING ALBUM TEMBANG POP BALI RAMBO OLO-OLO OLIH GRUP BAND BINTANG

SESELEH CAMPUR KODE RING NOVEL SENTANA CUCU MAREP PAKARDIN I MADE SUGIANTO

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Pendidikan Ganesha

IUSAN PANGAWIGUNAAN PIRANTI GAMBAR (MONOPOLI) MABASA BALI RING PAPLAJAHAN NGWACEN AKSARA BALI RING SISIA KELAS V SDK MARSUDIRINI

SESELEH MATERI TES ULANGAN UMUM SEMESTER GENAP WARSA 2013/2014 PEPLAJAHAN BASA BALI KELAS X RING SMK NEGERI 3 SINGARAJA

CAMPUH KODE (CAMPUR KODE) RING WAYANG KULIT INOVATIF CENK BLONK SANE MAMURDA LATA MAHOSADHI

I Putu Widhi Astika 1 I Wayan Wendra 1, Sang Ayu Putu Sriasih 2. Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

CAMPUHAN WARNA BASA (CAMPUR KODE) SANE WENTEN RING PABLIGBAGAN SUBAK ANYAR DESA PADANGKELING, KECAMATAN BULELENG, KABUPATEN BULELENG, WARSA 2016

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Tuhan Yang Mahaesa

METODE KOOPERATIF TIPE THINK, PAIR, SHARE (TPS) ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT SINOPSIS CERPEN MABASA BALI SISIA KELAS XI-3 IPA SMA NEGERI 1 BANJAR

NUREKSAIN SESURATAN AKSARA BALI MANUT PASANG AKSARA PURWADRESTA LONTAR SATUA JRO MATUA TEKEN I CAI MANTU DRUEN GEDONG KIRTYA

TUTUR LEBUR GANGSA; ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: I MADE OKA PARIATNA

NUREKSAIN WANGUN LAN GUNA SARAT PAGURON- GURON GEGURITAN DHARMA STHITI KEKAWIAN I MADE MENAKA

BASITA PARIBASA RING ALBUM NASI GORENG SPESIAL KEKAWIAN WIDI WIDIANA

NUREKSAIN SESURATAN PASANG AKSARA BALI RING SAJERONING PAPAN WASTA SANE WENTEN RING SD SE- KECAMATAN JEMBRANA

SARANA TEMBANG MELAYANGAN OLIH EMONI KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR SISIA KELAS VIII 6 SMP NEGERI 3 BANJAR

BABAD PASEK KAYU SELEM : ANALISIS STRUKTUR OLEH : I PUTU YUDHI SANTIKA PUTRA NIM:

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

METODE COPY THE MASTER KAANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT CERPEN SISIA RING KELAS XI MIA3 SMA NEGERI 2 SINGARAJA

KAWENTENAN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RING NASKAH DRAMA I GODOGAN JURUSAN PENDIDIKAN BASA BALI WARSA 2015/2016

GEGURITAN KONTABOJA: ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA OLEH: IDA AYU EKA PURNAMA WULANDARI NIM

FILM DOKUMENTER PINAKA SERANA NINCAPANG KAWAGEDAN NYURAT PUISI BALI ANYAR RING KELAS X7 SMA NEGERI 2 BANJAR

BASA BALI KEPARA DIALEK NUSA PENIDA SANE KAANGGEN SAJERONING MABEBAOSAN RING WEWIDANGAN DESA PAKRAMAN NUSASARI, KECAMATAN MELAYA, KABUPATEN JEMBRANA

UCAPAN TERIMA KASIH. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa/Tuhan Yang

CAMPUR KODE BASA INDONESIA RING PANGAJAHAN BASA BALI KELAS V SD LAB UNDIKSHA

SOR SINGGIH BASA BALI RING PARUMAN SUBAK ABIAN DESA ADAT ASAHDUREN, KECAMATAN PEKUTATAN, JEMBRANA

NYAIHANG SESURATAN GEGURITAN CUPAK GERANTANG LAN SATUA CUPAK GERANTANG MADASAR ANTUK WANGUN CARITA SANE KASELEHIN ANTUK TEORI SASTRA BANDINGAN

SKRIPSI ANALISIS STRUKTUR DAN SOSIOLOGIS DRAMA MULIH KARYA I NYOMAN MANDA OLEH : NI PUTU HARUM KARTIKA DEWI NIM

KAWENTENAN DIALEK BALI AGA RING DESA DAUSA KECAMATAN KINTAMANI KABUPATEN BANGLI

PEPLAJAHAN MABEBAOSAN BASA BALI SANE NGANGGEN MODEL PEPLAJAHAN INOVATIF RING KELAS XI IIS 3 SMA NEGERI 4 SINGARAJA

Pesaih Kawagedan Sisia Kelas VIIIC SMP Negeri 3 Singaraja Sajeroning Nyelehin Wangun Intrinsik Puisi Bali Purwa (Pupuh Sinom) lan Puisi Bali Anyar

SESELEH PANGAWIGUNAAN BASA BLACKBERRY MESSAGE (BBM) YOWANA RING BR. DUSUN SALA, DESA ABUAN, KECAMATAN SUSUT, KAB. BANGLI

TEKS GEGURITAN PADEM WARAK ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA

KEWAGEDAN NGRESEPANG WANGUN DASAR LAN ARTOS KRUNA DWILINGGA SISIA KELAS X SMA NEGERI 2 BANJAR SINGARAJA

TATA KRUNA SAJERONING WIDYA KAWI SASTRA DRUEN MAHASISIA JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA BALI UNDIKSHA EDISI JUNI 2012

ARTI LEKSEM SUKATING (UKURAN) NGANGGEN LIMA LAN BATIS RING ASTA KOSALA-KOSALI

GENDING-GENDING REGGAE BALI JONI AGUNG SESELEH SEMIOTIKA TETUJON IDUP MANUSA PAIKETANNYANE SARENG AJAH-AJAHAN PAWATEKAN

TEKS GEGURITAN DARMAKAYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: KADEK RIKA ARIPAWAN NIM:

SESELEH GUNA SARAT WATEK PAAJAH-AJAH RING SAJERONING GEGURITAN RAJAPALA

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA BALI RITATKALA PAPARUMAN ADAT RING DESA ADAT SAMPALAN TENGAH, KABUPATEN KLUNGKUNG

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA RING CERPEN MABASA BALI RUBRIK ORTI BALI, KORAN BALI POST 2016

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN GUNA SARAT SOSIAL RING PUPULAN SATUA BAWAK MEKEL PARIS PIKARDIN I.B.W. WIDIASA KENITEN

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN SOSIOLOGI KRIYA SASTRA RING PUPULAN SATUA BAWAK LAWAR GOAK PAKARDIN I KETUT RIDA

GEGURITAN AJI RAMA RENA ANALISIS STRUKTUR DAN MAKNA

e-journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Volume 2 Tahun 2015)

TUTUR ANGKUS PRANA: KAJIAN STRUKTUR DAN SEMIOTIKA. Oleh: NI KADEK DEWI SANTHIASTINI

CAMPUH KODE SAJERONING PRASASTI MABASA BALI KUNO SAKING WARSA MASEHI

KATA PENGANTAR. atas berkat rahmat-nya skripsi yang berjudul Novel Sing Jodoh Analisis

DIALEK BALI AGA SANE KEAANGGEN RI SAJERONING MABASA BALI RING DESA SIDATAPA, KECAMATAN BANJAR, KABUPATEN BULELENG

TEKS GEGURITAN MANTRI SANAK LIMA ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI

TEKS TUTUR JONG MANTEN: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH: DESAK PUTU ELVIANA DEWI NIM:

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali, FBS. Universitas Pendidikan Ganesha. Singaraja, Indonesia

PELESTARIAN BAHASA BALI DALAM MEDIA CETAK BERBAHASA BALI: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK OLEH ANAK AGUNG ISTRI ITA RYANDEWI NIM:

KATA PENGANTAR. Puji syukur dipanjatkan ke hadapan Tuhan Yang Mahaesa/Ida Sang Hyang

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

SESELEH TATA WANGUN JRONING KRIYA SASTRA LAN SOSIOLOGI PANGAWI RING NOVEL SING JODOH RERIPTAN I MADE SUGIANTO

SESELEH INDIK WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON SANE WENTEN RING NOVEL BUUNG KAKAWIAN NYOMAN MANDA

WARNA (VARIASI) BASA BALI RING SESURATAN KWACA (BAJU KAOS)

TETILIK SOR SINGGIH BASA BALI RING PASANGKEPAN KRAMA DESA PAKRAMAN AYUNAN, KECAMATAN ABIANSEMAL, KABUPATEN BADUNG

SESELEH WANGUN CARITA MIWAH PIKENOH PENDIDIKAN KARAKTER RING PUPULAN SATUA KEMBANG RAMPE KASUSASTRAAN BALI PURWA I

TEKS TUTUR CANDRABHERAWA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

WANGUN INTRINSIK LAN AJI PANGAJAH-AJAHAN TATA LAKSANA RING SATUA BAWAK MABASA BALI WARSA 1975

ESTETIKA POSMODERN MIWAH GUNA SARAT PAGURON-GURON DOLANAN 'MATIGTIG PAPAH BIU' DUTA KABUPATEN KARANGASEM RING PKB 2015

GEGURITAN ANGGASTYA: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

NGAWIGUNAYANG METODE AUDIOLINGUAL ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NEMBANGANG PUPUH MASKUMAMBANG SISIA KELAS X MIPA 2 SMA NEGERI 1 SINGARAJA

MITOS DI NUSA PENIDA ANALISIS STRUKTUR, FUNGSI, DAN MAKNA

SKRIPSI KAMUS BALI INDONESIA BIDANG ISTILAH UPAKARA MANUSA YADNYA DI KABUPATEN BADUNG

NUREKSAIN WANGUN LAN PAIKETAN SOSIOLOGI SASTRA RING CAKEPAN NASKAH DRAMA JUKUT BE BANO PIKARDIN I MADE WISNAWA

Kata Kunci : Kidung, Struktur, Semiotik, Smaratantra.

SOR SINGGIH BASA BALI SAJERONING PARUMAN BANJAR ADAT GUNUNG BIAU, DESA MUNCAN, KABUPATEN KARANGASEM

SESELEH WANGUN INTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING SATUA PAN BALANG TAMAK

Pantang menyerah sebelum. mencapai hasil yang maksimal

Bahan Ajar BAHASA BALI SMA/SMK

SESELEH WANGUN INSTRINSIK LAN KAJATIAN GUNA SARAT PAGURON-GURON RING PUPULAN CERPEN DA NAKONANG ADAN TIANGE PAKARDIN AGUNG WIYAT S.

SESELEH VARIASI BASA RING DIALEK BALI AGA DESA SERAYA, KECAMATAN KARANGASEM, KABUPATEN KARANGASEM

TEKS MITOS TAPAKAN BARONG BHATARA SAKTI NAWA SANGA DI KAHYANGAN JAGAT LUHUR NATAR SARI: ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI

I Gst A Kd Yulandari, I B Md Ludy Paryatna, Md. Sri Indriani

BABAD DANGHYANG BANG MANIK ANGKERAN: KAJIAN STRUKTUR DAN FUNGSI

PEMERTAHANAN BAHASA BALI MELALUI GENDING RARE PADA ANAK-ANAK DI SANGGAR KUKURUYUK: KAJIAN SOSIOLINGUISTIK

Tureksa Anggah-ungguhing Basa Ring Novel Ratna Tribanowati, Leak Soleh Solah Leak Pikardin I Made Sugianto

GEGURITAN PURA TANAH LOT ANALISIS STRUKTUR DAN FUNGSI OLEH IDA BAGUS PUTU WIASTIKA NIM

SOSIOKULTURAL KRAMA BALI RING SATUA BALI LAN PAIKETANNYANE RING PANGAJAHAN SASTRA BALI

ABSTRAK GEGURITAN MASAN RODI ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI

BAB VI FAKTOR PENUNJANG DAN FAKTOR PENGHAMBAT PEMERTAHANAN BAHASA BALI DALAM MASYARAKAT MULTIKULTURAL DI KOTA DENPASAR

SESELEH WANGUN LAN KASUKSMAN AJAH-AJAHAN PAWATEKAN RING LELAMPAHAN GATOTKACA DUTA WAYANG CENK BLONK

BAB II KAJIAN PUSTAKA. umum. Menurut Sutarno NS ( 2003 : 32 ) Perpustakaan umum sering diibaratkan

CITRA WANITA PENYIHIR DALAM NOVEL RATNA TRIBANOWATI KARYA I MADE SUGIANTO: SUATU KAJIAN KRITIK SASTRA FEMINIS

ABSTRAK. Kata Kunci: kamus, bahasa, sastra, istilah, kategori.

PENYUSUNAN KAMUS SERAPAN DALAM BAHASA BALI

BAB I PENDAHULUAN. kesusastraan Bali adalah salah satu bagian dari karya sastra yang terdapat di

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN ( RPP ) 2

TEKS DRAMA GONG I MADE SUBANDAR HASTA KOMALA ANALISIS BENTUK, FUNGSI, DAN MAKNA

BAB I PENDAHULUAN. Tutur merupakan salah satu jenis teks sastra tradisional yang mengandung

ULANGAN AKHIR SEMESTER GANJIL TAHUN PELAJARAN 2017/2018. Kompetensi Keahlian : Semua Jurusan Kelas : X/1 Hari / Tanggal :

TEKS GEGURITAN DALEM TARUKAN : ANALISIS STRUKTUR DAN NILAI. Cokorda Istri Agung Suprabi. Sastra Bali Fakultas Sastra dan Budaya Universitas Udayana

Bule Belajar Budaya Bali: Kritik Identitas dalam Antologi Cerpen Mekel Paris. I Wayan Eka Septiawan

BAHASA BALI DAN PEMERTAHANAN KEARIFAN LOKAL

BAB I PENDAHULUAN. karya sastra tersebut, selain untuk menghibur, juga untuk menyampaikan pesan

FUNGSI GEGURITAN PIKUKUH JAGAT. Putu Eka Maharani. Program Studi Sastra Bali, Fakultas Sastra

BAB II KAJIAN PUSTAKA, KONSEP, DAN LANDASAN TEORI

Transkripsi:

SESELEH BASA SANE KAANGGEN MIWAH GUNASARAT SANE WENTEN RING GEGURITAN PURWAJATI, PAKARDIN I GEDE NGEMBAK, DRUWEN GEDONG KIRTYA, SINGARAJA 1 P. Suarsana, 1 S. A. P. Sriasih, 2 I. B. Rai. Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia e-mail: suarsanaputu898@yahoo.com..sap.sriasih@yahoo.com.ibrai_ca ngapit@yahoo.com. KUUB Tetilikan deskritif puniki matetujon (1) Mangda prasida uning indik Basa sane kaanggen ring GP, pakardin Gede Ngembak, druwen Gedong Kirtya, Singaraja, (2) Mangda prasida uning indik gunasarat sane wenten ring GP, Pakardin Gede Ngembak, druwen Gedong Kirtya, Singaraja. Jejering tetilikan puniki inggih punika wantah lontar GP, pakardin Gede Ngembak, druwen Gedong Kirtya, Singaraja, taler indik penandang tetilikan puniki nenten ja wenten tios inggih punika wantah Basa Sane Kaanggen miwah Gunasarat. Kramaning tetilik sane kaanggen ring sajeroning tetilikan puniki inggih punika wantah observasi lan dokumentasi. Data punika dianalisis sakadi deskritif kualitatif anggen data dokumentasi. Pikolih tetilikan puniki inggih punika (1) basa sane kaanggen ring GP, pakardin Gede Ngembak, druwen Gedong Kirtya, Singaraja, wantah basa Bali Tengahan santukan ring GP punika wenten indik pencampuhan basa saking basa Sansekerta, basa Jawa Kuno, basa Jawa Tengahan lan basa Bali sane kaanggen sakadi mangkin, lan sane ngawinang nganggen basa Bali Tengahan sakadi cecirennyane inggih punika kasusun saking kruna-kruna saking basa Sansekerta, saking basa Jawa Kuno, lan kruna saking basa Bali (2) ngeninin indik gunasarat ring GP, punika wantah wenten limang gunasarat inggih punika gunasarat religious, kaprawiran, satya, jadma, lan gunasarat sane wenten ring krama. Penilik maduwe saran majeng ring para generasi muda mangkin mangda satata urati ring kawentenan tembang Bali klasik umpaminyane : geguritan, mangda nenten ical saking pulo bali puniki. Kruna jejanten : Basa Bali Tengahan, GP (Peguritan purwajati). ABSTRAK Penelitian deskritif ini bertujuan (1) untuk mendiskripsikan bahasa yang digunakan dalam GP, Karya Gede Ngembak, punya Gedong Kirtya, Singaraja, (2) untuk mengetahui nilai-nilai yang ada pada GP, Karya Gede Ngembak, punya Gedong Kirtya, Singaraja. Subjek penelitian ini adalah Lontar GP, sedangkan yang menjadi objek penelitian ini adalah bahasa yang digunakan dan nilai-nilai yang ada pada geguritan tersebut. Metode pengumpulan data yang digunakan

dalam penelitian ini adalah metode observasi dan metode dokumentasi, data tersebut dianalisis deskritif kualitatif. Hasil penelitian ini adalah bahasa yang digunakan dalam GP itu adalah bahasa Bali Tengahan karena di dalam GP tersebut ada pencampuran bahasa dari bahasa Sansekerta, bahasa Jawa Kuno, bahasa Jawa Tengahan, dan bahasa Bali, dan juga yang menyebabkan menggunakan basa Bali Tengahan karena sesuai dengan cirri-cirinya adalah tersusun dari kata-kata bahasa Sansekerta, Jawa Kuno dan juga bahasa Bali. (2) nilai-nilai yang ada di dalam GP terdapat 5 jenis nilai diantaranya: nilai agama/religious, kepahlawanan, kesetiaan, kemanusiaan dan nilai social. Akan tetapi pnulis menyarankan kepada semua pembaca khususnya geguritan supaya mengerti tentang semua bahasa yang ada, supaya karya sastra yang ada di zaman sekarang ini supaya tidak hilang dari pulau Bali Kata kunci : Bahasa Bali Tengahan, GP (Geguritan Purwajati). Abstract This descriptive study aimed (1) to describe the language used in the GP, work Ngembak Gede, has gedong Kirtya, Singaraja, (2) to determine the values that existed at the GP, work Ngembak Gede, has gedong Kirtya, Singaraja. The subjects were Lontar GP, whereas the object of this study is the language used and the values that existed at the geguritan. Data collection methods used in this research is the method of observation and documentation methods, qualitative descriptive data analysis. The result of this study is the language used in GP it is the language of Bali Tengahan because in the existing GP mixing language of Sanskrit, Old Javanese, Middle Javanese language, and the language of Bali, and also the cause using alkaline Bali Tengahan because according to the characteristics -cirinya is composed of words of Sanskrit, Old Javanese and Balinese language. (2) values in the GP there are 5 types of values are: the value of religion / religious, heroism, loyalty, humanity and social values. However scribes suggest to all readers, especially geguritan so understand about all existing languages, so that existing literature in this day and age that is not lost on the island of Bali Keywords: Language Bali Tengahan, GP (Geguritan Purwajati). PURWAKA Basa miwah kawisastra inggih punika sinalih tunggil pahan kebudayaan sane anggen jalaran ring kawentenan kahuripan para krama. Para krama ring Bali saking dumun sampun rumaket saking kawentenan kawisastra punika. Indike punika kacingak saking geginan ipun sane nelebin sastra Bali purwa miwah sastra Bali anyar. Geginan ipun sampun kelaksanayang saking leluhurnyane, lan masastra punika kantos mangkin pinaka budaya sane kantun maurip ring kawentenan krama ring Bali, lan akeh panglimbaknyane. Tetamian ipun sinalih tunggil sesuratan sane mautama pisan sane medaging awig-awig ring kahuripan budaya Baline. Lianan ring punika sesuratan sane dumun punika medaging taler pikenoh utawi reragragan sane katelebin, kamargiang olih para panglingsir daweg punika, lan akeh taler sane kaanggen ring kahuripan parikrama sane mangkin. Ring punika ring sajeroning kria sastra akeh taler kapikolihang pikenoh, uger-uger sane pinaka jalaran kaanggen malaksana olih para kramane. kasusastraan inggih punika kaweruhan sane becik sane metu saking budi jenana para wagmi

ring Bali sane kasurat antuk aksara Bali miwah aksara Latin. Wenten taler sane maosang kasusastraan Bali nenten ja wantah sane madasar antuk ngangge basa Bali, sakewanten taler madasar antuk aksara Bali sane kanggen nyurat. Manut ring pakayun puniki wewatesan sastra Bali punika dadosne makasami tatamian pangewruh sane marupa ajahajahan, tatwa, susila muah sane tios-tiosan sane kasurat ngangge basa Bali sane ketami rawuh mangkin. Panglimbak saking parinama inucap kawiaktianyane susastra Bali yening rerehang ring kakuwub budaya Baline wantah mabuat pisan. Napi mawinan sakadi asapunika duaning yening prade pacang nyelehin daging-daging ketamian budaya Baline yening nenten uning utawi madasar antuk pangweruh sasustra Bali janten pacang meweh tur abot pisan. Manut ring para wagmi sane sampun molihang nyelehin dagingdaging susastra Bali, sane kabaos sastra Bali punika nenten ja sane ngangge basa Bali kewanten, taler kabaos saluwir tetamian sasuratan sane ngangge basa Kawi utawi Jawa Kuno minakadi sastra kekawin miwah parwa-parwa lan kidung. Tiosan ring punika kawisastra Bali manut penglimbaknyane taler keni imbas kawisastra modern (anyar) minakadi sane kabaos cerpen (satua bawak), novel, drama, puisi modern sane ngangge basa Bali. Indike puniki raris ngwentenang pah-pahan kasusastraan Bali manut aab jagat wenten kabaos kawisastra Bali anyar lan kawisastra Bali purwa. Sakadi lumrahnyane kawisastra Bali prasida kakepah dados kalih pah-pahan inggih punika kawisastra Bali tradisional miwah kawisastra Bali modern. Kawisastra Bali tradisional inggih punika kawisastra Bali sane mawit saking warisan budaya sane dumun sane ring tengahnyane medaging gunasarat tradisi krama sane wenten ring Bali, taler maduwe wentuk sane becik sane dados ceciri kedaerahan, minakadi: satua, palawakya, kakawin, babad, geguritan, miwah parwa. Wentuk khasnyane sane kasengguh ring geguritan inggih punika padalingsa. Kawisastra Bali modern inggih punika kawisastra Bali sane sampun polih imbas saking unsur-unsur sastra modern, nyarengin ring pangelimbak kasusastraan Indonesia. Unsur sane kasengguh inggih punika novel, drama, cerpen, puisi Bali modern sane nenten prasida katembangang santukan maduwe wentuk sane bawak. Sastra Bali tradisional kacingak saking wentuknyane, taler kawisastra Bali punika prasida kakepah dados kalih inggih punika gancaran (prosa) miwah paletan (puisi). Sane kabaos gancaran inggih punika hasil kria sastra sane nenten kaiket antuk aturan-aturan paletan tembang, imbanyane: tatwa carita minakadi satua, miwah pralambang utawi basita paribasa minakadi: sesonggan, sesenggakan, sesawangan, bladbadan, wewangsalan, sloka miwah sane tiosan. Paletan (puisi) inggih punika pikolih kria sastra sane kaiket antuk uger-uger sastra paletan, minakadi: kekawin,geguritan. Manut ring Tinggen (1982:17) nguningayang geguritan inggih punika silih sinunggil kria sastra tradisional utawi klasik sane madaging uger-uger sastra sane dahat sumeken. Geguritan kawentuk olih pupuh sane kaiket olih makudang-kudang uger-uger sane kasengguh padalingsa. Padalingsa inggih punika makehnyane suku kruna ring sajeroning apada, akehnyane pada ring sajeroning bait, miwah bunyi kaping untat ringsajeroning pada. Geguritan rumasuk ring kria sastra jenis puisi

naratif, yening kacingak saking wentuk, geguritan punika rumasuk ring puisi, miwah saking segi daging, geguritan maduwe struktur penceritaan ring kria sastra prosa. Geguritan sinalih tunggil kria sastra tradisional Bali, maduwe struktur kria sastra sane kabaosang jangkep, taler geguritan punika kasujatiaanya nganggen basa Bali lumbrah, sakewantan wenten geguritan sane nganggen basa Bali Tengahan, santukan ring geguritan punika wenten pencampuhan basa inggih punika basa Sansekerta, basa Jawa Kuno, basa Jawa Tengahan miwah basa Bali lumrah. Geguritan punika maduwe struktur intrinsik sane nguningayang sinalih tunggil unsur sane dahat mawiguna ring sajeroning kria sastra. Nanging tiosan malih ring punika, kria sastra geguritan taler maduwe unsur ekstrinsik, sane gegambarannyane pengawi mautsaha nguningayang indik ide sane marupa pendidikan moral majeng ring pengwacen indik pikardinnyane. Sakadi sane kauningin sareng sami ring sajeroning geguritan, kaanggen makudangkudang tembang (pupuh), nanging sane kauningin sareng sami kria sastra punika nenten nganggen siki pupuh manten. Indik punika prasida kacingak saking kria sastra geguritan minakadi Geguritan Basur (ginada), Geguritan jayaprana (ginada), Geguritan Brayut (sinom). Taler GP punika prasida kaanggen titi pangancan ring kahuripan jadma sakadi mangkin dwaning ring sajeroning GP punika madaging indik paplajahan lan gunasarat sane prasida ngawinang para jadma mangkin mangda prasida malaksana sane becik. Sakadi sane wenten ring GP yening malaksana sane becik pastika mikolihang suargan. Sakadi ring sor puniki wenten kutipan sane ngawinang Purwajati mikolihang suargan. Gunasarat sane wenten ring daging kria sastra Geguritan Purwajati (GP) punika dahat mawiguna santukan ngicen indik kaweruhan becik ring krama Bali minakadi gunasarat satia, kemanusiaan, etika, filsafat lan gunasarat kaprawiran. Sakadi sane lumrah kria satra tradisional (geguritan) maduwe daging satu kesatuan kawisastra sareng gunasarat kadiatmikan, kemanusiaan miwah kebenaran makasami. Sakadi sane kauningin sareng sami, ring aab sakadi mangkin utawi ketah kebaos era globalisasi, uratian miwah minat ring sajeroning generasi muda majeng ring tembang Bali klasik minakadi: sekar rare (dolanan), sekar alit (geguritan), sekar madya (kidung) miwah sekar agung (kekawin). Dahat uratiang pisan santukan kidik para generasi muda sane maduwe penampen wantah tembang Bali klasik sampun nenten manut ring kawentenan kahuripan para jana sakadi mangkin. Sakadi sane kauningin kawentenan tembang Bali klasik, pamucuknyane geguritan sampun ngansan rered. Indike punika kasinahang ring buku kasusastraan Bali sane kekaryanin olih Nikayana ring warsa 2005. Ring tetilik sane ngeninin indik geguritan puniki, penilik memfokuskan ring Seseleh Basa sane kaanggen miwah Gunasarat sane wenten ring GP pakardin Gede Ngembak, druwen Gedung Kirtya, Singaraja. Manut ring dadalan pikobet ring ajeng, prasida kapikolihang bantang pikobet ring tetilikan puniki inggih punika (1) basa napi sane kaanggen ring GP, pakardin Gede Ngembak, druwen Gedong Kirtya, Singaraja? (2) gunasarat napi sane wenten ring GP, pakardin Gede Ngembak, druwen Gedong Kirtya, Singaraja? Manut ring pikobet sane katlatarang

ring ajeng, tetujon tetilik puniki (1) tetujon panglimbak, geguritan silih sinunggil kria sastra sane tumbuh miwah ngelimbak ring Bali ngantos mangkin mawinan sampun jati-jati karesepang olih krama Bali. kaweruhan indik kria sastra ring krama kantun kirang santukan tetilik puniki prasida ngicen wantuan majeng ring para krama sareng sami. Pikolih tetilik ring sajeroning ngalimbakang miwah ngawewehin indik kasusastraan Bali. Lian ring punika tetilik puniki matetujon anggen nguningayang miwah ngawantu nincapang daya apresiasi kawisastra tradisional. Taler tetilikan puniki matetujon ngalestariang miwah ngalimbakang pikolih kawisastra anggen menunjang kebudayaan nasional. (2) tetujonpamucuk mangda prasida uning indik basa sane kaanggen ring GP punika, lan mangda prasida uning indik gunasarat sane wenten ring GP punika. Tetilik puniki mangda prasida mikolihang kawigunan majeng ring para jadma. Kawigunan sane kaaptiang inggih punika, (1) Kawigunan teoristis prasida nincapang kaweruhan para jadma sakadi mangkin ring sajeroning mengapresiasi kria sastra minakadi Geguritan. (2) Kawigunan praktis prasida ngicen informasi indik struktur miwah gunasarat-gunasarat sane wenten ring GP, pakardin Gede Ngembak, druwen Gedong Kirtya, Singaraja. KRAMANING TETILIK Ring tetilik puniki nganggen tetilik deskriptif kualitatif. Ring tetilik kualitatif komponen-komponen sane kasagayang punika kari masifat dados kemungkinan, antuk punika indike punika, manut Moleong (1990:236), palihan tetilik inggih punika utsaha ngerencanayang lan nentuang indik piranti sane kawentenang ring sajeroning tetilik kualitatif. Data sane karereh ring tetilik puniki inggih punika (1) basa sane kaanggen ring GP, pakardin Gede Ngembak, druwen Gedong Kirtya, Singaraja, lan (2) gunasarat sane wenten ring GP, pakardin Gede Ngembak, druwen Gedong Kirtya, Singaraja. Ring tetilik puniki, jejering tetilikannyane inggih punika GP (geguritan Purwajati), lan penandang tetilikannyane inggih punika basa sane kaanggen lan gunasarat. Kramaning tetilik sane kaanggen ring tetilik puniki inggih punika observasi lan dokumentasi. Manut Arikunto (1998:36), kramaning cakepan (dokumentasi) inggih punika studi teknik mupulang data antuk munduhang lan nureksain surat sane kasurat sane dados rerepi, prasida dokumen sane kasurat, rupa, miwah sane kasurat sane dados rerepi elektronik. Piranti sane kaanggen wantah GP. Data sane katilik manut ring pahan ring sajeroning basa sane kaanggen lan gunasarat sane wenten ring GP. Data tureksa sane kaanggen ring tetilik puniki inggih punika identifikasi data, reduksi data, klasifikasi data, interpretasi data, lan pamuput baos data.. PIKOLIH LAN TETEPASAN Pikolih Tetilik Ring pikolih tetilik puniki jagi katelatarang indik (1) basa sane kaanggen ring GP, pakardin Gede Ngembak, druwen Gedong Kirtya, Singaraja lan (2) gunasarat sane wenten ring GP, pakardin Gede Ngembak, druwen Gedong Kirtya, Singaraja. Kasujatiannyane geguritan punika nganggen basa Bali lumrah, sakewanten wenten geguritan sane nganggen basa Bali Tengahan inggih punika GP. Manut ring Sulaga (1996:1) nguningayang basa Bali inggih punika sinalih

tunggil basa daerah sane wenten ring panegara Indonesia sane kapliara dahat becik olih krama Bali. Basa Bali dados basa Ibu utawi basa kapertama majeng ring krama Bali, kaanggen dados piranti mabebaosan ring sajeroning pikaryan ring kulawarga miwah ring krama. Antuk punika Basa Bali wantah pendukung ring kebudayaan Bali sane kantun maurip lan ngelimbak ring Bali. Kacingak saking makehnyane penuturnyane, basa Bali didukung olih kirang langkung kalih yuta jiwa lan maduwe tradisi nyurat dadosnyane basa Bali rumasuk basa daerah ageng ring pantaraning basa daerah ring Indonesia. Kawentenan basa Bali maduwe variasi sane dahat meweh santukan medaging sor-singgih basa sane katentuang olih pembicara lan lawan bicara, sakadi sane kauningin saren sami basa Bali punika kabinayang dados tigang variasi inggih punika variasi temporal, regional lan social. Variasi temporal inggih punika variasi basa Bali sane indikasi kesejarahan lan panglimbak basa. Sakadi temporal basa Bali kepah dados basa Bali Kuno sane kasengguh basa Bali Mula utawi Bali Aga, basa Bali Tengahan utawi Kawi Bali lan Basa Bali Kapara sane kasengguh basa Bali Baru utawi basa Bali Modern. Sakadi regional basa Bali kabinayang dados kalih dialek inggih punika dialek Bali Aga (dialek pegunungan) lan dialek daratan (dialek umum) sane makasami puika maduwe ceciri sane matiosan. Manut sakadi dimensi soasial basa Bali punika uning ring sistem sorsinggih basa utawi undagan basa sane dahat rumaket paiketannyane sareng sejarah panglimbak masyarakat Bali sane uning ring sistem wangsa (warna), sane kabinayang dados triwangsa (brahmana, ksatria, wesia) lan jaba. Saking sisi kesejarahan basa Bali sane sampun kauningin ring dimensi temporal ring ajeng, basa Bali Kuno wantah basa Bali sane tertua ring Bali sane makeh kapolihang saking kawigunan ring prasasti 804 caka (882 Masehi) kantos pemerintahan Raja Anak Wungsu warsa 994 caka (1072 Masehi). Taler Sulaga (1996:2) nguningayang indik soroh basa indike punika mawit saking pengaruh kebudayaan Jawa (Hindu) tampak bertambah kuat daweg pamerintahan Anak Wungsu, pengaruh punika kacingak saking basa prasasti sane maosang basa Bali Kuno punika kagentosin antuk basa Jawa Kuno antuk punika kawigunan basa Jawa Kuno dados kebiasaan ring Bali. Indike punika sane ngawinang basa Bali Kuno nenten malih kaanggen santukan sampun kagentosin antuk basa Jawa Kuno. Panglimbak basa Jawa Kuno sane maurip makeh mikolihang pengaruh saking basa Sansekerta. Tiosan ring punika, kantos abad ke- 11 ring Jawa ngelimbak indik ragam basa Jawa Kuno saking basa umum sane kaanggen nyurat metrum asli Indonesia sane kasengguh kidung. Ring sajeroning panglimbaknyane, ring Jawa basa puniki kasengguh basa Jawa Tengahan, lan ngelimbak ring Bali lan berdampingan sareng basa sewai-wai. Ring Bali, basa Jawa Tengahan puniki kasengguh antuk basa Bali Tengahan. Saking sudut kesejarahan, penamaan basa Bali Tengahan puniki nenten ngicalang indik pangelimbak basa Bali Kuno. Basa Bali Tengahan wantah penccampuhan leksikal kruna-kruna basa Jawa Tengahan sareng basa Bali daweg punika. Pengaruh puniki rawuh saking kerajaan Majapahit daweg patih Gajah Mada menguasai Bali. Basa Jawa Tengahan lan basa Jawa Baru sane sampun uning indik

sistem unda-usuk mempengaruhi basa Bali. Antuk punika basa Bali taler uning ring sistem sor-singgih basa utawi undagan basa ring basa Bali daratan. Ring Bali, basa Bali Tengahan maurip becik lan kaanggen olih para pengawi ring sajeroning karya seni sastra. Punika kacingak saking kria sastra sane embas daweg punika minakdi: kidung, tatwa, kalpa sastra, kanda lan babad. Basa Bali Kapara wantah basa Bali sane kantun maurip lan kaanggen ring kontek komunikasi lisan miwah tulis majeng ring krama Bali kantos mangkin. Istilah kepara ring basa Bali inggih punika ketah, lumbrah. Basa Bali Kepara mengenal kalih jenis ejaan inggih punika ejaan aksara Bali lan aksara Latin. Parinama basa Bali Modern puniki krana basa Bali Kepara punika tetep ngelimbak ngantos mangkin. Taler sampun anut ring ceciren sane kawedarang olih Poerbatjaraka (1952:57) inggih punika saking kosa basa wantah kasusun antuk basa Sansekerta, basa Jawa Kuno, basa Jawa Tengahan lan basa Bali, saking strukturnya basa Bali Tengahan berafiksasi utawi berimbuhan lan sane kaping untat basa Bali Tengahan punika nenten uning ring kawentenan unda usuk utawi sor singgih basa, lan struktur ring basa Bali Tengahan punika pateh sakadi struktur ring basa Jawa Kuno. Punika prasida kacingak ring ketusan GP. I Purwajati angucap/ data ja raosang bibi/ nadiang ada yadin tuara/ masih lege titiang bibi/ anake jani mulih/ somahe teka pahuyuk/ jani lantas matakon/ enyen jua ento beli/ nene bawu/ munyinyane sasemonan.(gpps, pada 7) Gunasarat ring GP sane kapertama wenten sane kabaos gunasarat agama/ Makasami kriya sesuratan minakadi kriya sastra tradisional miwah kriya satra modern pemucuk sastra Bali madue gunasarat taler punika wantah tetujon saking pangawi mangda pangawacenyane prasida ngambil gunasarat sane wenten ring sajeroning kriya sastra punika. Nanging ring sajeroning kriya sastra punika sampun janten maduwe gunasarat sane matiosan indik tetujon pangawinyane, krana sakadi nglimbak iraga prasida nyingak naskah Bali pastika sampun manut ring gunasarat agama Hindu Agama inggih punika srada indik kawenten Ida Sang Hyang Widhi indik asung kerta wara nugrahanyane, miwah makasami sane patut lan wenten paiketanyane sareng srada punika, taler tios malih ring sajeroning konteks sosial, teori fungsional nguningayang wantah agama punika piranti anggen nincapang kahuripan budaya lan kesejahteraan lahir bathin majeng ring sane nganut agama punika. Agama inggih punika parindikan sane maduwe artos sane dahat mawiguna majeng ring para jadma, agama punika taler kasengguh dharma sane maduwe tetujon nuntun jadma mangda prasida mikolihang kahuripan sane becik sane marupa kasucian bathin laksana saking budi pekerti lan bagia kawekas ring sajeroning kahuripannyane. Sakadi sane ketah kebaos, suka tan pawali duka sane kadasarin antuk sad ripu sane prasida nuntun atma punika doh saking punarbawa. Tios malih kebaosang agama inggih punika keimanan jadma ring kekuatan sane wenten ring jadma punika, kawiaktyannya kemantapan urip punika rawuh saking desakan sane wenten ring angga sariranyane anggen mikolihang indik kerahayuan lan kerahajengan. Kawisastra punika prasida wenten ring kahuripan jadma sakadi mangkin nenten dados krya sastra

manten, nanging dados sawitra sane maurip, utawi prasida kanggen genah mataken krane medaging indik pikenoh sane becik sane manut sakadi kahuripan jadma sakadi mangkin. Antuk punika kawisastra nenten prasida lempas saking ajaran agama Hindu, krane punika madue paiketan sane dahat rumaket pisan miwah meweh kapalasang. (Bagus,1989:7). Agama Hindu punika maduwe tigang pahan minakadi: tatwa, susila, lan upakara, gunasarat tatwa taler kakepah dados limang pahan inggih punika panca sradha minakdi: sradha ring kawenten Brahman, Atman, Karmapala, Punarbawa, lan sradha kawentenan Moksa. Taler ring GP gunasarat indik sradha kapertama prasida kacingak saking kawenten Ida Sang Hyang Widhi antuk makudangkudang parab minakadi: Hyang Tuduh, Hyang Mangko, lan Hyang Widhi. Lan sradha sane kaping kalih indik kawentenan Atman prasida kacingak saking parilaksana Purwajati sane malaksana becik punika sane ngawinang ipun polih suargan. Sradha sane kaping tiga indik kawentenan Karmapala parida kacingak saking parilaksana Purwajati sane kapagpagin olih widyadari mangda mamargi ka suargan, sradha indik Punarbhawa ring GP punika nenten kacumawisang, miwah sradha sane kaping untat indik moksa punika prasida kacingak saking parilaksana Purwajati sampun prasida masikian sareng Ida Bhatara ring suargan. Susila inggih punika kaweruhan sane kaanggen dados tolak ukur ring sajeroning bersopan santun, ring indike puniki kaanggen ring masawitra sareng krama ring sekitar lan krama sane ageng. Silih sinunggil susila sane wenten ring agama Hindu sane wenten ring awig-awignyane sane kabaos Dasa Yama Brata. Ring agama Hindu punika sane dados tolak fikir. Punika pola-pola kepercayaan, paham filsafat agama Hindu sane maduwe genah sane dahat mautama ring sajeroning susila Hindu. Artos ngeninin indik susila ring ajeng maduwe tetujon sane pateh inggih punika norma mangda kamarginin olih jadma ring sajeroning ngemarginin kahuripan ring jagate duaning dados mahluk sosial. Jadma inggih punika mahluk sane pinih utama kranajadma maduwe kelebihan minakadi maduwe manah, taler prasida melaksana lan prasida minayang parilaksana sane becik lan sane nenten becik. Antuk manah punika jadma prasida ngrereh margi sane becik anggen ngrereh kerahayuan. Malarapan antuk susila punika jadma mautsaha membina hubungan sane harmonis ring pantaraning sasama mahluk sane tiosan. Dadosnyane susila inggih punika ngrereh becik lan nenten becik parilaksana manusa. Ring kamus bahasa Kawi- Indonesia, satia inggih punika, manut, sejati, dapat dipercaya, ajarwa, setia, suka mabaos becik, setia ring kewajiban, sumpah kesucian (pensucian) atau pembersihan (Simpen, 1982:165). Agama Hindu kauningin limang soroh satia sane ketah kabaos Panca Satia inggih punika: 1) satia hredaya inggih punika satia majeng manah, 2) satia wacana inggih punika satia majeng ring wacana, 3) satia samaya inggih punika satia ring samaya, 4) satia laksana inggih punika satia majeng ring parilaksana, 5) satia mitra inggih punika satia ring semeton.saking lalima satia satia ring ajeng, tampak ring GP punika makasami pragina ring ajeng sane kaembahang olih pengawi medaging satia ring ajeng. I Purwajati punika mencerminkan makasami satya. Ipun dados pemimpin ring kulawarga sane dahat kasayangang olih kurenanyane.

Gunasarat kaprawiran ring GP punika kacingak saking parilaksana Mas Kratwa Wijaya sane dahat bijaksana ring sajeroning jagi ngicalang parilaksana Sang Prabhu sane maparilaksana sane nenten becik majeng ring kramanyane, punika sane ngawinang Mas Kratwa Wijaya kasungsung olih para krama sane wenten ring panagara Sindupati. Antuk parilaksana punika sane ngawinang jagate shanti. Sakadi ketusan ring sor puniki: I Maskretawijaya amuwus/ angapa ujar/ aja ko wani ring kami/ tuhu cekap tekapmu/ paritakon ring desanku/ yen ingsun ngurahi mangke/ kita wani maring aku/ tumuli mapatra yuda/ tuwi iba tan patemah// (Adri, pada 66) Gunasarat ring krama inggih punika makasami indik sane becik, sane kesenengin olih krama, mangda gunasarat ring krama prasida becik, antuk punika makeh kakaryanin indik awig-awig, gunasarat ring krama inggih punika jayanti sane kaicen majeng ring samian sane becik, mawiguna lan maduwe kawigunan anggen panglimbak lan kabecikan urip ring jagate sakadi mangkin. Gunasarat punika sane wenten ring GP parsida kacingak ring parilaksana Purwajati sane nenten seneng manyama braya punika sane ngawinang Purwajati makeh sane ngejohin, taler daweg ipun padem makeh kramane sane nenten ngewantu punika sane ngawinang makakalih kurenannyane makarya bambang. Sibarengan ye angucap/ somahnirane ya mati/ pisage sumahur alon/ boneh sangkan iye mati/ layah basange sahi/ gawene tuah meden bangun/ tuara bisa mahangkuhan/ angan ngidih-idih/ ajak makejang/ anak ngadenang mati layah. Gunasarat jadma ring GP prasida kacingak saking para jadma sane ring Sindupati sane ngewantu Maskratwa Wijaya pacang mulang biyangnyane ring tengahing pasih santukan nenten satya ring brata sane kaicen olih Purwajati daweg pacang manuk ring Wisnubhuana. Taler ngeninin parilaksana Sang Prabu sane nenten sumeken ring sajeroning ngeter jagat, sane ngawinang letuh jagat sindupatine antuk marabian sakadi mamaksa mangda prasida maduwe prameswari sane dahat jegeg tur ayu. Juk talinin jani alihang jukung/ pulang ka pasihe/ pianaknyane ya pabinin/ pulang barengang ditu/ Ni Sukaprana mangawuk/ Ni Salin manyerit mangke/ lali san ke iratu/ inggih titiang mangiringang/ pacang matiang pianak. (pupuh Adri, pada 90) Tetepasan Kriya sastra prasida ngicen gegambaran indik kauripan jadma ring aabnyane. Carita sane kawedarang ring kriya sastra (geguritan) nenten madaging imajinasi manten nanging madaging gunasarat sane manut kauripan jadma sakadi mangkin, punika taler sane kawedarang olih Gede Ngembak ring kekawianyane sane mamurda Geguritan Purwajati Geguritan puniki nyihnayang indik pangantenan jadma sane mamadu nyama tur bareng pada briyak-briyuk lan maurip pada twara. Miwah ipun melaksana sane becik nanging yadiastun ipun nenten maduwe artha brana, nanging Purwajati setata melaksana sane becik tur satya ring sajeroning kulawarga. Punika sane ngawinang Purwajati mikolihang genah sane becik. Taler nyaritayang pianak sane mautsaha mangda prasida kacunduk sareng ajinnyane sane sampun mati miwah sampun polih genah ring suargan. Yadiastun

makudang-kudang pikobet sane panggihin pianak minakdi : kacunduk sareng bojog, taru, raksasa, naga, macan, lan sang garuda ritatkala ngrereh ajinnyane nanging sang pianak ngelantur ngrereh ajinnyane yadiastun sampun suwe ring tengahing alas, taler pianak dahat sumeken mangda prasida kacunduk sareng ajinnyane. Nanging antuk kasujatian sang pianak makatiga minakadi: Mas Kratwa Wijaya, I Sepuh Mas, lan Ni Mas Mayani dadosnyane prasida ngemangguhang ajinnyane sane wenten irika ring suargan, sesampune kacunduk sareng ajinnyane. Irika raris sang aji ngandika mangda sang pianak mewali malih ring mercapada santukan biyang cening sampun nenten satya wacana sane aji uningin daweg aji kantun maurip. Irika raris sang pianak mewali ring mercapada pacang ngicen hukuman majeng ring biyangnyane sane kaceburang ring tengahing pasih laminyane siu tiban. Saking pikolih seseleh sane kapertama prasida katelatarang indik makudang-kudang pikolih sane dahat mawiguna ring kahuripan, minakadi basa sane kaanggen ring geguritan sujatinyane nganggen basa Bali Kepara utawi basa Bali Lumrah, sakewanten wenten taler geguritan sane nganggen basa Bali Tengahan (Kawi Bali) inggih punika GP napi mawinan sekadi asapunika, dawning ring GP punika wenten pencampuhan basa inggih punika basa Sansekerta, basa Jawa Kuno, saking basa Jawa Tengahan miwah basa Bali sane kaanggen sakadi mangkin. Ceciren saking kosa basa. Kosa kata basa Bali tengahan punika kasusun saking kruna-kruna basa Sansekerta, kruna-kruna basa Jawa Kuno, kruna-kruna basa Jawa Tengahan, miwah kruna-kruna basa Bali. Ceciren saking strukturnyane Sane kapertama punika wantah basa Bali tengahan berafiksasi/ berimbuhan kidik ring pengater, pengiring miwah kombinasi. Sane kaping kalih mawentuk kruna ulang, kruna majemuk, lan kruna sane maseselan punika kaambil saking kria sastra sane nganggen basa Bali Tengahan. Ceciren khususnyane inggih punika wantah peninggalan basa Bali sane -marupa lontar sane kawentenanya dahat makeh, taler basa Bali Tengahan punika nenten maduwe unda usuk utawi undagan basa santukan kawentenan pengaruh sane dahat kuat saking system basa Jawa Kuno sane nenten uning ring unda usuk punika. Dadosnyane prasida kacutetang wantah basa Bali Tengahan punika maduwe struktur sane pateh sareng struktur ring basa Jawa Kuno utawi basa Kawi. Taler GP punika anggen titi pengancan risajeroning melaksana santukan makeh medaging indik paplajahan sane ngawinang sareng sami prasida melaksana sane becik. Taler ring GP puniki madue indik pikenoh majeng ring kahuripan sakadi mangkin, napi mawinan sakadi asapunika, santukan ring era globalisasi sakadi mangkin akeh para jana miwah para karma nenten urati malih ring kawentenan indik basa. Nika mawinan nyelehin indik basa sane kaanggen ring GP mangda para jana miwah para krama sane wenten ring Bali punika mangda prasida uning ring sajeroning soroh basa sane wenten ring sajeroning kria sastra minakadi: basa Sansekerta, basa Jawa Kuno, basa Bali, basa Tengahan miwah sane tiosan. Taler ring tetilikan punika maduwe tetujon mangda prasida ngelestariang miwah ngelimbakang malih indik kasusastraan Bali purwa minakadi : Geguritan mangda nenten sakadi mangkin makeh para jadma sane wenten ring Bali ngansan rered mlajahin indik geguritan. Dumogi antuk kakrianin indik seseleh basa sane kaanggen miwah gunasarat

punika ngawinang para jana meled mlajahin kasusastraan Bali. Saking pikolih seseleh sane kaping kalih prasida katelatarang indik makudang pikolih sane dahat mawiguna ring kahuripan sakadi mangkin. Gunasarat sane wenten ring GP inggih punika gunasarat agama/religius, gunasarat satya, gunasarat kaprawiran, gunasarat jadma, miwah gunasarat kahuripan krama. Gunasarat sane pinih akeh sane wenten ring GP inggih punika gunasarat agama/religious. Gunasarat ring geguritan puniki sampun kasarengin antuk teori-teori sane relevan. Kasujatiaanya pengawi mendominasi GP puniki antuk gunasarat agama/ religious krana pangawi pacang nguningin mangda pangwacen pamucuknyane ring karma Bali mangda sadar ring sajeroning maurip ring jagate. Antuk ngawacen GP puniki, pangawi mangda prasida subakti ring Ida Sang Hyang Widhi indik pikaryannyane sakadi mangkin. Dwaning ring aab sakadi mangkin sampun makeh bencana-bencana sane wenten, napi mawinan sakadi asapunika, santukan para adma sane mangkin sampun nenten cumpu malih indik kawentenan Ida Sang Hyang widhi. Gunasarat satya ring GP puniki kauningayang indik kasatyan Purwajati mamadu sareng kalih, yadiastu katemu suka miwah duka maksami pragina sane wenten ring GP puniki satata bareng-bareng. Miwah ring GP puniki tercermin kasatyaan kurenannyane sane satata adung yadiastun sabilang wai ngajeng miwah nginum sane sarwa jelek. Taler yadiastun ipun lacur tur dekil nanging ipun tetep bagia. Gunasarat kaprawiran ring GP kagamabarang saking parilaksana sane becik saking pragina sane wenten ring geguritan. Kepahlawanan mapaiketan sareng parilaksana sane becik tue manut ring sastra agama. Ring GP punika kacingak parilaksana Mas Kratwa Wijaya sane ngewaliang malih Negara sinduapatine mangda ajeg malih, mangda nenten negarane letuh. Gunasarat ring krama sajeroning GP kauningayang ring kahuripan para pragina. Ring teori katelatarang gunasarat ring krama sane maduwe paiketan individu siki sareng individu sane tiosan sane wenten ring karma. Mangda sapunapi jadma punika masolah, sapunapi jadma punika muputang sajeroning pikobet, indik puniki sampun wenten ring parilaksana pragina ring GP. Sajeroning kriya sastra tata cara pangawi ngaryanin indik gunasarat puniki dahat mabinayan, sakadi ring GP, pangawi ngaryanin gunasarat punika sampun sami indik gunasarat punika kawedarang ring geguritan punika, mangda prasida kauningi olih sang pangwacen. Ring GP puniki gunasarat kauningayang mangda pangwacen nenten meweh ngrereh gunasarat ring GP punika. Pamuput Saking Saking tetepasan adyaya IV ngeninin indik seseleh basa sane kaaanggen miwah gunasarat sane wenten ring GP, pakardin Gede Ngembak, druwen Gedong Kirtya, Singaraja. Kapolihang kalih tetingkesan inggih punika (1) tetingkesan saking basa sane kaanggen ring GP, pakardin Gede Ngembak, druwen Gedong Kirtya, Singaraja. (2) tetingkesan indik gunasarat ring GP, pakardin Gede Ngembak, druwen Gedong Kirtya, Singaraja. Pemaparan ngeninin indik makakalih tetingkesan punika prasida kacingak ring sor puniki. Basa sane kaanggen ring GP, pakardin Gede Ngembak, druwen Gedong Kirtya, Singaraja. Nenten wenten wenten tios inggih

punika wantah nganggen basa Bali Tengahan (Bali Kawi). Santukan ring GP punika wenten pencampuhan basa inggih punika basa Sansekerta, basa Jawa Kuno, Basa Jawa Tengahan, miwah basa Bali sane kaanggen sakadi mangkin. Gunasarat sane wenten ring GP, pakardin Gede Ngembak, druwen Gedong Kirtya, Singaraja. Inggih punika gunasarat agama/religius, satya, jadma, kaprawiran lan gunasarat sane wenten ring krama. Gunasarat agama punika mencakup gunasarat filsafat lan gunasarat susila. Gunasarat filsafat ring GP maosang indik kemahakuasaan Ida Sang Hyang Widhi ring sajeroning tugas lan fungsinyane. Kapustakaan Arikunto, S. 1998. Prosedur Penelitian : Suatu Pendekatan Praktis. Yogyakarta : Rineka Cipta.\ Bararon, 1982. pengantar teori filologi. Yogyakarta: Universitas Gajah Mada. Moleong, Lexy J. 1990. Metodologi penelitian kualitatif. Bandung : PT Remaja Rosdakria. Nikayana, I Nyoman. 2005. Kasusastraan Bali. Denpasar Tinggen, I Nengah. 1986. Aneka sarining geguritan. Singaraja. Rhika Dewata