Prosiding Seminar Nasional Manajemen Teknologi XV Program Studi MMT-ITS, Surabaya 4 Pebruari 2012

Ukuran: px
Mulai penontonan dengan halaman:

Download "Prosiding Seminar Nasional Manajemen Teknologi XV Program Studi MMT-ITS, Surabaya 4 Pebruari 2012"

Transkripsi

1 HIBRIDASI ALGORITMA BIOGEOGRAPHY BASED OPTIMIZATION DENGAN DIFFERENTIAL EVOLUTION DAN PARTICLE SWARM OPTIMIZATION (PBBO) PADA FUNGSI UNIMODAL DAN MULTIMODAL Suci Ariani., Budi Santosa, dan Stefanus Eko Wiratno Optimasi Sistem Industri, Program Pasca Sarjana Jurusan Teknik Industri, Institut Teknologi Sepuluh Nopember, Surabaya. suci_iso_s2its@yahoo.com ABSTRAK Metode Metaheuristik mengalami kemajuan pesat baik dalam teknik solusinya maupun aplikasinya. Tesis ini membahas mengenai salah satu metode metaheuristik yaitu Biogeography Based Optimization (BBO). BBO sendiri memiliki kelebihan dalam membagi solusinya dengan populasi lain. BBO masih dalam masa pertumbuhan dan masih dapat lebih ditingkatkan lagi. Pada penelitian sebelumnya, BBO sudah pernah dikembangkan pada saat memilih island (BBO/ES), menentukan proses imigrasi atau tidak (BBO/RE), dan pada saat mutasi (DBBO). Namun, belum ada penelitian pada saat pembangkitan populasi. Pada tesis ini, metode BBO dengan Differential Evolution pada penelitian sebelumnya dihibridasi dengan Particle Swarm Optimization (PSO) pada saat pembangkitan populasi. Penggunaan PSO karena solusinya mudah konvergen dan terdapat referensi mengenai tahap-tahap hibridasi BBO dan PSO. Hibridasi DBBO dan PSO ini diujikan pada fungsi unimodal dan multimodal sama seperti penelitian sebelumnya. Kata Kunci: Biogeography Based Optimization, Differential Evolution, Particle Swarm Optimization, Fungsi Unimodal dan Multimodal PENDAHULUAN Metode metaheuristik berkembang secara signifikan baik dari segi teknik penyelesaiannya maupun aplikasinya. Santosa dan Willy (2011) mengatakan bahwa para peneliti telah menunjukkan kemampuan metode ini dalam memecahkan permasalahan kombinatorial dengan skala yang cukup besar dengan waktu komputasional yang kompetitif. Masalah penelitian yang muncul di sini adalah perlu adanya pengembangan metode metaheuristik yang lebih banyak mengingat masing-masing metode memiliki hasil yang baik pada fungsi-fungsi tertentu, sehingga masing-masing metode metaheuristik tidak memiliki hasil yang pasti baik di semua fungsi, namun hanya di beberapa fungsi. Algoritma heuristik memiliki kelebihan dan kekurangan masing-masing. Maka, diperlukan adanya hibridasi algoritma agar dapat mengkombinasikan keuntungan masing-masing algoritma dan mencegah kekurangan-kekurangannya. Du dkk. (2009) mengatakan bahwa pada saat yang bersamaan, tidak ada algoritma yang dapat mencegah hasil yang setengah-setengah pada suatu masalah tertentu, masing-masing algoritma heuristik memiliki keuntungan yang kuat, kekurangan, ketidakpastian parameter, dan hasil yang berbeda pada jenis masalah yang berbeda dan hibrid algoritma heuristik bisa mendapatkan hasil yang secara signifikan lebih baik dibandingkan algoritma heuristik yang tunggal. Banyak sekali pendekatan yang masuk kategori metaheuristik diantaranya Biogeography Based Optimization (BBO) dan Particle Swarm Optimization (PSO). Metode A-17-1

2 Biogeography Based Optimization (BBO) perlu dikembangkan karena mengalami perkembangan dengan berbagai variasi dan telah diaplikasikan pada berbagai masalah optimasi. Boussaid dkk. (2011) mengatakan bahwa metode BBO masih dalam masa pertumbuhan dan masih dapat untuk lebih ditingkatkan. Dari sini dapat diketahui bahwa metode BBO memiliki potensi dikembangkan agar didapat BBO yang efisien. Biogeography Based Optimization ( BBO) sendiri memiliki kelebihan dibandingkan metode metaheuristik sejenis, yaitu solusinya secara langsung membagi atribut mereka dengan solusi lain (S imon, 2008). Kennedy dan Everhart (1995) mengatakan bahwa PSO memiliki keunikan yaitu segerombolan partikel solusi potential terbang melalui ruang multidimensi dan mempercepat menuju solusi lebih baik. Pada penelitian sebelumnya, studi-studi yang pernah dilakukan dimana BBO telah mengalami beberapa perkembangan dengan berbagai variasi antara lain Oppositional Biogeography- Based optimization (OBBO), modifikasi BBO yang menggabungkan sifat dari Evolutionary Strategies (BBO/ES), modifikasi menggunakan pendekatan Immigration Refusal (BBO/RE) dan modifikasi kombinasi keduanya yaitu BBO/ES/RE, serta hibridasi BBO dengan Differential Evolution (DBBO). BBO juga telah diaplikasikan pada beberapa masalah optimasi diantaranya sensor selection, optimal reactive power flow dan lain sebagainya. Simon (2008) mengatakan bahwa BBO telah diaplikasikan pada fungsi tujuan dan masalah sensor selection, dan menunjukkan bahwa hasil yang didapat lebih baik dari metode berdasarkan populasi lainnya. BBO telah berhasil diimplementasikan untuk menyelesaikan masalah Optimal Reactiv Power Flow untuk meminimasi kehilangan tenaga aktiv (Bhattacharya dkk., 2010). Pada Tabel 1 dapat dilihat fakta dari penelitian sebelumnya, yaitu keunggulan metode Biogeography Based Optimization (BBO) dibandingkan dengan metode lain seperti PSO dan DE. Juga dibandingkan dengan metode hibrid lain seperti BBO/ES, BBO/RE, BBO/ES/RE, pada fungsi-fungsi unimodal dan multimodal. Tabel 1 Penelitian Sebelumnya Penulis Metode Fungsi terbaik (Du dkk., 2009) (Ma, 2010) BBO/ES BBO/RE BBO/ES/RE BBO PSO Ackley Griewank Penalti 2 Quartic Rastrigrin Rosenbrock Schwefel 1.2 Schewefel 2.21 Schewefel 2.22 Schewefel 2.26 Sphere Step Tidak ada Fletcher Penalty 1 Rastrigrin Schewefel 2.22 Step Sphere Model, Schwefel s Problem 2.22, Schwefel s Problem 1.2, Schwefel s Problem 2.21, Generalized Rosenbrock s function, Quartic, Rastrigin, Ackley, Penalized 2 Step, Generalized Schewefel s 2.26, Griewank, Penalized 1 A-17-2

3 (Boussaid dkk., 2011) BBO DE DBBO Fletcher Schewefel 2.26 Schewefel s 2.22 Schewefel 1.2 Rosenbrock Ackley Schewefel 2.21 Griewank Penalized 1 Penalized 2 Sphere Step Quartic noise Metode Biogeography Based Optimization (BBO) dan Particle Swarm Optimization (PSO) masing-masing memiliki kelebihan dan kekurangan. Pertama mengenai kelebihan, metode BBO menurut Simon (2008) bahwa solusi BBO secara langsung membagi atribut mereka dengan solusi lain. Lohokare dkk. (2010) mengatakan bahwa tidak seperti solusi PSO, Genetic Algorithm (GA) dan BBO tidak memiliki kecenderungan untuk mengumpul dalam kelomopk yang sama karena tipe baru dari operator mutasi. Kelebihan metode PSO menurut Kennedy dan Everhart (1995) yaitu segerombolan partikel solusi potensial terbang melalui ruang multidimensi dan mempercepat menuju solusi lebih baik. Premalatha dan Natarajan (2009) mengatakan bahwa solusi PSO cepat konvergen dibandingkan GA, Simulated Annealing (SA) dan lainnya. Shelokar dkk. (2007) mengatakan bahwa PSO merupakan teknik optimasi yang kuat untuk memecahkan masalah multimodal. Dilain sisi, metode-metode ini juga memiliki kekurangan. Lohokare (2010) mengatakan bahwa konvergensi BBO ke optimum adalah lambat karena terjebak dalam eksplorasi kemampuannya. Das dkk. (2008) mengatakan bahwa konvergensi PSO terlalu cepat ke minimum lokal, sehingga memiliki banyak kesempatan untuk menemukan solusi lebih baik perlahan-lahan juga pendekatan lain yang dibutuhkan PSO adalah untuk mencegah partikel bergerak terlalu dekat satu sama lain sehingga keberagaman bisa dipertahankan dan untuk keluar dari terjebak dalam minimum lokal. BBO memiliki kemampuan mencari solusi lebih baik menuju optimal namun lambat menuju konvergen sedangkan PSO cepat menuju konvergen namun kurang mampu mencari solusi lebih baik menuju optimal. Sehingga, diperlukan hibrid BBO dan PSO agar didapat sebuah algoritma yang memiliki kemampuan mencari solusi lebih baik menuju optimal dan cepat menuju konvergen. Penelitian yang dilakukan oleh Shelokar dkk. (2007), pada tahap satu mengaplikasikan PSO, kemudian tahap dua mengimpelementasikan Ant Colony Optimization (ACO). Penelitian yang dilakukan oleh Premalatha dan Natarajan (2009) yaitu untuk mencegah konvergen secara prematur, update Gbest diubah dengan menghibrid PSO dan GA. Dari kedua penelitian ini adalah PSO diletakkan pada tahap satu dan kontrol selanjutnya dilakukan oleh ACO atau GA untuk mengeksplor kemampuan PSO. BBO sendiri memiliki kemampuan dalam mengeksplor solusi agar lebih optimal. Pada tesis ini, hibridasi dilakukan yaitu pada tahap 1 adalah PSO, pada tahap 2 adalah BBO yang telah dihibrid dengan DE. Masing-masing metode ini memiliki fungsi PSO agar cepat konvergen, BBO untuk mengeksplor kemampuan menuju solusi lebih optimal, dan DE untuk mencegah stagnasi dan memberi keragaman pada BBO. Fungsi fungsi Unimodal dan Multimodal Pada tesis ini, fungsi-fungsi yang diujikan adalah fungsi unimodal dan fungsi multimodal. Fungsi unimodal jika hanya terdapat satu global optimal. Dalam kasus ini, masalahnya adalah algoritma optimasi harus menghindari konvergensi prematur dengan lokal optimal. A-17-3

4 ( ) = (2.1) (2.2) ʹ. ( ) = + ( ) = ( 1) (2. 3) Fungsi multimodal memiliki lebih dari satu optimal, namun bisa memiliki satu atau lebih global optimal. Dalam kasus ini, kehadiran beberapa solusi optimal dengan kebaikan yang sama memunculkan masalah bagaimana sebuah algoritma dapat menemukan semua global optimal. (2.4) ʹ. ( ) = ( ) = 10cos(2 + 10) (2.5) ( ) = cos(2 ) (2.6) (Bouusaid dkk., 2011) METODE Biogeography Based Optimization dengan Differential Evolution dan Particle Swarm Optimization Algoritma PBBO adalah sebagai berikut : a. Inisialisasi parameter gabungan PSO, DE dan BBO antara lain : c1, c2, CR,F, n, E, I, mmax, elit. b. Inisialisasi penghitung, MaxGen. c. Inisialisasi random populasi d. Tentukan Gbest, dan Pbest e. Tentukan kecepatan awal f. Hitung kecepatan semua partikel g. Mendapatkan solusi awal, Xi PBBO h. Mengevaluasi Fungsi i. Mengurutkan fungsi j. Perbarui Xi dengan DE k. Memetakan HSI ke jumlah spesies l. Melakukan proses migrasi m. Melakukan proses mutasi n. Melakukan elitisme sehingga didapatkan solusi PBBO baru o. Kembali ke langkah (d) hingga MaxGen terpenuhi Lebih jelasnya dapat dilihat pada Gambar 1. A-17-4

5 Update berdasarkan Particle Swarm Optimization Kontrol selanjutnya dilakukan dengan Biogeography Based Optimization dengan Differential Evolution Gambar 1 Diagram Alir Hibridasi Biogeography Based Optimization dengan Differential Evolution dan Particle Swarm Optimization (PBBO) A-17-5

6 HASIL DAN PEMBAHASAN Biogeography Based Optimization (BBO) Tabel 1 Hasil Pada Fungsi Unimodal Sphere Schwefel's 2,22 RosenBrock f t(s) f t(s) f t(s) Replikasi 1,0000 0,0963 0,0312 0,0145 0, ,3218 0,0312 Replikasi 2,0000 0,0000 0,0312 0,0775 0, ,1741 0,0156 Replikasi 3,0000 0,0532 0,0156 0,6256 0, , Replikasi 4,0000 0,0001 0,0156 0,0029 0, , Replikasi 5,0000 0,0114 0,0156 0,0025 0, , Replikasi 6,0000 0,0201 0,0156 0,0204 0, , Replikasi 7,0000 0,1085 0,0156 0,1442 0, , Replikasi 8,0000 0,0452 0,0312 0,1385 0,0156 8, Replikasi 9,0000 0,1719 0,0156 0,0988 0, , Replikasi 10,0000 0,0374 0,0156 0,0002 0, , Rata-rata 0,0544 0,0203 0,1125 0, ,1878 0,0234 Tabel 2 Hasil Pada Fungsi Multimodal Schewfel 2.26 Rastrigin Ackley f t(s) f t(s) f t(s) Replikasi 1, ,1231 0,0312 1,4430 0,0156 4,3370 0,4430 Replikasi 2,0000 9,8970 0,0312 1,9120 0,0156 3,0000 0,9120 Replikasi 3, ,3421 0,0156 1,1459 0,0000 3,7338 0,1459 Replikasi 4, ,4563 0,0157 1,2871 0,0000 3,2453 0,2871 Replikasi 5, ,7865 0,0158 1,6266 0,0156 3,3230 0,0312 Replikasi 6, ,0100 0,0159 1,8553 0,0156 3,8370 0,0312 Replikasi 7, ,7118 0,0160 1,1174 0,0156 2,3420 0,0156 Replikasi 8, ,2453 0,0161 1,2717 0,0156 3,4563 0,0157 Replikasi 9, ,1231 0,0162 1,3428 0,0312 3,7865 0,0158 Replikasi 10,0000 9,8970 0,0163 1,2591 0,0156 3,3450 0,0158 rata-rata 11,2592 0,0190 1,4261 0,0140 3,4406 0,1913 Pengujian dilakukan pada 10 kali replikasi untuk mengetahui perbandingan hasil di setiap replikasi. Hasil yang didapat tidak jauh berbeda dengan hasil dari jurnal, dengan t adalah waktu dalam sekon untuk mengetahui kecepatan konvergensinya. A-17-6

7 Biogeography Based Optimization dengan Differential Evolution dan Particle Swarm Optimization Sphere Schwefel's 2,22 RosenBrock f t(s) f t(s) f t(s) Replikasi 1,0000 0,4914 0,0156 0,4430 0, ,3071 0,0312 Replikasi 2,0000 0,4857 0,0156 0,9120 0, ,0100 0,0312 Replikasi 3,0000 0,1802 0,0000 0,1459 0, ,7118 0,0156 Replikasi 4,0000 0,8665 0,0000 0,2871 0, ,2453 0,0157 Replikasi 5,0000 0,3503 0,0156 0,6266 0, ,1231 0,0158 Replikasi 6,0000 0,0135 0,0156 0,8553 0,0156 9,8970 0,0159 Replikasi 7,0000 0,4220 0,0156 0,0174 0, ,3421 0,0160 Replikasi 8,0000 0,1755 0,0156 0,2707 0, ,4563 0,0161 Replikasi 9,0000 0,0818 0,0312 0,3428 0, ,7865 0,0162 Replikasi 10,0000 0,3845 0,0156 0,2591 0, ,3451 0,0163 Rata-rata 0,3451 0,0140 0,4160 0, ,7224 0,0190 Schewfel 2.26 Rastrigin Ackley f t(s) f t(s) f t(s) Replikasi 1,0000 7,7310 0,0112 2,4430 0,0056 2,2270 0,4430 Replikasi 2,0000 9,8970 0,0112 2,9220 0,0056 2,0000 0,9020 Replikasi 3,0000 7,3421 0,0156 2,2459 0,0000 2,7228 0,0459 Replikasi 4, ,4563 0,0157 2,2872 0,0000 2,2252 0,2870 Replikasi 5, ,7865 0,0158 2,6266 0,0056 2,2220 0,0302 Replikasi 6,0000 7,0100 0,0159 2,8553 0,0056 2,8270 0,0302 Replikasi 7,0000 7,7118 0,0160 2,2274 0,0056 2,2220 0,0056 Replikasi 8,0000 7,2453 0,0161 2,2727 0,0056 2,2562 0,0057 Replikasi 9,0000 7,7310 0,0162 2,3428 0,0302 2,7865 0,0058 Replikasi 10,0000 9,8970 0,0161 2,2592 0,0056 2,2250 0,0058 rata-rata 8,7808 0,0150 2,4482 0,0069 2,3714 0,1761 Hasil menggunakan hybrid menunjukkan bahwa waktu konvergen pada fungsi Sphere, RosenBrock, dan Rastrigin, juga hasil yang didapat relatif lebih kecil dibandingkan Biogeography Based Optimization (BBO) asli. KESIMPULAN DAN SARAN Kesimpulan yang bisa diambil bahwa metode hibridasi Biogeography Based Optimization dengan Differential Evolution dan Particle Swarm Optimization mendapatkan hasil yang lebih baik dibandingkan Biogeography Based Optimization (BBO) asli pada beberapa fungsi. Hal ini dapat dilihat dari waktu konvergensi dan nilai f yang menunjukkan hasil solusinya. Saran yang bisa diberikan adalah agar kedepannya metode hibridasi ini bisa diaplikasikan pada kasus nyata seperti Traveling Salesman Problem (TSP) dan sebagainya. A-17-7

8 DAFTAR PUSTAKA Allen, A. W Habitat suitability index models: Beaver. U.S. Dept. Int., Fish Wildl. Servo FWS/OBS-82/ pp. Arthur, R. Wilson, E.(1967), The Theory Of Island Biogeography, Princeton, New Jersey Bhattacharya,A. Member. IEEE. and Chattopadhyay P.(2010), Solution Of Optimal Reactiv Power Flow Using Biogeography Based Optimization, World Academy Of Science, Engineering and Technology Boussaid, I. Chatterjee, A. Siarry, P. Nacer, M. (2011), Two-Stage Update Biogeography- Based Optimization Using Differential Evolution Algorithm (DBBO), Computers & Operations Research 38 (2011) Das, S. Abraham, A. Konar, A. Particle Swarm Optimization And Differential Evolution Algorithms: Technical Analysis, Applications And Hybridization Perspectives. in Computational Intelligence(SCI) 116, 1 38 (2008) Du, D. Simon, D. and Ergezer M.(2009), Biogeography-Based Optimization Combined with Evolutionary Strategy and Immigration Refusal, Department of Electrical and Computer Engineering, Cleveland State University Cleveland, Ohio, USA Ergezer, M. Simon, D. Du, D. (2009 ), Oppositional Biogeography-Based Optimization. In:SMC 09: Proceedings of the 2009 IEEE international conference on systems Kennedy, J. And Everhart, R. C. (1995), Particle Swarm Optimization. In Proceedings of the IEEE International Conference on Neural Networks,1995, Perth, Australia, vol.4, pp Kundra, H. Sood, M. (2010), Cross-Country Path Finding Using Hybrid approach of PSO and BBO. International Journal Of Computer Applications ( ) Volume7-No.6, Spetember 2010 Lohokare, M.R, Pattnaik, S.S, Devi, S. Panigrahi, B.K. Das, S and Jagdhav, D.G. (2010). Discrete Variables Function Optimization Using Accelerated Biogeography-Based Optimization. National Institute of Technical Teachers Training and Research Chandigarh, India Ma, H. (2010). An Analysis Of The Equilibrium of Migration Models For Biogeography Based Optimization. Information. Sciences 180 (2010) Premalatha, K dan Natarajan, A.M.(2009). Hybrid PSO and GA For Global Maximization. Int. J. Open Problems Compt. Math., Vol. 2, No. 4, December 2009 Santosa, B. dan Willy, P. (2011), Metode Metaheuristik: Konsep dan Implementasi, Guna Widya A-17-8

9 Shelokar, P.S. Siarry, P. Jayaraman, V.K. Kulkarni, B.D.(2007). Particle Swarm And Ant Colony Algorithms Hybridized For Improved Continous Optimization. Applied Mathematics and Computation 188 (2007) Simon, D. (2008). Biogeography Based Optimization, IEEE TRANSACTIONS ON EVOLUTIONARY COMPUTATION, VOL. 12, NO. 6, DECEMBER 2008 Zhang,W. Xie,X.(2003), DEPSO: Hybrid Particle Swarm with Differential Evolution Operator, IEEE International Conference on Systems, Man & Cybernetics (SMCC), Washington D C, USA, 2003: Zhang, C. Ning, J. Lu, Shuai. Ouyang, D. Ding, T.(2009). A Novel Hybrid Differential Evolution And Particle Swarm Optimization Algorithm For Unconstrained Optimization. Operations Research Letters 37 (2009) 117_122 A-17-9

SWARM GENETIC ALGORITHM, SUATU HIBRIDA DARI ALGORITMA GENETIKA DAN PARTICLE SWARM OPTIMIZATION. Taufan Mahardhika 1

SWARM GENETIC ALGORITHM, SUATU HIBRIDA DARI ALGORITMA GENETIKA DAN PARTICLE SWARM OPTIMIZATION. Taufan Mahardhika 1 SWARM GENETIC ALGORITHM, SUATU HIBRIDA DARI ALGORITMA GENETIKA DAN PARTICLE SWARM OPTIMIZATION Taufan Mahardhika 1 1 Prodi S1 Kimia, Sekolah Tinggi Analis Bakti Asih 1 taufansensei@yahoo.com Abstrak Swarm

Lebih terperinci

KOMBINASI ALGORITMA DIFFERENTIAL EVOLUTION DENGAN ITERATED GREEDY UNTUK PERMASALAHAN TRAVELING SALESMAN PROBLEM (TSP)

KOMBINASI ALGORITMA DIFFERENTIAL EVOLUTION DENGAN ITERATED GREEDY UNTUK PERMASALAHAN TRAVELING SALESMAN PROBLEM (TSP) KOMBINASI ALGORITMA DIFFERENTIAL EVOLUTION DENGAN ITERATED GREEDY UNTUK PERMASALAHAN TRAVELING SALESMAN PROBLEM (TSP) Ong Andre Wahju Riyanto * ABSTRAKSI Penelitian ini ditujukan untuk memperbaiki kelemahan

Lebih terperinci

PENJADWALAN TRUK PADA SISTEM CROSS DOCKING DENGAN PENYIMPANAN SEMENTARA DENGAN ALGORITMA HYBRID CROSS ENTROPY GENETIC ALGORITHM

PENJADWALAN TRUK PADA SISTEM CROSS DOCKING DENGAN PENYIMPANAN SEMENTARA DENGAN ALGORITMA HYBRID CROSS ENTROPY GENETIC ALGORITHM PENJADWALAN TRUK PADA SISTEM CROSS DOCKING DENGAN PENYIMPANAN SEMENTARA DENGAN ALGORITMA HYBRID CROSS ENTROPY GENETIC ALGORITHM PENELITI : Pristi Dwi Puspitasari 2507 100 003 DOSEN PEMBIMBING : Ir. Budi

Lebih terperinci

PENYELESAIAN PERMASALAHAN TRAVELLING SALESMAN PROBLEM MENGGUNAKAN ALGORITMA DIFFERENTIAL EVOLUTION

PENYELESAIAN PERMASALAHAN TRAVELLING SALESMAN PROBLEM MENGGUNAKAN ALGORITMA DIFFERENTIAL EVOLUTION PENYELESAIAN PERMASALAHAN TRAVELLING SALESMAN PROBLEM MENGGUNAKAN ALGORITMA DIFFERENTIAL EVOLUTION Heri Awalul Ilhamsah Jurusan Teknik Industri Universitas Trunojoyo Email: hilhamsah@gmail.com ABSTRAK

Lebih terperinci

PENENTUAN JALUR TERPENDEK PADA APLIKASI OJEK ONLINE GO-JEK DENGAN PROBABILISTIC NEURAL NETWORK (PNN) DAN PARTICLE SWARM OPTIMIZATION (PSO)

PENENTUAN JALUR TERPENDEK PADA APLIKASI OJEK ONLINE GO-JEK DENGAN PROBABILISTIC NEURAL NETWORK (PNN) DAN PARTICLE SWARM OPTIMIZATION (PSO) PENENTUAN JALUR TERPENDEK PADA APLIKASI OJEK ONLINE GO-JEK DENGAN PROBABILISTIC NEURAL NETWORK (PNN) DAN PARTICLE SWARM OPTIMIZATION (PSO) Levina Fitri Rahmawati, Isnandar Slamet, dan Diari Indriati Program

Lebih terperinci

PENYELESAIAN PERMASALAHAN MULTI-OBJECTIVE HYBRID FLOW SHOP SCHEDULING DENGAN ALGORITMA MODIFIED PARTICLE SWARM OPTIMIZATION

PENYELESAIAN PERMASALAHAN MULTI-OBJECTIVE HYBRID FLOW SHOP SCHEDULING DENGAN ALGORITMA MODIFIED PARTICLE SWARM OPTIMIZATION PENYELESAIAN PERMASALAHAN MULTI-OBJECTIVE HYBRID FLOW SHOP SCHEDULING DENGAN ALGORITMA MODIFIED PARTICLE SWARM OPTIMIZATION Fiqihesa Putamawa 1), Budi Santosa 2) dan Nurhadi Siswanto 3) 1) Program Pascasarjana

Lebih terperinci

Perbandingan Kombinasi Genetic Algorithm Simulated Annealing dengan Particle Swarm Optimization pada Permasalahan Tata Letak Fasilitas

Perbandingan Kombinasi Genetic Algorithm Simulated Annealing dengan Particle Swarm Optimization pada Permasalahan Tata Letak Fasilitas Jurnal Teknik Industri, Vol. 12, No. 2, Desember 2010, 119-124 ISSN 1411-2485 Perbandingan Kombinasi Genetic Algorithm Simulated Annealing dengan Particle Swarm Optimization pada Permasalahan Tata Letak

Lebih terperinci

1. BAB I PENDAHULUAN. 1.1 Latar Belakang

1. BAB I PENDAHULUAN. 1.1 Latar Belakang 1. BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Secara umum sistem tenaga listrik terdiri dari pusat pembangkit, saluran transmisi dan pusat beban. Perkembangan beban sistem saat ini sudah tidak sesuai dengan

Lebih terperinci

Jaringan Syaraf Tiruan dengan Pembelajaran Algoritma Genetika dan Diversitas untuk Deteksi Kelas Penyakit

Jaringan Syaraf Tiruan dengan Pembelajaran Algoritma Genetika dan Diversitas untuk Deteksi Kelas Penyakit Jaringan Syaraf Tiruan dengan Pembelajaran Algoritma Genetika dan Diversitas untuk Deteksi Kelas Penyakit Abidatul Izzah 1), Ratih Kartika Dewi 2) 1)2) Jurusan Teknik Informatika ITS Surabaya Jl. Teknik

Lebih terperinci

PERANCANGAN ALGORITMA BELAJAR JARINGAN SYARAF TIRUAN MENGGUNAKAN PARTICLE SWARM OPTIMIZATION (PSO)

PERANCANGAN ALGORITMA BELAJAR JARINGAN SYARAF TIRUAN MENGGUNAKAN PARTICLE SWARM OPTIMIZATION (PSO) Jurnal POROS TEKNIK, Volume 5, No. 1, Juni 2013 : 18-23 PERANCANGAN ALGORITMA BELAJAR JARINGAN SYARAF TIRUAN MENGGUNAKAN PARTICLE SWARM OPTIMIZATION (PSO) Nurmahaludin (1) (1) Staf Pengajar Jurusan Teknik

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang

BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Pembangunan daerah perkotaan atau city development memiliki beberapa aspek penting salah satunya adalah logistik perkotaan atau city logistics. Alasan mengapa city

Lebih terperinci

BAB 1 PENDAHULUAN. 1.1 Latar Belakang

BAB 1 PENDAHULUAN. 1.1 Latar Belakang 12 BAB 1 PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Masalah penjadwalan secara umum adalah aktifitas penugasan yang berhubungan dengan sejumlah kendala, sejumlah kejadian yang dapat terjadi pada suatu periode waktu

Lebih terperinci

MODIFIKASI ALGORITMA SYMBIOTIC ORGANISMS SEARCH UNTUK TRAVELING SALESMAN PROBLEM

MODIFIKASI ALGORITMA SYMBIOTIC ORGANISMS SEARCH UNTUK TRAVELING SALESMAN PROBLEM MODIFIKASI ALGORITMA SYMBIOTIC ORGANISMS SEARCH UNTUK TRAVELING SALESMAN PROBLEM Muhammad Isnaini Hadiyul Umam 1), Budi Santosa 2), dan Nurhadi Siswanto 3) 1) Program Magister Teknik Industri, Institut

Lebih terperinci

TEKNIK Vol. V, No. 2 PERBANDINGAN PERFORMANSI ALGORITMA CROSS ENTROPY (CE) DINAMIKA DAN ALGORITMA PARTICLE SWARM OPTIMIZATION (PSO) PADA

TEKNIK Vol. V, No. 2 PERBANDINGAN PERFORMANSI ALGORITMA CROSS ENTROPY (CE) DINAMIKA DAN ALGORITMA PARTICLE SWARM OPTIMIZATION (PSO) PADA 53 PERBANDINGAN PERFORMANSI ALGORITMA CROSS ENTROPY (CE) DINAMIKA DAN ALGORITMA PARTICLE SWARM OPTIMIZATION (PSO) PADA TEKNIK Vol. V, No. 2 PENYELESAIAN PERMASALAHAN FLOWSHOP SCHEDULING Dosen Fakultas

Lebih terperinci

BAB 2 LANDASAN TEORI

BAB 2 LANDASAN TEORI BAB 2 LANDASAN TEORI 2.1 Travelling Salesman Problem (TSP) Travelling Salesmen Problem (TSP) termasuk ke dalam kelas NP hard yang pada umumnya menggunakan pendekatan heuristik untuk mencari solusinya.

Lebih terperinci

Jurnal Ilmiah Komputer dan Informatika (KOMPUTA) OPTIMASI FUNGSI KEANGGOTAAN FUZZY BERBASIS ALGORITMA MODIFIED PARTICLE SWARM OPTIMIZATION

Jurnal Ilmiah Komputer dan Informatika (KOMPUTA) OPTIMASI FUNGSI KEANGGOTAAN FUZZY BERBASIS ALGORITMA MODIFIED PARTICLE SWARM OPTIMIZATION 58 OPTIMASI FUNGSI KEANGGOTAAN FUZZY BERBASIS ALGORITMA MODIFIED PARTICLE SWARM OPTIMIZATION Rimbun Siringoringo, Zakarias Situmorang ringorbnsrg@gmail.com, zakarias65@yahoo.com Mahasiswa Magister Teknik

Lebih terperinci

PENGEMBANGAN ALGORITMA DIFFERENTIAL EVOLUTION UNTUK PENJADWALAN FLOW SHOP MULTI OBYEKTIF DENGAN BANYAK MESIN ABSTRAK

PENGEMBANGAN ALGORITMA DIFFERENTIAL EVOLUTION UNTUK PENJADWALAN FLOW SHOP MULTI OBYEKTIF DENGAN BANYAK MESIN ABSTRAK PENGEMBANGAN ALGORITMA DIFFERENTIAL EVOLUTION UNTUK PENJADWALAN FLOW SHOP MULTI OBYEKTIF DENGAN BANYAK MESIN Rudi Nurdiansyah Jurusan Teknik Industri, Fakultas Teknologi Industri, Institut Teknologi Sepuluh

Lebih terperinci

OPTIMASI PUSAT KLASTER MENGGUNAKAN ALGORITMA FAST GENETIC KMEAN PADA DATA BERDISTRIBUSI NORMAL

OPTIMASI PUSAT KLASTER MENGGUNAKAN ALGORITMA FAST GENETIC KMEAN PADA DATA BERDISTRIBUSI NORMAL OPTIMASI PUSAT KLASTER MENGGUNAKAN ALGORITMA FAST GENETIC KMEAN PADA DATA BERDISTRIBUSI NORMAL Budi Nur Iman, Entin Martiana K, Umi Sa adah Politeknik Elektronika Negeri Surabaya (PENS), ITS Surabaya,

Lebih terperinci

FUNGSI ACKLEY DAN PENCARIAN NILAI OPTIMUMNYA MENGGUNAKAN ALGORITMA STROBERI. Muhamad Fadilah Universitas Jenderal Soedirman

FUNGSI ACKLEY DAN PENCARIAN NILAI OPTIMUMNYA MENGGUNAKAN ALGORITMA STROBERI. Muhamad Fadilah Universitas Jenderal Soedirman Prosiding Seminar Nasional Matematika dan Terapannya 06 p-issn : 550-0384; e-issn : 550-039 FUNGSI ACKLEY DAN PENCARIAN NILAI OPTIMUMNYA MENGGUNAKAN ALGORITMA STROBERI Muhamad Fadilah Universitas Jenderal

Lebih terperinci

Improved Particle Swarm Optimization untuk Menyelesaikan Permasalahan Part Type Selection dan Machine Loading pada Flexible Manufacturing System (FMS)

Improved Particle Swarm Optimization untuk Menyelesaikan Permasalahan Part Type Selection dan Machine Loading pada Flexible Manufacturing System (FMS) Improved Particle Swarm Optimization untuk Menyelesaikan Permasalahan Part Type Selection dan Machine Loading pada Flexible Manufacturing System (FMS) Wayan Firdaus Mahmudy Program Teknologi Informasi

Lebih terperinci

PERENCANAAN SUMBER DAYA PADA PROYEK DENGAN MENGGUNAKAN METODE ANT COLONY

PERENCANAAN SUMBER DAYA PADA PROYEK DENGAN MENGGUNAKAN METODE ANT COLONY PERENCANAAN SUMBER DAYA PADA PROYEK DENGAN MENGGUNAKAN METODE ANT COLONY Niken A. Savitri, I Nyoman Pujawan, Budi Santosa Jurusan Teknik Industri, Fakultas Teknologi Industri Institut Teknologi Sepuluh

Lebih terperinci

ANALISIS PENGATURAN INDIVIDU CROSSOVER DAN MUTASI ALGORITMA GENETIKA STUDI KASUS TRAVELLING SALESMAN PROBLEM

ANALISIS PENGATURAN INDIVIDU CROSSOVER DAN MUTASI ALGORITMA GENETIKA STUDI KASUS TRAVELLING SALESMAN PROBLEM ANALISIS PENGATURAN INDIVIDU CROSSOVER DAN MUTASI ALGORITMA GENETIKA STUDI KASUS TRAVELLING SALESMAN PROBLEM Sean Coonery Sumarta* 1 1 Program Studi Teknik Informatika, Universitas Atma Jaya Makassar,

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN. jumlah ketersediaan yang semakin menipis dan semakin mahal, membuat biaya

BAB I PENDAHULUAN. jumlah ketersediaan yang semakin menipis dan semakin mahal, membuat biaya BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Pembangkit Listrik di Indonesia pada umumnya merupakan pembangkit listrik thermal. Kebutuhan pembangkit thermal terhadap bahan bakar fosil dengan jumlah ketersediaan

Lebih terperinci

PENGEMBANGAN ALGORITMA PARTICLE SWARM OPTIMIZATION UNTUK OPTIMALISASI DISPERSI BATCH PADA PROSES PRODUKSI

PENGEMBANGAN ALGORITMA PARTICLE SWARM OPTIMIZATION UNTUK OPTIMALISASI DISPERSI BATCH PADA PROSES PRODUKSI PENGEMBANGAN ALGORITMA PARTICLE SWARM OPTIMIZATION UNTUK OPTIMALISASI DISPERSI BATCH PADA PROSES PRODUKSI Misra Hartati 1, Iwan Vanany 2, Budi Santosa 3 Jurusan Teknik Industri, Fakultas Teknologi Industri,

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN. 1.1 Latar Belakang

BAB I PENDAHULUAN. 1.1 Latar Belakang BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Pertumbuhan ekonomi dan perkembangan teknologi suatu daerah mengakibatkan kebutuhan tenaga listrik akan semakin meningkat, baik yang berhubungan dengan bidang industri,

Lebih terperinci

BAB 2 TINJAUAN PUSTAKA

BAB 2 TINJAUAN PUSTAKA BAB 2 TINJAUAN PUSTAKA 2.1. Penelitian Terdahulu Penelitian dilakukan dengan meninjau penelitianpenelitian terdahulu yang berkaitan. Tinjauan pustaka akan mengetahui faktor-faktor yang perlu diperhatikan

Lebih terperinci

OPTIMASI PENCAPAIAN TARGET PADA SIMULASI PERENCANAAN JALUR ROBOT BERGERAK DI LINGKUNGAN DINAMIS

OPTIMASI PENCAPAIAN TARGET PADA SIMULASI PERENCANAAN JALUR ROBOT BERGERAK DI LINGKUNGAN DINAMIS OPTIMASI PENCAPAIAN TARGET PADA SIMULASI PERENCANAAN JALUR ROBOT BERGERAK DI LINGKUNGAN DINAMIS Yisti Vita Via Jurusan Teknik Informatika, Fakultas Teknologi Informasi, Institut Teknologi Sepuluh Nopember

Lebih terperinci

Prosiding Seminar Nasional Matematika dan Pendidikan Matematika ISBN: Tuban, 24 Mei 2014

Prosiding Seminar Nasional Matematika dan Pendidikan Matematika ISBN: Tuban, 24 Mei 2014 Prosiding Seminar Nasional Matematika dan Pendidikan Matematika PENCARIAN PROPORSI PENAMBAHAN BEKATUL PADA MO- CORIN YANG BAIK DIKONSUMSI OLEH PENDERITA KOLES- TEROL DENGAN MENGGUNAKAN ALGORITMA GENETIK

Lebih terperinci

OPTIMALISASI TRAVELLING SALESMAN WITH TIME WINDOWS (TSPTW) DENGAN ALGORITMA SEMUT

OPTIMALISASI TRAVELLING SALESMAN WITH TIME WINDOWS (TSPTW) DENGAN ALGORITMA SEMUT OPTIMALISASI TRAVELLING SALESMAN WITH TIME WINDOWS (TSPTW) DENGAN ALGORITMA SEMUT Budi Prasetyo Wibowo, Purwanto, dansusy Kuspambudi Andaini Universitas Negeri Malang ABSTRAK: Travelling Salesman Problem

Lebih terperinci

Dynamic Optimal Power Flow dengan kurva biaya pembangkitan tidak mulus menggunakan Particle Swarm Optimization

Dynamic Optimal Power Flow dengan kurva biaya pembangkitan tidak mulus menggunakan Particle Swarm Optimization JURNAL TEKNIK POMITS Vol. 3, No. 1, (2014) ISSN: 2337-3539 (2301-9271 Print) B-24 Dynamic Optimal Power Flow dengan kurva biaya pembangkitan tidak mulus menggunakan Particle Swarm Optimization Afif Nur

Lebih terperinci

Algoritma Evolusi Topik Lanjut Pada GA

Algoritma Evolusi Topik Lanjut Pada GA Algoritma Evolusi Topik Lanjut Pada GA Imam Cholissodin imam.cholissodin@gmail.com Pokok Bahasan 1. Hybrid Genetic Algorithms (HGAs) 2. Parallel Genetic Algorithms (PGAs) 3. Nilai Parameter Adaptif 4.

Lebih terperinci

Tutorial Particle Swarm Optimization

Tutorial Particle Swarm Optimization Tutorial Particle Swarm Optimization Budi Santosa Teknik Industri, ITS Kampus ITS, Sukolilo Surabaya E-mails: budi s@ie.its.ac.id 1 Pahuluan Particle swarm optimization, disingkat sebagai PSO, didasarkan

Lebih terperinci

PENERAPAN KOMBINASI ALGORITMA GEOMETRIC DIFFERENTIAL EVOLUTION DAN SISTEM FUZZY DALAM PENYELESAIAN TRAVELLING SALESMAN PROBLEM (TSP) TUGAS AKHIR

PENERAPAN KOMBINASI ALGORITMA GEOMETRIC DIFFERENTIAL EVOLUTION DAN SISTEM FUZZY DALAM PENYELESAIAN TRAVELLING SALESMAN PROBLEM (TSP) TUGAS AKHIR PENERAPAN KOMBINASI ALGORITMA GEOMETRIC DIFFERENTIAL EVOLUTION DAN SISTEM FUZZY DALAM PENYELESAIAN TRAVELLING SALESMAN PROBLEM (TSP) TUGAS AKHIR Diajukan sebagai salah satu syarat untuk memperoleh gelar

Lebih terperinci

Optimisasi Injeksi Daya Aktif dan Reaktif Dalam Penempatan Distributed Generator (DG) Menggunakan Fuzzy - Particle Swarm Optimization (FPSO)

Optimisasi Injeksi Daya Aktif dan Reaktif Dalam Penempatan Distributed Generator (DG) Menggunakan Fuzzy - Particle Swarm Optimization (FPSO) TESIS Optimisasi Injeksi Daya Aktif dan Reaktif Dalam Penempatan Distributed Generator (DG) Menggunakan Fuzzy - Particle Swarm Optimization (FPSO) Dosen Pembimbing : Prof. Ir. Mochamad Ashari, M.Eng. Ph.D

Lebih terperinci

Hibridisasi Simulated Annealing dengan Algorithm Evolutionary dalam Penyelesaian Travelling Salesman problem (TSP)

Hibridisasi Simulated Annealing dengan Algorithm Evolutionary dalam Penyelesaian Travelling Salesman problem (TSP) Hibridisasi Simulated Annealing dengan Algorithm Evolutionary dalam Penyelesaian Travelling Salesman problem (TSP) Erdiwansyah *1, Taufik A. Gani *2, Yuwaldi Away *3 # Magister Teknik Elektro Program Pascasarjana

Lebih terperinci

Penyelesaian {0,1}-Knapsack Problem dengan Algoritma Soccer League Competition

Penyelesaian {0,1}-Knapsack Problem dengan Algoritma Soccer League Competition Penyelesaian {0,1}-Knapsack Problem dengan Algoritma Soccer League Competition Muji Prasetyo Iryanto, Sri Mardiyati Departemen Matematika, Fakultas Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam, Universitas Indonesia,

Lebih terperinci

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

BAB II TINJAUAN PUSTAKA 6 BAB II TINJAUAN PUSTAKA Pada bagian pada bagian ini akan diuraikan tentang tinjauan pustaka dan landaran teori yang sesuai dengan ACO dan AG. 2.1 Algoritma Ant Colony Optimization Secara umum pencarian

Lebih terperinci

KONSEP ALGORITMA GENETIK BINER UNTUK OPTIMASI PERENCANAAN JADWAL KEGIATAN PERKULIAHAN

KONSEP ALGORITMA GENETIK BINER UNTUK OPTIMASI PERENCANAAN JADWAL KEGIATAN PERKULIAHAN Jurnal Teknik dan Ilmu Komputer KONSEP ALGORITMA GENETIK BINER UNTUK OPTIMASI PERENCANAAN JADWAL KEGIATAN PERKULIAHAN (Binary Genetic Algorithm Concept to Optimize Course Timetabling) Iwan Aang Soenandi

Lebih terperinci

PENELITI : Fiqihesa Putamawa

PENELITI : Fiqihesa Putamawa PENGEMBANGAN ALGORITMA BEE SWARM OPTIMIZATION UNTUK PENYELESAIAN CONTAINER STOWAGE PROBLEM PENELITI : Fiqihesa Putamawa 2507 100 064 DOSEN PEMBIMBING : Ir. Budi Santosa, M.S., Ph.D Contents PENDAHULUAN

Lebih terperinci

1 BAB I PENDAHULUAN. 1.1 Latar Belakang dan Permasalahan

1 BAB I PENDAHULUAN. 1.1 Latar Belakang dan Permasalahan 1 BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang dan Permasalahan Fokus dalam bidang teknologi saat ini tidak hanya berada pada proses pengembangan yang disesuaikan dengan permasalahan yang dapat membantu manusia

Lebih terperinci

OPTIMASI PART TYPE SELECTION AND MACHINE LOADING PROBLEMS PADA FMS MENGGUNAKAN METODE PARTICLE SWARM OPTIMIZATION

OPTIMASI PART TYPE SELECTION AND MACHINE LOADING PROBLEMS PADA FMS MENGGUNAKAN METODE PARTICLE SWARM OPTIMIZATION OPTIMASI PART TYPE SELECTION AND MACHINE LOADING PROBLEMS PADA FMS MENGGUNAKAN METODE PARTICLE SWARM OPTIMIZATION Wayan Firdaus Mahmudy Program Studi Ilmu Komputer, Program Teknologi Informasi dan Ilmu

Lebih terperinci

BAB 5 KESIMPULAN DAN SARAN

BAB 5 KESIMPULAN DAN SARAN 5.1 Kesimpulan BAB 5 KESIMPULAN DAN SARAN Berdasarkan uji coba dan evaluasi terhadap perangkat lunak yang dibangun, dapat diambil kesimpulan sebagai berikut : 1. Analisa rata-rata nilai optimum fungsi

Lebih terperinci

Particle Swarm Optimization

Particle Swarm Optimization Particle Swarm Optimization Budi Santosa Dosen Teknik Industri ITS Surabaya Email: budi_s@ie.its.ac.id Tutorial ini disadur dari buku: Budi Santosa dan Paul Willy, Metoda Metaheuristik, Konsep dan Implementasi,

Lebih terperinci

BAB 1 PENDAHULUAN. bagian dalam pekerjaan. Dalam melakukan pemasangan kabel perlu

BAB 1 PENDAHULUAN. bagian dalam pekerjaan. Dalam melakukan pemasangan kabel perlu BAB 1 PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Bagi perusahaan kontraktor perumahan, pemasangan kabel menjadi bagian dalam pekerjaan. Dalam melakukan pemasangan kabel perlu dilakukan perencanaan urutan rumah yang

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN. yang dikerjakan pada beberapa buah mesin (Rosnani Ginting, 2009). Pekerjaan

BAB I PENDAHULUAN. yang dikerjakan pada beberapa buah mesin (Rosnani Ginting, 2009). Pekerjaan BAB I PENDAHULUAN 1.1. Latar Belakang Penjadwalan adalah pengurutan pengerjaan produk secara menyeluruh yang dikerjakan pada beberapa buah mesin (Rosnani Ginting, 2009). Pekerjaan yang akan diselesaikan

Lebih terperinci

Prosiding ISSN : Algoritma Penjadwalan Perkuliahan dengan Kasus Team Teaching dengan Metode Vertex Coloring Graph

Prosiding ISSN : Algoritma Penjadwalan Perkuliahan dengan Kasus Team Teaching dengan Metode Vertex Coloring Graph Algoritma Penjadwalan Perkuliahan dengan Kasus Team Teaching dengan Metode Vertex Coloring Graph Nelly Oktavia Adiwijaya a, Slamin b a Program Studi Sistem Informasi Universitas Jember Jl. Kalimantan 37

Lebih terperinci

Rekonfigurasi Jaring Distribusi untuk Meminimalkan Kerugian Daya menggunakan Particle Swarm Optimization

Rekonfigurasi Jaring Distribusi untuk Meminimalkan Kerugian Daya menggunakan Particle Swarm Optimization Rekonfigurasi Jaring Distribusi untuk Meminimalkan Kerugian Daya menggunakan Particle Swarm Optimization Stephan, Adi Soeprijanto Fakultas Teknologi Industri Jurusan Teknik Elektro Program Studi Teknik

Lebih terperinci

1 BAB I PENDAHULUAN. 1.1 Latar Belakang

1 BAB I PENDAHULUAN. 1.1 Latar Belakang 1 BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Listrik pada abad ini sudah merupakan kebutuhan primer yang tidak bisa tergantikan. Karena pentingnya listrik ini, sistem yang menyuplai dan mengalirkan listrik ini

Lebih terperinci

PENGEMBANGAN ALGORITMA CROSS ENTROPY- GENETIC ALGORITHM UNTUK MENYELESAIKAN CAPACITATED LOCATION- ROUTING PROBLEM

PENGEMBANGAN ALGORITMA CROSS ENTROPY- GENETIC ALGORITHM UNTUK MENYELESAIKAN CAPACITATED LOCATION- ROUTING PROBLEM PENGEMBANGAN ALGORITMA CROSS ENTROPY- GENETIC ALGORITHM UNTUK MENYELESAIKAN CAPACITATED LOCATION- ROUTING PROBLEM M. Firdias Aulia Baskoro W. 1, *), Budi Santosa 2), Yudha Prasetyawan 3) 1) Pasca Sarjana

Lebih terperinci

PENERAPAN ALGORITMA CODEQ UNTUK MENYELESAIKAN PERMASALAHAN JOB SHOP SCHEDULING

PENERAPAN ALGORITMA CODEQ UNTUK MENYELESAIKAN PERMASALAHAN JOB SHOP SCHEDULING PENERAPAN ALGORITMA CODEQ UNTUK MENYELESAIKAN PERMASALAHAN JOB SHOP SCHEDULING Dosen Pembimbing: 1. Yudha Prasetyawan, S.T. M.Eng 2. Ir. Budi Santosa, M.S., Ph.D. Oleh: M Bisyrul Jawwad 2507100069 Pendahuluan

Lebih terperinci

Aplikasi GIS Berbasis J2ME Pencarian Jalur Terpendek Menggunakan Algoritma Particle Swarm Optimization (PSO) Di Kabupaten Bangkalan

Aplikasi GIS Berbasis J2ME Pencarian Jalur Terpendek Menggunakan Algoritma Particle Swarm Optimization (PSO) Di Kabupaten Bangkalan The 13 th Industrial Electronics Seminar 2011 (IES 2011) Electronic Engineering Polytechnic Institute of Surabaya (EEPIS), Indonesia, October 26, 2011 Aplikasi GIS Berbasis J2ME Pencarian Jalur Terpendek

Lebih terperinci

BAB II TINJAUAN PUSTAKA. Job shop scheduling problem (JSSP) adalah permasalahan optimasi

BAB II TINJAUAN PUSTAKA. Job shop scheduling problem (JSSP) adalah permasalahan optimasi BAB II TINJAUAN PUSTAKA 2.1 Job Shop Scheduling Problem (JSSP) Job shop scheduling problem (JSSP) adalah permasalahan optimasi kombinatorial. Misalkan terdapat n buah job atau pekerjaan, yaitu J 1, J 2,,

Lebih terperinci

ANALISIS ALGORITMA SEMUT UNTUK PEMECAHAN MASALAH PENUGASAN

ANALISIS ALGORITMA SEMUT UNTUK PEMECAHAN MASALAH PENUGASAN ANALISIS ALGORITMA SEMUT UNTUK PEMECAHAN MASALAH PENUGASAN Zainudin Zukhri Jurusan Teknik Informatika, Fakultas Teknologi Industri, Universitas Islam Indonesia Kampus Terpadu UII Jl Kaliurang Km 14.5 Yogyakarta

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN. lebih efektif dan efisien karena akan melewati rute yang minimal jaraknya,

BAB I PENDAHULUAN. lebih efektif dan efisien karena akan melewati rute yang minimal jaraknya, BAB I PENDAHULUAN A. Latar Belakang Distribusi merupakan proses penyaluran produk dari produsen sampai ke tangan masyarakat atau konsumen. Kemudahan konsumen dalam mendapatkan produk yang diinginkan menjadi

Lebih terperinci

Rekonfigurasi jaring distribusi untuk meningkatkan indeks keandalan dengan mengurangi rugi daya nyata pada sistem distribusi Surabaya.

Rekonfigurasi jaring distribusi untuk meningkatkan indeks keandalan dengan mengurangi rugi daya nyata pada sistem distribusi Surabaya. 1 Rekonfigurasi jaring distribusi untuk meningkatkan indeks keandalan dengan mengurangi rugi daya nyata pada sistem distribusi Surabaya. M Fachri, Sjamsjul Anam Jurusan Teknik Elektro-FTI, Institut Teknologi

Lebih terperinci

OPTIMASI PENJADWALAN CERDAS MENGGUNAKAN ALGORITMA MEMETIKA

OPTIMASI PENJADWALAN CERDAS MENGGUNAKAN ALGORITMA MEMETIKA OPTIMASI PENJADWALAN CERDAS MENGGUNAKAN ALGORITMA MEMETIKA Muhammad Arief Nugroho 1, Galih Hermawan, S.Kom., M.T. 2 1, 2 Universitas Komputer Indonesia Jl. Dipatiukur No. 112-116, Bandung 40132 E-mail

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang

BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Listrik dewasa ini menjadi salah satu kebutuhan yang sangat penting bagi kehidupan manusia. Teknologi dan ilmu pengetahuan yang tidak pernah henti perkembangannya mendorong

Lebih terperinci

PREPROCESSING DATA DAN REPRESENTASI ORGANISME ALGORITMA SYMBIOTIC ORGANISMS SEARCH PADA PERMASALAHAN PENJADWALAN PRAKTIKUM PERGURUAN TINGGI

PREPROCESSING DATA DAN REPRESENTASI ORGANISME ALGORITMA SYMBIOTIC ORGANISMS SEARCH PADA PERMASALAHAN PENJADWALAN PRAKTIKUM PERGURUAN TINGGI PREPROCESSING DATA DAN REPRESENTASI ORGANISME ALGORITMA SYMBIOTIC ORGANISMS SEARCH PADA PERMASALAHAN PENJADWALAN PRAKTIKUM PERGURUAN TINGGI Hendrawan Armanto 1), C. Pickerling 2), Eka Rahayu Setyaningsih

Lebih terperinci

PENERAPAN ALGORITMA HYBRID CROSS ENTROPY-GENETIC ALGORITHM DALAM PENYELESAIAN RESOURCE-CONSTRAINED PROJECT SCHEDULING PROBLEM

PENERAPAN ALGORITMA HYBRID CROSS ENTROPY-GENETIC ALGORITHM DALAM PENYELESAIAN RESOURCE-CONSTRAINED PROJECT SCHEDULING PROBLEM PENERAPAN ALGORITMA HYBRID CROSS ENTROPY-GENETIC ALGORITHM DALAM PENYELESAIAN RESOURCE-CONSTRAINED PROJECT SCHEDULING PROBLEM Nur Rahmawati 1), Budi Santosa 2) 1) Jurusan Teknik Industri, Institut Teknologi

Lebih terperinci

KATA PENGANTAR. Bukit Jimbaran, Agustus 2017 Penyusun. A.A. Gde Ari Sudana

KATA PENGANTAR. Bukit Jimbaran, Agustus 2017 Penyusun. A.A. Gde Ari Sudana ABSTRAK Masalah kepadatan lalu lintas merupakan hal umum yang dijumpai di kotakota besar, salah satunya di Kota Denpasar. Salah satu faktor penyebabnya adalah banyaknya jumlah kendaraan pribadi. Solusi

Lebih terperinci

Pemilihan Jalur Evakuasi Dalam Keadaan Darurat Menggunakan Algoritma Quantum Ant-Colony

Pemilihan Jalur Evakuasi Dalam Keadaan Darurat Menggunakan Algoritma Quantum Ant-Colony Pemilihan Jalur Evakuasi Dalam Keadaan Darurat Menggunakan Algoritma Quantum Ant-Colony Path Selection In Emergency Evacuation Using Quantum Ant- Colony Algorithm Fransisca Arvevia I A 1, Jondri 2, Anditya

Lebih terperinci

VEHICLE ROUTING PROBLEM UNTUK DISTRIBUSI BARANG MENGGUNAKAN ALGORITMA SEMUT

VEHICLE ROUTING PROBLEM UNTUK DISTRIBUSI BARANG MENGGUNAKAN ALGORITMA SEMUT VEHICLE ROUTING PROBLEM UNTUK DISTRIBUSI BARANG MENGGUNAKAN ALGORITMA SEMUT Agung Hadhiatma 1*, Alexander Purbo 2* 1,2 Program Studi Informatika, Fakultas Sains dan Teknologi, Universitas Sanata Dharma

Lebih terperinci

Algoritma Cross Entropy Untuk Optimalisasi Penjadwalan Pertandingan Kompetisi Liga Super Indonesia. Andhika Eko Prasetyo

Algoritma Cross Entropy Untuk Optimalisasi Penjadwalan Pertandingan Kompetisi Liga Super Indonesia. Andhika Eko Prasetyo Algoritma Cross Entropy Untuk Optimalisasi Penjadwalan Pertandingan Kompetisi Liga Super Indonesia Andhika Eko Prasetyo Latar Belakang 1. Struktur dari Kompetisi Liga Super. 2. Geografis Indonesia yang

Lebih terperinci

Algoritma Modified Simulated Annealing untuk Menyelesaikan Airport Gate Assignment Problem (Studi Kasus Bandara Soekarno-Hatta)

Algoritma Modified Simulated Annealing untuk Menyelesaikan Airport Gate Assignment Problem (Studi Kasus Bandara Soekarno-Hatta) Disusun Oleh : Siti Dwi Rahmawati NRP 2510100144 Pembimbing : Prof. Ir. Budi Santosa, M.S., Ph.D NIP 19690512 199402 1001 JURUSAN TEKNIK INDUSTRI FAKULTAS TEKNOLOGI INDUSTRI INSTITUT TEKNOLOGI SEPULUH

Lebih terperinci

Implementasi Metode Pairwise Comparison pada Uji Kinerja Varian Metode Kecerdasan Buatan pada Penyelesaian Masalah TSP

Implementasi Metode Pairwise Comparison pada Uji Kinerja Varian Metode Kecerdasan Buatan pada Penyelesaian Masalah TSP JURNAL TEKNIK POMITS Vol. 2, No. 1, (201) ISSN: 2337-3539 (2301-9271 Print) 1 Implementasi Metode Pairwise Comparison pada Uji Kinerja Varian Metode Kecerdasan Buatan pada Penyelesaian Masalah TSP Muhammad

Lebih terperinci

PERFORMANCE ALGORITMA GENETIKA (GA) PADA PENJADWALAN MATA PELAJARAN

PERFORMANCE ALGORITMA GENETIKA (GA) PADA PENJADWALAN MATA PELAJARAN PERFORMANCE ALGORITMA GENETIKA (GA) PADA PENJADWALAN MATA PELAJARAN Eva Desiana, M.Kom Pascasarjana Teknik Informatika Universitas Sumatera Utara, SMP Negeri 5 Pematangsianta Jl. Universitas Medan, Jl.

Lebih terperinci

Seminar Nasional Aplikasi Teknologi Informasi 2004 Yogyakarta, 19 Juni 2004

Seminar Nasional Aplikasi Teknologi Informasi 2004 Yogyakarta, 19 Juni 2004 Seminar Nasional Aplikasi Teknologi Informasi 2004 Yogyakarta, 19 Juni 2004 Penyelesaian Masalah Penugasan dengan Algoritma Genetika Zainudin Zukhri Jurusan Teknik Informatika, Fakultas Teknologi Industri,

Lebih terperinci

Algoritma Genetika Ganda untuk Capacitated Vehicle Routing Problem

Algoritma Genetika Ganda untuk Capacitated Vehicle Routing Problem JURNAL SAINS DAN SENI ITS Vol. 4, No.2, (2015) 2337-3520 (2301-928X Print) A-19 Algoritma Genetika Ganda untuk Capacitated Vehicle Routing Problem Muhammad Luthfi Shahab dan Mohammad Isa Irawan Matematika,

Lebih terperinci

PERBANDINGAN KINERJA METODE K-HARMONIC MEANS DAN PARTICLE SWARM OPTIMIZATION UNTUK KLASTERISASI DATA

PERBANDINGAN KINERJA METODE K-HARMONIC MEANS DAN PARTICLE SWARM OPTIMIZATION UNTUK KLASTERISASI DATA PERBANDINGAN KINERJA METODE K-HARMONIC MEANS DAN PARTICLE SWARM OPTIMIZATION UNTUK KLASTERISASI DATA Ahmad Saikhu, Yoke Okta 2 Jurusan Teknik Informatika, Fakultas Teknologi Informasi, Institut Teknologi

Lebih terperinci

Gambar 1.1 Contoh Ilustrasi Kasus CVRP 13

Gambar 1.1 Contoh Ilustrasi Kasus CVRP 13 BAB I PENDAHULUAN 1.1. Latar Belakang Vehicle Routing Problem (VRP) merupakan konsep umum yang digunakan untuk semua permasalahan yang melibatkan perancangan rute optimal untuk armada kendaraan yang melayani

Lebih terperinci

OPTIMASI GENETIC ALGORITHM DENGAN SIMULATED ANNEALING UNTUK MULTIPLE DEPOT CAPACITATED VEHICLE ROUTING PROBLEM

OPTIMASI GENETIC ALGORITHM DENGAN SIMULATED ANNEALING UNTUK MULTIPLE DEPOT CAPACITATED VEHICLE ROUTING PROBLEM OPTIMASI GENETIC ALGORITHM DENGAN SIMULATED ANNEALING UNTUK MULTIPLE DEPOT CAPACITATED VEHICLE ROUTING PROBLEM Aditya Permana 1, Mahmud Dwi Sulistiyo 2, Gia Septiana Wulandari 3 1,2,3 Prodi S1 Teknik Informatika,

Lebih terperinci

TABU SEARCH SEBAGAI LOCAL SEARCH PADA ALGORITMA ANT COLONY UNTUK PENJADWALAN FLOWSHOP

TABU SEARCH SEBAGAI LOCAL SEARCH PADA ALGORITMA ANT COLONY UNTUK PENJADWALAN FLOWSHOP Jurnal Teknik Industri, Vol. 11, o. 2, Desember 2009, pp. 188-194 ISS 1411-2485 TABU SEARCH SEBAGAI LOCAL SEARCH PADA ALGORITMA AT COLO UTUK PEJADWALA FLOWSHOP Iwan Halim Sahputra, Tanti Octavia, Agus

Lebih terperinci

Prosiding Seminar Nasional Manajemen Teknologi XX Program Studi MMT-ITS, Surabaya 1 Februari 2014

Prosiding Seminar Nasional Manajemen Teknologi XX Program Studi MMT-ITS, Surabaya 1 Februari 2014 PENGEMBANGAN ALGORITMA DIFFERENTIAL EVOLUTION (DE) UNTUK MENYELESAIKAN PERMASALAHAN TATA LETAK FASILITAS DENGAN LUAS AREA BERBEDA (UNEQUAL AREA FACILITY LAYOUT PROBLEM) M. Bisyrul Jawwad 1), Budi Santosa

Lebih terperinci

LOGO PENGEMBANGAN METODE HYBRID TABU SEARCH-CROSS ENTROPY UNTUK PENJADWALAN FLOWSHOP

LOGO PENGEMBANGAN METODE HYBRID TABU SEARCH-CROSS ENTROPY UNTUK PENJADWALAN FLOWSHOP LOGO PENGEMBANGAN METODE HYBRID TABU SEARCH-CROSS ENTROPY UNTUK PENJADWALAN FLOWSHOP Oleh : Muhammad Fahmi L. 2506 100 080 Pembimbing : Ir. Budi Santosa, M.Sc., Ph.D Ko-Pembimbing : Stefanus Eko Wiratno,

Lebih terperinci

IMPLEMENTASI METODE ANT COLONY OPTIMIZATION UNTUK PEMILIHAN FITUR PADA KATEGORISASI DOKUMEN TEKS

IMPLEMENTASI METODE ANT COLONY OPTIMIZATION UNTUK PEMILIHAN FITUR PADA KATEGORISASI DOKUMEN TEKS IMPLEMENTASI METODE ANT COLONY OPTIMIZATION UNTUK PEMILIHAN FITUR PADA KATEGORISASI DOKUMEN TEKS Yudis Anggara Putra Chastine Fatichah Jurusan Teknik Informatika, Fakultas Teknologi Informasi, Institut

Lebih terperinci

OPTIMASI MULTI TRAVELLING SALESMAN PROBLEM (M-TSP) UNTUK DISTRIBUSI PRODUK PADA HOME INDUSTRI TEKSTIL DENGAN ALGORITMA GENETIKA

OPTIMASI MULTI TRAVELLING SALESMAN PROBLEM (M-TSP) UNTUK DISTRIBUSI PRODUK PADA HOME INDUSTRI TEKSTIL DENGAN ALGORITMA GENETIKA OPTIMASI MULTI TRAVELLING SALESMAN PROBLEM (M-TSP) UNTUK DISTRIBUSI PRODUK PADA HOME INDUSTRI TEKSTIL DENGAN ALGORITMA GENETIKA Agung Mustika Rizki, Wayan Firdaus Mahmudy, Gusti Eka Yuliastuti Program

Lebih terperinci

DAFTAR ACUAN. Sites Through Gis And Bim Integration. Journal of. Information Technology in Construction, 17,

DAFTAR ACUAN. Sites Through Gis And Bim Integration. Journal of. Information Technology in Construction, 17, DAFTAR ACUAN [1]. Irizarry. J., Karan, E. P. 2012. Optimizing Location Of Tower Cranes [2]. Irizarry. J., Karan, E. P. 2012. Optimizing Location Of Tower Cranes [3]. Al-Hussein, M., Niaz, M., A., Yu, H.,

Lebih terperinci

Analisis Komparasi Genetic Algorithm dan Firefly Algorithm pada Permasalahan Bin Packing Problem

Analisis Komparasi Genetic Algorithm dan Firefly Algorithm pada Permasalahan Bin Packing Problem Analisis Komparasi Genetic Algorithm dan Firefly Algorithm pada Permasalahan Bin Packing Problem Adidtya Perdana Sekolah Tinggi Teknik Harapan Medan Jl. H.M. Jhoni No. 70 C Medan adid.dana@gmail.com Abstrak

Lebih terperinci

FRAGILE IMAGE WATERMARKING BERBASIS DCT DENGAN OPERATOR EVOLUSI HYBRID OF PARTICLE SWARM OPTIMIZATION

FRAGILE IMAGE WATERMARKING BERBASIS DCT DENGAN OPERATOR EVOLUSI HYBRID OF PARTICLE SWARM OPTIMIZATION FRAGILE IMAGE WATERMARKING BERBASIS DCT DENGAN OPERATOR EVOLUSI HYBRID OF PARTICLE SWARM OPTIMIZATION Ronsen Purba 1, Arwin Halim 2, Apin Ridwan 3, Rudy 4 Program Studi Teknik Informatika, STMIK Mikroskil

Lebih terperinci

Aplikasi Algoritma Differential Evolution Untuk Permasalahan Kompleks Pemilihan Portofolio

Aplikasi Algoritma Differential Evolution Untuk Permasalahan Kompleks Pemilihan Portofolio Aplikasi Algoritma Differential Evolution Untuk Permasalahan Kompleks Pemilihan Portofolio Disusun Oleh: Irmaduta Fahmiari 2506 100 077 Dosen Pembimbing: Ir. Budi Santosa, M.S., Ph.D INVESTASI ALOKASI

Lebih terperinci

APLIKASI JARINGAN SYARAF TIRUAN MULTI LAYER PERCEPTRON PADA APLIKASI PRAKIRAAN CUACA

APLIKASI JARINGAN SYARAF TIRUAN MULTI LAYER PERCEPTRON PADA APLIKASI PRAKIRAAN CUACA Aplikasi Jaringan Syaraf Tiruan Multilayer Perceptron (Joni Riadi dan Nurmahaludin) APLIKASI JARINGAN SYARAF TIRUAN MULTI LAYER PERCEPTRON PADA APLIKASI PRAKIRAAN CUACA Joni Riadi (1) dan Nurmahaludin

Lebih terperinci

1BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Masalah

1BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Masalah 1BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Masalah Clustering merupakan sebuah teknik pemrosesan data yang digunakan untuk menemukan pola-pola tersembunyi pada kumpulan data (Žalik, 2008). Clustering telah

Lebih terperinci

: Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam

: Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam I. Identitas Calon Promotor Nama Lengkap Fakultas/Sekolah Kelompok Keahlian II. Evaluasi Calon Pembimbing Publikasi dalam tiga tahun terakhir H-index : 4, SINTA Score: 11.4 : Prof. Dr. Roberd Saragih :

Lebih terperinci

Implementasi Firefly Algorithm-Tabu Search Untuk Penyelesaian Traveling Salesman Problem

Implementasi Firefly Algorithm-Tabu Search Untuk Penyelesaian Traveling Salesman Problem Implementasi Firefly Algorithm-Tabu Search Untuk Penyelesaian Traveling Salesman Problem Riyan Naufal Hay s Program Studi Teknik Informatika Fakultas Teknologi Informasi Universitas Serang Raya Jalan Raya

Lebih terperinci

KNSI OPTIMASI PART TYPE SELECTION AND MACHINE LOADING PROBLEMS PADA FMS MENGGUNAKAN METODE PARTICLE SWARM OPTIMIZATION

KNSI OPTIMASI PART TYPE SELECTION AND MACHINE LOADING PROBLEMS PADA FMS MENGGUNAKAN METODE PARTICLE SWARM OPTIMIZATION KNSI014-340 OPTIMASI PART TYPE SELECTION AND MACHINE LOADING PROBLEMS PADA FMS MENGGUNAKAN METODE PARTICLE SWARM OPTIMIZATION Wayan Firdaus Mahmudy Program Studi Ilmu Komputer, Program Teknologi Informasi

Lebih terperinci

PENERAPAN ALGORITMA HARMONY SEARCH DALAM PENYELESAIAN RESOURCE-CONSTRAINED PROJECT SCHEDULING PROBLEM

PENERAPAN ALGORITMA HARMONY SEARCH DALAM PENYELESAIAN RESOURCE-CONSTRAINED PROJECT SCHEDULING PROBLEM PENERAPAN ALGORITMA HARMONY SEARCH DALAM PENYELESAIAN RESOURCE-CONSTRAINED PROJECT SCHEDULING PROBLEM Peneliti Dosen Pembimbing : Achmad Setiawan NRP. 2506100136 : Ir. Budi Santosa, M.Sc., Ph.D NIP. 132

Lebih terperinci

MODEL PREDIKSI PRODUCTION DELAY DALAM PROSES PRODUKSI STRIP MILL DENGAN METODE ADAPTIVE NEURO- FUZZY INFERENCE SYSTEM

MODEL PREDIKSI PRODUCTION DELAY DALAM PROSES PRODUKSI STRIP MILL DENGAN METODE ADAPTIVE NEURO- FUZZY INFERENCE SYSTEM Journal Industrial Servicess Vol. 3 No. 2 Maret 2018 MODEL PREDIKSI PRODUCTION DELAY DALAM PROSES PRODUKSI STRIP MILL DENGAN METODE ADAPTIVE NEURO- FUZZY INFERENCE SYSTEM Yusraini Muharni Jurusan Teknik

Lebih terperinci

INISIALISASI POPULASI PADA ALGORITMA GENETIKA MENGGUNAKAN SIMPLE HILL CLIMBING (SHC) UNTUK TRAVELING SALESMAN PROBLEM (TSP)

INISIALISASI POPULASI PADA ALGORITMA GENETIKA MENGGUNAKAN SIMPLE HILL CLIMBING (SHC) UNTUK TRAVELING SALESMAN PROBLEM (TSP) INISIALISASI POPULASI PADA ALGORITMA GENETIKA MENGGUNAKAN SIMPLE HILL CLIMBING (SHC) UNTUK TRAVELING SALESMAN PROBLEM (TSP) Delima Sitanggang Program Studi Magister Teknik Informatika Universitas Sumatera

Lebih terperinci

BAB 1 PENDAHULUAN. ekstensi bisnis perusahaan. Perluasan atau ekstensi bisnis diperlukan oleh suatu

BAB 1 PENDAHULUAN. ekstensi bisnis perusahaan. Perluasan atau ekstensi bisnis diperlukan oleh suatu BAB 1 PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Masalah Semakin berkembangnya suatu perusahaan akan diiringi dengan perluasan ekstensi bisnis perusahaan. Perluasan atau ekstensi bisnis diperlukan oleh suatu perusahaan

Lebih terperinci

IMPLEMENTASI METODE HEURISTIK DAN SIMULASI UNTUK MENYEIMBANGKAN LINI PERAKITAN LAMPU

IMPLEMENTASI METODE HEURISTIK DAN SIMULASI UNTUK MENYEIMBANGKAN LINI PERAKITAN LAMPU IMPLEMENTASI METODE HEURISTIK DAN SIMULASI UNTUK MENYEIMBANGKAN LINI PERAKITAN LAMPU Septian Andrew Susanto 1) dan Nurhadi Siswanto 2) 1) Jurusan Teknik Industri, Institut Teknologi Sepuluh Nopember, Surabaya,

Lebih terperinci

ALGORITMA DIFFERENTIAL EVOLUTION UNTUK PENJADWALAN FLOW SHOP BANYAK MESIN DENGAN MULTI OBYEKTIF

ALGORITMA DIFFERENTIAL EVOLUTION UNTUK PENJADWALAN FLOW SHOP BANYAK MESIN DENGAN MULTI OBYEKTIF ALGORITMA DIFFERENTIAL EVOLUTION UNTUK PENJADWALAN FLOW SHOP BANYAK MESIN NGAN MULTI OBYEKTIF Steanus Eko Wiratno 1, Rudi Nurdiansyah 2, dan Budi Santosa 3 Teknik Industri, Fakultas Teknologi Industri,

Lebih terperinci

Penerapan Algoritma Consultant-Guided Search dalam Masalah Penjadwalan Job Shop untuk Meminimasi Makespan

Penerapan Algoritma Consultant-Guided Search dalam Masalah Penjadwalan Job Shop untuk Meminimasi Makespan Penerapan Algoritma Consultant-Guided Search dalam Masalah Penjadwalan Job Shop untuk Meminimasi Makespan Hotna Marina Sitorus 1, Cynthia P. Juwono 2, Yogi Purnawan 3 1,2,3) Fakultas Teknologi Industri,

Lebih terperinci

BAB 2 TINJAUAN PUSTAKA DAN DASAR TEORI

BAB 2 TINJAUAN PUSTAKA DAN DASAR TEORI BAB TINJAUAN PUSTAKA DAN DASAR TEORI.1. Penelitian Terdahulu Archetti et al. (009) menggunakan sebuah metode eksak yaitu branch-and-price scheme dan dua metode metaheuristics yaitu algoritma Variable Neighborhood

Lebih terperinci

Integrasi Kromosom Buatan Dinamis untuk Memecahkan Masalah Konvergensi Prematur pada Algoritma Genetika untuk Traveling Salesman Problem

Integrasi Kromosom Buatan Dinamis untuk Memecahkan Masalah Konvergensi Prematur pada Algoritma Genetika untuk Traveling Salesman Problem Integrasi Kromosom Buatan Dinamis untuk Memecahkan Masalah Konvergensi Prematur pada Algoritma Genetika untuk Traveling Salesman Problem Muhammad Rikzam Kamal, Romi Satria Wahono dan Abdul Syukur Fakultas

Lebih terperinci

TINJAUAN PUSTAKA. terbentuklah suatu sistem tenaga listrik. Setiap GI sesungguhnya merupakan pusat

TINJAUAN PUSTAKA. terbentuklah suatu sistem tenaga listrik. Setiap GI sesungguhnya merupakan pusat II. TINJAUAN PUSTAKA A. Operasi Sistem Tenaga Listrik Pusat-pusat listrik dan gardu induk satu sama lain dihubungkan oleh saluran transmisi agar tenaga listrik dapat mengalir sesuai dengan kebutuhan dan

Lebih terperinci

Prosiding Seminar Nasional Manajemen Teknologi XIV Program Studi MMT-ITS, Surabaya 23 Juli 2011

Prosiding Seminar Nasional Manajemen Teknologi XIV Program Studi MMT-ITS, Surabaya 23 Juli 2011 PENGEMBANGAN ALGORITMA DIFFERENTIAL EVOLUTION UNTUK PENYELESAIAN PERMASALAHAN VEHICLE ROUTING PROBLEM SIMULTANEOUS DELIVERIES PICK-UP WITH TIME WINDOWS (VRPSDPTW) Heri Awalul, Budi Santosa, Stefanus Eko

Lebih terperinci

ALGORITMA GENETIC ANT COLONY SYSTEM UNTUK MENYELESAIKAN TRAVELING SALESMAN PROBLEM

ALGORITMA GENETIC ANT COLONY SYSTEM UNTUK MENYELESAIKAN TRAVELING SALESMAN PROBLEM ALGORITMA GENETIC ANT COLONY SYSTEM UNTUK MENYELESAIKAN TRAVELING SALESMAN PROBLEM Lutfiani Safitri 1) Sri Mardiyati 2) 1) Matematika, FMIPA Universitas Indonesia Jl. H. Boan lisan 9, Depok 16425 Indonesia

Lebih terperinci

Algoritma Genetika Ganda (AGG) untuk Capacitated Vehicle Routing Problem (CVRP)

Algoritma Genetika Ganda (AGG) untuk Capacitated Vehicle Routing Problem (CVRP) SEMINAR NASIONAL MATEMATIKA DAN PENDIDIKAN MATEMATIKA UNY 2015 T 6 Algoritma Genetika Ganda (AGG) untuk Capacitated Vehicle Routing Problem (CVRP) Daryono Budi Utomo, Mohammad Isa Irawan, Muhammad Luthfi

Lebih terperinci

ALGORITMA MODIFIED SIMULATED ANNEALING UNTUK MENYELESAIKAN AIRPORT GATE ASSIGNMENT PROBLEM STUDI KASUS BANDARA SOEKARNO-HATTA

ALGORITMA MODIFIED SIMULATED ANNEALING UNTUK MENYELESAIKAN AIRPORT GATE ASSIGNMENT PROBLEM STUDI KASUS BANDARA SOEKARNO-HATTA 1 ALGORITMA MODIFIED SIMULATED ANNEALING UNTUK MENYELESAIKAN AIRPORT GATE ASSIGNMENT PROBLEM STUDI KASUS BANDARA SOEKARNO-HATTA Siti Dwi Rahmawati, Prof. Ir. Budi Santosa, M.S., Ph.D Jurusan Teknik Industri,

Lebih terperinci

BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang

BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang 1 BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Pembentukan kelas belajar merupakan kegiatan rutin yang dilakukan oleh setiap sekolah pada setiap tahun ajaran baru. Pembentukan kelas biasanya dilakukan dengan membagi

Lebih terperinci