SERAT PANJI NARAWANGSA

Transkripsi

1 1 SERAT PANJI NARAWANGSA Program digital ini dikembangkan untuk melestarikan dalam mendukung proses pelestarian sastra daerah di Indonesia. Hasil dari program digital ini berupa karya sastra Jawa yang disalin dalam bentuk teks digital format pdf. Semoga tujuan blog adalah menjadi salah satu sumber digital karya-karya sastra Jawa dapat dibaca, ditelusuri atau diunduh oleh para sutrisna budaya ataupun masyarakat secara bebas. Salam asah asih asuh. Nuwun. Cariyos Panji Narawangsa ing serat punika namung kajujug. Boten kawiwitan saking cariyos murcanipun Dewi Candrakirana utaawi wontenipun tiyang estri lumebet dhateng kasatriyan ngaken-aken Dewi Sekartaji nanging anjujug lajeng anyariyosaken bingahing penggalijipun Sang Nata ing Jenggala, dene sanajan santun rupi, Dewi Sekartaji sampun wangsul, sarta ingkang raka, Sang Panji, ugi boten anelaki, taksih lestantun tresna malah welas dhateng ingkang garwa, mratandhani, bilih ingkang putra pancen setya dhateng garwa. PUPUH I Asmarandana 1. Bungahe marwata siwi, wong agung Cintakapura, miarsa hature Raden, dhuh Raden anak manira, nyawang kang Dhawuhmarma, sukur ing Bathara luhung, setya tuhu manahira. 2. Angandika Sri Bupati, heh Kaki Nilaprabangsa, arinira Raden Sinom, arsa ingsun panggihana, lawan Candrakirana, mumpung becik taunipun, ing besuk Buda Cemengan. 3. Paran kasanira patih, wot sekar Kudanawarsa, saman atur sembahe, sewu jumurung patikbra, lan karsane narendra, leres karsane Sang Prabu, amrih arjane nagara. 4. Yen mangkono kakang patih, punggawa kabeh sawisa, wangunan caosa kabeh, gawea bangsal kang pelag, genya amasang papan, yen medal ing alun-alun, benjing ingayap ing putra. 5. Miwah kaki Jodhi pati, ingong pundhut sukanira, kerana prihen ramene, awot sekar ingkang putra, paduka ji sandika, angayahi dhawuhipun, Sri Narendra ing Jenggala.

2 2 6. Lan sira wetokna kaki, donya ing Cintakapura, amriha sukane kabeh, mesakake Kaki Putra, upama sun ringkesa, kyan apatih nembah matur, patikbra dhateng sandika. 7. Angandika Sri Bupati, heh Tumenggung Adiraja, apan ta sira sung konkon, matura yayi Narendra, Kaki Prabu ing Daha, yen putrane uwis rawuh, nanging mangke salin werna. 8. Lan matura yayi Aji, akarsa sun rengga-rengga, iya ingong arak maneh, kalawan Kaki Satriyan, kaya duk masih kenya, yan Ki Putra besuk temu, den gawaa marang Daha. 9. Tumenggung Kalamisani, maranga Tegal Pucangan, matura ing kakang embok, Nyai Ageng ing Pucangan, pondhongana den enggal, pulunane yen salin rupa. 10. apan sampun awotsari, punggawa kalih dinuta, Sang Nata hengkar ngadhaton, Raden Putra Kasatriyan, mantuk ing dalemira, Ki Putra ing Narabangun, sampun eca manahira. 11. Akathah kang badhe selir, anging dereng cinangkraman, pan samya wanodya kaot, awatara kalih dasa, ana anak wong desa, ana anake wong gunung, ana trahing beboyongan. 12. Samya amepek birai, weneh ana gubah sekar, mapag ing paregolame, ana kang anampa toya, weneh ambekta wida, warnane samya yu-ayu, sedheng ngolah guladrawa. PUPUH II Dhandhanggula 1. Sakathahe ingkang para selir, apan samya angraupi putra, arerasan sarowange, sadaya sami muwus, ingkang wasta Ni Citraresmi, katuwone waking wang, gung gawe cecenthung, nora nana priyembada, saben dina melarangi kembang ramping, teka nganggur kewla. 2. anauri Nini Nawangresmi, bener bok ayu wecananira, Ki Putra kaningayane, kang kaya awaking sun, nora ketang utang anyilih, lapake olah slira, asaos wong agung, sapa bisa nglakonana, salawase apepilis tiwas aking, baya dipun rampida. 3. Alon mojar Ni Sundayaresmi, kaningaya Raden Kasatriyan, awaking sun katuwone, amangan sarta tuwuk, sinjang lungset asalin, esuk sore wewida, nora dipun ambus, mila kang ati alara, pae bocah meneng yen awareg bukti, aran wus padha tuwa. 4. Kawarnaa Raden Panji prapti, apan lajeng dhateng palataran, kang kuda sinirigake, nyemethi nagasantun, sekar mawur tiba ing siti, para wanita sadaya, pan sami angrebut, weneh amicara ing nala, kadingaren Raden nitih turanggi, baya wus mari brangta. 5. Sigra tumurun saking turanggi, wau sira Raden Kasatriyan, para manis enggar kabeh, weneh masuh sampeyan kalih, ana

3 3 anungsung warta, rahaden amuwus, iya gusti nira prapta, kusuma ayu ing Daha asalin warni, saking ing pangumbaran. 6. Sailange saking Tilam Wangi, dipun gawa ing Bathari Durga, mapan akeh cintakane, pan salin warnanipun, cilakane kapati-pati, alane pan kaliwat, awake lir lumbung, kulite kadi pandhoga, atiningsun sangsaya awelas asih, dene apindha buta. 7. Sigra lengser sira Raden Panji, wus pinarak neng ing bale kambang, para manis atap kabeh, Ki Putra Marabangun, sigra mundhut pustaka adi, Rama lan Bratayuda, anulya tinembangi, swara lir ngalapna jiwa, nora dangu nulya maos mayat miring, watawis sigang pada. 8. Ni Ragil Kuning anulya prapti, alon matur dhumateng Kang Raka, sarwi gumujeng ature, kakang kawula wau, angedusi Putri Kedhiri, rema jatha agimbal, tingginya gamrudug, awake kaya pandhonga, wulu awak aketel lan isi tinggi, kakang kawula kula tan sotah. 9. Sakalangkung enek kang ati, malah kawula mutah ping sanga, tan kelar mambu entute, dhuh kakang aturing sun, nadyan nyata Putri Kedhiri, aran asalin warna, awake lir lumbung, kakang den gawe punapa, anauri Raden Inu Kartapati, ngethengeken wong tuwa. 10. Nadya warnaa lir werjit cacing, ujer nyata Kusuma ing Daha, iku jer kakangmu dhewe, yen wis panggih lan ingsun, kakangira pan ayu maning, lagi cobaning dewa, marang awaking sun, Ragilkuning alon ngucap, sinten weruh benjing kadi widadari, jer mengko lir denawa. 11. Para manis abela prihatin, pan kasaru Ki Prabangsa prapta, lawan kadang kadeyane, ingkang rayi rinangkul, payo yayi ambeksa rangin, kangen temen pun kakang, lami nora nginum, punapa winalang driya, parandene Sekartaji sampun prapti, kuciwa malih rupa. 12. Ingkang rayi alon aturneki, angladosi kawula pangeran, tan kawarna ing polahe, asrang gamelan umyung, sampun mider kang ponang larih, arak tape waragang, jenewer lan anggur, senggaknya lir gunung kadya kedhasih, keploke atimbalan. 13. Apan sadaya wuru kepati, sakathahe kang kadang kadeyan, apan sami wuru kabeh, wus bubar kang anginum, Ki Prabangsa tinandhu mulih, miwah Ki Panji Putra, Pamberek Pamecut, Jejetan lawan Antunan, samya wuru pra samya tinandhu mulih, sadaya binabayang. 14. Kacarita enjingipun malih, Panji Putra nimbali Prasanta, lawan Dhoyok sakarone, sira padha ngongutus, ngulatana ingkang prayogi, kang gawa kembar mayang, kang anom kang bagus, kakang kang maksih jejaka, ulatna ing desa ingkang paminggir, kang pantes dadya patah. 15. Sampun kesah wulucumbu kalih, karsanira angulati patah, kang bagus anom dhapure, Ki Putra masih lungguh, Ni

4 4 Onengan den tetakeni, apa sinjange rara, kala mentas adus, kalawan sengkang apa, kakangira Kusuma Adi Kedhiri, matur Dewi Onengan. 16. Sakeh sinjang wastra ingkang Adi, apan cupet tan wonten sedhenga, dadak nyambungi sinjange, sakehe kalpika gung, sami sesak munggeng dariji, kakang gegelanging wang, kala maksih timur, punika dados kalpika, sakathahe kang sengkang datan mantesi, sami lobok sadaya. 17. Ingkang raka angandika aris, besuk uga rara kadangira, ayu lir Ratih warnane, kang rayi pan sumaur, mendahane kayaa dhingin, tumrap kula lananga, tan sudi angingus, hangur akramaa liya, raden rengu den thothoki Ragilkuning, muthah lengser jro pura. 18. Ana ingkang canarita malih, Nyai Ageng Tegal Kapucangan, Pandhita rara jenenge, langkung prihatinipun, saicale Putri Kedhiri, dereng miarsa warta, yen kang putra rawuh, Pandhita rara alenggah, Ki Tumenggung Kalamisani gya prapti, matur sarya awot sekar. 19. amba ingutus dhateng Dewa Ji, rayi paduka atur uninga, paduka katuran age, yen putranta wus rawuh, ingkang musna kala ing wengi, anging asalin warna, salira lir lumbung, kalangkung welas Narendra, pan akarsa dipun panggihaken malih, lawan Putra Paduka. 20. Kalangkung bungah ingkang panggalih, Pandhita Rara kalungkung trustranya, nahan kawarna lampahe, apan anitih tandhu, lampahira Ni Kili Suci, antawis kalih dasa, ingkang mikul tandhu, datan kawarna ing marga, Kili Suci ing Jenggala sampun prapti, nulya manjing kadhatyan. 21. Pandhita Rara manjing ing puri, aningali mring Candrakirana, angadeg gegetan tyase, sigra Rahaden Galuh, malajengi nungkemi sikil, Nyai Tegal Pucangan, amicareng kalbu, baya karsane jawata, anakingsun Putri Adi ing Kedhiri, awarna kaya buta. 22. Pandhita Rara amuwus aris, mendah wruha ing sudarmanira, sira rupamu mangkono, paran darunanipun, sira nyawa amiliha warni, ya ta Candrakirana, alon denya matur, kalane kawula murca, dipun bekta dhateng ing Bathara Durgi, sinelehken pasetran. 23. Sakeh dewa sami nupatani, milah ulah ulanta nanadhang papa, dewa nupatani kabeh, anging kawula besuk, saya ayu lir widadari, sira Pandhita Rara, awelas tyasipun, rinangkul Candrakirana, adhuh Rara pepulunaningsun iki, dene nora kayaa. 24. Abusekan wong ing sanagari, apan sami acaos dandanan, prantine wong duwe gawe, weneh gawe carumpung, kang saweneh tandhu lan joli, ana karya taratag, ana oleh sekul, busekan wong sanagara, kang saweneh acaos kebo lan sapi, samya wong kasinoman.

5 5 PUPUH III S i n o m 1. Yata sinegeg samana, kocapa Putri Kedhiri, sinendhal mayang mring dewa, tinibakken ing wanadri, langkung kawelas asih, binuncang Bathara luhung, kinarya lelampahan, kusumadi ing Kedhiri, lara nangis sambat putra ing Jenggala. 2. Kang karasa manahira, kala sare lawan laki, aneng jroning pepajangan, kusuma dipun keloni, wau marang kang laki, lir angimpi manahipun, kala tiba ing wana, sesambate lir Sundari, kang sinambat pangeran ing dhawuh marma. 3. Ingkang kasongan ngakasa, kang kasangga ing pratiwi, apan ta nora tandhinga, kaya Dewi Sekartaji, Putri Adi Kedhiri, kang anama Raden Galuh, kusuma ing Mamenang, minangka sarine bumi, iya iku musthikane jagat raya. 4. Ayune tanpa tandhinga, kusuma yu ing Kedhiri, amung wadane satunggal, dene tan bisa anangis, lamun kusuma runtik, pegel kaku manahipun, lamun kapegat tresna, tan pegat puteking ati, timur mula pan nora bisa karuna. 5. Ujare wong padhalangan, yen ana kirana nangis, iku dhedhalang korekan, yogya atakona malih, kusuma di Kedhiri, wong anteng ayu aruruh, jatmika solahira, aris aririh yen angling, lamun mesem lir angalapena jiwa. 6. Tegese anteng jatmika, nora darbe tingal malih, nora darbe tingal malih, nora lali dewanira, datan amemar kapti, marang Ki Wanengpati, tegese kusuma ruruh, yen kala angandika, abener amemarahi, basa ruruh tan lali duga prayoga. 7. Laminira aneng wana, kacatur samadya warsi, kalangkung kawelas arsa, tan adhahar tan aguling, ingkang kacipteng ati, tan liyan Ki Marabangun, ingkang sinambat tresna, Raden Inu Jayengpati, kaningaya priyayi Cintakapura. 8. Baya ta nora supena, priyayine Wanengpati, kakang emas Kastriyan, ujare tresna ing mami, sanggupe bareng lalis, anunggal candhi lan arung, priyayine Jenggala, teka cidra ing ubanggi, kaningaya dipateni Kasatriyan. 9. Raden Kuda Rawisrengga, teka tega pisah mami, priyayine Kasatriyan, paran polahira kori, sapa ingkang ngadosi, Ki Undakan Wireng Luhung, nadyan silih kathaha, para manis badhe selir, nora padha lan cethine ingkang murca. 10. Karasa tyase kusuma, kang rama myang ibu sori, amicara jroning nala, adhuh rama Paduka Ji, tanapi ibu sori, adhuh yayi Wukirsantun, adhi ajeng Mindaka, sira akulaka warti, lah karia yayi emas Wukirsekar. 11. Alami aneng ing wana, tansah amangun prihatin, langkung risak manahira, sarira tansah winanting, madhep Bathara

6 6 ening, datan aetang pakewuh, yayah rena tan ketang, ing rama ibu wus lali, kang karasa amung papane sarira. 12. Akathah cintakanira, maring ing Bathara ening, iku pangraosing manah, kusuma tansah wiyadi, pan arsa ngesthi pati, sarira lupa anglayung, acecoba bancana, sura legawa ing pati, nutuh raga lah Sekartaji matia. 13. Munggah ing sanggar langgatan, kusuma muja semedi, pinatekken raganira, pejah ing sajroning urip, tan ana kang akesthi, amung Bathara kang Luhung, sidhakep suku tunggal, amung dewa kang kaesthi, akeh swara anging nora kapiarsa. 14. Wau ta Resi Narada, medhun saking ngawiyati, arum wijiling wacana, adhuh yoganingsun Nini, lah luwarana Nini, genira muja aminggu, durung mangsane nyawa, Kusuma tilara ragi, amung sira Putri Adi marcapada. 15. Apa sira tedha nyawa, awecaa dipun yekti, anging ta panjaluking wang, aja sira malih-malih, sira muja semedi, akeh dewa padha ambruk, yen enak manahira, dewa kabeh padha muji, Kaki Putra kantaka sapungkurira. PUPUH IV P n g k u r 1. Mantuka Nini Kusuma, yayah rena sadayana prihatin, Ki Putra ing Marabangun, siyang dalu kantaka, kaya edan Ki Undhakan Wireng luhung, tan ana ingkang kacipta, amung sira siyang ratri. 2. Kagyat Kusuma ing Daha, amiarsa swara ingkang dumeling, sidhakep winudha sampun, mendhek sang lir kusuma, sigra matur kusuma wacana arum,sinten ingkang asung swara, jawata kaeksi. 3. Duh kawula kaki dewa, arsa wikan dhateng paduka kaki, leheng ngatingala ulun, kawula arsa wikan, wau Resi Narada manabda arum, iya Nini tingalana, ingong eyangmu Nini. 4. Iya Nini tingalana, alinggiha Nini dipun abecik, pun kaki mangkya pitutur, polahe lakinira, apan ana angaku aran sireku, karsane Prabu Jenggala, arsa pianggihken malih. 5. Matur Sang Kusuma Rara, sapa sinten ngaku Putri Kedhiri, mojar Sang Bathara luhung, Nini wong pejagalan, ingkang ngaku warnanira Raden Galuh, sakehe wong ing jro pura, padha kasamaran Nini. 6. Kagyat kusuma ing Daha, amiarsa warta Bathara luwih, amicara jroning kalbu, wong agung Kasatriyan, samar temen Ki Putra ing Marabangun, iku baya pan kinarya, lelakone awak mami. 7. Yen makaten kaki dewa, pan kawula kaki tan arsa mulih, awirang mantuk pukulun, kawula kaki dewa, luhung lamun

7 7 dhatenga pejah pikulun, mendah ucaping Jenggala, kasusatan idhep isin. 8. Anggur ingsun den punggela, delap urip sira bok Sekartaji, tan dremanira kalangkung, wirang ing ibu rama, sampun takdir apa nutuh sliraningsun, saya angles manahira, Hyang Narada wus udani. 9. Surasane manahira, nulya angling dhuh yoganingsun Nini, aja sira leng-leng mangu, wus prentah jawata, lampahanalah Nini yoganing ulun, pacuwan kirang percaya, pan sira singong kasihi. 10. Mesakaken Jakinira, nadyan krama pan durung jatukrami, lah muliha Nini Galuh, pun kaki rena suka, nulya nembah Retna Kirana amatur, kawula tur pejah gesang, langkung lenggana Hyang kaki. 11. Kang liya saking punika, saparentah kawula anglampahi, nadyan tumeka ing lampus, mojar Sang Hyang Narada, lah hidepen ujaringsun Nini Galuh, datan kena ngowahana, wus pasthine sira Nini. 12. Sang Dyah angling jroning nala, wus pinasthiya baya awak mami, kawratan tan bisa muwus, apegelatining wang, dene nora lenggana ing sang ahulun, kaya ngapa polahing wang, lamun kapaido benjing. 13. Wuwuh wirang ingsun dahat, dene uwis ana angaku mami, luwung baya awakingsun, kapiandela ingwang, apan mesem Resi Narada lon muwus, aja maras atinira, ingsun amomong Nini. 14. Dene kurang kang percaya, ing jawata mangkene karsa mami sira ngong dadeken kakung, ingsun salini rupa, malebua ngawulaa karsaningsun, maring Ki Putra Jenggala, ing kono nggonmu pepanggih. 15. Matur Kusuma ing Daha, benjing lamun wus prapta ing nagari, kawula nedha pukulun, panggiha Raden Putra, anauri Sang Narada manis arum, lah Nini kurang percaya, wus mijila dipun aglis. PUPUH V M i j i l 1. Yen makaten karsane Hyang kaki, tan lenggana ingong, Hyang Narada aris ing delinge, iya iku Nini karep mami, mangsa ingsun Nini, amriha ing dudu. 2. Warnanira arsa sun salini, ingkang ayu kaot, awarnaa kakung kang ambancer, lawan karsane dewa kang lueih, estokena Nini, iya putuningsun. 3. Tan antara sirna warna estri, dadi kakung paot, anging rada langguk pasemone, ngularana sajagat tan olik, geter anauri, ngawiyat gumuruh.

8 8 4. Resi Narada gumuyu angling, adhuh putuning ngong, dadi kakung abagus warnane, apan kaya Kamajaya ngalih, ngulatana ugi, sajagat tan nemu. 5. Alon matur kang amilih warni, myang kaki turing ngong, swara ulun masih wantah bae, dereng saling masih duk ing estri, kuciwa sayekti, lamun datan patut. 6. Resi Narada gumuyu angling, iya putuning ngong, sinalina swaranira Raden, tan hantara swarane wus dadi, arenyah tur manis, rada grathul-grathul. 7. Resi Narada ngandika aris, lah ta putuning ngong, datan ana kang winaon maneh, swaranira apan uwis salin, dadi sira kaki, wong bagus anulus. 8. Apan sira apaesa kaki, dimen saya kaot, sun pantese lawan busanane, Hyang Narada nyipta busana glis, pranteng ngarsa nuli, kang wastra sinambut. 9. Arja kekampuh jingga linud ing, parada bar ambyor, pan sinuji ing sastra tirahe, ngagem paningset mandhala giri, sinawang ngrimangi, bebadhong kekalung. 10. Linancingan cindhe kara abrit, linud ing peraos, dhuwung tinaturangga pendhoke, alabuwan ukiran sinemi, awewen mas abrit, dhuwung parung santun. 11. Ajamang mas asumping mantesi, pinatik retna byor, sumping capaka klawan rondhone, ginubah sinukmaguna ngrawit, kang amalih warni, tuhu yen binagus. 12. Lir Hyang Asmara angemu brangti, baguse katonton, Sang Hyang Narada leng-leng driyane, aningali kang amalih warni, anjoto tan pangling, pan arsa rinangkul. 13. Putuning ngong wong bagus respati, tan ana winaon, wus apatut lawan busanane, lah ta sira sun wehi kekasih, kang sembada kaki, lan sawarnanipun. 14. Iya sira anama mas kaki, lan proyoganing wong, Ki Undhakan Narawangsa raden, peparaba Wasi Jayengresmi, angakua benjing rare teka gunung. 15. Wis mulia mring Jenggala anging, kaki wekasing ngong, aja liyan sira jujud raden, ngawulaa maring Raden Panji, yen tinakon Nini, tatanen yen matur. 16. Nenontona wong binayangkari, ing besuk Buda Pon, Raden Kasatriyan pangarake, pinanggihken lan Ni Sekartaji, wus karia kaki, manira mit mantuk. 17. Kang malih warna ngaturi bekti, sumungkem ing pangkon, Hyang Narada mumbul kayangan, kari anggana kang malih warna, Wasi Jayengresmi, tedhak saking gunung. 18. Kang sinedya ing Jenggala manik, karsane senonton, lamun Raden Putra ing mangsane, Buda Cemengan binayangkari, Wasi jayengresmi, lampahe lestantun. 19. Wong Jenggala lanang wadon kerig, padha anenonton, padedesan karang dhukuh pereng, lungsinira sami meningali, dennya ngarak benjing, Raden Marabangun.

9 9 20. Kawarnaa Wasi Jayengremi, kang abagus anom, kang kapapag mirut bali maneh, sami gawok denira ningali, padha ngiring-iring, maring Raden Gunung. 21. Pan atembak ingkang neningali, ana angling kang wong, dene kaliwat-liwat baguse, lir Hyang Asmara, pantese Ki wasi, Sr Nata karuwun. PUPUH VI S i n o m 1. Pan sami leleng kasmaran, sagunge para pawestri, katemben desa tumingal, mring wong bagus linuwih, wenenh becu tan angling, saweneh nora amuwus, ngendi wismane baya, Ki Wasi kang lagi prapti, bagus temen kaya dewa kamanungsan. 2. Sakehe rerencek desa, samya tanya melas asih, pundi ingkang kawingkingan, miwah kang kasedyeng galih, gumujeng sarwi angling, Kuda Narawangsa tengsun, atetakon na apa, dene teka nyalawadi, atetakon ragane pepathak desa. 3. ana dene wismaning wang, aldaka ing Andongwilis, kaloka ing pramudita, Ki Wasi Anjayengresmi, dadi kondhang pawestri, lelanjar lawan bebakul, lan aku prasudukan, dadi lelancuring wukir, aku uga bocah ladak kuwarisan. 4. Dadi bebanthenging arga, ana dene karep mami, sumedya marang Jenggal, ingsun arsa neningali, pangarake Apanji, ia lawan Raden galuh, apa warnane baya, sujalma kang aran Panji, pangarake apan ingsun arsa wuninga. 5. Kathah solaing wanodya, samya kasmaran ningali, mring Undhakan Narawangsa, dene swarane amanis, piyarsa daut ati, sembada lan kang anembung, wau ingkang kocapa, wulucumbu kang tinuding, Sadulumur kalawan Menak Prasanta. 6. Wong loro lagya raraywan, Ki Sadulumur ngacuwis, angamyang sadalan-dalan, juwehipun angliwati, dangudangu ningali, yen ana wong rubung-rubung, Sadulumur angucap, rubung-rubung apa ta wong adu ayam. 7. Payo dhoyok pinaranan, Menak Prasanta nauri, kiraka wonten punapa, wau ingkang den tingali, piye kiraka aglis, saksana padha lumaku, Sadulumur Prasanta, prapta ngarsane Ki Wasi, pan melompong kasmaran denya tumingal. PUPU VII Asmarandana 1. Angalem sajroning ati, iki wong bagus utama, dene tan ana winaon, Ki wasi kang lagi prapta, dene ta kaya kembar, iya lawan gustiningsun, Raden Putra Kasatriyan. 2. Ki Menak Prasanta angling, saking ing tambet kawula, inggih dhateng making angger, teja-teja sulaksana, dene anyar

10 10 katingal, leksanane wong abagus, ing wingking pundi pinangka. 3. Kaping kalihe wong benthing, ing ngajeng pundi sinedya, tigas kawuryan rahaden, sinten sinambating nama, angling Ki Narawangsa, sira atakon maring sun, manlemu pinangkaning wang. 4. Ing wukir Cemarawilis, manlemu wismanira, ana dene kasihing ngong, Ki Undhakan Narawangsa, iya jejuluking wang, Ki Wasi Anjayengsantun, bocah ladak kaduluran. 5. Mila tedhak saking wukir, arsa malebu ngawula, mring ingkang dadi panganten, mokal yen nora arsaa, ingsun cinacad apa, amupukhi ing aguna. 6. Menak Prasanta nauri, estu yen Rahaden Putra, pan arsa binayangkare, lan Dewi Candrakirana, benjang Buda Cemengan, anenggih pangarakipun, gih daweg kapasang yoga. 7. Lamun singgih sang apekik, arsa malebu ngawula, inggih dhateng Raden Sinom, kawula dadosa marga, ingkang anglarapane, inggih dhateng sang abagus, sampun dikawalang driya. 8. Kaping kalihipun malih, inggih kawula punika, dhapuripun awon-awon, kang wulucumbu Rahadyan, Putraning Dhawuh marma, lampah kawula ingutus, ngulati badhe pepatah. 9. Inggih kang prayoga enjing, kang anggawa kembar mayang, mendah Rahaden sukane, Kuda Jayengsekar riyak, iku aku dudu wong punuk, datan gelem ngembar mayang. 10. Pantese Rahaden Panji, manthuk-manthuk nunggang jaran, aku angapit ngisore, iya jejalukaning wang, angling Menak Prasanta, gih-inggih sang a bagus, sampun dika walang driya. 11. Kawula kang anyaguhi, saking pamundhutanira, Rahaden Arya wiyose, langkung ambek palamarta, aris kang pangandika, amuruki kang balilu, angapura ingkang dosa. 12. Samana pan sampun kering, marang panakawan karo, kalangkung suka kang manah, sira Menak Prasanta, pituwin Ki Sadulumur, angrasa yen angsal karya. 13. Kang kari samya geng brangti, sakehing para wanodya, dadya amirangu kabeh, lali gaweanira, dadi kembang wacana, sandhung jegluk tiba gabrus, sambat Kuda Narawangsa. 14. Nengna wau kang lumaris, warnanen nagri Jenggala, dandanan sampun cumaos, parabote wong angarak, lan kang dadya tontonan, pan donyanira tinawu, Sri Narendra ing Jenggala. 15. Datan pegat siyang latri, kasukan Rahaden Putra, lan kang pra kadeyan kabeh, miwah Putra ing Mamenang, Raden Prawatasekar, samana pan sampun rawuh, dhateng nagri ing Jenggala.

11 Warnanen Dyan Sekartaji, pinarak aneng witana, ingayap ing pawongane, siyang dalu awiraga, nora saya ayuwa, wuwuh saya anggarebyuh, sarira winada jenar. 17. Sira Raden Wukirsari, munggeng ngarsane kang raka, amarikelu mijil ingusapan, aningali kang raka, dene salin warnanipun, sadhatenge pangambaran. 18. Langkung beda lan kariyin, Dyan Dewi Candrakirana, sarira lir tambur amoh, sambada lan dedegira, kadi Bathari Durga, kang ingame siyang dalu, pan amung Rahaden Putra. 19. Kaya agea kapanggih, siyang dalu lir gerantang, nuli kinen manggihake, iya lawan Rajaputra, Dewi Candrakirana, apan tansah gedrag-gedrug, emban inya samya latah. 20. Ya tan Raden Wukirsari, tumungkul angemu waspa, miarsa pangandikane, Dyan Dewi Candrakirana, nora mambu wanodya, solahe lir pendah kakung, baya wus karsaning dewa. 21. Warnanen wau Ki Wasi, ingiring mring panakawan, Sadulumur Prasantane, wus prapta ing Kasatriyan, abdi karo tur mendhak, Paduka karsaan kantun, kawularsa tur uning. 22. Dhateng gusti Raden Panji, angling Kida Narawangsa, iya ingsun kari kene, man lemu lah malebua, matura Rajaputra, karone sampun malebu, marek ing Raden Putra. 23. Ngandika Rahaden Panji, kaya paran ingsun duta, apa sira oleh gawe, umatur Menak Prasanta, inggih gusti pan angsal, kathahe tiyang sapuluh, ingkang badhe dados patah. 24. Angsal ulunta prayogi, kinen bekta kembar mayang, bagus maksih anem-anem, lan malihipun kawula, angsal wasi satunggal, lagya tedhak saking gunung, wasta Kuda Narawangsa. 25. Bagusipun anglangkungi, sajagat tan wonten memba, datan wonten kang winaon, kadya kembar lan Paduka, nanging ta kaotira, saking tawa tawisipun, singa ingkang asepuha. 26. Neng margi kawula tari, pan purun kawula bekata, nanging satunggil cacade, Ki Undhakan Narawangsa, datan waged abasa, pangucape rada langguk, langguke pan amor karsa. 27. Angandika Raden Panji, kakang sira tinambalana, ingsun arsa wruh rupane, ingkang aran Narawangsa, ingkang bagus utama, Prasanta nembah tumurun, pan sampun prapta ing lawang. 28. Wus panggih lawan Ki Wasi, angling Ki Menak Prasanta, lah daweg Sang Prawira Nom, jengandika ingandikan, dhateng kanjeng bendara, Kuda Narawangsa manthuk, apan sarwi angandika. 29. Manlemu sun janji dhingin, ingsun nora bisa basa, yen kanggo mangkene bae, sanadyan ta gustinira, yen kurang palamarta, pasthi aku amit mantuk, tan ajrih Putra Srinata. PUPUH VIII

12 12 S i n o m 1. Mojar Ki Menak Prasanta, sampun walang driya malih, Raden Putra ing Jenggala, balaba alus ing budi, ngapura wong kang sisip, anuduhena kang luput, ngapura kang adosa, samana pan sampun kering, sira wau Ki Undhakan Narawangsa. 2. Nuli malebet gapura, lelakon macan angelih, lembehan korakan kontal, dhuwunge sogleng respati, lewane jungkar angin, sarwi kampuhe sinadhung, riyak gajah ameta, mandheg layangan tinolih, sareng mulat Ki Wasi lan Raden Putra. 3. Dupi tempuh ing paningal, lit kilat barung lan thathit, lir sinendhal kang wardaya, Rajaputra aningali, Ki wasi Jayengresmi, manahe teka kumenyut, lir pendah panjangputra, tiba ing sela binanting, pyar ring tingal dene datan paja muga. 4. Kaya amor ing paningal, lan Ki Wasi Jayengresmi, angandika Rajaputra, panabdane mambu ati, lah katuran mas yayi, kusuma mas yayi, kusuma kang lagi rawuh, kawula tan nyanaa, tan supen jroning guling, yen andika tumedhak ing Kasatriyan. 5. Pan sampun tata alenggah, Ki Wasi lan Raden Panji, angandika Rajaputra, lah ta ingsun basa yayi, saking reseping ati, ngaku sadulur wong bagus, dadya kadang taruna, Kuda Narawangsa angling, sun tarima saking ing pangakunira. 6. Ngandika sang Narpaputra, katambetan ingsun sulaksana, tejane ing wong abecik, sulaksanane yayi, dene ta anyar kadulu, wingking pundi pinangka, miwah kang kasedyeng ati, sajatosipun kakang tigas kawuryan. 7. Sinten sinambating sekar, saking tambetingsun yayi, mesem Kuda Narawangsa, kang sabda apahit gendhis, lamun tambet ing mami, ingsun jalma teka gunung, dene praptaning wang, ing wukir Cemarawilis, tau tata tau jana seseliran. 8. Ki Undhakan Narawangsa, Kasatriyan aran mami, dene ta jejuluking wang, Ki Wasi Anjayengresmi, sambada jeneng mami, pan aku anom abagus, amumpuni ngaguna, pan aku praptameng kawi, aku uga wong baranyak kaduluran. 9. Awanter amara tangan, pan aku rada bambang pring, dadya kondhanging wanodya, pan dadi kidung kakawin, dene para pawestri, aku uga lare jendhul, sira tukua warta, ing wukir Cemarawilis, mila karan Wasi Kuda Jayengsekar. 10. Ana dene karyaning wang, mila tedhak saking wukir, wartane nagri Jenggala, ana wong binayangkari, ingsun arsa ningali, pan tembe durung wikan, aku katemu ing margi, lan manlemu pan aku banjur diajak. 11. Ragane ta baya sira, kang arsa binayangkari, angandika Rajaputra, apan yayi, arsa binayangkari, iya lawan Raden

13 13 Galuh, mesem jroning wardaya, Kuda Narawangsa angling, Kasatriyan ingsun amidhanget warta. 12. Kang aran Candrakirana, Kasusra yen ayu luwih, sajagat tanpa sasama, Putri Adi ing Kedhiri, Sang Rajaputra angling, iya kaladuk rumuhun, kalane durung ilang, nyata yen ayu linuwih, nanging mengko satekane pangumbaran. 13. Sekartaji malih warna, alane anggleliwati, salirane kaya gajah, mila langkung welas mami, marang Dyan Sekartaji, dene tan dreman kalangkung, dene nora kayaa, kang ati kaya jinait, aningali mring Retna Candrakirana. 14. Miwah rama Sri Narendra, kalangkung welas ningali, marmane yayi manira, pan arsa binayangkari, Ki Wasi Jayengresmi, suka gumuyu sang abagus, mojar sarwi ariyak, loro arane geringsing, den prayitna sira uga Kasatriyan. 15. Pan akeh wong mendha-mendha, kawruhana jaman mangkin, palihan lan larang pangan, pepati angrerebuti, tan wruh nglimang sukoni, kasusu ing butuhipun, Raden Putra Jenggala, ing galih datan kadugi, ing wuwuse Ki Undhakan Narawangsa. 16. Angandika Rajaputra, yayi Wasi Jayengresmi, sira ngawulaa mring wang, haywa sira mulih-mulih, apan ta sira yayi, manira aku sadulur, sira yayi manjinga, kadangsun sudara wedi, ingsun nora duwe kadang amung sira. 17. Angling Kuda Narwangsa, alah iya Raden Panji, apan ta wus katarima, pasihanira ing mami, tan bisa amangsuli, reh ingsun iki wong bagus, nora bisa akrama, lan maninge Raden Panji, aku uga wong bagus widigdeng sastra. 18. Manawa ta kurang sabar, manahira mring mami, ngawulakaken maring wang, kawruhana meda mami, apan ta ingsun ugi, tan keana kapenceng ngayun, apan rada cugetan, panas baran putung ati, bok manawa sira Panji tan derana. 19. Lan malihe medaning wang, sandyan ta sira Panji, aweh prentah marang ingwang, yen nora patut ing tulis, iku aku tan keni, sayekti sira sun suduk, wutah jaringanira, aku uga wong bambang pring, panas baran awanter amara tangan. 20. Yata mesem Rajaputra, pangandikanira aris, ingsun sumangga ing karsa, apan iya sun turuti, nanging ta emas yayi, aja sira mantuk gunung, welasa mring pun gunung, welasa mring pun kakang, idhep-idhep sira yayi, pan prayoga atulung karamat bejat. 21. Mesem Kuda Narawangsa, kang manah kadya jinait, yata Putra ing Jenggala, ingeseman mring Ki wasi, angles karaseng ati, Kuda Narawangsa muwus, lan maning Kasatriyan, medaku sun janji dhingin, bok manawa seli lawan kadangira. 22. Yen padha dhemen maring wang, pan aku wong anyelanthir, aku uga nora kena, yekti padha sun ladeni, nadyan kadangmu estri, yen kasmaran maring ingsun, iya

14 14 sakehanea, amesthi ingsun ladeni, aku uga bocak ladak kaduluran. 23. Nadyan silih garwanira, Putrane Raja Kedhiri, dyan Dewi Candrakirana, yen kasmaran mring mami, pasthi ingsun ladeni, aku wong bagus anulus, sanadyan sira uga, yen budi ingsun kembari, apan aku wani tandhing kadigdayan. 24. Ngandika Rajaputra, yayo Wasi Jayengresmi, lah apa sakarsanira, apan ingsun anuruti, nadyan Si Sekartaji, lamun sira yayi ayun, ingsun dhateng sumangga, nora duwe ati serik, anging yayi sira aja lunga-lunga. 25. Mesem Ki Wasi ngandika, lan maninge Raden Panji, sakehe kadeyanira, santana myang para mantri, Undhangana prasami, angidhepa marang ingsun, saosa karsaning wang, lan padha konen rersik, aku gething wong jalebut tan resikan. 26. Ngandika Rajaputra, mring santananira Panji, poma sakeh kadanging wang, wadya sakeh para mantri, padha ngidhepa maring parenthahe ariningsun, Ki Kuda Narawangsa, padha sun prentahi yayi, Wasi sasat dewa Suralaya neka. 27. Tumedhak ing Kastriyan, yen pangraose kang ati, yata kang para kadeyan, sadaya asaur peksi, tan lenggana ing kapti, nyaosi ing karsanipun, Ki Kuda Narawangsa, para kadeyan samya sih, ya ta mesem Wasi Kuda Jayengtilam. 28. Ngandika Raja Pinutra, nadyan silih awak mami, apan ta kena suminggah, ing karsane yayi Wasi, yen tilaren upami, asuk sore ingsun lampus, lan haywa lunga-lunga, mung sira telenging ati, apan sira kang dadi panglipur brangta. 29. Riyak Kuda Narawangsa, Ki Satria nyalawadi, pan iku dudu rerasan, kang bangsa anglipur brangti, aku dudu pawestri, pan nora layak pawestri, pan nora layak rinungu, mesem Rahaden Putra, panganikane mrang gendhis, lah ta yayi kaywa kaduk bela tampa. 30. Tegese panglipur brangta, mung sira sadulur mami, pasthi nora betah pisah, lawan sira wong ambenthing, yen sira mulih yayi, pesthi ingsun nuli lampus, mangsa aweta gesang, karane yayi mas Wasi, haywa lunga welasa dhateng pun kakang. 31. Nadyan mbenjing ingsun krama, apanggih lan Sekartaji, sira ingkang anggendhonga, iya marang awak mami, besuk yen ingsun panggih, Kuda Narawangsa muwus, lah iya Kasatriyan, pan ingsun nora kadugi, kaya priye atine wong gegendhongan. 32. Raja Putra angandika, lah ta yayi Jayengresmi, tegese agegendhongan, ing benjing yen ingsun krami, apan ta sira yayi, kang ngrabekken marang ingsun, sira kang maesana, ariningsun wong asigit, yen siyaga sira ingkang basahna. 33. Kalamun ingsun den arak, sira ngapita ing kami, kalamun ingsun amucang, sira ingkang anyaosi, amung sira mas yayi,

15 15 aja adoh lawan ingsun, yen wus panggih upama, sira dadia pangarik, aja tebah mung sira kusumaning wang. 34. Yata anulya ariyak, mungkur Wasi Jayengresmi, lah iku dudu rerasan, pan nora layak ing kuping, iku anyalawadi, Kasatriyan pangucapmu, yen kober marenana, aja mindho ngucap malih, aku wong aladak tur kaduluran. 35. Yen Sekartaji upama, aku kogawe pangarih, aku wong bagus prawira, pesthi Dewi Sekartaji, kedanan maring mami, pasthine manira rasuk, mangsa wedia sira, baguse pan nora kari, sira putra ingsun trahing gulakentar. PUPUH IX Dhandhanggula 1. Yata angling Wasi Jayengresmi, kasatriyan jejalukaning wang, yen sira ngawulakake, sakeh remananingsun, saosana sore lan enjing, aja na ingkang kirang, jejalukaningsun, aku dhemen kampuh sawat, dhasar mori tulisane simbak mangsi, lah iku saosana. 2. Lawan paningset pathola wilis, lancinganingsun cindhe jalamprang, tinaturangga kerise, ingkang tinatah murub, kandelane emas cinawi, landheyane pancula, ngungalan sinemu, akuluk kinanigara, datan arsa angangge jangkeping kalih, sapisan ingsun buwang. 3. Lawan ingsun dhemen asesumping, cepaka wilis ingkang ginubah, sinukmeng tibeng bau, ingsun dhemen ganda kasturi, lah padha saosana, ganda ingkang arum, ingaran jebad kalembak, lah toyane chergulo tier mawar asri, saosa saben dina. 4. Angandika sira Radyan Panji, yayi bok aja jebadan ganda, becik boreh sari bae, Ki Narawangsa muwus, sarwi riyak denira angling, pan aku Kasatriyan, pan dudu wong punuk, lan dudu bocah gorekan, nadyan gunung pan aku tau amukti, lan maninge kareksa. 5. Yen tan sanggup ingsun pamit mulih, marang arga ing Ngrancangkencana, angur atapaa bae, Rajaputra gumuyu, gujengan bae manira yayi, lah aja cecugetan, sumakeyan bagus, lan sumakeyan wong dinama, mengkak-mengkok sithik-sithik nuli mulih, lir rabi tetariman. 6. Alah iya ingsun kang nanggupi, nadyan wuwuha satus mangkana, anging ywa ta mulih bae, welasan marang ingsun, wong abagus sadulur mami, ingsun tan betah pisah, lan sira wong rangkung, mesem Kuda Narawangsa, lan maninge aku anjejaluk Panji, yen ingsun arsa dhahar. 7. Lamun ingsun amundhuta bukti, selirira lan manggung sadaya, kang gawaa rampadane, anglangdenana mring sun, garwanira Si Sekartaji, angapita maring wang, iku kang sun

16 16 jaluk, lan maninge selirira, roro sisih anggawa badhak ngepeti, iya yen ingsun dhahar. 8. Aku uga Kasatriyan apik, dhedhaharan ingsun kawruhanaa, saosan sega wangen, konen nosoh ping pitu, lamun wuluh ingsun tan sudi, sadaya piring putra, ing rampadaningsun, aku doyan iwak tambra, dhog carubuk terung kerupuk ywa kari, lawan iwak belanak. 9. Angandika mangke Raden Panji, aranana ingkang nora ana, pan ingsun sanggupi kabeh, luwiha saking iku, pan manira sanggup ta yayi, anging ta arining wang, aja mantuk gunung, welasa maring pun kakang, lamun sira muliha ingsun ngemasi, mesem dyan Jayengtilam. 10. Kadeyanira Rahaden Panji, tumingal mring Kuda Narawangsa, agegolong katrisnane, dene wong abagus tulus, datan wonten dipun wahoni, keras kang pangandika, grathulgrathul arum, linge amulet ing driya, kadya kembar lan sira Rahaden Panji, lir satu lan rimbagan. 11. Sira wau Raden Wukirsari, tumingal mring Kuda Narawangsa, tan kena tinambak luhe, ana kraos ing kalbu, miwah sira Rahaden Panji, anom denya tumingal, busangkaning kang luh, ing manah saya kagagas, aningali Ki Wasi Anjayengresmi, tan sah kumejot ing tyas. 12. Angandika Wasi Jayengresmi, Kasatriyan ingsun atetanya, iku ana rare bancer, kaprenah ta apamu, alah iya punika yayi, kadangingsun taruna, dene kasihanipun, iya Radyan Carangwaspa, Panji Anom iku arane ta yayi, lah ta akunen kadang. 13. Ki Undhakan Narawangsa angling, sun petheke Panji dulurira, petheke Panji nyaleweng, pan iku tangguhingsun, rada iku tangguhingsun, rada mlincur sungkan ing kardi, yata Dyan Carangwaspa, alinggih tumungkul, lan maninge ingsun tanya, iku sapa kang kampuh gadhung malathi, pamingset cindhe kembang. 14. Iku yayi rine Sekartaji, Wukirsari Putra Prabu daha, lan ingsun kaprenah ipe, lah akunen sadulur, yata manthuk Dyan jayengsari, sajroning wisma ana, ingkang wanodya yu, sarenteg pangawak dara, pamulune akuning amerak ati, kaprenah apanira. 15. Angandika sira Raden Panji, iya iku yayi kadanging wang, wuragil wanodya dhewe, lah akunen sadulur, sira yogya kang memarahi, mojar Ki Narawangsa, iya sadulurmu, prayogane pinanggihan, Putra Daha mring Rahadyan Wukirsari, tan ana kang kuciwa. 16. Tansah kagagas sajroning ati, genya umulat Ki Narawangsa, miwah Rahaden Panji Anom, karawa Raden Galuh, pasemone Ki Jayengresmi, lawan Candrakirana, amung kaot kakung, pasang rakite sarira, apan tunggal saya karasa ing galih, teka mijil kang waspa.

17 17 PUPUH X M i j i l 1. Sru gumuyu Raden Wukirsari, ragane memoyok, kados pundi gen bucal wiyose, dhateng kakang nimbok Sekartaji, dadya warni esthi, kadang kula sepuh. 2. Latah-latah Wasi Jayengresmi, Kapingkel Sang Anom, langkung suka angguguk guyune, ingsun sidhep sira nora asih, mring kadangmu estri, ya Si Gajah abuh. 3. Den waspada ing tingal kang ening, ywa mengeng pangilon, awasena jroning paesane, tanpa katon amung kang ningali, yen dereng udani, akonen reraup. 4. Mesakake kadangira estri, iya Wukirsinom, paran olihira ngundang Raden, kang kelangan pan sira pribadi, nadyan warna babi, jer kadangmu sepuh. 5. Sira lanang yogya den tangisi, pan ika wong wadon, kang den kasihi mung sira Raden, sira kang yogya den gegandholi, sira Sekartaji, mengko mundhak kukuh. 6. Lamun sira langkungana tebih, gegawanmu abot, lah cekelen dhadhungen gulune, momotana ambene den becik, bok medhaot ing margi, dhadhungen ing eduk. 7. Lan gulune wehana kalinthing, lawan gentha loro, dimene rosa momotane, panirike riakate ngluwihi, yen ana wanadri, watek klinthing krungu. 8. Pelananana dipun ainggil, wehana pepayon, silih den becik iya ambene, apus buntute sangkelat abrit, yen yun anunggangi, anyekela apus. 9. Dyan winarna sira Sang Apanji, datan geguyon, apan sakalangkung pasihane, maring sira Wasi Jayengresmi, tan pisah sanyari, lan Sang Narpasunu. 10. Kawarnaa Dewi Sekartaji, kang ana kadhaton, tansah amboyoing sarirane, wau kang arsa binayangkari, linadenan cethi, atap munggeng pungkur. PUPUH XI P a n g k u r 1. Tansah ngadi-adi warna, Sekartaji besuse angliwati, binonyo sariranipun, paras kadi sesabrah, esuk-esuk angambil karya cecenthung, wong ireng aboreh jenar, kadya lele den bumboni. 2. Sarwi angadhep rampadan, Sekartaji datan pegat abukti, gawok sakeh kang andulu, Dewi Candrakirana, iya salamine salin warninipun, nora jamak yen adhahar, sekul tigang bodhag enting.

18 18 3. Ingayap kang para inya, angandika Ni Dewi Sekartaji, biyang aku apa patut, olehku awiraga, besok aku yen ketemu kakang brangus, lamun aku linggih jajar, ni inya turira aris. 4. Kalangkung dening sembada, kadi Kamajaya lawan Ratih, asuka Sang Dyah gumuyu, sanget ajukakaan, pantes pisan apan aku Raden Galuh, ingwang Ni Candrakirana, Putri Adi ing Kedhiri. 5. Enya biyung ingsun ganjar, iwak empal iya gegadhon mami, pawongan suka gumuyu, angling Candrakirana, lah sawangen aku biyung dhenok tanggung, sarenteg pangawak dara, jager-jager merak ati. 6. Baya ta nganti punapa, aku iki pinanggihaken maning, kudu nganggo ebol ngasu, iya mangsa bedaa, nora betah ingwang, pisah lawan kangmas Panji. 7. Jamak jenenge wong tuwa, lamun arsa angrengga wong tuwa, lamun arsa angrengga kaya dhingin, ginansarena ing laku, lawan anganti apa, nora arep nuli momong putu bagus, kuning balengah-balengah, tur lanang den kekuciri. 8. Apa nora bungah lawan sun liling-liling, pawongan suka gumuyu, apan sarwi angiwa, pan kapingkel saweneh angucap, nora kayaa Sang Putri. 9. Panggihe durung karuwan, Putranipun kinudang-kudang dhingin, umur kawan dasa dalu, ujare kasundhulan, lagi mengko gawok tumon nora tau, apa nora bosen mana, rong sasi babar ping kalih. 10. Angling Ni Candrakirana, iya benjang biyang yen aku uwis, temu lawan kakang brangus, aku agandhang-gandhang, bari aku alembehan lengkung-lengkung, nuli ingemban tan kelar, sinelehaken ing wentis. 11. Kakang brangus semu payah, teka seba aku welas ningali, aku mundhut cindhe gupuh, kakang brangus sun emban, aneng latar mider ing pethetan darung, sun kebuti kepet Cina, tur bari sun sesindheni. 12. Lagi eca paguneman, Raden Wukirsari malebeng puri, angandika Raden Galuh, kene yayi linggiha, Raden Wukirsari majeng awot santun, suka Ni Candrakirana, mojar sarwi kirig-kirig. 13. Aku kiye nganti apa, Wukirsari temokena tumuli, iya lawan Kang Brangus, aku pan nora sabar, lawas-lawas apa nganti ingsun metu, selak nora betah ingwang, pisah lawan kangmas Panji. 14. Bok aja nganggo den arak, aku biyen pan wis binayangkari, matur Raden Wukirsantun, kakang bok tur kawula, sampun dika sok andhandhang age temu, sampun angucap mangkana, awon pinyarsa pawestri. 15. Andika Putraning Nata, pan memirang jenenge wong pawestri, anganggea tetesing bun, yen kadya duk ing kuna,

19 19 kakang embok warna paduka yu punjul, mangke salin warna ala, darbea wirang sathithik. 16. Rahaden Wukirsuma, pegel ing tyas dadya kang waspa mijil, mendah salin Rama Prabu, ningali solah dika, baya benjing nora sudi ngaku sunu, dene wiraos andika, sanget denya nglelingsemi. 17. Kados lamun datan arsa, ngaken Putra dhateng paduka benjing, owah salir barangipun, nadyan awak kawula, pan rumaos kalamun wirang kalangkung, dika kang darbe sarira, punapa tan nedya kingkin. PUPUH XII Asmaradana 1. Angling Dewi Sekartaji, lah uwis sira merada, aja sira aneng kene, lamun tan bisa tumingal, maring sariraning wang, menenga aja amuwus, tur sira kaperadangan. 2. Yata Raden Wukirsari, lengser saking ing ngajengan, tur sarwi nebah jajane, saha waspa adres medal, gawoke manah ingwang, ingkang becik tan tiniru, aku uga tan pedahan. 3. Ngilangaken dhog sawiji, nora idhep kadang tuwa, lamun ala pambekane, lah ta ginawe punapa, dumeh kadangku tuwa, pan aku nora gegetun, modara dipangan buta. 4. Wau Raden Wukirsari, lajeng dhateng Kasatriyan, marek dhateng Sang Wiranom, mapan ta Raja Putra, akasukan bebeksan, ing siyang dalu anginum, lawan kang para pinutra. 5. Raden wasi Jayengresmi, lagya malebet ing pura, lajeng anjujug kaputren, enggone selir bedhaya, Laju ing dalem pisan, tumingal ing para arum, Ki Wasi tansah jejawat. 6. Kagyat sagung para manis, den nyana Raja Pinutra, pan sami tumurun kabeh, dene Kuda Narawangsa, warnane kaya kembar, lawan Raden Marabangun, pasemone apan nunggal. 7. Tumingal kang para manis, lamun Ki Wasi kang prapta, pan sareng gumuyu rame, apan sampun ingaturan, Undhakan Narawangsa, angandika manis arum, sun tingali para sekar. 8. Dene padha rubung iki, apa ta ingkang ginarap, para selir matur alon, apan daweg amerada, kampuh penganyar-anyar, anging silih dereng sampun, angling Kuda Narawangsa. 9. Olehira anenungging, kaya cinakar ing ayam, nora patut dadi wadon, angur padha cawetana, kambi amikul kranjang, lan aja anganggo pinjung, yen ora bisa merada. 10. Mojar sagung para selir, wong agung waged punapa, amung nandur kenthang cegkeh, nandur kimpul matun gaga, pantune wong aladaka, karyane amadung kayu, mengko sanggup bisa mrada. 11. Saweneh mangkya silir anglir, Ki Undhakan Narawangsa, dene teka langguk bae, sanggup bisa amarada, nadyan silih

20 20 bangkita, iya wantune wong gunung, mangsa Si angungkulana. 12. Goningsun mangke nenungging, sigra Kuda narawangsa, mundhut kampuh pinaraos, para selir duk tumingal, sami eram sedaya, aningali sang abagus, pan samya kagyat sadaya. 13. Panung ginge mapan sami, lan Dewi Candrakirana, mapan kembar nora roro, traping warna iya tunggal, Ki Kuda Narawangsa, tuhu wignya Sang Abagus, den sambi anguraura. 14. Wau genira anungging, Ki Undhakan Narawangsa, watara samucang jambe, prandene oleh sakebar, gawok ingkang tumingal, lingsem sakeh para arum, sami tumungkul sadaya. 15. Apan kadya den rewangi, ing widadari Kaendran, Ki Wasi genya meraos, angling Kuda narawangsa, lah padha awasena, sanadya aku wong gunung, aku wignya amerada. 16. Ki Wasi Anjayengresmi, samana binondhet kampuhe, mring sira Dewi Onengan, lah kakang sampun kesah, kawula andika wuruk, tingkahing wong amerada. 17. Kawula dereng abangkit, gumuyu dyan Jayengtilam, apa gawemu wong wadon, nora bisa amerada, angur sira bengkata, katungkul undi lan ujung, lan angur cecawetan. 18. Gumuyu Ni Ragilkuning, ingkang raka cinethotan, Ki Narawangsa wuwuse, dhingin yayi ipenira, Dewi Candrakirana, apa ora amemuruk, yayimas marang ing sira. 19. Ujare Putri Kedhiri, waged salir kabudayan, jare wasis nenun songket, yayi nora guru kuna, matur Dewi Onengan, inggih kalane karuhun, wasis salir pagaweyan. 20. Lan ing mangke malih warni, pan sampun lali sadaya, jugul sakatahe gawe, merada malih bisaa, angantih nora bisa, Ki wasi suka gumuyu, mirsa ature Onengan. 21. Mara sira sun warahi, lah Onengan awasena, enggoningsun ameraos, yata wau winarahan, mring Kuda narawangsa, sinambi amaca Kidung, rengeng-rengeng ura-ura. 22. Suka tyase ragilkuning, sampun genya amerada, Ki Wasi ngandika alon, ingsun arsa tumingala, maring wong abebeksan, nginum ing jaba gumuruh, yayi ingsun sangonana. 23. Ingsun anjaluk sesumping, rokok jambe lawan sedhah, sang Retna gupuh manahe, kang raka wus ingaturan, sesumping gegubahan, suruh carang apu campur, jambe wangi rokok dawa. 24. Apan sarwi den dhedhesi, pan kadi sam-usap tangan, yata anulya tinampen, mring Undhakan Narawangsa, aris kang pangandika, iki yayi pawenehmu, jambe suruh lawan sekar. 25. Sun wehaken Wukirsari, apan iya ingsun warah, lamun sira ingkang aweh, angling Ni Dewi Onengan, kawula boten lila, den wehna ing Wukirsantun, tan duwe sanak wong Daha.

21 Angling Wasi Jayengresmi, lah aweh nora awehna, apan ingsun wenehake, mring Raden Wukirkusuma, sun wewehira, mendah silih bungahipun, yata Ni Dewi Onengan. 27. Matur sarwi awor tangis, pundi kakang Narawangsa, pan gadhahan kula dhewe, nora lila nora suka, jambe sedhah lan sekar, nora lila trus bebalung, den wenehana wong Daha. 28. Mesem Kuda Jayengsari, apan masih kinukuhan, anulya rinebut bae, marang Ni Dewi Onengan, sarta asemu waspa, pundi kakang darbeking sun, sampun dika gegujengan. 29. Boten neja tan angimpi, aweweh Putra ing Daha, dene emaneman jambe, tan darbe kadang wong Daha, dhateng Wukirkusuma, dadya udreg Sang Raetna yu, rame denya arebutan. 30. Kukuh Kuda Jayengresmi, mojar Ni Dewi Onengan, sampun dika ageguyon, lah pundi darbek kawula, kakangmas Narawangsa, niayanipun kalangkung, ujare mundhut piyambak. 31. Mangkya arsa winehken mring, Wukirsari kula dahat, tan lila kuda turake, dika marang kakang putra, temah dika dinukan, Kuda Narawangsa muwus, lah mara yayi matura. 32. Mapan aku nora wedi, mring kadangmu Kasatriyan, yen tinundhung aku mulih, nora kudu angawula, marang ing kakangira, Dewi Ragilkuning rengu, sarwi angucap Srinata. PUPUH XIII S i n o m 1. Lumayu Dewi Onengan, amatur Rahaden Panji, Sang Retna sarwi karuna, parpteng raka anungkemi, Ki Wasi Jayengresmi, kala wau amemundhut, jambe sedhah lan sekar, basane arsa ningali, wang kasukan kawula aturi sekar. 2. Rokok lawan jambe sedhah, sareng sampun den tampeni, inggih dhateng rayi tuwan, Ki Undhakan Jayengsari, karsane ta puniki, pinaringaken Wukirsantun, kawula boten suka, nunten kula rebut wani, rayi tuwan akukuh pan boten suka. 3. Angandika Rajaputra, yayi Wasi Jayengresmi, sira haywa sok bebeda, mring arinira Ni ragil, mesakaken sok nangis, lah wenehna darbekipun, bocah rada ugungan, Kuda Narawangsa angling, nora aweh ya darbeke arinira. 4. Apan si Ragil Onengan, ingsun adu ngambangsari, kalawan Putra ing Daha, ingkang aran Wukirsari, lah iku karsa mami, paran karepira iku, lamun sira runtika, apan ingsun nora wedi, yen kotundhung aku mulih marang arga. 5. Nora kudu ngawula, angur baya aneng wukir, gelem nora agelema, ingsun adu lambangsari, pan iku karsa mami, Kuda Narawangsa muwus, Wukirsari nyaika, pawewehe ragilkuning, rokok dawa lawan sekar gegubahan.

22 22 6. Tinampan adherangkalan, inggih kakang trima kasih, mesem Kuda jayengsari, anulya wangsul malih, sarwi ngoglengaken dhuwung, sinered koncanira, mesem tumingal Sang Panji, esemira ing manah asemu brangta. 7. Pan sampun tata alenggah, angandika Raden Panji, lah ya yayi bebasahana, pan ingsun arsa udani, lah pilihana yayi, iya sakeh kampuhingsun, mara yayi Onengan, sira anjukuka pethi, sakeh kampuh saosna ing kakangira. 8. Kang kampuh wus pinilihan, sadaya sami tinampik, mring Undhakan Narawangsa, tan ana den karemeni, singgahna Ragilkuning, tan ana senenga iku, nora mambu yen Putra, kekampuhe nir tan apik, masih nistha carobo kaya wong desa. 9. Cacak Kuda Narawangsa, sanadyan aku wong wukir, konen anganggo tan arsa, yen sun watara ing ati, pasthi yen anggudhigi, dadi pathek lan wewudun, rahadyan kasatriyan, gumujeng atutup lathi, apik temen yayi Kuda Narawangsa. 10. Onengan sira jupuka, kampuh ingsun kang sumampir, pasarean ingkang wetan, bathikane Sekartaji, olehe bathik dhingin, dhapure sawat jalengut, tatkala pepasihan, apan sinambi ambathik, lan paningset iku sira jupukana. 11. pan sampun katur ing ngarsa, saksana dipun tampene, mring Undhakan Narawangsa, ingkang Wasi Jayengresmi, lah iki dhemen mami, sanajan amoha ajur, sanadyan tetambalan, apan ingsun golong pikir, cilik mula kang sun dhandhang kampuh sawat. PUPUH XIV Dhandhanggula 1. Angandika Wasi Jayengresmi, mundhut sekar sigra nulya prapta, cepaka tekan rondhone, kang sekar sigra katur, mring Ki wasi ginubah aglis, kang kinarya kenaka, genya ngrujit santun, tuhu wignya angegubah, langkung pelag rerujitane Ki Wasi, tan ana kang kuciwa. 2. Tan adangu ponang sumping dadi, araning gubah sinukmeng guna, tibeng jaja jaja angeronce, Ki wasi alon muwus, lah mangkene wong ngrujit sari, nadyan ingsun wong gunung, lah mara tandhingen uga, lan olehe angrujit Ni Sekartaji, mesem Prabu Atmajaya. 3. Yata wau Wasi Jayengresmi, sigra wau genira kampuhan, malebeng jrone krobonge, apeteng tan kadulu, wau sira Rahaden Panji, tansah grahiteng nala, paran semunipun, yayi Kuda Narawangsa, dene silih apike kepati-pati, butarepan isinan. 4. Teko nora keduga ing ati, yayi Kuda Wasi jayengsekar, bagus tan ana tandhinge, amung isinanipun, ingkang dadi rasaning ati, sampun denya kapuhan, respati dinulu, dhuwung