Moel Antrin Pelynn Frmsi Denn Menunn Petrinet n Albr Mxplus MODEL ANTRIAN PELAYANAN FARMASI MENGGUNAKAN PETRI NET DAN ALJABAR MAX-PLUS (QUEUE PHARMACY SERVICE MODEL USING PETRI NET AND MAX PLUS ALGEBRA) Din Mustoni 1 Am Ai 2 1 Institut Ilmu Kesetn Bti Wiyt Keiri in.mustoni@ii..i 2 Institut Ilmu Kesetn Bti Wiyt Keiri m.i@ii..i Abstr Pemenun ebutun psien n obt n inormsi sert memberin pelynn yn memusn p psien l orientsi utm lm pelynn ermsin. Menurut Keputusn Mentri Kesetn no.129 tun 2008 stnr miniml pelynn rum sit memilii initor wtu tunu pelynn rmsi untu obt i lebi eil tu sm enn 30 menit n pelynn rmsi untu obt ri yitu lebi eil tu sm enn 60 menit (Kemenes. 2008). Dlm tulisn ini petri net ibnun untu menentun lmny etnn psien st yn e- lmny psien melun ntrin st yn e- n lmny etnn psien meninln pelynn st yn e-. Kt uni: Petrinet Moel Antrin Pelynn Frmsi Abstrt Fulillment te ptient's nee or meition inormtion n proiin stistory serie to ptients is te min orienttion in prmeutil series. Aorin to te Helt Ministry Deree no.129 o 2008 te minimum stnr o ospitl series e witin time initors o prmy series or less tn or equl to 30 minutes o inise meiines n prmeutil series or ru ri less tn or equl to 60 minutes (MoH 2008). In tis pper petri net is onstrute to etermine te lent o te ptient's rril t te -time te lent o te ptient perorms te -t queue queue n te lent o te ptient's rril lees te urrent serie t. Keywors: Petrinet Te Queue Prmy Serie Moel PENDAHULUAN Dlm eiupn seri-ri serin teri sebu situsi imn orn brn mupun omponen-omponen irusn menunu untu meptn s pelynn. Fenomen tersebut yn bis isebut enn ntrin. Antrin p umumny teri isebbn ole bnyny pelnn yn inin ilyni senn uml pelyn snt terbts (Robiti 2015). Hl ini merupn ein yn teri ser irenn etnn pelnn n wtu pelynn ti ietui sebelumny. Bersrn Keputusn Menteri Kesetn Republi Inonesi No.1332/Menes/SK/X/2002 Apote l sutu tempt ilunny Jurnl Mtemti n Peniin Mtemti Vol. 3 No. 1 Mret 2018 33
Moel Antrin Pelynn Frmsi Denn Menunn Petrinet n Albr Mxplus peern ermsin penylurn sein rmsi n perbeln esetn linny ep msyrt. Direnn peristiw ntrin pt menyebbn eruin n etinymnn ole berbi pi terutm bi seorn psien peneliti tetri untu meneliti sistem ntrin p pelynn rmsi i Apote. Stnr Pelynn Frmsi i Apote itur lm Surt Keputusn Mentri Kesetn Nomor 1027 tun 2004 lm surt tersebut menyebutn bw pelynn rmsi Apote l bin yn ti terpisn ri sistem pelynn esetn yn berorientsi ep pelynn psien n penyein obt yn bermutu. Stnr Pelynn Miniml (SPM) pelynn rmsi sesui Depes Republi Inonesi l wtu tunu obt i 30 menit obt rin 60 menit ti ny ein esln pemberin obt 100 % epusn pelnn 80 % n penulisn resep sesui ormulrium 100 % (H. Febriwti 2013). Proses pelynn resep non rin terbi meni u teori wtu yitu wtu pelynn n wtu tunu (A. Suoo 2015). Wtu pelynn l wtu yn ibutun petus untu menyelesin stu resep p setip proses pelynn. Senn wtu tunu l wtu tun sebu resep ti ilun pelynn. Penelitin ini ilun i pote Wyu Aun yn bertempt i Jl. Ai Suipto No.36 Tulunun. Dimn lm penelitin ini n ibs tentn pemoeln sistem ntrin pelynn rmsi p pote tersebut enn menunn petri net n lbr mx plus untu menetui lmny etnn psien st yn e- lmny psien melun ntrin st yn e- n lmny etnn psien meninln pelynn st yn e-. LANDASAN TEORI Sebelum membs petri net lebi menlm iberin einisi n notsi ri lbr mx-plus sebi beriut. Deinisi 2.1. (Subiono 2015) Diberin { } enn l impunn semu bilnn rel n. P ieinisin opersi beriut: { } n. (1) imn opersi ib o-plus n ib o-times. Selntnyiberin merupn semirin enn elemen netrl n elemen stun. Untu mempermu penulisn semirin itulis sebi. Pnt lm lbr mx-plus iperenln enn menunn sit sositi ri opertor. Deinisi 2.2. (Subiono 2015) Untu n untu setip ( l impunn bilnn sli ibun enn bilnn nol) ieinisin { (2) Jurnl Mtemti n Peniin Mtemti Vol. 3 No. 1 Mret 2018 34
Moel Antrin Pelynn Frmsi Denn Menunn Petrinet n Albr Mxplus Pertin bw untu setip lm lbr bis ib sebi persmn (3). (3) Terinspirsi ole penertin pnt its enn r serup pnt lm lbr mx-plus itulis sebi (4) untu. Petri net pertm li iembnn ole C.A. Petri p wl 1960-n. Petri net merupn sl stu lt untu memoeln Sistem Eent Disrit. P Petri net eent beritn enn trnsisi. Ar sutu eent pt teri beberp en rus ipenui terlebi ulu. Inormsi meneni eent n en ini msin-msin inytn enn trnsisi n ple. Ple pt berunsi sebi msun tu elurn sutu trnsisi. Ple sebi msun menytn en yn rus ipenui r trnsisi pt teri. Setel trnsisi teri m en n berub. Ple yn menytn en tersebut l elurn ri trnsisi. Deinisi 2.3. Petri net l 4-tuple enn : impunn berin ple { } : impunn berin trnsisi { } : impunn r : unsi bobot { }. Petri net pt imbrn sebi r berr. Noe ri r berup ple yn imbil ri impunn ple tu trnsisi yn imbil ri impunn trnsisi. P petri net r iperbolen menunn beberp r untu menubunn u noe tu lebi enn memberin bobot e setip r yn menytn uml r. Strutur ini ienl enn strutur multir. Representsi Petri net ser ri inotsin n yn msin msin menytn impunn msun ple e trnsisi tu upstrem ple untu trnsisi n impunn elurn ple ri trnsisi tu ownstrem ple untu trnsisi. Ser mtemtis pt itulis sebi beriut. ( ) { ( ) { ( ) } (5) (6) Notsi yn sm pt iunn untu menesripsin msun n elurn trnsisi untu ple sebi beriut. { } ( ) { } (7) (8) Jurnl Mtemti n Peniin Mtemti Vol. 3 No. 1 Mret 2018 35
Moel Antrin Pelynn Frmsi Denn Menunn Petrinet n Albr Mxplus Gri petri net teriri ri u mm yitu linrn n ris/persei pnn. Linrn menytn ple n ris/persei pnn menytn trnsisi. Ar isimboln enn n pn yn menubunn ple e trnsisi itulis ( ). Ji bobot r ri ple e trnsisi l itulis ( ) m terpt r ri ple e trnsisi tu sebu r enn bobot. Trnsisi p petri net menytn eent p Sistem Eent Disrit n ple merepresentsin onisi r eent pt teri. Toen l sesutu yn iletn i ple yn menytn terpenui tiny sutu onisi. Ser ri toen imbrn enn ot n iletn i lm ple. Ji uml toen lebi ri 5 m itulisn enn n. Deinisi 2.4 (D Aziy 2009) Petri net bertn (mre) l 5-tuple l petri net n l penn wl. imn Deinisi 2.5 (D Aziy 2009) Petri net enn wtu (time petri net) irterissi ole n imn l impunn ple l impunn trnsisi l impunn r l bobot msin msin r l en wl toen p setip ple n l etor yn elemen elemenny menunun wtu yn iperlun toen ber lm ple sebelum ownstrem trnsisi enble. Selnutny petri net bertn n petri net enn wtu uup isebut petri net. Ken (stte) p petri net ieinisin penn petri net. METODE Metoe penelitin yn iunn meliputi beberp tp intry l stui pust penmtn ser lnsun penumpuln t nlisis t n pemoeln sert penrin esimpuln. Penmbiln t ilun p 11 Desember 2017 muli puul 07.00 WIB 19.00 WIB. Losi penelitin ilun i instlsi pote Wyu Aun Jl. Ai Suipto No.36 Tulunun. Dlm penmtn ser lnsun ilun penttn wtu pelynn psien i pote imn sil penmtn iperole t sebi beriut : 1. Juml psien yn tn per ri 2. Rt-rt wtu yn ibutun sisten poteer melun pelynn e sto resep/ebutun obt. 3. Rt-rt wtu yn ibutun sisten poteer melun pelynn resep ri n non ri. 4. Rt-rt wtu yn ibutun sir melun pelynn. 5. Pol etnn psien lm bentu irm lir Dri t yn iperole n inlis n ibentu moel sistem ntrinny enn menunn lbr mxplus n petri net untu menentun lmny etnn psien st yn e- lmny psien melun ntrin st yn e- n lmny etnn psien meninln pelynn st yn e-. Jurnl Mtemti n Peniin Mtemti Vol. 3 No. 1 Mret 2018 36
Moel Antrin Pelynn Frmsi Denn Menunn Petrinet n Albr Mxplus HASIL DAN PEMBAHASAN Apote Wyu Aun Tulunun memilii u orn sisten poteer n stu orn sir. Asisten poteer bertus untu melun pelynn pemerisn ebutun obt resep ri tu non ri yn n ibeli enn sto obt pote n menmbil sert menyipn ebutun obt resep ri tu non rin yn n ibeli. Senn sir bertus untu peneen r obt resep ri tu non ri n melyni pembyrn obt resep ri tu non ri yn n ibeli ole psien. St psien tn yn ilun ole Asisten poteer l memeris pembelin ebutun obt resep ri tu non ri. Bil ebutun obt resep ri tu non ri tersei m sisten poteer memeris r obt isir n itwrn embli e psien untu epstin pembelin. Ji psien melnutn untu membeli m sisten poteer menmbil ebutun obt resep ri tu non ri yn n ibeli n psien melun pembyrn i sir. Setel melun pembyrn isir psien pt lnsun menerim ebutun obt resep ri tu non ri yn tel ibeli. Ji psien ti melnutn untu membeli m psien lnsun elur n sisten poteer sert sir n lm en ile. Dlm onisi ile ini Asisten poteer n sir n melun memnil nomor ntrin beriutny. Bersrn penmtn yn ilun iperole bw rt-rt pelynn pembelin resep rin lebi lm ibninn enn pelynn pembelin resep non ri. Hl ini irenn pelynn pembelin resep rin membutun tint etelitin lm memb resep menitun osis uml obt n menitun r. Senn untu pembelin obt tu resep non rin iperole bw rt-rt membutun wtu pelynn pembelin lebi ept irenn pelynn pembelin obt tu resep non rin ny melyni penmbiln obt n menitun r sesui enn resep tu ebutun obt yn n ibeli. Hsil penmtn i pote Wyu Aun Tulunun iperole moel ntrin n irm lir pelynn rmsi i pote tersebut. Moel ntrin pelynn rmsi i pote Wyu Aun Tulunun lebi elsny pt itulisn sebi beriut : 1. Psien tn 2. Psien msu e lm ntrin 3. Asisten poteer yn ile memnil nomor ntrin psien untu ilyni 4. Asisten poteer menee resep / ebutun obt psien 5. Setel menee sisten poteer memberi inormsi ep psien p resep / ebutun obt tu ti 6. Ji ti m sisten poteer embli ile n i m sisten poteer berewibn untu membut not pembelin untu ilnutn e sir 7. Setel memperole not pembelin psien ntri embli untu pembyrn i sir 8. Ksir yn ile memnil nomor ntrin psien untu ilyni 9. Ksir menitun nominl r yn rus ibyr psien 10. Setel ilun penitunn sir mennyn embli ep psien untu melnutn pembelin tu btl Jurnl Mtemti n Peniin Mtemti Vol. 3 No. 1 Mret 2018 37
Moel Antrin Pelynn Frmsi Denn Menunn Petrinet n Albr Mxplus 11. Ji btl m sir embli ile n i lnut m sir berewibn untu memberin buti pembyrn ep psien untu penmbiln obt. 12. Setel memperole buti pembyrn sisten poteer menee resep / ebutun obt psien p enis obt rin tu non rin. 13. Ji non rin m psien bis lnsun menerim obt n i rin m psien ntri embli ep sisten poteer untu meri. 14. Asisten poteer yn ile memnil nomor ntrin psien untu ilyni. 15. Asisten poteer meri resep/ ebutun obt psien n emuin iberin ep psien 16. Psien puln Moel ntrin its pt imbrn elm bentu irm lir imn irm lir pelynn Frmsi i pote Wyu Aun Tulunun pt ilit lm Gmbr 1. Selnutny moel petri net ibentu ri Gmbr 1 imn moel yn ibentu bersesuin enn onisi ntrin yn lm pote Wyu Aun. Jurnl Mtemti n Peniin Mtemti Vol. 3 No. 1 Mret 2018 38
Moel Antrin Pelynn Frmsi Denn Menunn Petrinet n Albr Mxplus Psien tn Antrin Resep/Keb.Obt ti Ce Resep/Keb.Obt Membut not pembelin Antrin Ksir Dilyni sir btl Inormsi r obt lnut Konirmsi Asisten Apoteer Jenis Obt Non ri ri Ri Obt Penmbiln obt Psien puln Gmbr 1. Dirm Alir Pelynn Frmsi Dri sistem ntrin yn iperole tersebut pt ibentu Moel Pelynn rmsi yn isimulsin e lm Petrinet enn prorm PIPE 4.3.0 sepeti Gmbr 2. Jurnl Mtemti n Peniin Mtemti Vol. 3 No. 1 Mret 2018 39
Moel Antrin Pelynn Frmsi Denn Menunn Petrinet n Albr Mxplus Gmbr 2. Moel Petrinet Pelynn Frmsi Petrinet lm Gmbr 2 teriri ri impunn berin ple { } imn msin msin ple menunun msu sebi beriut menytn etnn i peneen etersein resep/obt i ile sisten poteer i pembutn not pembelin ole sisten poteer n ntri e sir i pelynn sir i ile sir i peneen enis obt ole sisten poteer i pelynn resep rin i ile pelynn resep rin ole sisten poteer i n penmbiln obt i. Himpunn trnsisi i petrinet tersebut yitu { } imn msin msin trnsisi menunun msu sebi beriut menytn onisi psien tn i onisi ntri peneen etersein resep/obt ole sisten poteer i onisi resep/obt yn i e ti lm sto pote i onisi resep/obt yn i e lm sto pote i onisi ntri penitunn r obt ole sir i onisi psien btl membeli obt i onisi psien melnutn membeli obt i onisi resep non ri n lnsun ilyni ole sisten poteer i onisi resep ri n ntri ole sisten poteer i onisi sisten poteer selesi melyni resep rin i onisi psien selesi n puln i. Bersrn Gmbr 2 uml toen p ple 2 (u) menelsn pelynn peneen etersein resep/obt ole sisten poteer ibtsi sebny u orn uml toen p ple 1 (stu) menelsn pelynn sir ibtsi stu orn n uml toen p ple 2 (u) menelsn pelynn ri resep ibtsi u orn senn uml psien yn tn e pote ti ibtsi. Selnutny n ilun moel ntrin lm bentu lbr mx plus. Pemoeln terpt u sus yitu stu serer n u serer. Sebelum ilun pemoeln terlebi ulu ilun peneinisin ribel. Dlm l ini ilun peneinisin sebi beriut. : wtu etnn psien i pote e- : wtu eti sisten poteer muli melyni psien e- : wtu eti sisten poteer meninormsin i ti obt p psien e- Jurnl Mtemti n Peniin Mtemti Vol. 3 No. 1 Mret 2018 40
Moel Antrin Pelynn Frmsi Denn Menunn Petrinet n Albr Mxplus Jurnl Mtemti n Peniin Mtemti Vol. 3 No. 1 Mret 2018 41 A 1 : wtu eti sisten poteer meninormsin i obt n memberin not pembelin p psien e- : wtu eti sir muli melyni psien e- : wtu eti sir membtln pembelin psien e- : wtu eti sir melnutn pembelin psien e- : wtu eti sisten poteer melyni obt non ri psien e- : wtu eti sisten poteer melyni obt ri psien e- : wtu eti penmbiln obt psien e- : wtu psien elur e- : lmny etnn psien st yn e- : lmny sisten poteer meninormsin ti obt ep psien st yn e- : lmny sisten poteer meninormsin obt ep psien st yn e- : lmny sir melyni psien n psien memutusn btl beli st yn e- : lmny sir melyni psien n psien memutusn lnut beli st yn e- : lmny sisten poteer melyni resep non rin st yn e- : lmny sisten poteer melyni resep rin st yn e- Denn peneinisin ribel ini iperole moel sistem ntrin lm bentu mtris sebi beriut. { enn n sebi beriut T y (9) (11) (10)
Moel Antrin Pelynn Frmsi Denn Menunn Petrinet n Albr Mxplus Jurnl Mtemti n Peniin Mtemti Vol. 3 No. 1 Mret 2018 42 A 2 Dimn mtris bersesuin enn etnn psien yn e- n mtris bersesuin enn etnn psien yn e-. Terlit bw en n berntun p lmny wtu i setip ein yitu n untu. Beriut iberin wtu sil penmtn i pote Wyu Aun Tulunun sebi beriut [ ] [ ] Selnutny untu isubstistusin lm persmn (9) iperole: [ ] [ ] Untu iperole : [ ] [ ] st. (12) T y ) (
Moel Antrin Pelynn Frmsi Denn Menunn Petrinet n Albr Mxplus KESIMPULAN DAN SARAN Apbil wtu etnn psien st yn e-0 l puul 07.00 m etnn nsb st yn e-1 l 07.03 i sisten poteer memutusn ti sto obt yn sesui enn resep m wtu selesi ilyni ole sisten poteer l 07.10 senn i sisten poteer meninormsin i obt n memberin not pembelin m wtu selesi ilyni ole sisten poteer l 07.07. Apbil sisten poteer selesi melyni obt non ri m wtu selesi ilyni ole sisten poteer l 07.14 senn wtu selesi ilyni ole sisten poteer untu melyni obt rin l 07.25. Dpt isimpuln lmny wtu tempu psien untu melun pembelin obt non rin l 14 menit senn lmny wtu tempu psien untu melun pembelin obt rin l 25 menit. Dri moel lbr mxplus yn iperole pt isimulsin enn menunn toolbox lbr mxplus yn terpt p Silb enn menunn unsi petriqueue. DAFTAR RUJUKAN Aziy Diey 2009 Membnun Moel Petri Net Lmpu Llu Lints n Simulsiny Tesis Mister Mtemti Istitut Sepulu Nopember Surby. Febriwti H. 2013. Mnemen Loisti Frmsi Rum Sit. Gosyen: Yoyrt. Mustoni Din. 2013. Moel Antrin Nsb Bn enn Menunn Petrinet. Ml Tus : Institut Tenoloi Sepulu Nopember. Robiti Pui. 2015. Anlisis Sistem Antrin Seri P Fsilits Pelynn Kesetn n Optimlissiny. Sripsi. Uniersits Neeri Semrn: Semrn. Rusin Nit.. 2015. Kulits Pelynn Frmsi Bersrn Wtu Penyelesin Resep i Rum Sit. Jurnl Prmin Vol 5. Subiono 2015 Albr Min-Mx Plus n Terpnny Buu Ar Kuli Pilin Pssrn Institut Sepulu Nopember Surby. Suoo A. 2015. Penembnn Moel Antrin Pelynn Obt Psien Non Rin i Depo 1 Unit Rwt Jln Instlsi Frmsi RS Islm Jemursri. Sripsi. Uniersits Airln: Surby. Suoo Aris. Cli Dzuly. 2015. Anlisis Antrin Pelynn Obt Non Rin i Instlsi Frmsi Rwt Jln. Jurnl Aministrsi Kesetn Inonesi Vol 3. Jurnl Mtemti n Peniin Mtemti Vol. 3 No. 1 Mret 2018 43