0,8 9 0,9 4 1,2 4 7,1 6 %

dokumen-dokumen yang mirip
m 2 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE

USAHA PEMBUATAN GULA AREN

USAHA KONVEKSI PAKAIAN JADI

1 0 0 m 2 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN NILA

P r o f i l U s a h. a A s p e k P a s a r P e r m i n t a a n H a r g a...

1, 1 PENANGKAPAN IKAN DENGAN PURSE SEINE

5 S u k u B u n g a 1 5 %

USAHA PENANGKAPAN IKAN PELAGIS DENGAN ALAT TANGKAP GILLNET

A s p e k P a s a r P e r m i n t a a n... 9

6 S u k u B u n g a 1 5 % 16,57 % 4,84 tahun PENGOLAHAN IKAN BERBASIS FISH JELLY PRODUCT

USAHA BUDIDAYA CABAI MERAH

Program Kerja TFPPED KBI Semarang 1

R p ,-

BAB VI KESIMPULAN DAN SARAN

3 0 0 m 2 1, 7 FILLET IKAN

PROGRAM STUDI Sl PGSD

DAFTAR PENILAIAN PELAKSANAAN PEKERJAAN PEGAWAI NON AKADEMIK UKSW

Data Survey Kendaraan Yang Keluar Areal Parkir

BAB IV HASIL PENELITIAN. dalam penelitian ini ada dua kelas sampel yaitu kelas VIIA (kelas

K A B U P A T E N B A D U N G

F E A S I B I L I T Y F A T T E N I N G B E E F C A T T L E W I T H D I F F E R E N T F E E D

A. C O B O L R e se rv e d W o rd s

KEMENTERIAN KEUANGAN REPUBLIK INDONESIA DIREKTORAT JENDERAL PERBENDAHARAAN

TUGAS AKHIR PERENCANAAN PERBAIKAN KALI BABON KOTA SEMARANG

MEMB EK ALI DIR I S EJAK DINI DENG AN K EWIR AUS AHAAN Disampaikan dalam pelatihan Kewirausahaan Akademi Komunikasi Radio dan Televisi (AKOMRTV)

BAB VI KESIMPULAN DAN SARAN. Permasalahan yang sering terjadi di kawasan perkotaan adalah kurangnya

Jabatan : Kepala Biro Pemerintahan Setda Provinsi Bali. Jabatan : Plt. Direktur Jenderal Bina Administrasi Kewilayahan. Jakarta, Februari 2016

EVALUASI KINERJA TRANSJAKARTA BUSWAY KORIDOR I RUTE (BLOK M-KOTA) Oleh : ANINDITO PERDANA ( )

Triwulan I Kajian Ekonomi Regional Jakarta

RANCANGAN PERATURAN KEPALA BADAN PENGAWAS TENAGA NUKLIR NOMOR... TAHUN 2012 TENTANG TINGKAT KLIERENS

LAMPIRAN 2 TABULASI DATA RESPONDEN

D e skrip to r K u a lifik a si M a g ister S a in s/s 2 (L e v el 7 )


HUBUNGAN TINGKAT PENDIDIKAN DAN PENGETAHUAN IBU TENTANG GARAM BERYODIUM DENGAN PEMILIHAN GARAM DI KELURAHAN BANARAN KECAMATAN BOYOLALI

P U T U S A N. N o m o r / P d t. G / / P A. P a s B I S M I L L A H I R R A H M A N I R R A H I M

Hormat kami, Fajar Efendi

Perum TASBI Blok SS No.30, Medan.

KETERBUKAAN INFORMASI PUBLIK Norma dan Implementasi

PERATURAN WALIKOTA JAMBI NOMOR 37 TAHUN 2014 TENTANG LAGU MARS DAN HYMNE KOTA JAMBI DENGAN RAHMAT TUHAN YANG MAHA ESA WALIKOTA JAMBI,

DAFTAR SISA PANJAR YANG TELAH DIKEMBALIKAN KEPADA PENGGUGAT/PEMOHON BULAN JANUARI TAHUN 2012 OLEH PENGADILAN AGAMA LEBONG

LEMBAR PERMOHONAN KESEDIAAN MENJADI RESPONDEN. Dalam rangka menyelesaikan studi D3 Gizi di Universitas Muhammadiyah

BUPATI PURWOREJO P E R A T U R A N BUPATI P U R W O R E J O. N O M O R : 1 8 T A H U N 2006 T E N T A N G

Lampiran 1 Peta Desa Ciaruteun Ilir

- Pembinaan Haji dan Umroh Meningkatnya Kualitas bimbingan dan Penyuluhan Haji antara lain melalui kegiatan :

BADAN PENGAWAS TENAGA NUKLIR REPUBLIK INDONESIA

III. BAHAN DAN METODE

- 1 - DENGAN RAHMAT TUHAN YANG MAHA ESA KEPALA LEMBAGA SANDI NEGARA,

skripsi yang berjudul Korelasi Koping Religiusdengan Tingkat Depresi Mahasiswa

BAB VI KESIMPULAN DAN SARAN

BAB IV HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN

Deskripsi karya Komposisi MARS PT KERETA API INDONESIA (KAI)

1. Untuk menerima Penyata Kewangan Diaudit bagi tahun berakhir 31 Disember 2016 beserta Laporan Pengarah dan Juruaudit.

LEMBARAN PENJELASAN KEPADA CALON SUBJEK PENELITIAN. Selamat pagi Bapak/Ibu Yth, Universitas Sumatera Utara

Perhitungan Penetapan Kadar Susut Pengeringan. No Kadar (%) Rata-rata kadar (%) Syarat

BAB III GAMBARAN UMUM OBJEK PRAKTIK KERJA LAPANGAN. 3.1 Gambaran Singkat Badan Perencanaan dan Pembangunan Daerah

LAMPIRAN 1 PROFIL SEKOLAH SMK X KABUPATEN INDRAMAYU. dan sistem pendidikan nasional, bertujuan : mengembangkan sikap professional

BERITA ACARA PENJELASAN PEKERJAAN (AANWIJZING)

P U T U S A N. N o m o r / P d t. G / / P A. P a s B I S M I L L A H I R R A H M A N I R R A H I M

LEMBARAN DAERAH KABUPATEN CIREBON NOMOR 88 TAHUN 2005 SERI B.6 PERATURAN DAERAH KABUPATEN CIREBON NOMOR 18 TAHUN 2005 TENTANG

Standar audit Sa 550. pihak Berelasi

LAMPIRAN LAMPIRAN 59

(Syzygium pholyanthum W).

- 1 - PENOMORAN NASKAH DINAS DAN KODE IDENTIFIKASI OTORITAS PEJABAT PENANDATANGAN NASKAH DINAS

BAB III METODOLOGI PENELITIAN

P R O G R A M K ER J A T A H U N A N TIM P EN G G ER A K P K K D E SA P R IN G G O W IR A W A N TA H U N 2011

TRANSLITERASI ARAB LATIN.

DENGAN RAHMAT TUHAN YANG MAHA ESA WALIKOTA MALANG,

- RSI RAS UDAYANA. u n t u k Pe m b a n gu n a n Be r k e l a n i u t a n * È S I P ! P

Two Square Cipher I. PENDAHULUAN

Tabel berikut ini memuat beberapa contoh unsure dengan jumlah atom pembentuknya. Tabel 5.1 Beberapa nama unsure dan jumlah atom pembentuknya

UNIVERSITAS SYIAH KUALA FAKULTAS HUKUM DARUSSALAM, BANDA ACEH Telp: (0651) , (0651) , Fax: (0651)

LEMBAR PENJELASAN KEPADA CALON SUBYEK PENELITIAN

KEMENTERIAN KEUANGAN REPUBLIK INDONESIA DIREKTORAT JENDERAL PERIMBANGAN KEUANGAN DIREKTORAT DANA PERIM BANGAN

BAB 5 HASIL DAN PEMBAHASAN DESAIN. Secara keseluruhan desain yang diterapkan dalam perancangan ulang kemasan produk

LAMPIRAN 1. A. Suasana Parkir di Jalan Patrice Lumumba II. B. Suasana Parkir di Jalan Merdeka. Universitas Sumatera Utara

MENTERI DALAM NEGERI REPUBLIK INDONESIA PERATURAN MENTERI DALAM NEGERI REPUBLIK INDONESIA NOMOR 64 TAHUN 2016 TENTANG BATAS DAERAH KABUPATEN BULELENG

BAB III PENUTUP. A. Kesimpulan. Dari hasil penelitian tentang Pendirian Bangunan untuk Rumah Tinggal di

BAB V. maka secar a garis besar hasil analisis dapat disimpulkan sebagai berikut: dalam kategori baik dengan sko r 3,70

BAB V. K ita b Undang-undang Hukum P idana (ICUIIP) se b a g a i. suatu perundang-undangan p id a n a yang t e la h d ib e rla k u k a n

NIP : : PPDS THT FK-USU (Asisten Ahli) : Ilmu Kesehatan THT, Bedah Kepala dan Leher

Lampiran 1. RPP Siklus I RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN

KESIMPULAN DM SARAN. Dari uraian dan pembahasan ten tang stu d i kasus pada. Putra A s li Utarna dirnuka dapat d it a r ik kesimpulan seba-

PEMERINTAH KABUPATEN BULELENG PROVINSI BALI

DAFTAR RIWAYAT HIDUP. : Betsy Yosia Nadeak. Tempat/ Tanggal Lahir : Pematangsiantar, 28 Juli : Jln. Melanthon Siregar, Pematangsiantar

R 150 Bulan 12 VII H 100


SOAL-JAWAB MATEMATIKA PEMINATAN DIMENSI TIGA. Sebuah kubus ABCD.EFGH memiliki panjang rusuk 4 cm. P adalah titik tengah CD. Tentukan panjang EP!

~ 1 ~ BAB I PENDAHULU AN 1.1. LATAR BEL AK A NG

DAFTAR ISI HALAMAN SAMPUL...

BAB VI KESIMPULAN DAN SARAN

MANUAL PROSEDUR PELAKSANAAN PRAKTIKUM KIMIA ANORGANIK

PDF created with FinePrint pdffactory trial version YUK BELAJAR NIHONGO

LEMBARAN DAERAH PROPINSI DAERAH TINGKAT I BALI TENTANG

BAB VI KESIMPULAN DAN SARAN. kesimpulan yang didapatkan adalah sebagai berikut: 2. Perbandingan faktor-faktor kepuasan penumpang angkutan antarkota

DAFTAR RIWAYAT HIDUP

Meningkatkan Prestasi Belajar Pkn Menggunakan Model Pembelajaran Numbered Heads Together pada Siswa Kelas V SD Inpres Palupi

LAMPIRAN I PERATURAN BUPATI SLEMAN NOMOR TAHUN 2016 TENTANG RENCANA KERJA PEMERINTAH DAERAH TAHUN 2017 BAB I PENDAHULUAN. 1.1.

KEPALA BADAN PERTANAHAN NASIONAL REPUBLIK INDONESIA

Lampiran 1 Strategi kampanye Earth Hour Indonesia

LAMPIRAN 1 KUESIONER PENELITIAN

Transkripsi:

P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) E M P I N G M E L I N J O

P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) E M P I N G M E L I N J O B A N K I N D O N E S I A

K A T A P E N G A N T A R P u j i s y u k u r k a m i p e n j a t k a n k e p a d a A l l a h S W T, k a r e n a a t a s r a h m a t d a n -N h iy da a yb au hk u P o l a P e m b i a y a a n U s a h a P e n g o l a h a n E m p i n g M e l i n j o i n i m a m p u d i s e l e s a i k a n. P e n y u s u n a n b u k u i n i d i l a k u k a n d a l a m r a n g k a m e n d u k u n g p e n g e m b a n g a n U s a h a M i k r o K e ci l d a n M e n e n g a h ( U M K M ), t e r u t a m a u n t u k m e n y e d i a k a n i n f o r m a s i b a i k b a g i p e r b a n k a n, U M K M p e n g u s a h a m a u p u n c a l o n p e n g u s a h a y a n g b e r m i n a t m e n g e m b a n g k a n u s a h a t e r s e b u t. I n f o r m a s i p o l a p e m b i a y a a n d i s a j i k a n j u g a d a l a m D a t a d a n I n f o r m a s i B i s n i s I n d o nw ew sw i. a b i (. g o. i d). B u k u P o l a P e m b i a y a a n u s a h a p e n g o l a h a n e m p i n g m e l i n j o m e n g a m b i l s a m p e l d i K a b u p a t e n P a n d e g l a n g P r o p i n s i B a n t e n. P e n y u s u n a n b u k u d i l a k u k a n m e l a l u i s u r v e i l a n g s u n g k e l a p a n g a n d a n i n d e p t h i n t e r v i e wt er h a d a p p e l a k u u s a h a e m p i n g m e l i n j o, w a w a n c a r a d a n d i s k u s i d e n g a n d i n a s / i n s t a n s i t e r k a i t s e r t a d e n g a n p i h a k p e r b a n k a n. D a l a m p e n y u s u n a n b u k u p o l a p e m b i a y a a n i n i, B a n k I n d o n e s i a b e k e r j a s a m a d e n g a n D e p a r t e m e n K e l a u t a n d a n P e r i k a n a n R e p u b l i k I n d o n e s i a ( Dd Ka P n ) m e m p e r o l e h m a s u k a n d a n s a r a n d a r i b a n y a k p i h a k a n t a r a l a i n P T. B a n k M a n d i r i, P T B a n k R a k y a t I n d o n e s i a ( P e r s e r o ), T b k, P B a n k N e g a r a I n d o n e s i a ( P e r s e r o ), B u k o p i n, B a n k N i a g a, B a n k P e r m a t a, B a n k P a n i n, B a n k I n t e r n a s i o n a l I n d o n e s i a, B a n k D a n a m o n s e r t ra a s nu am b e r y a n g t e r k a i t b a i k a s o s i a s i m a u p u n p e r o r a n g a n. A t a s s u m b a n g p i k i r d a n b a n t u a n k e l a n c a r a n p e n y u s u n a n b u k u p o l a p e m b i a y a a n u s a h a p e n g o l a h a n e m p i n g m e l i n j o,b a n k I n d o n e s i a c q B i r o P e n g e m b a n g a n U M K M - D i r e k t o r a t K r e d i t, B P R d a n U M K M ( B U M K M - D K B U ) m e n y a m p a i k a n t e r i m a k a s i h. S e d a n g k a n b a g i p e m b a c a y a n g i n g i n m e m b e r i k a n k r i t i k, s a r a n d a n m a s u k k a n b a g i p e n y e m p u r n a a n b u k u i n i a t a u i n g i n m e n g a j u k a n p e r t a n y a a n t e r k a i t d e n g a n b u k u i n i d a p a t m e n g h u b u n g i : B i r o P e n g e m b a n g a n U M K M - D i r e k t o r a t K r e d i t, B P R d a n U M K BM a n k I n d o n e s i a d e n g a n a l a m a t : G e d u n g T i p i k a l ( T P ), 5 L t. J l. M. H. T h a m r i n N o. 2 J a k a r t a 1 0 1 1 0 T e l p : ( 0 2 1 ) 3 8-8 1 5 8 1, F a x : ( 0 2 1 ) 3 5 1 8 9 5 1 E m a i l : B t e k n i s _ P U K M @ b i. g o. i d A k h i r k a t a, s e m o g a b u k u i n i b e r m a n f a a t b a g i p e m b a c a d a n d a p a t m e m b e r i k a n k o n t r i b u s i y a n g b e r a r t i b a g i p e n g e m b a n g a n U M K M. J a k a r t a, M e i 2 0 0 8 D i r e k t o r a t K r e d i t, B P R d a n U M K M i

R I N G K A S A N E K S E K U T I F U S A H A E M P I N G M E L I N J O N o U N S U R U R A I A N 1 J e n i s U s a h a U s a h a P e n g o l a h a n E m p i n g M e l i n j o 2 D a n a y a n g d i g u n a k a n I n v e s t a s i R p 2 : 1 6. 6 7 5. 0 0 0,- M o d a l K e r j a : R p 1 4 2. 0 4 4. 2 7-1, T o t a l : R p 3 5 8. - 7 1 9. 2 7 1, 3 S u m b e r D a n a K r e d i t : R p 2 2 5. - 0 0 0. 0 0 0, M o d a l s e n d i r i : R1p 3. 3. 7 1 9. 2 7 1,- 4 J a n g k a W a k t u K r e d i t I n v e s t a s i : 3 t a h u n M o d a l K e r j a : 1 t a h u n 5 S u k u B u n g a 1 5 % p e r t a h u n 6 P e r i o d e P e m b a y a r a n K r e d i t A n g s u r a n p o k o k d a n b u n g a a n g s u r a n d i b a y a r k a n t i a p b u l a n 7 P o l a U s a h a a. P e r i o d e p r o y e k b. S k a l a U s a h a c. T i n g k a t T e k n o l o g i d. P r o d u k y a n g D i h a s i l k a n e. P e m a s a r a n P r o d u k 8 K r i t e r i a K e l a y a k a n U s a h a N e t B / C R a t i o D F 1 5 % N P V D F 1 5 % I R R P B P u s a h a B E P r a t a-r a t a - T o t a l p e n j u a l a n - R a t a -r a t a p r o d u k s i ( k: g ) K u a l i t a s I - T i n g g i - S e d a n g - R e n d a h K u a l i t a s I I - T i n g g i - S e d a n g - R e n d a h P e n i l a i a n 5 t a h u n - 8 1 2 5 k g b a h a n b a k u b i j i m e l i n j o p e r b u l a n - 9 7. 5 0 0 k g e m p i n g y a n g d i h a s i l k a n p e r b u l a n - T e n a g a k e r j a t e t a p 3 o r a n g - T e n a g a k e r j a / p e n g r a j i nt i d a k t e t a p 6 5 o r a M a n u a l E m p i n g m e l i n j o m e n t a h k u a l i t a s 1 d a n 2 D i j u a l l a n g s u n g, a g e n, p e s a n a n 2, 5 9 R p 4 0 1. 1 6 8. 9 6 0,- 7 0, 8 8 % 1 t a h u n 7 b u l a n ( 1, 6 0 t a h u n ) R p 7 2 8. 9 6 1. 2 6 5,- p e r t a h u n 2 3. 7 7 0 2 8. 5 2 5 3 5. 6 5 6 7. 9 2 3 9. 9 0 4 1 1. 3 1 9 L a y a k d i l a k s a n a k a n ii USAHA EMPING MELINJO

N o U N S U R U R A I A N 9 A n a l i s a S e n s i t i f i t a s ( 1 ) D a r i s i s i p e n d a p a t a n a. P e n d a p a t a n t u r u n 8 % N e t B / C R a t i o D F 1 5 % N P V D F 1 5 % I R R P B P u s a h a P e n i l a i a n b. P e n d a p a t a n t u r u n 9 % N e t B / C R a t i o D F 1 5 % N P V D F 1 5 % I R R P B P u s a h a P e n i l a i a n ( 2 ) D a r i s i s i b i a y a o p e r a s i o n a l a. B ia y a o p e r a s i o n a l n a i k 9 % N e t B / C R a t i o D F 1 5 % N P V D F 1 5 % I R R P B P u s a h a P e n i l a i a n b. B i a y a o p e r a s i o n a l n a i k 1 0 % N e t B / C R a t i o D F 1 5 % N P V D F 1 5 % I R R P B P u s a h a P e n i l a i a n ( 3 ) D a r i s i s i p e n d a p a t a n d a n b i o p e r a s i o n a l a. P e n d a p a t a n t u r u n 4 d a n B i a y a o p e r a s i o n a l n a i k 4 % N e t B / C R a t i o D F 1 5 % N P V D F 1 5 % I R R P B P u s a h a P e n i l a i a n b. P e n d a p a t a n t u r u n 5 % d a n B i a y a o p e r a s i o n a l n a i k 5 % N e t B / C R a t i o D F 1 5 % N P V D F 1 5 % I R R P B P u s a h a P e n i l a i a n 1, 1 3 R p 3 3. 0 4 3. 4 0 8,- 2 0,1 3 % 4 t a h u n 5 b u l a n ( 4, 4 3 t a h u n ) L a y a k d i l a k s a n a k a n 0,8 9 R p -2 8. 5 8 3. 8 6 8,- 1 0,4 1 % l e b i h d a r i 5 t a h u n T i d a k l a y a k d i l a k s a n a k a n 1, 1 6 R p 4 0. 4 2 3. 7 1 2,- 2 1,2 6 % 4 t a h u n 4 b u l a n ( 4, 3 2 t a h u n ) L a y a k d i l a k s a n a k a n 0,9 4 R p -1 4. 4 6 7. 2 1 0,- 1 2, 6 9 % l e b i h d a r i 5 t a h u n T i d a k l a y a k d i l a k s a n a k a n 1,2 4 R p 5 9. 9 8 8. 8 2 7,- 2 4,2 0 % 4 t a h u n ( 4, 0 4 t a h u n ) L a y a k d i l a k s a n a k a n 0, 8 1 R p -4 8. 1 4 8. 9 8 3,- 7,1 6 % l e b i h d a r i 5 t a h u n T i d a k l a y a k d i l a k s a n a k a n iii

D A F T A R I S I K A T A P E N G A N T A R........................................ R I N G K A S A N E K S E K U T I F D A F T A R I S I... D A F T A R T A B E L... D A F T A R G A M B A R...... B A B I P E N D A H U L U A N.......... H a l a m a n i i i iv v i v i i 1 B A B I I P R O F I L U S A H A D A N P O L A P E M B I A Y A A N 3............................................. 2. 1 P r o f i l U s a h. a................................................................. 3 2. 2 P o l a P e m b i a y a a n...................... 3 B A B I I I A S P E TK E K N I K P R O D U K S I 5............................................................ 3. 1 L o k a s i U s a h a.... 5 3. 2 F a s i l i t a s P r o d u k s i d a n P e r a l a t a n. 5 3.3 B a h a n B a k u.. 7 3.4 T e n a g a K e r j a... 8 3.5 T e k n o l o g i.. 8 3.6 P r o s e s P r o d u k s i... 9 3. 7 J e n, i sj u m l a h d a n M u t u P r o d u k s i........... 1 3 3.8 P r o d u k s i O p t i m u m.. 1 7 3.9 K e n d a l a P r o d u k s i 1 7 B A B I V A S P E K P A S A R D A N P E M A S A R A N 1 9 4. 1 A s p e k P a s a r........................ 1 9 4. 1. 1 P e r m i n t a a n.................................................. 1 9 4. 1.2 P e n a w a r a n.................................................. 1 9 4. 1. 3 P e r s a i n g a n d a n P e l u a n g r P a. s. a................................. 2 0 4. 2 A s p e k P e m a s a r a n................................ 2 0 4. 2. 1 H a r g a....................................................... 2 0 4.2.2 J a l u r P e m a s a r a n P r o d u k........................................ 2 1 4.2.3 K e n d a l a P e m a s a r a n........................................... 2 2 B A B V A S P E K K E U A N G A N 2 3......................................... 5. 1 P e m ihlain P o l a U s a h a.................................. 2 3 5. 2 A s u m s i d a n P a r a m e t eu rn t u k A n a l i s i s K e u a n g a. n........................ 2 3 5. 3 K o m p o n e n B i a y a I n v e s t a s i d a n B i a y a O p e r a s.. i o. n. a. l................... 2 4 5. 3. 1 B i a y a I n v e s t a s i.......................................... 2 4 iv USAHA EMPING MELINJO

5. 3. 2 B i a y a O p e r a s i o n a l...... 2 5 5. 4 K e b u t u h a n D a n a u n t u k I n v e s tda as n i M o d a l K e r j a......................... 2 6 5. 5 P r o y e k s i P r o d u k s i d a n P e n d a p a t a n K o t o r........... 2 7 5. 6 P r o y e k s i R u g i L a b a Bdraen a k E v e n P o i n ( t B E P )........................ 2 7 5. 7 P r o y e k s i A r u s K a s d ak ne l a y a k a n P r o y e k.. 2 8 5.8 A n a l i s i Ss e n s i t i v i t a s................................... 2 9 B A B V I 3 1 A S P E K E K O N O M I, S O S I A L D A N D A M P A K L I N G K U N G A N.................... 6. 1 A s p e k E k o n o m i d a n S o s i a l.......................................... 3 1 6. 2 D a m p a k L i n g k u n g a n................................................. 3 1 B A B V I I K E S I M P U L A N D A N S A R A N 3 3............................................................ 7. 1 K e s i m p u l a n........................ 3 3 7. 2 S a r a n................................................... 3 3 D A F T A R P U S T A K A L A M P I R A N v

D A F T A R T A B E L H a l a m a n T a b e l 3. 1 J u m l a h P r o d u k s i M a s i n-m g a s i n g J e n is E m p i n g un t u k S e t i a p M u s i m........ 1 4 T a b e l 3.2 S t a n d a r P r o d u k E m p i n g : S N I -3 0 17 1 2-1 9 9 5........................... 1 5 T a b e l 4. 1 P r o d u k t i f i t a s T a n a m a n M e l i n j o d i I n d o n. e. s. i. a........................ 1 9 T a b e l 4. 2 F l u k t u a s i H a r g a J u a l E m p i n g M e l i n j o S e t i p a M u s i. m. n. y. a............... 2 1 T a b e l 5.1 A s u m s i d a n P a ra m e t e r u n t u k A n a l i s ak e u a n g a n. 2 4 T a b e l 5.2 B i a y a I n v e s t a s i U s aehma p i n g M e l i n j o.... 2 5 T a b e l 5.3 B i a y a O p e r a s i o n a l U s a hea m p i n g M e l i n j o. 2 5 T a b e l 5.4 P e r h i t u n g a n K e b u t u h a n M o d a l K e r j a.............. 2 6 T a b e l 5.5 K e b u t u h a n M o d a l U s a h a E m p i n g M e l i n j o.............................. 2 6 T a b e l 5.6 P r o y e k s i P r o d u k s i d a n P e n d a p a t a n. 2 7 T a b e l 5.7 R a t a -r a t a L a ba R u g i d a n B E P U s a h a.................. 2 8 T a b e l 5.8 K e l a y a k a n U s a h a E m p i n g M e l i n j o. 2 9 vi USAHA EMPING MELINJO

D A F T A R G A M B A R H a l a m a n G a m b a r 3. 1 P r o s e s P e n y a n g r a i a n B i j i M e l. i. n. j. o............................. 9 G a m b a r 3. 2 P r o s e s P em e c a h a n C a n g k a n g B i j i M e l i n j. o........................ 1 0 G a m b a r 3. 3 P r o s e s P e m i p i h a n E m p i n g...................................... 1 1 G a m b a r 3. 4 P e l e p a s a n E m p i n g d a r i B a t u L a n d a s a n............................ 1 1 G a m b a r 3. 5 P r o s e s P e nj e m u r a n E m p i n g..................................... 1 2 G a m b a r 3. 6 E m p i n g y a n g S u d a h D i k e m a s d a n S i a p D i p a s a r k a n................ 1 3 G a m b a r 4. 1 J a l u r P e m a s a r a n E m p i n g M e l i n j. o................................ 2 1 vii

HALAMAN INI SENGAJA DIKOSONGKAN viii USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO B A B I P E N D A H U L U A N T a n a m a n m e l i n j o d a p a t t u m b u h p a d a k e t i n g g i a n t e m p a t -1. 0 2 0 0 m d p l. D en g a n d e m i k i a n, t a n a m a n m e l i n j o d a p a t t u m b u h d i p e g u n u n g a n b e r h a w a l e m b a b, b i s a j u g a d i d a t a r a n r e n d a h y a n g r e l a t i f k e r i n g. N a m u n a g a r d a p a t b e r p r o d u k s i s e c a r a m a kms ei lm ia nl j, o s e b a i k n y a d i t a n a m d i d a t a r a n r e n d a h y a n g k e t i n g g i a n n y a t i d a k l e b i h d a r i 4 0 0 d m a n d pd le n g a n c u r a h h u j a n s e k i t a r 3. 0 0 0-5. 0 0 0 m m / t a h u n m e r a t a s e p a n j a n g t a h u n. P o h o n m e l i n j o s u d a h d a p a t d i p a n e n s e t e l a h b e r u m u-6 r t5 a h u n. P a n e n d i l a k u k a n d u a k a l i s e t a h u n. P a n e n b e s a r s e k i t a r b u l a n -J M eu il i, s e d a n g k a n p a n e n k e c i l s e k i t a r b u l a n O- k t o b e r D e s e m b e r. S e d a n g k a n p e m u n g u t a n b u n g a d a n d a u n m u d a d a p a t d i l a k u k a n k a p a n s a j a H. a s i l m e l i n j o p e r p o h o n u n t u k t a n a m a n m e l i n j o y a n g s u d a h d e w a s a b e r v a r i a s i a n t a r a -2105.. 000000 b i j i. M e n u r u t p e t a n i, t a n a m a n m e l i n j o u m u r 1 5 t a h u n h a s i l p r o d u k s i b u a h n y a m e n c a p a i 5 0 k g k l a t a k ( b u a h y a n g t e l a h d i k u p a s k u l i t n y a ) s e k a l i p a n e n, b e r a r t i p r o d u k s i y a n g d i p e r o l e h k l a t a k 1 0 0 k g / p o h o n / t a h u n. B e r b a g a i b a g i a n d a r i p o h o n m e l i n j o d a p a t nd fi am a t k a n s e b a g a i b a h a n m a k a n a n. D i a n t a r a n y a, d a u n, b i j i m e l i n j o d a n k u l i t b i j i m e l i n j o s e r i n g d i m a n f a a t k a n s e b a g a i b a h a n u n t u s a y u r. S e l a i n i tb iu j, i n y aj u g a d a p a t d i o l a h m e n j a d i e m p i n g. E m p i n g m e l i n j o a d a l a h s e j e n i s k e r i p i k y a n g d i b u a t d a r i jbo i j yi a nm g e l ti en l a h t u a. p e m b u a t a n e m p i n g t i d a k s u l i t d a n d a p a t d i l a k u k a n d e n g a n m e n g g u n a k a n -aa l a t s e d e r h a n a. P r o s e s E m p i n g m e l i n j o m e r u p a k a n s a l a h s a t u k o m o d i t i p e n g o l a h a n h a s i l p e r t a n i a n y a n g m e m i l i k i n i l a i t i n g g i, b a i k k a r e n a h a r g a j u a l y a n g r e lg ag ti i f m atu ip nu n s e b a g a i k o m o d i t i e k s p o r y a n g d a p a t m e n d a t a n g k a n d e v i s a. S e j a u h i n i, e m p i n g d i e k s p o r k e -n n eeggaarraa t e t a n g g a d i a n t a r a n y a k e S i n g a p u r a, M a l a y s i a d a n B r u n eb i a. h k a n, p a s a r e k s p o r y a n g p o t e n s i a l m e n j a n g k a u J e p a n g, E r o p a d a n A m e r i k a. E m p i n g m e l i nj o d a p a t d i b a g i m e n j a d i b e b e r a p a j e n i s t e r g a n t u n g k u a l i t a s e m p i n g. y a n g b e r m u t u t i n g g i a d a l a h e m p i n g y a n g s e s u a i d e n g a n s t a n d a r (-3 S N7 I 1 2 0-1 1 9 9 5 ) y a i t u e m p i n g E m p i n g y a n g t i p i s s e h i n g g a k e l i h a t a n a g a k b e n i n g d e n g a n d i a m e t e r s e r a g a m k e r i n g s e h i n g g a d a p a t d i g o r e n g l a n g s u n g. E m p i n g d e n g a n m u t u y a n g l e b i h r e n d a h m e m p u n y a i c i r i l e b i h t e b a l, d i a m e t e r k u r a n g s e r a g a m, d a n k a d a n g-k a d a n g m a s i h h a r u s d i j e m u r s e b e l u m d i g o r e n g. 1

Pendahuluan S a m p a i s e k a r a n g, p e m b u a t a n e m p i n g y a n g b e r m u t u t i n g g i m a s i h b e l u m d a p a t d i l a k u k a n d e n g a n b a n t u a n a l a t m e k a n i s p e m i p i h. E m p i n g i n i m a s i h h a r u s d i p i p i h k a n s e c a r a m a n u a l o l e h p e n g r a j i n e m p i n g y a n g t e l a h b e r p e n g a l a m a n. 2 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO B A B II P R O F I L U S A H A D A N P O L A P E M B I A Y A A N 2. 1. P r o f i l U s a h a P r o p i n s i B a n t e n m e r u p a k a n s a t u d i a n t a r a s e n t r a i n d u s t r i e m p i n g m e l i n j o y a n g r e l a t i f b e s a r d i I n d o n e s i a. S e n t r a t e r s e b u t t e r s e b a r d i h a m p e r s e l u r u h k a b u p a t e n d i B a n t e n, s a l a h s a t u n y a a d a l a h K a b u p a t e n P a n d e g l a n g. U s a h a e m p i n g m e l i n j o d i K a b u p a t e n P a n d e g l a n g b a r u d i r i n t i s p a d a t a h u n -a n 1. 9 6 0 S e b e l u m n y a, b i j i m e l i n j o y a n g d i h a s id li k da an e r a h i n i m a s i h b e l u m d i m a n f a a t k a n. D a t a D i n a s P e r k e b u n a n B a n t en, h i n g g a a k h i r t a h u n 2 0 0 4, s e c a r a k e s e l u r u h a n l u n a s m el la ih na j o d i P r o p i n s i B a n t e n s e k i t a r 6. 6 1 0 h a d e n g a n p r o d u k s i 1 4. 0 1 1 t o n b u a h m e l i n j o. D a r i t o t a l l u a s l a h a n t e r s e b u t, s e b a g i a n b e s a r ( 4 8 % ) b e r a d a d i K a b u p a t e n P a n d e g l a n g, s i s a n y a t e r s e b a r d i K a b u p a t e n L e b a k d a n S e r a n g. P a d a a w a-a l w a l p r o d u k s i n y a, h a spirl o d u k s i e m p i n g m e l i n j o d a r i B a n t e n t i d a k d i p a s a r k a n d i d a e r a h s e t e m p a t, m e l a i n k a n d i p a s a r k a n d i J a k a r t a. P o t e n s i b a h a n b a k u b i j i m e l i n j o y a n g b a n y a k t e r s e b u t, m e n e m p a t k a n P a n d e g l a n g s e b a g a i s e n t r a i n d u s t r i e m p i n g y a n g p e n t i n g. D a t a d a r i D i n a s P ei ra in n, d up se tr rd a g a n g a n d a n P a s a r, D i n a s P e r t a n i a n d a n P e t e r n a k a n d a n K a n t o r K o p e r a s i K a b u p a t e n P a n d e g l a n g m e n g i n f o m a s i k a n d i w i l a y a h P a n d e g l a n g t e r d a p a± t 1 2 5 p e n g u s a h a. R a t a-r a t a, s e t i a p p e n g u s a h a m e m p e r k e r j a k a n a n t a r a 5 0 s a m p a i 2 5 0 p e n g r a j i n. U s a h a e m p i n g m e l in j o d i j a l a n k a n d e n g a n k e t e r l i b a t a n t e n a g a k e r j a y a n g i n t e n s i f s e b a g a i p e n g r a j i n. P a d a u m u m n y a, epn g u s a h a e m p i n g m e l i n j o d i P a n d e g l a n g m ebme r i p i n j a m a np e r a l a t a n d a n b a h a n b a k u ( b i j i m e l i n j o ) k e p a d a p e n g r a j i n u n t u k d i g u n a k a n m e m b u a t e m p i n g. d i ha s i l k a n o l e h p e n g r a j i n k e m u d i a n d i k e m b a l i k a n l a g i k e p a d a p e n. g u ss ae hda an g k a n p e n g r a j i n a k a n m e m p e r o l e h u p a h d a r i p e n g u s a h a b e r d a s ak ra n j u m l a h e m p i n g y a n g d i h a s i l k a n. 2. 2. P o l a P e m b i a y a a n E m p i n g y a n g P a d a u m u m n y a p e n g u s a h a e m p i n g m e l i n j o m e n g a w a l i u s a h a d e n g a n m o d a l s e n di r i. S e t e l a h b e r k e m b a n g, b e b e r a p a d i a n t a r a n y a m u l a i m e n g a k s e s k r e d i t d a r i p e r b a n k a n. K e b u t u h a n k r e d i t t e r s e b u t b i a s a n y a u n t u k m o d a l k e r j a. K e b u t u h a n m o d a l k e r j a t e r u t a m a u n t u k p e n g a d a a n b a h a n b a k u b i j i m e l i n j o y a n g r e l a t i f b e s a r. H a l i n i m e n g i n g ant e, n mba us a h pma e l i n j o h a n y a d u a 3

Profil Usaha dan Pola Pembiayaan k a l i s e t a h u n. O l e h k a r e n a i t u, p e n g u s a h a p e r l u m e n y e d i a k a n b a h a n b a k u y a n g c u k u p u n t u k k e b e r l a n j u t a n p r o d u k s i n y a d a l a m s a t u t a h u n. P r o s e d u r u n t u k m e m p e r o l e h k r e d i t a n t a r a l a i n k e l a y a k a n u s a h a, k e t e r s e d i a a n j a m i n a n, f o t o k o p i K T P,s u r a t n i k a h, K a r t u K e l u a r g a, d a n P e r i z i n a n USseadha a n. g k a n p e n i l a i a n k r e d i t, u m u m n y a b a n k m e n g g u n a k a n k r i t e r i a 5 C (C a p i t a l, C a p a c i t y, C o l l a t e r a l, C h a r a c t e r, C). o n dd ia tr i o n k e l i m a C, sap e k k a r a k t e r c ( h a r a c t e r) d a n j a m i n a n (c o l l a t e r) a lr e l a t i f m e n j a d i i oprri t a s p e n i l a i a n. K a r a k t e r y a n g m e l i p u t i k e u l e t a n p e n g u s a h a s a n g a t m e n e n t u k a n k e b e r l a n g s u n g a n u s a h a y a n g b e r a r t i m e n g i n d i k a s i k a n k e l a n c a r a n p e m b a y a r a n k r e d i t. S e d a n g k a n a g u n a n s e b a g a i j a m i n a n b a g i b a n k j i k a p e n g u s a h a t i d a k d a p a t m e n g e m b a l i k a n k r e daimt i. n ajn y a n g d i g u n a k a n d a p a t b e r u p a s e r t i f i k a t t a n a h / b a n g u n a n t e m p a t u s a h a. b e d a. P e r i h a lc a r a p e r h i t u n g a n b u n g ak r e d i t, m a s i n g -m a s i n g b a n k m e n g g u n a k a n c a r a b e r b e d a - A d a b a n k y a n g m e n g g u n a k a n s i s t e m b u n g a m e n u r u n, y a i t u p e r h i t u n g a n b u n g a d i h i t u n g b e r d a s a r k an j u m l a h s i s a p i n j a m a n d a n a d a j u g a b a n k y a n g m e n g g u n a k a n s i s t e m b uf nl ga a t a t a u t e t a p s e p a n j a n g j a n g k a w a k t u k r e d i t. D a r i h a s i l s u r v e i, b a n k y a n g m e m b e r i k r e d i t u n t u k u s a h a e m p i n g m e l i n j o a n t a r a l a i n B a n k J a b a r, B R I d a n B a n k D a n a m o n. K r e d i t y a n g d ihb ku at n u a d a l a h k r e d i t m o d a l k e r j a. B e r d a s a r k a n i n f o r m a s i d a r i p i h a k b a n k d i k e t a h u i b a h w a p e n g u s a h a e m p i n g m e l i n j o t e r g o l o n g n a s a b a h y a n g t a a t. H a l i n i d a p a t d i k e t a h u i d e n g a n p e n g u l a n g a n k r e d i t o l e h b e b e r a p a p e n g u s a h a e m p i n g. 4 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO B A B I P E N D A H U L U A N T a n a m a n m e l i n j o d a p a t t u m b u h p a d a k e t i n g g i a n t e m p a t -1. 0 2 0 0 m d p l. D en g a n d e m i k i a n, t a n a m a n m e l i n j o d a p a t t u m b u h d i p e g u n u n g a n b e r h a w a l e m b a b, b i s a j u g a d i d a t a r a n r e n d a h y a n g r e l a t i f k e r i n g. N a m u n a g a r d a p a t b e r p r o d u k s i s e c a r a m a kms ei lm ia nl j, o s e b a i k n y a d i t a n a m d i d a t a r a n r e n d a h y a n g k e t i n g g i a n n y a t i d a k l e b i h d a r i 4 0 0 d m a n d pd le n g a n c u r a h h u j a n s e k i t a r 3. 0 0 0-5. 0 0 0 m m / t a h u n m e r a t a s e p a n j a n g t a h u n. P o h o n m e l i n j o s u d a h d a p a t d i p a n e n s e t e l a h b e r u m u-6 r t5 a h u n. P a n e n d i l a k u k a n d u a k a l i s e t a h u n. P a n e n b e s a r s e k i t a r b u l a n -J M eu il i, s e d a n g k a n p a n e n k e c i l s e k i t a r b u l a n O- k t o b e r D e s e m b e r. S e d a n g k a n p e m u n g u t a n b u n g a d a n d a u n m u d a d a p a t d i l a k u k a n k a p a n s a j a H. a s i l m e l i n j o p e r p o h o n u n t u k t a n a m a n m e l i n j o y a n g s u d a h d e w a s a b e r v a r i a s i a n t a r a -2105.. 000000 b i j i. M e n u r u t p e t a n i, t a n a m a n m e l i n j o u m u r 1 5 t a h u n h a s i l p r o d u k s i b u a h n y a m e n c a p a i 5 0 k g k l a t a k ( b u a h y a n g t e l a h d i k u p a s k u l i t n y a ) s e k a l i p a n e n, b e r a r t i p r o d u k s i y a n g d i p e r o l e h k l a t a k 1 0 0 k g / p o h o n / t a h u n. B e r b a g a i b a g i a n d a r i p o h o n m e l i n j o d a p a t nd fi am a t k a n s e b a g a i b a h a n m a k a n a n. D i a n t a r a n y a, d a u n, b i j i m e l i n j o d a n k u l i t b i j i m e l i n j o s e r i n g d i m a n f a a t k a n s e b a g a i b a h a n u n t u s a y u r. S e l a i n i tb iu j, i n y aj u g a d a p a t d i o l a h m e n j a d i e m p i n g. E m p i n g m e l i n j o a d a l a h s e j e n i s k e r i p i k y a n g d i b u a t d a r i jbo i j yi a nm g e l ti en l a h t u a. p e m b u a t a n e m p i n g t i d a k s u l i t d a n d a p a t d i l a k u k a n d e n g a n m e n g g u n a k a n -aa l a t s e d e r h a n a. P r o s e s E m p i n g m e l i n j o m e r u p a k a n s a l a h s a t u k o m o d i t i p e n g o l a h a n h a s i l p e r t a n i a n y a n g m e m i l i k i n i l a i t i n g g i, b a i k k a r e n a h a r g a j u a l y a n g r e lg ag ti i f m atu ip nu n s e b a g a i k o m o d i t i e k s p o r y a n g d a p a t m e n d a t a n g k a n d e v i s a. S e j a u h i n i, e m p i n g d i e k s p o r k e -n n eeggaarraa t e t a n g g a d i a n t a r a n y a k e S i n g a p u r a, M a l a y s i a d a n B r u n eb i a. h k a n, p a s a r e k s p o r y a n g p o t e n s i a l m e n j a n g k a u J e p a n g, E r o p a d a n A m e r i k a. E m p i n g m e l i nj o d a p a t d i b a g i m e n j a d i b e b e r a p a j e n i s t e r g a n t u n g k u a l i t a s e m p i n g. y a n g b e r m u t u t i n g g i a d a l a h e m p i n g y a n g s e s u a i d e n g a n s t a n d a r (-3 S N7 I 1 2 0-1 1 9 9 5 ) y a i t u e m p i n g E m p i n g y a n g t i p i s s e h i n g g a k e l i h a t a n a g a k b e n i n g d e n g a n d i a m e t e r s e r a g a m k e r i n g s e h i n g g a d a p a t d i g o r e n g l a n g s u n g. E m p i n g d e n g a n m u t u y a n g l e b i h r e n d a h m e m p u n y a i c i r i l e b i h t e b a l, d i a m e t e r k u r a n g s e r a g a m, d a n k a d a n g-k a d a n g m a s i h h a r u s d i j e m u r s e b e l u m d i g o r e n g. 1

Pendahuluan S a m p a i s e k a r a n g, p e m b u a t a n e m p i n g y a n g b e r m u t u t i n g g i m a s i h b e l u m d a p a t d i l a k u k a n d e n g a n b a n t u a n a l a t m e k a n i s p e m i p i h. E m p i n g i n i m a s i h h a r u s d i p i p i h k a n s e c a r a m a n u a l o l e h p e n g r a j i n e m p i n g y a n g t e l a h b e r p e n g a l a m a n. 2 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO B A B II P R O F I L U S A H A D A N P O L A P E M B I A Y A A N 2. 1. P r o f i l U s a h a P r o p i n s i B a n t e n m e r u p a k a n s a t u d i a n t a r a s e n t r a i n d u s t r i e m p i n g m e l i n j o y a n g r e l a t i f b e s a r d i I n d o n e s i a. S e n t r a t e r s e b u t t e r s e b a r d i h a m p e r s e l u r u h k a b u p a t e n d i B a n t e n, s a l a h s a t u n y a a d a l a h K a b u p a t e n P a n d e g l a n g. U s a h a e m p i n g m e l i n j o d i K a b u p a t e n P a n d e g l a n g b a r u d i r i n t i s p a d a t a h u n -a n 1. 9 6 0 S e b e l u m n y a, b i j i m e l i n j o y a n g d i h a s id li k da an e r a h i n i m a s i h b e l u m d i m a n f a a t k a n. D a t a D i n a s P e r k e b u n a n B a n t en, h i n g g a a k h i r t a h u n 2 0 0 4, s e c a r a k e s e l u r u h a n l u n a s m el la ih na j o d i P r o p i n s i B a n t e n s e k i t a r 6. 6 1 0 h a d e n g a n p r o d u k s i 1 4. 0 1 1 t o n b u a h m e l i n j o. D a r i t o t a l l u a s l a h a n t e r s e b u t, s e b a g i a n b e s a r ( 4 8 % ) b e r a d a d i K a b u p a t e n P a n d e g l a n g, s i s a n y a t e r s e b a r d i K a b u p a t e n L e b a k d a n S e r a n g. P a d a a w a-a l w a l p r o d u k s i n y a, h a spirl o d u k s i e m p i n g m e l i n j o d a r i B a n t e n t i d a k d i p a s a r k a n d i d a e r a h s e t e m p a t, m e l a i n k a n d i p a s a r k a n d i J a k a r t a. P o t e n s i b a h a n b a k u b i j i m e l i n j o y a n g b a n y a k t e r s e b u t, m e n e m p a t k a n P a n d e g l a n g s e b a g a i s e n t r a i n d u s t r i e m p i n g y a n g p e n t i n g. D a t a d a r i D i n a s P ei ra in n, d up se tr rd a g a n g a n d a n P a s a r, D i n a s P e r t a n i a n d a n P e t e r n a k a n d a n K a n t o r K o p e r a s i K a b u p a t e n P a n d e g l a n g m e n g i n f o m a s i k a n d i w i l a y a h P a n d e g l a n g t e r d a p a± t 1 2 5 p e n g u s a h a. R a t a-r a t a, s e t i a p p e n g u s a h a m e m p e r k e r j a k a n a n t a r a 5 0 s a m p a i 2 5 0 p e n g r a j i n. U s a h a e m p i n g m e l in j o d i j a l a n k a n d e n g a n k e t e r l i b a t a n t e n a g a k e r j a y a n g i n t e n s i f s e b a g a i p e n g r a j i n. P a d a u m u m n y a, epn g u s a h a e m p i n g m e l i n j o d i P a n d e g l a n g m ebme r i p i n j a m a np e r a l a t a n d a n b a h a n b a k u ( b i j i m e l i n j o ) k e p a d a p e n g r a j i n u n t u k d i g u n a k a n m e m b u a t e m p i n g. d i ha s i l k a n o l e h p e n g r a j i n k e m u d i a n d i k e m b a l i k a n l a g i k e p a d a p e n. g u ss ae hda an g k a n p e n g r a j i n a k a n m e m p e r o l e h u p a h d a r i p e n g u s a h a b e r d a s ak ra n j u m l a h e m p i n g y a n g d i h a s i l k a n. 2. 2. P o l a P e m b i a y a a n E m p i n g y a n g P a d a u m u m n y a p e n g u s a h a e m p i n g m e l i n j o m e n g a w a l i u s a h a d e n g a n m o d a l s e n di r i. S e t e l a h b e r k e m b a n g, b e b e r a p a d i a n t a r a n y a m u l a i m e n g a k s e s k r e d i t d a r i p e r b a n k a n. K e b u t u h a n k r e d i t t e r s e b u t b i a s a n y a u n t u k m o d a l k e r j a. K e b u t u h a n m o d a l k e r j a t e r u t a m a u n t u k p e n g a d a a n b a h a n b a k u b i j i m e l i n j o y a n g r e l a t i f b e s a r. H a l i n i m e n g i n g ant e, n mba us a h pma e l i n j o h a n y a d u a 3

Profil Usaha dan Pola Pembiayaan k a l i s e t a h u n. O l e h k a r e n a i t u, p e n g u s a h a p e r l u m e n y e d i a k a n b a h a n b a k u y a n g c u k u p u n t u k k e b e r l a n j u t a n p r o d u k s i n y a d a l a m s a t u t a h u n. P r o s e d u r u n t u k m e m p e r o l e h k r e d i t a n t a r a l a i n k e l a y a k a n u s a h a, k e t e r s e d i a a n j a m i n a n, f o t o k o p i K T P,s u r a t n i k a h, K a r t u K e l u a r g a, d a n P e r i z i n a n USseadha a n. g k a n p e n i l a i a n k r e d i t, u m u m n y a b a n k m e n g g u n a k a n k r i t e r i a 5 C (C a p i t a l, C a p a c i t y, C o l l a t e r a l, C h a r a c t e r, C). o n dd ia tr i o n k e l i m a C, sap e k k a r a k t e r c ( h a r a c t e r) d a n j a m i n a n (c o l l a t e r) a lr e l a t i f m e n j a d i i oprri t a s p e n i l a i a n. K a r a k t e r y a n g m e l i p u t i k e u l e t a n p e n g u s a h a s a n g a t m e n e n t u k a n k e b e r l a n g s u n g a n u s a h a y a n g b e r a r t i m e n g i n d i k a s i k a n k e l a n c a r a n p e m b a y a r a n k r e d i t. S e d a n g k a n a g u n a n s e b a g a i j a m i n a n b a g i b a n k j i k a p e n g u s a h a t i d a k d a p a t m e n g e m b a l i k a n k r e daimt i. n ajn y a n g d i g u n a k a n d a p a t b e r u p a s e r t i f i k a t t a n a h / b a n g u n a n t e m p a t u s a h a. b e d a. P e r i h a lc a r a p e r h i t u n g a n b u n g ak r e d i t, m a s i n g -m a s i n g b a n k m e n g g u n a k a n c a r a b e r b e d a - A d a b a n k y a n g m e n g g u n a k a n s i s t e m b u n g a m e n u r u n, y a i t u p e r h i t u n g a n b u n g a d i h i t u n g b e r d a s a r k an j u m l a h s i s a p i n j a m a n d a n a d a j u g a b a n k y a n g m e n g g u n a k a n s i s t e m b uf nl ga a t a t a u t e t a p s e p a n j a n g j a n g k a w a k t u k r e d i t. D a r i h a s i l s u r v e i, b a n k y a n g m e m b e r i k r e d i t u n t u k u s a h a e m p i n g m e l i n j o a n t a r a l a i n B a n k J a b a r, B R I d a n B a n k D a n a m o n. K r e d i t y a n g d ihb ku at n u a d a l a h k r e d i t m o d a l k e r j a. B e r d a s a r k a n i n f o r m a s i d a r i p i h a k b a n k d i k e t a h u i b a h w a p e n g u s a h a e m p i n g m e l i n j o t e r g o l o n g n a s a b a h y a n g t a a t. H a l i n i d a p a t d i k e t a h u i d e n g a n p e n g u l a n g a n k r e d i t o l e h b e b e r a p a p e n g u s a h a e m p i n g. 4 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO B A B III A S P E K T E K N I K P R O D U K S I 3. 1. L o k a s i U s a h a U s a h a p e n g o l a h a n e m p i n g m e l i n j o s e b a i k n y ab e r l o k a s i d i d e ksa ut m b e r b a h a n b a k u y a i t u k e b u n m e l i n j o. H a l iunnit u k m e n j a g a m u t u b a h a n b a k u d a n m e m u d a h k a n t r a n s p o r t a s i. M e n g i n g a t b i j im e l i n j o s e b a i k n y a t i d a k m dp ia sn i t e r l a l u l a m a s e b e l u m d i o l a h m e n j ae dm i p i n g. B u a h m e l i n j o y a n g d i s i m p a n l e b i h d a r i t i g a tbaunlpaa n f a s i l i t a s p e n y i m p a n a n y a n g baakiak n 1 m e m p e n g a r u h i k u a l i t a s e m p i n g y a n g d i h a s i l k a n. D a e r a h p e n g h a s i l e m p i n g d i k a b u p a t e n P a n d e g l a n g t e r s e b a r h a md pi i r s e l u r u h w i l a y a h k e c a m a t a n. S e n t r a i n d u s t r i e m p i n g m e l i n j o y a n g r e l a t i f d i ab ne ts a r a n y a y a i t u k e c a m a t a n M e n e s, C i k e d a l, L a b u a n, J i p u t, P a g e l a r a n d a n S a k. e tk ie c a m a t a n M e n e s m e r u p a k a n s e n t r a i n d u s t r i e m p i n g y a n g t e r k e n a l d i a n t a r a k e c a m a t a n l a i n d i P a n dg e. g l 3. 2. F a s i l i t a s P r o d u k s i d a n P e r a l a t a n F a s i l i t a s p r o d u k s i y a n g d i p e r l u k a n o l e h p e n g u s a h a d aple amm b u a t a n e m p i n g m e l i n j o a d a l a h r u a n g p r o d u k s i, r u a n g p e n y i m p a n a n b a h a n b a k u, r u a n g p e n y i m p a n ae nm p i n g m e l i n j o y a n g s u d a h j a d id a n s h o w r o o m u n t u k m e n j u a l por d u k. F a s i l i t a s p r o d u k s i i n i u m u m n y a m e n j a d i s a t u d e n g a n t e m p a t t i n g g a l, k e c u a l i u n t u k r u a n g p e n y i m p a n a n b a h a n b a k u. B e b e r a p a p e n g u s a h a m e m p u n y a i f a s i l i t a s r u a n g p e n y i m p a n a n b a h a n b a k u y a n g r e l a t i f b a i k d a n t e r p i s a h d e n g a n b a g i a n p r o d u k s i. R u a n g p e n y i m p a n an y a n g b a i k d a p a t m e n y i m p a n b a h a n b a k u b i j i m e l i n j o s a m p a i d e l a p a n b u l a n. P e r a l a t a n y a n g d i g u n a k a n u n t u k m e m p r o d u k s i e m p i n g m e l i n j o m a s i h s e d e r h a n a, m u d a h d i p e r o l e h, d a n r e l a t i f m u r a h h a r g a n y a.-a l Aa lt a ty a n g d i p e r l u k a n t a r a l a i: n 1. B a t u l a n d a s a n a t a u ny g a b i a s a d i s e b u t u m p a k U m p a k d i g u n a k a n s e b a g a i t e m p a t / a l a s u n t u k m e m i p i h k a n b i j i m e l i n j o. U m p a k b i a s a n y a m e m i l i k i p e r m u k a a n y a n g r a t a d a n l i c i n s e r t a t e r b u a t d a r i k a y u s e p e r t i k a y u m a h o n i d a n k a y u s a w o, t e t a p i a d a j u g a u m p a k y a n g t e r b u a t d a r i b a t u.. e k Uo mn uo rm i s u m p a k b i a s a n y a b e r k i s a r a n t a r a 7-8 t a h u n. S a t u b u a h u m p a k h a r g a n y a b e r k i s a r a n t a r a ± R p 3 0. R0 p 0 0 4 0. 0 0 0. 1 H a s n e l l y, P e n g a n e k a r a g a m a n T e k n o l o g i P e n g o l a h a n B u a h M e l i n j o 5

Aspek Teknik Produksi S e d a n g k a n u m p a k d a r i b a r u h a r g a n y a r e l a t i f l e b i h m a h a l y a i t u m e n c a p a i ± R p 1-5 d0 e. n0 g0 a0 n, u m u r e k o n o m i s > 1 5 t a h u n. 2. P a l u / m a r t i l M a r t i l d i g u n a k a n u n t u k m e m e c a h k a n c a n g k a n g / k u l i t k e r sa es r t a m e m i p i h k a n b i j i m e l i n j o y a n g s u d a h d i s a n g r a. i M a r t i l t e r s e bt ue tr b u a t d a r i b e s i b au jk a u. r a n b e r a t m a r t i l b e r m a c a-m m a c a m, m u l a i d a r i 1 k g, 1, 5 k g, d a n 2 k g b a h k a n a d a y a n g s a m p a i S 3 e m ka g k. i n b e r a t ma r t i l s e m a k i n b a g u s e m p i n g y a n g d i h a s i l k a n. I n i k a r e n a b e r a t m a r t i l m e n e n t u k a n k e k u a t a n p e m i p i h a n b i j i m e l i n j o. P r o s e s p e m i p i h a n y a n g b a i k a d a l a h d e n g a n c a r a m e m u k u l k a n m a r t i l p a d a b i j i m e l i n j o -3 2 k a l i. P e m u k u l a n y a n g b e r k-k aal li i j u s t r u a k a n m e m b ut a e m p i n g p e c a h / h a n c u r. S e d a n g k a n p e m u k u l a n y a n g l e m a h a k a n m e n g h a s i l k a n e m p i n g t e b a l. M a r t i l y a n g t e r b u a t d a r i b e s i b a j a t e r s e b u t m e m p u n y a i u m u r e k o n o m i s y a n g c u k u p l a m a y a i t u > 2 0 t a h u n. S a t u b u a h m a r t i l b a j a h a r g a n± yra p 4 0. 0 0 0,-. 3. S o s o k / k a p e S e r o k a t au y a n g b i a s a d i s e b u t k a p e i n i t e r b u a t d a. r i U ns te un k g m e m i n d a h k a n b i j i m e l i n j o y a n g s u d a h d i p i p i h k a n d i a t a s u m p a k k e a n y a m a n b a m b u / r i g e n, m a k a d i g u n a k a n s e r o k / k a p e. S a t u b u a h s e r o k / k a p e t e r s e b u t h a r g a n y a ± R p 5. 0 0 0 d a n m e m p u n y a i u m u r e k o n o m i s s e k i t a r ± 1 ta h u n. a k a n 4. W a j a n W a j a n d i g u n a k a n u n t u k m e n y a n g r a i b i j i m e l i nw ja o j. a n t e r s e b u t t e r b u a t d a r i t a n a h l i a t. 1 u n i t w a j a n b e r k i s a r a n t a r a R p 1 5. 0R0 p 0 2 5. 0 0 0 d a n m e m p u n y a i u m u r e k o n o m i s a n t a r a 6 b u l a n 1 t a h u n. H a r g a 5. S e r o k S e r o k y a n g d i g u n a k a n u n t u k m e n g a d u k-a d u k d a n m e n g a n g k a t b i j i m e l i n j o y a n g d i s a n g r a i d i w a j a n b i a s a n y a t e r b u a t d asrti a i n l e s s t e e l a t a u t e m p u r u n g k e l a p a a g a r t i d a k k a r a t a n. S e r o k m e m i l i k i b a g i a n b a w a h y a n g b e r l u b a-l n gu b a n g. H a l i n i d i m a k s u d k a n u n t u k m e m i s a h k a n a n t a r a p a s i r d a n b i j i m e l i n ij ko a k de it a n g k a t d a r i w a j a Hn a. r g a 1 u n i t s e r o k b e r k i s a r a n t a r a R p 5. 0 0 0 R p 1 0. 0 0 0 d e n g a n u m u r e k o n o m i s 6 b u l a n 1 t a h u n. 6. A n y a m a n b a m b u ( r i g e n ) A n y a m a n b a m b u / r i g e n y a n g d i g u n a k a n u n t u k m e n j e m u r e m p i n g y a n g t e l a h d i p i p i h k a n b i a s a n y a b e r u k u r a n 7 0 c m x 8 0 c m adn 6 0 c m x 1 2 0 c m. H a r g a s a t u u n i t a n y a m a n b a m b u t e r s e b u t b e r k i s a r a n t a r a R p 1 0. 0 0R 0 p 1 5. 0 0 0 d e n g a n u m u r e k o n o m i s r a t-r a a t a 6 b u l a n 1 t a h u n. 6 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO 7. T u n g k u T u n g k u y a n g d i g u n a k a n s e b a g a i p e m a n a s u n t u k m e n y a n g r a i b i j i m e l i n j o t e r b u a t d a r i b a t u b a t a d e n g a n P x L x T = 2 0 x 2 5 x 1 5 c m s e r t a m e m p u n y a i u m u r e k o n o m i s > 2 5 t a h u n. U n t u k m e m b u a t t u n g k u t e r s e b u t b i a s a n y a t i d a k m e m b u t u h k a n b i a y a, a t a u k a l a u p u n m e m b u t u h k a n b i a y a, p a l i -p n ga l i n g h a n y a d i p e r l u k ± a n R p 2. 0 0 0 u n t u k m e m b u a t s a t u u n i t t u n g k u. F u n g s i t u n g k u i n i d a p da it g a n t i o l e h k o m p o r b a i k d e n g a n b a h a n b a k a r m i n y a k t a n a h, b r i k e t b a t u b a r a a t a u p u n g a s. T e t a p i p a r a p e n g r a j i n l e b i h m e n y u k a i m e n g g u n a k a n t u n g k u b a t u b a t a k a r e n a p a n a s n y a l e b i h m e r a t a d a n a w e t. 8. M e s i n p e n g e p r e s k e m a s a n M e s i n p e n g e p r e s k e m a s a n a d a b e b e r a p a nj ie s, d a r i y a n g s e d e r h a n a s a m p a i y a n g m o d e r n u n t u k m e n g e m a s s e c a r a m a s a l. D i w i l a y a h s u r v e i m e s i n p e n g e p r e s k e m a s a n y a n g u m u m d i g u n a k a n, y a i t u : a. A l a t p e n g e p r e s y a n g m e n g g u n a k a n t a n g a n. H a r g a 1 u n i t n y a ± R p 3 5 0. 0 0 0,- d e n g a n u m u r e k o n o m i s ± 3 t a h u n. b. M e s i n p e n g e p r e s s e m i o t o m a t i s y a n g b i a s a n y a d i s e b u t mseesailn e ro t o m a t i s. H a r g a 1 u n i t n y a ± R p 1 2. 0 0 0. 0 0 0 d e n g a n u m u r e k o n o m i s ± 5 t a h u n. 3. 3. B a h a n B a k u B a h a n -b a h a n y a n g d i p e r l u k a n u n t u k m e m p r o d u k s i e m p i n g t e r d i r i d a r i b a h a n b a k u u t a m a y a i t u b i j i m e l. i n jb oa h a n b a k u d i p e r o l e h b a i kd a r i h a s i l k e b u n s e n d i r i, m e m b e l i d a r i p e n g u m p u l m e l i n j o a t a u p u n d i p a s o k d a r i p e t a n i m e l i n j o l a n gsseubnag g. i a n b e s a r p e n g u s a h a e m p i n g d i P a n d e g l a n g m e n d a p a t k a n b a h a n b a k u d e n g a n m e m b e l i d a r i p e n g u m p u l m e l i n j o. S e d a n g k a n u n t u k b a h a n -b a h a n p e m b a n t u s e p e r t i b u m b u -b u m b u, d ip e r o l e h d e n g a n c a r a m e m b e l i d a r i p a s a r. J a l u r d i s t r i b u s i b a h a n b a k u y a n g u m u m b e r l a k u a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t : P e t a n i m e l i n j o P e n g u m p u l P e n g u s a h a m e l i n j o U n t u k m e n g h a s i l k a n e m p i n g y a n g b e r k u a l i t a s b a i k d ikp ae n r lbu a h a n b a k u y a n g b e r k u a l i t a s. B i j i m e l i n j o y a n g b e r k u a l i t a s b a i k a d a l a h b i j i m e l i n j o y a n g s u d a h t u a, y a n g s e c a r a f i s i k d a d i k e t a h u i d a r i k u l i t l u a r y a n g b e r w a r n a m e r a h d a n r e l a t i f s e g a r ( t i d a k d i s i m p a n t e r l a l u l a m a ). 7

Aspek Teknik Produksi 3. 4. T e n a g a K e r j a T e n a g a k e r j a p a d a i n d u s t r i k e c i l e m p i n g m e l i n j o i n i t e r d i r i d a r i m a n a j e m e n, k a r y a w a n a d m i n i s t r a s i u m u m s e r t a t e n a g a k e r j a p r o d u k s i y a n g m e l a k u k a n a k t i v i t a s p r o s e s p r o d u k s i p e m b u a t a n e m p i n g m e l i n j o. b i a s a n y a j u g a m e r u p a k a n p e m i l i k u s a h a. M a n a j e m e n b e r t a n g g u n g j a w a b t e r h a d a p k e l a n g s u n g a n u s a h a d a n T e n a g a k e r j a p r o d u k s i, y a n g s e r i n g d i s e b u t p e n g r a j i n, u m u m n y a a d a l a h p e r eymapnug a n, b i a s a n y a b e r u m u r p a r u h b a y a ( i b-i u b u ). T i d a k a d a k u a l i f i k a s i k h u s u s y a n g d i p e r l u k a n d a l a m i n d u s t r i e m p i n g. K e a h l i a n m e m b u a t e m p i n g b i a s a n y a i d a p a t k a n d a r i t u r-t u ne m u r u n. B a g i p e n g r a j i n e m p i n g, p e k e r j a a n m e m b u a t e m p i n g m e r u p a k a n p e k e r j a a n s a m p i n g a n d a r i p e k e r j a a n u t a m a n y a y a i t u b e r t a n i. S i s t e m p e n g g a j i a n u n t u k t e n a g a k e r j a p r o d u k s i a d a l a h s i s t e m u p a h p rp oa dua k ssi i. s t e m i n i, p a r a p e n g rn a jeim p i n g m e m b u a t k e l o m p o k -k e l o m p o k. S a t u k e l o m p o k t e r d i r i d a r-1 i 0 ± 6o r a n g. B i a s a n y a s a t u k e l o m p o k t e r s e b u t d i m o d a l i s a t u s e t p e r a l a t a n u n t u k t i a p p e n g r a j i n d a n b i j i m e l i n j o l e h p e n g u s a h a e m p i n g. S a t u s e t p e r a l a t a n y a n g d i b e r i k a n a n t a r a l a i n b e r u p a, um ma pr at ki l d a n w a j a n. M o d a l n a t u r a b e r u p a b a h a n b a k u ibj i m e l i n, j ok e m u d i a n d i p r o s e s m e n j a d i e m p i n go l e h p e n g r a j i n. S e l a n j u t n yh a s i l p r o d u k s i e m p i n g id niik e m b a l i k a n l a g i k e p e n g u s a h a P. e n g u s a h a e m p i n g m e m b e r i k a n u p a h k e p a d a k e l o m p o k p e n g r a j i nb e r d a s a r k a n j u m l a h e m p i n g y a n g m a m p u d i p r o d u k s i. P a d a l o k a s i p e n e l i t i a n, k i s ap ra ah n yua n g d i t e r i m a p a r a p e n g r a j i n b e r k i s a1 r. 5 R0 p 0 R p 3. 0 0 0 p e r k g e m p i n g m e l i n j o. B i a s a n y a u n t u k m e m b u ast a t u k g e m p i n g, d i b u t u h k a n d u a k g b a h a n b a k u b i j i m e l i n jr o a. t a -r a t a s a t u o nr g a p e n g r a j i n m a m p u m e n g h a s i l k a n 5 k g e m p i n g p e r h a r i. 3. 5. T e k n o l o g i T e k n o l o g i y a n g d i g u n a k a n u n t u k i n d u s t r i p e m b u a t a n e m p i n g m a s i h s a n g a t t r a d i s i o n a l. H a m p i r s e m u a p r o s e s n y a m a s i h m e n g g u n a k a n t e n a g a m a n u s i a, m u l a i d a r i p e n y a n g r a i a n, p e m i p i h a n, s a m p a i d e n ga n p e n g e r i n g a n. H a n y a p a d a p r o s e s p e n g e m a s a n s a j a y a n g s u d a h m e n g g u n a k a n m e s i n p e n g e p r e s k e m a s a n. 8 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO 3. 6. P r o s e s P r o d u k s i T a h a p -t a h a p p e m b u a t a n e m p i n g m e l i n j o y a i t u: 1. P e n g u p a s a n k u l i t l u a r T a h a p p e r t a m a d a l a m p e m b u a t a n e m p i n g y a i t u p e n g u p a s a n k u l i t l u ai r mbe il ji n j o. K u l i t l u a r b i j i m e l i n j o d i k u p a s d e n g a n m e n g g u n a k a n p i s a u. K u l i t l u a r b i j i m e l i n j o i n i d a p a t d i g u n a k a n u n t u k s a y u r a n. 2. P e n y a n g r a i a n B i j i m e l i n j o y a n g s u d a h d i k u p a s k u l i t l u a r n y a d a n s u d a h d i k e r i n g k a n s e l a m a b e b e r a p a w a k t u s e p e r t i y a n g t e l a h d i st ek ba un d i a t a s, k e m u d i a n d i s a n g r a i. P r o s e s n y a y a i t u : - p e r t a m a t a m a, w a j a n y a n g t e l a h d i i s i p a s i r d i p a n a s k a n d i a t a s t u n g k u h i n g g a p a n a s p a s i r n y a m e r a t a. J i k a p a s i r n y a s u d a h p a n a s, b i j i m e l i n j o d i m a s u k k a n d a n -a d ui k a d bu ek r s a m a p a s i r h i n g g a p a n a s n y a m e r a t a. A g a r m e n g h a s i l k a n e m p i n g y a n g b e r k u a l i t a s b a g u s ( r a s a n y a g u r i h d a n w a r n a e m p i n g n y a b e n i n g ) m a k a s e l a m a p r o s e s p e n y a n g r a i a n, w a k t u n y a t i d a k b o l e h t e r l a l u c e p a t a t a u p u n t e r l a l u l a m a A. p a b i l a t e r l a l u l a m a, m a k a b i j i m e l i n j o a k a n h a n g u s d a n i n i a k a n m e m b u a t r a s a e m p i n g m e n j a d i k u r a n g e n a/ kp a h i t s e r t a w a r n a n y a k u n i n g g e l a p / g o s o n g. S e d a n g k a n a p a b i l a t e r l a l u c e p a t, b i j i m e l i n j o k u r a n g m a t a n g, h a l i n i a k a n m e n g a k i b a t k a n k u l i t k e r a s ( c a n g k a n g ) b i j i m e l i n j o s u l i t u n t u k d i l e p a s k a n ( d i p e c a h k a n ) s e l a i i t u w a r n a e m p i n g y a n g d i h a s i l k a n a k a n b e r w a r n a p u t i h k e rw ua h k. t u y a n g i d e a l u n t u k p r o s e s p e n y a n g r a i a n i n i b i a s a n± y 2 a m e n i t. G a m b a r 3. 1. P r o s e s P e n y a n g r a i a n B i j i M e l i n j o 9

Aspek Teknik Produksi 3. P e l e p a s a n / p e m e c a h a n k u l i t k e r a s ( c a n g k a n g ) P r o s e s s e l a n j u t n y a s e t e l a h p e n y a n g r a i a n a d a l a h a npg ek na gt a n b i j i m e l i n j o d e n g a n m e n g g u n a k a n s e r o k d a n d i t a r u h d ti e m p a t p e n a m p u n g a n. T e m p a t p e n a m p u n g a n y a n g d i g u n a k a n d i l o k a s i p e n e l i t i a n a d a l a h t e m p u r u n g k e l a p a a g a r b i j i m e l i n j o t i d a k c e p a t d i n g i n. K e m u d i a n d a l a m k e a d a a n m a s i h p a n a s, b i j i m e l i n j o l a n g sdui nlge p a s k a n / d i p e c a h k a n c a n g k a n g n y a d e n g a n m e n g g u n a k a n m a r t i l b a j a d i a t a s u m p a k / b a t u l a n d a s a n. G a m b a r 3. 2. P r o s e s P e m e c a h a n C a n g k a n g B i j i M e l i n j o 4. T a h a p P e m i p i h a n E m p i n g y a n g s u d a h d i t a t a d i a t a s r i g e n k e m u d i a n d i k e r i npg rk oa sn e. s p e n g e r i n g a n d i l ak u k a n d e n g a n b a n t u a n s i n a r m a t a h a r i B i j i m e l i n j o y a n g s u d a h t e r k e l u p a s c a n g k a n g n y a l a n g s u n g d i p i p i h k a n d e n g a n c a r a m e n g g e t o k / m e m u k u l b i j i m e l i n j o t e r s e b u t h i n g g a r a t a d e n g a n m e n g g u n a k a n m a r t i l b a j a s e b a n y a k 2-3 k a l i g e t o k. E m p i n g y a n g b a g u s a d a l a h e m p i n g y a n g p e r m u k a a n n y a t i p i s d a n t i d a k c e p a t. J a d i s e m a k i n t i p i s e m p i n g t e r s e b u t, m a k a a k a n s e m a k i n b a g u s. A p a b i l a i n g i n m e m b u a t e m p i n g u k u r a n y a n g l e b i h b e s a r, m a k a c a r a n y a d e n g a n m e l e t a k k a n s e c a r a b e r d e k a t a n b i j i m e l i n j o p e r t a m a d e n g a n b i j i m e l i n j o b e r i k u. t n Sy ea m a k i n b e s a r u k u r a n y a n g d i h a r a p k a n, m a k i n b a n y a k b i j i m e l i n j o y a n g d i b u t u h k a n. 10 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO G a m b a r 3. 3. P r o s e s P e m i p i h a n E m p i n g 5. T a h a p P e l e p a s a n E m p i n g d a r i U m p a k / B a t u L a n d a s a n B i j i m e l i n j o y a n g t e l a h d i p i p i h k a n, s e l a n j u t n y a d i l e p a s k a n d a rn i g aun m pm ae k n gdg eu n a k a n s o s o k / k a p e k e m u d i a n d i t a r u h d i a t a s a n y a m a n b a m b u / r i g e n. G a m b a r 3. 4. P e l e p a s a n E m p i n g d a r i B a t u L a n d a s a n 6. T a h a p P e n g e r i n g a n E m p i n g y a n g t e l a h d i a n g k a t d a r i u m p a k, k e m u d i a n d i l e t a k k a n d i a t a s a n y a m a n b a m b u / r i g e n. P e l e t a k a n e m p i n g t e r s eu bt t i d a k b o l e h s e m b a r a n g a n, h a r u s d i a t u r s e d e m i k i a n r u p a a g a r t i d a k s a l i n g b e r t u m p u k ( t i d a k t u m p a n g t i n d i h ). K a r e n a a p a b i l a s a l i n g b e r t u m p u k a n, m a k a a k a n s u l i t u n t u k m e n g a n g k a t n y a ( a p a b i l a d i a n g k a t, e m p i n g n y a a k a n h a n c u r ). 11

Aspek Teknik Produksi P e n g e r i n g a n d i l a k u k a n d e n g a n b at nu a n s i n a r m a t a h a r i. M a k i n i n t e n s i f p e n y i n a r a n m a k i n c e p a t p r o s e s p e n g e r i n g a n d a n m a k i n b a i k k u a l i t a s e m p i n g y a n g d i h a s i l k a n. P r o s e s k e r i n g a n g i n d e n g a n p e n y i n a r a n y a n g b a i k d i b u t u h k a n w a k t u a n t1a5 r a- 3 0 m e n i t. G a m b a r 3. 5. P r o s e s P e n j e m u r a n E m p i n g 7. T a h a p S o r t a s i P e n y o t i r a n b e r t u j u a n u n t u k m e m i s a h k a n e m p i n g s e s u a i d e n g a n k u a l i t a s. K u a l i t a s f i s i k d i n i l a i d a r i k e u t u h a n b e n t u k, k e j e r n i h a n, k e p i p i h a n d a n b a u. E m p i n g y a n g t e l a h b e n a-b r e n a r k e r i n g, k e m u d i a n d i s o r t i r d a h u l u. rpt ei nr ya on e m p i n g t e r s e b u t d i l a k u k a n d e n g a n c a r a : a. b. c. d. M e m i s a h k a n e m p i n g y a n g u t u h d a r i y a n g p e c a h M e m i s a h k a n e m p i n g y a n g a d a b i n t i-b k i n t i k h i t a m n y a. M e m i s a h k a n e m p i n g y a n g t e b a l d a r i y a n g t i p i s M e m i s a h k a n e m p i n g y a n g b e r a s a l d a r i b i j i m e l i n j o y a n g m a s i h m u d-c a. i r Ci i r ie m p i n g y a n g b e r a s a l d a r i b i j i m e l i n j o y a n g m a s i h m u d a y a i t u w a r n a e m p i n g n y a k u r a n g b e n i n g d a n a d a k e r u t a n-k e r u t a n n y a. 8. T a h a p P e n g e m a s a n S e t e l a h e m p i n g-e m p i n g t e r s e b u t d i s o r t i r b e r d a s a r k a n k u a l i t a s l a l a u d i l a k u k a n p e n g e m a s a n. P e n g e m a s a n d i l a k u k a n d e n ga n m e n g g u n a k a n k e m a s a n p l a s t i k d a n a t a u k a r t o n. K e m a s a n p l a s t i k b i a s a n y a s u d a h d i b e r i l a b e l u n t u k y a n g a k a n d i j u a l s a t u a n. E m p i n g d i m a s u k k a n k e k a n t o n g p l a s t i k d a n d i t i m b a n g b e r a t b e r s i h n y a ( n e t t o ). S e t e l a h i t u b a r u l a h 12 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO d i p r e s s d e n g a n m e n g g u n a k a n m e s i n p rse s. U k u r a n k e m a s a n b e r m a c a m-m a c a m t e t a p i u m u m n y a 0, 5 k g d a n 1 k g. S e m e n t a r a u n t u k k e m a s a n p l a s t i y a n g d i j u a l c u r a h, b i a s a n y a d a l a m u k u r a n 5 k g, 1 0 k g a t a u 1 5 k g. P a d a p e r k e m b a n g a n, p e n g u s a h a j u g a m e l a y a n i k e m a s a n s e s u a i p e s a n a n, m i s a l n y a u n t u k s u p e r m a r k ei t b u ad t k e m a s a n 1 0 0 g r a m a t a u 0, 2 5 k g a t a u d a l a m b e n t u k t o p l e s. E m p -e i nmgp i n g y a n g s u d a h d i k e m a s t e r s e b u t s e b a i k n y a d i s i m p a n d i t e m p a t y a n g s e j u k d a n k e r i n g. K e m a s a n k a r t o n d i g u n a k a n u n t u k p e n g i r i m a n p r o d u k k e t e m p a t y a n g r e l a t i f j a u h d a n d a l a m j u m l a h b e s a r / u cr a h. P e m a k a i a n k e m a s a n k a r t o n b e r t u j u a n a g a r p r o d u k s a m p a i d i t e m p a t t u j u a n d a l a m k o n d i s i u t u h d a n b a i k. G a m b a r 3. 6. E m p i n g y a n g s u d a h d i k e m a s d a n s i a p d i p a s a r k a n 3. 7. J e n i s, J u m l a h d a n M u t u P r o d u k s i 3. 7. 1. J e n i s P r o d u k E m g p i Mn e l i n j o J e n i s e m p i n g y a n g d i m a k s u d a d a l a h e m p i n g m e n t a h. H a s i l w a w a n c a r a d a r i n a r a s u m b e r p e n e l i t i a n d i k e t a h u i b a h w a j e n i s e m p i n g m e n t a h, d ina yn a t ayr a i t u : 1. E m p i n g b i j i -32, y a i t u e m p i n g y a n g t e r b u a t d a r i 3 2 b i j i m e l i n j o. E m p i n g j e n i s i n i m e r u p a k a n j e ni s e m p i n g y a n g p a l i n g b a n y a k d i p r o d u k s i d a n y a n g u m u m n y a k i t a k e n a l d i p a s a r a n. P e n g u s a h a e m p i n g d i d a e r a h i n i b i a s a n y a h a n y a m e m p r o d u k s i j e n i s e m p i n g k u a l i t a s 1 d a n 2 s a j a. P e r b e d a a n a n t a r a j e n i s e m p i n g k u a l i t a s 1 d a n 2 y a i t u k a l a u e m p i n g u k uiasliintyaa s 1 i t 13

Aspek Teknik Produksi l e b i h b a n y a k k a r e n a e m p i n g j e n i s i n i b e n t u k n y a l e b i h r a t a d a n d i b a n d i n g k a n d e n g a n e m p i n g k u a l i t a s 2. s a n g a t t i p i s s e k a l i, l e b i h b e r 2. E m p i n g R e m a j a, y a i t u e m p i n g y a n g t e r b u a t d a r i 1 70 b i j i m e l i n j o. E m p i n g j e n i s i n i j a r a n g d i p r o d u k s i, b i a s a n yd ai p r o d u k s i k a l a u a d a p e s a n a n k h u s u s s a j a s e p e r t i p e s a n a n u n t u k - r u m a h r u m a h m a k a n. 3. E m p i n g B e n g g o l : y a i t u e m p i n g y a n g t e r b u a t d a r i > 1 0 b i j i m e l i n j o. E m p i n g j e n i s i n i j u g a j a r a n s e k a l i d i p r o d u k s i, b i a s a n y a d i p r o d u k s i k a l a u a d a p e r m i n t a a n k h u s u s s ya ja a u nm ti us k a l n d i e k s p o r. 3. 7. 2. J u m l a h P r o d u k s i J u m l a h p r o d u k s i e m p i n g d e n g a n m e n g g u n a k a n f a s i l i t a s y a n g a d a, b i a s a n y a b -b e rebdea d, a k a d a n g t i n g g i, k a d a n g s e d a n g, k a d a n g r e n d a h, t e r g a n t u n g d a r i m u s i m n y a. P e n j u a l a n t i n g g i b i a s a n y a s e k i t a r m e n j e l a n g b u l a n a p u as sa m p a i d e n g a n s e t e l a h h a r i r a y a I d u l F i t r i. S e d a n g k a n p e n j u a l a n r e n d a h t e r j a d i p a d a s e k i t a r b u l a n JA uplr i l ( 4 b u l a n ). T a b e l 3.1. J u m l a h P r o d u k s i M a s i-m n ga s i n g J e n i s E m p i n g u n t u k S e t i a p M u s i m n y a J u m l a h P e n j u a l n a P a d a M a s i n g-m a s i n g M u s i m ( k g ) / b u l a n J e n i s P r o d u k P e n j u a l a n T i n g g i P e n j u a l a n S e d a n g P e n j u a l a n R e n d a h E m p i n g K u a l i t a s 1 6. 0 0 0 3. 0 0 0 5 0 0 E m p i n g K u a l i t a s 2 2. 0 0 0 1. 0 0 0 0 T o t a l 8. 0 0 0 4. 0 0 0 5 0 0 3. 7. 3. M u t u P r o d u k s i E m p i n g m e r u p a k a n p r o d u k m a k a n a n. E m p i n g s e b a g a i pr o d u k m a k a n a n m e m p u n y a i s t a n d a r k u a l i t a s y a n g t e r c a n t u m d a l a m 0 S1 N-3I 7 1 2-1 9 9 5. T a b e l 3. 2. m e n a m p i l k a n s t a n d a r u n t u k p r o d u k e m p i n g. T a b e l 3. 2. S t a n d a r P r o d u k E m p i n g M e l i n j o d i I n d o n e s i a : -3S7N1I 2-1 0 19 9 5 14 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO N o. U r a i a n S a t u a n S y a r a t M u t u 1. K e a d a a n - B a u - R a s a - W a r n a - P e n a m p a k a n - - - - K h a s m e l i n j o K h a s m e l i n j o N o r m a l N o r m a l, b e r s i h d a r i k u l i t a r i y a n g m e n e m p e l d a n b e n d a a s i n g l a i n n y a 2. E m p i n g t i d a k u t u h %, b / b M a k s i m u m 5 3. A i r %, b / b M a k s i m u m 1 2 4. A b u %, b / b M a k s i m u m 2 5. P r o t e i n ( N x 6, 2 5 ) %, b / b M a k s i m u m 1 0 6. C e m a r a n l o g a m - C u - P B - H g - Z n m g / k g m g / k g m g / k g m g / k g M a k s i m u m = 3 0 M a k s i m u m = 2 M a k s i m u m = 0, 0 3 M a k s i m u m = 4 0 7. C e m a r a n A r s e n ( A s ) m g / k g M a k s i m u m = 1 8. C e m a r a n m i k r o b a K e t e r a n g a n : - k a p a n g K o l o n i / k g M a k s i m u m 1 0 4 B e n d a a s i n g : b aah n -b a h a n l a i n y a n g b u k a n e m p i n g m e l i n j o y a n g t e r c a m p u r, s e p e r t i k u l i t b i j i, k o t o r a n s e r a n g g a d a n l a i-l n a i n. E m p i n g t i d a k u t u h : e m p i n g y a n g 1 / 3 b a g i a n a t a u l e b i h d a r i s e l u r u h l u a s p e r m u k a a n n y a t e l a h t e r l e p a s. U n t u k m e n g h a s i l k a n e m p i n g y a n g b e r k u a l i t a s b, a im ka k a d i p e r l u k a n k o n t r o l m u t u m u l a i d a r i p e m i l i h a n b a h a n b a k u s a m p a i d e n g a n p r o d u k a k h Bi er r. i k u t p e n j e l a s a n k o n t r o l m u t u y a n g d i l a k u k a n p a d a m a s i n-m g a s i n g t a h a p : 1. K o n t r o l M u t u P a d a B a h a n B a k u K o n t r o l m u t u y a n g d i l a k u k a n p a d a b a h a n b a k u y a i t u p a d a p eamn i l bi ah h a n b a k u d a n c a r a p e n y i m p a n a n b a h a n b a k u. P a d a p e m i l i h a n b i j i m e l i n j o, b i l a m a s i h a d a k u l i t l u a r n y a, m a k a b i j i m-p e li is na jh o k a n d i p i s a h b e r d a s a r k a n w a r n a n y a, y a i t u a d a y a n g b e r w a r n a h i j a u, k u n i n g, d a n Bm ei rj ai h. m e l i n j o y a n g b e r w a r n a m e r a h m e r u p a k a n b a h a n b a k u p e m b u a t a n e m p i n g y a n g t e r b a i k. S e m e n t a r a y a n g b e r w a r n a h i j a u d a n k u n i n g b i a s a n y a d i g u n a k a n u n t u k s a y u r. 15

Aspek Teknik Produksi S e d a n g k a n u n t u k p e n y i m p a n a n b a h a n b a k u d i b u t u h k a n t e m p a t d e n g a n s i r k u l a s i u d a r a y a n g l a n c a r. ibj i m e l i n j o y a n g s u d a h d i k u p a s k u l i t l us ae rb ne yl a u, m d i g u n a k a n u n t u k p r o d u k s i s e b a i k n y a d i s i m p a n d a h u l u s u p a y a k e r ipneg n. y i m p a n a n b e r t u j u a n u n t u km e m i s a h k a n k u l i t a r i d a r i d a g i n g b i j i m e l i n j o. S t a n d a r P e n y i m p a n a n B a h a n B a k u y a n g B a i: k A g a r b i j i m e l i n j o d a p a t d i s i m p a n d a l a m w a k t u y a n g c u k u p l arm a n, y a c ay a i t u : b i j i m e l i n j o d i s i m p a n d i d a l a m s u a t u r u a n g a n y a n g d i l e n g k a p i d e n g a n p e n d i n g i n b la ot wa eu r. H a l i n i b e r g u n a u n t u k : a. M e n c e g a h k u t u / h a m a p a d a b i j i m e l i n j o. b. A g a r b i j i m e l i n j o b i s a l e b i h k e r i n g. c. M e n g h i l a n g k a n d e b u. 2. K o n t r o l M u t u p a d a T a h a p P r o d u ki s P a d a t a h a p p r o d u k s i, k o n t r o l m u t u y a n g d i l a k u k a n a d a l a h s b b : a. P r o s e s p e n g e m p i n g a n, s e c a r a f i s i k d a p a t d i t e n g g a r a i d a r i k e s e r a g a m a n u k u r a n d a n b e n t u k, k e p i p i h a n s e r t a k e j e r n i h a n e m p i n g. b. D a l a m p r o s e s p e n g e r i n g a n, a d a 2 t a h a p p e n g e r i n g a n. i. T a h a p p e r t a m a, p e n g e r i n g a n b e r t u j u a n u n t u k m e m p e r o h e m p i n g y a n g u t u h d a n j e r n i h ( k e r i n g p r o d u k s i ). P a d a t a h a p i n i, l a m a w a k t u p e n g e rd i n gbaanw a h s i n a r m a t a h a r i s e l a m a k u r a n g l e b i h 1 5 m e n i t, k e m u d i a n s e g e r a d i a n g k a t. K a r e n a k a l a u t e r l a l u l a m a, m a k a e m p i n g a k a n k e r i t i n/ gt i d a k r a t a d a n w a r n a n y a a k a n c e p a t m e n j a d i k u n i n g. i i.t a h a p k e d u a, p e n g e r i n g a n b e r t u j u a n u n t u k p e n y i m p a n a n / k e r i n g s i m p a n. P a d a t a h a p i n i, e m p i n g d i a n g i n-a n g i n k a n s a m p a i b e n a r-b e n a r k e r i n g. K a r e n a k a l a u t i d a k -b b eennaarr k e r i n g, m a k a e m p i n g a k a n c e p a t b ae mr uj r d a n b e n t u k e m p i n g b i s a b e r u b a h. 3. K o n t r o l M u t u p a d a P r o d u k A k h i r K o n t r o l m u t u p a d a p r o d u k a k h i r d i l a k u k a n a n t a r a l a i n : i. M e m i s a h k a n e m p i n g y a n g u t u h d a r i y a n g p e c a h / h a n c u r i i. M e m i s a h k a n e m p i n g y a n g t i p i s / p i p i h d a r i y a n g t e b a l i i i.m e m i s a h k a n e m p i n g y a n g a d a b i n t i k h i t a m n / y ka e r u h. i v. P e n g e m a s a n d i l a k u k a n d a l a m p l a s t i k y a n g b e r k u a l i t a s b a i k, t e r t u t u p r a p a t d a n r a p i. 16 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO v. P r o d u k y a n g s u d a h d i k e m a s k e m u d i a n d i s i m p adti t e m p a t y a n g s e j u k d a n r ki en g d e n g a n m e m p e r h a t i k a n t i n g g i d a n b e r a t t u m p u k a n a g a r p r o d u k t ir du as k a k / p e c a h. 3. 8. P r o d u k s i O p t i m u m D e n g a n k a p a s i t a s p e r a l a t a n d a n a s u m s i j u m l a h t e n a g a k e r j a y a n g d i m i l i k i ± 6 5 a d a l a h o r a n g, p e r u s a h a a n m a m p u m e m p r o d u k s i r a t a-r a t a 8 t o n / b l n. K e m a m p u a n b e r p r o d u k s i t e n a g a k e r j a a d a l a h m a k s i m a± l 5 k g e m p i n g p e r h a r i. 3. 9. K e n d a l a P r o d u k s i K e n d a l a p r o d u k s i y a n g s a n g ad t i r a s a k a n o l e h p e n g u s a h a e m p i n g m e l i n j o a d a l a h : 1. P e n g e l o l a a n b a h a n b a k u t e r k a i t d e n g a n p e n y i m p a n a n b i j i m e l i n j o u n t u k k o n t i n u i t a s p r o d u k s i. P e n y e t o k a n b a h a n b a k u d a l a m w a k t u y a n g c u k u p l a m a h a r u s m e n g i k u t i s t a n d a r p e n y i m p a n a n y a n g b e n a r, b a i k u n t u k p e n y e d i a a n r u a n g y a n g b e s a r d a n p e n g a d a a n p e r a l a t a n s e p e r t i b l o w e r a t a u A C. H a l i n i m e m b u t u h k a n b i a y a y a n g r e l a t i f b e s a r. 2. P a d a u m u m n y a p e k e r j a a n m e m b u a t e m p i n g b a g i p e n g r a j i n b u k a n m e r u p a k a n p e k e r j a a n u t a m a m e l a i n k a n p e k e rj a a n s a m p i n g a n s a j a. P e k e r j a a n u t a m a a d a l a h p e t a n i. P a d a m u s i m p a n e n p a d i, p e n g r a j i n b e r h e n t i m e m b u a t e m p i n g, s e h i n g g a a d a k e k u r a n g a n / k e t e r b a t a s a n k e t e r s e d i a a n t e n a g a k e r j a, s e d a n g k a n p e r m i n t a a n p r o d u k s i e m p i n g t e r u s a d a s e p a n j a n g t a h u n. A k i b a t n y a, p e n gs ua h a k e s u l i t a n u n t u k m e m e n u h i p e r m i n t a a n y a n g k o n t i n y u d a l a m j u m l a h b e s a r. 3. K u r a n g k e s a d a r a n p e n g u s a h a y a n g m e l a k u k a n Q u a l i t y C o n t r o l( m e l a k u k a n p e m b i n a a n l a n g s u n g k e p a r a p e k e r j a ) b a i k t e r h a d a p p r o s e s p r o d u k s i d i t i n g k a t p e n g r a j i n m a u p u n p a s k a p r o d u k s i. H a l i n i t e r k o n d i s i k a n k a r e n a p a r a p e n g r a j i n b i a s a n y a m e l a k u k a n p e k e r j a a n m e m b u a t e m p i n g t e r s e b u t d i r u m a h m a s i n-m g a s i n g ( t i d a k d i s a t u t e m p a t s e p e r t i p a b r i k ). 4. M a s i h k e s u l i t a n u n t u k m e l a k u k a n p r o d u k s i y a n g m e n g h a s i l k a n e m p i n g k u a l i t a s e k s p o r ( p r o d u k s i y a n g h i g i e n i s ). H a l i n i k a r e n a b a n y a k n y a p e n g u s a h a y a n g b e l u m m e n g e t a h u i s t a n d a r p r o d u k s i u n t u k e k s p o r / k e t e r b a t a s a n a k s e s i n f o r m a s i p a s a r, k u r a n g n y a p e m b i n a a n s e c a r a l a n g s u n g k e p a r a p e n g r a j i n s e r t a t i n g k a t k e t e r a m p i l a n d a n k e s a d a r a n p a r a p e n g r a j i n t e r h a d a p k ua l i t a s r e l a t i f m a s i h r e n d a h. 5. K e t e r b a t a s a n m o d a l y a n g d i h a d a p i p e n g u s a h a a d a l a h u n t u k p e n g a d a a n b a h a n b a k u d a n p e r p u t a r a n p r o d u k s i T. e r k a i t d e n g a n p e n g a d a a n b a h a n b a k u y a n g m e m e r l u k a n m o d a l y a n g b e s a r a d a l a h u n t u k m e n y e t o k p e r s e d i a a n. S e d a n g k a n k e b u t u h a n d am l o u n t u k p e r p u t a r a n 17

Aspek Teknik Produksi p r o d u k s i k a r e n a p e n j u a l a n e m p i n g b i a s a n y a d i l a k u k a n s e c a r a k r e d i t s e h i n g g a p e r p u t a r a n u a n g n y a t i d a k c e p a t. S e j a u h i n i, b a r u b e b e r a p a p e n g u s a h a y a n g s u d a h m a m p u m e n g a k s e s k r e d i t p e r b a n k a n. H a l i n i k a r e n a b a n y a k p e n g u s a h a y a n g t i d a pk u m ma em n y e d i a k a n j a m i n a n y a n g d i p e r s y a r a t k a n o l e h p e r b a n k a n. 18 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO B A B IV A S P E K P A S A R D A N P E M A S A R A N 4. 1. A s p e k P a s a r 4. 1. 1. P e r m i n t a a n P e r m i n t a a n a k a n e m p i n g m e l i n j o s e c a r a n a s i o n a l t e r u s m e n g a l a m i p e n i n g k a t a n. D a r i d a t a B P S k o n s u m s i m e l i n j o ( t e r m a s u k e m p i n g ) p e r k a p i t a p e r b u l a n m e n g a l a m i p e n i n g k a t a n y a i t u d a r i 0, 2 3 4 k g p ad a t a h u n 2 0 0 2 m e n j a d i 0, 2 4 0 k g p a d a t a h u n 2 0 0 5 a t a u m e n i n g k a t s e b e s a r 2, 5 %. P e r m i n t a a n a t a s p r o d u k e m p i n g m e l i n j o d a t a n g d a r i b e r b a g a i m a c a m k o n s u m e n m u l a i d a r i k o n s u m e n l o k a l ( k a b u p a t e n P a n d e g l a n g ), P r o p i n s i J a w a B a r a t ( T a n g e r a n g, S e r a n g ), a n ti a r P r o p i n s ( D K I J a k a r t a, K a l i m a n t a n ) s a m p a i k e m a n c a n e gyaaria t u B e l a n d a, A r a b S a u d i, A u s t r a l i a, T a i w a n, M a l a y s i a, d a n s e b a g a i n y. a 4. 1. 2. P e n a w a r a n D a t a d a r i D i n a s P e r i n d u s t r i a n, P e r d a g a n g a n d a n P Ka as ba ur p a t e n P a n d e g l a n g m e n g i n f o r m a s i k a n b a h w a k e m a m p u a n p r o d u k s i p e n g u s a h a e m p i n g d i w i l a y a h t e r s e b u t m e n c a p a i ± 9 6. 0 0 0 k g p e r t a h u n. S e h u b u n g a n d e n g a n k u a n t i t a sp r o d u k s i i, n i p e n g u s a h a e m p i n g s e r i n g t a k m a m p u m e m e n u h i p e r m i n t a a n d a l a m j u m l a h b e s a r d a n k o n t i n y u. H a l i n i k a r e n a k e t e r b a t a s a n k a p a s i t a s p r o d u k s i, m e n g i n g a t p ej ka ea rn m e n g e m p i n g m e r u p a k a n p e k e r j a a n p a d a t k a r y a. A k i b a t n y a, p e l u a n g p a s a r e m p i n g b a i k d o m e s t i k m a u p u n e k s p o r m a s i h b e l u m m a m p u d i p e n u h i. S e c a r a n a s i o n a l, p e n a w a r a n e m p i n g m e l i n j o m a s i h d a p a t d i t i n g k a t k a n. D a t a D e p a r t e m e n P e r t a n i a n, m e n u n j u k a n b a h w a p r o d uk s i t a n a m a n m e l i n j o s e c a r a n a s i o n a l k e c e n d e r u n g m e n i n g k a t w a l a u p u n l u a s l a h a n s e m a k i n s e d i k i t. P e n i n g k a t a n p r o d u k s i i n i d i k a r e n a k a n m e n i n g k a t n y a p r o d u k t i f i t a s t a n a m a n m e l i n j o, s e l e n g k a p n y a d a p a t d i l i h a t p a d a t a b e l 4. 1. T a b e l 4. 1. P r o d u k t i f i t a s T a n a m a n M e l i n j o d i I n d o n e s i a I n d i k a t o r S a t u a n 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 L u a s p a n e n H a 1 7. 4 0 3, 2 7 1 7. 9 4 8, 0 0 1 6. 2 9 2, 0 0 1 4. 6 1 5, 0 0 P r o d u k s i T o n 2 4 4. 8 6 4, 0 0 2 0 9. 6 2 9, 0 0 2 1 0. 8 3 6, 0 0 2 3 9. 2 0 9, 0 0 P r o d u k t i v i t a T o n / H a 1 4, 0 7 1 1, 6 8 1 2, 9 4 1 6, 3 7 19

Aspek Pasar dan Pemasaran K e c e n d e r u n g a n m a k i n m e n i n g k a t n y a k e t e r s e d i a n b a h a n b a k u m e n j a d i i n d i k a s i p o t e n s i b a g i p e n g e m b a n g a n i n d u s t r i e m p i n g. M e r u j u k d a r i p e l u a n g p a s a r y a n g m a s i h t e r b u k a, m a k a m a s i h d i p e r l u k a n p e n i n g k a t a n p r o d u k s i e m p i n g. 4. 1. 3. P e r s a i n g a n d a n P e l u a n g P a s a r P e r s a i n g a n snet r a i n d u s t r i e m p i n g m e l i n j o d i P a n d e g l a n g a d a l a h -sseennt trra a i n d u s t r i s e j e n i s b a i k d i s e k i t a r P a n d e g l a n g, w i l a y a h s e k i t a r B a n t e n m a u p u n d a r i s e n t r a d i l u a r B a n t e n S e n t r a d i l u a r B a n t e n y a n g t e r k e n a l a n t a r a l a i n L ijm ap wu a n g T e n g a h, Y o g y a k a r t a, L a m p un g d a n l a i n-l a i n. P e r s a i n g a n k u a t t e r j a d i d a l a m h a l p e n g g u n a a n b a h a n b a k u b i j i m e l i n j o. I n i m e n g i n g a t b i j m e l i n j o a s a l B a n t e n m e r u p a k a n b a h a n b a k u t e r b a i k u n t u k e m p i n g. S e l a i n i t u b i j i m e l i n j o t e r s e d i a t e r b a t a s k a r e n a p a n e n h a n y a d a p a t d i l a k u k a n d u a d ak la al m i s a t u t a h u n. P a d a u m u m n y a p e n g u s a h a -p e n g u s a h a d a r i d a e r a h J a w a m e r u p a k a n p e n g u s a h a b e s a r d e n g a n m o d a l k u a t. O l e h k a r e n a i t u, p e n g u s a h a t e r s e b u t m a m p u m e m b e l i b a h a n b a k u d a l a m j u m l a h b e s a r / c u r a h u n t u k s t o k p r o d u k s i n y a. A k i b a t n y a, t i d a k j a r a n g h a p ebnagnu tsean m e n g a l a m i k e l a n g k a a n b a h a n b a k u s e h i n g g a h a r u s m e m b e l i d a r i l u a r B a n t e n. P e r l u a s a n p a s a r u n t u k p r o d u k e m p i n g m e l i n j o m a s i h s atn egra bt u k a. M a s i h b a n y a k d a e r a- h d a e r a h d i I n d o n e s i a y a n g b e l u m d i m a s u k i o l e h p a r a p e n g u s a h a, s we ip le ar yt ai h S u m a t r a, K a l i m a n t a n, S u l a w e s i, N u s a T e n g g a r a s a m p a i d e n g a n P a p u a. P a s a r l u a r n e g e r i p u n t a k k a l a h b e s a r, n e g a r a -n e g a r a s e p e r t i J e p a n g, A r a b S a u d i, M a l a yb sa ih a k, a n s a m p a i k e E r o p a d a n A m e r i k a. I n f o r m a s i d a r i p e n g u s a h a d i l o k a s i p e n e l i t i a n, m e n y e b u t k a n b a h w na t apaen r m pi a s a r d o m e s t i k m a u p u n e k s p o r b e l u m m a m p u d i p e n u h i k a r e n a k e t e r b a t a s a n k a p a s i t a s p r o d u k s i. 4. 2. A s p e k P e m a s a r a n 4. 2. 1. H a r g a H a r g a j u a l p r o d u k e m p i n g m e l i n j o d i p e r h i t u n g k a n b e r d a s a r k a n h a r g a b a h a n b a k u, b i a y a p r o d u k s i, k u a l i t a s p r o d u k d a n kue nu gn at n y a n g d i h a r a p k a n. M e s k i p u n d e m i k i a n, h a r g a j u a l s a n g a t d i p e n g a r u h i o l e h p e r m i n t a a n d a n p e n a w a r a n. P a d a s a a t p e r m i n t a a n t i n g g i d a n p r o d u k t e r b a t a s m a k a h a r g a e m p i n g r e l a t i v e t i n g g i, d e m i k i a n j u g a s e b a l i k n y a. F l u k t u a s i h a r g a e m p i n g d a p a t d i l i h a t p a d a t ab l e 4. 2. 20 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO T a b e l 4. 2. F l u k t u a s i H a r g a J u a l E m p i n g M e l i n j o S e t i a p M u s i m n y a J e n i s P r o d u k H a r g a J u a l R a t-ra a t a * ( R p p e r k g ) P e n j u a l a n T i n g g i P e n j u a l a n S e d a n g P e n j u a l a n R e n d a h E m p i n g K u a l i t a s 1 2 4. 0 0 0 2 0. 0 0 0 1 6. 0 0 0 E m p i n g K u a l it a s 2 2 0. 0 0 0 1 6. 0 0 0 1 4. 0 0 0 * H a r g a d i t i n g k a t p r o d u s e n ( d a t a d i o l a h 2 0 0 6 ) 4. 2. 2. J a l u r P e m a s a r a n P r o d u k b e r i k u t : J a l u r p e m a s a r a n p r o d u k e m p i n g m e l i n j o s e c a r a s e d e r h a n a d a p da ti g a m b a r k a n s e b a g a i G a m b a r 4. 1. J a l u r P e m a sa an r E m p i n g M e l i n j o Produsen Konsumen Pedagang besar Toko eceran Agen J a l u r p e m a s a r a n y a n g p a l i n g d o m i n a n y a i t u j a l u r p e m a s a r a n y a n g m e l a l u i p e d a g a n g b e s a r. N a m u n m e s k i p u n d e m i k i a n, j a l u r p e m a s a r a n y a n g m e m b e r i k a n k e u n t u n g a n t e r b e s a r y a i t u j a l u r p e m a s a r a n l a n g s u n g k e k o n s u m e n, h a l i n i k a r e n a f r eski uney na s e r i n g d a n p e m b a y a r a n n y a d i l a k u k a n s e c a r a t u n a i s e h i n g g a p e n g u s a h a b i s a l e b i h c e p a t m e m u t a r k a n u a n g n y a k e m b a l i. S e d a n g k a n u n t u k j a l u r p e m a s a r a n m e l a l u i p e d a g a n g b e s a r v o l u m e nr ye a l a t i v e b e s a r d a n p e m b a y a r a n n y a d i l a k u k a n s e c a r a k r e d i t a n t a r a 2 m i n sg ag mu p a i 1 b u l a n s e t e l a h t r a n s. a k s i D a m p a k n y a, p e n g u s a h a t i d a k d a p a t d e n g a n c e p a t m e m u t a r k a n u a n g n y a k e m b a l i H. a l i n i m e m b a w a k o n s e k u e n s i p a d a k e b u t u h a n m o d a l y a n g b e s a r. 21

Aspek Pasar dan Pemasaran 4. 2. 3. K e n d a l a P e m a s a r a n 1. D e s a i n k e m a s a n p r o d u k k u r a n g m e n a r i k. P e l a t i h a n m e n g e np ae i m b u a t a n d e s a i n k e m a s a n p r o d u k m a s i h k u r a n g s e k a l i, s e h i n g g a p a rna g ups ea h a t i d a k t a h u b a g a i m a n a c a r a m e m b u a t d e s a i n k e m a s a n p r o d u k y a n g m e n a r i k. 2. P e r s e p s i m a s y a r a k a t t e n t a n g b a h a y a m e n g k o n s u m s i e m p i n g m e l i n j o, y a i t u b i s a t e r k e n a a s a m u r a t d a n d a r a h t i n g. g ip e r s e p s i t e r s e b u t m e n g a k i b a t k a n p r o m o s i e m p i n g t e r h a m b a t. 22 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO B A B V A S P E K K E U A N G A N 5. 1. P e m i l i h a n P o l a U s a h a P o l a u s a h a y a n g d i p i l i h a d a l a h u s a h a e m p i n g m e l i n j o y a n g m e m p r o d u k s i e m p i n g m e n t a h d i w i l a y a h K a b u p a t e n P a n d e g l a n g P r o p i n s i B a n t ep n e. n y a j i a n a n a l i s i s k e u a n g a n i n d u s t r i e m p i n g m e l i n j o d i h a r a p k a n d a p a t m e m b e kr ai n g a m b a r a n b a i k k e p a d a p e r b a n k a n t e n t a n g k e l a y a k a n p e m b i a y a a n t e r h a d a p u s a h a y a n g b e r s a n g k u t a n m a u p u n p e n g u s a h a / p-m e e r h a t i u s a h a e m p i n g m e l i n j o t e r h a d a p n i l a i t a m b a h y a n g d i h a s i l k a n m e l a l u i k e g i a t a n u s a h a i n i. P r o d u k u t a m a y a n g d i h a s i l k a n a d a l a h e m p i nm ge n t a h k u a l i t a s 1 d a n e m p i n g m e n t a h k u a l i t a s 2. T e k n o l o g i y a n g d i g u n a k a n a d a l a h t r a d i s i o n a l / m a n u a l y a i t u m e n g g u n a k a n t e n a g a m a n u s i a. K a p a s i t a s p r o d u k s i ± 9 7. 5 0 0 k g e m p i n g s e t i a p t a h u n n y a, a t a u d e n g a n t e n a g a k e r j a s e k i t a r 6 5 o r a n g d a n r-r a ta at a p r o d u k t it fa is t e n a g a k e r j a a d a l a h ± 5 k g e m p i n g p e r h a r i. P e r h i t u n g a n a n a l i s i s k e l a y a k a n i n i d i d a s a r k a n p a d a k e l a y a k a n u s a h a e m p i n g m e l i n j o s k a l a i n d u s t r i k e c i l. M o d e l k e l a y a k a n u s a h a i n i m e r u p a k a n p e n g e m b a n g a n u s a h a e m p i n g m e l i n j o y a n g t e l a h b e r j a l a n d a n u n t u k e n mu m b u h k a n k e m a n d i r i a n u s a h a s e r t a u p a y a r e p l i k a s i u s a h a d i w i l a y a h l a i n. 5. 2. A s u m s i d a n P a r a m e t e r u n t u k A n a l i s i s K e u a n g a n A n a l i s i s k e u a n g a n, p r o y e k s i p e n e r i m a a n d a n b i a y a d i d a s a r k a n p a d a a s u m s i y a n g t e r a n g k u m d a l a m L a m p i r a n 1. P e r i o d e p r o y e k a d a l a h h u5 n. t a T a h u n k e n o l s e b a g a i d a s a r p e r h i t u n g a n n i l a i s e k a r a n g (p r e s e n t v a l u) e a d a l a h t a h u n k e t i k a b i a y a i n v e s t a s i a w a l d i k e l u a r k a n. M e r u j u k p a d a a s u m s i s e p e r t i y a n g t e r c a n t u m d a l a m t a b e l 5. 1., u s a h a e m p i n g i n i m a m p u m e n g o l a h b a h a n b a k u u n t u k m e m p r o d u k s i m e m p r o d u k s i ± 8. 1 2 5 k g e m p i n g m e l i n j o s e t i a p b u l a n n y a. ± 1 6. 2 5 0 k g T a b e l 5. 1. A s u m s i d a n P a r a m e t e r u n t u k A n a l i s a K e u a n g a n 23

Aspek Keuangan N o A s u m s i J u m l a h / N i l a i S a t u a n K e t e r a n g a n 1 P e r i o d e p r o y e k 5 t a h u n 2 J u m l a h h a r i k e r j a p e r b u l a n 2 5 h a r i 3 J u m l a h b u l a n k e r j a p e r t a h u n 1 2 b u l a n 4 K a p a s i t a s p r o d u k s i p e r p e n g r a j i ( r a t a - r a t a ) a. B a h a n b a k u b i j i m e l i n j o 1 0 k g / h a r i b. R e n d e m e n p e n g o l a h a n b i j i m e l i n j o m e n j a d i e m p i n g j a d i 50% P r o s e n t a s e c. E m p i n g 5 k g / h a r i 5 J u m l a h p e n g r a j i n 6 5 o r a n g 6 K a p a s i t a s p r o d u k s i u n i t u s a h a ( r a t a - r a t a ) 3 2 5 k g / h a r i T o t a l p r o d u k s i p e r h a r i a. P r o s e n t a s e p r o d u k k u a l i t a s 1 75% p r o s e n t a s e b. P r o d u k s i e m p i n g k u a l i t a s 1 2 4 4 k g / h a r i c. P r o d u k s i e m p i n g k u a l i t a s 2 8 1 k g / h a r i 6 P e r i o d e p r o d u k s i d a n p e r m i n t a a n - T i n g g i 4 b u l a n B u l a n P u a s a d a n I d u l F i t - S e d a n g 4 b u l a n - R e n d a h 4 b u l a n 7 H a r g a b a h a n b a k u 6, 5 0 0 R p / k g B i j i M e l i n j o 8 H a r g a e m p i n g a. K u a l i t a s 1, p a d a m a s a p e r m i n t a a n - T i n g g i 2 4, 0 0 0 R p / k g - S e d a n g 2 0, 0 0 0 R p / k g - R e n d a h 1 6, 0 0 0 R p / k g b. K u a l i t a s 2, p a d a m a s a p e r m i n t a a n - T i n g g i 2 0, 0 0 0 R p / k g - S e d a n g 1 6, 0 0 0 R p / k g - R e n d a h 1 4, 0 0 0 R p / k g 9 D i s c o u n t F a c t o r s u( k u b u n g a ) 1 5 % % T k. S u k u B u n g a P i n j a m a n S u m b e r : L a m p i r a n. 1 5. 3. K o m p o n e n B i a y a I n v e s t a s i d a n B i a y a O p e r a s i o n a l 5. 3. 1. B i a y a I n v e s t a s i B i a y a i n v e s t a s i t e r m a s u k k o m p o n e n b i a y a t eytaan pg b e s a r n y a t i d a k d i p e n g a r u h i o l e h j u m l a h p r o d u k y a n g d i h a s i l k a n. B i a y a i n v e s t a s i u n t u k u s a h a e m p i n g m e l i n j o t e r d i r i d a r i b e b e r a p a k o m p o n e n d i a n t a r a n y a b i a y a p e r i z i n a n, t a n a h d a n b a n g u n a n, p e m b e l i a n p e r a l a t a n p r o d u k s i d a n m e s i n p e n g e p r e s k e m a s a n, p e r a tl a n p e n d u k u n g d a n s a r a n a t r a n s p o r t a s i ( k e n d a rpa ia cn k u p). J e n i s, n i l a i p e m b e l i a n d a n p e n y u s u t a n d a r i -m m a s i n g b i a y a i n v e s t a s i y a n g d i b u t u h k a n u n t u k m e m u l a i u s a h a e m p i n g m e l i n j o d i s a j i k a n p a d a t a b e l 5. 2. d a n s e l e n g k a p n y a p a d a l a m p i r a n 2. B i a y a p e ri nj a n m e l i p u t i i z i n u s a h a y a n g d i p e r l u k a n a d a l a h : S u r a t I z i n T e m p a t U s a h a ( S I T U ), S u r a t I z i n U s a h a P e n g o l a h a n ( S I U P ), I z i n U s a h a I n d u s t r i, T a n d a D a f t a r P e r u s a h a a n ( T D P ), i z i n d a D e p k e s, d a n N o m o r P o k o k W a j i b P a j a k ( N P W P ). M a s a b e r l a k u m a s-m i na gs i n g s u r a ti z i n t e r s e b u t b e r v a r i a s i d e n g a n t o t a l b i a y a y a n g d i b u t u h k a n a d a l a h s e b e s a r R p 1 -.. 7 5 P0 a. d0 a 0 0 t, a h u n-t a h u n t e r t e n t u d i l a k u k a n r e i n v e s t a s i u n t u k p e m b e l i a n p e r a l a t a n p r o d u k s i y a n g u m u r e k o n o m i s n y a k u r a n g d a r i 5 t a h u n. J u m l a h b i a y a i n v e s t a s i k e s e l ua rd ua h at n a hpu n k e n o l ( 0 ) a d a l a h R p 1 1 6. 6 7 5.-. 0 0 0, T a b e l 5. 2. B i a y a I n v e s t a s i U s a h a E m p i n g M e l i n j o 24 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO N o J e n i s B i a y a N i l a i P e n y u s u t a n 1 P e r i j i n a n 1, 7 5 0, 0 0 0-2 T a n a h 2 5, 0 0 0, 0 0 0 5, 0 0 0, 0 0 0 3 P e r a l a t a n p r o d u k s i 6, 8 2 5, 0 0 0 6 6 8, 5 7 1 4 P e r a l a t a n l a i n 1 3, 1 0 0, 0 0 0 2, 6 6 6, 6 6 7 5 K e n d a r a a n 7 0, 0 0 0, 0 0 0 7, 0 0 0, 0 0 0 J u m l a h B i a y a I n v e s t a s i 1 1 6, 6 7 5, 0 0 0 1 5, 3 3 5, 2 3 8 6 S u m b e r D a n a I n v e s t a s i d a r i R p K r e d i t 8 0, 0 0 0, 0 0 0 D a n a S e n d i r i 3 6, 6 7 5, 0 0 0 K o m p o n e n t e r b e s a r u n t u k b i a y a i n v e s t a s i i n i a d a l a h u n t u k k e n d a r a a n y a n g m e n c a p a i 6 0 % d a r i t o t a l b i a y a i n v e s t a s i p a d a a w a l u s a h a. 5. 3. 2. B i a y a O p e r a s i o n a l p r o d u k s i. B i ay a o p e r a s i o n a l m e r u p a k a n b i a y a v a r i a b e l y a n g b e s a r k e c i l n y a d i p e n g a r u h i o l e h j u m l a h K o m p o n e n d a r i b i a y a o p e r a s i o n a l a n t a t a l a i n : p e n g a d a a n b a h a n b a k u, b a h a n p e n d u k u n g, b i a y a p e m a s a r a n, u p a h t e n a g a k e r j a, b io av ye a r h e a d p a b r i k, s e r t a b i a y a a d sm ti rn ai s i d a n u m u m. B i a y a o p e r a s i o n a l y a n g d i p e r l u k a n s e l a m a s a t u t a h u n a d a l a h s e b e. s 6a 3r 2. R3p 3. 1. 2 5 0,-. B i a y a b a h a n b a k u m e n y e r a p s e b e s a r 7 7, 6 % d a r i t o t a l b i a y a o p e r a s i o n a l p e r t a h u n. T e n a g a k e r j a t e r d i r i d a r i d u a g o l o n g a n y a i t u t e n a g a k e r j a t e te an p a g da a n k e tr j a t i d a k t e t a p. T e n a g a k e r j a t e t a p y a n g d i g u n a k a n t e r d i r i d a r i 1 o r a n g p i m p i n a n, 3 o r a n g t e n a g a t e t a p y a n g m e r u p a k a n t e n a g a a d m i n i s t r a s i, d a n 6 5 o r a n g t e n a g a k e r j a t i d a k t e t a p y a n g d a l a m h a l i n i a d a l a h p e n g r a j i n e m p i n g. T e n a g a k e r j a t i d a k t e t ap p e n g( r a j i n ) d i a s u m s i k a n m a m p u m e m p r o d u k s i 5 k g e m p i n g p e r h a r i d e n g a n u p a h R p. 2 0 0 0,- p e r k g e m p i n g y a n g d i h a s i l k a n n y Ba i. a y a o p e r a s i o n a l i n i d a p a t d i l i h a t p a d a t a b l e 5. 3. d a n s e l e n g k a p n y a p a d a l a m p i r a n 3. T a b e l 5. 3. B i a y a O p e r a s i o n a l U s a h a E m p i n g M e l i n j o N o J e n i s B i a y a N i l a i ( R p ) 1 B a h a n B a k u 1, 2 6 7, 5 0 0, 0 0 0 3 B a h a n P e n d u k u n g 4 3, 0 6 0, 0 0 0 4 B i a y a P e m a s a r a n 3 9, 0 0 0, 0 0 0 5 B i a y a T e n a g a k e r j a 1 9 5, 0 0 0, 0 0 0 6 B i a y a o v e r h e a d p a b r i k ( B O P ) 8 5, 9 7 1, 2 5 0 7 B i a y a a d m i n i s t r a s i & u m u m 1, 8 0 0, 0 0 0 J u m l a h B i a y a O p e r a s i o n a l P e r T a h u n 1, 6 3 2, 3 3 1, 2 5 0 5. 4. K e b u t u h a n D a n a u n t u k I n v e s t a s i d a n M o d a l K e r j a 25

Aspek Keuangan K e b u t u h a n i n v e s t a s i m a u p u n m o d a l k e r j a u n t u k u s a h a t i d a k h a r u s d i p e n u h i d e n g a n m o d a l s e n d i r i. B e s a r n y a m o d a l k e r j a d i t e n t u k a n p r o d u k s i. b e r d a s a r k a n k e b u t u h a n d a n a a w a l u n t u k s a t u k a l i s i k l u s U s a h a p e m b u aatn e m p i n g m e l i n j o m e m p u n y a i s i k l u s p r o d u k s i ( d a r i p e m b u a t a n s a m p a i m e m p e r o l e h p e n e r i m a a n d a r i p e n j u a l a n ) k u r a n g l e b i h s e l a m a 2 5 h a r i a t a u 1 b u l a n. D e n g a n d e m i k i a n, p e r h i t u n g a n j u m l a h k r e d i t m o d a l k e r j a y a n g d i b u t u h k a n d i s a j i k a n p a d a t a b e l 5. 4. d i b a w a h i n i. T a b e l 5. 4. P e r h i t u n g a n K e b u t u h a n M o d a l K e r j a U s a h a E m p i n g M e l i n j o N o J e n i s B i a y a H a r g a / s a t u a n N i l a i ( R p ) 1 J u m l a h d a n a m o d a l k e r j a * ) 0. 0 8 3 1 3 6, 0 2 7, 6 0 4 2 S u m b e r d a n a m o d a l k e r j a d a r i : % R p K r e d i t 7 5, 0 0 0, 0 0 0 D a n a s e n d i r i 6 1, 0 2 7, 6 0 4 * ) D i a s u m s i k a n k e b u t u h a n m o d a l k e r j a a w a l a d a l a h u n t u k 1 b u l a n p e r t a m a o p e r a s i o n a l S e h i n g g a j u m l a h d a n a m o d a l k e r j a y a n g d i b u t u h k a n = ( 1 / 1 2 ) X b i a y a o p e r a s i o n a l J u m l a h t o t a l m o d a l y a n g d i b u t u h k a n u n t u k m e m u l a i u s a h a e m p i n g m e l i n j o a d a l a h s e b e s a r R p 2 5 2. 7 0 2. 6 0 4,-. J u m l a h t e r s e b u t t e r d i r i d a r i R p 1 1 6. 6-7 5 u. n0t0u0 k, d a n a i n v e s t a s i a w a l d a n R p 1 3 6. 0 2 7. 6 0 4,- u n t u k m o d a l k e r j a. U n t u k d a n a i n v e s t a s i a w a l, d i a s u m s i k a n s e b e s a r R p 8 0. 0 0-0. 0b0e0 r, a s a l d a r i k r e d i t i n v e s t a s i d a r i b a n k, d a n s i s a n y a b e r a s a l d a r i d a n a s e n d i r i. S e d a n g k a n s u m b e r d a n a u n t u k m o d a l k e r j a b e r a s a l d a r i d a n a p e n g u s a h a is re i n d d a n R p 7 5. 0 0 0. 0 0-0, b e r a s a l d a r i k r e d i t m o d a l k e r j a b a n k. P e r i n c i a n j u m l a h d a n s u m b e r d a n a u n t u k u s a h a e m p i n g m e l i n j o d i s a j i k a n p a d a t a b e l 5. 5 d a n s e l e n g k a p n y a p a d a l a m p i r a n 4. T a b e l 5. 5. K e b u t u h a n M o d a l U s a h a E m p i n g M e l i n j o N o R i n c i a n B i a y a P r o y e k T o t a l B i a y a 1 D a n a i n v e s t a s i y a n g b e r s u m b e r d a r i a. K r e d i t 8 0, 0 0 0, 0 0 0 b. D a n a s e n d i r i 3 6, 6 7 5, 0 0 0 J u m l a h d a n a i n v e s t a s i 1 1 6, 6 7 5, 0 0 0 2 D a n a m o d a l k e r j a y a n g b e r s u m b e r d a r i a. K r e d i t 7 5, 0 0 0, 0 0 0 b. D a n a s e n d i r i 6 1, 0 2 7, 6 0 4 J u m l a h d a n a m o d a l k e r j a 1 3 6, 0 2 7, 6 0 4 3 T o t a l d a n a p r o y e k y a n g b e r s u m b e r d a r i a. K r e d i t 1 5 5, 0 0 0, 0 0 0 b. D a n a s e n d i r i 9 7, 7 0 2, 6 0 4 J u m l a h d a n a p r o y e k 2 5 2, 7 0 2, 6 0 4 26 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO J a n g k a w a k t u k r e d i t ie ns vt a s i d i a s u m s i k a n 3 t a h u n t a ng pr a c e p e r i o. d S e d a n g k a n u n t u k k r e d i t m o d a l k e r j a, j a n g k a w a k t u k r e d i t a d a l a h 1 t a h u n. K r e d i t m o d a l k e r j a p a d a k e n y a t a a n n y a d a p a t d i p e r p a n j a n g l a g i m a s a j a t u h t e m p o n y a d i s e s u a i k a n d e n g a n k e m a m p u a n p e n g u s a h a m e m b a y a r n y a. Ti n g k a t s u k u b u n g a y a n g d i g u n a k a n a d a l a h s e b e s a r 1 5 % p e r t a h u n m e n u r u n. D e n g a n d e m i k i a n j u m l a h a n g s u r a n p o k o k d a n b u n g a k r e d i t y a n g h a r u s d i b a y a r o l e h p e n g u s a h a e m p i n g m e l i n j o p a d a s e t i a p b u l a n n y a d a p a t d i h i t u n g. L a m p i r a n 5 m e n u n j u k k a n k u m u l a t i f a n g s u r a n ( a n g s u r a n p o k o k d a n b u n g a ) u n t u k k r e d i t m o d a l k e r j a y a n g h a r u s d i b a y a r s e t i a p t a h u n n y a. 5. 5. P r o y e k s i P r o d u k s i d a n P e n d a p a t a n K o t o r J u m l a h p r o d u k s i s e l a m a s a t u t a h u n s e b e s a r 9 7. 5 0 0 k g, y a n g t e r d i r i d a r i p r o d u k s i e m p i n g k u a l i t a s 1 s e b e s a r ± 7 3. 1 2 5 k g d a n e m p ik nu g a l i t a s 2 s e b e s a r ± 2 4. 3 7 5 k g. H a r g a u n t u k m-a s i n g m a s i n g j e n i s p r o d u k d i a s u m s i k a n a d a t i g a t i n g k a t a n y a i t u k e t i k a p e r m i n t a a n t i n g g i, s e d a n g d a n r e n d a h s e b a g a i m a n a d i t a m p i l k a n p a d a t a b e l 5. 6. M e r u j u k d a r i h a r g a t e r s e b u t m a k a t o t a l p e n d a p a t a n k o t o r d a r i pdruok s i e m p i n g p e r t a h u n m e n c a p a i s e k i t a r R p 1. 8 6 8. 7 5 0 -.. 0 0 0, S e l e n g k a p n y a d a p a t d i l i h a t p a d a l a m p i r a n 6. T a b e l 5. 6. P r o y e k s i P r o d u k s i d a n P e n d a p a t a n N o U r a i a n S a t u a n P r o d u k s i P r o d u k s i H a r g a N i l a i P e n j u a l a n k g p e r b l n k g p e r t h n R p / k g R p / t h n 1 J e n i s P r o d u k E m p i n g K u a l i t a s 1 K g 6, 0 9 4 7 3, 1 2 5 1, 4 6 2, 5 0 0, 0 0 0 a. T i n g g i 2 4, 0 0 0 5 8 5, 0 0 0, 0 0 0 b. S e d a n g 2 0, 0 0 0 4 8 7, 5 0 0, 0 0 0 c. R e n d a h 1 6, 0 0 0 3 9 0, 0 0 0, 0 0 0 2 E m p i n g K u a l i t a s 2 K g 2, 0 3 1 2 4, 3 7 5 4 0 6, 2 5 0, 0 0 0 a. T i n g g i 2 0, 0 0 0 1 6 2, 5 0 0, 0 0 0 b. S e d a n g 1 6, 0 0 0 1 3 0, 0 0 0, 0 0 0 c. R e n d a h 1 4, 0 0 0 1 1 3, 7 5 0, 0 0 0 T o t a l P e n d a p a t a n K o t o r P e r T a h u n 9 7, 5 0 0 1, 8 6 8, 7 5 0, 0 0 0 5. 6. P r o y e k s i R u g i L a b a d ab n r e a k E v e n P o i n t T i n g k a t k e u n t u n g a n a t a u p r o f i t a b i l i t a s d a r i u s a h a y a n g n d imlearkuupkaak a n b a g i a n y a n g s a n g a t p e n t i n g d a l a m a n a l i s i s k e u a n g a n d a r i r e n c a n a k e g i a t a n i n v e s t a s i. K e u n t u n g a n d i h i t u n g d a r i s e l i s i h a n t a r a p e n e r i m a a n d a n p e n g e l u a r a n t i a p t a h u n n y a. L a m p i r a n 7 m e n u n j u k k a n k e u n t u n g a n ( s u r p l u s s) e l a m a p e r i o d e p r o y e k b e r j a l a n. H a s i l p e r h i t u n g a n p r o y e k s i l a b a r u g i m e n u n j u k k a n b a h w a p a d a t a h u n p e r t a m a s a j a u s a h a i n i t e l a h u n t u n g s e b e s a r R p 1 6 0. 8 7 6,-.. 1 6 7L a b a y a n g d i p e r o l e h i n i a k a n m e n i n g k a t p a d a t-a h u n 27

Aspek Keuangan t a h u n b e r i k u t n y a. L a b a b e r s i h -rraatta a s e l a m a p e r i o d e p r o y e k a d a l a h R p 1 658. 38 31 3,- p e r t a h u n d e n g a n p r o f i t m a r g i nr a t a-r a t a p e r t a h u n s e b e s a r 9. 0 3 %. D e n g a n m e m p e r t i m b a n g k a n b i a y a t e t a p, b i a y a v a r i a b e l d a n h a s i l p e n j u a l a n e m p i n g m e l i n j o,-r ab te a P pr ea r t a t a h u n s e l a m a 5 t a h u n p e r i o d e p r o r e k u s a h a e m p i n g m e l i n j o i n i a d a l a h R p 9 6 17. 2 28 6. 5, - p e r t a h u n ( B E P n i l a i p e n j u a l a n ). P e r h i t u n g a n B E P d a p a t d i l i h a t p a d a t a b l e 5. 7. d a n p a d a l a m p i r a n 8. T a b e l 5. 7. R a-r t a t a L a b a-r u g i d a n B E P U s a h a N o. U r a i a n N i l a i 1 L a b a P e r t a h u n 1 6 8. 8 1 5. 3 3 3 2 P r o f i t M a r g i n 9, 0 3 % 3 B E P N i l a i p e n j u a l arn p )( 7 2 8. 9 6 1. 2 6 5 4 B E P P r o d u k s i : K u a l i t a s 1 - T i n g g i 2 3. 7 7 0 - S e d a n g 2 8. 5 2 5 - R e n d a h 3 5. 6 5 6 K u a l i t a s 2 - T i n g g i 7. 9 2 3 - S e d a n g 9. 9 0 4 - R e n d a h 1 1. 3 1 9 S u m b e r : L a m p i r a n 7 d a n 8 5. 7. P r o y e k s i A r u s K a s d a n K e l a y a k a n P r o y e k B e r d a s a r k a n a n a l i s a r u s k a s, d i l a k u k a n p e r h i t u n g a n r ab t/ ic o, N e t B / C r a t i o, N e t P r e s e n t V a l u e ( N P V ), I n t e r n a l R a t e o f R e t u( ri nr R ) d a n P a y B a c k P e r i o d( P B P ). S e b u a h u s a h a b e r d a s a r k a n k r i t e r i a i n v e s t a s i d i a t a s d i k a t a k a n l a y a k r ajt ikoaa t ab u / C N e t B / C r a t i o> 1, N P V > 0 d a n I R R > d i s c o u n t r a t. e H a s i l p e r h i t u n g a n m e n u n j u k k a n b a h w a u s a h a e m p i n g m e l i n j o l a y a k d i l a k s a n a k a n, b a h k a n m e n g u n t u n g k a n, k a r e n a p a d a t i n g k a t s u k u b u n g ( a d i s c o u n t r a t e 1 ) 5 % p e r t a h u n, n e t B / C r a t i o s e b e s a r 2, 5 9 ( > 1 ) d a n N P V s e b e s a r R p 4 0 1. 1 6 8.- 9( 6> 0 0, ). D e n g a n n i l a i I R R 7 0, 8 8 % d i( s> c o u n t r a t e ), a r t i n y a p r o y e k i n i l a y a k d i l a k s a n a k a n m e s k i p u n t i n g k a t s u ( k du i sb cu on ug na t r a t me e) n c a p a i 7 0, 8 8 % p e r t a h u n. P a d a t a b e l 5. 8 a t a u l a m p i r a n 9 d a p a t d i k e t a h u i b a h w a j a n g k a w a k t u y a n g d i b u t u h k a n u n t u k m e n g e m b a l i k a n s e l u r u h b i a y a i n v e s t a s i u s a h a ( P B P u s a h a ) a d a l a h 1 t a h u n D7 e nbg ua ln a n. 28 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO d e m i k i a n u s a h a i n i l a y a k d i l a k s a n a k a n k a r e n a j a n g k a w a k t u p e n g e m b a l i a n i n v e s t a s i l e b i h p e n d e k d a r i p e r i o d e p r o y e k. T a b e l 5. 8. K e l a y a k a n U s a h a E m p i n g M e l i n j o N o. K r i t e r i a N i l a i 1. N P V ( R p. ) 4 0 1. 1 6 8. 9 6 0 2. I R R ( % ) 7 0, 8 8 % 3. N e t B / C R a t i o 2, 5 9 4. P a y B a c k P e r i o d e( U s a h a ) 1 t a h u n 7 b u l a n S u m b e r : L a m p i r a n 9 5. 8. A n a l i s i s S e n s i t i v i t a s D a l a m a n a l i s i s p r o y e k i n v e s t a s i e m p i n g m e l i n j o t e r d a p a t k e t i d a k p a s t i a n y a n g a k a n m e m p e n g a r u h i h a s i l p e r h i t u n g a n. A n a l i s i s s e n s i t i v i t a s a k a n d i l a k u k a n u n t u k m e n g u j i s e b e r a p a j a u p r o y e k y a n g d i l a k s a n a k a n s e n s i t i f t e r h a d a p p e r u b a h a n d a n -hha ar rg ga a b a h a n b a k u d a n o u t p u t. D a l a m a n a l i s i s s e n s i t i v i t a s i n i d i g u n a k a n 3 s k e n a r i o y a i t u : 1. S k e n a r i o I P e n d a p a t a n p r o y e k m e n g a l a m i p e n u r u n a n s e d a n g k a n b i a y a i n v e s t a s i d a n b i a y a o p e r a s i o n a l d i a n g g a p t e t a p. P e n u r u n a n p e n d a p a t a n b i s a d i a k i b a t k a n o l e h p e n u r u n a n h a r g a e m p i n g, j u m l a h p e r m i n t a a n y a n g m e n u r u n a t a u p u n j u m l a h p r o d u k s i y a n g m e n u r u n. 2. S k e n a r i o I I B i a y a o p er a s i o n a l m e n g a l a m i k e n a i k a n s e d a n g k a n b i a y a i n v e s t a s i d a n p e n e r i m a a n p r o y e k i n v e s t a s i t e t a p. K e n a i k a n b i a y a o p e r a s i o n a l b i s a t e r j a d i k a r e n a k e n ai in kp au n t u hn at ru gk a o p e r a s i o n a l s e p e r t i b a h a n b a k u, p e r a l a t a n o p e r a s i o n a l, d l l. 3. S k e n a r i o I I I S k e n a r i o i n i e mr u p a k a n g a b u n g a n d a r i s k e n a r i o I d a n s k e n a r i o I I y a i t u d i a s u m s i k a n p e n e r i m a a n p r o y e k m e n g a l a m i p e n u r u n a n d a n b i a y a o p e r a s i o n a l m e n g a l a m i k e n a i k a n, s e d a n g k a n b i a y a i n v e s t a s i t e t a p. P a d a s k e n a r i o, I d e n g a n p e n u r u n a n p e n d a p a t a n u s a h a s e b e s a r 8 %, u s a h a e m pg i nm e l i n j o i n i m a s i h l a y a k d i l a k s a n a k a n d a n l a y a k p u l a d i b e r i k r e d i t. H a l i n i b e r d a s a r k a n h a s i l p e r h i t u n s e j u m l a h k r i t e r i a k e l a y a k a n i n v e s t a s i d ( i ps ac do ua n t r a t e1 5 % ) s e b a g a i b e r i k u t : n e t B r/ ac t i o 29

Aspek Keuangan s e b e s a r 1, 1 3 ( > 1 ), N P V s e b e s a r R p 3 3. 0 4 3 -. 4( 0> 8, 0 ), d e n g a n n i l a i I R R 2 0, 1 3 % d( i> s c o u n t r a t, e ) P B P ( u s a h a ) a d a l a h 4 t a h u n 5 b u l a n ( < p e r i o d e p r o y e k ). P a d a s k e n a r i o, I Id e n g a n k e n a i k a n b i a y a o p e r a s i o n a l s e b e s a r 9 %, u s a h a e m p i n g m e l i n j o i n i m a s i h l a y a k d i l a k s a n a k a n d a n l a y a k p u l a d i b e r i k Hr ae l d i t i. n i b e r d a s a r k a n h a s i l p e r h i t u n g a n s e j u m l a h k r i t e r i a k e l a y a k a n i n v e s t a s i d ( i ps ac do ua n t r a t e1 5 % ) s e b a g a i b e r i k u t n: e t B / C r a t i o s e b e s a r 1, 1 6 ( > 1 ), N P V s e b e s a r R p 4 0. 4 2 3.- 7 ( 1 > 5, 0 ), n i l a i I R R 2 1, 2 6 % d i( s> c o u n t r a t, e ) P B P ( u s a h a ) a d a l a h 4 t a h u n 4 bn u l( a< p e r i o d e p r o y e k ). P a d a s k e n a r i o I, I Ip a d a s a a t t e r j a d i p e n u r u n a n p e n d a p a t a n s e b e s a r 4 % s e k a l i g u s k e n a i k a n b i a y a o p e r a s i o n a l s e b e s a r 4 %, u s a h a e m p i n g m e l i n j o i n i m a s i h l a y a k d i l a k s a n a k a n d a n l a y a k p u l a d i b e r i k r e d i t. H a l i n i b e r d a s a r k a n h a s i l g apn e r sh ei jt u mn l a h k r i t e r i a k e l a y a k a n i n v e s t a s i ( p a d a d i s c o u n t r a t e1 5 % ) s e b a g a i b e r i k u t n : e t B / C r a t i os e b e s a r 1, 2 4 ( > 1 ), N P V s e b e s a r R p 5 9. 9 8 8.- 8 2 7, ( > 0 ), n i l a i I R R 2 4, 2 0 % d i ( s > c o u n t r a t, e ) P B P ( u s a h a ) a d a l a h 4 t a h u n ( < p e r i o d e p r o y e k ). H a s i l a n a l i s i s s is te in v i t a s d i a t a s m e n u n j u k k a n b a h w a p r o y e k i n i l e b i h s e n s i t i f t e r h a d a p p e n u r u n a n p e n d a p a t a n d a r i p a d a k e n a i k a n b i a y a o p e r a s i o n a l. D e n g a n m e m p e r h a t i k a n k r i t e r i a j a n g k a w a k t u p e n g e m b a l i a n i n v e s t a( spi a y b a c k p e r i o d u s a h, a ) p r o y e k i n i s e n s i t i f p a d a p e n u r u n a n p e n d a p a t a n s e b e s a r 8 % ( d e n g a n a s u m s i b i a y a o p e r a s i o n a l d a n i n v e s t a s i t e t a p ), a r t i n y a j i k a p e n u r u n a n p e n d a p a t a n l e b i h b e s a r d a r i 8 % t i a p t a h u n n y a, p r o y e k i n i m e n j a d i t i d a k l a y a k / m e r u g i. S e d a n g k a n j i k a d i l i h a t d a r i p e r u b a h a n b i a y a o p e r a s i o n a l, p r o y es k i t i f n i p as de a n k e n a i k a n b i a y a o p e r a s i o n a l s e b e s a r 9 % ( d e n g a n a s u m s i p e n d a p a t a n d a n b i a y a i n v e s t a s i t e t a p ), a r t i n y a j i k a k e n a i k a n b i a y a o p e r a s i o n a l l e b i h b e s a r d a r i 9 % t i a p t a h u n n y a, p r o y e k i n i m e n j a d i t i d a k l a y a k / m e r u g i. A n a l i s i s s e n s i t i v i t a s g a b u n g a n km ke an n u n bj au h w a p r o y e k i n i s e n s i t i f p a d a k o n d i s i t e r j a d i p e n u r u n a n p e n d a p a t a n s e b e s a r 4 % s e k a l i g u s k e n a i k a n b i a y a o p e r a s i o n a l s e b e s a r 4 %. 30 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO B A B V I A S P E K E K O N O M I, S O S I A L D A N D A M P A K L I N G K U N G A N 6. 1. A s p e k E k o n o m i d a n S o s i a l B e r k e m b a n g n y a i n d u s t r i e m p i n g m e l i n j o d i d a e r a h i n i s a n g a t b e r p e n g a r u h b a g i m a s y a r a k a t s e k i t a r. P r o s e s p e m b u a t a n e m p i n g m e l i n j o y a n g m a s i h t r adl i s di ao n p a d a t k a r y a m a m p u m e n y e r a p b a n y a k t e n a g a k e r j a. I n d u s t er ri s e b u t t e r b u k t i m a m p u m e n g u r a n g i j u m l a h p e n g a n g g u r a n d i d a e r a h t e r s e b u t S. e d a n g k a n b a g i p e n g u s a h a, k e g i a t a n u s a h a e m p i n g m e l i n j o m e r u p a k a n u s a h a y a n g m e n g u n t u n g k a n. L e b i h j a u h, i n d u s t r i e m p i n g m e l i n j o d a p a t m e n j ah d i s a l a s a t u s u m b e r p e n d a p a t a n d a e r a h b a i k m e l a l u i p e r d a g a n g a n d o m e s t i k m a u p u n e k s p o r. S e j a l a n d e n g a n h a l d i a t a s, m a k a p e n g e m b a n g a n i n d u s t r i e m p i n g m e l i n j o d a p a t m e n j a d i i n d u s t ri p e n g g e r a k b a g i p e r e k o n o m i a n B a n t e n p a d a u m u m n y a d a n P a n d e g l a n g p a d a k h u s u s n y a. S e k a l i g u s d a p a t b e r k o n t r i b u s i p a d a p e n g u r a n g a n k e m i s k i n a n m e kl ea bl u ti u h a n t e n a g a k e r j a s e c a r a m a s s a l p a d a p r o s e s p r o d u k s i. 6. 2. D a m p a k L i n g k u n g a n S e j a u h i n i, i n d u s t r i e m p i n g m e l i n j o t i d a k m e n i m b u l k a n d a m p a k n e g a t i f t e r h a d a p l i n g k u n g a n s e k i t a r. I n i k a r e nu a s t ri i n d e m p i n g m e l i n j o t i d a k m e n i m b u l k a n l i m b a h s e p e r t i p a d a i n d u s t r i l a i n n ysa e. m u a b a g i a n d a r i b i j i m e l i n j o d a p a t d i g u n a k a n u n t u k : 1. K u l i t l u a r b i j i m e l i n j o y a n g s u d a h d i k u p a s d a p a t d i m a n f a a t k a n u n t u k m e b u a t s a y u r. 2. C a n g k a n g b i j i m e l i n j o d a p a t d i g u n a k a n a sg ea bi p u p u k u n t u k t a n a m a n ( d e n g a n c a r a d i b a k a r ). 3. D a g i n g m e l i n j o n y a s e n d i r i d i p a k a i s e b a g a i b a h a n b a k u p e m b u a t e m p i n g. D e n g a n d e m i k i a n, u s a h a e m p i n g m e l i n j o m e r u p a k a n u s a h a y a n g r a m a h l i n g k u n g a n, s e h i n g g a d a p a t d i j a d i k a n s e b a g a i u sgarhe a e n l a b e ly a n g m e n a r ik b a g i p a s a r i n t e r n a s i o n a l. 31

Aspek Ekonomi, Sosial dan Dampak Lingkungan H A L A M A N I N I S E N G A J A D I K O S O N G K A N 32 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO B A B V II K E S I M P U L A N D A N S A R A N 7. 1. K e s i m p u l a n 1. I n d u s t r i e m p i n g m e r u p a k a n i n d u s t r i y a n g m e n g g u n a k a n p e r a l a t a n s e d e r h a n a s e h i n g g a m u d a h u n t u k r e p l i k a s i d i w i l a y a h l a i n, t e r u t a m a y a n g m e m p u n y a i p o t e n s i b a h. a n I n i b a k ua r e n a h a m p i r s e m u a t a h a p a n d a l a m p r o s e s p r uo kd s i m a s i h m e n g g u n a k a n t e n a g a m a n u s i a k e c u a l i p a d a t a h a p p e n g e m a s a n. 2. I n d u s t r i e m p i n g m e r u p a k a n i n d u s t r i p a d a t k a r y a y a n g m a m p u m e n y e r a p t e n a g a k e r j a d a l a m j u m l a h y a n g b e s a r. T e n a g a k e r j a y a n g d i b u t u h k a n d a l a m i n d u s t r i i n i t i d a k m e m e r l u k a n k u a l i f i k a s i k uh s u, s s e h i n g g a d a p a t d i l a k u k a n o l e h s i a p a I sn ai j a b. e r p o t e n s i u n t u k m e n y e r a p p e n g a n g g u r a n d i w i l a y a h p e d e s a a n. 3. I n d u s t r i e m p i n g m e l i n j o m e r u p a k a n i n d u s t r i y a n g m e m p u n y a i p r o s p e k y a n g b a g u s s e r t a p a n g s a p a s a r y a n g m a s i h l u a s b a h k a n k e p a s a r e k s p o r. 4. D i l i h a t dr ai a s p e k k e u a n g a n n y a, u s a h a e m p i n g m e l i n j o c u k u p m e n g u n t u n g k a n d e n g pa rn o f i t m a r g i n r a t a-r a t a s e b e s a 9 r, 0 3 % p e r t a h u n. U s a h a i n i j u g a d i n i l a i l a y a k u n t u k d i l a k u k a n k a r e n a m e m i l i k i I R R s e b e s 7a 0 r, 8 8 %, l e b i h t i n g g i d i b a n d i n g k a n a s u dm is si c o u n t f a c t oy ra n g d i g u n a k a n y a i t u 1 5 %. 5. D a r i a n a l i s a s e n s i t i f i t a s n y a, u s a h a e m p i n g m e l i n j o i n i s e n s i t i f t e r h a d a p a d a n y a p e r u b a h a n p a d t i n g k a t p e n d a p a t a n d a n b i a y a o p e r a s i o n a l. 6. U s a h a e m p i n g m e l i n j o m e r u p a k a n u s a h a y a n g m e n g u n t u k a n, o l e h k a r e n a i ta u n k -b b a n k s e t e m p a t s u d a h m e n c a i r k a n k r e d i t u n t u k p e n g e m b a n g a n u s a h a i n i. 7. I n d u s t r i i n i t i d a k m e n i m b u l k a n l i m b a h y a n g b e r b a h a y a b a g i l i n g k u n g a n / r as me ak h i t a r l i n g k u n g a n. 7. 2. S a r a n 1. U n t u k m e n d o r o n g p e r k e m b a n g a n u s a h a e m p i n g m e l i n j o, m a k a p e r l u d i b a n g u n s e m a c a m t e r m i n a l b a h a n b a k. u T u j u a n n y a u n t u k m e n j a m i n p a s o k a n b a h a n b a k u e m p i n g d e n g a n h a r g a y a n g s t a b i l. 33

Kesimpulan dan Saran 2. P e n i n g k a t a n k o n s i s t e n s i k u a l i t a s e m p i n g m e l i n j o d a p a t d i c a p a i m e l a l u i p e n u m b u h k e m b a n g a n k e s a d a r a n p e n g r a j i n u n t u k m e n g e m p i n g d e n g a n b e n a r. I n s e n t i f y a n g d a p a t d i t a w a r k a n a d a l a h b e s a r u p a h y a n g d i b e d a k a n a t a s d a s a r k u a l i t a s. 3. P e r l u a s a n p a s a r e m p i n g d a p a t d i p a c u m e l a l u i p e n i n g k a t a n k a p a s i t a s p e n g u s a h a b a i k d a l a m h a l p e n g e t a h u a n d a n k e t e r a m p i l a n t e n t a n g p a s a r m o d e r n ( s u p e r m a r k e t, e k s p o r d s b ), p e n i n g k a t a n k u a l i t a s k e m a s a n s e r t a p e nki an tg a n k u a l i t a s p r o d u k. T e r k a i t d e n g a n u p a y a t e r s e b u t, d u k u n g a n s e m u a p i h a k b a i k p e m e r i n t a h, s w a s t a d a n p e r b a n k a n s a n g a t d i h a r a p k a n. H a l i n i m e n g i n g a t p r o d u k e m p i n g s e l a i n d a p a t m e n j a d i s u m b e r p e n d a p a t a n d a e r a h j u g a d a p a t m e n j a d i i n s t r u m e n u n t u k p e n g u r a n g a n p e n g a n g g u r a n y a n g p a d a a k h i r k a n d a p a t m e n g u r a n g i j u m l a h p e n d u d u k m i s k i n d i w i l a y a h t e r s e b u t. 34 USAHA EMPING MELINJO

USAHA EMPING MELINJO D A F T A R P U S T A K A C l i v e G r a y P, e n g a n t a r E v a l u a s i P r o y, e kg r a m e d i a P u s t a k a U t a m a, 2 0 0 7 D a t a S t a t i s t i k B P S D i n a s P e r k e b u n a n P r o p i n s i B a n t ep n e, n y u s u n a n P r o f i l K o m o d i t a s S t r a t e g i s d i P r o p i n s i 2B 0a 0n 6 t e n, H u s e i n U m a r, S t u d i K e l a y a k a n B i s n i s : M a n a j e m e n, e t om d e, d a n K a s u, s G r a m e d i a P u s t a k a U t a m a, 1 9 9 7. w w w. r a d a r b a n t e n. c o m w w w. d e p t a n. g o. i d 35