m 2 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
|
|
- Inge Setiabudi
- 6 tahun lalu
- Tontonan:
Transkripsi
1 P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) B U D I D A Y A P E M B E S A R A N I K A N L E L E
2 P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) B U D I D A Y A P E M B E S A R A N I K A N L E L E B A N K I N D O N E S I A
3 K A T A P E N G A N T A R P u j i s y u k u r k a m i p e n j a t k a n k e p a d a A l l a h S W T, k a r e n a a t a s r a h m a t d a n -N h iy da a yb au hk u P o l a P e m b i a y a a n U s a h a B u d i d a y a P e m b e s a r a n I k a n L e lien i m a m p u d i s e l e s a i k a n. P e n y u s u n a n b u k u i n i d i l a k u k a n d a l a m r a n g k a m e n d u k u n g p e n g e m b a n g a n U s a h a M i k r Ko e c i l d a n M e n e n g a h ( U M K M ), t e r u t a m a u n t u k m e n y e d i a k a n i n f o r m a s i b a i k b a g i p e r b a n k a n, U M K M p e n g u s a h a m a u p u n c a l o n p e n g u s a h a y a n g b e r m i n a t m e n g e m b a n g k a n u s a h a t e r s e b u t. I n f o r m a s i p o l a p e m b i a y a a n d i s a j i k a n j u g a d a l a m D a t a d a n I n f o r m a s i B i s n i s I n dw ow nw e. sb i a. g ( o. i d). B u k u P o l a P e m b i a y a a n U s a h a B u d i d a y a P e m b e s a r a n I k a n L e lme e n g a m b i l s a m p e l d i K a b u p a t e n S l e m a n, P r o v i n s i D I Y o g y a k a. r tp ae n y u s u n a n b u k u d i l a k u k a n m e l a l u i s u r v e i l a n g s u n g k e l a p a n g a n d a n i n d e p t h i n t e r v i e wt e r h a d a p p e t a n i p e m b u d i d a y a i k a n l e l, e w a w a n c a r a d a n d i s k u s i d e n g a n d i n a s / i n s t a n s i t e r k a i t s e r t a d e n g a n p i h a k p e r b a n k a n. D a l a m p e n y u s u n a n b u k u p o l a p e m b i a y a a n i n i, B a n k I n d o n e s i a b e k e r j a s a m a d e n g a n D e p a r t e m e n K e l a u t a n d a n P e r i k a n a n R e p u b l i k Inned soi a ( D K P ) d a n m e m p e r o l e h m a s u k a n d a n s a r a n d a r i b a n y a k p i h a k a n t a r a l a i n P T. B a n k M a n d i r i, P T B a n k R a k y a t I n d o n e s i a ( P e r s e r o ), T b k, P B a n k N e g a r a I n d o n e s i a ( P e r s e r o ), B u k o p i n, B a n k N i a g a, B a n k P e r m a t a, B a n k P a n i n, B a n k I n t e r n a s i o n a l I n d o n e s i a, B a n k md oa n a s e r t a n a r a s u m b e r y a n g t e r k a i t b a i k a s o s i a s i m a u p u n p e r o r a n g a n. A t a s s u m b a n g p i k i r d a n b a n t u a n k e l a n c a r a n p e n y u s u n a n b u k u p o l a p e m b i a y a a n U s a h a B u d i d a y a P e m b e s a r a n I k a n L e l e, B a n k I n d o n e s i a c q B i r o P e n g e m b a n g a n U M- KDMi r e k t o r a t K r e d i t, B P R d a n U M K M ( BU M K M - D K B U ) m e n y a m p a i k a n t e r i m a k a s i h. S e d a n g k a n b a g i p e m b a c a y a n g i n g i n m e m b e r i k a n k r i t i k, s a r a n d a n m a s u k k a n b a g i p e n y e m p u r n a a n b u k u i n i a t a u i n g i n m e n g a j u k a n p e r t a n y a a n t e r k a i t d e n g a n b u k u i n i d a p a t m e n g h u b u n g i : B i r o P e n g e m b a n g a n U M K M - D i r e k t o r a t K r e d i t P, R B d a n U M K M B a n k I n d o n e s i a d e n g a n a l a m a t : G e d u n g T i p i k a l ( T P ), L t. V J l. M. H. T h a m r i n N o. 2 J a k a r t a T e l p : ( ) , F a x : ( ) E m a i l : B t e k n i s _ P U K b i. g o. i d A k h i r k a t a, s e m o g a b u k u i n i b e r m a n f a a t b a g i p e m b a c a d a n d a p a t m e m b e r i k a n t rki ob nu s i y a n g b e r a r t i b a g i p e n g e m b a n g a n U M K M. J a k a r t a, M e i D i r e k t o r a t K r e d i t, B P R d a n U M K M R I N G K A S A N E K S E K U T I F i
4 U S A H A B U D I D A Y A P E M B E S A R A N I K A N L E L E N o. U n s u r P e m b i a y a a n U r a i a n 1. J e n i s U s a h a U s a h a B u d i d a y a P e m b e s a r a n I k a n L e l e 2. L o k a s i U s a h a K e c a m a t a n N g e m p l a k, K a b u p a t e n S l e m a n, P r o v i n s i D I Y o g y a k a r t a 3. D a n a y a n g D i p e r l u k a n I n v e s t a s i R p ,- M o d a l K e r j a R p , T o t a l R p , 4. S u m b e r D a n a K r e d i t R p , M o d a l S e n d i r i R p , 5. P l a f o n K r e d i t I nv e s t a s i R p , M o d a l K e r j a R p , 6. J a n g k a W a k t u K r e d i t J a n g k a w a k t u k r e d i t a d a l a h 3 t a h u n ( k r e d i t i n v e s t a s i ) d a n 1 t a h u n ( k r e d i t m o d a l k e r j a ) t a n p t e n g g a n g w a k t u (g r a c e p e r i o) d 7. S u k u B u n g a 2 1 % p e r t a h u n m e n u r u n 8. P e r i o d e P e m b ay a r a n K r e d i t 9. K e l a y a k a n U s a h a : P e r i o d e P r o y e k P r o d u k y a n g D i h a s i l k a n S k a l a U s a h a / L u a s A r e a l S i k l u s U s a h a T i n g k a t T e k n o l o g i P e m a s a r a n H a s i l 1 0. K r i t e r i a K e l a y a k a n U s a h a N P V I R R N e t B / C R a t i o P e n i l aain A n g s u r a n p o k o k d a n b u n g a d i b a y a r k a n s e t i a p b u l a n m u l a i t a h u n k e-1 3 t a h u n I k a n l e l e u n t u k k o n s u m s i m 2 P a n e n s e t i a p 3 b u l a n ( s e t a h u n 4 k a l i ) S e d e r h a n a ( h a n y a p e m b e s a r a n i k a n l e l e d e n g a n k o l a m t e m b o k ) H a r g a R p , 0 0 p e r k g d i j u a l l a n g s u n g o l e h p e d a g a n g p e n g e n t a s i k a n d e n g a n c a r a d i a m b i l k e p e t a n i R p , - 3 6, 5 4 % 1, 2 5 L a y a k d i l a k s a n a k a n 1 1. A n a l i s i s S e n s i t i v i t a s ii BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
5 N o. U n s u r P e m b i a y a a n U r a i a n P e n u r u n a n P e n d a p a t a n : a. S e b e s a r 4 % N P V I R R N e t B / C R a t i o P e n i l a i a n b. S e b e s a r 5 % N P V I R R N e t B / C R a t i o P e n i l a i a n K e n a i k a n B i a y a O p e r a s i o n a l : a. S e b e s a r 6 % N P V I R R N e t B / C R a t i o P e n i l a i a n b. S e b e s a r 7 % N P V I R R N e t B / C R a t i o P e n i l a i a n P e n u r u n a n P e n d a p a t a n d a n K e n a i k a n B i a y a O p e r a s i o n a l : a. S e b e s a r 2 % N P V I R R N e t B / C R a t i o P e n i l a i a n b. S e b e s a r 3 % N P V I R R N e t B / C R a t i o P e n i l a i a n R p ,- 2 2, 9 5 % 1, 0 3 L a y a k d i l a k s a n a k a n R p ( , -) 1 9, 4 3 % 0, 9 8 T i d a k l a y a k d i l a k s a n a k a n R p , - 2 1, 3 1 % 1, 0 0 L a y a k d i l a k s a n a k a n R p ( ,-) 1 8, 6 7 % 0, 9 6 T i d a k al y a k d i l a k s a n a k a n R p ,- 2 4, 7 2 % 1, 0 6 L a y a k d i l a k s a n a k a n R p ( ,-) 1 8, 6 0 % 0, 9 6 T i d ak l a y a k d i l a k s a n a k a n iii
6 D A F T A R I S I K A T A P E N G A N T A R R I N G K A S A N E K S E K U T I F D A F T A R I S I... D A F T A R T A B E L... D A F T A R G A M B A R B A B I P E N D A H U L U A N H a l a m a n i i i v v i i v i i 1 B A B I I P R O F I L U S A H A D A N P O L A P E M B I A Y A A N P r o f i l s Ua h a P o l a P e m b i a y a a n P o l a P e m b i a y a a n U s a h a K e c i l J e n i s d a n P e r s y a r a t a n K r e d i t 4 B A B I I I A S P E K P A S A R D A N P E M A S A R A N A s p e k P a s a r P e r m i n t a a n P e n a w a r a n A n a l i s i s P e l u a n g P a s a r d a n P e r s a i n g a n A s p e k P e m a s a r a n H a r g a J a l u r P e m a s a r a n K e n d a l a P e m a s a r a n B A B I V A S P E K T E K N I S, P R O D U K S I D A N T E K N O L O G I L o k a s i U s a h a P r o s e s P r o d u k s i T e n a g a K e r j a B a h a n B a k u, F a s i l i t a s P r o d u k s i d a n P e r a l a t. a. n T e k n o l o g i K e n d a l a P r o d u k s i H a m a P e n y a k i t B A B V A S P E K K E U A N G A N P e m ihlain P o l a U s a h a A s u m s i d a n P a r a m e t e r P e r h i t u n g a n K o m p o n e n B i a y a I n v e s t a s i d a n B i a y a O p e r a s.. i o. n. a. l iv BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
7 B ia y a I n v e s t a s i B i a y a O p e r a s i o n a l K e b u t u h a n D a n a u n t u k I n v e s t a s i, M o d a l K e r j a d a n K r e d i t P r o d u k s i d a n P e n d a p a t a n P r o y e k s i R u g i L a b a U s a h a Bdr ae n a k E v e n P o i n t ( B E. P ) A n a l i s i s K e l a y a k a n P r o y e k A n a l i s i Ss e n s i t i v i t a s B A B V I A S P E K E K O N O M I, S O S I A L D A N L I N G K U N G A N A s p e k E k o n o m i d a n S o s i a l A s p e k L i n g k u n g a n B A B V I I K E S I M P U L A N D A N S A R A N K e s i m p u l a n S a r a n L A M P I R A N v
8 D A F T A R T A B E L H a l a m a n T a b e l 4. 1 F a s i l i t a s dra an l ap te a n u n t u k B u d i d a y a I k a n L e. l. e T a b e l 4. 2 G e j a l a K l i n i s p a d a I k a n L e l e y a n g T e r s e r a n g P e. n. y. a. k. i. t T a b e l 5. 1 A s u m s i T e k n i s d a l a m U s a h a B u d i d a y a P e m b e s a r a n I k a n L e l. e T a b e l 5. 2 B i a y a I n v e s t a s i B u d i d a y a P e m b e s a r a n I k ( a 1 n. 0L 0e 0 l me 2 ) T a b e l 5. 3 B i a y a O p e r a s i o n a l B u d i d a y a P e m b e s a r a n I k a n L e l e ( 2 1 ) m 3 4 T a b e l 5. 4 K e b u t u h a n D a n a B u d i d a y a P e m b e s a r a n a n I kl e l e ( m). 3 5 T a b e l 5. 5 P e r h i t u n g a n A n g s u r a n K r e d i t I n v e s t a s i T a b e l 5. 6 P e r h i t u n g a n A n g s u r a n K r e d i t M o d a l K e r j a 3 6 T a b e l 5. 7 P e r h i t u n g a n J u m l a h P r o d u k s i d a n P e n d a p a t a n. 3 6 T a b e l 5.8 P r o y e k s i L a b a R u g i U s a h a B u d i d a y a P e m b e s a r a n I k a n L e l e ( R p ) T a b e l 5.9 H a s i l A n a l i s i s K e l a y a k a n U s a h a B u d i d a y a P e m b e s a r a n I k a n L e l e ( 2 1 ) T a b e l H a s i l A n a l i s i s S e n s i t i v i t a s U s a h a S k e n a r i o T a b e l 5. 1 H a s i l A n a l i s i s S e n s i t i v i t a s U s a h a S k e n a r i o T a b e l H a s i l A n a l i s i s S e n s i t i v i t a s U s a h a S k e n a r i o vi BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
9 D A F T A R G A M B A R G a m b a r 3. 1 H a l a m a n P e r t u m b u h a n T i n g k a t K o n s u ms i I k a n K a b u p a t e n S l e m a n T a h u n G a m b a r 3. 2 P e r t u m b u h a n P r o d u k s i K o n s u m s i I k a n K a b u p a t e n S l e m a n T a h u n G a m b a r 3. 3 P e r t u m b u h a n P r o d u k s i B e n i h I k a n K a b u p a t e n S l e m a n T a h u n G a m b a r 3. 4 K o m p o s i s i P r o d uk s i B e n i h I k a n K a b u p a t e n S l e m a n T a h u n G a m b a r 3. 5 P e r t u m b u h a n J u m l a h P a s a r I k a n K e l o m p o k K a b u p a t e n S l e m a n T a h u n G a m b a r 3. 6 G a m b a r 3. 7 P e r t u m b u h a n J u m l a h P e d a g a n g P e n g e n t a s I k a n K a b u p a t e n S l e m a n T a h u n P e r t u m b u h a n J u m l a h U s a h a P e m a n c i n g a n K a b u p a t e n S l e m a n T a h u n G a m b a r 3. 8 P e r t u m b u h a n J u m l a h R u m a h M a k a n K h a s I k a n K a b u p a t e n S l e m a n T a h u n G a m b a r 3. 9 J a l u r P e m a s a r a n I k a n L e l e K a b u p a t e n S l e. m. a n G a m b a r 4. 1 F o t o K o l a m P e m b e s a r a n I k a n L e l e d i K e c a m a t a n N g e m p a k, K a b u p a t e n S l e m a n vii
10 HALAMAN INI SENGAJA DIKOSONGKAN viii BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
11 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE B A B I P E N D A H U L U A N I n d o n e s i a d i k e n a l s e b a g a i n e g a r a b a h a r i d a n k e p u l a u a n t e r b e s a r d i d u n i a, d e n g a n l u a s p e r a i r a n l a u t s e k i t a r 5, 8 j u t a k i l o m e t e r p e r s e g i ( 7 5 p e r s e n d a r i t o t a l w i l a y a h I n d o n e s i a ) y a n g t e d a r i 0, 3 j u t a k m ² p e r a i r a n l a u t t e r i t o jr ui ta a l ; k m 2 ², 8 p e r a i r a n l a u t N u s a n t a r a ; d a n 2, 7 j u t a k m ² l a u t Z o n a E k o n o m i E k s k l u s i f I n d o n e s i a. S e d a n g k a n l u a s w i l a y a h d a r a t a n a d a l a h 1, 9 j u t a k m ² ( 2 5 p e r s e n d a r i t o t a l w i l a y a h I n d o n e s i a ). S e m e n t a r a i t u, d i d a l a m w i l a y a h d a r a t a n t e r s e b u t t e r d a p a t p e r a i r u m u m ( s u n g a i, r a w a, d a n w a d u k ) s e l u a s 5 4 j u t a h a a t a u 0, 5 4 j u t a k m ² ( 2d 7 a rpi e rt so et na l w i l a y a h d a r a t a n I n d o n e s i a ). B e r d a s a r d a t a p a d ap u s a t D a t a, S t a t i s t i k d a n I n f o r m a s i D e p a r t e m e n K e l a u t a n d a n P e r i k a n a n R e p u b l i k I n d o n e s i a, d i k e t a h u i b a h w a p a d a t a h u n 2 0e 0v 4 i sda y a n g d i s u m b a n g k a n d a r i e k s p o r h a s i l p e r i k a n a n ( p e r i k a n a n l a u t d a n p e r i k a n a n d a r a t ) m e n c a p a i 1, 7 8 d om li al r y a r A S d e n g a n v o l u m e e k s p o r s e b e s a r t o n. S e m e n t a r a p e r o l e h a n d e v i s a d a r i e k s p o r h a s i l p e r i k a n a n p a d a t a h u n y a n g s a m a m e n c a p a i 2, 4 m i l y a rd o l a r A S d e n g a n v o l u m e e k s p o r 1, 2 1 j u t a t o n. U n t u k p e r i o d e J a n u a r i-m e i t e r j a d i p e n i n g k a t a n n i l a i e k s p o r s e b e s a r 3 7, 1 6 p e r s e n d i b a n d i n g k a n d e n g a n p e r i o d e y a n g s a m a p a d a t a h u n P e r i o d e J a n-s u ae rp it e m b e r n i l a i e k s p o r h a s i l p e r i k a n a n m e n c a p a i 1, 6 0 m i l y a r d o l a r A S. I n i a r t i n y a n i l a i e k s p o r h a s i l p e r i k a n a n s a m p a i a k h i r t a h u n l e b i h t i n g g i j i k a d i b a n d i n g k a n t a h u n N i l a i e k s p o r h a s i l p e r i k a n a n t a h u n s e l a m a p e r i o d e b u l a n J a n u a r-m i e i s a j a m e n c a p a i j u dt oa l a r A S. N e r a c a p e r d a g a n g a nh a s i l p e r i k a n a n p a d a t a h u n m e n c a p a i s u r p l u s s e b e s a7r j u t a d o l a r A S a t a u m e n g a l a m i k e n a i k a n j i k a d i b a n d i n g k a n d e n g a n p e r i o d e y a n g s a m a p a d a t a h u n y a i t u s e b e s a r 3 9, 9 1 p e r s e n. P a d a l i n g k u p l o k a l d i b e b e r a p a p r o v i n s i m a u p u n k a b u p a t e n / k oi tn a d o nd ei s i a k o n d i s i y a n g t e r j a d i j u g a r e l a t i f s a m a. S e b a g a i c o n t o h y a n g t e r j a d i d i K a b u p a t e n S l e m a n s e b a g a i s a l a h s a t u d a e r a h p e n g h a s i l i k a n y a n g r e l a t i f b e s a r d i I n d o n e s i a. D i K a b u p a t e n S l e m a n, p e m b a n g u n a n p e r i k a n a n d a r a t s e b a g a i b a g i a n d a r i p e m b a n g u n a n r t pa en i a n m e m i l i k i k a r a k t e r i s t i k t e r s e n d i r i. D i t e n g a h k e c e n d e r u n g a n p e n u r u n a n k o n t r i b u s i s e k t o r p e r t a n i a n d a l a m p e m b e n t u k a n P D R B ( P r o d u k D o m e s t i k R e d i o n a l B r u t o ) K a b u p a t e n S l e m a n d a l a m b e b e r a p a t a h u n t e r a k h i r, t a h u n s e k t o r p e r t a n i a n m a s i h m a m p u m e n y u m b a n g 1 4, 7 1 p e r s e n d a n t u m b u h 4, 7 6 p e r s e n. Y a n g c u k u p m e n a r i k, s u b s e k t o r p e r i k a n a n m a m p u m e n c a p a i l a j u p e r t u m b u h a n s e b e s a r 2 0, 3 4 p e r s e n, s e m e n t a r a s u b s e k t o r t a n a m a n p a n g a n 4, 6 1 p e r s e n, p e r k e b u n a n 4, 2 2 p e r s e n d a n p e t e r n a k a n 1, 2 3 p e r s e n. 1
12 Pendahuluan S a l a h s a t u j e n i s ko od mi t a s p e r i k a n a n d a r a t d i K a b u p a t e n S l e m a n y a n g p a l i n g d o m i n a n d a n b e r k e m b a n g p e s a t d a l a m d u a d a s a w a r s a t e r a k h i r a d a l a h b u d i d a y a ( b a i k p e m b e n i h a n m a u p u n p e m b e s a r a n ) i k a n l e l e, a t a u l e b i h t e p a t n y a i k a n l e l e C ldaurmiba o s ( g a r i e p i n) u. s L e l e d u m b o b e r a s a l d a r i b e n u a A f r i k a. S e m u l a i k a n i n i d i p e r d a g a n g k a n s e b a g a i i k a n h i a s. M e n u r u t c a t a t a n, l e l e d u m b o t e l a h d i p e l i h a r a o l e h m a s y a r a k a t I n d o n e s i a s e j a k a w a l t a h u n P a d a w a k t u i t u, l e l e d u m b o t e l a h b a n y a k d i t e m u k a n s e b a g a i i k a n h i a s d i a k u-a a kr ui au rm i u m r u m a h ta n g g a. S e j a k p e r t e n g a h a n t a h u n , i k a n l e l e d u m b o m u l a i d i p e l i h a r a d i -kkoollaam m s e b a g a i i k a n k o n s u m s i. K e i s t i m e w a a n i k a n l e l e d u m b o a d a l a h t a h a n h i d u p d a n t u m b u h b a i k d i p e r a i r a n y a n g k u a l i t a s a i r n y a j e l e k. B a h k a n l e l e d u m b o m a m p u b e r t a h a n h i d u p d a pl ea rm a i r a n y a n g t e l a h t e r c e m a r s e k a l i p u n. K e i s t i m e w a a n l a i n l e l e d u m b o a d a l a h m u d a h d i k e m b a n g b i a k k a n, p e r t u m b u h a n n y a r e l a t i f c e p a t, m u d a h b e r a d a p t a s i, s e r t a e f i s i e n t e r h a d a p a n e k a m a c a m d a n b e n t u k a t a u p u n u k u r a n p a k a n y a n g d i b e r i k a n. D i K a b u p a t e n S l e m a n, dla a m t i g a d a s a w a r s a y a n g l a l u m a s i h b a n y a k p e t a n i y a n g e n g g a n b e r b u d i d a y a i k a n l e l e. S e l a i n k a r e n a m a s i h s e d i k i t o r a n g y a n g m e n g k o n s u m s i n y a, n i l a i e k o n o m i s n y a j u g a m a s i h k a l a h t i n g g i d i b a n d i n g k a n d e n g a n i k a n g u r a m i a t a u i k a n k a r p e r ( i k a n m a s ). N a m u n s a a t i ni k e a d a a n t e l a h b e r u b a h. S e k a r a n g i k a n l e l e s u d a h p o p u l e r d a n m e n j a d i m a k a n a n k e g e m a r a n b a n y a k o r a n g s e h i n g g a p e r m i n t a a n k e b u t u h a n i k a n l e l e p u n s e m a k i n m e n i n g k a t. P e m b u d i d a y a b i s a m e m e t i k k e u n t u n g a n y a n g r e l a t i f b e s a r d a r i u s a h a b u d i d a y a i k a n l e l e y a n g d il a k u k a n n y a. S e l a i n d i j u a l d a l a m u k u r a n s i a p k o n s u m s i, i k a n l e l e j u g a b i s a d i j u a l d a l a m b e n t u k b e n i h. P e r m i n t a a n b e n i h b i a s a n y a d a t a n g d a r i p a r a p e t a n i a t a u m e r e k a y a n g i n g i n m e m b u k a u s a h a p e m b e s a r a n i k a n l e l e. K e a d a a n i n i l a h y a n g m e m b u a t p r o s p e k u s a h a d ba uy da i i k a n l e l e d i K a b u p a t e n S l e m a n s e m a k i n m e n j a n j i k a n, b a i k u s a h a p e m b e n i h a n m a u p u n p e m b e s a r a n n y a. B u d i d a y a i k a n l e l e d i K a b u p a t e n S l e m a n s e l a m a i n i t e l a h b a n y a k y a n g m e n e r i m a k r e d i t d a r i p e r b a n k a n / l e m b a g a k e u a n g a n l a i n n y a, a n t a r a l a i n B a n k B R I, B a n k D I Y B P Dd a n B a n k D a n a m o n. P i n j a m a n y a n g d a p a t d i b e r i k a n o l e h p e r b a n k a n u n t u k u s a h a i n i d a p a t b e r u p a k r e d i t i n v e s t a s i m a u p u n k r e d i t m o d a l k e r j a. S e j a u h i n i, -bbaannk k t e r s e b u t b e l u m m e m i l i k i s k e m a p i n j a m a n k h u s u s u n t u k u s a h a b u d i d a y a i k a n l e l e. S e b a g a i c o un nt to uh k B a n k B R I, s k i m k r e d i t y a n g d i t a w a r k a n u n t u k m e m b a n t u p e n g e m b a n g a n u s a h a i n i a d a l a h m e l a l u i K u p e d e s d e n g a n p l a f o n m a k s i m u m s e b e s a r R p , b a i k u n t u k i n v e s t a s i m a u p u n m o d a l k e r j a d e n g a n t i n g k a t s u k u b u n g a s e b e s a r 2 1 p e r s e n p e r t a h u n. 2 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
13 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE B A B I I P R O F I L U S A H A D A N P O L A P E M B I A Y A A N 2. 1 P r o f i l U s a h a L o k a s i b u d i d a y a i k a n l e l e d i K a b u p a t e n S l e m a n s e c a r a u m u m t e r s e b a r d i s e l u r u h k e c a m a t a n y a n g a d a d i K a b u p a t e n S l e m a n ( t e r s e b a r d i 1 7 k e c a m a tn an m) u. n d a r i 1 7 k e c a m a t a n t e r s e b u t, y a n g p a l i n g b a nayk b e r l o k a s i d i K e c a m a t a n N g e m p l a k. I n d i k a t o r n y a a n t a r a l a i n a d a l a h u n t u k u s a h a p e m b e n i h a n, j u m l a h p e t a n i p e m b e n i h i k a n l e l e p a l i n g b a n y a k j u m l a h n y a ( 6 k e l o m p o k d a n 8 o r a n g p e t a n i ) d e n g a n l a h a n p a l i n g l u a s d i b a n d i n g k a n k e c a -k m aetca anm a t a n y a n g l a i n, y a i st eu l u a s m 2 2 d a r i t o t a l l u a s l a h a n d i m K a b u p a t e n S l e m a n, d e n g a n j u m l a h p r o d u k s i b e n i h a d a l a h s e b a n y a k e k o r b i b i t i k a n l e l e d a r i t o t a l p r o d u k s i b e n i h i k a n l e l e K a b u p a t e n S l e m a n y a n g s e b e s a r e k o r p a d a t a h u n A d a p u n t u k p r o d u k s i i k a n l e l e k o n s u m s i, p a d a t a h u n K e c a m a t a n N g e m p l a k m e n g h a s i l k a n s e b a n y a k k g i k a n l e l e d a r i t o t a l p r o d u k s i i k a n l e l e k o n s u m s i K a b u p a t e n S l e m a n y a n g s e b e s a r k g. A l a s a n u t a m a s e b a g i a n b e s a r m a s y a r a k a t m e l a k u k a n b u d i d ai yk a n l e l e a n t a r a l a i n a d a l a h p e r p u t a r a n u a n g u n t u k u s a h a l e b i h c e p a t d e n g a n r e n t a b i l i t a s r e l a t i f t i n g g i, r i s i k o b u d i d a y a r e l k e c i l, s e r t a k e c e n d e r u n g a n p o l a m a k a n m a s y a r a k a t y a n g b e r g e s e r p a d a b a h a n p a n g a n y a n g s e h a t, a m a n d a n t i d a k b e r d a m p a k n e g a t i f e rth a d a p k e s e h a t a n m e n j a d i s t i m u l a n b a g i p e n i n g k a t a n p e r m i n t a a n i k a n t e r m a s u k i k a n l e l e. D i K e c a m a t a n N g e m p l a k t e r d a p a t 5 d e s a s e n t r a b u d i d a y a i k a n y a n g m e n c a k u p 2 2 k e l o m p o k p e m b u d i d a y a i k a n d e n g a n j u m l a h a n g g o t a s e b a n y a k o r a n g d a n l u a s l a h a n m 2 ( d a t a t a h u n ). S e d a n g k a n y a n g d i l u a r k e l o m p o k t e r d a p a t p e t a n i d e n g a n l u a s l a h a n m 2 2. D a r i p o t e n s i l a h a n s e l u a s y0 a nmg t e r m a n f a a t k a n b a r u s e l u a s m 2, a t a u m a s i h a d a s i s a l a h a n s e l u a s l 0 a h ma n y a n g b e l u m t e r m a nf a a t k a n. P o l a b u d i d a y a p e m b e s a r a n i k a n l e l e d i K e c a m a t a n N g e m p l a k u m u m n y a s u d a h d i l a k u k a n s e c a r a s e m i m o d e r n y a i t u s e b a g i a n b e s a r t e l a h m e n g g u n a k a n k o l a m p e r m a n e n / t e m b o k d a n d i l a k u k a n k e g i a t a n p e m u p u k a n s e c a r a k i m i a w i d a n t e-t k ne ik kn i k b u d i d a y a s e m i m o d en r. P a d a s e b a g i a n b e s a r p e t a n i, b u d i d a y a p e m b e s a r a n i k a n l e l e t e l a h d i i n t e g r a s i k a n d e n g a n p e m e l i h a r a a n b u r u n g p u y u h, s e h i n g g a k o t o r a n b u r u n g p u y u h d a r i p e t e r n a k a n m e r e k a d a p a t d i j a d i k a n s e b a g a i p a k a n i k a n l e l e. 3
14 Profil Usaha dan Pola Pembiayaan 2. 2 P o l a P e m b i a y a a n P o l a P e m b i a y a aun s a h a K e c i l S e l a m a i n i p e m b e r i a n k r e d i t u n t u k p e n g e m b a n g a n u s a h a b u d i d a y a p e m b e s a r a n i k a n l e l e d i K a b u p a t e n S l e m a n s u d a h d i l a k u k a n o l e h b e b e r a p a p e r b a n k a n / l e m b a g a k e u a n g a n l a i n n y a, a n t a r a l a i n B a n k B R I, B a n k B P D D I Y d a n B a n k D a n a m o n, b a i k k a n t o r c a b a nug p u mn a k a n t o r u n i t n y a. P i n j a m a n y a n g d a p a t d i b e r i k a n o l e h p e r b a n k a n u n t u k u s a h a i n i d a p a t b e r u p a k r e d i t i n v e s t a s i m a u p u n k r e d i t m o d a l k e r j a. N a m u n b a n-bk a n k t e r s e b u t b e l u m m e m i l i k i s k e m a p i n j a m a n k h u s u s u n t u k u s a h a b u d i d a y a i k a n l e l e. A d a p u n u n t u k B a n k sbkrii m, k r e d i t y a n g d i t a w a r k a n u n t u k m e m b a n t u p e n g e m b a n g a n u s a h a i n i a d a l a h m e l a l u i K u p e d e s. S e l a i n d i l a k u k a n o l e h l e m b a g a k e u a n g a n / p e r b a n k a n, p e m b i a y a a n u s a h a k e c i l b u d i d a y a i k a n l e l e d i K a b u p a t e n S l e m a n j u g a d i b e r i k a n o l e h P e m e r i n t a h K a b u p a t e n S l e m a i n Pm re ol ga rl au m P e n g u a t a n M o d a l b a g i P e l a k u P e m b a n g u n a n P e r i k a n a n. P r o g r a m i n i d i l a t a r b e l a k a n g i o l e h k r i s i s m o n e t e r y a n g t e r j a d i p a d a t a h u n / y a n g m e m b e r i k a n p e n g a r u h y a n g c u k u p b e s a r t e r h a d a p m e n u r u n n y a k e g i a t a n u s a h a p e r i k a n a n b a i k d a r i s e g i i n nt ye a n s mi at ua ps u n j u m l a h u n i t y a n g d i u s a h a k a n. H a r g a p a k a n y a n g m e l a m b u n g t i n g g i t i d a k d i i m b a n g i d e n g a n k e n a i k a n h a r g a j u a l p r o d u k p e r i k a n a n, s e h i n g g a b a n y a k u s a h a p e r i k a n a n y a n g t i d a k d a p a t b e r o p e r a s i s e c a r a o p t i m a l. D a m p a k l a i n n y a a d a l a h s e m a k i n m e n i n g k a t n y a y a b i p r o d u k s i y a n g h a r u s d i k e l u a r k a n o l e h p e t a n i i k a n u n t u k b e r p r o d u k s i J e n i s d a n P e r s y a r a t a n K r e d i t U n t u k u s a h a b u d i d a y a i k a n l e l e a t a u u s a h a k e c i l l a i n n y a, B a n k B R I m e l a l u i s k i m K u p e d e s m e m b e r i k a n p l a f o n m a k s i m u m s e b e s a r R p 5 0 j u t a b a i k u n t un k v e sit a s i m a u p u n m o d a l k e r j a d e n g a n t i n g k a t s u k u b u n g a s e b e s a r 2 1 p e r s e n p e r t a h u n d e n g a n s a s a r a n a d a l a h p e r s e o r a n g a n. J a n g k a w a k t u k r e d i t s e b a g i a n b e s a r a d a l a h 1 2 b u l a n ( gtraan cpe a p e r i o) d, m e s k i p u n s e b e n a r n y a u n t u k K u p e d e s i n v e s t a s i j a n g k a w a k t u k rae d ai lt a h m a k s i m u m 3 6 b u l a n d a n K u p e d e s m o d a l k e r j a m a k s i m u m 2 4 b u l a n. S a m p a i d e n g a n b u l a n A g u s t u s u n t u k t a h u n , B a n k B R I K e c a m a t a n N g e m p l a k t e l a h m e n y a l u r k a n k r e d i t k e p a d a 5 o r a n g p e m b u d i d a y a i k a n l e l e y a n g s e l u r u h n y a b e r s k a l a u s a h a k e c i l ( a t a u 1 2, 5 p es re n d a r i t o t a l n a s a b a h ) d e n g a n t o t a l k r e d i t y a n g d i s a l u r k a n s e b e s a r R p , A p a b i l a d i l a k u k a n p e r b a n d i n g a n d a r i t a h u n k e t a h u n, j u m l a h p e n y a l u r a n k r e d i t y a n g d i b e r i k a n o l e h B a n k B R I K e c a m a t a n N g e m p l a k s e l a m a t i g a t a h u n t e r a k h i r c e n d e r u n g f l u, k t yu a it ti u f p a d a t a h u n s e b e s a r R p ,, t a h u n m e n i n g k a t m e n j a d i R p , d a n t a h u n t u r u n m e n j a d i R p , S a t u h a l y a n g c u k u p m e n g g e m b i r a k a n a d a l a h s e l u r u h p i n j a m a n y a n g d i s a l u r k a n t e r s e b u t b e r s t a t u s l a n c a r. 4 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
15 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE P e r s y a r a t a n u nu tk m e n d a p a t k a n k r e d i t i n i a n t a r a l a i n a d a n y a k e t e n t u a n m o d a l / d a n a s e n d i r i y a n g h a r u s d i s e d i a k a n p e m o h o n m i n i m a l a d a l a h 3 0 p e r s e n, b e s a r j a m i n a n m i n i m a l 8 0 p e r s e n, t i d a k p e r l u a d a n y a j a m i n a n d a r i p i h a k k e t i g a s e r t a a d a n y a a g u n a n b e r u p a s u r a t t a n a h a ky u a nag t ab u e r l b a r a n g b e r g e r a k, t a b u n g a n / d e p o s i t o, a t a u j a m i n a n p r i b a d i. P e r s y a r a t a n y a n g b e r l a k u s e s u a i d e n g a n p e n g a j u a n K u p e d e s d a n p e n g a j u a n b i s a d i l a k u k a n s e t i a p s a a t. P e r s y a r a t a n p e n g a j u a n K u p e d e s B a n k B R I s e c a r a u m u m a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t : 1. W a r g a N e g a r a I nd o n e s i a, d o m i s i l i d i w i l a y a h s e t e m p a t. 2. U s a h a m i l i k s e n d i r i. 3. P e n g u s a h a m e n y e r t a k a n : a. F o t o k o p i K T P a t a u S I M. b. S u r a t K e t e r a n g a n U s a h a. c. S u r a t j a m i n a n / a g u n a n. B e r k a s p e r s y a r a t a n y a n g d i a j u k a n p e m o h o n t e r s e b u t s e l a n j u t n y a o l e h B a n k B R I a k a n d i l a k u k a n a n a l i s i s. a m D a lm e l a k u k a n p e n i l a i a n s u a t u p e r m o h o n a n k r e d i t B a n k B R I m a s i h m e l a k u k a n n y a s e c a r a k o n v e n s i o n a l y a i t u d e n g a n k r i t e r i a 5 C, d e n g a n b o b o t p e r t i m b a n g a n u n t u k p r o s p e k u s a h a a d a l a h 5 0 p e r s e n, k a r a k t e r 3 0 p e r s e n d a n j a m i n a n 2 0 p e r s e n. S e l a n j u t n y a b a r u d a p a t d i p u t us k a n a p a k a h p e r m o h o n a n k r e d i t t e r s e b u t d a p a t d i s e t u j u i a t a u d i t o l a k. B e r d a s a r k a n p e n g a l a m a n s e l a m a i n i, p e n y e b a b p e r m o h o n a n k r e d i t d i t o l a k s e c a r a b e r u r u t a n a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t : 1. S y a r a t a d m i n i s t r a s i t i d a k l e n g k a p. 2. S y a r a t j a m i n a n k u r a n g / t i d a k j e l a s. 3. S u r a t k e t e r a n g a n u s a h a t i d a k l e n g k a p. 4. P r o s p e k p a s a r t i d a k j e l a s. 5. B i d a n g u s a h a y a n g a k a n d i b i a y a i s u d a h j e n u h. B a n k B R I s e c a r a p r o a k t i f j u g a m e l a k u k a n u p a y a p r o m o s i k r e d i t b a g i u s a h a k e c i l a n t a r a l a i n d e n g a n c a r a m e n y e b a r k a n b r o s u r d a n s e c a dr oa o r t o d o o r. U p a y a t e r s e b u t j u g a d i i m b a n g i d e n g a n b a n t u a n d a n p e m b i n a a n t e n t a n g c a r a p e n g a j u a n k r e d ia t. a s k r e d i t y a n g d i s e t u j u i, B a n k B R I s e c a r a r u t i n j u g a m e l a k u k a n b a n t u a n d a n p e m b i n a a n m a n a j e m e n u s a h a. A d a p u n u n t u k P r o g r a m P e n g u a t a n M o d a l b a g i P e l a k u P e m b a n g u n a n, k h u sun y a k e l o m p o k p e m b u d i d a y a i k a n y a n g d i p r i o r i t a s k a n m e n e r i m a p r o g r a m i n i s e t i d a k n y a t e l a h m e m e n u h i p r a s y a r a t : 1 ). k e l o m p o k s u d a h t u m b u h d a n b e r k e m b a n g d a r i k e b u t u h a n a n g g o t a n y a, 2 ). K e l o m p o k t a n i i k a n y a n g a k t i f d a n d i n a m i s ; s e r t a 3 ). s u d a h t u m b u h s aple irnc g a yka ea n y a n g m a n t a p i n t e r n k e l o m p o k, a n t a r a k e l o m p o k d e n g a n P e t u g a s L a p a n g a n / B i d a n g P e r i k a n a n d a n a n t a r a P e t u g a s L a p a n g a n d e n g a n B i d a n g P e r i k a n a n. P r a s y a r a t i n i m u t l a k d i p e n u h i, m e n g i n g a t e k s i s t e n s i k e l o m p o k t a n i i k a n 5
16 Profil Usaha dan Pola Pembiayaan s a n g a t d i t e n t u k a n d a r i k o n d i s i a tn ag ng yo a y a n g m e m a n g m e m b u t u h k a n u n t u k b e r k e l o m p o k. P a d a k e l o m p o k y a n g l e m a h, c e n d e r u n g t i d a k d a p a t m e m a n f a a t k a n d a n a d e n g a n b a i k d a n p r o f e s i o n a l b a h k a n d i m u n g k i n k a n u n t u k m e n g a m b i l j a l a n p i n t a s d e n g a n m e n d e p o s i t o k a n d a n a y a n g d i t e r i m a. K e a d a a n s e p e r t i i n i d a k t i d i k e h e n d a k i k a r e n a p r o g r a m i n i d i m a k s u d k a n u n t u k m e m b e r d a y a k a n r a k y a t l e w a t u s a h a p e r i k a n a n y a n g m e m a n g s u d a h d i l a k s a n a k a n o l e h m a s y a r a k a t p e r i k a n a n. 6 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
17 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE B A B I I I A S P E K P A S A R D A N P E M A S A R A N D a l a m b a b i n i a k a n d i b a h a s a s p e k p a s a r d a n p e m a s a r a n y a n g t e r k a i t d e n g a n p e r m i n t a a n, p e n a w a r a n, h a r g a, p e r s a i n g a n d a n p e m a s a r a n h a s i l b u d i pd ea my ba e s a r a n i k a n l e l e A s p e k P a s a r P e r m i n t a a n P e r m i n t a a n g l o b a l th ea rd a p i k a n d a n p r o d u k p e r i k a n a n l a i n n y a d a l a m s e p u l u h t a h u n t e r a k h i r m e n i n g k a t, t e r u t a m a s e t e l a h m u n c u l n y a w a b a h p e n y a k i t s a p i g i l a, f l u b u r u n g, s e r t a p e n y a k i t k u k u d a n m u l u t D. i s a m p i n g i t u, s e k a r a n g i n i s e d a n g t e r j a d i p e r u b a h a n k e c e n d e r u n g a n k o n s u m s i d u n ia d a r i p r o t e i n h e w a n i k e p r o t e i n i k a n. K o m o d i t i p e r i k a n a n m e r u p a k a n k o m o d i t i e k s p o r d i m a n a k e b u t u h a n i k a n d u n i a m e n i n g k a t r-r a ta at a 5 p e r s e n p e r t a h ukn e. b u t u h a n i k a n d u n i a p a d a t a h u n b e r j u m l a h j u t a t o n p e r t a h u n d e n g a n k e n a i k a n -r ar ta a t a 2, 8 j u t ao n p e r t a h u n. T u j u h p u l u h p e r s e n n i l a i t e r s e b u t d i k o n s u m s i u n t u k p a n g a n. D a l a m t a h u n , k e b u t u h a n i k a n d u n i a s u d a h m e n c a p a i j u t a t o n. L e b i h l a n j u t, d i k e t a h u i b a h w a k e b u t u h a n i k a n s e g a r d u n i a n a i k m e n c a p a i 4 5 p e r s e n ( F A O ). D a r i j u m l a h t e mr as re bk ue t, s h a r ei n d o n e s i a h a n y a 3, 5 7 p e r s e n. N a m u n b i l a d i b a n d i n g k a n a n t a r a y a n g t e r j a d i d i n-n e eg ga ar ra a m a j u d e n g a n d i I n d o n e s i a, t i n g k a t k o n s u m s i i k a n r-r a ta at a p e r k a p i t a p e r t a h u n d i H o n g k o n g, S i n g a p u r a, T a i w a n, K o r e a S e l a t a n, A m e r i k a S e r i k a t, d a n M a l a yb se ir at u r u t-t u r u t a d a l a h 8 0, 7 0, 6 5, 6 0, 3 5, d a n 3 0 k g. S e d a n g k a n t i n g k a t k o n s u m s i i k a n r-r a ta at a b a n g s a I n d o n e s i a p a d a t a h u n s e b e 1s 9 a, r 0 5 k g / o r a n g / t a h u n, d a n p a d a t a h u2n k o n s u m s i i k a n r a -r t aa t a n a s i o n a l m e n i n g k a t m e n j a2d2 i, 2 7 k g / k a p i t a p e r t a h u Dn e. n g a n d e m i k i a n p a d a t a h u n d i I n d o n e s i a s a j a d i b u t u h k a n 4, 4 j u t a t o n i k a n. D e n g a n p e n d u d u k s e k i t a r j u t a j i w a d a n c e n d e r u n g a k a n t e r u s b e r t a m b a h, I n d o n e s i a m e n j a d i n e g a r a t e r p a d a t d a n t e r b e s a r n o m o r e m p a t d i d u n i a s e t e l a h C i n a, I n d i a d a n A m e r i k a S e r i k a t. A n g k a i n i m e m b e r i k a n g a m b a r a n y a n g n y a t a b a h w a k e b u t u h a n p a n g a n a k a n t e r u s m e n i n g k a t. K o n s u m s i i k a n p a d a m a s a m e n d a t a n g d i p e r k i r a k a n a k a n m e n i n g k a t s e i r i n g d e n g a n p e n i n g k a t a n k e s e j a h t e r a a n d a n k e s a d a r a n m a s y a r a k a t a k a n a r t i p e n t i n g n i l a i k g ipzei r ipkraondaun b a g i k e s e h a t a n d a n k e c e r d a s a n o t a k. S e b a g a i m a n a g a m b a r a n d i a t a s, k o n s u m s i i k a n d i I n d o n e s i a d a l a m p e r i o d e t a h u n s a m p a i d e n g a n m e n i n g k a t y a i t u d a r i 1 9, 0 5 k g p e r k a p i t a p e r t a h u n m e n j a d i 2 2, 2 7 k g p e r k a p i t a p e r t a h u n. D e n g a n a d a n ny ia n gp ke a t a n r a t-r a a t a s e b e s a r 2, 6 7 7
18 Aspek Pasar dan Pemasaran p e r s e n p e r t a h u n, k e c e n d e r u n g a n p e n i n g k a t a n k o n s u m s i i k a n j u g a t e r l i h a t s a m p -t a i a htu an h u n m e n d a t a n g. U s a h a b u d i d a y a p e m b e s a r a n i k a n l e l e d i K a b u p a t e n S l e m a n, P r o v i n s i D a e r a h I s t i m e w a Y o g y a k a r t a t i d a k t e r l e p a s d a r i p i o t de an n s p e r k e m b a n g a n p e r i k a n a n s e c a r a u m u m d i K a b u p a t e n S l e m a n. S a l a h s a t u f a k t o r p e n t i n g y a n g m e n j a d i p e n d o r o n g a d a l a h p e n i n g k a t a n k o n s u m s i i k a n d i K a b u p a t e n S l e m a n y a i t u p a d a t a h u n t e r j a d i p e n i n g k a t a n s e b e s a r 1 6 p e r s e n, y a k n i d a r i 1 7, 5 k g / k a p i t a / t a h u np a d a t a h u n m e n j a d i 2 0, 3 k g / k a p i t a / t a h u n p a d a t a h u n S e m e n t a r a p e n d a p a t a n b i d a n g p e r i k a n a n d i t a h u n m e n i n g k a t s e b e s a r 0, 6 p e r s e n. D e m i k i a n p u l a t e r j a d i p e n i n g k a t a n p r o d u k s i y a n g d i c a p a i p a d a t a h u n u n t u k i k a n k o n s u m s i m e n i n g k a t s e b e s a r 2 2, 4 2 p e r s e n d a n b e n i h i k a n m e n i n g k a t 4 1, 4 8 p e r s e n. A d a p u n i k a n k o n s u m s i y a n g t e r b a n y a k d i h a s i l k a n ( ) a d a l a h i k a n l e l e t o n, i k a n n i l a t o n, i k a n g u r a m i t o n, g ri ak sa sn c a r p3 5 7 t o n, i k a n m a s t o n, i k a n t a w e s t o n, u d a n g g a l a h t o n d a n i k a n j e n i s l a i n n y a t o n. K e b e r h a s i l a n p e m b a n g u n a n p e r i k a n a n t e r s e b u t m e r u p a k a n w u j u d n y a t a h a s i l k e g i a t a n p e r i k a n a n y a n g d i l a k u k a n o l e h m a s y a r a k a t a n t a r a l a i n o l e h k e l o m p o k p e m b u d i d a y a i k a n y a n g j u m l a h n y a p a d a t a h u n m e n i n g k a t 6, 2 7 p e r s e n y a i t u d a r i k e l o m p o k p a d a t a h u n m e n j a d i k e l o m p o k p a d a t a h u n D e m i k i a n p u l a p e l a k u p e m b a n g u n a n p e r i k a n a n l a i n n y a ( p e d a g a n g p e n g e n t a s, p e m a n c i n g a n, R u m a h M a k a n K h a s I k a n d a n p a s a r i k a n k e l o m p o k ) s e m u a n y a m e n i n g k a t j u m l a h n y a d a r i t a h u n s e yb a e. l u mh na l i n i d a p a t m e m b e r i k a n i n d i k a s i b a h w a t e r n y a t a u s a h a p e r i k a n a n t e l a h m e n j a d i a l t e r n a t i f y a n g d i p i l i h o l e h m a s y a r a k a t s e b a g a i s u m b e r p e n g h a s i l a n n y a. P a d a t a h u n , m e s k i p u n s e c a r a u m u m t e r j a d i p e n i n g k a t a n p r o d u k s i d a n l u a s l a h a n b u d i d a y a n a m u n b i l a m e r u j u k d a t a m a s i n g-m a s i n g d e s a d a l a m k e c a m a t a n t e r n y a t a a d a y a n g m e n g a l a m i p e n u r u n a n. H a l i n i d i s e b a b k a n p a d a t a h u n t e p a t n y a M e i D I Y o g y a k a r t a t e r k e n a b e n c a n a g e m p a b u m i y a n g c u k u p d a h s y a t y a n g j u g a s a n g a t b e r d a m p a k p a d a u s a h a p e r i k a n a n. P a d a t i n g k a t l o k a l s e b a g a i m a n a y a n g t e r j a d i d i K a b u p a t e n S l e m a n P r o v i n s i D I Y o g y a k a r t a, t i n g k a t k o n s u m s i i k a n j u g a a d a k e c e n d e r u n g a n m e n i n g k a t s e c a r a s i g n i f i k a n. P e r t u m b u h a n t i n g k a t k o n s u m s i i k a n s e l a m a t a h u n s a m p a i d e n g a n d a p a t d i l i h a t p a d a G a m b1 a r b e3 r. i k u t : 8 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
19 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE G a m b a r 3. 1 P e r t u m b u h a n T i n g k a t K o n s u m s i I k a n K a b u p a t e n S l e m a n T a h u n Kg/kapita/tahun Tahun B e r d a s a r G a m b a r 3. 1 d i a t a s, d a p a t d i l i h a t b a h w a p e r t u m b u h a n t i n g k a t k o n s u m s i i k a n d i K a b u p a t e n S l e m a n d a r i t a h u n k e t a h u n s e m n a k im e n i n g k a t d i m a n a u n t u k t a h u n t e r a k h it r a h u( n ) t e r j a d i p e n i n g k a t a n s e b e s a r 1 6 p e r s e n, y a k n i d a r i 1 7, 5 k g / k a p i t a / t a h u n p a d a t a h u n m e n j a d i 2 0, 3 k g / k a p i t a / t a h u n p a d a t a h u n 2 0H0 a6 l. i n i t e n t u n y a s e c a r a l a n g s u n g a k a n b e r d a m p a k p a d a p e n i n g k a t a n p e r m in t a a n i k a n d a n k e c e n d e r u n g a n i n i a k a n s e m a k i n m e n i n g k a t p a d a t- a h u n t a h u n m e n d a t a n g P e n a w a r a n K o n s u m s i i k a n p e n d u d u k I n d o n e s i a d i p e r k i r a k a n a d a l a h 4, 8 j u t a t o n p a d a t a h u n y a n g b e r a r t i a k a n m e n c a p a i 7 5 p e r s e n d a r i p o t e n s i s u m b e r d a y a i k aun t a ( 6 t, o4 n jp e r t a h u n ). S e d a n g k a n j u m l a h y a n g d i p e r b o l e h k a n d i t a n g k a p a d a l a h 8 0 p e r s e n. A p a b i l a s e l u r u h n y a d i p a s o k d a r i h a s i l p e n a n g k a p a n, m a k a k e l e s t a r i a n d a r i p r o d u k s i t a n g k a p -b b eennaa rr a k a n t e r a n c a m a p a b i l a t i d a k d i l a k u k a n p e n g e n d a l i a n. O l e h k a r e n a i tmu a sda i m e n d a t a n g p a s o k a n i k a n d a r i a k t i v i t a s b u d i d a y a s a n g a t d i h a r a p k a n. P o t e n s i p r o d u k s i b u d i d a y a d i p e r a i r a n u m u m, k o l a m a i r t a w a r, s a l u r a n i r i g a s i, d a n m i n a p a d i ( n i l a, m a s, g u r a m e, l e l e, p a t i n, b a w a l a i r t a w a -l r, a idn a) n slealiuna s 1 3, 7 j u t a h a di ir pa ek ra kn s e b e s a r 5, 7 j u t a t o n / t a h u n, d a n b a r u d i p r o d u k s i s e b e s a r 0, 3 j u t a t o n ( 5, 5 p e r s e n ) p a d a t a h u n N i l a i e k o n o m i u s a h a p e r i k a n a n t e r m a s u k i n d u s t r i b i o t e k n o l o g i k e l a u t a n d a n p e r a i r a n t a w a r d i p e r k i r a k a n s e b e s a r 8 2 m i l y a r d o l a r A S p e r t a h u n. N io lm ai i s ekb oe ns a r i n i h a n y a d i h a s i l k a n d a r i a k t i v i t a s u s a h a p r o d u k s i d a n p e n g o l a h a n ( p a s c a p a n e n ) h a s i l p e r i k a n a n. P a d a h a l k e n y a t a a n n y a 9
20 Aspek Pasar dan Pemasaran k e d u a a k t i v i t a s u s a h a p e r i k a n a n t e r s e b u t m a m p u m e m b a n g k i t k a n b e g i t u b amn uy la tk i p l i e r e f f e c t s e k o n o m i b e r u p a i n d u s t r i p e n u n jg a nu s a h a p e r i k a n a n ( s e p e r t i j a r i n g, m e s i n k a p a l, k i n c i r a i r t a m b a k, p a b r i k p a k a n i k a n, p a b r i k e s, cdoal n d s t o r a g) e, j a s a t r a n s p o r t a s i, p e r h o t e l a n, b a n k, d a n l a i n s e b a g a i n y a. A p a b i l a t a h u n I n d o n e s i a m e r u p a k a n n e g a r a p e n g h a s i l i k a n t e r b e s a r k e t uuj nu ih a d i d d e n g a n t o t a l p r o d u k s i i k a n 4 j u t a t o n, m a k a t o t a l p r o d u k s i i k a n I n d o n e s i a m e n c a p a i 6 j u t a t o n p a d a t a h u n y a n g m e n e m p a t k a n I n d o n e s i a s e b a g a i p r o d u s e n i k a n t e r b e s a r k e l i m a d i d u n i a. D a r i t o t a l p r o d u k s i 6 j u t a t o n t e r s e b u t ; 0, 5 j u t a t o n d gi ae n k s pn oi r l a i d e nd e v i s a 2 m i l y a r d o l a r A S ; d a n s i s a n y a 5, 5 j u t a t o n u n t u k m e m e n u h i k e b u t u h a n d a l a m n e g e r i. P a s o k a n i k a n s e b e s a r 5, 5 j u t a t o n i n i m e n y u m b a n g k a n s e k i t a r 6 5 p e r s e n d a r i t o t a l k o n s u m s i p r o t e i n h e w a n i s e t i a p o r a n g I n d o n e s i a s e l a m a t a h u n T o t a l d up kr so i p e r i k a n a n s e b e s a r 6 j u t a t o n b a r u m e n c a p a i s e k i t a r 9 p e r s e n d a r i t o t a l p o t e n s i p r o d u k s i p e r i k a n a n s e b e s a r 6 5 j u t a t o n / t a h u n. I n i b e r a r t i b a h w a p e l u a n u s a h a d i s e k t o r k e l a u t a n d a n p e r i k a n a n m a s i h t e r b u k a s a n g a t l u a s, k h u s u s n y a u n t u k u s a h a p e r i k a n a n bu d i d a y a, i n d u s t r i p e n g o l a h a n h a s i l p e r i k a n a n, d a n i n d u s t r i b i o t e k n o l o g i k e l a u t a n d a n p e r i k a n a n. A n a l o g d e n g a n y a n g t e r j a d i s e c a r a n a s i o n a l s e b a g a i m a n a d i u r a i k a n d i a t a s, p a d a l i n g k u p l o k a l h a l s e n a d a j u g a t e r j a d i, s e b a g a i c o n t o h a d a l a h y a n g t e r jbaudpi a t edn i SKla e m a n. P e r t u m b u h a n p r o d u k s i i k a n k o n s u m s i d i K a b u p a t e n S l e m a n j u g a s e m a k i n m e n i n g k a t d a r i t a h u n k e t a h u n. D a t a p e r t u m b u h a n p r o d u k s i i k a n k o n s u m s i d i K a b u p a t e n S l e m a n s e l a m a k u r u n w a k t u t a h u n s a m p a i d e n g a n d a p a t d i l i h a t p a d a G a m b a r 3. b2 a gs ae i b e r i k u t : G a m b a r 3. 2 P e r t u m b u h a n P r o d u k s i K o n s u m s i I k a n K a b u p a t e n S l e m a n T a h u n Produksi (ton) 5, , , , , , Tahun 10 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
21 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE B e r d a s a r G a m b a r 3. 2 d i a t als e, b i h l a n j u t d a p a t d i j e l a s k a n b a h w a p e n i n g k a t a n p r o d u k s i y a n g d i c a p a i p a d a t a h u n d i b a n d i n g k a n e n gd a n t a h u n s e b e l u m n y a ( t a h u n ) m e n i n g k a t s e b e s a r 2 2, 4 2 p e r s e n. B e r d a s a r t e l a a h l e b i h l a n j u t d i k e t a h u i b a h w a i k a n k o n s u m s i y a n g d i h a s i l k a n t e r b a n y a k a d a l a h i k a n l e l e y a i t u u n t u k t a h u n s e b a n y a k t o n, s e m e n t a r a i k a n n i l a t o n, i k a n g u r a m 1 i t o n, i k a gn r a s s c a r p t o n, i k a n m a s t o n, i k a n t a w e s t o n, u d a n g g a l a h s e b a n y a k t o n d a n i k a n j e n i s l a i n n y a s e b a n y a k t o n. A d a p u n u n t u k p e r t u m b u h a n p r o d u k s i b e n i h i k a n s e b a g a i e m b r i o p r o d u k s i i k a n k o n s u m s i d i K a b u p a t e n S l e m a n s e l a m a k u ru n w a k t u t a h u n s a m p a i d e n g a n j u g a s e m a k i n m e n i n g k a t s e b a g a i m a n a d a p a t d i l i h a t p a d a G a m b a r 3. 3 s e b a g a i b e r i k u t : G a m b a r 3. 3 P e r t u m b u h a n P r o d u k s i B e n i h I k a n K a b u p a t e n S l e m a n T a h u n Produksi (ekor) Tahun B e r d a s a r G a m b a r 3. 3 d i as t, al e b i h l a n j u t d a p a t d i j e l a s k a n b a h w a p e n i n g k a t a n p r o d u k s i y a n g d i c a p a i p a d a t a h u n d i b a n d i n g k a n d e n g a n t a h u n s e b e l u m n y a ( t a h u n ) m e n i n g k a t s e b e s a r 4 1, 4 8 p e r s e n. B e r d a s a r t e l a a h l e b i h l a n j u t d i k e t a h u i b a h w a b e n i h i k a n y a n g d i h a s i l k a n t e r b a n y a k a d al a h i k a n l e l e y a i t u u n t u k t a h u n s e b a n y a k 6 8, 2 7 ps e rb sa eg n a i m a n a d a p a t d i l i h a t p a d a G a m b a r 3. 4 s e b a g a i b e r i k u t : G a m b a r
22 Aspek Pasar dan Pemasaran K o m p o s i s i P r o d u k s i B e n i h I k a n K a b u p a t e n S l e m a n T a h u n Gurami 3,04% Tawes 0,15% Nila 23,75% Udang Galah 0,02% Grasscap 3,15% Lele 68,28% Karper 1,31% Ikan lain 0,30% A n a l i s i s P e l u a n g P a s aar n dp e r s a i n g a n M e s k i p u n s a m p a i s a a t i n i p e r m i n t a a n i k a n t e r u s m e n i n g k a t d a n t e r n y a t a j u g a d i i r i n g i o l e h p e n i n g k a t a n p r o d u k s i / p e n a w a r a n i k a n, s e c a r a u m u m p o t e n s i u s a h a b u d i d a y a a i r it na lw a nr d ( w a t e r ) c u k u p b e s a r. H a l i n i b i s a d i l i h a t d a r i p o t e nesri a ilreasn t aurmi u m p y a n g m e n c a p a i t o n p e r t a h u n d a n p o t e n s i p e r i k a n a n b u d i d a y a a i r t a w a r y a n g m e n c a p a i t o n p e r t a h u n. T i n g k a t p e m a n f a a t a n s e k t o r p e r i k a n a n s e c a r a u m u m m a s i h r e n d a h d a n d a p a t d i t i n g kha it nk ga gn a. t a h u n , t i n g k a t p e m a n f a a t a n kst eo r p e r i k a n a n t a n g k a p b a r u 6 4 p e r s e n d a r i p o t e n s i l e s t a r i s e b e s a r 6, 2 j u t a t o n p e r t a h u n. B u d i d a y a t a w a r, p a y a u d a n l a u t m a s i h j a u h d i b a w a h p o t e n s i l e s t a r i D i s a m p i n g i t u, d i v e r s i f i k a s i k o m o d i t a s y a n g d a p a t m e n i n g k a t k a n n i l a i t a m b a h m a s i h s a n g a t r e n d a h. K h u s u s u n t u k p e r i k a n a n d a r a t, d a r i p o t e n s i y a n g a d a s e l u a s h a y a n g s u d a h t e r m a n f a a t k a n b a r u s e l u a s hpa o. t e n s i p e r i k a n a n a i r t a w a r t e r d i r i d a r i p e r a i r a n u m u m s e l u a s h a d e n g a n p r o d u k s i t o n / t a h u n, k o l a m a i r t a w a r t0 a0 h utn o n d/ a n m i n a p a d i s a w a h s e b e s a r t o n / t a h u n. A d a p u n u n t u k p o t e n s i e k o n o m i b u d i d a y a k o l a m d a r i l u a s p o t e n s i h a, p o t e n s i p r o d u k s i n y a a d a l a h t o n d e n g a n n i l a i R p 1, 5 t r i l y u n. S e m e n t a r a u n t u k s a w a h m i n a p a d i d e n g a n l u a s p o t e n s i , 0 ph oa t e n s i p r o d u k s i t o n d e n g a n n i l a i R p 2, 5 t r i l y u mn b e( r s : M a s y a r a k a t P e r i k a n a n N u s a n t a r a, ). S e c a r a m a k r o p e l u a n g p a s a r h a s i l p e r i k a n a n a d a l a h p a s a r d o m e s t i k ( d a l a m n e g e r i ) d a n l u a r n e g e r i. P a s a r d o m e s t i k a d a l a h p e n d u d u k I n d o n e s i a y a n g b ea rh j u2 m2 l0 j u t a j i w a, d e n g a n k o n s u m s i i k a n p e r k a p i t a 2 2 k g / k a p i t a / t a h u n. T i n g k a t k o n s u m s i i k a n t o t a l m e n i n g k a t s e t i a p t a h u n, y a i t u 12 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
23 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE t a h u n ( 4, 5 1 j u t a t o n / t h ), t a h u n ( 4, 6 8 j u t a t o n / t a h u n ), t a h u n ( 4, 8 4 j u t a t o n / t h ) d a n t a h u n ( 5, 3 1 j u t a o n / t ah u n ). S e d a n g k a n p e l u a n g p a s a r e k s p o r a n t a r a l a i n k e J e p a n g ( 4 0 p e r s e n ), A m e r i k a S e r i k a t ( 1 5 p e r s e n ), E r o p a ( 2 0 p e r s e n ), R R C ( 1 0 p e r s e n ), H o n g k o n g ( 5 p e r s e n ), S i n g a p u r a ( 5 p e r s e n ) d a n n e g a r a l a i n n y a s e b e s a r 5 p e r s e n ( s u m b e r : D e p a r t e m e n K e l a u t a n d a n P e r i k a n an, ). K e n d a t i n i l a i d a n p r o d u k s i p e r i k a n a n s e t i a p t a h u n n y a m e n i n g k a t, s a a t i n i s e k t o r p e r i k a n a n I n d o n e s i a b e l u m t e r i n t e g r a s i b a i k -h hi ul li ur ( v e r t i k a l ) m a u p u n h o r i z o n t a l ( a n t a r d a e r a h d a n d e n g a n k o m p l e m e n t a r i n y a ). D i s i s i l a i n, p e m a s a r a n p u n m a s i h a sdaii k u a s i n g d a n p e r b a n k a n b e l u m b e r p e r a n c u k u p. A g u n a n m a s i h m e n j a d i p r a s y a r a t m u t l a k edq au n i t y m a s i h 3 0 p e r s e n. S e h u b u n g a n d e n g a n p o t e n s i y a n g a d a d i a t a s m a k a p e n g e m b a n g a n p e r i k a n a n b u d i d a y a h a r u s m e n d a y a g u n a k a n p o t e n s i s u m b e r d a y a p e r i k a n a n b u d i d a y a Ionnde s i a. D e n g a n d e m i k i a n d i h a r a p k a n o p t i m a l i s a s i p e n g e m b a n g a n d a p a t m e n i n g k a t k a n p r o d u k s i b e r b a s i s e k o n o m i r a k y a t, p e r o l e h a n d e v i s a n e g a r a d a r i a k t i v i t a s e k s p o r, d a n m e m p e r c e p a t p e m b a n g u n a n e k o n o m i m a s y a r a k a t p e m b u d i d a y a d i p e r d e s a a n. P o t e n s i y a n g d e m i k i abn e s a r d a n h a r a p a n y a n g t e r s i m p a n p a d a s e k t o r p e r i k a n a n, t i d a k b i s a l e p a s d a r i k e n y a t a a n y a n g a d a. K e k a y a a n h a y a t i y a n g a d a t i d a k m a m p u b e r s a i n g b a i k d i t i n g k a t g l o b a l m a u p u n n a s i o n a l. S a m p a i s a a t i n i, s e c a r a u m u m b u d i d a y a p e r i k a n a n d i d o m i n a s i o l e h k o m o d i t a s i k a n-i k a n i m p o r b a i k u n t u k i k a n h i a s m a u p u n i k a n k o n s u m s i. C o n t o h y a n g p a l i n g m u d a h d i u t a r a k a n a d a l a h p a d a j e n-j ies n i s i k a n b u d i d a y a. D a r i k o m o d i t a s i k a n k o n s u m s i y a n g s e k a r a n g i n i s u d a h m e m a s y a r a k a t, s e m u a n y a d i d o m i n a s i o l e h j e n i s i n t r o d u k s i ya n g k adn i d a t d a r i l u a r, s e p e r t i i k a n m a s, n i l a, p a t i n B a n g k o k, l e l e d u m b o, b a w a l a i r vt a nw a mr e, i uddaan n g s t y l o s t r. i s B e b e r a p a m a n f a a t y a n g d a p a t d i p e r o l e h d a r i i n t r o d u k s i i k a n a s i n g d a p a t d i k e m u k a k a n s e b a g a i b e r i k u t P. e r t a m a, i k a n i n t r o d u k s i d a p a t d i g u n auk na tnu k m e m a n f a a t k a n r e l u n g ( n i c h e ) y a n g t i d a k t e r i s i o l e h i k a n a s l i. B i a s a n y a i k a n i n t r o d u k s i y a n g t e r m a s u k k e l o m p o k i n i d i g u n a k a u n t u k p e n g e n d a l i a n h a m a / g u l m a d a l a m r a n g k a m e m p e r b a i k i k o n d i s i s u a t u l i n g k u n g a n. C o n t o h n y a a d a l a h j e n i-j se n i s i k a n k a r p e r i d acri n a y a n g p e r n a h d i m a s u k k a n k e I n d o n e s i a p a d a a w a l t a h u n a n. N a m u n d e m i k i a n p e r l u b e n a-b r e n a r d i p e r t i m b a n g k a n d a n d i l a k u k a n k o n t r o l y a n g k e t a t a g a r j a n g a n s a m p a i t e r j a d i i k a n t e r s e b u t b e r a l i h f u n g s i m e n j a d i h a m a b a r u d a n m e n c e m a r i l i n g k u n g a n d i s a ahta m a / g u l m a t a r g e t t e l a h t e r e l i m i nk ae sd i u. a, i k a n i n t r o d u k s i d a p a t d i g u n a k a n s e b a g a i p e m a c u p e n i n g k a t a n p r o d u k s i l o k a l a t a u m e n g i s i p a n g s a p a s a r y a n g m a s i h t e r b u k a. C o n t o h y a n g m a s i h h a n g a t a d a l a h p e n g g u n a a n u d a n g v a n a m e i d a n s t y l o s t r i su n t u k m e n a n g g u l a n g i p r o b l e m y a n g a d a p a d a u s a h a u d a n g w i n d u. U n t u k m a n f a a t y a n g k e d u a i n i, h e n d a k n y a p e m b a t a s a n p e n g g u n a a n i k a n i n t r o d u k s i s e b a i k n y a b e r s i f a t s e m e n t a r a u n t u k p e r i o d e 13
24 Aspek Pasar dan Pemasaran w a k t u y a n g r e l a t i f s i n g k Ka et t. i g a, j e n i s i n t r o d u k s i d i b u t u h k a n u n t u k m e m p e r b a i k i t a m p i l a n p r o d u k s i i k a n l o k a l d e n g a n m e n g g u n a k a n i -i k akn a n t e r s e b u t s e b a g a i m a t e r i a l d a s a r / g e n e t i s u n t u k p e r b a i k a n. S e l a i n m a s a l a h i n t r o d u k s i, h a n c u r n y a i n d u s t r i p e r i k a n a n b u d i d a y a k a r e n a p e n y a k i t d a n l i n g k u n g a n m e r u p a k a n p u k u l a n b e r a t b a g i s e k t o r p e r i k a n a n. Kn e j ai dn i a t e r j a d i b a i k p a d a b u d i d a y a u d a n g d e n g a n h a n c u r n y a l i n g k u n g a n t a m b a k y a n g m e m a t i k a n u s a h a b u d i d a y a, d a n p e n y a k i t y a n g m u n c u l b a i k d i p a n t i b e n i h m a u p u n d i t a m b a k. U n t u k i k a n m a s a l a h l i n g k u n g a n m e n j a d i f a k t o r u t a m a t e r j a d i k e m a t i a n s e c a r a -bbeessaarra n a k i b a t u m b a l a n ( u p w e l l i n g )d a n p e n y e b a b t i m b u l n y a w a b a h p e n y a k i t p a d a p e m e l i h a r a a n i k a n d i k a n t o n g j a r i n g a p u n g d i b e b e r a p a w a d u k b u a t a n. S e l a i n h a-h l a l d i a t a s, p e r l u d i s a d a r i b a h w a s e k t o r p e r i k a n a n m e r u p a k a n i n d u s t r i p a d a t k a r y a y a n g m e n y e r a p b a n y a k e tn a g a k e r j a s e h i n g g a d i s t r i b u s i p e n d a p a t a n m udl at n i p l i e r e f f-n e cy ta l u a s. K r i s i s e k o n o m i y a n g t e r j a d i t e r n y a t a b e r d a m p a k p a d a p e n g a l i h a n p e n y e r a p a n k e r j a s e k t o r d a r i i n d u s t r i k e s e k t o r p e r t a n i a n. D a t a B P S m e n u n j u k a n b a h w a p a d a t a h u n t e r j a d i n p e n g a l i h a p e n y e r a p a n t e n a g a k e r j a d a r i s e k t o r i n d u s t r i k e s e k t o r p e r t a n i a n s e b e s a r 5 p e r s e n u n t u k p u l a u J a w a d a n 4 p e r s e n u n t u k l u a r J a w a. D a l a m l i n g k u p K a b u p a t e n S l e m a n, p e r k e m b a n g a n u s a h a b u d i d a y a i k a n ( t e r m a s u k i k a n l e l e ) d i K a b u p a t e n S l e m a n k e d e p a n s e m a k i n r op s p e k t i f k a r e n a d i t u n j a n g d a n d i s t i m u l a s i o l e h e m p a t f a k t o r b e r i k u t : 1 ) p e r t u m b u h a n j u m l a h p a s a r i k a n k e l o m p o k, 2 ) p e r t u m b u h a n j u m l a h p e d a g a n g p e n g e n t a s i k a n, 3 ) p e r t u m b u h a n j u m l a h u s a h a p e m a n c i n g a n, s e r t a 4 ) p e r t u m b u h a n j u m l a h r u m a h m a k a n k h a s i k a n, d i mnaa k e e m p a t v a r i a b e l t e r s e b u t m e m i l i k i k e c e n d e r u n g a n s e m a k i n m e n i n g k a t d a r i t a h u n k e t a h u n s e c a r a b e r m a k n a. K e e m p a t n y a m e r u p a k a n p a s a r y a n g p o t e n s i a l b a g i p e m b u d i d a y a d i K a b u p a t e n S l e m a n d a l a m m e n y a l u r k a n p r o d u k s i n y a. D a t a p e r t u m b u h a n j u m l a h p a s a r i k a n k me pl o k d i K a b u p a t e n S l e m a n s e l a m a k u r u n w a k t u t a h u n s a m p a i d e n g a n d a p a t d i l i h a t p a d a G a m b a r 3. 5 b e r i k u t : G a m b a r 3. 5 P e r t u m b u h a n J u m l a h P a s a r I k a n K e l o m p o k 14 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
25 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE K a b u p a t e n S l e m a n T a h u n Jumlah (unit) Tahun D a t a p e r t u m b u h a n j u m l ah p e d a g a n g p e n g e n t a s i k a n d i K a b u p a t e n S l e m a n s e l a m a k u r u n w a k t u t a h u n s a m p a i d e n g a n d a p a t d i l i h a t p a d a G a m b a r 3. 6 b e r i k u t : G a m b a r 3. 6 P e r t u m b u h a n J u m l a h P e d a g a n g P e n g e n t a s I k a n K a b u p a t e n S l e m a n T a h u n Jumlah (orang) Tahun D a t a p e r t u m b u h a n j u m l a h u s a h a p e m a n c i n g a n d i K a b u p a t e n S l e m a n s e l a m a k u r u n w a k t u t a h u n s a m p a i d e n g a n d a p a t d i l i h a t p a d a G a m b a r 3. 7 b e r i k u t : G a m b a r
26 Aspek Pasar dan Pemasaran P e r t u m b u h a n J u m l a h U s a h a P e m a n c i n g a n K a b u p a t e n S l e m a n T a h u n JUmlah (unit) Tahun A d a p u n d a t a p e r t u m b u h a n j u m l a h r u m a h m a k a n k h a s i k a n d i K a b u p a t e n S l e m a n s e l a m a k u r u n w a k t u t a h u n s a m p a i d e n g a n d a p a t d i l i h a t p a d a G a m b a r 3. 8 b e r i k u t : G a m b a r 3. 8 P e r t u m b u h a n J u m l a h R u m a h M a k a n K h a s I k a n K a b u p a t e n S l e m a n T a h u n Jumlah (unit) Tahun D a t a l a p a n g a n l e b i h l a n j u t m e n u n j u k k a n b a h w a p r o d u k s i i k a n k o n s u m s i d i K a b u p a t e n S l e m a n s a m p a i s a a t i n i b e l u m d a p a t m e n c u k u p i k e b u t u h a n p a s a r m a s y a r a k a t K a b u p a t e n S l e m a n. T e r b u k t i p a d a t a h u n p a r a p e d a g a n g i k a n k o n s u m s i d an n i t u u s a h a-u n i t u s a h a l a i n y a n g m e m e r l u k a n i k a n k o n s u m s i s e b a g a i b a h a n b a k u n y a d i K a b u p a t e n S l e m a n m a s i h m e n d a t a n g k a n 16 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
27 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE p a s o k a n i k a n k o n s u m s i ( i k a n a i r t a w a r ) d a r i l u a r K a b u p a t e n S l e m a n y a i t u t o t a l s e b a n y a k , 6 8 t o n. I k a n k o n s u m s i / i k a n s e g a r a i r t a wsae r b u t e rt e r u t a m a d i d a t a n g k a n d a r i K a b u p a t e n K l a t e n d a n K a b u p a t e n B o y o l a l i, P r o v i n s i J a w a T e n g a h. K h u s u s i k a n l e l e u n t u k m e m e n u h i k e b u t u h a wn a r u n g / r u m a h m a k a n y a n g m e n j a j a k a n m e n u i k a n l e l e u n t u k d a e r a h Y o g y a k a r t a d a n s e k i t a r n y a s a j a s e k a r a n g i n i s u dp a h i m8 e nt co an p e r h a r i, s e d a n g k a n k e b u t u h a n d i J a b o d e t a b e k l e b i h b e s a r l a g i, y a i t u m e n c a p a i 4 0 t o n p e r h a r i ( W a r t a P a s a r I k a n, J) i. k a s a t u k o n s u m e n m e m a k a n s a t u e k o r, b e r a r t i a d a s e k i t a r r i b u k o n s u m e n y a n g m a k a n i k a n l e l e, h a n y a d i d a e r a h J a b o d e t sa ab je a k. S u a t u j u m l a h y a n g c u k u p m e n a k j u b k a n d a n h a l i n i m e n u n j u k k a n a d a n y a p e l u a n g u s a h a b u d i d a y a i k a n l e l e y a n g m a s i h s a n g a t m e n j a n j i k a n A s p e k P e m a s a r a n P a d a a s p e k p e m a s a r a n b u d i d a y a p e m b e s a r a n i k a n l e l e i n i a k a n d i b a h a s t e n t a n g k o n d i s i h a r g a j u a l a bi k d i t i n g k a t p e t a n i / p e m b u d i d a y a m a u p u n p e d a g a n g p e n g u m p u l n y a, s e r t a j a l u r p e m a s a r a n y a n g t e r j a d i d i l o k a s i p e n e l i t i a n d a n s e c a r a u m u m d i i n d o n e s i a H a r g a H a r g a j u a l i k a n l e l e p a d a t i n g k a t p e m b u d i d a y a d i b e d a k a n a t a s t i g a j e n i s, y a i t u h a r g a b e n i h i k a n l e l e, h a r g a i k a n l e l e k o n s u m s i d a n h a r g a i k a n l e l e i n d u k a n. H a r g a k e t i g a j e n i s i k a n l e l e t e r s b e r f l u k t u a s i k a r e n a p e n g a r u h p e r m i n t a a n d a n p e n a w a r a n ( p e n g a r u h m u s i m ). N a m u n s e c a r-a r a t a r a t a d a p a t d i s e b u t k a n b a h w a h a r g a u n t u k b e n i h i k a n l e l e u2 k-3 u r ac n m a d a l a h s e k i t a r R p 2 2, 5 0 p e r e k o r, u k u r a n -65 c m s e k i t a r R p 7-5, p e r e k o r d a n u k u r a n c m b e r h a r g a k u r a n g l e b i h R p 1 4 0, - p e r e k o r. S e d a n g k a n u n t u k i k a n l e l e k o n s u m s i y a n g s a-n tyu a kbg e r i s i a n t a r -1 a 28 e k o r ( i k a n l e l e u m u r 2-3, 5 b u l a n ) b e r a d a p a d a s ka ir a n h a r g a R p , p e r k g. S e m e n t a r a i t u u n t u k i n d u k a n l e l e h a r g a n y a s e k i t a r R p p0 e0 r, k g. A d a p u n u n t u k h a r g a i k a n l e l e k o n s u m s i y a n g s a t u k g -n y a b e r i s i -182 e k o r ( p a l i n g b a n y a k d i s u k a i k o n s u m e n ) p a d a t i n g k a t p e d a g a n g p e n g u m p u l a d a l a h b e r k i s a r a nr ta a R p ,- p e r k g ( b u l a n A p -s r iala t s t o k i k a n l e l e s e d i k i t ), s a m p a i d e n g a n R p , - p e r k g ( s a a t L e b a r a n ) d e n g a n h a r g a -rr a t a a d a l a h R p , p e r k g J a l u r P e m a s a r a n P e m a s a r a n i k a n l e l e d i K a b u p a t e n S l e m a n s e l u r u h n y a d i p a s a r k a n u n t ur k dpoams eas t i k ( d a l a m n e g e r i ), t e r u t a m a d i d a e r a h K a b u p a t e n S l e m a n d a n s e k i t a r n y a. S e c a r a u m u m j a l u r p e m a s a r a n i k a n l e l e t i d a k j a u h b e r b e d a d e n g a n j a l u r p e m a s a r a n i k a n j e n i s l a i n y a n g d i b u d i d a y a k a n o l e h p e t a n i. K a r e n a t e r d a p a t t i g a j e n i s i k a n l e l e y ai ik ta u n lb e ln e i, h i k a n l e l e k o n s u m s i d a n i k a n l e l e i n d u k a n, m a k a r a n t a i p e m a s a r a n a n t a r a k e t i g a j e n i s i k a n l e l e t e r s e b u t j u g a b e r b e d a. U n t u k 17
28 Aspek Pasar dan Pemasaran b e n i h i k a n l e l e, b a g i p e t a n i d i K a b u p a t e n S l e m a n y a n g t e r g a b u n g d a l a m k e l o m p o k m a k a a k a n m e n j u a l b e n i h i k a n l e l e y a n g mk ea r eh a s i l k a n s e l u r u h n y a l a n g s u n g d i j u a l d i p a s a r b e n i h y a n g d i m i l i k i o l e h k e l o m p o k. P e m b - e lbi a i k p a r a p e m b u d i d a y a p e m b e s a r a n m a u p u n p e d a g a n g b e n i h i k a n l e l e y a n g a k a n d i j u a l - l a ng gi s u n g m e m b e l i d i p a s a r t e r s e b u t. S e m e n t a r a b a g i p e m b u d i d a y a y a n g t i d a k t e r g a b u n g d a l a m k e l o m p o k c u k u p v a r i a t i f, a n t a r a l a i n m e n u n g g u p e m b e l i y a n g d a t a n g m a u p u n d i j u a l m e l a l u i t e n g k u l a k. A d a p u n u n t u k i k a n l e l e k o n s u m s i h a m p i r s e l u r u h n y a d i j u a l l a n g s u n g k e p a d a p e d a g a n g p e n g u m p u l d e n g a n c a r a d i a m b i l. D e m i k i a n j u g a u n t u k i k e a n l e l i n d u k a n, n a m u n i k a n l e l e i n d u k a n b i a s a n y a p e m b e l i n y a a d a l a h p a r a p e t a n i p e m b e n i h a n i k a n l e l e. J a l u r p e m a s a r a n i k a n l e l e d i K a b u p a t e n S l e m a n s e c a r a r i n g k a s d a p a t d i j e l a s k a n d a l a m G a m b a r 3. 9 b e r i k u t : G a m b a r 3. 9 J a l u r P e m a s a r a n I k a n L e l e K a b u p a t e n S l e m a n N o. K e t e r a n g a n B e n i h L e l e K o n s u m s i I n d u k a n L e l e P e t a n i P e t a n i P e t a n i 1. A n g g o t a k e l o m p o k P a s a r K e l o m p o k P e d a g a n g / P e t a n i P e d a g a n g K o n s u m e n K o n s u m e n 2. B u k a n a n g g o t a k e l o m p o k P e t a n i P e d a g a n g / T e n g k u l a k P e m b u d i d a y a P e t a n i P e d a g a n g / T e n g k u l a k K o n s u m e n P e t a n i K o n s u m e n K e n d a l a P e m a s a r a n K e n d a l a p e m a s a r a n i k a n l e l e y a n g t e r j a d i d i K a b u p a t e n S l e m a n t e r u t a m a d i a l a m i o l e h p e t a n i / p e m b u d i d a y a y a n g t i d a k t e r g a b u n g d a l a m k e l o m p o k y a i t u p e m a s a r a n s e r i n g da in l a k u k m e l a l u i t e n g k u l a k y a n g m e n g a m b i l k e u n t u n g a n s e c a r a b e r l e b i h a n d a l a m r a n t a i p e m a s a r a n t e r s e b u t. S e d a n g k a n b a g i p e t a n i y a n g t e r g a b u n g d a l a m k e l o m p o k, p e m a s a r a n y a n g d i l a k u k a n m e l a l u i p a s a r k e l o m p o k b a r u u n t u k b e n i h i k a n l e l e s a j a s e d a n g k a n y a n g u n lt eu lk e i k oa n s u m s i m a u p u n i k a n l e l e i n d u k a n b e l u m. S e h a r u s n y a k e l o m p o k l e b i h p r o a k t i f s e h i n g g a p e m a s a r a n b e n i h i k a n l e l e, i k a n l e l e k o n s u m s i d a n i k a n l e l e i n d u k a n s e l u r u h n y a d i l a k u k a n m e l a l u i p a s a r k e l o m p o k. K e n d a l a l a i n a d a l a h m a s i h b a n y a k p e t a n i / k e l o m p o k n g y ab e l u m m a m p u m e l a k u k a n p e n g o l a h a n p a s c a p a n e n a k i b a t k u r a n g n y a p e n g e t a h u a n d a n t e k n o l o g i. P a d a h a l p e n g o l a h a n p a s c a 18 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
29 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE p a n e n d i p e r l u k a n j i k a a d a h a s i l p a n e n i k a n l e l e y a n g t i d a k t e r j u a l ( m e s k i p u n s a n g a t j a r a n g t e r j a d I k a n l e l e t e r s e b u t b i s a d i a w e t k a n a n d e nc ga r a p e n g a s a p a n b a i k d e n g a n t e k n o l o g i p e n g a s a p a n p a n a s m a u p u n p e n g a s a p a n d i n g i n. H a l l a i n y a n g m a s i h m e n j a d i k e n d a l a a d a l a h b e l u m m a m p u n y a p e t a n i d a l a m m e n j a l i n n e t w o r k i n g l a n g s u n g k e p a d a k o n s u m e n / p e l a n g g a n k h u s u s n y a p e l a n g g a n b e s a r d a l a m r a n g k a m e n j a m i n k o n t i n u i t a s p a s a r P. e t a n i j u g a m a s i h l e m a h d a l a m m e n j a l i n k o m u n i k a s i d e n g a n k o m u n i t a s p a s a r y a n g a d a. P a d a h a l h a l t e r s e b u t s a n g a t b e r m a n f a a t u n t u k m e n d a p a t k a n a k s e s i n f o r m a s i y a n g s e m p u r n a t e n t a n g k o n d i s i p a s a r, b a i k d a l a m h a l h a r g a m a u p u n b e s a r n y a p e r m i n t a a n p a s a r. 19
30 Aspek Pasar dan Pemasaran HALAMAN INI SENGAJA DIKOSONGKAN 20 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
31 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE B A B I V A S P E K T E K N I S, P R O D U K S I D A N T E K N O L O G I 4. 1 L o k a s i U s a h a P e m i l i h a n l o k a s i y a n g t e p a t u n t u k b u d i d a y a p e m b e s a r a n i k a n l e l e m e r u p a k a n s a l a h s a t u f a k t o r k u n c i k e b e r h a s i l a n i k a n l e l e s e c a r a m e n g u n t u n g k a n, m e s k i p u n s e b e n a r n y a t i d a k a d a p e r s y a r a t a n y a n g r uimt d a l a m p e m i l i h a n l o k a s i b u d i d a y a p e m b e s a r a n i k ahn a l i nii n. i k a r e n a s e c a r a u m u m i k a n l e l e t e r m a s u k i k a n y a n g b i s a h i d u p d i s e m b a r a n g t e m p a t, m e s k i d e m i k i a n d a l a m b u d i d a y a n y a p e m i l i h a n l o k a s i y a n g t e p a t h a r u s d i p e r h a t i k a n. S y a r a t-s y a r a t l o k a s i y a n g t e phaa r u s d i p e n u h i a g a r p r o s e s b u d i d a y a p e m b e s a r a n i k a n l e l e d a p a t b e r l a n g s u n g d a n b e r p r o d u k s i a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t : a. b. c. L o k a s i y a n g c o c o k u n t u k i k a n l e l e c e p a t t u m b u h a d a l a h l o k a s i y a n g m e m i l i k i k e t i n g g i h a n m d i a t a s p e r m u k a a n l a u t ( d p l ). I k a n al n e l le a ma bk a t t u m b u h j i k a d i b u d i d a y a k a n d i l o k a s i y a n g m e m i l i k i k e t i n g g i h a n d i a t a s m d p l. F a k t o r l a i n a d a l a h t e k s t u r d a n s t r u k t u r t a n a h. T a n a h m e r u p a k a n f a k t o r m u t l a k d a l a m p e m b u a t a n k o l a m b u d i d a y a. T a n a h y a n g b a i k a k a n m e n g h a s i l k a n k o l a m k o k o h, t e r u t a m a b a g i a n p e m a t a n g a t a u t a n g g u l. P e m a t a n g y a n g k o k o h d a p a t m e n a h a n t e k a n a n a i r. D e n g a n k a t a l a i n k o l a m t i d a k m u d a h j e b o l d a n d a p a t m e n a h a n a i r. S a l a h s a t u j e n i s t a n a h y a n g b a i k u n t u k k o l a m a d a l a h t a n a h l i a t a t a u l e m p u n g b e r p a s i r d e n g a n p e r b a n d i n g a n 2 : 3. T a n a h d e n g a n s t r u k t u r s e p e r t i i n i m u d a h d i b e n t u k d a n t i d a k p e c a h. N a m u n, j i k a k o l a m p e m e l i h a r a a n i k a n l e l e d i t e m b o k a t a u d i b e t o n, m a k a t a n a h t i d a k l a g i m e n j a d i f a k t o r u t a m a. D i l o k a s i t e r s e b u t t e r s e d i a a i r d a l a m k u a l i t a s d a n k u a n t i t a s y a n g m e nac u pk u n p i i. k aw n a l l e l e d a p a t h i d u p d a l a m a i r y a n g k e r u h, k u a l i t a s a i r s a n g a t m e n g d u k u n g p e r t u m b u h a n i k a n l e l e. O l e h k a r e n a i t u, a i r y a n g d i g u n a k a n u n t u k k o l a m b u d i d a y a h a r u s b a n y a k m e n g a n d u n g m i n e r a l, z a t h a r a, s e r t a t i d a k t e r c e m a r o l e h r a c u n a t -l a u i mlbiamh b aru hm a h t a n g g a d a n i n d u s t r i. A i r y a n g b a i k u n t u k p e r t u m b u h a n i k a n l e l e a d a l a h a i r b e r s i h y a n g b e r a s a l d a r i s u n g a i, a i r h u j a n d a n a i r s u m u r. K u a l i t a s a i r y a n g b a i k u n t u k b u d i d a y a p e m b e s a r a n i k a n l e l e h a r u s l a h m e m e n u h i s y a r a t v a r i a-v b ea lr i a b e l f i s i k a, k i m i a b id oa ln o g i y a n g b a i k, m e l i p u t i k e j e r n i h a n a i r s e r t a b e r b a g a i k a n d u n g a n m i n e r a l d i d a l a m n y a. B e r i k u t i n i k o n d i s i o p t i m a l a i u n t u k b u d i d a y a p e m b e s a r a n i k a n l e l e : i ) S u h u m i n i m u m 2 0 i i ) K a n d u n g a n o k s i g e n m i n i m u m 3 p p m. 0 C, s u h u m a k s i m u m C d a n s u h u o p t i m u m C. 21
32 Aspek Teknis, Produksi dan Teknologi i i i )K a n d u n g a n k a r b o n d i o k s i d a ( C O 2 ) d i b a w a h 1 5 p p m, N H 3 d i b a w a h 0, p p m, N O 2 s e k i t a r 0, 2 5 p p m d a n N O 3 s e k i t a r p p m. i v ) T i n g k a t d e r a j a t k e a s a m a n ( p H ) 6, P r o s e s P r o d u k s i I k a n l e l e d u m b o C l( a r i a s g a r i e p i ) n u sm e r u p a k a n h a s i l p e r s i l a n g a n i k a n l lo ek la e l y a n g b e r a s a l d a r i A f r i k a d e n g a n l e l e l o k a l d a r i ITk ain w aln e. l e d u m b o p e r t a m a k a l i d i d a t a n g k a n k e I n d o n e s i a o l e h s e b u a h p e r u s a h a n s w a s t a p a d a t a h u n C i r i k h a s d a r i i k a n i n i a d a l a h s i r i p d a d a n y a y a n g d i l e n g k a p i s i r i p k e r a s d a n r u n c i n g y a nb g u t d ip sa et i l P. a t i l i n i b e r g u n a s e b a g a i s e n j a t a d a n a l a t b a n t u u n t u k b e r g e r a k. S e l a i n i t u j u g a a d a a l a t y a n g d i s e b u t a b o r e s e n t y a n g b e n t u k n y a b e r l i p -l a ti p a t p e n u h d e n g a n p e m b u l u h d a r a h. D e n g a n a l a t t e r s e b u t i k a n i n i m a m p u m e n g a m b i l o k s i g e n l a n g s u n g d a r i urda a, s e h i n g g a d a p a t h i d u p d a l a m w a k t u y a n g c u k u p l a m a p a d a l u m p u r l e m b a b b a h k a n t a n p a a i r s a m a s e k a l i. I k a n l e l e m e m p u n y a i s i f a t a k t i f p a d a m a l a m n ho ac rt i u r ( a l). H a l i n i b e r a r t i b a h w a i k a n l e l e a k a n l e b i h a k t i f j i k a d i b e r i m a k a n p a d a m a l a m h a r i. P e mp ba ek ra in a n y a n g t e p a t, b a i k f r e k u e n s i a t a u p u n j u m l a h n y a a k a n l e b i h m e n g e f i s i e n k a n b i a y a y a n g d i p e r l u k a n. D e n g a n m e m a h a m i s i f a t b i o l o g i i k a n t e r s e b u t, m a k a p a d a a k h i r n y a h a n y a b u d i d a y a y a n g p a l i n g e f i s i e n y a n g a k a n b e r t a h a n d a l a m p e r s a i n g a n. I k a n l e l e t e r m a s u k a l da m g o l o n g a n i k a n k a r n i v o r a a t a u p e m a k a n d a g i Jn eg n. i s, u k u r a n d a n j u m l a h p a k a n y a n g d i b e r i k a n t e r g a n t u n g u k u r a n d a n l e l e y a n g d i p ea ld ia h ad ru a. j e n i s p a k a n i k a n l e l e, y a i t u p a k a n a l a m i d a n p a k a n b u a t a n. D i s a m p i n g i t u d a p a t p u l a d i b e r i k a n p a ki af n. a l t e r n a t P a k a n a l a m i i k a n l e l e a d a l a h -j j aassa add r e n i k, k u t u a i r, c a c i n g, -j ej ne tn it k i k s e r a n g g a d a n s e b a g a i n y a. P a k a n a l t e r n a t i f y a n g b i a s a d i b e r i k a n a d a l a h i k a n r u c a h -i ka at n a u h ai sk ia l n t a n g k a p a n d a r i l a u t y a n g s u d a h t i d a k l a y a k d i k o m s u m s i o l e h m a n mu sb ai h a, p le it e r n a k a n a y a m, d a g i n g b e k i c o t / k e o n g m a s d a n s i-ss ai s a d a p u r r u m a h t a n g g a. Y a n g p e r l u d i c e r m a t i d a l a m p e m b e r i a n p a k a n a l t e r n a t i f i n i a d a l a h b a h w a p a k a n t e r s e b u t m e r u p a k a n r e s e r v o i r p a r a s i t / m i k r o o r g a n i s m e, s e h i n g g a p e m a n f a a t a n m a k a n a n t e r s e b u t a k a n m e l e n g k a p i s i k l u s h i d u p b e b e r a p a p a r a s i t i k a n. O l e h k a r e n a i t u p e m b e r i a n p a k a n a l t e r n a t i f, t e r u t a m a y a n g s u d a h j e l e k k u a l i t a s n y a / b u s u k s e j a u h m u n g k i n d i h i n d a r i. H i g i e n i s n y a p a k a n, c a r a p e m b e r i a n d a n p e n y i m p a n a n n y a p e r l u d i p e r h a t i k a n b e n a r a g a r t r a n s m ia s i t p ad ra n p e n y a k i t t i d a k t e r j a d i p a d a h e w a n b u d i d a y a. D e n g a n m e l i h a t k e j e l e k a n y a n g a d a p a d a p a k a n a l t e r n a t i f / t a m b a h a n, m a k a s e y o g y a n y a i k a n l e l e d i b e r i k a n p a k a n b u a t a n y a n g m e m e n u h i p e r s y a r a t a n, b a i k n u t r i s i n y a m a u p u n j u m l a h n y a. W a l a u p u n b a n y a k n i l a i k e bk a in d a r i p a k a n b u a t a n, h a r u s d i p e r h a t i k a n p u l a 22 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
33 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE d a r i s e g i f i n a n s i a l n y a, k a r e n a s e k i6t5 a r p e6r0 s e n b i a y a p r o d u k s i a d a l a h b i a y a u n t u k p e m b i a y a a n p a k a n. K e p a d a t a n a t a u k e r a p a t a n i k a n y a n g d i b u d i d a y a k a n h a r u s d i s e s u a i k a n d e n g a n s t a n d a r a t a u t i n g k a t a n b u d i d a y. a P e n i n g k a t a n k e p a d a t a n a k a n m e n y e b a b k a n d a y a d u k u n g k e h i d u p a n i k a n p e r i n d i v i d u m e n u r u n K. e p a d a t a n y a n g t e r l a l u t i n gogvi e r( s t o c k i n g) a k a n m e n i n g k a t k a n k o m p e t i s i p a k a n, i k a n m u d a h s t r e s d a n a k h i r n y a a k a n m e n u r u n k a n k e c e p a t a n p e r t u m b u h a n. K e p a d a t a n i k a n y a n g d i b u d i d a y a k a n s e c a r a s e m i i n t e n s i f b e r k i5 s akr g / 1m 2, s e d a n g k a n u n t u k k e g i a t a n b u d i d a y a 2 i n t e n s i f d a p a t m e n c a p a i 2 0 k g / amt a u s e t a r a d e n g a n e k o r / m 2 a p a b i l a b e r a t i k a n y a n g d i p e l i h a r a b e r k i s a r g r a m / e k o r. P e m i s a h a n u k u r a n (g r a d i n g) d i ma k s u d k a n u n t u k m e n g h i n d a r i p e r e b u t a n a t a u w i l a y a h h i d u p ( m e n g h i n d a r i / m e n g u r a n g i p e r s a i n g a n ). D e n g a n p e m i s a h a n i n i, m a k a i k a n y a n g u k u r a n n y a k e c i l t i d a k a k a n k a l a h b e r s a i n g d a n d a p a t m e l a n j u t k a n k e h i d u p a n / p e r t u m b u h a n n y a s e c a r a n o r m a l. L e b i h-l e b i h u n t u k i k ayna n g b e r s i f a t k a n i b a l, s e p e r t i l e l e, a p a b i l a t i d a k d i l a k u k a n p e m i s a h a n m a k a i k a n y a n g b e r u k u r a n k e c i l a k a n m e n j a d i m a n g s a d a r i i k a n y a n g b e r u k u r a n b e s a r. B e s a r n y a k e m a t i a n d i s i n i b u k a n k a r e n a p e n y a k i t a t a u h a m a, t a p i a k i b a t d a r i a k t i v i t a s p e m a in n g s ia ta u n. S e l a p e m i s a h a n u k u r a n j u g a a k a n m e n g h i n d a r i m e l u a s n y a j a n g k i t a n p e n y a k i t, k a r e n a s e i r i n g d e n g a n p e r t u m b u h a n m a k a p e l u a n g u n t u k t e r i n f e k s i j u g a s e m a k i n m e n i n g k a t. S e c a r a u m u m u s a h a b u d i d a y a p e m b e s a r a n i k a n l e l e d i b e d a k a n a t a s d u a j e n i s, y a i t u : 1 ) u s a h a pe m b e s a r a n s a j a ; d a n 2 ) u s a h a p e m b e n i h a n d a n p e m b e s a r a n d a l a m s a t u u n i t u s a h a. A p a b i l a u s a h a p e m b e n i h a n d a n p e m b e s a r a n d i l a k u k a n d a l a m s a t u u n i t u s a h a m a k a p r o s e s b u d i d a y a d i m u l a i s e j a k d a r i p r o s e s p e m b e n i h a n, s e l a n j u t n y a b e n i h i k a n l e l e y a n g m e r e ki a p r o d u k s d i m a s u k k a n d a l a m p r o s e s p e m b e s a r a n. S e d a n g k a n a p a b i l a u s a h a n y a p e m b e s a r a n s a j a m a k a p e m b u d i d a y a d a p a t m e m b e l i b e n i h i k a n l e l e d a r i p e m b u d i d a y a l a i n a t a u p a s a r b e n i h i k a n a t a u d a r i B a l a i B e n i h I k a n ( B B I ) d a n s e l a n j u t n y a d i l a k u k a n p r o s e s p e m b e s a r a n. A d a k e b a i k a n a t a u k e l e b i h a n d a r i u s a h a p e m b e s a r a n d a n p e m b e n i h a n d a l a m s a t u u n i t u s a h a. D i a n t a r a k e l e b i h a n t e r s e b u t a d a l a h d a p a t d i k e t a h u i b ebn ea nr a r k u a l i t a s b e n i h y a n g a k a n d i b u d i d a y a k a n, t e r m a s u k a s a l u s u l d a r i i n d u k n y a. S e l a i n i t u d e n g a n l i n g k u nag ma a n, y ma an kg a s b e n i h t i d a k m e n g a l a m i s t r e s. B e n i h y a n g d i a m b i l d a r i t e m p a t l a i n y a n g b e r b e d a, a p a l a g i j a u h j a r a k n y a s e r t a p e n a n g a n a n y a n g t i d a k b e n a r a k a n m e m p e n g a r u h i k o n d i s i b e n i h. P e m b e s a r a n m e r u p a k a n t a h a p a k h i r d a l a m u s a h a b u d i d a y a i k a n l e l e. B e n i h kyaan n g a d i b e s a r k a n d a p a t b e r a s a l d a r i p e n d e d e r a n I a t a u p u n p e n d e d e r a n I I. K a l a u b e n i h y a n g b e r a s a l d a r i p e n d e d e r a n I I, b e r a r t i u k u r a n b e n i h s u d a h c u k u p b e s a r, s e h i n g g a w a k t u y a n g d i b u t u h k a n s a m p a i p a n e n t i d a k t e r l a l u l a m a. U s a h a s e m a c a m i n i m e n g a n d u n g r i as ni g k o l ey b i h k e c i l, k a r e n a t i n g k a t 23
34 Aspek Teknis, Produksi dan Teknologi m o r t a l i t a s n y a r e n d a h. H a s i l p a n e n y a n g s e r a g a m a t a u s e r e m p a k p e r t u m b u h a n n y a d e n g a n u k u r a n s u p e r a d a l a h s a l a h s a t u t a r g e t y a n g h a r u s d i c a p a i. A d a 3 ( t i g a ) f a k t o r p e n t i n g y a n g h a r u s d i p e r h a i t k a n d a l a m u s a h a p e m b e s a r a n, y a i t u : k u a l i t a s b e n i h, k u a l i t a s p a k a n y a n g d i b e r i k a n d a n k u a l i t a s a i r n y a i t u s e n d i r i. a ). K u a l i t a s b e n i h B e n i h y a n g b a i k b e r a s a l d a r i i n d u k y a n g b a i k p u l a, k a r e n a i t u s e b a i k n y a b e n i h d i b e l i d a r t e m p a t p e m b e n i h a n y a n g d a p a t d i p e r c a y a a t a u y a n g t e l a h m e n d a p a kt o mreen d a s i d a r i p e m e r i n t a h, s e p e r t i B B I. B e n i h b a i k b i s a b e r a s a l d a r i h a s i l r e k a y a s a g e n e t i k a s e p e r t i l s a n g k u r i a n g, p r o s e s s e l e k s i, p r o s e s p e r s i l a n g a n d a n s e b a g a i-c n yi a r. i Cb ie rn i h y a n g b e r k u a l i t a s y a i t u t u b u h n y a t i d a k c a c a t / l u k a, p o s i s i n y a tgi ad na tk u nmg e n( gp o s i s i m u l u t d i a t a s ), a k t i f b e r g e r a k d a n p e r t u m b u h a n n y a s e r a g a m. B e n i h y a n g d i t e b a r p e m b u d i d a y a d i K a b u p a t e n S l e m a n u m u m n y a b e r a s a l d a r i S u k a b u m i d a n l o k a l. A d a j u g a y a n g m e n c o b a b e n i h d a r i T h a i l a n d. b ). K u a l i t a s p a k a n P a k a n y a n g d i b e r i k a n h a r ut s e p a t d a n d a l a m j u m l a h y a n g m e n c u k u p i. Y a n g d i m a k s u d t e p a t d a l a m h a l i n i a d a l a h t e p a t u k u r a n, n i l a i n u t r i s i, k e s e r a g a m a n u k u r a n d a n k u a l i t a s. P a d a u m u m n y a p a k a n y a n g d i g u n a k a n b e r a s a l d a r i p r o d u k s i p a b r i k. P a k a n y a n g d i b e r i k a n b e r u p a p e l e t, d e n g a n d o s i s 5 3 p e r s e n d a r i b o b o t t u b u h n y a p e r h a r i. P e m b e r i a n p a k a n d u a k a l i s e h a r i, y a i t u p a g i d a n s o r e h a r i. P a k a n d i b e r i k a n d e n g a n c a r a d i t e b a r k a n s e c a r a m e r a t d e n g a n h a r a p a n s e t i a p i n d i v i d u a k a n m e n d a p a t k a n n y a. S e l a i n p e l e t, s e b a g a i m a k a n a n t a m b a h a n d i b e r i k a n l i m bh a b u r u n g p u y u h y a n g t e r l e b i h d a h u l u d i c a b u t i -b bu ul lu un y a. P e m b e r i a n m a k a n a n t a m b a h a n i n i m e m a n g b i s a m e n g h e m a t b i a y a, t a p i s e b a g a i k o n s e k u e n s i n y a a d a l a h d a p a t m e m b a w a b i b i t p e n y a k i t. c ). K u a l i t a s a i r A i r y a n g d i g u n a k a n u n t u k u s a h a p e m b e s a r a n h a r u s m e m e n ui h s y a r a t, d a l a m a r t i k a n d u n g a n k i m i a d a n f i s i k a h a r u s l a y a k. B e b a s d a r i p e n c e m a r a n d a n t e r s e d i a s e p a n j a n g w a k t u. S u m b e r a i r y a n g d i g u n a k a n o l e h p e m b u d i d a y a s e t e m p a t b e r a s a l d a r i s u n g a i d a n s u m u r. S i s t e m p e m b a g i a n a i r s e c a r a p a r a r e l, a r t i n y a -mma as si in ng g ko l a m t i d a k s a l i n g b e r h u b u n g a n. D e n g a n s i s t e m i n i, m a k a k e m u n g k i n a n u n t u k t e r t u l a r i p e n y a k i t a n t a r a s a t u k o l a m d e n g a n l a i n n y a d a p a t t e r h i n d a r i. K o l a m p e m b e s a r a n y a n g a d a d i K a b u p a t e n S l e m a n k e b a n y a k a n s i f a t n y a p e r m a n e n. B a n y a k y a n g t e r b u a t d a r i t e m b o k ndgea n b e n t u k p e r s e g i p a n j a n g ( 4 x 5 m ) a t a u d e n g a n u k u r a n y a n g l e b i h b e s a r, w a l u p u n d e m i k i a n m a s i h a d a y a n g m e n g g u n a k a n k o l a m t a n a h. K o l a m p e m b e s a r a n h a r u s 24 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
35 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE d i s u c i h a m a k a n d u l u. C a r a y a n g p a l i n g m u d a h a d a l a h d e n g a n m e n g e r i n g k a n d a n m e l a k u k a n p e n g a p u r a n. B e n i h y a n g d i t e b a r s e b a i k n y a d a l a m s a t u u k u r a n ( s e r a g a m ) m e n g i n g a t i k a n l e l e i n i m e m p u n y a i s i f a t k a n i b a l. B e n i h d i t e b a r p a g i a t a u s o r e h a r i s a a t s u h u n y a m a s i h r e n d a h. H a l i n i u n t u k m e n g h i n d a r i s t r e s. P a d a t p e n e b a r a n y a n g d i g u n a k a n a d a l a h k u r a n g l e b i h 2/ 0m0 3 aeik r o. r P a d a t p e n e b a r a n s e b a n y a k i n i s u d a h t e r m a s u k d a l a m k a t e g o r i s i s t e m b u d i d a y a y a n g i n t e n s i f. S e b a g a i t a h a p t e r a k h i r a d a l a h p e m a n e n a n h a s i l. M e n g i n g a t k o l a m y a n g d i g u n a k a n a d a l a h k o l a m t e m b o k m a k a c a r a p e m a n e n a n n y a m e n j a d i m u d a h. T i n g g a l m e m b u k a s a l u r a n p e m b u a n g a n a i r, s e h i n g g a a i r n y a m e n j a d i b e r k u r a n g. L a n g k a h s e l a n j u t n y a a d a l a h m e l a k u k a n p e n y e r o k a n, p e m a n e n a n d i l a k u k a n d u a k a l i, y a n g p e r t a m a a d a l a h y a n g b e r u k u r a n b e s a r y a i t u k e t i k a i k a n l e l e b e r u m u r 2, 5 b u l a n. S i s a n y a y a n g m a s i h b e l u m l a y a k n g gd ai l t i p a d a k o l a m t e r s e b u t d a n b a r u d i p a n e n s e t e l a h b e r u m u r 3 b u l a n. H a s i l p e m a n e n a n y a n g d i p e r o l e h s e k i t a r 8 0 p e r s e n d a r i p a d a t p e n e b a r a n e k o r / m 3 a i r T e n a g a K e r j a T e n a g a k e r j a y a n g d i b u t u h k a n d a l a m k e g i a t a n b u d i d a y a p e m b e s a r a n i k a n l er le e l a it ni if t i d a k t e r l a l u b a n y a k. J u m l a h t e n a g a k e r j a y a n g h kd ai n b u true l a t i f b a n y a k h a n y a p a d a s a a t p e m b a n g u n a n k o l a m b e s e r t a f a s i l i t a s p e n d u k u n g n y a. T e n a g a k e r j a u n t u k k e g i a t a n b u d i d a y a i n i d a l a m o p e r a s i o n a l n y a h a n y a m e m b u t u h k a n 21 o r a n g p e k e r j a u n tk u s a t u u n i t u s a h a y a n g d i l a k u k a n s e c a r a k o n t i n y u s e p a n j a n g t a h u n. P a r a p e k e r j a i n i u m u m n y a d i b a y a r s e c a r a h a r i a n / m i n g g u a n. P e k e r j a a n t a r a l a i n m e l a k s a n a k a n k e g i a t a n m e m b e l i p a k a n, m e m b e r i k a n p a k a n i k a n l e l e, m e l a k u k a n p e m b e r s i h a n, m e m a n e n s e r t a m e n j a g a m ak ne a n. K e b e r h a s i l a n u s a h a b u d i d a y a l e l e s a n g a t d i t e n t u k a n o l e h k e j u j u r a n d a n k e d i s i p l i n a n k a r y a w a n a t a u p e l a k s a n a k e r j a s e -h h aarrii. K o n t r o l y a n g k e t a t m e r u p a k a n s a l a h s a t u a l t e r n a t i f u n t u k m e n g a t a s i k e b o c o r a n-k e b o c o r a n y a n g b e r a k i b a t p a d a p e m b e n g k a k a n pdaa o p e r a s i o n a l. P a d a u s a h a b u d i d a y a i k a n l e l e k e b o c o r a n y a n g s e r i n g t e r j a d i a d a l a h p a d a p e n g g u n a a n b i a y a p a k a n. P e m b e r i a n p a k a n y a n g b e r l e b i h a n s e l a i n a k a n m e n y e b a b k a n p e m b e n g k a k a n b i a y a o p e r a s i o n a l j u g a a k a n m e n u r u n k a n p r o d u k t i v i t a s d a n m e n u r u n k a n k us a lp ie tr a i r a n B a h a n B a k u, F a s i l i t a s P r o d u k s i d a n P e r a l a t a n I n p u t y a n g d i g u n a k a n u n t u k k e g i a t a n b u d i d a y a p e m b e s a r a n i k a n l e l e y a n g u t a m a a d a l a h b e n i h i k a n l e l e. D i s a m p i n g i t u j u g a m e m b u t u h k a n b e r b a g a i j e n i s b a h a n h a b i s p a k a i s e p e r t i p u p u k k a n d a n g, k a p u r s e r t a p a k a n. 25
36 Aspek Teknis, Produksi dan Teknologi D a l a m r a n g k a p e l a k s a n a a n k e g i a t a n b u d i d a y a i k a n l e l e d i p e r l u k a n p e r a l a t a n p e n u n j a n g d a n s a r a n a p r o d u k s i u t a m a b u d i d a y a i k a n l e l e. A d a p u n f a s i l i t a s p r o d u k s i d a n j e n i s p e r a l a t a n y a n g d i g u n a k a n d a l a m s a t u u n i t u s a h a b u d i d a y a p e m b e s a r a n i k ae n dlae pl a t d i l i h a t p a d a T a b e l 4. 1 b e r i k u t : T a b e l 4. 1 F a s i l i t a s d a n P e r a l a t a n u n t u k B u d i d a y a I k a n L e l e N o. N a m a F a s i l i t a s d a n P e r a l a t J u m l a h 1. P o m p a a i r 1 u n i t 2. S a r i n g I k a n 2 b u a h 3. J a l a 3 b u a h 4. D r u m 4 b u a h 5. E m b e r b e s a r 4 b u a h 6. T i m b a n g a n 1 u n i t 4. 5 T e k n o l o g i A d a b e b e r a p a t e k n i k p e m b e s a r a n i k a n l e l e y a n g b i a s a d i l a k u k a n y a k n i, p e m b e s a r a n d a l a m k o l a m t e m b o k a t a u t a n a h s e r t a p e m b e s a r a n s i s t e m l o n g y a m. 1. P e m b e s a r a n d a l a m k o l a m. K o l a m p e m b e s a r a n y a n g d i l a k u k a n b i s a b e r u p a k o l a m t e m b o k a t a u t a ndaehn g a n m e n g g u n a k a n p l a s t i k, f i b e r d a n s e b a g a i n y a. T i d a k a d a p a t o k a n y a n g b a k u u n t u k u k u r a n k o l a m y a n g a k a n d i p a k a i s e b a g a i t e m p a t p e m b e s a r a n t e t a p i d i s e s u a i k a n d e n g a n l u a s l a h a n y a n g a d a. 2. P e m b e s a r a n s i s t e m l o n g y a m. P e m b e s a r a n s i s t e m l o n g y a m a d a l a h p e m b e sraa n i k a n l e l e y a n g d i k o m b i n a s i k a n d e n g a n k a n d a n g p e m e l i h a r a a n a y a m. S i s t e m l o n g y a m m e m i l i k i d u a k e u n g g u l a n, y a k n i s e c a r a e k o n o m i l e b i h m e n g u n t u n g k a n d a n d a l a m p e m a n f a a t a n p a k a n l e b i h e f i s Di e n g. a n s i s t e m i n i, s a t u l a h a n d i g u n a k a n u n t u k d u a j e n i s u sk a hl a i g us s e. S i s a p a k a n a y a m y a n g j a t u h k e k o l a m b i s a m e n j a d i s a n t a p a n d a n p a k a n t a m b a h a n b a g i i k a n l e l e. B e r d a s a r k a n p e n g a m a t a n l a p a n g a n y a n g d i l a k u k a n d i K a b u p a t e n S l e m a n, t e k n o l o g i y a n g d i g u n a k a n d a l a m p e m b e n i h a n h a m p i r s e l u r u h n y a d i l a k u k a n s e c a r a a l ar ma i d i s( it o n a l ) d a n d a l a m p e m b e s a r a n m a y o r i t a s m e n g g u n a k a n k o l a m b a i k k o l a m t e m b o k ( s e b a g i a n b e s a r ) m a u p u n k o l a m t a n a h ( s e b a g i a n k e c i l ). 26 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE
37 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN LELE G a m b a r 4. 1 F o t o K o l a m P e m b e s a r a n I k a n L e l e d i K e c a m a t a n N g e m p a k, K a b u p a t e n S l e m a n 4. 6 K e n d a l a P r o d u k s i S a l a h s a t u k e n d a l a y a n g s e r i n g d i h a d a p i o l e h p e m b u d i d a y a i k a n l e l e a d a l a h s e r a n g a n h a m a d a n p e n y a k i t. K e r u g i a n a k i b a t h a m a b i a s a n y a t i d a k s e b e s a r s e r a n g a n p e n y a k i t. M e s k i p u n d e m i k i a n k e d u a -d u a n y a h a r u s m e n d a p a t p e r h a t i a n p e n u h, s e h i n g g a u s a h a b u d i d a y a t d a pb ae r h a s i l s e s u a i d e n g a n y a n g d i h a r a p k a n. P e n c e g a h a n m e r u p a k a n t i n d a k a n y a n g p a l i n g e f e k t i f d i b a n d i n g k a n d e n g a n p e n g o b a t a n. D e n g a n p a d a t p e n e b a r a n y a n g d e m i k i a n t i n g g i p a d a p e m b u d i d a y a y a n g i n t e n s i f, m a k a s e r a n g a n p e n y a k i t d a p a t t e r j a d i s e w a kw ta uk t u, b ah k a n s e c a r a e k s t r i m d a p a t d i k a t a k a n t i n g g a l m e n u n g g u w a k t u. M o n i t o r i n g y a n g k e t a t d a n k o n s i s t e n m e r u p a k a n l a n g k a h y a n g h a r u s d i k e r j a k a n d a l a m u s a h a b u d i d a y a y a n g m o d e r n. M o n i t o r i n g t i d a k h a n y a d i l a k u k a n p a d a i k a n y a n g d i b u d i d a y a k a n s a j a, t e t a p i j u g a t ear p h akd o n d i s i a i r n y a. K a l a u d i p e r h a t i k a n d e n g a n c e r m a t, s e b e l u m i k a n t e r k e n a p e n y a k i t m a k a a k a n m e n u n j u k k a n g e j a l a g e j a l a t e r l e b i h d a h u l u. G e gj ea jl a l a t e r s e b u t d i a n t a r a n y a a d a l a h n a f s u m a k a n y a n g b e r k u r a n g, g e r a k a n m e n j a d i l a m b a t, p e n g e l u a r a n l e n d i r y ra ln eg b ib he a n d a n p a d a s t a d i u m s e l a n j u t n y a a k a n t e r l i h a t p e r u b a h a n w a r n a, b a h k a n m u l a i a d a l u k a p a d a t u b u h n y a. S e m u a g e j a l a i n i d a p a t d i l i h a t s e c a r a v i s u a l. G e j a l a i n i s e b e n a r n y a t i d a k h a n y a t a m p a k p a d a i k a n n y a s a j a, t j u g a k o n d i s i a i r n y a. A i r k o l a m t a mep ba ik h lk e n t a l a t a u p e k a t, a k i b a t p e n g e l u a r a n l e n d i r y a n g b e r l e b i h a n. A p a b i l a m e l i h a t g e j a l a i n i, m a k a h a r u s s e g e r a d i l a k u k a n l a n g k a h p e n g o b a t a n s e b e l u m p e n y a k i t n y a m e n j a d i l e b i h p a r a h. P e n g o b a t a n y a n g l e b i h d i n i a k a n m e n g u r a n g i j u m l a h i k a n y a n g m a t i, b a h k a n a k a n m e n y e l a m a t k a n i k a n y a n g d i b u d i d a y a k a n. 27
0,8 9 0,9 4 1,2 4 7,1 6 %
P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) E M P I N G M E L I N J O P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) E M P I N G M E L I N J O B A N K I N D O N E S I A K A
Lebih terperinci1 0 0 m 2 BUDIDAYA PEMBESARAN IKAN NILA
P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) B U D I D A Y A P E M B E S A R A N I K A N N I L A P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) B U D I D A Y A P E M B E S A
Lebih terperinci5 S u k u B u n g a 1 5 %
P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) U S A H A A B O N I K A N P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) U S A H A A B O N I K A N B A N K I N D O N E S I A K A
Lebih terperinciUSAHA KONVEKSI PAKAIAN JADI
P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L S Y A R I A H ( P P U K -S Y A R I A H ) U S A H A K O N V E K S I P A K A I A N J A D I P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L S Y A R I A H (
Lebih terperinciUSAHA PENANGKAPAN IKAN PELAGIS DENGAN ALAT TANGKAP GILLNET
P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) P E N A N G K A P A N I K A N P E L A G I S D E N G A N A L A T T A N G K A P G I L L N E T P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L (
Lebih terperinciP r o f i l U s a h. a A s p e k P a s a r P e r m i n t a a n H a r g a...
P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L S Y A R I A H ( P P U K -S Y A R I A H ) I N D U S T R I S O H U N P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L S Y A R I A H ( P P U K -S Y A R I A H
Lebih terperinci1, 1 PENANGKAPAN IKAN DENGAN PURSE SEINE
P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) P E N A N G K A P A N I K A N D E N G A N P U R S E S E I N E P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) P E N A N G K A P A
Lebih terperinciA s p e k P a s a r P e r m i n t a a n... 9
P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L S Y A R I A H ( P P U K -S Y A R I A H ) U S A H A K E R U P U K I K A N P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L S Y A R I A H ( P P U K -S Y A R
Lebih terperinciUSAHA PEMBUATAN GULA AREN
P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) G U L A A R E N ( G u l a S e m u t d a n C e t a k ) P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) G U L A A R E N ( G u l a S
Lebih terperinciProgram Kerja TFPPED KBI Semarang 1
U P A Y A M E N G G E R A K K A N P E R E K O N O M I A N D A E R A H M E L A L U I F A S I L I T A S I P E R C E P A T A N P E M B E R D A Y A A N E K O N O M I D A E R A H ( F P P E D ) S E K T O R P
Lebih terperinci6 S u k u B u n g a 1 5 % 16,57 % 4,84 tahun PENGOLAHAN IKAN BERBASIS FISH JELLY PRODUCT
P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) P E N G O L A H A N I K A N B E R B A S I S F I S H J E L L Y P R O D U C T ( O T A K -O T A K d a n K A K I N A G A ) P O L A P E M B I A Y
Lebih terperinciUSAHA BUDIDAYA CABAI MERAH
P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L S Y A R I A H ( P P U K -S Y A R I A H ) U S A H A B U D I D A Y A C A B A I M E R A H P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L S Y A R I A H ( P
Lebih terperinci3 0 0 m 2 1, 7 FILLET IKAN
P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) F I L L E T I K A N P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) F I L L E T I K A N B A N K I N D O N E S I A K A T A P E N G
Lebih terperinciR p ,-
P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) F U R N I T U R E K A Y U P O L A P E M B I A Y A A N U S A H A K E C I L ( P P U K ) F U R N I T U R E K A Y U B A N K I N D O N E S I A K A
Lebih terperinciBAB VI KESIMPULAN DAN SARAN
59 BAB VI KESIMPULAN DAN SARAN 6.1. Kesimpulan Berdasarkan hasil data survai dan analisis yang dilakukan pada lahan parkir Rumah Sakit Umum Daerah RAA Soewondo Pati selama 3 hari dapat diambil kesimpulan
Lebih terperinciDAFTAR PENILAIAN PELAKSANAAN PEKERJAAN PEGAWAI NON AKADEMIK UKSW
Lampiran 1 : Daftar Penilaian Pelaksanaan Pekerjaan Pegawai Non Akademik - UKSW DAFTAR PENILAIAN PELAKSANAAN PEKERJAAN PEGAWAI NON AKADEMIK UKSW Waktu Penilaian : YANG DINILAI a. Nama b. NIP c. Pangkat,
Lebih terperinciPROGRAM STUDI Sl PGSD
KEMENTERIAN PENDfDIKAN NASIONAL R.I UNNERSIT AS TADULAKO PROGRAM STUDI Sl PGSD Semester I Kelas : A No Mata Kuliah SKS Dosen Pembina Hari Jam Ruang 1 Matematika Oasar 3 MR.13116 / AN.13115 Rabu 1300 15:30
Lebih terperinciEVALUASI KINERJA TRANSJAKARTA BUSWAY KORIDOR I RUTE (BLOK M-KOTA) Oleh : ANINDITO PERDANA ( )
EVALUASI KINERJA TRANSJAKARTA BUSWAY KORIDOR I RUTE (BLOK M-KOTA) Oleh : ANINDITO PERDANA (3105.100.056) DAFTAR ISI BAB I PENDAHULUAN BAB II TINJAUAN PUSTAKA BAB III METODOLOGI BAB IV DATA DAN PEMBAHASAN
Lebih terperinciRANCANGAN PERATURAN KEPALA BADAN PENGAWAS TENAGA NUKLIR NOMOR... TAHUN 2012 TENTANG TINGKAT KLIERENS
KEPALA BADAN PENGAWAS TENAGA NUKLIR REPUBLIK INDONESIA RANCANGAN PERATURAN KEPALA BADAN PENGAWAS TENAGA NUKLIR NOMOR... TAHUN 2012 TENTANG TINGKAT KLIERENS DENGAN RAHMAT TUHAN YANG MAHA ESA KEPALA BADAN
Lebih terperinciTUGAS AKHIR PERENCANAAN PERBAIKAN KALI BABON KOTA SEMARANG
PENDAHULUAN 1 BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang Semarang dibagi menjadi dua wilayah administratif yaitu wilayah Kota Semarang dan wilayah Kabupaten Semarang. Di Kota Semarang mengalir beberapa sungai
Lebih terperinciBAB VI KESIMPULAN DAN SARAN. Permasalahan yang sering terjadi di kawasan perkotaan adalah kurangnya
79 BAB VI KESIMPULAN DAN SARAN 6.1. Kesimpulan Permasalahan yang sering terjadi di kawasan perkotaan adalah kurangnya fasilitas parkir di luar badan jalan, baik berupa taman parkir atau gedung parkir sehingga
Lebih terperinciData Survey Kendaraan Yang Keluar Areal Parkir
LAMPIRAN E.2-1 Data Survey Kendaraan Yang Keluar Areal Parkir Lokasi Survey : Areal Parkir Bagian Depan Jenis Kendaraan : Sepeda Motor Hari/Tanggal : Senin, 10 Juli 2006 Surveyor : Heri Plat Kendaraan
Lebih terperinciBADAN PENGAWAS TENAGA NUKLIR REPUBLIK INDONESIA
BADAN PENGAWAS TENAGA NUKLIR REPUBLIK INDONESIA KEPUTUSAN KEPALA BADAN PENGAWAS TENAGA NUKLIR NOMOR : 02/Ka-BAPETEN/V-99 TENTANG BAKU TINGKAT RADIOAKTIVITAS DI LINGKUNGAN KEPALA BADAN PENGAWAS TENAGA NUKLIR,
Lebih terperinciBAB IV HASIL PENELITIAN. dalam penelitian ini ada dua kelas sampel yaitu kelas VIIA (kelas
BAB IV HASIL PENELITIAN A. Deskripsi Data Penelitian ini dilaksanakan di kelas VII MTs An-Nur Palangka Raya, dalam penelitian ini ada dua kelas sampel yaitu kelas VIIA (kelas eksperimen) dengan jumlah
Lebih terperinciDAFTAR SISA PANJAR YANG TELAH DIKEMBALIKAN KEPADA PENGGUGAT/PEMOHON BULAN JANUARI TAHUN 2012 OLEH PENGADILAN AGAMA LEBONG
BULAN JANUARI TAHUN 2012 OLEH PENGADILAN AGAMA LEBONG Mengetahui, Lebong, 31 Januari 2012 BULAN FEBRUARITAHUN 2012 OLEH PENGADILAN AGAMA LEBONG 1. 0001/Pdt.G/2012/PA.Lbg RA Bin N X RPW BINTI SU Rp. 690.000,-
Lebih terperinciDENGAN RAHMAT TUHAN YANG MAHA ESA KEPALA BADAN PENGAWAS TENAGA NUKLIR,
PERATURAN KEPALA BADAN PENGAWAS TENAGA NUKLIR NOMOR 7 TAHUN 2017 TENTANG PERUBAHAN ATAS PERATURAN KEPALA BADAN PENGAWAS TENAGA NUKLIR NOMOR 7 TAHUN 2013 TENTANG NILAI BATAS RADIOAKTIVITAS LINGKUNGAN DENGAN
Lebih terperinciHUBUNGAN TINGKAT PENDIDIKAN DAN PENGETAHUAN IBU TENTANG GARAM BERYODIUM DENGAN PEMILIHAN GARAM DI KELURAHAN BANARAN KECAMATAN BOYOLALI
HUBUNGAN TINGKAT PENDIDIKAN DAN PENGETAHUAN IBU TENTANG GARAM BERYODIUM DENGAN PEMILIHAN GARAM DI KELURAHAN BANARAN KECAMATAN BOYOLALI KARYA TULIS ILMIAH Diajukan Sebagai Salah Satu Syarat Untuk Menyelesaikan
Lebih terperinciTriwulan I Kajian Ekonomi Regional Jakarta
K a j i a n E k o n o m i R e g i o n a l J a k a r t a T r i w u l a n 2I 1 Triwulan I 21 K a t a P e n g a n t a r M e m a s u k i t a h u n 2 1, k i n e r j a p e r e k o n o m i a n w i l a y a h P
Lebih terperinciDAFTAR RIWAYAT HIDUP. : Betsy Yosia Nadeak. Tempat/ Tanggal Lahir : Pematangsiantar, 28 Juli : Jln. Melanthon Siregar, Pematangsiantar
Lampiran 1 DAFTAR RIWAYAT HIDUP Nama : Betsy Yosia Nadeak Tempat/ Tanggal Lahir : Pematangsiantar, 28 Juli 1994 Agama Alamat Alamat Email : Katolik : Jln. Melanthon Siregar, Pematangsiantar : nadeak.betsy@gmail.com
Lebih terperinciLAMPIRAN 1 PROFIL SEKOLAH SMK X KABUPATEN INDRAMAYU. dan sistem pendidikan nasional, bertujuan : mengembangkan sikap professional
LAMPIRAN LAMPIRAN 1 1.1 Profil Sekolah PROFIL SEKOLAH SMK X KABUPATEN INDRAMAYU I. Tujuan SMK Sekolah menengah kejuruan merupakan bagian dari pendidikan menengah dan sistem pendidikan nasional, bertujuan
Lebih terperinciBAB III METODOLOGI PENELITIAN
20 BAB III METODOLOGI PENELITIAN A. Metode Penelitian Metode dapat diartikan sebagai cara atau prosedur yang harus ditempuh untuk menjawab masalah penelitian mulai dari perencanaan, pelaksanaan, dan pengambilan
Lebih terperinciUNIVERSITAS SYIAH KUALA FAKULTAS HUKUM DARUSSALAM, BANDA ACEH Telp: (0651) , (0651) , Fax: (0651)
UNIVERSITAS SYIAH KUALA FAKULTAS HUKUM DARUSSALAM, BANDA ACEH Telp: (0651) 7410304, (0651) 7552295, Fax: (0651) 7552295 - www.law.unsyiah.ac.id JADWAL KULIAH SEMESTER GENAP 2015/2016 HARI JAM PUKUL MATA
Lebih terperinciLAMPIRAN 2 TABULASI DATA RESPONDEN
TABULASI DATA RESPONDEN 1 Lampiran 2 Tabulasi Data Responden Data Responden Siswa Kelas X IIS SMA Negeri Bandung No. Hasil Jenis Sekolah Subjek Resp Belajar (Y) Kelamin Usia 1 SMAN 13 Bandung AA 60 P 14
Lebih terperinci1. Tentukan Elektron Valensi dari : 100 Fm, 91 Pa, 81 Ti 2. Tentukan Periode dan golongan dari unsur : 72 Hf, 82 Pb, 92 U 3. Bagaimana ikatan Kimia
1. Tentukan Elektron Valensi dari : 72 Hf, 82 Pb, 92 U 2. Tentukan Periode dan golongan dari unsur : 100 Fm, 91 Pa, 81 Ti 3. Bagaimana ikatan Kimia yang terjadi antara unsur : K dan Se, Rb dan Br, Fr dan
Lebih terperinciTabel berikut ini memuat beberapa contoh unsure dengan jumlah atom pembentuknya. Tabel 5.1 Beberapa nama unsure dan jumlah atom pembentuknya
Klasifikasi Zat A. Unsur, Senyawa dan Campuran Jika kita memanaskan gula pasir setengah sendok makan di tas lampu bunsen, maka gula akan mencair. Cairan ini akan terasa manis karena sifat gula terasa manis.
Lebih terperinciJabatan : Kepala Biro Pemerintahan Setda Provinsi Bali. Jabatan : Plt. Direktur Jenderal Bina Administrasi Kewilayahan. Jakarta, Februari 2016
KMTRA DALAM R RPUBLK DOSA PRAA KRA TAHU 201 BRO PMRTAHA SKRTARAT DARAH PROVS BAL Dalam ranka mewujudkan manajemen pemerintahan yan efektif, transparan, dan akuntabel serta berrientasi pada hasil, kami
Lebih terperinciBUPATI PURWOREJO P E R A T U R A N BUPATI P U R W O R E J O. N O M O R : 1 8 T A H U N 2006 T E N T A N G
SALINAN 1 BUPATI PURWOREJO P E R A T U R A N BUPATI P U R W O R E J O. N O M O R : 1 8 T A H U N 2006 T E N T A N G K O D E D A N D A T A W I L A Y A H A D M I N I S T R A SI P E M E R I N T A H A N K
Lebih terperinciMEMB EK ALI DIR I S EJAK DINI DENG AN K EWIR AUS AHAAN Disampaikan dalam pelatihan Kewirausahaan Akademi Komunikasi Radio dan Televisi (AKOMRTV)
MEMB EK ALI DIR I S EJAK DINI DENG AN K EWIR AUS AHAAN Disampaikan dalam pelatihan Kewirausahaan Akademi Komunikasi Radio dan Televisi (AKOMRTV) O le h : A r is B. S e t y a w a n P r o g r a m D I II
Lebih terperinciPDF created with FinePrint pdffactory trial version YUK BELAJAR NIHONGO
1 YUK BELAJAR NIHONGO PENGANTAR Saat ini sedang bekerja di sebuah perusahaan Jepang? Atau barangkali sedang kuliah jurusan Bahasa Jepang, atau suatu saat anda ingin pergi ke Jepang baik untuk belajar atau
Lebih terperinciNIP : : PPDS THT FK-USU (Asisten Ahli) : Ilmu Kesehatan THT, Bedah Kepala dan Leher
Personalia Penelitian 1. Peneliti Utama Nama : dr. Balqhis Nora NIP : 19780122 200502 2 001 Gol/Pangkat Jabatan Fakultas Perguruan Tinggi Bidang Keahlian Waktu Disediakan : III-c/ Penata : PPDS THT FK-USU
Lebih terperinciTINGKAT PERGURUAN TINGGI 2017 (ONMIPA-PT) SUB KIMIA FISIK. 16 Mei Waktu : 120menit
OLIMPIADE NASIONAL MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN ALAM TINGKAT PERGURUAN TINGGI 2017 (ONMIPA-PT) BIDANG KIMIA SUB KIMIA FISIK 16 Mei 2017 Waktu : 120menit Petunjuk Pengerjaan H 1. Tes ini terdiri atas
Lebih terperinciK A B U P A T E N B A D U N G
L A P O R A N K I N E R J A I N S T A N S I P E M E R I N T A H ( L K j I P ) D I N A S P A R I W I S A T A K A B U P A T E N B A D U N G 2 0 1 4 K A T A P E N G A N T A R O m S w a s t y a s t u P u j
Lebih terperinciBAB III GAMBARAN UMUM OBJEK PRAKTIK KERJA LAPANGAN. 3.1 Gambaran Singkat Badan Perencanaan dan Pembangunan Daerah
BAB III GAMBARAN UMUM OBJEK PRAKTIK KERJA LAPANGAN 3.1 Gambaran Singkat Badan Perencanaan dan Pembangunan Daerah (BAPPEDA) Provinsi Jawa Barat Instansi / suatu badan yang menangani pembangunan daerah provinsi
Lebih terperinciBAB VI KESIMPULAN DAN SARAN
BAB VI KESIMPULAN DAN SARAN 6.1. Kesimpulan Berdasarkan data hasil survai dan analisis yang dilakukan pada lahan parkir Pasar Sepinggan, Kota Balikpapan, Kalimantan Timur selama 3 hari diperoleh kesimpulan
Lebih terperinciStandar audit Sa 550. pihak Berelasi
Standar audit Sa 550 pihak Berelasi p er us it at at ud ek ep rp ek ed er ep eh up ep et rr ek ob ed om at ad ep rp ek ed er ep eh u i i Standar Audit Standar audit 550 pihak BErElaSi (Berlaku efektif
Lebih terperinciDAFTAR ISI HALAMAN SAMPUL...
DAFTAR ISI HALAMAN SAMPUL... HALAMAN JUDUL... HALAMAN PERSETUJUAN... LEMBAR PERSETUJUAN PENGESAHAN HALAMAN PERNYATAAN KEASLIAN.. PRAKATA.. ABSTRAK.. DAFTAR ISI... DAFTAR TABEL... DAFTAR GAMBAR.. DAFTAR
Lebih terperinciJenis pengujian atau sifat-sifat yang diukur
LAMPIRAN SERTIFIKAT AKREDITASI LABORATORIUM NO. LP-192-IDN Nama Laboratorium : Balai Besar Penelitian dan Pengembangan Sumberdaya Lahan Pertanian Fisika/kimia Tanah Tekstur 3 fraksi IK Tanah 5.4.4-1 (gravimetri)
Lebih terperinciUJIAN I - KIMIA DASAR I A (KI1111)
KIMIA TAHAP PERSIAPAN BERSAMA Departemen Kimia, Fakultas MIPA Institut Teknologi Bandung E-mail: first-year@chem.itb.ac.id UJIAN I - KIMIA DASAR I A (KI1111) http://courses.chem.itb.ac.id/ki1111/ 20 Oktober
Lebih terperinciD e skrip to r K u a lifik a si M a g ister S a in s/s 2 (L e v el 7 )
m a sy a ra k a t M e n g h a rm o n ik a n sa in s (ilm u p e n g eta h u a n d a n te k n o lo g i k e d o k te ra n h e w a n ), re g u la si (le g is la s i v ete rin e r d a n siste m k e se h ata
Lebih terperinci'4Z >= 9 M e m ilik i ke m a m p u a n d a la m "tra n sa k s i th e ra p e u tik ", @ '$ m e la k u k a n a n a m n e st^ re k a m m e d ik, p e rsetu ju a n,* tin d a k a n m e d ik {info rm e d co n
Lebih terperinciBAB IV VEKTOR. Latihan Kompetensi Siswa 1. c Q. R a 8. E. 0. A. Evaluasi Pengertian atau Ingatan. 1. C. PR 2. D. 2QR 3. E B.
B IV VEKTOR E C Q P Lhn Koeens Ssw A Els Pengern Ingn A AP BQ CR R B C PR D QR E BC CD DA AA AA D E CD BA DC CD BA B BF B OB CE EB BC BC A O geser Jd CE EB BC OB A D B C BC OB B Els Pehn dn Pengsn Mer
Lebih terperinciBAB V. maka secar a garis besar hasil analisis dapat disimpulkan sebagai berikut: dalam kategori baik dengan sko r 3,70
BAB V PENUTUP A K D h bh c f, c b h b b: 1 ) P bj bb y h bj w Sc c y w h b b: b SMA N 5 K bj bj bb y b 3,70 b K h bj bj bb y h y 3 : 1) A K f P f w - jwb y h w 75% y b 85% 2) A P P w - jwb y h w 75% y
Lebih terperinciLEMBAR PERMOHONAN KESEDIAAN MENJADI RESPONDEN. Dalam rangka menyelesaikan studi D3 Gizi di Universitas Muhammadiyah
Lampiran 1 Lampiran 2 Lampiran 3 LEMBAR PERMOHONAN KESEDIAAN MENJADI RESPONDEN Dalam rangka menyelesaikan studi D3 Gizi di Universitas Muhammadiyah Surakarta, saya Wahyu Widyawati (J300130034) mengadakan
Lebih terperinciLEMBAR PERMOHONAN KESEDIAAN MENJADI RESPONDEN
Lampiran 1. LEMBAR PERMOHONAN KESEDIAAN MENJADI RESPONDEN Dalam rangka menyelesaikan studi S1 Gizi di universitas Muhammadiyah Surakarta, saya, Rizqia Nuranitha (J310080019) mengadakan penelitian yang
Lebih terperinciA. C O B O L R e se rv e d W o rd s
P e m rop a m rja n T e rstru lctu r 1 (C O B O L ) A. C O B O L R e se rv e d W o rd s R ese rv ed W o rd s, m e ry p a fc a rn :: - k ata y a n g te la h d id e fin is ik a n - y a n g m e m ilik i art!
Lebih terperinciBAB IV HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN
BAB IV HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN A. Hasil Penelitian 1. Penyajian Data Penelitian Penelitian ini dilakukan di MTs N Kanigoro Kras Kediri dengan mengambil populasi seluruh siswa kelas VII. Sedangkan
Lebih terperinciKETERBUKAAN INFORMASI PUBLIK Norma dan Implementasi
KETERBUKAAN INFORMASI PUBLIK Norma dan Implementasi Alamsyah Saragih saragihalamsyah@gmail.com Jogjakarta, 18 Oktober 2013 PERSPEKTIF HAK ATAS INFORMASI Merupakan Hak Asasi Manusia yang bersifat negatif
Lebih terperinciP R O G R A M K ER J A T A H U N A N TIM P EN G G ER A K P K K D E SA P R IN G G O W IR A W A N TA H U N 2011
P R O G R A M K ER J A T A H U N A N TIM P EN G G ER A K P K K D E SA P R IN G G O W IR A W A N TA H U N 2011 P O K JA IV NO B ID G PR O GR A M T U JU SA SA R K EG IATA N D A K ET 1 2 3 4 5 6 7 8 1 K E
Lebih terperinciOLIMPIADE NASIONAL MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN ALAM TINGKAT PERGURUAN TINGGI (ONMIPA-PT) Bidang Kimia Sub bidang Kimia Anorganik
OLIMPIADE NASIONAL MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN ALAM TINGKAT PERGURUAN TINGGI (ONMIPA-PT) 2017 Bidang Kimia Sub bidang Kimia Anorganik 16 Mei 2017 Waktu : 120 menit Petunjuk Pengerjaan 1. Tes ini berlangsung
Lebih terperinciBAB 5 HASIL DAN PEMBAHASAN DESAIN. Secara keseluruhan desain yang diterapkan dalam perancangan ulang kemasan produk
BAB 5 HASIL DAN PEMBAHASAN DESAIN Secara keseluruhan desain yang diterapkan dalam perancangan ulang kemasan produk enye-enye Ny. Ing ini menggunakan elemen-elemen desain yang dapat mendukung tone and manner
Lebih terperinci- 1 - DENGAN RAHMAT TUHAN YANG MAHA ESA KEPALA LEMBAGA SANDI NEGARA,
- 1 - PERATURAN KEPALA LEMBAGA SANDI NEGARA NOMOR 14 TAHUN 2016 TENTANG PERUBAHAN ATAS PERATURAN KEPALA LEMBAGA SANDI NEGARA NOMOR OT.001/PERKA.122/2007 TENTANG ORGANISASI DAN TATA KERJA LEMBAGA SANDI
Lebih terperinciBERITA ACARA PENJELASAN PEKERJAAN (AANWIJZING)
PANITIA PENGADAAN BARANG/JASA ANGGARAN PENDAPATAN DAN BELANJA DAERAH BADAN KESATUAN BANGSA, POLITIK DAN PERLINDUNGAN MASYARAKAT PROVINSI SUMATERA UTARA T.A. 03 BERITA ACARA PENJELASAN PEKERJAAN (AANWIJZING)
Lebih terperinciNASKAH PENJELASAN KEPADA SUBYEK PENELITIAN. Pendidikan Dokter Spesialis Kulit di Departemen Ilmu Kesehatan Kulit dan
Lampiran 1 NASKAH PENJELASAN KEPADA SUBYEK PENELITIAN Selamat pagi/siang. Saya adalah dr. Juliyanti Saat ini saya sedang menjalani Program Pendidikan Dokter Spesialis Kulit di Departemen Ilmu Kesehatan
Lebih terperinci*Upacara satu bulan sekali, setiap Senin kedua pukul WIB
Kelas I A 07.20-07.55 Agama - TT S. Rupa - EK Pramuka - VB Matematika - TS 07.55-08.30 Agama - TT S. Rupa - EK Pramuka - VB B. Mandarin - JZ Matematika - TS 08.30-09.05 B. Inggris - PP S. Musik - MN Olahraga
Lebih terperinciRUANG AREA PARKIR LGM KHUSUS KENDARAAN RODA 4 (EMPAT)
LAMPIRAN RUANG AREA PARKIR LGM KHUSUS KENDARAAN RODA 4 (EMPAT) RAMBU BATAS KETINGGIAN DI PINTU MASUK KE AREA PARKIR LANTAI BASEMENT LGM KHUSUS KENDARAAN RODA 4 (EMPAT) MESIN KARCIS DI PINTU MASUK KE AREA
Lebih terperinciLAMPlRAN PERATURAN PEMERINTAH REPUBLIK INDONESIA NOMOR 58 TAHUN 2015 TENTANG KESELAMATAN RADIASI DAN KEAMANAN DALAM
LAMPlRAN II ES PERATURAN PEMERINTAH REPUBLIK INDONESIA NOMOR 58 TAHUN 2015 TENTANG KESELAMATAN RADIASI DAN KEAMANAN DALAM PENGANGKUTAN ZAT RADIOAKTIF NILAI DASAR RADIONUKLIDA Aktinium (89) (nom or atom)
Lebih terperinciLEMBARAN DAERAH KABUPATEN CIREBON NOMOR 88 TAHUN 2005 SERI B.6 PERATURAN DAERAH KABUPATEN CIREBON NOMOR 18 TAHUN 2005 TENTANG
LEMBARAN DAERAH KABUPATEN CIREBON NOMOR 88 TAHUN 2005 SERI B.6 PERATURAN DAERAH KABUPATEN CIREBON NOMOR 18 TAHUN 2005 TENTANG PERUBAHAN ATAS PERATURAN DAERAH KABUPATEN DT II CIREBON NOMOR 14 TAHUN 1996
Lebih terperinciIII. BAHAN DAN METODE
9 III. BAHAN DAN METODE 3.1. Waktu dan Tempat Penelitian ini dilakukan di Kebun Percobaan PG Djatiroto, PTPN XI, Kabupaten Lumajang, Jawa Timur (Lampiran 1), Laboratorium ICBB, Laboratorium Bioteknologi
Lebih terperinciKEMENTERIAN KEUANGAN REPUBLIK INDONESIA DIREKTORAT JENDERAL PERBENDAHARAAN
KEMENTERIAN KEUANGAN REPUBLIK INDONESIA DIREKTORAT JENDERAL PERBENDAHARAAN Yth. (Daftar terlampir) SURAT EDARAN Nomor SE- X /PB/217 TENTANG BATAS MAKSIMUM PENAIRAN DANA DAFTAR ISIAN PELAKSANAAN ANGGARAN
Lebih terperinciSOAL-JAWAB MATEMATIKA PEMINATAN DIMENSI TIGA. Sebuah kubus ABCD.EFGH memiliki panjang rusuk 4 cm. P adalah titik tengah CD. Tentukan panjang EP!
SOAL-JAWAB MATEMATIKA PEMINATAN DIMENSI TIGA Soal Sebuah kubus ABCD.EFGH memiliki panjang rusuk 4 cm. P adalah titik tengah CD. Tentukan panjang EP! Lihat gambar! Panjang EP didapat dengan rumus Pythagoras
Lebih terperinciJadwal Tutorial dan Praktikum Semester Ganjil 2016/2017
Jadwal Tutorial dan Semester Ganjil 2016/2017 Hari Fisika Dasar F B B Teknik Elektro I (HMR) (HMR) Fisika Dasar F (HN) (2707) (HN) (2707) (HMR) Tutorial Pengantar Teknologi Informasi-Algoritma (MS) Tutorial
Lebih terperinciANALISA SOAL PELUANG PADA UJIAN NASIONAL MATEMATIKA SMP/MTs TAHUN PELAJARAN 2011/2012 Oleh Dra Theresia Widyantini, MSi
ANALISA SOAL PELUANG PADA UJIAN NASIONAL MATEMATIKA SMP/MTs TAHUN PELAJARAN 2011/2012 Oleh Dra Theresia Widyantini, MSi Berdasarkan Peraturan BSNP Nomor: 0013/P/BSNP/XII/2011 tentang Kisi-kisi Ujian Nasional
Lebih terperinciDAFTAR RIWAYAT HIDUP
DAFTAR RIWAYAT HIDUP Data Pribadi Nama Lengkap Jenis Kelamin Tempat Tanggal Lahir Warga Negara Status Agama Alamat Mobile E-mail : CARINA SHELIA : Perempuan : Medan, 08 April 1993 : Indonesia : Belum Menikah
Lebih terperinciLAMPIRAN 1 KUESIONER PENELITIAN
LAMPIRAN 1 KUESIONER PENELITIAN No Nama Jenis Kelamin Umur Pendidikan Suku Status Perkawinan Alamat Pekerjaan Penyakit medis penyerta Skor MMSE Skor GDS : : : Laki-laki / Perempuan : tahun : SD / SLTP
Lebih terperinciBAB IV KORELASI NILAI SYAHADAH BTQ DENGAN KOMPETENSI BACA TULIS ALQURAN MAHASISWA REGULER TARBIYAH PAI ANGKATAN 2010
50 BAB IV KORELASI NILAI SYAHADAH BTQ DENGAN KOMPETENSI BACA TULIS ALQURAN MAHASISWA REGULER TARBIYAH PAI ANGKATAN 2010 Setelah data dari kedua variabel yaitu nilai syahadah BTQ (variabel X) dan kompetensi
Lebih terperinciLampiran 1. Medan, Januari 2012 Hormat Saya, dr. Dessy Mawar Zalia. Universitas Sumatera Utara
Lampiran 1 LEMBAR PENJELASAN UNTUK PENELITIAN GAMBARAN GEJALA KECEMASAN DAN DEPRESI PADA PASIEN PENYAKIT PARU OBSTRUKTIF KRONIK (PPOK) DI SMF PULMONOLOGI DAN ILMU KEDOKTERAN RESPIRASI RSUP H. ADAM MALIK
Lebih terperincis\ fr Eni fzto v3z t ei* Et\^ fr 6 6-E iep EI :EeBEs eee **c 1Eg r: HH* E3s , E eeee =*s ehe *ts *EE9E5 d. xo 9<E =E tr6 2<fi {vr :..
P b Q b 0 4. u 1.. xe 9< B r ee ** ( uy 3 H A3 HH* 3 P 3 r; 3 / * r.9< ^O ; u; 9 Oru B: ; :. T ' ' ^\n \^ r \ r. (. (5? n _$ 9 y.,. u,. r :.. 9 x p O (5..., e Q *95 0 ^ { u 1 1e. x 9< r eh * U, \ {R e*
Lebih terperinciLEMBARAN PENJELASAN KEPADA CALON SUBJEK PENELITIAN. Selamat pagi Bapak/Ibu Yth, Universitas Sumatera Utara
LEMBARAN PENJELASAN KEPADA CALON SUBJEK PENELITIAN Selamat pagi Bapak/Ibu Yth, 92 Saya dr. Nova Lolika Silitonga,saat ini menjalani pendidikan spesialis saraf di FK USU dan sedang melakukan penelitian
Lebih terperinciP U T U S A N. N o m o r / P d t. G / / P A. P a s B I S M I L L A H I R R A H M A N I R R A H I M
P U T U S A N N o m o r 1 7 1 1 / P d t. G / 2 0 1 5 / P A. P a s B I S M I L L A H I R R A H M A N I R R A H I M D E M I K E A D I L A N B E R D A S A R K A N K E T U H A N A N Y A N G M A H A E S A P
Lebih terperinciDeskripsi karya Komposisi MARS PT KERETA API INDONESIA (KAI)
Deskripsi karya Kmpsisi MARS PT KRTA API INDONSIA (KAI) Karya : Heni Kusumawati (heni_kusumawati@uny.ac.id) NIP : 19671126 199203 2 001 Latar Belakang Penciptaan Memperingati hari ulang tahun ke-66 PT
Lebih terperinciTES AWAL II KIMIA DASAR II (KI-112)
TES AWAL II KIMIA DASAR II (KI112) NAMA : Tanda Tangan N I M : JURUSAN :... BERBAGAI DATA. Tetapan gas R = 0,082 L atm mol 1 K 1 = 1,987 kal mol 1 K 1 = 8,314 J mol 1 K 1 Tetapan Avogadro = 6,023 x 10
Lebih terperinciPerum TASBI Blok SS No.30, Medan.
LAMPIRAN 1 DAFTAR RIWAYAT HIDUP Curriculum Vitae Nama NIM Alamat Nomor Telpon Email Jenis kelamin Tempat/ Tanggal lahir Warganegara Agama Status Pendidikan Riwayat Organisasi Michael Andrianus 120100362
Lebih terperinciSifat-Sifat Umum Unsur Dra. Sri Wardhani, M.Si. Jurusan Kimia, Fakultas Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam Universitas Brawijaya
Sifat-Sifat Umum Unsur Dra. Sri Wardhani, M.Si. Jurusan Kimia, Fakultas Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam Universitas Brawijaya Pada akhir abad 18 dan awal abad 19 beberapa unsur telah ditemukan dan
Lebih terperinciPengukuran Kinerja Kegiatan (PKK) Tahun... K e g i a t a n Presentase Program Uraian Indikator Satuan Target Realisasi Target
Lampiran I Peraturan Menteri Pertahanan Nomor : Tanggal : A. Fo r ma t P KK Pengukuran Kinerja Kegiatan (PKK) Tahun... Ke sa t u a n : K e g i a t a n Presentase Program Pencapaian Ke t. Uraian Indikator
Lebih terperinciLampiran 1 Strategi kampanye Earth Hour Indonesia
59 Lampiran 1 Strategi kampanye Earth Hour Indonesia 2012-2014 Sumber: WWF-Indonesia 2012 (http://www.earthhour.wwf.or.id/tentang) Lampiran 2 Dokumentasi kegiatan Earth Hour Indonesia 2012 Sumber: WWF-Indonesia
Lebih terperinciLAMPIRAN I PERATURAN BUPATI SLEMAN NOMOR TAHUN 2016 TENTANG RENCANA KERJA PEMERINTAH DAERAH TAHUN 2017 BAB I PENDAHULUAN. 1.1.
LAMPIRAN I PERATURAN BUPATI SLEMAN NOMOR TAHUN 2016 TENTANG RENCANA KERJA PEMERINTAH DAERAH TAHUN 2017 RENCANA KERJA PEMERINTAH DAERAH TAHUN 2017 BAB I PENDAHULUAN 1.1. Latar Belakang Rencana Kerja Pemerintah
Lebih terperinciA.LAMPIRAN SKALA PENELITIAN
A.LAMPIRAN SKALA PENELITIAN 55 RAHASIA SKALA PENELITIAN FAKULTAS PSIKOLOGI UNIVERSITAS SUMATERA UTARA 2016 56 KATA PENGANTAR Dengan hormat, Dalam rangka memenuhi persyaratan untuk menyelesaikan pendidikan
Lebih terperinciUJIAN I - KIMIA DASAR I A (KI1111)
KIMIA TAHAP PERSIAPAN BERSAMA Departemen Kimia, Fakultas MIPA Institut Teknologi Bandung E-mail: first-year@chem.itb.ac.id UJIAN I - KIMIA DASAR I A (KI1111) http://courses.chem.itb.ac.id/ki1111/ 22 Oktober
Lebih terperinciBAB VI KESIMPULAN DAN SARAN. kesimpulan yang didapatkan adalah sebagai berikut: 2. Perbandingan faktor-faktor kepuasan penumpang angkutan antarkota
BAB VI KESIMPULAN DAN SARAN 6.1. Kesimpulan Berdasarkan hasil analisis dan pembahasan yang telah dilakukan, kesimpulan yang didapatkan adalah sebagai berikut: 1. Secara umum pengguna angkutan umum antarkota
Lebih terperinciINSTRUMEN VALIDITAS DAN RELIABILITAS
INSTRUMEN VALIDITAS DAN RELIABILITAS 79 80 UJI VALIDITAS ANGKET Data diri Nama Lengkap : Sekolah : Kelas : Petunjuk pengisian! Di bawah ini terdapat sejumlah pernyataan tentang cara-cara yang kamu gunakan
Lebih terperinci4 E 6? E 2988*e8. e * +es $ st. ,5 ^ Sl El. E $' Cg3ss il? fa E d-.$.el. o g *l= E ie titsl. B"HF-A x 5 HC 9. H ; sef. f I F E.
P G c e cl & 11 3 il il & ] u ) ] 4.' \l 1 1 \ { e i \ f l C,) 1 l ( (,) q { \'D c1 Tl 8 g *l l?). ( x \ fi Y &Ē. 38 \l l S e ili,5 ^ Sl l 3 R f.$.l ie i $' Cg3 il?.;x \l e * +e$ 4 6? 2988*e8 ; ci cci+b..2
Lebih terperinciQ = 0.2785 x C x D 2,63 x S 0.54 Q = 0.2785 x C x D 2,63 x ( H/ L) 0.54 10 6 Q = 0.2785 x 120 x (79.2) 2,63 x ( (40/3.500)x100) 0.54 10 6 D = [ 3.59 x 10 6 x Q ] 0.38 C x S 0.54 Q = 0.2785 x C x D 2,63
Lebih terperinciPERATURAN WALIKOTA MALANG NOMOR 24 TAHUN TENTANG HARGA SATUAN POKOK KEGIATAN PEMERINTAH KOTA MALANG TAHUN ANGGARAN 201 3
SALINAN NOMOR 24, 201 2 PERATURAN WALIKOTA MALANG NOMOR 24 TAHUN 201 2 TENTANG HARGA SATUAN POKOK KEGIATAN PEMERINTAH KOTA MALANG TAHUN ANGGARAN 201 3 DENGAN RAHMAT TUHAN YANG MAHA ESA WALIKOTA MALANG,
Lebih terperinciPERATURAN DAERAH KOTA MALANG NOMOR 7 TAHUN 2014 TENTANG RENCANA PEMBANGUNAN JANGKA MENENGAH DAERAH KOTA MALANG TAHUN
SALINAN NOMOR 1 4/2014 PERATURAN DAERAH KOTA MALANG NOMOR 7 TAHUN 2014 TENTANG RENCANA PEMBANGUNAN JANGKA MENENGAH DAERAH KOTA MALANG TAHUN 2013-2018 DENGAN RAHMAT TUHAN YANG MAHA ESA WALIKOTA MALANG,
Lebih terperinciKEMENTERIAN KEUANGAN REPUBLIK INDONESIA DIREKTORAT JENDERAL PERIMBANGAN KEUANGAN DIREKTORAT DANA PERIM BANGAN
KEMENTERIAN KEUANGAN REPUBLIK INDONESIA DIREKTORAT JENDERAL PERIMBANGAN KEUANGAN DIREKTORAT DANA PERIM BANGAN Gedung Radius PrawiroLt. 7 Jalan Dr.Wahidin No. 1, Jakarta 10710, Kotak Pos 21 Telepon (021)3847225
Lebih terperinciLampiran 1 Peta Desa Ciaruteun Ilir
LAMPIRAN 61 62 Lampiran 1 Peta Desa Ciaruteun Ilir 63 Lampiran 2 Kuesioner Penelitiann KUESIONER ANALISIS HUBUNGAN ANTARA SIKAP TERHADAP IMPLEMENTASI OTONOMI DAERAH DENGAN KEPUASA AN MASYARAKAT DESA CIARUTEUN
Lebih terperinciPEMERINTAH KABUPATEN BULELENG PROVINSI BALI
LAPORAN STATUS LINGKUNGAN HIDUP DAERAH KABUPATEN BULELENG TAHUN 2010 PEMERINTAH KABUPATEN BULELENG PROVINSI BALI Buku Laporan Status Lingkungan Hidup Kabupaten Buleleng 2010 I - 1 BUPATI BULELENG KATA
Lebih terperinciPERATURAN WALIKOTA MALANG NOMOR 24 TAHUN 2013 TENTANG TARIP ANGKUTAN DENGAN RAHMAT TUHAN YANG MAHA ESA WALIKOTA MALANG,
SALINAN NOMOR 24, 2013 PERATURAN WALIKOTA MALANG NOMOR 24 TAHUN 2013 TENTANG TARIP ANGKUTAN DENGAN RAHMAT TUHAN YANG MAHA ESA WALIKOTA MALANG, Menimbang : a. ba h wa den ga n a da n ya kenaikan h a rga
Lebih terperinciPENGEMBANGAN MODUL MATA KULIAH ALGORITMA DAN PEMROGRAMAN (PEMROGRAMAN C++)
PENGEMBANGAN MODUL MATA KULIAH ALGORITMA DAN PEMROGRAMAN (PEMROGRAMAN C++) Ria Amalia, Eric Dwi Putra IKIP PGRI Jember Email: 87ria.amalia@gmail.com, ric_chaenk@yahoo.co.id Abstrak: Makalah ini memaparkan
Lebih terperinciTwo Square Cipher I. PENDAHULUAN
Two Square Cipher Risalah Widjayanti - 13509028 Program Studi Teknik Informatika Sekolah Teknik Elektro dan Informatika Institut Teknologi Bandung, Jl. Ganesha 10 Bandung 40132, Indonesia 13509028@std.stei.itb.ac.id
Lebih terperinci