Nota Kuliah 7 BBM3202
Pengenalan Analisis sempadan ini penting kerana analisis yang hanya bergantung pada lingkungan segmen sahaja tidak dapat menjelaskan semua proses fonologi. Misalnya: /dia/ [di.ja] /di+ambil/ [di. am.bel] Contoh di atas menunjukkan lingkungan segmen yang sama tetapi sempadan yang berbeza melaksanakan rumus fonologi yang berbeza. 2
Sempadan dalam Fonologi Kaedah yang digunakan bagi menentukan jenis sempadan di dalam kata terbitan biasanya berdasarkan maklumat morfologi dan sintaksis. Antaranya ialah sempadan awalan, sempadan akhiran, sempadan kata, sempadan frasa, dan sempadan ayat. Sempadan biasanya tidak mempunyai manifestasi fonetik tetapi dapat dikesan melalui manifestasi fonologi akibat perubahan yang berlaku pada segmen. 3
Sempadan dalam Fonologi (Samb.) Rumus fonologi paling banyak berlaku pada peringkat perkataan. Biasanya rumus fonologi yang berlaku dalam kata tunggal berlaku juga dalam kata terbitan. Misalnya, rumus penyisipan geluncuran (PG). Contoh perkataan: Kata Tunggal Kata Terbitan /buah/ [bu.wah] /ganggu-an/ [ga.gu.wan] /tiap/ [ti.jap] /lari-an/ [la.ri.jan] Lambang (-) menunjukkan sempadan akhiran. 4
Sempadan dalam Fonologi (Samb.) Rumus Penyisipan Geluncuran (PG) Formula j / i V w u Formal -kons. / +sil. [+sil.] -sil. +ting +ting. bel. bel. Rumus di atas bermaksud [j] disisipkan di antara rangkap vokal yang bermula dengan /i/, dan [w] di antara deretan vokal yang bermula dengan /u/. 5
Sempadan dalam Fonologi (Samb.) Penyisipan geluncuran tidak berlaku dalam sempadan yang lebih besar daripada kata terbitan, misalnya dalam frasa seperti contoh di bawah: /kaki#ayam/ [ka.ki a.jam] *[ka.ki.ja.jam] /bulu#ayam/ [bu.lu a.jam] *[bu.lu.wa.jam] Sempadan yang memisahkan morfem terikat dengan morfem bebas, atau morfem terikat dengan morfem terikat dikenali sebagai sempadan morfem. Proses fonologi yang berlaku pada sempadan yang berlainan biasanya berbeza. 6
Sempadan dalam Fonologi (Samb.) Rumus PG tidak berlaku apabila rangkap vokal tinggi dipisahkan oleh sempadan awalan (+). Misalnya: /di+angkat/ [di. a.kat] *[di.ja.kat] /di+umpan/ [di. um.pan] *[di.jum.pan] /di+olah/ [di. o.lah] *[di.jo.lah] Rumus fonologi yang berlaku dalam contoh di atas ialah rumus penyisipan glotis (PGL). / i + V + adalah sempadan awalan Rumus di atas menunjukkan bahawa [ ] disisipkan di antara rangkap vokal yang bermula dengan /i/, dan dipisahkan oleh sempadan awalan. 7
Fungsi Sempadan dalam Rumus Fonologi Ada 2 fungsi sempadan, iaitu sebagai penghalang dan penentu lingkungan. Penghalang - sempadan yang berada di antara C dan A atau A dan D tidak membenarkan pelaksanaan rumus A B / C D (CBD) di dalam untaian CAD. Sempadan ini dianggap kuat dan menjadi rank bagi rumus berkenaan. Misalnya rumus penyisipan geluncuran (PG) dan rumus asimilasi nasal (AN) dalam contoh berikut: PG /kaki # ayam/ [ka.ki a.jam] *[ka.ki,ja.jam] /bulu # ayam/ [bu.lu a.jam] *[bu.lu.wa.jam] AN /tekan-kan/ [te.kan.kan] *[te.ka.kan] /pada # bola/ [pa.da bo.la] *[pa.dam.bo.la] # adalah sempadan kata 8
Fungsi Sempadan dalam Rumus Fonologi - Penghalang Rumus Asimilasi Nasal [+nas.] D.A / [+kons.] D.A D.A = daerah artikulasi Rumus di atas bermaksud bunyi nasal akan berasimilasi dengan bunyi konsonan yang mengikutinya pada semua lingkungan di dalam kata. Bagaimanapun rumus ini tidak dilaksanakan jika rangkap nasal-oral tersebut dipisahkan oleh sempadan akhiran. 9
Fungsi Sempadan dalam Rumus Fonologi Penentu Lingkungan Penentu lingkungan Sempadan yang membenarkan pelaksanaan rumus fonologi hanya apabila C, A, atau D berada di sempadan khusus itu. Sempadan ini dianggap lemah. Dalam BM terdapat proses pengguguran obstruen tak bersuara (POTB) apabila segmen tersebut berada di sempadan awalan. Misalnya: /m +pakai/ [m.ma.kaj] /m +tolo / [m.no.lo ] /m +kira/ [m. i.ra] Sebelum rumus POTB ini berlaku, rumus asimilasi nasal dilaksanakan terlebih dahulu, misalnya, /m +pakai/ [m m. pa.kaj] [m.ma.kaj]. POTB hanya terlaksana pada kata asli bahasa Melayu dan kata pinjaman yang sudah lama terserap dalam BM. 10
Fungsi Sempadan dalam Rumus Fonologi Penentu Lingkungan Fenomena di atas perlu dinyatakan dalam deskripsi struktural rumus POTB dan diformalisasikan seperti berikut: -son. / [+nas.] + -sua. + adalah sempadan awalan Rumus di atas bermaksud bunyi obstruen tak bersuara akan digugurkan jika didahului oleh bunyi nasal yang dipisahkan oleh sempadan awalan. Bunyi obstruen tak bersuara dalam rangkap nasal-obstruen tak bersuara tidak digugurkan apabila dipisahkan oleh sempadan akhiran. Misalnya: /pasa -kan/ [pa.sa.kan] *[pa.sa.an] 11
Fungsi Sempadan dalam Rumus Fonologi Penentu Lingkungan Rumus Penyisipan Glotis / i +V + adalah sempadan awalan Rumus ini menyatakan bahawa hentian glotis akan disisipkan di antara rangkap vokal yang didahului oleh vokal [i] dan dipisahkan oleh sempadan awalan. Misalnya: /di+angkat/ [di. a.kat] /di+umpan/ [di. um.pan] /di+olah/ [di. o.lah] 12
Fungsi Sempadan dalam Rumus Fonologi Penentu Lingkungan Rumus Pembentukan Glotis k / # # adalah sempadan kata Rumus di atas menunjukkan bahawa /k/ direalisasikan sebagai [ ] apabila berada di akhir kata. Misalnya: /kakak/ [kaka ] /katak/ [ka.ta ] /p kak/ [p ka ] 13
Jenis-jenis Sempadan dalam Bahasa Melayu 3 jenis sempadan yang telah dibincangkan di atas, iaitu sempadan kata (#), sempadan awalan (+), dan sempadan akhiran (-), belum memadai untuk menjelaskan kesemua proses fonologi yang berlaku di sempadan kata bahasa Melayu. Ini kerana terdapat perbezaan proses fonologi apabila kata dasar digabungkan dengan dua atau lebih morfem terikat yang dikenali sebagai imbuhan kompleks. Misalnya: /m +k +tahu-i/ [m..ta.hu.wi] /m =p r+hamba/ [m m.p r.ham.ba] Dalam contoh di atas bunyi /k/ pada awalan /k / telah mengalami pengguguran, sedangkan bunyi /p/ pada awalan /p r/ tidak digugurkan. 14
Jenis-jenis Sempadan dalam Bahasa Melayu Contoh di atas menunjukkan sempadan yang memisahkan awalan /m / dengan /k / tidak sama dengan sempadan yang memisahkan /m / dengan /p r/. Sempadan awalan kompleks /m / yang diikuti oleh /p r/ melaksanakan rumus AN tetapi tidak melaksanakan rumus POTB seperti dalam sempadan awalan (+). Sempadan ini juga berbeza dengan sempadan akhiran (-) kerana sempadan akhiran (-) tidak membenarkan rumus AN daripada berlaku. 15
Jenis-jenis Sempadan dalam Bahasa Melayu Oleh sebab sempadan yang memisahkan awalan /m / dengan /k / diberikan simbol (+), maka simbol yang lain perlu diberikan kepada sempadan yang memisahkan /m / dengan /p r/. Dalam hal ini, Zaharani (1993) telah mencadangkan simbol (=) diberikan kepada sempadan tersebut. 16
Kesimpulan Terdapat sekurang-kurangnya 4 jenis sempadan dalam BM, iaitu sempadan kata (#), sempadan awalan (+), sempadan akhiran (-), dan sempadan awalan kompleks (=). 17