BAB 3 INFRASTRUKTUR MAKMAL DAN BILIK SAINS

BAB 3 INFRASTRUKTUR MAKMAL DAN BILIK SAINS Makmal atau Bilik Sains merupakan tempat yang penting dan kondusif bagi guru dan murid meneroka tentang sesuatu konsep dengan menjalankan amali sesuai dengan pendekatan inkuiri penemuan yang sangat ditekankan dalam pengajaran dan pembelajaran sains. Definisi makmal atau Bilik Sains adalah seperti berikut: 3.1 Definisi 3.1.1 Makmal Sains ialah ruang yang digunakan untuk mengajar, membuat analisis, penyelidikan, menjalankan eksperimen dan penghasilan bahan di sekolah menengah. Laboratory.Design.com Makmal ialah tempat mengadakan percubaan atau penyelidikan segala sesuatu yang berhubung dengan ilmu sains (fizik, kimia, dan lain-lain). Kamus Dewan edisi keempat 3.1.2 Bilik Sains ialah ruang yang digunakan untuk mengajar, membuat analisis, penyelidikan, menjalankan eksperimen, dan penghasilan bahan bagi sekolah rendah. 3.2 Justifikasi Keperluan Makmal dan Bilik Sains Kurikulum Sains memerlukan murid menjalani aktiviti hands-on menggunakan pendekatan inkuiri semasa proses pembelajaran. Pembelajaran melalui penerokaan dan menjalankan sendiri eksperimen dapat mencetuskan perasaan ingin tahu dan seterusnya memberi kefahaman mendalam yang menjadi asas kepada prinsip Sains. Pembelajaran sains perlu dijalankan di Makmal Sains atau Bilik Sains untuk: i. Memastikan p&p mata pelajaran sains lebih efektif kerana sesuatu konsep itu akan lebih mudah difahami dengan membuat bukan setakat mendengar. ii. Mengembangkan kemahiran saintifik yang meliputi kemahiran proses sains serta kemahiran manipulatif iii. Membolehkan eksperimen dijalankan dengan selamat dan berkesan, dengan menyediakan tempat yang sesuai. iv. Memperkembangkan lagi semangat ingin tahu dan minat terhadap sains dan membentuk serta mengamalkan sikap saintifik dan nilai murni. v. Memberikan ruang yang lebih kondusif dan sesuai bagi pengajaran dan pembelajaran Sains pada setiap peringkat sekolah persekolahan. vi. Memudahkan capaian Internet (di makmal yang tersedia Internet). PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS 23

vii. Menggalakan lebih ramai pelajar menceburi bidang sains, selari dengan sasaran KPM mencapai Dasar 60:40. 3.3 Norma Makmal Sains Berdasarkan Brif Projek Piawai Sekolah Rendah & Menengah Baru Rancangan Malaysia Ke Sembilan (RMKE-9), Bahagian Perancangan dan Penyelidikan Dasar Pendidikan, Kementerian Pelajaran Malaysia, Julai 2006, norma Makmal dan Bilik Sains adalah seperti berikut: 3.3.1 Spesifikasi Makmal Sains Jadual 3.1 : Bilangan Makmal Sains Sekolah Menengah RMKE-9 Perkara 12BD 18BD 24BD 30BD 36BD 42BD Bil. Makmal Kimia 1 1 1 2 2 2 Bil Makmal Sains Integrasi 4 5 5 7 7 7 Luas (+ Bilik Persediaan dan 840.75 969.00 983.25 1436.25 1439.25 1439.25 bilik stor) / m 2 BD Bilik Darjah Keterangan bagi blok 12 bilik darjah: Makmal Kimia Ruang P & P 30 1 5 142.50 Bilik Persediaan 1 1 28.50 Bilik Stor 1 0.5 14.25 Makmal Sains Integrasi unit Ruang P&P Sains 30 2 10 285.00 Ruang P&P Fizik 30 1 5 142.50 Ruang P&P Biologi 30 1 5 142.50 Bilik Persediaan 2 2 57.00 Bilik Stor 2 1 28.50 24 PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS

Keterangan bagi blok 18 bilik darjah: Makmal Kimia Ruang P&P 30 1 5 142.50 Bilik Persediaan 1 1 28.50 Bilik stor 1 0.5 14.25 3 6.5 185.25 Makmal sains Integrasi Sains Fizik Biologi Makmal Integrasi 30 3 5 15 427.50 30 1 5 5 142.50 30 1 5 5 142.50 Bilik Persediaan 2 1 2 57.00 Bilik Stor 2 0.5 0.5 14.25 5 27.5 783.75 Keterangan bagi blok 24 bilik darjah: Makmal Kimia Ruang P&P 30 1 5 5 142.50 Bilik Persediaan 1 1 1 28.50 Bilik stor 1 0.5 0.5 14.25 6.5 185.25 PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS 25

Makmal Sains Integrasi Sains Fizik Biologi Makmal Integrasi 30 3 5 15 427.50 30 1 5 5 142.50 30 1 5 5 142.50 5 Bilik Persediaan 2 1 2 57.00 Bilik Stor 2 0.5 1 28.50 28 798.00 Keterangan bagi blok 30 bilik darjah: Makmal Kimia Ruang P&P 30 2 5 10 285.00 Bilik Persediaan 1 1 1 28.50 Bilik stor 1 0.5 0.5 11.25 11.5 324.75 Makmal Sains Integrasi Sains Fizik Biologi Makmal Integrasi 30 3 5 15 427.50 30 2 5 10 285.00 30 2 5 10 285.00 7 Bilik Persediaan 3 1 3 85.50 Bilik Stor 2 0.5 1 28.50 39 1111.50 26 PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS

Keterangan bagi blok 36 bilik darjah: Makmal Kimia Ruang P&P 30 2 5 10 285.00 Bilik Persediaan 1 1 1 28.50 Bilik stor 1 0.5 0.5 14.25 11.5 327.75 Makmal Sains Integrasi Sains Fizik Biologi Makmal Integrasi 30 3 5 15 427.50 30 2 5 10 285.00 30 2 5 10 285.00 7 Bilik Persediaan 3 1 3 85.50 Bilik Stor 2 0.5 1 28.50 39 1111.50 Keterangan bagi blok 42 bilik darjah: Makmal Kimia Ruang P&P 30 2 5 10 285.00 Bilik Persediaan 1 1 1 28.50 Bilik stor 1 0.5 0.5 14.25 11.5 327.75 PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS 27

Makmal Sains Integrasi Sains Fizik Biologi Makmal Integrasi 30 3 5 15 427.5 30 2 5 10 285.00 30 2 5 10 285.00 7 Bilik Persediaan 3 1 3 85.50 Bilik Stor 2 0.5 1 28.50 39 1111.50 Jadual 3.2: Bilangan Bilik Sains Sekolah Rendah RMKE-9 Perkara 6BD 12BD 18BD 24BD 30BD 36BD Bil. Bilik Sains 1 1 2 2 3 3 Luas (+ Bilik Persediaan dan stor)/m 2 123.75 123.75 213.75 213.75 337.50 337.50 3.4 Susun Atur Makmal Sains Reka bentuk makmal berbeza bergantung kepada beberapa faktor seperti fungsi, bahan dan peralatan, dan bilangan pengguna. Jenis reka bentuk dan pelan susun atur bergantung kepada kelulusan pelan dan jenis projek pembangunan, misalnya pelan Jabatan Kerja Raya, Project Management Consultant dan lain-lain. Lokasi makmal-makmal juga perlu diberi pertimbangan supaya sesuai dengan keperluan dan kegunaannya. Sebagai contoh, Makmal Kimia disusun agar bantuan kecemasan dapat disampaikan dengan pantas sekiranya berlaku kebakaran atau tumpahan bahan kimia mengakis. Kedudukan Makmal Kimia sebaiknya berada di aras bawah, Makmal Biologi di aras satu dan Makmal Fizik di aras dua. Makmal Sains Am boleh berada di aras satu atau di aras dua. Bilik persediaan dikongsi antara dua makmal sains dan berada di antara dua makmal tersebut. 3.5 Makmal Sains Tingkatan 6 Murid Tingkatan 6 perlu mempunyai Makmal Sains Tingkatan 6 untuk mengelakkan pertembungan waktu penggunaan dengan murid Tingkatan 4 dan 5. Selain daripada itu dari segi peralatan dan bahan sains yang digunakan untuk tingkatan 6 agak berbeza. 28 PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS

3.6 Spesifikasi Makmal Sains Makmal Sains yang dibina di bawah RMKE-9 mempunyai spesifikasi seperti berikut: 3.6.1 Kimia Rajah 3.1: Contoh Pelan lantai makmal Kimia PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS 29

3.6.2 Fizik Rajah 3.2: Contoh Pelan Lantai Makmal Fizik 30 PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS

3.6.3 Biologi Rajah 3.3: Contoh Pelan Lantai Makmal Biologi PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS 31

3.6.4 Bilik Persediaan dan Bilik Stor untuk Makmal Sains Sekolah Menengah. Rajah 3.4: Contoh Pelan Lantai Bilik Persediaan 32 PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS

3.6.5 Bilik Sains Sekolah Rendah Rajah 3.5: Contoh Pelan Lantai Bilik Sains PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS 33

3.6.6 Bilik Persediaan dan Bilik Stor Bilik Sains Rajah 3.6: Contoh Pelan lantai Bilik Persediaan dan Bilik Stor untuk Bilik Sains 34 PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS

3.7 Keperluan Perabot dan Peralatan Asas Setiap Makmal Sains perlu mempunyai keperluan asas perabot dan peralatan bagi melicinkan proses pengajaran dan pembelajaran sains. Perabot dan peralatan asas yang perlu ada dalam setiap makmal dan bilik sains adalah seperti berikut: Bil Perabot/Peralatan Jadual 3.3: Perabot dan Peralatan Dalam Makmal Sains Bilangan (untuk 30 murid) M a k m a l Biologi Fizik Kimia Sains 1. Meja makmal 10 / / / / 2. Bangku makmal 30 / / / / 3. Komputer 1 / / / / 4. Pencetak 1 / 5. Bakul sampah 1 / / / / 6. DLP 1 / / / / 7. Papan tulis / / / / 8. Papan putih beroda 1 / / / / 9. Skrin 1 / / / / 10. Langsir 1 set untuk bilik / / 11. Meja komputer 1 / / / / 12. Pembesar suara 1 / / / / 13. Rak peralatan sains 1 / / / / 14. Almari 1 / / / / 15. Kabinet 1 / / / / 16. Penggantung carta 1 / / / / 17. Pemadam api 1 / / / / 18. Selimut api 1 / / / / 19. Penggera kebakaran 1 / / / / 20. Bekas simpanan bahan sisa 1 / / / / 21. Bekas simpanan bahan rosak 1 / / / / 22. Kebuk Wasap 2 / 23. Pancuran dan pencuci mata 1 / 24. Kipas pengudaraan 1 / 25. Kit Pertolongan Cemas 1 / / / / PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS 35

Jadual 3.4: Perabot dan Peralatan Asas dalam Bilik Sains Bil Perabot/Peralatan Bilangan (untuk 30 murid) 1. Meja makmal 10 2. Bangku makmal 30 3. Komputer 1 4. Printer 1 5. DLP 1 6. Meja komputer 1 7. Skrin 1 8. Pembesar suara 1 9. Papan tulis 1 10. Papan putih beroda 1 11. Bakul sampah 1 12. Langsir 1 set untuk bilik 13. Kabinet 1 14. Almari cermin 1 15. Rak buku 1 16. Penggantung carta 1 17. Rak peralatan sains 1 18. Kit Pertolongan Cemas 1 19. Pemadam api 1 20. Penggera kebakaran 1 21. Selimut Kalis Api 1 Laporan Tinjauan Awal Keperluan Makmal Sains, BPPDP KPM 2009 3.8 Peralatan Asas Dalam Bilik Persediaan Makmal dan Bilik Sains Peralatan asas yang perlu ada dalam Bilik Persediaan Makmal Sains adalah seperti berikut: Bil 1. Meja persediaan 2. Kerusi 3. Rak 4. Peti sejuk 5. Papan notis Perabot/Peralatan 3.9 Spesifikasi dan Bilik Sains Sains perlulah selamat, selesa dan mempunyai pencahayaan dan pengudaraan yang baik bagi membolehkan proses pengajaran dan pembelajaran berlangsung dengan sempurna. Spesifikasi ruang bagi makmal dan bilik sains adalah seperti berikut: 36 PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS

3.9.1 Kemasan Lantai Lantai makmal sebaiknya dibina daripada jubin seramik yang berwarna cerah dan tidak digilap. 3.9.2 Dinding Berwarna cerah dan ada papan pameran. 3.9.3 Tingkap Jenis tingkap yang sesuai ialah tingkap kaca naco, tingkap gelongsor, tingkap gantung atas, dan tingkap gantung sisi. 3.9.4 Pintu Makmal dan bilik Sains perlu mempunyai sekurang-kurangnya dua pintu dan berjeriji. 3.10 Perabot dan Peralatan Asas Perabot seperti meja guru, meja kerja murid, bangku, meja sisi dan almari pameran perlu ada di dalam sesebuah makmal dan bilik sains untuk memudahkan murid melakukan aktiviti semasa pengajaran dan pembelajaran sains. Susunan perabot yang rapi dan kemas pada setiap masa merupakan disiplin yang amat wajar diterapkan kepada murid dalam pemupukan dan pembentukan sikap dan keperibadian seseorang saintis. 3.10.1 Meja guru Meja guru diletakkan atas platform di ruang hadapan makmal sains. Rajah 3.7: Contoh Meja Guru PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS 37

3.10.2 Meja Kerja Murid Meja murid disusun dalam makmal atau bilik sains supaya murid dapat duduk di dalam kumpulan. 3.10.3 Bangku Murid Rajah 3.8: Contoh Meja Kerja Murid Bangku murid diperbuat dari kayu sepenuhnya atau berkaki besi yang beralas getah. Rajah 3.9: Contoh Bangku Murid 38 PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS

3.10.4 Almari Pameran Almari pameran ialah almari yang dibina lekat ke dinding dan mempunyai pintu kaca yang telus cahaya, sesuai digunakan untuk mempamerkan modelmodel P & P yang berkaitan. Rajah 3.10: Contoh Almari Pameran PANDUAN PENGURUSAN & KESELAMATAN MAKMAL SAINS 39