Utusan Publications & Distributors Sdn Bhd Terbitan Pertama 2002

Transkripsi

1 B a h a n a s a l dari Arkib Negara Malaysia

2 Utusan Publications & Distributors Sdn Bhd No. 1 & 3, Jalan 3/91A Taman Shamelin Perkasa, Cheras Kuala Lumpur Tel: Fax: / e-mel: enquiry@upnd.com.my laman web: Utusan Publications & Distributors Sdn Bhd Terbitan Pertama 2002 Hak cipta terpelihara. Setiap bahagian daripada terbitan ini tidak boleh diterbitkan semula, disimpan untuk pengeluaran atau dipindahkan kepada bentuk lain, sama ada dengan cara elektronik, mekanik, gambar, rakaman dan sebagainya tanpa izin pemilik hak cipta terlebih dahulu. Perpustakaan Negara Malaysia Data Pengkatalogan-dalam-Penerbitan Mohd. Isa Othman Sejarah Malaysia / oleh Mohd. Isa Othman. Bibliografi: ms. 355 ISBN Malaysia-History. I. Judul Dicetak oleh LOHPRINT SDN. BHD. No. 5, Jalan SR 3/6, Taman Serdang Raya, Seri Kembangan, Selangor Darul Ehsan.

3 Prakata DORONGAN beberapa pihak memungkinkan buku ini diterbitkan. Penulis ingin merakamkan terima kasih kepada semua pihak yang terlibat termasuk rakan-rakan di PPPJJ, USM, Sdr. Faridah Shamsudin dan Utusan Publications & Distributors Sdn Bhd. Penerbitan buku ini diharap dapat digunakan oleh pelajar-pelajar peringkat menengah dan orang awam yang berminat dengan sejarah Malaysia. Tumpuan buku ini kepada sejarah Malaysia pada abad ke-19 dan 20 dengan menganalisis aspek politik, sosial dan ekonomi. Perkembangan Sejarah Malaysia pada abad ke-19 tertumpu kepada sejarah negeri-negeri yang menjadi asas sejarah Malaysia moden. Ini diikuti dengan penjajahan British dan kesannya kepada politik, ekonomi dan sosial rakyat. Pengalaman-pengalaman ini kemudiannya menyatukan rakyat ke arah pembentukan sebuah negara bangsa Malaysia. Buku ini diharap memberi manfaat kepada semua pihak bukan sahaja dari aspek akademik malah untuk pembangunan insan yang cintakan negara Malaysia. Dr. Mohd. Isa Othman PPPJJ, Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang. iii

4

5 Isi Prakata Bab 1 Pengenalan 1 Bab 2 Bab 3 Sejarah Awal 1 Institusi Kesultanan 2 Pentadbiran Tradisional 3 Pembesar Tempat 3 Pembesar-pembesar Lain 4 Penubuhan Kesultanan 4 Pemecahan Kesultanan Johor-Riau-Lingga 5 Kerajaan-kerajaan Lain 7 Penjajahan Inggeris di Negeri-Negeri Selat - Pengasasan dan Perkembangan Latar Belakang 10 Rundingan dengan Kedah 11 Pendudukan Inggeris di Singapura Pendudukan Inggeris di Melaka 25 Perhubungan Negeri-negeri Melayu dengan Siam dan Inggeris ( ) 28 Latar Belakang Hubungan Awal 28 Kedah dan Perlis 30 iii v

6 Terengganu 38 Kelantan 41 Perak dan Selangor 43 Bab 4 Krisis Politik di Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang ( ) 46 Pengenalan 48 Perak Sebelum Campur Tangan Inggeris, Bijih Timah dan Sengketa 51 Perang Larut, Kedudukan Politik Selangor, Kedudukan Politik Negeri Sembilan, Kedudukan Politik Pahang, Bab 5 Penjajahan Inggeris di Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang, Latar Belakang 67 Campur Tangan Inggeris di Perak, Campur Tangan Inggeris di Selangor, Campur Tangan Inggeris di Negeri Sembilan 75 Penyatuan Negeri Sembilan Campur Tangan Inggeris di Pahang Bab 6 Reaksi terhadap Campur Tangan Inggeris, Penentangan terhadap Inggeris di Naning, Perak, Pemberontakan Pahang, Penentangan, vi

7 Bab 7 Negeri-Negeri Melayu Utara dan Campur Tangan Inggeris ( ) 104 Perlis, Kedah 105 Terengganu 107 Kelantan 110 Hubungan Inggeris dengan Negeri-negeri Melayu Utara sebelum Bab 8 Negeri Johor, Pengenalan 122 Keluarga Bendahara 122 Kenaikan Keluarga Temenggung, Bab 9 Perkembangan Pentadbiran Tanah Melayu Hingga Pengenalan 141 Tanah Jajahan Mahkota Inggeris 141 Pentadbiran Pulau Pinang, Pentadbiran Singapura, Pentadbiran Melaka, Perpindahan ke Pejabat Tanah Jajahan, Pentadbiran Negeri-Negeri Selat Mulai Sistem Residen 148 Sistem Residen di Perak 148 Sistem Residen di Selangor 150 Sistem Residen di Negeri Sembilan 151 Sistem Residen di Pahang 151 Persekutuan Negeri-negeri Melayu Bersekutu 152 Majlis Mesyuarat Persekutuan 156 vii

8 Bab 10 Bab 11 Bab 12 Pegawai Tadbir Melayu di Negeri Melayu Bersekutu 157 Pentadbiran Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu 159 Desentralisasi 164 Masyarakat Berbilang Kaum Tanah Melayu Hingga Latar Belakang 170 Penghijrahan Orang Cina 171 Penghijrahan Orang India 176 Penghijrahan Orang Indonesia 179 Warisan Kolonial 182 Perkembangan Ekonomi Tanah Melayu Hingga Pengenalan 186 Ekonomi Tanah Melayu Abad ke Perkembangan Pengangkutan 200 Perkembangan Bandar 204 Perkembangan Pelajaran di Tanah Melayu, Sabah dan Sarawak Hingga Latar Belakang 208 Sistem Pendidikan Pondok 208 Madrasah 209 Sekolah Melayu 210 Sekolah Cina 212 Sekolah Vernakular Tamil 213 Sekolah Inggeris 214 Maktab Melayu Kuala Kangsar 216 Latihan Guru (Aliran Melayu) 220 viii

9 Latihan Guru (Aliran Inggeris) 221 Pendidikan clan Perkembangan Ekonomi 221 Pelajaran di Sabah 223 Pelajaran di Sarawak 225 Bab 13 Kesedaran dan Kegiatan Politik 1900 Hingga Pengenalan 228 Kegiatan Politik Melayu 228 Kegiatan Politik Kaum Cina 237 Kegiatan Politik Orang India 243 Bah 14 Sabah di Bawah Pentadbiran Inggeris 249 Latar Belakang 249 Pemberian Konsesi kepada Syarikat Amerika, Konsesi kepada Syarikat Inggeris, Pentadbiran Awal, Piagam Diraja, Perolehan Wilayah, Penyelesaian Tuntutan Kuasa Barat Lain 253 Perolehan Wilayah, Gerakan Antipenjajah 254 Perkembangan Ekonomi Sabah 257 Pentadbiran Sabah, Pentadbiran clan Institusi Politik Peribumi, Bab 15 Sarawak di Bawah Pentadbiran Brooke, Sarawak Sebelum Brooke 262 ix

10 James Brooke Menjadi Raja Sarawak 263 Pengukuhan Kuasa James Brooke 264 Pentadbiran James Brooke, Raja Charles Brooke, Pemerintahan Charles Vyner Brooke, Bab 16 Bab 17 Pendudukan Jepun di Tanah Melayu, Pengenalan 276 Strategi Jepun Menawan Tanah Melayu 277 Strategi British 278 Serangan Jepun 279 Kejayaan Jepun 280 Pentadbiran Jepun 281 Kesan Ekonomi 283 Kesan Sosial 285 Kesan Politik 287 Gerakan Anti-Jepun, Kekalahan Jepun 289 Malayan Union dan Semangat Kebangsaan, Dasar Penyatuan 293 Rancangan Masa Perang 294 Pentadbiran Tentera British (BMA) 295 Perlembagaan Malayan Union 296 Kedudukan Sultan 297 Misi MacMichael 298 Reaksi Bukan Melayu 299 Reaksi Orang Melayu 300 x

11 Perpaduan Melayu 304 Sokongan di England 306 Tamatnya Malayan Union 307 Bab 18 Darurat Gerakan Komunis dan PKM, Keadaan Tanah Melayu dan Hubungan dengan PKM, Mengapa PKM Memberontak 313 Pengisytiharan Darurat 314 Strategi PKM 314 Strategi Kerajaan 316 PKM Selepas Rundingan Baling 320 Kegagalan PKM 321 Tamatnya Darurat 323 Kesan-kesan Darurat 324 Bab 19 Persekutuan Tanah Melayu dan Kemerdekaan 327 Pengenalan 327 Kegagalan Malayan Union 327 Penentangan Dasar Persekutuan 329 Perikatan Majlis Tindakan Bersama Se-Malaya (AMCJA)-Putera 330 Hartal 330 Bentuk Persekutuan 331 Gerakan Pemisahan 332 Perkembangan Parti Politik, Parti Politik Cina 333 UMNO 334 Parti Kemerdekaan Malaya (IMP) 335 xi i

12 Parti Negara 336 Perikatan 337 Kongres India Se-Malaya (MIC) 338 Hizbul Muslimin 338 Pas Parti Islam Se-Tanah Melayu 339 Lain-lain Parti Politik 340 Ke Arah Kemerdekaan 340 Ke Arah Kemerdekaan 340 Pilihan Raya, Bab 20 Malaysia: Lahirnya Sebuah Negara 346 Pengenalan 346 Cadangan Tunku Abdul Rahman Putera, Perkembangan Politik Sarawak Sebelum Malaysia, Perkembangan Politik di Sabah, Rasional di Sebalik Gagasan Malaysia 352 Proses Pembentukan Malaysia 353 Halangan terhadap Penubuhan Malaysia 355 Pembangunan Malaysia 359 Bibliografi 363 Biodata 367 xii

13 Bab 1 Pengenalan SEJARAH AWAL Perkembangan sejarah Malaysia merupakan rentetan sejarah yang panjang. Zaman prasejarah agak kabur kerana kekurangan bukti. Hasil dan cari gali arkeologis di beberapa tapak peninggalan sejarah membuktikan ketamadunan awal. Antaranya di Kota Tampan (Perak), Bukit Tengku Lembu (Perlis), Gua Cha (Kelantan), Gua Kecil (Pahang) dan Gua Niah (Sarawak). 1 Ada tiga tahap perkembangan zaman prasejarah iaitu zaman paleolitik (zaman batu lama), mesolitik (zaman batu pertengahan) dan neolitik (zaman batu baru). Pengaruh luar dan setempat telah mencorakkan sejarah Malaysia. Pada peringkat awal pengaruh India sama ada dari segi keagamaan, budaya dan politik diserapkan ke dalam kebudayaan masyarakat Nusantara. 2 Kedatangan Islam kemudiannya menukar agama sebahagian besar penduduk Tanah Melayu. 3 Kesannya organisasi dan institusi kerajaan menjadi lebih mantap dan kompleks. Daripada bukti-bukti bertulis ternyata sudah wujud kerajaankerajaan negara kota di Tanah Melayu sejak awal kurun Masihi. Catatan-catatan China daripada Dinasti Sung, Sui, Tang dan Ming ada merekodkannya. Kerajaan-kerajaan ini termasuklah di Lembah 1

14 SEJARAH MALAYSIA ( ) Merbuk dan Bujang di negeri Kedah. Selain itu wujud kerajaan di Tanah Merah, Kelantan (Ch'ih-tu); di Besut, Terengganu (Tantan) dan di Johor (LoYuen). 4 Petempatan-petempatan lain terdapat di Jenderang Hilir, Selangor; Pulau Kelumpang di Kuala Selinsing Perak dan Santubung, Sarawak. 5 INSTITUSI KESULTANAN Institusi kesultanan berasal daripada tradisi terapatan yang berasaskan sistem keketuaan. Pada peringkat ini penyatuan lebih tertumpu kepada wilayah yang kecil dan terhad. Orang yang dipertanggungjawab untuk mengendalikan hal-ehwal masyarakat biasanya seorang tua yang dihormati atau daripada keturunan yang istimewa. Autoriti yang diperoleh daripada masyarakat diiktiraf sebagai hak yang sah. Apabila lahir ketua yang kuat dan berjaya membentuk pasukan tentera maka bcrlaku penaklukan ke atas kumpulan-kumpulan penduduk yang lain. Pemimpin yang berjaya akan diiktiraf sebagai pemimpin penaung. Institusi kedirajaan diperkemaskan lagi dengan kemasukan pengaruh Hindu-Buddha yang mcmberi satu rupa bentuk institusi dan ideologi. Ini termasuklah konsep 'dewa-raja', kesetiaan, derhaka dan sebagainya. Ketua-ketua tempatan turut menggunakan gelaran baru seperti Raja atau Maharaja. Sctelah masyarakat Melayu menerima Islam, institusi kesultanan turut diperbaharui supaya selaras dengan agama tersebut, Dalam tradisi politik Islam zaman pertengahan, kerajaan kesultanan sudah menjadi amalan. Hal ini memudahkan penerimaan Islam di kalangan raja-raja di Nusantara. Raja-raja Nusantara setelah memeluk Islam cenderung menggunakan gelaran 'Sultan', Syah dan al-malik. Jika pada zaman Hindu-Buddha, raja dianggap penjelmaan tuhan-tuhan tetapi pada zaman Islam dianggap "Bayangan Tuhan di Dunia" (Zillullah fil-ard) dan rakyat mesti patuh kepada "orang yang berkuasa" (aulul-amri). Setelah seorang sultan ditabalkan, baginda dianggap berdaulat dan berhak menerima istiadat menjunjung duli. Baginda juga diberi banyak keistimewaan termasuk bahasa istana, pakaian kuning, 2

15 PENGENALAN istana dan lain-lain alat kebesaran diraja. Bagaimanapun kedudukan dan martabat sultan tetap juga dipengaruhi oleh sahsiahnya sendiri. PENTADBIRAN TRADISIONAL Politik dan pentadbiran tradisional tidak dipikul oleh sultan sahaja. Para pembesar turut memainkan peranan penting. Susunan pembesar tradisional biasanya disusun mengikut pengaruh kosmologi India dan terdiri daripada pembesar 4, 8, 16 dan 32. Bagaimanapun kedudukan dan kelompok pembesar ditentukan oleh peranan serta pengaruh personaliti pembesar ke atas sultan. Jacli sahsiah pembesar penting dalam menentu dan menjamin kedudukannya. Sejak zaman kesultanan Melayu Melaka terdapat beberapa jawatan penting. PEMBESAR TEMPAT Bendahara merupakan pembesar paling kanan. Beliau bertindak sebagai penasihat sultan dan diberi kuasa untuk menjalankan beberapa perkara tanpa merujuk kepada sultan. Bendahara juga bertanggungjawab dalam hal pentadbiran undang-undang (hakim), ketua pentadbiran dan ketua turus angkatan tentera. Jika sultan tiada dalam negeri, beliau akan bertindak sebagai pemangku raja. Penghulu Bendahari pula merupakan tokoh yang dipercayai Sultan untuk mengendali dan menguruskan perbendaharaan baginda. Kutipan cukai dan urusan perniagaan akan diuruskan oleh Penghulu Bendahari menerusi agen-agen yang dilantik. Oleh hal yang demikian Syahbandar dan Bendahari diletakkan di bawah kendaliannya. Penghulu bendahari juga bertanggungjawab menyimpan daftar hamba raja dan menguruskan majlis istana dan adat istiadat, Temenggung juga tergolong dalam kelompok pembesar empat. Tugas utamanya sebagai ketua polis untuk menjaga keamanan dalam negeri dan keselamatan sultan. Jadi beliau perlu memastikan perlaksanaan dan penguatkuasaan undang-undang. Di samping itu Temenggung juga bertanggungjawab mengawasi perdagangan asing seperti memastikan timbangan dan sukatan yang ditetapkan kerajaan. Manakala Laksamana pula merupakan pembesar empat yang bertanggungjawab menguruskan keselamatan di laut. Laksamana 3

16 SEJARAH MALAYSIA ( ) menjadi ketua angkatan tentera laut di samping bertindak sebagai pengawal peribadi raja. Laksamana turut diberi tanggungjawab sebagai utusan dan diplomat ke luar negeri. PEMBESAR-PEMBESAR LAIN Selain pembesar empat, pembesar-pembesar lain turut memainkan peranan penting. Pada zaman kesultanan Melayu Melaka, Syahbandar memainkan peranan penting. Pada zaman ini terdapat empat orang Syahbandar yang mengawasi sistem timbang, sukat dan mata wang. Mereka juga mengawasi pendaratan kapal, mengutip cukai serta memastikan persembahan daripada saudagar untuk sultan. Syahbandar juga bertanggungjawab memberi perlindungan clan keselamatan kepada saudagar. Hulubalang Besar juga merupakan jawatan penting malah sebelum Laksamana Hang Tuah, penjawat jawatan ini merupakan pembesar empat. Gelaran yang dipakai ialah Seri Bija Diraja dan memikul tanggungjawab sebagai ketua hulubalang. Pembesarpembesar lain yang turut berperanan penting termasuklah Orangorang Kaya, Ceteria, Sida-Sida, bentara dan hulubalang. Di peringkat daerah terdapat pembesar daerah atau jajahan yang dilantik setelah mendapat perkenan sultan, pembesar-pembesar daerah turut mempunyai pembantu-pembantu dan hulubalang-hulubalang sendiri. Manakala di peringkat mukim ditadbir oleh penghulu atau Tok Kweng. Sistem pentadbir tradisional di negeri-negeri Melayu tidak banyak berubah sehingga kemasukan penjajah British yang berjaya mengubah sistem ini mengikut pola birokrasi barat. Elit-elit tradisional yang berkemampuan akan diserap masuk ke dalam sistem pentadbiran baru. PENUBUHAN KESULTANAN Institusi kesultanan merupakan warisan yang terus wujucl dalam sejarah Malaysia. Tradisi ini berakar umbi sejak zaman Hindu-Buddha clan berterusan pada zaman Islam. Dari segi tradisi kesultanan Melayu-Islam di Tanah Melayu penubuhan Kesultanan Melaka 4

17 PENGENALAN dianggap periling. Warisannya menjadi model kepada kesultanankesultanan terkemudian. Selepas kesultanan ini ditundukkan oleh Portugis pada tahun 1511 warisannya diteruskan oleh Kesultanan Johor dan Perak. 6 Selepas kemangkatan Sultan Mahmud di Kampar, Sumatera, dua orang puteranya kembali ke Tanah Melayu. Raja Muzaffar dilantik menjadi Sultan Perak manakala adindanya Sultan Alauddin mengasaskan Kesultanan Johor. Dari segi kekuasaan politik, Kesultanan 7 Johor menguasai kawasan yang lebih luas dengan menjadi pertuanan kepada bekas-bekas jajahan Melaka. Bagaimanapun kegemilangannya tidaklah sehebat Kesultanan Melaka. Kekuasaannya bukan sahaja dicabar oleh Portugis tetapi juga Acheh. Kewibawaan Johor dapat ditegakkan semula selepas kemerosotan kuasa Acheh selepas mangkatnya Mahkota Alam. Kedudukan ini diperteguhkan lagi setelah Portugis dikalahkan oleh Belanda pada tahun Persahabatannya dengan Belanda di Melaka banyak membantu menaikkan Johor dalam bidang politik dan ekonomi tetapi zuriat langsung Kesultanan Melaka tamat di Johor dengan kemangkatan Sultan Mahmud II di tangan Megat Seri Rama pada tahun Sultan Mahmud mangkat di julang tidak ada waris clan takhta diserah kepada Bendahara Abdul Jalil. Dengan ini bermulalah pemerintahan keluarga Bendahara di Johor. 8 PEMECAHAN KESULTANAN JOHOR-RIAU-L1NGGA Dinasti Bendahara yang didukung oleh orang Bugis mengalami kemerosotan akibat campur tangan Belanda terutama selepas kekalahan Raja Haji di Teluk Ketapang. Pada awal abaci ke-19 kekuasaan sultan yang bersemayam di Lingga merosot. Di Johor, Singapura dan pulau-pulau selatan kuasa de facto berada di tangan Temenggung manakala di Pahang di bawah Bendahara. Setelah termeterainya Perjanjian Inggeris-Belanda 1824, garis sempadan pengaruh kedua-dua kuasa barat ini dipersetujui. Empayar Johor- Riau turut menerima kesannya kerana sebahagian wilayahnya 5

18 SEJARAH MALAYSIA ( ) terletak dalam pengaruh Belanda dan sebahagian lagi Inggeris. Sultan Abdul Rahman menjadi raja di kawasan pengaruh Belanda manakala Sultan Hussain diangkat oleh Inggeris menjadi sultan di Singapura. 9 Perkembangan politik abad ke-19 terus memecahkan empayar Johor yang diperintah oleh Sultan Hussain kerana baginda tidak mempunyai kuasa kuat ke atas wilayahnya. Selepas kemangkatan Sultan Ali pada tahun 1877, putus zuriat Bendahara sebagai pemerintah Johor. Kuasa politik Johor beralih ke tangan keluarga Temenggung. Temenggung Ibrahim berjaya meletakkan asas yang kukuh, akhirnya berjaya mengasaskan kesultanan baru. Maharaja Abu Bakar terus memantapkan lagi kedudukan dan inula menggunakan gelaran sultan pada tahun Di Pahang pemerintahan zuriat Kesultanan Melaka yang diasaskan oleh Sultan Muhammad berakhir dengan pelantikan Raja Bujang sebagai pemerintah Pahang pada tahun Raja Bujang ialah putera Sultan Alauddin Johor. Ini menandakan bermulanya pemerintahan keturunan Melaka-Johor, di Pahang. Kedua-dua negeri ini kemudiannya disatukan apabila Raja Bujang ditabalkan sebagai Sultan Johor pada tahun Pemerintahan keluarga ini di Pahang berakhir selepas kemangkatan Sultan Mahmud II." Sultan Abdul Jalil daripada keturunan Bendahara telah melantik saudaranya Tun Abdul Jamal sebagai Bendahara Pahang. Pada tahun 1777 Tun Abdul Majid pula dilantik sebagai Bendahara Pahang. Keturunan beliaulah yang mengasaskan Kesultanan Pahang yang baru apabila Bendahara Wan Ahmad inula menggunakan gelaran sultan pada tahun Langkah ini dibuat kerana Bendahara 12 Wan Ahmad menyedari kepentingan institusi tersebut sebagai petunjuk sebuah negeri yang merdeka dan berdaulat." Sebuah lagi negeri pantai timur iaitu Terengganu juga berada di bawah pengaruh dinasti Bendahara Johor sejak abad ke-18. Pengasasan kesultanan bermula apabila Tun Zainol Abidin anakanda Bendahara Tun Habib Abdul Majid ditabalkan sebagai sultan sekitar tahun 1720-an. Ada pendapat mengatakan pelantikan Tun Zainol sebagai sultan dibuat dengan perkenan kerajaan Patani. Satu lagi versi menyebut pelantikan ini dibuat oleh kerajaan Johor. 14 Tetapi 6

19 PENGF.NALAN apa pun yang penting, Kesultanan Terengganu ini segera mendapat pengiktirafan dua buah kesultanan Melayu yang penting ketika itu. KERAJAAN-KERAJAAN LAIN Selain Kesultanan Melaka sebuah lagi kerajaan yang awal dan tertua ialah Kedah. Pada asalnya daerah takluk kesultanan ini meliputi dari Setul di utara hingga ke Sungai Krian di selatan. Pada tahun 1786 terbentuk negeri Pulau Pinang apabila Francis Light menduduki pulau tersebut. Wilayah Pulau Pinang diperluas meliputi Seberang Prai setelah perjanjian tahun Pada masa penaklukan Siam di Kedah ( ) Kedah telah dikecilkan 15 saiznya dan diwujudkan negeri Perlis, Setul dan Kubang Pasu. Matlamat Siam aclalah untuk melemahkan kekuatan Kedah. Pemerintahan Sultan Ahmad Tajuddin II meliputi kawasan dari Sungai Padang Terap di utara hingga ke Sungai Krian di selatan. Kubang Pasu diserahkan kepada Tengku Anum yang membentuk kerajaan di Pulau Pisang. Walau bagaimanapun daerah ini diserahkan kembali kepada Kedah selepas kemangkatan Tengku Anum. Perlis pula diperintah oleh Syed Hussain Jamalullail clan keturunan baginda kekal memerintah hingga sekarang. Manakala Setul diletakkan di bawah pentadbiran Tengku Bisnu. Keluarga ini terpaksa melepaskan takhta selepas negeri tersebut diambil alih secara langsung oleh Siam pada awal kurun ke-20. l6 Di Kelantan pembentukan kesultanan yang memerintah negeri tersebut hingga kini berlaku pada kurun ke-18. Pengasasnya ialah Long Yunus yang berasal daripada keluarga diraja Patani. Dengan bantuan Sultan Mansur, Terengganu, baginda ditabalkan menjadi Raja Kelantan sekitar tahun 1770-an. 17 Negeri Sembilan pula pada mulanya mengakui pertuanan Melaka dan kemudiannya Johor. Pada akhir kurun ke-17 penduduk negeri tersebut mula menjemput anak raja dari Minangkabau untuk menjadi Yam Tuan Besar dalam usaha menghadapi serangan Bugis. Selain itu untuk mewujudkan simbol perpaduan clan sumber timbang tara apabila berlaku perselisihan. Tokoh pertama yang dijemput ialah Raja Kasah dan yang terakhir Raja Labu (1823). Selepas itu jawatan Yam Tuan Besar disandang oleh keluarga diraja Negeri Sembilan. 7

20 SEJARAH MALAYSIA ( ) Di Selangor pengasas kesultanan baru ialah Raja Lumu anakanda Daeng Celak. Pada tahun 1770 Raja Lumu mendapat pengiktirafan Sultan Perak dan digelar Sultan Salehuddin Shah. Langkah Sultan Salehuddin adalah untuk mengukuhkan kedudukan keturunannya dengan memisahkan Selangor daripada kerajaan Johor-Riau. Negeri Sabah dan Sarawak sebelum penjajahan Inggeris terletak di bawah Kesultanan Brunei. Namun begitu penguasaan politik Brunei ke atas negeri-negeri ini tidaklah kuat akibat kelemahan politik dan ekonomi kesultanan tersebut. Sabah dan Sarawak hanya wujud sebagai unit negeri berasingan setelah campur tangan Inggeris. James Brooke dilantik menjadi Raja Sarawak pada tahun 1841 selepas membantu Brunei menghapuskan pemberontakan di Kuching. Pengiktirafan daripada Sultan Brunei hanya diperoleh pada bulan Oktober Selepas itu Dinasti Brooke berjaya meluaskan kawasan hingga meliputi negeri Sarawak sekarang. Pemerintahan Inggeris cli Sabah pula dimulakan oleh kegiatan pedagang-pedagang dari. syarikat-syarikat hingga berjaya ditadbirkan oleh Syarikat Berpiagam Borneo Utara pada tahun Proses hingga terbentuknya unit negeri Sabah seperti sekarang diperoleh melalui perjanjian dengan Sultan Brunei dan Sulu. Adalah jelas negeri-negeri yang menganggotai persekutuan Malaysia mengalami proses sejarah yang panjang sehingga terbentuknya unit-unit politik kesultanan. Kemudiannya beberapa negeri tidak lagi menggunakan institusi kesultanan setelah diserahkan seeara langsung kepada penjajah Inggeris. 8

21 PENGENALAN 9

22 Bab 2 Penjajahan Inggeris di Negeri-Negeri Selat Pengasasan dan Perkembangan LATAR BELAKANG Pendudukan Inggeris di Negeri-Negeri Selat bukan sahaja memberi kesan kepadanya tetapi juga ke atas masyarakat tempatan sama ada secara langsung atau tidak. Ini dapat dilihat dalam bidang ekonomi dan politik. Setelah bertapak dengan kukuh di Negeri-Negeri Selat, pihak Inggeris akan mengembangkan pengaruhnya ke negeri-negeri Melayu. Pembukaan Negeri-Negeri Selat mempunyai hubungan rapat dengan kepentingan perdagangan Inggeris di Timur. Pada abad ke-18 SHTI mula mencari tapak di timur demi kepentingan perdagangannya di China. Tapak tersebut perlu sebagai pangkalan singgahan bagi kapal-kapal perdagangannya. Selain itu dalam urusan perdagangan dengan China, SHTI terpaksa mendapatkan bahanbahan perak, lada, timah dan lain-lain barang keluaran dari Asia Tenggara sebagai barang tukaran dengan barang-barang China. 1 Dengan menguasai sebuah pelabuhan di Asia Tenggara maka mudahlah bagi Inggeris mengumpul keluaran tempatan untuk tujuan perdagangan dengan China. Selain itu pihak Inggeris juga berharap pelabuhan tersebut akan dapat menarik pedagang-pedagang China ke situ. Ini bagi mengatasi masalah peraturan ketat 10

23 PENJAJAHAN INGGERIS DI NEGERI-NEGERI SELAT PENGASASAN DAN di China. Persaingan Inggeris-Perancis juga telah mendorong SHTI untuk mencari pangkalan di timur laut Hindi. Dengan ini diharap masalah pertahanan di pantai Koromandel, India yang sering digugat oleh Perancis akan dapat diatasi. Berasaskan keperluan-keperluan inilah Lembaga Pengarah SHTI di London memutuskan perlunya dicari sebuah pelabuhan di Asia Tenggara yang akan dapat melindungi kepentingan perdagangan dan ketenteraan mereka. RUNDINGAN DENGAN KEDAH Pembukaan Pulau Pinang mempunyai hubung kait dengan perkembangan politik Kedah. Sultan Muhammad Jiwa menghadapi ancaman politik dalam dan luar negeri. Pada tahun 1770/71, 2 pemberontak-pemberontak Kedah dengan bantuan Bugis dari Selangor telah menyerang Kedah, Sultan Muhammad Jiwa terpaksa berundur hingga ke Perlis dan cuba mendapatkan bantuan dari luar. Pada 18 Mae 1771, Sultan Muhammad Jiwa telah menulis surat memohon bantuan daripada gabenor di Madras. Permohonan 3 bantuan dihantar kepada agensi perdagangan antara negeri yang berpejabat di Madras iaitu Jourdain-Sulivan clan De Souza. Dua orang agen syarikat ini ialah Gowan Harrap dan Francis Light. Orang yang memainkan peranan penting bagi pihak Inggeris ialah Francis Light. Menjelang bulan Ogos 1771 kedudukan politik Kedah kembali aman. Jadi hasrat Sultan Muhammad untuk membuat perjanjian bagi mendapatkan bantuan tentera bukan lagi mengambil balik negeri tetapi untuk menyerang balas Selangor dalam usaha mendapatkan balik barang-barang dan senjata-senjata Kedah yang dirampas. Sebagai balasan sultan menawarkan Kuala Kedah atau pantai Kedah yang menganjur dari Kuala Kedah hingga ke Pulau Pinang. 4 Sultan Muhammad Jiwa dan Francis Light telah bersetuju dalam beberapa perkara untuk bekerjasama. Pihak sultan akan membenarkan syarikat membina agensi perdagangan cli Kuala Kedah. Sebagai balasan pihak syarikat dikehendaki menyediakan sepasukan 11

24 SEJARAH MALAYSIA ( ) sepahi berjumlah seratus orang. Keuntungan syarikat akan dibahagi sama rata daripada dua per tiga keuntungan kerana satu per tiga lagi digunakan untuk menampung pembiayaan agensi dan askar. Light berpendapat Sultan Muhammad bukan sahaja mahu mendapat bantuan tentera untuk menghadapi Selangor tetapi juga Siam. Laporan Francis Light kepada syarikat di India cukup memberangsangkan. Beliau begitu yakin dengan potensi Kedah dan Pulau Pinang kepada perdagangan SHTI. Francis Light melaporkan Pulau Pinang sesuai untuk kapal-kapal Eropah berlabuh kerana laut dan selatnya dalam. Pulau tersebut dan kawasan sekitarnya mempunyai bekalan kayu, air dan keperluan-keperluan kapal. Negeri-negeri yang berhampiran dapat membekalkan bijih timah, lada, rotan, damar, gading gajah dan sarang burung. Bahan-bahan ini boleh menarik kapal-kapal dagang Cina datang berlabuh. Light juga memberi amaran kepada syarikat, sultan mungkin mendapatkan pertolongan daripada Denmark atau Belanda. Berdasarkan laporan Francis Light, syarikat menghantar Edward Monckton untuk membuat tinjauan balas. Sultan Muhammad Jiwa menawarkan Kuala Kedah dan monopoli lada, bijih timah clan gading gajah kepada syarikat. Sultan pula mahu SHTI memberi bantuan untuk mengawal pantai Kedah dan membuat sekatan ke atas Kuala Selangor. SHTI tidak mahu terlibat menyerang Selangor kerana negeri tersebut ada pakatan dengan Belanda. Jadi usaha Monckton gagal kerana Sultan Muhammad tidak mahu menandatangani perjanjian perdagangan selagi soal bantuan pertahanan tidak diberi. Laporan Monckton tentang Kedah juga tidak memberangsangkan. Apalagi Monckton berpendapat Sultan Muhammad mahu Inggeris berada di Kedah untuk menghadapi ancaman Siam. 5 Light kecewa dengan keputusan SHTI dan pergi ke. Ujung Salang. Sultan Muhammad sekali lagi membuat permohonan kepada SHTI pada bulan Januari Light sekali lagi menjadi orang tengah telah membesar-besarkan keuntungan yang mungkin diperoleh. Sementara itu Inggeris telah dibenar membuka loji di Kuala Kedah. Pada pertengahan tahun tersebut loji itu terpaksa ditutup kerana rugi. 12

25 PENJAJAHAN INGGERIS DI NEGERI-NEGERI SELAT PENGASASAN DAN... Setelah Gagal di Kedah, SHTI sebolehnya tidak mahu bertelagah dengan kuasa-kuasa Eropah lain terutama Belanda dan Sepanyol dalam usaha mencari pangkalan. Setelah gagal di Kedah, SHTI menumpukan perhatian ke Borneo Utara yang dianggap di luar pengaruh kuasa Eropah lain. Sebenarnya usaha ini dijalankan lebih awal. Pada tahun 1759, Alexander Darlymple yang mewakili SHTI berjaya membuat perjanjian dengan Sultan Sulu. Sultan Sulu bersetuju membenarkan Inggeris menubuhkan pos perdagangan dan kebenaran menjalankan perniagaan. Pada tahun 1761 SHTI diberi kebenaran oleh Sultan Sulu untuk membuka pos perdagangan di Pulau Balambangan. SHTI menubuhkan pos perdagangan di pulau tersebut pada tahun SHTI berharap dapat menguasai perdagangan dengan Bugis dan menarik pedagang-pedagang Cina datang ke pulau tersebut. Dua tahun kemudian Inggeris meninggalkannya kerana diserang oleh orang Sulu akibat perebutan kuasa dalam Kesultanan Sulu. 6 Di Sumatera pula SHTI cuba membuat petempatan di Jambi pada tahun Hasrat ini kerana tempat tersebut berdekatan dengan kawasan Belanda. Inggeris juga berusaha berunding dengan Aceh untuk mendapat tapak. Malah Aceh dianggap lebih sesuai dari segi kedudukannya. Wakil SHTI, Charles Desvoeux yang pergi ke Aceh pada tahun 1772 gagal kerana tidak dapat memenuhi tuntutan Sultan Aceh. Nasib yang sama dialami oleh Kinloch yang dihantar ke Aceh pada tahun Pihak SHTI juga cuba mencari tapak di Indo-China. Gabenor Jeneral India, Warren Hastings berpendapat pantai Indo-China lebih sesuai. Satu utusan dihantar ke Cocin-China pada tahun 1778 tetapi gagal kerana meletusnya perang saudara di daerah tersebut. SHTI juga membuat percubaan untuk mendapat tempat di Riau. Yam Tuan Muda Raja Haji berminat untuk bekerjasama dengan Inggeris dalam usahanya menghadapi Belanda. Kapten Thomas Forest yang dihantar ke Riau gagal kerana Raja Haji terkorban dalam peperangan dengan Belanda cli Teluk Ketapang. Malah Sultan Mahmud terpaksa menerima seorang Residen Belanda clan Riau terpaksa dilupakan 13

26 SEJARAH MALAYSIA ( ) oleh Inggeris. Percubaan untuk menduduki Ujung Saiang pada tahun 1785 juga tidak berhasil setelah tempat tersebut diserang oleh Burma. Kembali ke Kedah 1785 Minat Inggeris beralih semula ke Kedah setelah gagal bertapak di tempat lain. Pihak Kedah yang sedang diancam oleh Siam clan Burma pula merasakan kehadiran Inggeris penting untuk membantu. Pada akhir kurun ke-18, Belanda menjadi kuasa Eropah paling penting di alam Melayu. Penguasaan ini membimbangkan Inggeris kerana akan memberi kesan kepada perdagangannya dengan China. Selain menguasai laluan jalan perdagangan timur-barat, alam Melayu juga menawarkan barang-barang dagang yang popular di China. Sebuah lagi kuasa Eropah iaitu Perancis sedang berusaha menguasai Burma dan Indo-China. Perancis bukan sahaja mengancam Inggeris cli Eropah tetapi juga kedudukan di India. Pantai timur India terdedah kepada serangan Perancis terutama pada musim tengkujuh (Oktober-November). Pada waktu ini Perancis mampu menyerang Bombay dari pangkalannya di Mauritius. Dari segi pertahanan Inggeris memerlukan pangkalan cli kawasan sebelah timur India. Sementara itu Sultan Abdullah ( ) yang baru menggantikan Sultan Muhammad Jiwa sedang menghadapi masalah dalam negeri. 8 Ancaman Siam dan Burma juga semakin meningkat. Peperangan antara Siam-Burma memberi ruang kepada Kedah untuk bebas daripada pelbagai tuntutan kedua-dua kuasa ini. Apabila Sultan Abdullah diarahkan supaya menghadap Maharaja Siam cli Bangkok, baginda hanya menghantar adindanya. Sebagai pemerintah merdeka, baginda enggan menyembah Maharaja Siam secara meniarap. Pada bulanjun 1788 Sultan Abdullah diarah oleh Siam menghantar bantuan tentera dan sejumlah wang untuk kempen tentera menentang Burma. Sultan Abdullah menolak kerana menganggap Siam tidak akan mampu memberi tekanan ke atas Kedah. Ketegangan hubungan dengan Siam memerlukan sekutu tentera yang kuat. Sultan Abdullah menganggap Inggeris pilihan terbaik. Inggeris melalui Francis Light menghidupkan semula minat 14

27 PENJAJAHAN INGGERIS DI NEGERI-NEGERI SELAT PENGASASAN DAN untuk mendapatkan Pulau Pinang setelah kapal-kapal mereka dikalahkan oleh Perancis. Belanda pula enggan membenarkan pelabuhan-pelabuhannya di rantau ini digunakan oleh Inggeris. Dalam rundingan Sultan Abdullah dengan Francis Light, sultan mahu SHTI memberi bantuan tentera darat dan laut serta wang pampasan tahunan $30 ribu Sepanyol. Sebagai balasannya syarikat akan diberi kebebasan berdagang di Kedah dan Pulau Pinang. 9 Tawaran ini digunakan oleh Light sebagai asas untuk berunding dengan Pemangku Gabenor Jeneral John Macpherson. Bagaimanapun Light kurang jujur sebab tidak menjelaskan secara terus terang musuh sebenar Kedah iaitu Siam dan Burma. Begitu juga dalam soal pampasan, Light hanya mencadangkan $10 ribu Sepanyol memadai. Macpherson memberi kebenaran kepada Light dan membuat cadangan balas. Syarat pertahanan yang boleh diberikan oleh Inggeris hanyalah di Pulau Pinang dan pantai Kedah yang berhampiran. Manakala permintaan mendapatkan perlindungan dan bantuan tentera serta ganti rugi akan diperpanjangkan ke England. Macpherson juga melantik Light sebagai Pesuruhjaya untuk memulakan pertapakan Inggeris di Pulau Pinang. Light sampai cli Kedah pada 29 Januari 1786 untuk menyampaikan keputusan Gabenor-Jeneral. Setelah syarat-syarat Macpherson dimaklumkan kepada Sultan Abdullah, baginda tidak berpuas hati dan meminta Light menangguhkan dulu pengambilan Pulau Pinang sehingga keputusan Lembaga Pengarah SHTI di London cliketahui. Tapi Light meyakinkan sultan yang semuanya akan berjalan lancar dan Kedah akan rugi jika rancangannya ditangguhkan. Dengan itu pada 11 Ogos 1786, Light menduduki Pulau Pinang atas nama Raja George III. Pulau tersebut ditukar nama kepada Pulau Putera Wales tapi kurang popular berbanding dengan nama asal Pulau Pinang atau Penang. Bandar juga diambil sempena nama Raja George menjadi Georgetown. Tindak Balas Sultan Abdullah Perang Burma-Siam semakin memuncak. Pada tahun 1786, Burma menyerang Ujung Salang. Sultan Abdullah yang tersepit antara dua 15

28 SEJARAH MALAYSIA ( ) kuasa ini mengambil sikap memihak kepada kedua-dua negara ini. Baginda memberi bantuan senjata kepada Burma dan mengirimkan surat pernyataan taat setia kepada Maharaja Siam. Baginda berharap mana-mana kuasa menang pun, Kedah akan selamat. Apabila Dinasti Chakri berjaya mengalahkan Burma, Siam mula menghukum negerinegeri selatan seperti Ligor, Phuket dan Patani. Tindakan ini membimbangkan Kedah dan sultan segera meminta jaminan bantuan tentera daripada Light. Gabenor Jeneral India, Lord Cornwallis tidak mahu memberi bantuan tentera kepada Kedah. Sultan Abdullah juga tidak berpuas hati dengan jumlah wang yang ditawarkan oleh Inggeris. Tindakan Inggeris mengecewakan Sultan Abdullah. Pada bulan Mei 1787, baginda memberhentikan penghantaran barangbarang keperluan makanan ke Pulau Pinang, Francis Light sepatutnya menyerahkan balik Pulau Pinang kerana gagal memenuhi syarat perjanjian. Inggeris bukan sahaja gagal memenuhi tuntutan pertahanan tetapi juga soal bayaran. Tuntutan Sultan Abdullah sebanyak $30 ribu Sepanyol diketepikan. Tawaran daripada pihak Inggeris juga bercanggah antara satu sama lain. Gabenor Jeneral India menawarkan $10 ribu Sepanyol setahun selama sepuluh tahun. Light pula menawarkan $ 10 ribu Sepanyol untuk lapan tahun atau $4 ribu Sepanyol untuk selama-lamanya. Sultan meminta Inggeris keluar dari Pulau Pinang tetapi Inggeris menganggap pulau tersebut hak mereka. Malah menuduh sultan hendak menyerang mereka dengan bantuan lanun. Sultan telah 10 menyiapkan angkatan perang di Sungai Prai, Light menawarkan pembayaran $5 ribu Sepanyol tetapi sultan mahu semua tunggakan sejak tahun 1786 dibayar. Oleh kerana tidak ada keputusan yang memuaskan, pasukan Kedah menyerang Pulau Pinang pada bulan Mac Serangan ini gagal. Tindak Balas Inggeris 1791 Francis Light mengarahkan angkatan laut di bawah Kapten Andrew Glass menyerang askar-askar Kedah, di Prai. Serangan dibuat 16

29 PENJAJAHAN INGGERIS DI NEGERI-NEGERI SELAT PENGASASAN DAN pada 12 April Pasukan Kedah dikalahkan dan sultan meminta perdamaian. 11 Satu perjanjian ditandatangani pada 1 Mei Soal perlindungan dan bantuan tentera yang menjadi harapan sultan tidak pun disebut, Bagaimanapun baginda dan warisnya berhak menerima bayaran $6 ribu Sepanyol. Pihak Inggeris pula sudah diiktiraf pendudukannya di Pulau Pinang dan bebas berdagang dengan Kedah tanpa sekatan dan cukai. Penyerahan Seberang Prai 1800 Pihak Inggeris berhasrat untuk mendapatkan Seberang Prai yang bersetentangan dengan Pulau Pinang. Ada beberapa alasan untuk menguasainya. Sultan Abdullah telah memulakan rancangan memajukan Kuala Prai. Dengan ini kemungkinan besar pelabuhan ini akan menjadi saingan kepada Pulau Pinang. Selain itu Inggeris berpendapat keselamatan kapal-kapal dagang terancam akibat lanun-lanun yang berlindung di Seberang Prai. Pengawasan lebih mudah jika mereka mentadbir kawasan tersebut. Paling mustahak Inggeris memerlukan satu kawasan pertanian yang dapat membekalkan padi elan barang makanan lain. Sebelum ini Inggeris banyak bergantung kepada Kedah. Jika timbul masalah seperti awal tahunl790-an tentu menyulitkan penduduk Pulau Pinang. Faktor pertahanan juga penting kepada Inggeris terutama untuk mempertahankan serangan dari darat. 12 Rundingan dimulakan antara Sultan Dhiauddin yang menggantikan kakandanya Sultan Abdullah dengan George Leith, Leftenan Gabenor Pulau Pinang. Sultan Dhiauddin bersetuju kerana bukan sahaja dapat mengukuhkan kedudukan tetapi juga dapat menambahkan sumber pendapatan. Hasil perjanjian tahun 1800, Kedah menyerahkan kawasan di antara Kuala Muda di utara hingga ke Kuala Krian, di selatan. Lebar kawasan dari pantai ke daratan ialah 60 relung. Sebagai pampasan sultan akan dibayar $10 ribu. Dengan ini kedudukan Inggeris di Pulau Pinang lebih mantap. Namun begitu Pulau Pinang masih tidak dapat memenuhi keperluan dan sebuah pertapakan baru diperlukan. 17

30 SEJARAH MALAYSIA ( ) PENDUDUKAN INGGERIS DI SINGAPURA 1819 Pengenalan Buku Sejarah Melayu ada menyebutkan Singapura mendapat nama sempena seekor binatang bernama singa manakala "Pura" bermaksud kota. Sri Tri Buana menamakan pulau tersebut Singapura Kota Singa. Pada abad ke-19, Singapura ialah sebahagian daripada kesultanan Riau-Lingga-Johor-Pahang yang berpusat di Lingga tetapi kekuasaan sultan hanya pada nama sahaja. Di Johor, Singapura dan pulau-pulau berdekatan, kuasa sebenarnya berada di tangan Temenggung. Manakala Pahang dikuasai oleh Bendahara. Di Singapura Temenggung membuka petempatan di Kuala Sungai Singapura. Antara pengikut yang berkampung bersamanya termasuklah orang Melayu Laut dari suku Gelam, Gelang dan Biduanda orang Kallang serta sebilangan kecil orang Bugis. Terdapat juga sekumpulan kecil orang Cina berdekatan kampung Temenggung yang menanam gambir. Temenggung melantik seorang Kapitan Cina untuk mengendalikan hal-ehwal mereka. 13 Minat Inggeris untuk mencari sebuah pelabuhan baru pada abad ke-19 didorong oleh beberapa faktor: (a) (b) Minat SHTI untuk meluaskan perdagangan di Asia Tenggara. Pada masa yang sama kerajaan Inggeris dan Belanda di Eropah bersetuju untuk menyerahkan kembali wilayah-wilayah Belanda berasaskan konvensyen Inggeris-Belanda Menjelang tahun 1818, Melaka, Jawa dan lain-lain kawasan milik Belanda di Asia Tenggara diserahkan kembali. Pedagangpedagang dan pegawai-pegawai SHTI berpendapat keadaan ini akan merugikan kerana dasar monopoli Belanda. Pada abad ke-19 perdagangan dengan Cina semakin pesat, terutama selepas Perjanjian Nanking, Selain candu, hasilhasil keluaran Kepulauan Melayu diperlukan untuk ditukar dengan barang-barang China. Semasa SHTI mentadbir kawasan-kawasan Belanda masalah mendapatkan barangbarang Kepulauan Melayu tidak ketara berbanding selepasnya. 18

31 PENJAJAHAN INGGERIS DI NEGERI-NEGERI SELAT PENGASASAN DAN... (c) Peningkatan perdagangan dengan China memerlukan tempat lebih strategik untuk kapal-kapal British. Tempat tersebut mestilah terletak cli tengah-tengah jalan perdagangan dan kawasan pengeluaran Kepulauan Melayu. Pulau Pinang didapati terlalu jauh ke utara dan kurang sesuai. Raffles dan Pendudukan Singapura Pendudukan Singapura berhubung rapat dengan Sir Thomas Stamford Raffles. Beliau memulakan kerjanya dengan SHTI sebagai kerani di London. Pada tahun 1805 beliau dilantik sebagai Penolong Setiausaha Residen Pulau Pinang. Beliau seterusnya dilantik sebagai Leftenan Gabenor Jawa ( ) dan Leftenan Gabenor Bangkahulu (1818). Selepas Perang Napolean tamat di Eropah pada tahun 1815, pihak Inggeris bersetuju menyerahkan kembali wilayah-wilayah Belanda yang diamanahkan kepada Inggeris untuk ditadbirkan. Ini termasuklah Melaka, Jawa dan Maluku. Raffles yang mempunyai sikap anti-belanda clan memikirkan kepentingan Inggeris cli Nusantara amat kecewa dengan langkah ini. Beliau pulang ke London clan cuba mempengaruhi SHTI supaya membentuk rangkaian stesen cli Aceh (pantai barat Sumatera), Selat Sunda, Kepulauan Riau clan barat Borneo. 14 Matlamatnya untuk memajukan perdagangan dan melindungi kapal-kapal syarikat yang berdagang dengan China clan menggalakkan perdagangan syarikat di Kepulauan Melayu. Dengan ini diharap Belanda akan mengambil sikap lebih liberal dalam urusan perdagangan. Tetapi SHTI tidak berminat dengan rancangannya. 15 Apabila Stamford Raffles kembali ke Bangkahulu (Bengkulen) sebagai Leftenan Gabenor, beliau berusaha menyekat perkembangan Belanda di selatan Sumatera. Lord Hastings, Gabenor Jeneral India menjemput Raffles ke Calcutta untuk menjelaskan pandangannya. Raffles gagal mempcngaruhi Hastings untuk menyingkirkan Belanda dari Sumatera tetapi memberi kebenaran untuk melaksanakan projek terhad bagi melindungi perdagangan British di Selat Melaka. Hastings memberi kebenaran untuk membuat perjanjian dengan Aceh, Riau, Johor atau mana-mana 19

32 SEJARAH MALAYSIA ( ) tempat di selatannya. Hastings juga mahu Raffles mengelak daripada bertelingkah dengan Belanda. Bagi mencapai matlamatnya, Raffles meminta bantuan sahabat lamanya Kolonel William Farquhar. Farquhar pernah memangku jawatan Residen Melaka ( ) dan dikenali sebagai Raja Melaka. Beliau berkahwin dengan gadis Melaka dan fasih herbahasa Melayu. Farquhar juga mempunyai pengetahuan yang luas dalam hal-ehwal Tanah Melayu dan tentang politik Riau-Lingga. Rundingan dan Cabaran Politik ( ) Pada tahun 1818 Farquhar diberi tugas untuk berunding dengan pihak berkuasa Riau tetapi pada bulan Disember, Belanda sudah meletakkan Residen di Riau dan mendakwa mempunyai hak ke atas seluruh jajahan kesultanan tersebut. Farquhar kemudiannya mencadangkan Pulau Karimun tetapi didapati kurang sesuai kerana berbatu. 16 Raffles berpendapat Singapura mempunyai banyak kelebihan dari segi bekalan untuk kapal-kapal, pelabuhan semula jadi dan kedudukannya di pintu selatan Selat Melaka. Pada 28 Januari 1818 angkatan Raffles dan Farquhar sampai di muara Sungai Singapura. Didapati Belanda tidak ada di situ, Keesokannya mereka berjumpa dengan Temenggung Abdul Rahman yang sememangnya sudah dikenali oleh Farquhar. Raffles menganggap Temenggung sebagai pemerinlah de facto Singapura walaupun teorinya sebagai agen sultan, Walaupun begitu Raffles sedar Temenggung tidak boleh menyerahkan Singapura kepada orang lain, Tandatangan sultan sebagai pemerinlah de facto dan de jure diperlukan bagi mengesahkan dari segi undang-undang. Raffles juga menyedari masalah takhta yang wujud di Riau-Lingga selepas kemangkatan Sultan Mahmud III pada tahun Baginda meninggalkan dua orang putera yang bersaing untuk menaiki takhta. Anak yang tua iaitu Tengku Hussain berada di Pahang semasa ayahandanya mangkat. Yam Tuan Muda Raja Jaafar menggunakan alasan ketiadaan Tengku Hussain pada hari pemakaman untuk melantik Tengku Abdul Rahman. Jacli Raffles mahu menggunakan soal rebutan takhta ini untuk mengesahkan pertapakan Inggeris cli 20

33 PENJAJAHAN INGGERIS Di NEGERI-NEGERI SELAT PENGASASAN DAN... Singapura. Mengikut adat, Tengku Hussain yang sulung sepatutnya dilantik menjadi sultan. Farquhar mempengaruhi Temenggung untuk melantik Tengku Hussain sebagai sultan. Temenggung kemudiannya menghantar utusan ke Riau untuk membawa Tengku Hussain ke Singapura. Sementara itu pada 30 Januari 1819, Temenggung dan Stamford Raffles membuat perjanjian membenarkan SHTI membina pos perdagangan. Temenggung berjanji tidak akan membuat perjanjian dengan kuasa lain dan sebagai balasan Temenggung akan mendapat $3 ribu. Raffles mula membersihkan hutan, mengukur pelabuhan dan menyiapkan pertahanan. Pada 6 Februari 1819, Tengku Hussain, Temenggung Abdul Rahman dan Stamford Raffles menandatangani perjanjian. Dengan perjanjian ini Tengku Hussain diiktiraf sebagai Sultan Hussain Muhamad Syah, Sultan Johor. Sultan akan menerima bayaran $5 17 ribu dan Temenggung $3 ribu. SHTI akan dibenarkan membina petempatan di Singapura, Temenggung juga dibenarkan mengutip bayaran daripada perahu-perahu tempatan. Pihak SHTI juga berjanji akan memberi perlindungan kepada sultan dan Temenggung selagi mereka tinggal berdekatan dengan syarikat tetapi SHTI tidak akan campur tangan dalam urusan Johor atau mengekalkan kuasa sultan dengan kekuatan tentera. Raffles kemudiannya melantik Farquhar sebagai residen yang bertanggungjawab kepada beliau sebagai Leftenan Gabenor Bangkahulu. Farquhar dikehendaki menjalankan kerja-kerja pembangunan Singapura dengan segera. Bagi menggalakkan kedatangan kapal-kapal dagang, Raffles mengarahkan pengecualian cukai. Langkah ini ternyata membawa kesan positif dan menarik minat kapal-kapal dagang China berlabuh. 18 Pendudukan Inggeris di Singapura segera menimbulkan bantahan Belanda. Gabenor Melaka menghantar bantahan kepada Gabenor Pulau Pinang. Belanda mendakwa Singapura sebagai sebahagian Kesultanan Riau-Lingga. Farquhar meminta bantuan dari Pulau Pinang kerana bimbang diserang oleh Melaka. Gabenor Pulau Pinang, Bannerman enggan memberi bantuan dan meminta Farquhar meninggalkan Singapura. Bannermen juga memberitahu Gabenor Melaka yang Farquhar bertindak di luar biclang kuasa dan 21

34 SEJARAH MALAYSIA ( ) beliau akan membuat tindakan selanjutnya untuk mendapatkan keputusan daripada kerajaan SHTI, di Culcutta. Gabenor Jeneral Belanda di Batavia juga menghantar bantahan ke Culcutta. Belanda sememangnya yakin Inggeris akan meninggalkan Singapura berasaskan kerjasama di Eropah. Di Culcutta Raffles mendapat sokongan daripada beberapa kalangan termasuk akhbar dan Gabenor Jeneral Hastings. Hastings mengarahkan Bannerman memberi apa sahaja bantuan kepada Singapura. Bannerman segera mengirimkan 200 orang askar India dan sejumlah wang. Tambahan askar India seramai 500 orang dihantar dari Bangkahulu. Dengan ini tanda-tanda Belanda akan kehilangan satu petempatan penting yang akan menjadi semakin jelas. Penyelesaian seterusnya bukanlah di medan perang tetapi hasil perang surat antara London dengan Hague. Pengukuhan Kuasa Inggeris di Singapura Stamford Raffles melantik Dr John Crawfurd sebagai Residen Singapura. Crawfurd memegang jawatan antara Jun 1823 hingga Ogos Beliau bernasib baik dengan termeterainya Perjanjian London, 1824 dan masalah tuntutan Belanda ke atas Singapura selesai, Tumpuan lebih digunakan untuk mengukuhkan kedudukan Inggeris di Singapura. Singapura mencatatkan pertumbuhan penduduk yang ramai. Pada Januari 1824 penduduknya berjumlah sebelas ribu orang. Orang Melayu masih merupakan penduduk teramai diikuti kaum Cina dan Bugis, Penduduk minoriti terdiri daripada orang India, Eropah, Armenia dan Arab. Pada tahun 1826 pendapatan Singapura telah melebihi hasil Pulau Pinang. Perjanjian lnggeris-belanda juga memberi peluang kepada Crawfurd untuk menyelesaikan masalah dengan Sultan Hussain dan Temenggung Abdul Rahman. Sultan Hussain dan Temenggung Abdul Rahman tidak ada peluang lagi meminta bantuan Belanda. Soal utama berhubung dengan wang dan hamba. Temenggung menuntut wang tambahan kerana disuruh berpindah ke Teluk Belanga. Sultan Hussain juga menghadapi masalah hutang dengan 22

35 PENJAJAHAN INGGERIS DI NEGERI-NEGERI SELAT PENGASASAN DAN... SHTI clan orang perseorangan. Oleh itu Crawfurd berpendapat SHTI perlu mengetepikan kedua-dua tokoh ini. 19 John Crawfurd mencadangkan kepada SHTI supaya dapat menyerahkan Singapura sepenuhnya dan putuskan hubungan dengan penguasa Politik Melayu. Kerajaan Culcutta telah memberi mandat kepada beliau untuk berunding. Pada peringkat awal Sultan Hussain clan Temenggung Abdul Rahman enggan. Tindakan dibuat dengan menahan elaun selama tiga bulan. Akhirnya pada bulan Ogos 1824 perjanjian ditandatangani. Menurut perjanjian ini Sultan Hussain clan Temenggung Abdul Rahman bersetuju menyerahkan Singapura sepenuhnya kepada SHTI. Kedua-dua tokoh ini dibenarkan menetap cli Singapura tetapi tidak boleh campur tangan dalam urusan SHTI. Jika mereka bersetuju meninggalkan Singapura pada bila-bila masa, Sultan Hussain akan dibayar $20 ribu dan Temenggung Abdul Rahman $5 ribu. Crawfurd memang berharap Sultan Hussain dan Temenggung Abdul Rahman akan meninggalkan Singapura dengan tawaran yang lumayan tetapi hal ini tidak berlaku. Oleh itu Crawfurd mengambil tindakan membebaskan dua puluh tujuh orang hamba sultan atas alasan memberi layanan buruk. Crawfurd juga merobohkan tembok istana Sultan Hussain. Sultan Hussain kemudiannya berpindah ke Melaka clan mangkat di sana pada 5 September Perjanjian Inggeris-Belanda, 1824 Persaingan antara Inggeris-Belanda di Kepulauan Melayu menarik perhatian pegawai-pegawai tinggi di Eropah untuk menyelesaikannya di meja rundingan. Perjanjian ini memberi kesan besar kepada perkembangan Negeri-Negeri Selat dan negeri-negeri lain di Tanah Melayu. Syarat-syarat penting perjanjian dapatlah diringkaskan seperti berikut: (a) Belanda bersetuju menyerahkan kepentingannya di India dan Melaka kepada Inggeris.

36 SEJARAH MALAYSIA ( ) (b) (c) (d) (e) Pihak Inggeris bersetuju menyerahkan kepentingannya di Bangkahulu dan Sumatera kepada Belanda. Belanda mengiktiraf pertapakan Inggeris di Singapura tetapi Inggeris tidak dibenarkan meluaskan pengaruh ke Pulau Karimun dan pulau-pulau di selatannya. Belanda berjanji tidak akan campur tangan di Tanah Melayu atau membuat sebarang perjanjian dengan pemerintah-pemerintah tempatan. Belanda perlu memberi layanan perdagangan yang baik kepada pedagang Inggeris dan begitulah sebaliknya. (0 Pemerintah anak negeri dibenarkan membuat hubungan seeara bebas dengan kedua-dua kuasa clan sesama pemerintah tempatan. (g) Hutang Belanda kepada Inggeris clikira langsai dengan pembayaran 100,000 paun. Kesan Perjanjian Jelas perjanjian ini dibuat menyentuh Kepulauan Melayu tetapi keputusannya tidak dirundingkan dengan pemerintah tempatan. Perjanjian ini meninggalkan kesan politik yang mendalam, Perjanjian telah menetapkan kawasan daerah pengaruh Belanda- Inggeris. Selat Melaka dijadikan sempadan. Ini menjadi asas kepada pembentukan negara moden Tanah Melayu (kemudian Malaysia) clan Indonesia. Pada umumnya kepentingan Belanda cli Kepulauan Melayu lebih banyak. Ini kerana mereka mendapat monopoli kawasan rempah dan kawasan-kawasan pertanian yang kaya. Namun begitu British juga lebih selamat tanpa saingan hebat di Tanah Melayu, Belanda satu-satunya kuasa Eropah di Tanah Melayu telah melepaskan pegangan ke atas Melaka. Begitu juga kepentingan perdagangan bijih timahnya cli Selangor, Negeri Sembilan clan Perak. Walaupun pada masa ini pengeluaran bijih timah tidak begitu banyak tetapi akhirnya akan menjadi kawasan pengeluar utama, 24

37 PENJAJAHAN INGGERIS DI NEGERI-NEGERI SELAT PENGASASAN DAN Perjanjian ini juga mengesahkan kedudukan Inggeris di Pulau Singapura. Peluang ini digunakan oleh Residen John Crawfurd untuk melupuskan kuasa Sultan Hussain dan Temenggung Abdul Rahman. Setelah itu Singapura berkembang pesat sebagai pusat perdagangan dunia di sebelah timur. Singapura jelas berperanan mengawal lalu lintas Selat Melaka di selatan. Manakala Pulau Pinang di utara. Namun Inggeris terlepas peluang untuk membina sebuah lagi empayar di Kepulauan Melayu sesudah India. Sedangkan pada masa ini kekuatan Belanda amat bergantung kepada British. British kehilangan kawasan-kawasan kaya seperti Pulau Belitong, Bangka, Madura, Lombok, Sumbawa, Sulawesi, Flores dan Sumatera. 20 Bagi pemerintah tempatan khususnya kerajaan Riau-Lingga jelas dirugikan. Kesultanan ini menerima kesan buruk kerana dipecahpecahkan. Belanda menguasai Riau-Lingga yang menjadi pusat kerajaan ini manakala Inggeris menguasai Pulau Singapura dan tanah besar Semenanjung. Temenggung Abdul Rahman juga kehilangan pegangannya ke atas pulau-pulau selatan Singapura dan beberapa negeri di pantai timur Sumatera tetapi dengan adanya perjanjian 1824 memberi ruang yang cukup untuk keluarga Temenggung Abdul Rahman mengasaskan kesultanan baru di Johor manakala keluarga Bendahara di Pahang. PENDUDUKAN INGGERIS DI MELAKA Pertama kali Inggeris menduduki dan memerintah Melaka apabila tercetus Perang Napolean di Eropah. Kerajaan buangan Belanda bersetuju menyerahkan daerah seberang lautnya untuk ditadbir sementara oleh SHTI. Pada mulanya Gabenor Melaka, Abraham Couperus enggan menyerahkan Melaka kepada Mejar Archibald Brown. Memandangkan pasukan pertahanan Belanda hanya 200 orang (orang Belanda hanya 81) maka beliau terpaksa bersetuju. 21 Semasa peralihan pentadbiran, pihak Belanda terus memberi kerjasama dan pegawai-pegawai mereka masih berperanan. Pada bulan Dlsember 1795, Panglima British, Peter Rainier tiba di Melaka. Beliau mengarahkan pegawai-pegawai British mengambil alih semua 25

38 SEJARAH MALAYSIA ( ) tugas pentadbiran. Pegawai-pegawai Belanda termasuk Gabenor Couperus dihantar ke India. 22 Perjanjian Viena tahun 1815 telah menamatkan perang di Eropah. Pihak British telah bersetuju untuk menyerahkan kembali daerah-daerah Belanda seberang laut yang ditadbirnya. Pada bulan September 1818, Residen Farquhar ( ) telah menyerahkan kuasa kepada Belanda. Pentadbiran Belanda di Melaka akan berlanjutan hingga tahun 1825 apabila diserahkan kepada Inggeris untuk kali kedua ekoran perjanjian tahun

39 PENJAJAHAN INGGERIS DI NEGERI-NEGERI SELAT PENGASASAN DAN 27

40 Bab 3 Perhubungan Negeri-negeri Melayu dengan Siam dan Inggeris ( ) LATAR BELAKANG HUBUNGAN AWAL Sejarah negeri-negeri Melayu pada abad ke-19 didapati mempunyai hubungan rapat dengan Siam. Oleh itu perlu ditinjau latar belakang hubungan negeri-negeri Melayu dengan Siam. Pada asasnya hubungan tradisional Melayu-Siam berasaskan kepada sistem ufti. Dalam hal ini kita dapati pelbagai tafsiran telah dibuat. Tafsiran berbeza wujud kerana pengalaman dan tujuan penulis. Namun secara umumnya ramai bersetuju yang Siam lebih kuat dari segi politik dan ketenteraan berbanding dengan negeri-negeri Melayu. Keadaan inilah yang memberi peluang kepada Siam meluaskan pengaruhnya, Dari segi diplomatik pula menjadi kebiasaan negerinegeri yang lemah pada masa itu mencari naungan daripada kuasa yang lebih kuat. Bagi orang Melayu perhubungan dengan Siam adalah kerana kepentingan politik clan pengiktirafan pertuanan berasaskan kata sepakat clan persahabatan. Ini ditandai dengan penghantaran bunga mas clan perak berserta hadiah-hadiah yang lain. Selain pengiktirafan, pemerintah Melayu juga menerima hadiah balas daripada Maharaja Siam, Kerajaan Siam tidak campur tangan dalam soal agama dan adat serta pentadbiran cli negeri-negeri Melayu. Jika asas 28

41 hubungan ini diganggu maka akan wujud penentangan. Didapati Siam sendiri menghantar bunga mas ke China atas alasan persahabatan dan perdagangan. Di sini tidak timbul soal tuntutan politik atau naungan. Jadi hal yang sama juga wajar bagi negerinegeri Melayu. Ini terbukti apabila Siam tidak pun pernah berjaya menegakkan kekuasaannya walaupun sultan-sultan di negeri-negeri Melayu pada ketika tertentu memerlukan bantuan dan pengiktirafan Siam. Jika dilihat daripada latar belakang sejarah, Siam dikatakan mewujudkan kekuasaannya di Tanah Melayu sejak zaman Sukhotai pada abad ke-13. Pemerintahnya, Raja Ramhaeng telah mengarahkan Raja Ligor untuk meluaskan pengaruhnya ke kawasan selatan termasuk Tanah Melayu. Dasar ini kemudiannya diteruskan oleh kerajaan Ayudhya yang memerintah Siam pada abaci ke-14 hingga dikalahkan oleh Burma pada tahun 1767.' Apabila Dinasti Cakri yang berpusat di Bangkok mulai kuat, kerajaan ini juga telah menghidupkan semula dasar menguasai negeri-negeri Melayu di selatan. Pengawasan terhadap negeri-negeri Melayu tidak dibuat secara langsung daripada kerajaan pusat Siam tetapi melalui Gabenor Ligor. Selepas tahun 1791 negeri-negeri Melayu di pantai timur diletakkan di bawah Gabenor Songkla (Singgora). Negeri-negeri cli pantai barat masih tetap di bawah pengawasan Gabenor Ligor. 2 Sebenarnya pengaruh Siam ke atas negeri-negeri Melayu tidaklah berterusan dan ada pasang surutnya. Ini bergantung kepada kekuatan dan kemantapan kerajaan Siam serta dasar seseorang Raja Siam. Selain itu perkembangan politik serantau j uga penting kerana jika ada cabaran daripada kuasa lain yang lebih kuat maka Siam tidak dapat melaksanakan dasarnya. Kuasa-kuasa yang pernah menjadi pencabar termasuklah Majapahit, Kesultanan Melayu Melaka, Aceh dan Inggeris. Pada abad ke-18 negeri-negeri Melayu agak bebas kerana Siam menghadapi perjuangan hidup mati dengan Burma. 3 Bunga Mas dan Perak Tiap-tiap negeri Melayu yang menghantar bunga mas ke Siam akan berbeza nilainya. Ini bergantung kepada kekayaan dan jumlah 29

42 SEJARAH MALAYSIA ( ) penduduk. Kedah dikatakan menghantar bunga mas bernilai lima ribu ringgit manakala Perlis nilai bunga masnya hanya seribu lima ratus ringgit. Wang untuk membiayai dikutip daripada rakyat lelaki dewasa. Di Kedah cukai ini dikenali sebagai hasil repai. Di Terengganu dikenali sebagai cukai band. 4 Kerja membuat bunga mas dibuat dengan teliti oleh tukangtukang terpilih dan biasanya di bawah pengawasan sultan sendiri. Kerja ini biasanya mengambil masa berbulan-bulan. Penghantaran bunga mas akan dilakukan oleh perwakilan yang dipilih. Bagi negerinegeri pantai barat perwakilan akan pergi terlebih dahulu ke Ligor manakala negeri-negeri pantai timur akan ke Singgora sebelum dipersembahkan ke Bangkok. KEDAH DAN PERLIS Perbincangan tentang Kedah dan Perlis akan dibuat serentak memandangkan hubungan sejarah yang erat antara kedua-duanya. Sehingga separuh pertama abad ke-19, Perlis masih sebahagian daripada Kedah. Hubungan Sebelum Abad ke-19 Hubungan Kedah-Siam dikatakan terjalin begitu lama. Sumber histriografi Kedah yang terkenal iaitu Hikayat Merong Mahawangsa menganggap Raja Siam dan Kedah sebagai bersaudara. Hadiah bunga mas dan perak yang dihantar ke istana Raja Siam sebenarnya berasal daripada tradisi hadiah cenderahati sempena Raja Siam yang baru menerima cahaya mata. 5 Mengikut tafsiran sumber tradisional Melayu ternyata bunga mas bukanlah berasaskan sistem uftian yang terpaksa dihantar oleh negeri lemah kepada negeri yang kuat. la lebih merupakan hubungan diplomalik dan persahabatan. Kedah dikatakan berada di bawah Siam sejak zaman kerajaan Sukhotai tetapi tidak banyak maklumat sejarah tentang hal ini. Malah ada pendapat mengatakan pada abaci ke-13 pengaruh Siam hanya setakat Ligor sahaja. Demikian juga selama pemerintahan Ayudhya yang memakan masa empat ratus tahun itu, pengaruh Siam tidaklah wujud berterusan di negeri Kedah. Misalnya pada abaci 30

43 PERHUBUNGAN NEGERI-NEGERI MELAYU DENGAN SIAM DAN INGGERIS ( ) ke-15, Kedah dikatakan mengakui pertuanan Kesultanan Melayu Melaka. Pada abad ke-16 pengaruh Aceh pula memainkan peranan penting dalam politik Tanah Melayu. Manakala pada abad ke-18 didapati pengaruh Bugis dan Minangkabau pula mengambil tempat. Hubungan pada Abad ke-19 Menjelang abaci ke-19 kedudukan politik kerajaan Siam mulai mantap clan Dinasti Cakri yang berpusat di Bangkok di bawah Rama I sudah bersedia untuk meluaskan penguasaan ke atas politik Tanah Melayu. Pada masa yang sama Kedah menghadapi krisis takhta kerana terdapat ramai petanding-petancling takhta mahu menjadi raja. Setelah kemangkatan Sultan Abdullah pada tahun 1798, pentadbiran Kedah jatuh ke tangan saudaranya Tunku Dhiauddin ( ). 6 Putera-putera kepada Sultan Abdullah mendapati merekalah yang sewajarnya dilantik menjadi sultan kerana berdasarkan sistem politik Melayu tradisional yang mewariskan takhta kepada putera lelaki tertua. Putera tertua Sultan Abdullah iaitu Tunku Pangeran memang bercita-cita untuk menjadi sultan. Di samping itu saudarasaudaranya yang lain seperti Tunku Bisnu dan Tunku Ibrahim juga terlibat dalam rebutan takhta ini.' Tunku Pangeran mendapati adalah sukar untuk menghadapi pengaruh Tunku Dhiauddin. Oleh itu Tunku Pangeran telah cuba mendapat bantuan luar clan kuasa luar yang dihkirkan sesuai pada waktu itu ialah Siam. Dengan bantuan Gabenor Singgora, Tunku Pangeran telah diperkenankan oleh Rama I sebagai Sultan Kedah. Tunku Pangeran tiba cli Kedah dengan sejumlah askar Siam pacla tahun 1803 dan ditabalkan sebagai sultan dengan gelaran Sultan Ahmad Tajuclclin II ( ). Manakala saudara baginda, Tunku Bisnu dilantik sebagai Raja Muda. 8 Pada peringkat awal didapati pemerintahan Sultan Ahmad Tajuddin II mendapat kepercayaan daripada Bangkok. Sebagai balasan kepada pengiktirafan Siam, Kedah terpaksa bukan sahaja menghantar bunga emas dan perak tetapi juga memberikan perkhidmatan tentera, tenaga manusia clan bekalan makanan. Misalnya 31

44 SEJARAH MALAYSIA ( ) pada tahun 1810, Kedah terpaksa menghantar tentera dan bekalan makanan bagi membantu Siam untuk mengambil Thalang daripada kekuasaan Burma. Pada tahun 1818, Kedah dipaksa oleh Siam menakluk Perak. Perkhidmatan-perkhidmatan ini terpaksa dilakukan oleh Kedah sebagai sebahagian daripada dasar suai faedah bagi 9 mengelakkan campur tangan langsung Siam. Sultan Ahmad Tajuddin II juga terpaksa menghadapi pencabarpencabar politiknya yang terdiri daripada saudara-saudaranya sendiri. Mereka terdiri daripada Tunku Bisnu, Tunku Ibrahim, Tunku Daud, Tunku Sulaiman dan Tunku Yaakop (Tunku Embun). Selain tuntutan takhta mereka juga mahu daerah autonomi yang kaya seperti Kuala Muda dan Perlis. Tunku Ibrahim misalnya telah mengadakan pemberontakan bersenjata pada tahun 1815 tetapi ditumpaskan, dan beliau sendiri terkorban. 10 Sultan Ahmad Tajuddin II juga menghadapi masalah dengan Gabenor Ligor Nakhon Sri Thammarat (Noi). Ini terjadi kerana gabenor tersebut berasa cemburu dengan kejayaan Kedah dalam kempen di Thalang dan Perak sehingga Sultan Ahmad Tajuddin II diberi pangkat Chao Phaya. Sedangkan selama ini Kedah terletak di bawah pengawasan Ligor sebagai Pesuruhjaya. Nakhorn Sri Thammarat memang berhasrat untuk menjalankan dasar pemerintahan langsung ke atas Kedah. Peluang ini tiba apabila Raja Muda Kedah yang baru iaitu Tunku Yaakop (Tunku Embun) meminta bantuan Ligor untuk membantunya menyingkirkan sultan. Krisis antara sultan dengan Tunku Yaakop berpunca daripada keengganan Sultan Ahmad Tajuddin II menyerahkan Perlis dan Setul kepada adindanya itu. Tunku Yaakop mempunyai beberapa alasan untuk mempengaruhi Siam menyokongnya. Ini termasuklah kegagalan sultan untuk hadir di Siam walaupun dijemput beberapa kali. Hal ini menimbulkan syak Siam dan percaya yang Sultan Kedah sedang membuat pakatan dengan Burma. Sultan Ahmad Tajuddin II sendiri sudah menyedari yang Siam akan bertindak terhadap baginda dan oleh hal yang demikian baginda telah berpindah ke Merbok. Jika serangan Siam berlaku mudahlah baginda berundur ke. Pulau Pinang yang dikuasai oleh Inggeris. 32

45 PERHUBUNGAN NEGERI-NEGERI MELAYU DENGAN SIAM DAN INGGERIS ( ) Pendudukan Siam Pada bulan November 1821, tentera Siam telah menawan Kota Setar. Ramai pahlawan Kedah terkorban. Ramai tawanan Kedah dibawa ke Siam. Tentera Siam kemudiannya mara ke selatan untuk menghadapi sultan di Merbok tetapi baginda menyedari tidak mampu menghadapi Siam clan kerana itu mengambil keputusan berundur ke Pulau Pinang. Siam ternyata tidak merajakan Tunku Yaakop 11 malah telah membuat keputusan untuk menjalankan pemerintahan secara langsung. Anak kepada Gabenor Ligor iaitu Phra Pak Borirak (Saeng) telah ditunjuk sebagai Gabenor Kedah. Percubaan Siam untuk melaksanakan dasar pemerintahan langsung di Kedah telah menerima tentangan hebat. Rakyat Kedah tidak jemu-jemu melancarkan pemberontakan. Antara pemberontakan tersebut termasuklah pemberontakan yang dipimpin oleh anakanda Sultan Ahmad Tajuddin sendiri iaitu Tunku Abdullah. Pemberontakan kedua terbesar berlaku pada tahun di bawah pimpinan Syed Zainal Abidin atau dikenali sebagai Tunku Kudin, Tunku Long Putih dan Tunku Sulaiman. Pemberontakan terbesar berlaku pada tahun di bawah pimpinan Tunku Muhammad Saad, Tunku Muhammad Taib dan Data' Kama Jaya Wan Muhammad Ali. Pemberontakan Kedah ini mendapat 1 2 simpati dan bantuan daripada negeri-negeri Melayu yang lain. Di samping itu saudagar-saudagar cli Pulau Pinang juga memberi sokongan dengan bersimpati memandangkan kepentingan perdagangan mereka terjejas kerana kekacauan yang berlaku. Walaupun Siam menghadapi ancaman yang hebat daripada pemberontakpemberontak Kedah tetapi mereka berjaya menangkisnya. Ini terutamanya kerana pihak Inggeris cli Pulau Pinang telah membantu Siam. Dasar rasmi Inggeris mengiktiraf pertuanan Siam ke atas Kedah. Ini sebagai langkah mendapat sokongan Siam dalam usaha Inggeris menghadapi Burma. Peperangan antara Inggeris-Burma meletus pada tahun Pihak Inggeris berpendapat sokongan Siam diperlukan dan adalah lebih menyulitkan untuk menghadapi dua musuh pada waktu yang sama. Tolak ansur dengan Siam diperlukan 33

46 SEJARAH MALAYSIA ( ) dan beberapa utusan dihantar untuk berunding dengan pihak Siam. Pengiktirafan ini semakin jelas apabila Perjanjian Burney ditandatangani pada tahun Perjanjian Burney Faktor utama yang menyebabkan Inggeris berlembut dengan Siam ialah kerana beberapa kepentingan ekonomi. Pihak Inggeris mahu memastikan bekalan makanan dari Kedah akan dihantar ke Pulau Pinang, Inggeris juga berharap kerajaan Siam akan membuat semakan dalam peraturan perdagangan yang akan menguntungkan. Ini kerana peningkatan perdagangan antara Inggeris-Siam sejak tahun Beberapa utusan Inggeris dihantar ke Bangkok bagi mengadakan rundingan. Perunding pertama ialah seorang saudagar persendirian bernama Morgan yang pergi ke Bangkok pada tahun Ini diikuti dengan pemergian John Crawfurd pada tahun Crawfurd cuba mendesak Siam melantik semula Sultan Ahmad Tajuddin sebagai sultan tetapi ditolak. Demikian juga pihak Inggeris menolak tuntutan Siam wang pajakan Pulau Pinang dan mendesak Inggeris menyerahkan Seberang Prai. Dasar Gabenor Fullerton ( ) terhadap Siam ialah cuba menghalang pengaruh kuasa Asia itu berkembang di Tanah Melayu. Beliau juga berjaya mempengaruhi pihak tertinggi di India tentang hal ini dengan bantuan Kapten Henry Burney. Kapten Henry Burney kemudiannya diarahkan berunding dengan kerajaan Siam. Sebagai langkah awal beliau memulakan perundingan dengan Raja Ligor pada tahun Hasilnya Raja Ligor: (a) (b) Tidak akan menyerang Perak dan Selangor. Raja Ligor sanggup menerima langkah untuk menyerahkan takhta Kedah kepada Sultan Ahmad Tajuddin semula. Rundingan ini dianggap sebagai pembuka jalan kepada rundingan seterusnya. Kapten Henry Burney dikatakan menghabiskan masa selama enam bulan untuk menyelesaikan tugasnya. Hasilnya termeterailah Perjanjian Burney pada tahun Perjanjian ini meliputi perkara-perkara: 34

47 (a) Perdagangan Inggeris di Bangkok akan diberi layanan lebih baik sama ada dari segi cukai atau layanan-layanan lain. (b) Kedah tetap menjadi jajahan Siam dan orang British dibenar berniaga. Bekalan makanan akan dibekalkan secukupnya kepada Pulau Pinang. (c) Pihak Inggeris berjanji tidak akan membantu Sultan Kedah dalam usaha merebut kembali takhta atau membenarkan baginda menetap di Pulau Pinang, Seberang Prai, Perak, Selangor atau Burma, (d) Perak diberi kebebasan sama mahu menghantar bunga mas ke Siam. Pihak Siam hanya dibenarkan menghantar utusan diplomatik. Sebarang pencerobohan tentera ke atas Perak dan Selangor tidak dibenarkan. Manakala Inggeris pula berjanji tidak akan campur tangan di Perak dan Selangor. (e) Pihak Inggeris dibenarkan berniaga di Kelantan dan Terengganu. Walaupun ada piluk di Pulau Pinang tidak berpuas hati dengan perjanjian ini terutama tentang Kedah tetapi pihak Inggeris berjaya mendapat sedikit faedah dan segi perdagangan. Selain itu Inggeris juga berjaya menyekat kemaraan Siam ke selatan tanah Melayu Pihak Inggeris walaupun telah berjanji tidak akan campur tangan dalam hal ehwal Perak telah menghantar Kapten James Low untuk mengadakan rundingan dengan Sultan Perak. Hasilnya ditandatangani perjanjian pada Oktober Perjanjian ini berjaya menyekat pengaruh Siam di Perak dan semua pasukan tentera Siam ditarik keluar. Berkenaan Kelantan dan Terengganu nampaknya Inggeris dan Siam tidak menganggap begitu mengancam kepen tingan mereka dan hanya berpuas hati jika perdagangan tidak diganggu. Walaupun begitu Inggeris tidaklah memenuhi semua tuntutan Siam terutama permintaan Siam supaya menyerahkan Sultan Ahmad Tajuddin II dan wang pajakan atas Pulau Pinang dan Seberang Prai tetapi Inggeris tetap membantu Siam jika berlaku pemberontakan, Pihak Inggeris telah menggunakan kapal-kapal perangnya untuk 35

48 SEJARAH MALAYSIA ( ) membuat kepungan di perairan Kedah bagi memastikan golongan pemberontak tidak mendapat bantuan dari laut. Satu lagi tindakan Inggeris ialah memindahkan Sultan Ahmad Tajuddin II ke Melaka bagi mengelakkan baginda terus aktif mengapi-apikan penentangan terhadap Siam tetapi ternyata langkah ini tidak berkesan. Pada masa pendudukan Siam juga terdapat sekumpulan pemimpin Kedah yang bekerjasama dengan Siam. Kumpulan ini dipimpin oleh Tunku Anum Raja Jambangan, Tunku Bisnu, Tunku Hasan dan Syed Hussain. Mereka menghulurkan kerjasama 13 mengelakkan tindakan ganas askar-askar Siam dan bagi membolehkan Siam mengubah sikap dan menukar dasar pemerintahan langsung. Dasar pemerintahan langsung ternyata gagal kerana tidak diterima oleh Kedah. Hubungan Selepas 1842 Peluang Siam untuk mengubah dasarnya terbuka apabila Gabenor Ligor Nakhorn Sri Thamarat (Noi) meninggal pada tahun Pegawai Siam yang ditugaskan menangani masalah Kedah selepas itu mencadangkan sistem pemerintahan tidak langsung sebagai satu alternatif. Apabila cadangan itu diterima, Tunku Anum telah dilantik sebagai pemerinlah Kedah dan Tunku Hasan sebagai pembantunya. 14 Tunku Hasan juga diberi daerah Kubang Pasu sebagai kawasan pegangan. Manakala Syed Hussain diberi kepercayaan mentadbir Perlis dan Tunku Bisnu memerintah Setul. Ternyata Siam telah mengecilkan Kedah bagi memastikan negeri tersebut tidak begitu kuat. Bagaimanapun penyelesaian ini masih tidak memuaskan dan kemungkinan tercetus lagi pemberontakan kerana Sultan Ahmad Tajuddin II masih diketepikan sedangkan baginda merupakan tokoh berpengaruh dan mendapat simpati ramai. Pihak Inggeris di Pulau Pinang juga menyedari yang penyelesaian Kedah tidak akan tamat jika Sultan Ahmad Tajuddin II tidak diberikan takhtanya semula. Saudagar-saudagar Inggeris di Pulau Pinang juga tidak sanggup menghadapi kerugian yang berpanjangan. 36

49 Gabenor Pulau Pinang iaitu Samuel George Bonham telah meminta Tunku Daei, anakanda sultan supaya ke Bangkok menghadap Rama III serta meminta pengampunan. Gabenor Bonham juga menyertakan surat yang menyatakan sokongan kepada sultan dan menggertak Siam yang Inggeris tidak lagi akan memberi bantuan kepada Siam jika tercetus pemberontakan. Nampaknya pihak Siam 15 telah bersetuju untuk melantik semula Sultan Ahmad Tajuddin sebagai pemerintah Kedah. Hubungan Siam-Kedah kembali seperti sebelum 1821 iaitu berasaskan negeri uftian dengan penghantaran bunga mas dan perak. Namun begitu keluasan Kedah telah dikecilkan. Kedah telah dipecahkan kepada empat negeri. Setul diserahkan kepada Tunku Bisnu. Perlis terus kekal ditadbir oleh Syed Hussain. Kubang Pasu diletakkan di bawah kekuasaan Tunku Anum. Kawasan ke selatan Kubang Pasu tetap ditadbir oleh Sultan Ahmad Tajuddin II. 16 Perhubungan Kedah-Siam selepas ini sehingga tahun 1909 nampaknya berjalan lancar. Kedua-dua pihak nampaknya menghormati antara satu sama lain dan ini menjadi asas keharmonian hubungan. Pada zaman pemerintahan Sultan Ahmad Tajuddin al- Mukarram Syah, Siam telah menyerahkan kembali daerah Kubang Pasu untuk ditadbirkan semula oleh Kedah. Ini ekoran daripada krisis yang berlaku dalam keluarga Almarhum Tunku Anum. Penyerahan ini juga menandakan kepercayaan Siam terhadap pentadbiran Kedah. Pada zaman pemerintahan Sultan Abdul Hamid Halim Syah, baginda telah diberi kepereayaan oleh pihak Siam apabila Raja Chulalongkorn melantik baginda sebagai Pesuruhjaya Monthon Saiburi yang terdiri daripada Kedah, Perlis dan Setul. 17 Ini adalah sebahaglan daripada dasar pentadbiran Thesaphiban yang diperkenalkan untuk mengukuhkan penguasaan pentadbiran Bangkok ke atas wilayah-wilayah. Dasar ini ternyata gagal cli Kedah kerana keengganan Perlis dan Setul bekerjasama. Lagipun Siam sendiri tidak berani berkeras kerana takut negeri-negeri tersebut menjemput campur tangan kuasa-kuasa barat. 37

50 SEJARAH MALAYSIA ( ) TERENGGANU Hubungan Awal Berbanding dengan negeri Kedah, Perlis dan Kelantan ternyata pengaruh Siam ke atas Terengganu agak kurang. Keadaan ini disebabkan kedudukan geografinya yang agak jauh. Ini menyukarkan pengawalan dan penghantaran tentera. Bagi Siam sendiri mereka menganggap Terengganu tidak ada nilai ekonomi dan tidak strategik kerana tanah daratannya tidak bersempadan langsung dengan Siam. Jadi penguasaan naungan atas Terengganu lebih bersifat 18 prestij. Sejak abad ke-15 hingga akhir abad ke-18, Terengganu terletak di bawah pengaruh Melaka-Johor. Bagaimanapun menjelang tahun 1785, kerajaan Siam menghantar Jeneral Wang Na Surasiha ke selatan Siam. Beliau menghantar perutusan kepada raja-raja Melayu termasuk kepada Sultan Terengganu. Raja Patani yang enggan tunduk telah dihukum dengan penaklukan secara kekerasan. Terengganu yang menyedari hakikat ini tidak mampu melawan lalu menerima permintaan Siam. Negeri-negeri Melayu sememangnya berhasrat untuk bebas daripada cengkaman Siam. Mereka sering mengelak dan menunggu peluang untuk berbuat demikian. Kehadiran kuasa Inggeris di Pulau Pinang bukan sahaja dianggap berguna oleh Kedah dalam. usaha menghadapi ancaman Siam tetapi juga oleh negeri-negeri Melayu yang lain termasuk Terengganu. Pihak Siam meminta Sultan Mansur menghadap Maharaja Siam. Pada awal tahun 1786, Sultan Mansur menulis surat kepada Francis Light di Pulau Pinang meminta bantuan Inggeris. Sekali lagi baginda meminta bantuan Inggeris pada 19 tahun 1798 tetapi gagal. Pihak berkuasa Inggeris di India enggan melibatkan diri dalam hal-ehwal Terengganu memandangkan tidak ada kepentingan ekonomi dan kedudukan yang tidak strategik untuk British. Lagipun Siam sendiri tidak mengambil tindakan. ketenteraan. 38

51 Hubungan pada Abad ke-19 Pada tahun 1809, kerajaan Bangkok mengambil langkah menyusun semula pentadbiran di negeri-negeri Melayu di pantai timur bagi memastikan tidak akan wujud penentangan. Ini ekoran daripada serangan yang dilancarkan oleh pakatan tentera dari Siak, dan Patani. Terengganu juga dikatakan turut terlibat tetapi tidak ada bukti jelas. Oleh itu Siam tidak menyentuh Terengganu. Lagipun Sultan Terengganu terus menghantar bunga mas dan hal ini meyakinkan Siam yang Terengganu tidak terlibat. Sementara itu Siam sendiri masih aktif berperang dengan Burma dan tidak wajar membuka satu lagi medan peperangan di selatan. Percubaan Siam untuk menguasai negeri-negeri Melayu secara langsung lebih meluas pada tahun-tahun 1830-an. Rama III jelas berusaha untuk menjadikan Siam sebagai sebuah negeri paling berkuasa cli Asia Tenggara. Perjanjian Burney 1826 pula nampaknya telah memberi hak pertuanan Siam ke atas negeri-negeri Melayu 20 di utara Tanah Melayu dan Inggeris berjanji tidak akan campur tangan. Langkah ini ditentang hebat oleh negeri-negeri Melayu. Pemberontakan yang meluas berlaku di Kedah dan Patani. Kebangki tan ini disokong oleh negeri-negeri Melayu yang lain berasaskan kesedaran sebangsa dan seagama. Terengganu turut menghantar bantuan tentera ke Patani di bawah pimpinan panglima Tengku Idris, Golan, Wan Kamal dan Ismail. Selepas Chao Phraya Phra Khlang berjaya mengatasi pemberontakan di Kedah dan Patani, Siam cuba mengajar Terengganu dan Kelantan kerana membantu pemberontakan tersebut. Kelantan dipaksa membayar ganti rugi berjumlah $50 ribu. Manakala Terengganu dipaksa menyerahkan pemberontak-pemberontak Patani yang berlindung di negerinya. Apabila Terengganu enggan tunduk kepada tuntutan, pihak Siam menghantar kapal perang. Terengganu terpaksa akur dan menyerahkan pemberontak-pemberontak tersebut termasuk Panglima Damit, Mahmud, Pit dan Ahmad. Bagaimanapun ini tidak menghalang Terengganu terus memberi bantuan. Ini terbukti apabila sekali lagi negeri-negeri Melayu di 39

52 SEJARAH MALAYSIA ( ) selatan Siam bangun memberontak pada tahun Bangkok dan Songkhla yang menjadi pesuruhjaya kepada Terengganu telah memberi kata dua kepada Sultan Mansur tetapi tidak berkesan. Siam gagal bertindak ke atas Terengganu kerana masalah di Kedah belum selesai dan Siam juga sedang berperang dengan tentera Vietnam yang menguasai Kemboja ketika itu. Sultan Mansur II memberi perlindungan kepada Tuan Besar dan pengikut-pengikutnya dan ini menyulitkan Siam menyelesaikan masalah perebutan takhta di Kelantan. Perhubungan yang renggang antara Terengganu-Siam pada zaman pemerintahan Sultan Mansur Syah II menjadi baik pada masa pemerintahan Sultan Omar. Ini ekoran daripada bantuan yang diberikan oleh Siam kepada baginda semasa berlaku perebutan takhta dengan Sultan Mansur. Siam juga dengan segera mengiktiraf 21 Sultan Omar sebagai pemerintah Terengganu sejurus selepas berjaya merampas takhta. Perhubungan surat-menyurat antara kerajaan Terengganu-Siam juga dikatakan lebih kerap. Sultan Omar juga menghantar bunga mas dan perak mengikut waktu yang ditetapkan. Terengganu juga berpuas hati dengan sikap Siam yang memberi kebebasan yang luas kepada Terengganu. Bagaimanapun perhubungan yang baik ini berubah apabila Terengganu terlibat dalam sengketa perebutan kuasa di Pahang. Bunga mas yang dihantar pada tahun 1853 hanya dihantar setelah peringatan diberikan. Sultan Omar juga enggan hadir di Songkhla bagi menyambut lawatan Raja Mongkut. Pihak Terengganu sendiri mendapati kerajaan Bangkok cuba hendak mengawal negeri-negeri Melayu dengan lebih ketat. Sultan Omar menganggap ini sebagai percubaan untuk merampas kebebasan yang dinikmati selama ini. Terengganu cuba mendapat bantuan Inggeris tetapi tidak berjaya. Di samping itu terdapat usaha-usaha Siam untuk menyingkirkan Sultan Omar dan melantik Sultan Mahmud bekas Sultan Lingga sebagai Sultan Terengganu. Menyedari hakikat ini, Sultan Omar mengutus surat ke Bangkok menyatakan taat setia. Selepas itu perhubungan Terengganu-Siam kembali seperti keadaan sebelum tahun

53 KELANTAN Hubungan Awal Pada abad ke-12 Kelantan dikatakan berada di bawah pengaruh Srivijaya. Kemudian Sukhotai pula menguasainya pada abad ke-13 dan ke-14. Bagaimanapun ada pendapat mengatakan kekuasaan Sukhotai hanya setakat Ligor sahaja. Pada abad ke-14 pengaruh Majapahit pula menguasainya. Ini diikuti dengan pengaruh Melaka- Johor pada abad ke-15 hingga abad ke Hubungan pada Abad Kesembilan Belas Long Junus berjaya mengasaskan Kesultanan Kelantan yang baru pada akhir abad ke-18 dengan bantuan Sultan Mansur ( ) dari Terengganu. Pengaruh Siam ke atas Kelantan mulai menjadi 22 penting selepas kemangkatan Long Junus. Ini ekoran perebutan kuasa antara Tengku Muhammad, anakanda Sultan Mansur yang juga menantu Long Junus dengan putera-putcra Long Junus yang clipimpin oleh Long Muhammad. Dengan pengaruh Sultan Mansur dari Terengganu Tengku Muhammad dilantik menjadi sultan. Apabila Long Muhammad berjaya menyingkirkan Tengku Muhammad, baginda berjaya menjadi pemerintah Kelantan dengan gelaran Sultan Muhammad I. Beliau juga cuba mendapat naungan Siam melalui bantuan Ligor kerana bimbang ancaman Terengganu. Rama I bersetuju dengan permintaan Kelantan dan negeri tersebut diletakkan di bawah pengawasan Ligor. Walaupun begitu, Sultan 23 Muhammad I tidak begitu berpuas had dengan Siam dan cuba mendapat naungan Inggeris cli Pulau Pinang. Permintaan tersebut telah ditolak kerana Inggeris lebih mempertimbangkan kepentingan perdagangannya dengan Siam. Selain itu Inggeris juga telah mengiktiraf pertuanan Siam atas Kelantan berasaskan Perjanjian Burney, 1826, 24 Apabila berlaku pemberontakan Kedah dan Patani seperti yang disebutkan pada bahagian terdahulu bab ini, Kelantan juga tidak ketinggalan membantu atas semangat perjuangan jihad. Kerajaan Kelantan begitu aktif membantu pemberontak-pemberontak Patani 41

54 SEJARAH MALAYSIA ( ) kerana Kesultanan Kelantan mempunyai hubungan kekeluargaan dengan Kesultanan Patani. Apabila tentera Siam di bawah pimpinan Phrahklang berjaya menundukkan Patani, Kelantan dipaksa menyerahkan pemberontak-pemberontak Patani yang berlindung di Kelantan. Ini termasuklah Raja Patani, Tuan Sulung dan Raja Jala (Yala), Tuan Kundur. Kelantan juga dipaksa membayar ganti rugi berjumlah $30 ribu wang perak kepada kerajaan Bangkok dan 20 ribu perak kepada tentera Hai. Sultan Muhammad 1 yang sedar Kelantan tidak mampu menghadapi Siam terpaksa memenuhi tuntutan tersebut. Namun begitu Siam tidaklah berani bertindak menyerang Terengganu atau Kelantan kerana ketibaan kapal perang Inggeris di pantai timur. Lagipun berasaskan Perjanjian Burney, Siam tidak akan menyerang Kelantan dan Terengganu. Setelah kemangkatan Sultan Muhammad I pada tahun 1837 sekali lagi Kelantan menghadapi masalah rebutan takhta kerana baginda tidak mempunyai putera. Mereka yang terlibat dalam perebutan takhta terdiri daripada Raja Bendahara (Long Jenal/ Zainal) dan Tuan Senik Mulut Merah (Putera Long Tan, Raja Temenggung). Pada peringkat awal, Long Jenal berjaya menjadi Raja Kelantan tetapi pada akhir tahun 18.39, Tuan Senik Mulut Merah berjaya merampas takhta dan menjadi sultan dengan gelaran Sultan Muhammad II ( ). 25 Kejayaan baginda dikatakan dengan sokongan Siam. Memandangkan kepentingan pengiktirafan Siam, Long Jenal juga cuba mendapatkan pertolongan Raja Ligor untuk mempengaruhi Raja Siam supaya menyokongnya. Bagaimanapun pengiktirafan Siam lebih awal kepada Sultan Muhammad II mengukuhkan kedudukan baginda. Namun begitu peluang Long Jenal untuk kembali berkuasa wujud apabila pemberontakan Kedah ( ) menampakkan kejayaan. Sultan Muhammad II juga terpaksa menghadapi cabaran daripada Tuan Besar Kampung Lautyang turut menyokong Longjenal. Bagaimanapun penentangan bersenjata oleh Long Jenal berjaya dihapuskan dengan bantuan Siam. Selepas peperangan dengan Long Jenal, Sultan Muhammad II menghadapi cabaran daripada Tuan Besar, Raja Kampung Laut dan saudaranya Tuan Kota, Sultan Dewa. Kedua-dua pencabar baginda 42

55 berjaya ditumpaskan dengan bantuan Siam. Adalah jelas selepas tahun 1838, kerajaan Kota Bharu amat bergantung kepada pengiktirafan Siam untuk menghadapi pencabar-pencabar di dalam negeri. Keadaan ini membantu Siam untuk memastikan pengaruhnya di Kelantan dengan menentukan tokoh-tokoh pro-siam menguasai politik Kelantan. Sebab itulah Kelantan tidak pernah 26 menjadi pemimpin penting dalam gerakan menentang Siam. Kelantan selepas tahun 1841 berjaya memperoleh kestabilan politik. Hal ini tercapai kerana kejayaan Sultan Muhammad II menumpaskan penentang-penentangnya dengan bantuan Siam. Walaupun begitu ini tidak bererti Siam campur tangan dengan meluas dalam urusan Kelantan. Kerajaan Siam begitu percaya dengan sikap pro-siam Sultan Muhammad. Baginda begitu menghormati Siam dan telah menghadap Raja Mongkut yang mengadakan lawatan ke Songkhla. Demikian juga pada zaman Sultan Mansur ( ) didapati kerajaan Kota Bharu dikuasai oleh golongan yang pro-siam sehingga surat-surat pentadbir Inggeris di Singapura kepada sultan ditenggelamkan oleh mereka. Pihak Siam juga begitu berhati-hati supaya tidak timbul perebutan takhta yang memungkinkan pihak pro-siam kalah. Misalnya apabila Sultan Mansur sakit tenat pada tahun 1.900, Siam telah menghantar pegawai-pegawainya bagi mengawal keadaan. Apabila Sultan Mansur mangkat, pihak Siam dengan segera melantik Tuan Long Senik sebagai Sultan Kelantan. Tindakan ini juga dibuat bagi mengelakkan campur tangan kuasa barat yang lain. PERAK DAN SELANGOR Mengikut sumber tradisional, Perak juga menghantar bunga mas sebagai hadiah kepada Raja Siam yang baru menimang cahaya mata. Berbanding dengan negeri-negeri Melayu utara yang lain, pengaruh Siam tidaklah begitu besar di Perak. Idea untuk memantapkan pengaruh Siam di Perak dicetuskan oleh Gabenor Ligor dan Singgora. Rama II juga mahu meluaskan pengaruhnya kerana ini akan menambahkan martabatnya clan bagi menunjukkan kekuasaan kepada Burma. Raja Siam berpendapat martabatnya akan lebih mulia 43

56 jika sesebuah negeri itu bernaung secara damai. Bagi mencapai tujuan ini, Kedah diarahkan memujuk Perak. Sultan Ahmad Tajuddin II menghantar Seri Nara Diraja, Raja Setia Lela dan Tun Jaya Menteri ke Perak untuk menghadap Sultan Abdul Malik. Walaupun Sultan Abdul Malik menghadapi ancaman Selangor dan penentangan dalam negeri tetapi baginda menolak bernaung di bawah Siam, Sultan Ahmad Tajuddin terpaksa menyerang Perak sebelum Siam menghantar angkatan tentera. Baginda bimbang Kedah akan dijadikan pangkalan tentera Siam dan ini akan mengancam keselamatan Kedah. Pada bulan September 1819 bunga mas dihantar ke Bangkok. 27 Dalam usaha menyingkirkan pengaruh Siam, Perak telah meminta bantuan Selangor, Pakatan ini berjaya menghalau Siam pada tahun Sebagai balasan, Sultan Ibrahim (Selangor) menuntut sejumlah bayaran perkhidmatan. Sultan Ibrahim melantik Raja Hassan sebagai wakil baginda untuk memungut cukai di Perak. Hal ini tidak disenangi oleh Sultan Perak dan baginda menulis surat ke Bangkok meminta bantuan tentera. 28 Pada tahun 1825, Raja Ligor menyiapkan angkatan perang untuk membantu Perak menentang Sultan Ibrahim. Pihak Inggeris melihat langkah ini berbahaya dan akan membuka ruang kepada perluasan pengaruh Siam ke Selangor. Pada 28 April 1825, Fullerton (Gabenor Pulau Pinang) menghantar surat kepada Raja Ligor meminta jangan menyerang Selangor clan Perak. Dalam jawapannya Raja Ligor menyatakan rancangan serangan tentera diatur setelah menimbangkan permintaan Sultan Perak. Pada bulan Mei 1825, sekali lagi Gabenor Fullerton. mendapat maklumat tentang persediaan Raja Ligor untuk menyerang Selangor clan Perak. Pihak Siam melengkapkan angkatan perang sebanyak tiga ratus buah perahu cli Sungai Trang. Kali ini Gabenor Fullerton mengugut untuk bertindak balas. Pihak Inggeris telah menghantar kapal perang ke Sungai Trang untuk menunjukkan kekuatan kepada Siam. Langkah ini ternyata berjaya menyelamatkan Selangor dan Perak. 44

57 Selepas Inggeris menakluki Tenasserim (Burma) pada tahun 1825, Kapten Burney dihantar berunding dengan Raja Ligor. Keduadua pihak bersetuju untuk membawa keputusan rundingan kepada pihak atasan masing-masing. Pada 31 Julai 1825 satu perjanjian awal ditandatangani. Menurut perjanjian ini: (a) (b) (c) Raja Ligor berjanji tidak akan menyerang atau menakluki Selangor dan Perak. Pihak Inggeris tidak akan menduduki Perak. Pihak Inggeris akan memastikan Raja Hassan keluar dari Perak clan akan memastikan Sultan Selangor tidak akan mengganggu Perak. 29 John Anderson dihantar ke Perak dan Selangor untuk raenyelesaikan ketegangan. Pada 20 Ogos 1825, John Anderson berunding dengan Sultan Ibrahim, cli Kuala Selangor. Mereka bersetuju mengesahkan perjanjian perdagangan terdahulu yang diusahakan oleh W.S. Crocroft pada tahun Pada 6 September 1825 John Anderson menandatangani perjanjian dengan Sultan Ibrahim. Menurut perjanjian ini: (a) (b) Sungai Bernam ditetapkan sebagai sempadan Selangor-Perak. Sultan Selangor tidak akan menyerang Perak. (c) Raja Hassan dikehendaki meninggalkan Perak. 30 Dengan perjanjian ini clan kesediaan Perak dan Selangor mematuhinya menyebabkan Siam tidak ada alasan campur tangan. Tuntutan naungan Siam ke atas Selangor dan Perak berakhir selepas termeterainya Perjanjian Burney, Menurut perjanjian ini, Siam ticlak akan campur tangan di kedua-dua buah negeri ini. Walaupun begitu Siam terus mentadbir satu kawasan seluas seribu batu persegi di Ulu Perak dan hanya diserahkan semula mengikut Perjanjian Inggeris-Siam

58 SEJARAH MALAYSIA ( ) 46

59 47

60 Bab 4 Krisis Politik di Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang ( ) PENGENALAN Satu fenomena politik penting di Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang pada abad ke-19 ialah krisis politik. Ini berlaku ekoran perebutan takhta di kalangan kerabat diraja. Pembesar-pembesar juga turut terlibat menyokong calon masing-masing. Ketegangan ini ada kalanya mencetuskan perang saudara yang berpanjangan. Keadaan ini menjadi lebih rumit dengan penglibatan kongsi-kongsi gelap. PERAK SEBELUM CAMPUR TANGAN INGGERIS, Perak mengamalkan pelantikan sultan berasaskan giliran. Sesetengah pendapat mengatakan amalan ini bermula pada abad ke-18 atau selewat-lewatnya pada awal abad ke Tujuannya adalah untuk mengelakkan berlakunya persengketaan di kalangan kerabat diraja. Bagaimanapun sistem ini juga terpaksa menghadapi ujian. Sejak awal abad ke-19, Perak mengalami keadaan tidak menentu dalam hal-ehwal politik. Setelah Sultan Ahmaddin ( ) 48

61 KRISIS POLITIK DI PERAK, SELANGOR, NEGERI SEMBILAN DAN PAHANG mangkat, pertelagahan politik tegang. Pelantikan Raja Abdul Malik dengan gelaran Sultan Abdul Malik Mansor Syah ( ) tidak diiktiraf oleh Bendahara Raja Mahmud. Akibatnya Perak berpecah dua. Bahagian Hilir Perak dikuasai oleh sultan manakala bahagian Hulu Perak dipegang oleh Bendahara. 2 Pacta zaman pemerintahan Sultan Abdullah Muazzam Syah ( ), Perak dikatakan memulakan sistem penggantian takhta yang digilirkan antara tiga anggota keluarga diraja. Mengikut peraturan ini selepas kemangkatan sultan, waris baginda akan dilantik sebagai Raja Bendahara: Raja Bendahara akan dilantik menjawat jawatan Raja Muda dan Raja Muda akan ditabalkan sebagai sultan. Pelantikan sultan perlulah memenuhi beberapa syarat seperti mendapat persetujuan dan sokongan pembesar-pembesar serta dapat menghadirkan diri semasa upacara pemakaman almarhum sultan. 1 Bagaimanapun kaedah ini tidak dapat menyelesaikan sengketa takhta. Sekali lagi kerabat diraja berpecah pada masa pemerintahan Sultan Shahabuddin ( ). Satu kelompok menyokong sultan clan Raja Muda Abdullah. Di pihak yang lain menyokong Bendahara Raja Ngah Jaafar. Laksamana juga cuba menentang kekuasaan Sultan dan enggan menyerahkan hasil cukai timah sehinggalah kekerasan terpaksa digunakan pada tahun Cabaran juga datang dari Kedah yang menuntut daerah Krian. Bagaimanapun Perak berjaya mendapat daerah yang menjadi perbalahan ini dengan bantuan daripada kerajaan Pulau Pinang. Pemerintahan Sultan Abdullah Muhammad Syah ( ) juga dilanda krisis. Pencabar utamanya ialah Raja Muda Ngah Jaafar yang disokong oleh Bendahara Raja Ngah Ali. Pada bulan Jun Raja Ngah Jaafar mengisytiharkan dirinya sebagai sultan dengan gelaran Sultan Saifuddin Muazzam Syah. Ini memaksa Sultan Abdullah lari dari istananya di Tanjung Dandang ke Durian Sebatang sehingga kemangkatan baginda pada tahun Setelah itu baharulah Sultan Saifuddin ditabalkan dengan rasminya ( ). Berikutnya Raja Ngah Ali dilantik sebagai Raja Muda dan Raja Ismail menjadi Raja Bendahara. Manakala Raja Yusuf putera Almarhum Sultan Abdullah diketepikan. 49

62 SEJARAH MALAYSIA ( ) Kemungkinan tercetusnya perang saudara semakin memuncak apabila Sultan Jaafar mangkat pada 20 Mac Ketegangan berlaku antara pihak-pihak yang bertelagah. Raja Ismail yang menguasai Hulu Perak bersengketa dengan Syahbandar yang menguasai bahagian Hilir. Akibatnya Syahbandar dibunuh oleh Panglima Semaun yang merupakan orang kepercayaan Raja Ismail. Raja Ismail dikatakan mendalangi pembunuhan tersebut. Selain itu masalah 5 penggantian takhta antara Raja Muda Ngah Ali dengan Raja Abdullah (Putera Sultan Jaafar) menjadi isu penting politik Perak sehinggalah Raja Muda Ngah Ali ditabalkan sebagai sultan dengan gelaran Paduka Seri Sultan Ali al-mukammal Riayat Syah ( ). Baginda bersemayam di Sayong. Jawatan Raja Muda diberikan kepada Raja Abdullah yang bersemayam di Batak Rabit. Raja Ismail kekal sebagai Raja Bendahara dan menetap di Belanja. Sekali lagi Raja Yusuf diketepikan dengan alasan tidak popular di kalangan pembesar. Rebutan takhta sekali lagi berlaku selepas kemangkatan Sultan Ali pada tahun Mengikut adat Kesultanan Perak, pelantikan sultan baru perlu disempurnakan sebelum istiadat pemakaman. Raja Abdullah tidak dapat hadir di istiadat tersebut kerana khuatir keselamatannya terancam. Lagipun Raja Abdullah terpaksa melalui Belanja (kediaman Raja Ismail) dan Kuala Kangsar (kediaman Raja Yusuf) untuk ke tempat pemakaman. Dengan itu Raja Ismail yang mendapat sokongan Ngah Ibrahim, Menteri Larut dilantik sebagai sultan walaupun mengikut nasab sebelah ayahandanya berasal dari Siak. Perpecahan dalam negeri berterusan dan Perak berpecah 6 kepada beberapa daerah pengaruh. Sultan Ismail berkuasa di Perak Tengah, Raja Muda Abdullah di Hilir Perak dan Raja Yusuf di kawasan Kuala Kangsar. Malah seorang pembesar berpengaruh iaitu Ngah Ibrahim juga berkuasa dengan bebas di Larut. Pengaruh dan kuasa yang diperolehnya adalah hasil kekayaan Larut yang kaya dengan bijih timah. Ternyata Perak tidak mempunyai pemerintahan pusat yang kuat pada masa ini. Perebutan takhta dan perpecahan membuka peluang kepada campur tangan asing. 50

63 Jadual I: SULTAN-SULTAN PERAK PADA ABAD KESEMBILAN BELAS Sultan Ahmaddin Syah ( ) Sultan Abdul Malik Muazam Syah ( ) Sultan Syahabuddin ( ) Sultan Abdullah Muhammad Syah ( ) Sultan Jaafar ( ) Sultan Ali ( ) Sultan Ismail ( ) Sultan Abdullah ( ) Sultan Yusuf ( ) Sultan Idris ( ) BIJIH TIMAH DAN SENGKETA Salah satu punca sengketa di Perak ialah bijih timah. Lombong bijih timah yang terdapat di Hilir Perak termasuklah di Bidor, Batang Padang, Chendering, Kampar dan Kinta. Di Hulu Perak pula dilombong di Sayong, Budara dan Bakau. Pelombong-pelombongnya terdiri daripada orang tempatan yang melombong seeara sambilan. Bijih timah dari Perak memang menjadi rebutan sejak berzaman. Pada penghujung abaci ke-16, Aceh menguasai perdagangan bijih timah Perak. Pada abad ke-17 dan ke-18 kuasa Belanda pula cuba menguasainya. Belanda telah membina guclang dan kota di Pulau Dinding dan Pangkalan Halban di Kuala Sungai Perak. Pada abad ke-19 saudagar Inggeris pula cuba menguasai perdagangan bijih timah. Satu perjanjian telah ditandatangani antara Walter Sewell bagi pihak syarikat, Inggeris dengan Sultan Perak bagi membekalkan sejumlah enam ribu pikul timah setiap tahun. Peranan pelombong Cina menjadi penting menjelang tahuntahun 1820-an. Jumlah mereka semakin ramai pada dekad berikutnya sehingga Sultan Perak melantik seorang kapitan Cina bernama Tan Ah Hun. Penemuan kawasan bijih timah di Larut oleh Long Jaafar bin Long Abdul Latif telah menarik lebih ramai orang 51

64 SEJARAH MALAYSIA ( ) Cina untuk melombong. Kumpulan pertama yang dijemput oleh Long Jaafar pada tahun 1848 terdiri daripada suku Hakka Chen Sang yang melombong di Klian Pauh dan Asam Kumbang. Ini diikuti dengan suku Hakka Fui Chew yang melombong di Klian Bharu (Kemunting). Pelombong-pelombong Cina ini mempunyai hubungan rapat dengan pemodal-pemodal di Pulau Pinang. Pembesarpembesar Perak pula biasanya mendapat hasil $4 hingga $6 bagi satu bahara timah yang dieksport. 7 Menjelang tahun.1873 terdapat 30 lombong di Larut dan nilai eksportnya dianggarkan $6 juta. Long Jaafar melantik Law Sam seorang saudagar di Pulau Pinang sebagai agennya di Klian Pauh. Law Sam dikatakan orang penting dalam kumpulan kongsi gelap Hai San. Oleh itu kumpulan Hai San menjadi penting di sini. Manakala di Klian Bharu kebanyakan pelombongnya terdiri daripada kumpulan kongsi gelap Ghee Hin. Jumlah ahli kongsi gelap Hai San di Larut dianggarkan tiga ribu orang manakala ahli Ghee Hin berjumlah 15 ribu orang. Pertelagahan telah berlaku antara kedua-dua kongsi gelap ini sehingga membawa kepada peperangan. PERANG LARUT, Jajahan Larut-Matang asalnya meliputi kawasan dari Sungai Krian di utara hingga Sungai Bruas di selatan. Nama asalnya Klian Pauh iaitu kawasan yang terletak di antara Taman Tasik hingga ke kawasan Muzium Taiping sekarang. Larut. asalnya cli bawah kekuasaan Panglima Bukit Gantang, Alang Alaidin. Setelah Long Jaafar menjumpai bijih timah cli Klian Pauh beliau telah memajak kawasan Larut daripada Panglima Bukit Gantang yang juga bapa saudara dan mentuanya. Kemudian beliau mendapat surat kurnia daripada Sultan Perak yang mengesahkan penguasaannya ke atas Larut pada tahun Surat penganugerahan baru diperolehnya daripada Sultanjaafar pada tahun Apabila Longjaafar meninggal pada tahun 1858, Sultan Jaafar mengesahkan anaknya Ngah Ibrahim sebagai Pembesar Larut, Krian dan Bagan Tiang. 8 Pada masa Long Jaafar, keadaan di Larut stabil tetapi semasa pentadbiran Ngah Ibrahim kedudukannya mula berubah. Ini kerana 52

65 beliau melibatkan diri dalam sengketa takhta. Ngah Ibrahim dikatakan memihak kepada Raja Muda Ngah Ali. Bagi mengurangkan pengaruh Ngah Ibrahim, Sultan Jaafar melantik Panglima Besar Mohammad Kasasi sebagai Orang Besar Krian. Bagaimanapun Panglima Besar tidak dapat menegakkan kekuasaannya kerana dengan bantuan Raja Muda, Ngah Ibrahim berjaya menyekatnya. Masalah juga timbul antara pembesar-pembesar Melayu dengan orang Cina yang diberi hak pajak kecil untuk membalak. Sultan Jaafar juga menghadapi masalah dengan W.T. Lewis yang diberi pajakan wilayah Krian pada tahun Sultan terpaksa membatalkan pajakan tersebut atas desakan pembesar-pembesar. 9 Masalah lain yang dianggap lebih serius di Larut ialah pergaduhan antara pelombong-pelombong Cheng Sang (Hai San) dengan Fui Chew (Ghee Hin). Pihak Fui Chew yang sedikit bilangannya terpaksa melarikan diri apabila diserang. Ketua-ketua Ghee Hin di Pulau Pinang mendesak kerajaan Inggeris supaya Sultan Jaafar diberi ganti rugi. Pihak Inggeris menghantar kapal perang untuk mengepung Sungai Larut. Ini memaksa Ngah Ibrahim bersetuju membayar ganti rugi. Bagaimanapun pihak Ghee Hin masih tidak berpuas had kerana Ngah Ibrahim menaikkan cukai yang nampaknya lebih ditujukan kepada mereka. Sedangkan kumpulan Hai San mendapat layanan istimewa. Keadaan menjadi lebih buruk apabila Sultan Jaafar mangkat pada 20 Mac Di kalangan masyarakat Melayu berlaku perpecahan terutamanya di kalangan kelas pemerintah kerana sengketa takhta. Raja Muda All dan Raja Abdullah (anakanda Almarhum Sultan Jaafar) berebut-rebut mahu menjadi sultan. Pada bulan Jun 1865 timbul lagi pergaduhan antara puak Fui Chew dengan Chen Sang. Ngah Ibrahim dikatakan menyokong puak Chen Sang. Puak Fui Chew ditewaskan dan diusir dari Klian Bharu. 10 Puak Fui Chew menyalahkan Ngah Ibrahim kerana menyokong lawan mereka tetapi Ngah Ibrahim tidak banyak pilihan kerana jumlah penduduk Melayu kurang untuk menjadi teras kekuatannya. Di daerah yang ramai orang Cina, mereka sering engkar perintah pembesar Melayu dan tidak ada jalan lain untuk mengawal mereka tanpa memihak kepada kumpulan yang dianggap kuat. 53

66 SEJARAH MALAYSIA ( ) Pada tahun 1872 sekali lagi meletus perang di Larut. Selepas kekacauan tahun 1865, Hakka Fui Chew pada zahirnya terusir dari Larut dan ramai antara mereka berhijrah ke Kuala Lumpur. Tempat mereka diambil oleh puak San Neng dari Pulau Pinang yang menjadi ahli kongsi gelap Ho Hup Seah. Jumlah mereka dua ribu orang berbanding dengan Hakka Chen Sang (Hai San) seramai 10 ribu orang. Memandangkan hal ini kongsi gelap Ho Hup Seah bergabung dengan Ghee Hin. Gabungan ini berjaya menghalau kumpulan Hai San hingga ke kubu Ngah Ibrahim di Matang dan akhirnya lari dari Larut. Ngah Ibrahim terpaksa membuat persetujuan dengan kumpulan Ho Hup Seng. Pengaduhan di Larut merebak ke wilayahwilayah lain dan setiap kumpulan cuba mengalahkan antara satu sama lain. Antara bulan Mac hingga Oktober 1872 gabungan Ho Hup dan Ghee Hin berkuasa di Larut tapi pada bulan Oktober 1872 kumpulan Hai San dari Pulau Pinang menyerang balas dan menghalau Ho Hup dari Larut. Pada bulan Disember 1872 pihak Ghee Hin dari Pulau Pinang menyerang kawasan pantai Larut dan menawan Matang. Pada awal tahun 187.3, gabungan Ghee Hin dan Ho Hup menguasai kawasan pantai dari kuala Larut hingga Simpang manakala kumpulan Hai San menguasai bahagian pedalaman. 11 Pembesar-pembesar Melayu menyedari jumlah orang Cina dan punca kewangan mereka menjadi faktor penting dalam imbangan kuasa puak-puak Melayu yang bertelagah. Dua tokoh penting menyedari hal ini ialah Raja Abdullah dan Ngah Ibrahim. Raja Abdullah sejak tahun 1870 telah memihak kepada Ghee Hin manakala Ngah Ibrahim sejak awal lagi memihak kepada Hai San. Bagaimanapun pada awal tahun 1873 Ngah Ibrahim sendiri berasa tidak selamat di Larut apabila pihak yang disokongnya gagal mengalahkan Ghee Hin, Ini memaksa beliau berpindah ke Krian dan cuba membuat perdamaian dengan Raja Abdullah tetapi gagal. Ngah Ibrahim telah mengambil Kapten Speedy clan askar-askar Sepahi untuk berkhidmat di Larut bagi memulihkan semula kekuasaannya. 12 Ini ternyata mengancam kedudukan Raja Abdullah dan rakan-rakan Cinanya. Pada bulan Oktober 1873, Raja Abdullah mendapat pertolongan Tan Kim Cheng (seorang saudagar Cina cli 54

67 Singapura yang berpengaruh). Ini dikatakan menjadi penggerak ke arah Persetiaan Pangkor tahun KEDUDUKAN POLITIK SELANGOR, Pada bahagian awal abad ke-19 kedudukan politik Selangor stabil dan kuat. Di bawah pemerintahan Sultan Ibrahim. Selangor campur tangan cli Perak clan menjadi saingan utama Belanda yang berpusat di Melaka. Selepas kemangkatan baginda pada tahun 1826, Selangor menghadapi masalah dalam negeri. Pengganti baginda iaitu Sultan Muhammad berhadapan dengan pertambahan bilangan kelas pemerintah." Kelemahan pentadbiran sultan menyebabkan berlaku penyalahgunaan kuasa cli kalangan kelas tersebut. Malah puteraputera baginda sendiri dikatakan turut terlibat. Kesannya terdapat keluarga diraja yang berpengaruh luas di daerah masing-masing. Raja Jaafar bin Raja Haji (Yam Tuan Muda Riau) dianugerahkan daerah Kelang oleh Sultan Ibrahim sebagai balasan bantuan menawan Perak pada tahun Daerah Lukut pula diserahkan kepada Raja Busu. Raja Busu berjaya memajukan perusahaan bijih timah tetapi pada bulan September 1834 beliau dibunuh oleh pelombong-pelombong Cina yang tidak berpuas hati. Pentadbiran Lukut kemudiannya diserahkan kepada anaknya Raja Jumaat, 14 Beliau berjaya memajukan daerah tersebut dan menjadi tokoh yang disegani. Kemangkatannya pada tahun 1864 merupakan kehilangan besar khususnya bagi Lukut clan Selangor amnya. Tempatnya diambil alih oleh anakandanya Raja Bot. Raja Bot terpaksa menghadapi dua cabaran. Cabaran pertama datangnya daripada Raja Sulaiman (Orang Besar Sungai Raya) clan cabaran kedua dari kongsi gelap Cina. Serangan Raja Sulaiman berjaya dipatahkan tetapi persoalan kongsi gelap Cina begitu kusut. Persoalan persaingan sesama kelas pemerinlah dan kongsi gelap bukan sahaja wujud di Lukut tetapi juga di daerah lain. Sultan Muhammad mangkat pacla tahun 1857 dan perebutan kuasa berlaku antara Raja Muda Mahmud dengan Raja Abdul Samad. Raja Abdul Samad merupakan anakanda saudara almarhum sultan dan juga menantu baginda. Raja Abdul Samad berjaya menying- 55

68 SEJARAH MALAYSIA ( ) kirkan Raja Mahmud. 15 Walaupun berjaya menjadi sultan tetapi baginda tidak dapat mewujudkan sebuah pemerintahan pusat yang kuat. Pembesar-pembesar daerah tetap berkuasa penuh. Sultan hanya berkuasa di Langat. Antara penguasa-penguasa daerah yang penting ialah Raja Hitam di Bernam; Raja Bot di Lukut; Raja Abdullah di Kelang dan Raja Muda Musa di Kuala Selangor. Persaingan di kalangan kelas pemerintah terus berlaku dan menjadi begitu serius apabila tercetusnya Perang Kelang. Perang Kelang Pada zaman Sultan Muhammad, daerah Kelang diserahkan kepada menantunya Raja Abdullah. Sebelumnya daerah tersebut dikuasai oleh Raja Sulaiman. Jadi tidaklah menghairankan jika anakanda Raja Sulaiman iaitu Raja Mahadi tidak berpuas had dan menimbulkan sengketa. 16 Ada beberapa sebab yang memungkinkan perselisihan antara mereka menjadi tegang: (a) (b) Perasaan iri had Raja Mahadi terhadap Raja Abdullah kerana mendapat keuntungan lumayan daripada perusahaan bijih timah. Walaupun Raja Abdullah memberi elaun bulanan kepada Raja Mahadi tetapi beliau masih tidak berpuas hati. Peluang untuk Raja Mahadi terbuka apabila timbul perselisihan antara orang Mendeling dengan Bugis di benteng Tok Bandar Yashi, Kuala Lumpur. Ketua orang Mendeling menawarkan sokongan kepada Raja Mahadi apabila Raja Abdullah gagal menyelesaikan pergaduhan Mendeling-Bugis. Perselisihan peribadi antara mereka memuncak apabila Raja Abdullah memungut cukai daripada kegiatan perdagangan Raja Mahadi di Kuala Lumpur. Sedangkan mengikut Raja Mahadi beliau patut dikecualikan daripada membayar cukai kerana haknya sebagai kerabat diraja Selangor. Raja Mahadi telah mengambil tindakan ketenteraan dan berjaya menawan Kelang pada bulan Mac Raja Abdullah cuba menawan semula daerah kekuasaannya dengan cara mengepung Selat 56

69 KRISIS POLITIK DI PERAK, SELANGOR, NEGERI SEMBILAN DAN PAHANG Kelang. Tindakan ini mengganggu perdagangan bijih timah. Ramai 17 pembesar yang kerugian termasuklah Raja Musa, anakanda Sultan Abdul Samad. Bagaimanapun Sultan Abdul Samad sendiri mendiamkan diri dan lebih bersimpati kepada Raja Abdullah. Pada bulan Oktober 1867, Raja Mahadi berjaya mengusir Raja Abdullah dan anakandanya Raja Ismail. Sewaktu berusaha untuk menawan semula Kelang, Raja Abdullah mangkat dan usahanya diteruskan oleh Raja Ismail. Kedudukan politik Selangor bertambah gawat dengan penglibatan Tuanku Dhiauddin ibn Sultan Zainal Abidin dari Kedah. Beliau lebih dikenali sebagai Tengku Kudin dan telah berkahwin dengan Raja Arfah puteri Sultan Abdul Samad pada tahun Tengku Kudin diberi kepercayaan oleh Sultan Abdul Samad bagi mentadbir dan memajukan Selangor. Surat pengisytiharan tentang hal ini dikeluarkan oleh sultan bertarikh 26 Jun Hal ini 18 dengan segera menimbulkan tentangan daripada anak-anak raja Selangor dan pembesar-pembesar. Mereka yang menentang Tengku Kudin termasuklah Raja Mahadi. Bagaimanapun Raja Ismail bin Raja Abdullah memihak kepada Tengku Kudin dalam usahanya menyingkirkan Raja Mahadi, Hasilnya pakatan mereka berjaya mengundurkan Raja Mahadi dari Kelang ke Pahang pada bulan Mac Raja Mahadi kembali ke Selangor pada bulan Julai dan menguasai Kuala Selangor. Ini menimbulkan kemarahan Raja Musa dan Sultan Abdul Samad sendiri. Perselisihan di kalangan pembesar Melayu melibatkan juga orang Cina. Pihak pelombong yang berselisih antara satu sama lain telah memilih untuk memihak kepada salah satu golongan pembesar Melayu yang bertelagah. Sebelum tahun 1870-an pergaduhan antara pelombong Cina hanya di kalangan mereka. Yap Ah Loy pemimpin kumpulan Hai San mendapat bantuan daripada Raja Asal dan Sultan Puasa telah menyerang kumpulan Ghee Hin di Kancing. Chang Chong iaitu ketua kumpulan Ghee Hin kemudiannya mendapat bantuan Syed Mashor dan berjaya berundur ke Ulu Selangor. 19 Menjelang tahun 1870-an perang di Kelang mewujudkan dua pakatan: 57

70 SEJARAH MALAYSIA ( ) (a) Pakatan Tengku Kudin Penyokong-penyokong beliau termasuklah Raja Ismail bin Raja Abdullah, Embuk yang memimpin orang Pahang di Hulu Kancing dan Sheikh Mohd Taib yang mengetuai orang Minangkabau. Di pihak orang Cina, Tengku Kudin disokong oleh Yap Ah Loy berkuasa di Ampang dan Kuala Lumpur. Tengku Kudin juga mendapat khidmat askar upahan barat seperti de Fonte (orang Perancis), Cavaliera (orang Itali) dan Van Hagen (orang Belanda) serta beberapa orang askar Eropah yang lain. Terdapat juga seratus orang Benggali yang diambil oleh beliau sebagai askar upahan. Bantuan luar pula diperoleh daripada kerajaan Negeri-Negeri Selat yang membekalkan ubat bedil. Dari negerinegeri Melayu, Tengku Kudin mendapat sokongan daripada Wan Ahmad (Pahang) dan Raja Muda Abdullah (Perak). 10 (b) Pakatan Raja Mahadi Raja Mahadi yang bertapak di Kuala Selangor mendapat sokongan daripada Raja Sulaiman dari Sungai Raya, Syed Mashor di Ulu Selangor dan Chong Chong yang memimpin kumpulan Ghee Hin. Raja Mahadi juga mendapat sokongan dari Perak hingga tahun Kelana Sending dari Sungai Ujung dan Johor juga dikatakan memberi bantuan kepada Raja Mahadi. Tengku Kudin menyedari kesukaran untuk mengalahkan Raja Mahadi walaupun telah banyak berhutang bagi membiayai peperangan tersebut. Oleh itu bantuan Inggeris diperlukan bagi memastikan beliau menjadi orang yang berkuasa di Selangor. Pihak Inggeris yang pasti kepentingan mereka akan lebih terjamin telah sanggup menolong. Kapal perang Teazer dihantar ke Selangor dan meriam dihalakan ke istana sultan. Tengku Kudin juga berjaya menyingkirkan Raja Musa daripada jawatan Raja Muda dan menggantikannya dengan Raja Yaakop. Ini setelah didapati Raja Musa cuba berdamai dengan Raja Mahadi. 21 Sementara itu Raja Mahadi terus membuat rancangan dari Bengkalis, Sumatera tetapi tongkang-tongkang beliau dirampas oleh 58

71 KRISIS POLITIK DI PERAK. SELANGOR, NEGERI SEMBILAN DAN PAHANG pihak Belanda. Raja Mahadi kemudiannya berlindung di Johor, Maharaja Abu Bakar dan Inggeris cuba mencari jalan penyelesaian sengketa Selangor tetapi ditolak oleh Tengku Kudin. Bagaimanapun Tengku Kudin sanggup membayar antara $250 hingga $300 sebulan kepada Raja Mahadi dan dikehendaki menetap di Johor. Raja Mahadi menolak tawaran itu dan menjelang bulan Julai 1872 beliau sudah berada di Sungai Linggi dengan bantuan Kelana Sending. Pakatan Raja Mahadi memulakan serangan ke atas Tengku Kudin pada 17 Julai. Raja Mahmud, Raja Larut, Raja Bakut, Raja Indut dan Teoh Ah Chong menyerang Batu dan Gombak. Manakala pasukan Syed Mashor pula menyerang Kuala Lumpur. Menjelang bulan Ogos pihak Raja Mahadi berjaya menawan Sungai Selangor dan hulu Sungai Kelang." Pada masa ini Tengku Kudin menerima bantuan Bendahara Wan Ahmad, Pahang. Pasukan Pahang seramai seribu orang dipimpin oleh Haji Muhammad Nor. Pahang sanggup menghulurkan bantuan kerana Johor menolong Raja Mahadi. Sedangkan semasa sengketa Wan Ahmad dengan Wan Mutahir Johor memihak kepada Wan Mutahir. Lagipun jika Raja Mahadi menang tentulah kedudukan Johor akan bertambah kuat dan akan menghidupkan tuntutan ke atas Pahang. Pada bulan Mac 1873, Tengku Kudin berjaya menawan Kuala Lumpur dan Raja Mahadi lari ke Sungai Ujung. Dalam pada itu Sultan Ahmad Tajuddin dari Kedah juga menghantar bantuan walaupun baginda kurang senang dengan saudaranya Tengku Kudin. Ini menjadikan kedudukan Tengku Kudin bertambah kuat menjelang tahun Bagaimanapun apabila askar-askar Pahang pulang, anak-anak Raja Selangor dan orang Mendeling bangun menentang Tengku Kudin. Kali ini Bendahara Wan Ahmad enggan membantu dan Tengku Kudin meminta bantuan Inggeris. KEDUDUKAN POLITIK NEGERI SEMBILAN, Di Negeri Sembilan juga terdapat perebutan takhta yang melibatkan anak-anak raja, para pembesar dan penghulu. Bagi jawatan Yam Tuan Muda Rembau menjadi rebutan antara Raja Asil dengan sepupunya Raja Ali. Jawatan ini berjaya direbut oleh Raja Ali dan cabarannya berakhir dengan kemangkatan Raja Asil di Naning

72 SEJARAH MALAYSIA ( ) Pada abad ke-19 berlaku juga persaingan untuk jawatan Yam Tuan Besar, Pada tahun 1824, Raja Lenggang Laut iaitu Yam Tuan Besar keempat dari Pagar Ruyung mangkat. Selama sepuluh tahun berikutnya persaingan untuk mengisi jawatan ini begitu sengit. Antara petanding-petanding jawatan termasuklah Raja Ali (Yam Tuan Muda) yang dibantu oleh menantunya Syed Shaaban. Pencabarnya Raja Labu dari Pagar Ruyung tiba pada tahun Raja Labu berkahwin dengan Tengku Hitam (anak Raja Asil). Pcmbantu kepada Raja Labu iaitu Raja Kerjan juga akhirnya turut serta dalam persaingan untuk menjadi Yam Tuan Besar. Seorang lagi petanding ialah Raja Radin, putera Almarhum Yam Tuan Besar Raja Lenggang Laut. 24 Menjelang tahun 1832, Raja Labu disingkirkan oleh pakatan Raja Ali, Syed Shaaban dan Raja Radin. Raja Labu terpaksa pulang ke Minangkabau. Selepas ini jawatan Yam Tuan Besar tidak lagi dipilih dari Pagar Ruyung tetapi daripada anak-anak raja tempatan Negeri Sembilan. Pada bulan September 1832, Raja Ali dilantik oleh Penghulu Renneh dan suku-suku Rembau Hilir sebagai Yam Tuan Besar dan menantunya sebagai Yam Tuan Muda. Pencabarnya Raja Radin dari Seri Menanti tidak mengiktiraf pelantikan tersebut. Oleh itu Raja Radin mengambil peluang persengketaan antara Syed Shaaban dengan Datuk Muda Katas, Raja Linggi dengan memberi sokongan kepada Datuk Muda Katas. Dalam pada itu Syed Shaaban terpaksa berundur ke Tampin apabila penghulu Rembau menarik balik sokongan kepadanya. Kemudian bapa mentuanya Raja Ali pula berundur ke Keru dan meninggal di sana pada tahun Dengan kematian tersebut memberi laluan mudah kepada Raja Radin untuk dilantik sebagai Yam Tuan Besar. Walau bagaimanapun perebutan takhta sekali lagi berlaku apabila Raja Radin mangkat pada tahun Ada tiga calon utama bersaing iaitu Raja Ujong atau Raja Imam, Raja Beringin dan Syed Shaaban. Dalam perebutan takhta ini akhirnya dimenangi oleh Raja Ujong. 60

73 KRISIS POLITIK DI PERAK, SELANGOR, NEGERI SEMBILAN DAN PAHANG Perkembangan di Sungai Ujung Sungai Ujung terletak bersempadan dengan Melaka dan merupakan kawasan bijih timah penting di Negeri Sembilan. Kawasan-kawasan lombong yang utania terletak di Sala, Sa Maraboh, Batu Lobong, Kayu Ara dan Timiong. Pada abad ke-19 pelombong-pelombong Cina mula melombong setelah mendapat kebenaran daripada Datuk Linggi (Encik Aman) dan Datuk Kelana Sungai Ujung (Encik Kawal). Pada tahun 1828 terdapat 1000 pelombong Cina di Sungai Ujung. Walau bagaimanapun menjelang tahun 1833 lombonglombong ditutup kerana perselisihan antara pembesar-pembesar. Selepas itu kegiatan melombong tertumpu di Jempol dan lombong di Sungai Ujung-Linggi hanya menjadi perhatian semula dua puluh tahun kemudian. Pada dekad 1850-an saudagar-saudagar Melaka mula melabur dengan banyak di Sungai Ujung-Linggi. Selain itu ekoran penutupan lombong di Kelang ramai pelombong Cina berhijrah ke sini. Ini menyebabkan pengeluaran meningkat sehingga 20 ribu pikul pada tahun Kemakmuran Sungai Linggi sebagai pusat perdagangan bijih telah menimbulkan persaingan antara para pembesar. Ini juga melibatkan syarikat-syarikat cli Melaka yang bersaing untuk mendapat monopoli timah. Syarikat Neubronner dan J.B. Westerhout menjadi pembekal senjata kepada Datuk Muda Katas clan Datuk Kelana Kawal bagi memastikan kedua-dua pembesar tersebut menjual bijih kepada syarikat tersebut. Keadaan menjadi runiit selepas kematian Datuk Kelana Kawal pada tahun Ini kerana semakin ramai yang menjalankan kegiatan memungut cukai cli Sungai Linggi. Lebai Kulup mengutip cukai di Simpang, Datuk Kanda di Pangkalan Kempas, Haji Mohd Salleh di Sungai Serban clan Syed Ahman di Bukit Tiga. Kegiatan ini menyebabkan saudagarsaudagar Melaka kerugian dan mendesak Datuk Kelana yang baru bertindak. Keadaan ini hanya berjaya cliatasi pada tahun 1857 dengan bantuan pihak Inggeris. Kekacauan tercetus semula pada tahun 1860 akibat pertikaian antara Datuk Kelana Sending clengan Datuk Bandar Tunggal. Ini ekoran Datuk Bandar memungut cukai di Sungai Linggi. Dalam 61

74 SEJARAH MALAYSIA ( ) usaha mengatasi masalah ini Datuk Kelana cuba mendapat bantuan daripada penghulu Rembau. Penghulu tersebut mahukan sebahagian cukai yang dikutip daripada pelombong sebagai syarat memberi sokongan. Keadaan menjadi lebih rumit apabila Yam Tuan Besar Radin juga mahukan bahagian cukai timah. Oleh itu cukai terpaksa dinaikkan. Langkah ini menimbulkan bantahan pelombong-pelombong Cina dan mencetuskan rusuhan. Ramai orang Cina terkorban dan yang lainnya terpaksa melarikan diri. Saudagarsaudagar Melaka yang ada kepentingan dalam perlombongan bijih timah cli sini telah mendesak Gabenor Negeri-Negeri Selat campur tangan. Pihak Inggeris juga berjanji akan menempatkan seorang Penolong Residen di Linggi dan membina sebuah pos polis di Simpang tetapi tidak dilaksanakan. Bagaimanapun keadaan kembali pulih dan ramai pelombong Cina datang semula menjelang tahun 1860-an. Pada tahun 1865, penghulu Rembau menghidupkan semula tuntutan atas cukai timah. Pada peringkat ini Datuk Kelana bernasib baik kerana Lembaga Rembau tidak menyokong tuntutan penghulu. Pada bulan November 1872, penghulu Rembau meninggal. Ada dua orang calon yang bersaing untuk mendapatkan jawatan tersebut iaitu Haji Mustafa dan Haji Sahil. Perebutan kuasa juga berlaku cli Sungai Ujung apabila Datuk Kelana Sending meninggal pada bulan Disember. Buat sementara, Tengku Laksamana Raja Laut (Syed Syarif Abdul Rahman al-kadir) dan Datuk Bandar Kulup Tunggal dilantik sebagai pentadbir tetapi dalam surat kepada Inggeris, Syed Syarif Abdul Rahman mendakwa beliau telah clipilih sebagai Datuk Kelana. Kedudukan sebenar masih belum pasti kerana Datuk Bandar masih mempunyai kuasa yang luas dan mengutip cukai di Rasah. Keadaan di Sungai Ujung terus tidak menentu sehinggalah campur tangan Inggeris. KEDUDUKAN POLITIK PAHANG, Perang saudara di Pahang meletus pada tahun 1857 hingga tahun Perebutan takhta berlaku selepas kemangkatan Bendahara Wan Ali ( ) antara dua orang anakandanya - Wan Mutahir 62

75 dan Wan Ahmad. Wan Mutahir yang memangku jawatan Bendahara untuk beberapa lama dilantik memegang jawatan tersebut dengan gelaran Bendahara Seri Maharaja atau dikenali sebagai Bendahara Ganchong. 25 Pergaduhan dua bersaudara ini berpunca daripada tuntutan Wan Ahmad menguasai kawasan Endau hingga ke Kuantan. Wan Mutahir menolak tuntutan tersebut walaupun Wan Ahmad mendakwa apa yang dituntut merupakan wasiat daripada Almarhum ayahanda mereka. Wan Mutahir beranggapan jika tuntutan tersebut dipenuhi bererti Pahang akan berpecah dua. Jadi Wan Ahmad terpaksa mengambil tindakan tentera. Wan Ahmad bersama pengikut-pengikutnya pergi ke Pulau Tekong, Singapura pada pertengahan tahun 1857 untuk menyusun gerakan tentera dari sana. 26 Persengketaan ini bukan sahaja melibatkan orang Pahang sahaja malah pihak lain. Sultan Mahmud yang telah dipecat oleh Belanda sebagai Sultan Riau-Lingga memberi sokongan kepada Wan Ahmad. Wan Ahmad juga mendapat sokongan daripada Sultan Omar, Terengganu; Sultan Ali, Muar dan daripada Penghulu Rembau. Manakala Wan Mutahir mendapat sokongan daripada Temenggung Ibrahim, Johor. Bagaimanapun Inggeris tidak menggalakkan Temenggung memberi sokongan aktif. Pihak Inggeris juga tidak keberatan mendesak Wan Ahmad meninggalkan Pulau Tekong setelah didesak oleh Temenggung. Setelah itu Wan Ahmad telah ke Kemaman, Terengganu. Operasi menyerang Pahang bermula pacla bulan November 1857 clan beroleh kejayaan. Antara pembesarpembesar Pahang yang terlibat termasuklah Datuk Bahaman Semantan. Kemudian pembesar-pembesar lain juga turut memihak kepada Wan Ahmad. Ini membantu kejayaannya. Antaranya termasuklah Maharaja Perba Wan Idris yang merupakan pembesar berpengaruh ketika itu. Ini diikuti oleh pembesar-pembesar dari Ulu Jelai, Lipis, Tembeling dan Semantan. Pada tahun 1861 Wan Dauct dan Khatib Rasul (Tok Gajah) clan anaknya Mat Kilau pula memberi sokongan kepada Wan Ahmad. Hal ini mendorong Wan

76 SEJARAH MALAYSIA ( ) Ahmad melancarkan lagi serangan. Pada bulan Mei berlaku perang besar di Endau tetapi serangan itu dipatahkan oleh Wan Mutahir. Peperangan di Kuantan juga dimenangi oleh Wan Mutahir. Wan Ahmad terpaksa berundur dan cuba pula mendapat bantuan dari Kelantan. Pada tahun 1861 Bendahara Wan Mutahir melepaskan jawatannya dan menyerahkan kepada anakandanya Wan Korish. Wan Korish dikatakan seorang yang tidak berkebolehan. Ini membolehkan Wan Ahmad mencapai kejayaan apabila melancarkan serangan pada tahun Semasa berundur, Wan Korish mangkat dan saudaranya Wan Aman dilantik menggantikannya. Tetapi kejayaan ketenteraan Wan Ahmad pada bulan Jun 1863 tidak dapat digugat lagi. Sebagai langkah mengukuhkan kedudukan, Wan Ahmad 28 membuat hubungan dengan kerajaan Singapura. Dengan kemenangan Wan Ahmad, pembantu-pembantunya mendapat tempat istimewa dalam pentadbiran Pahang. Mereka termasuklah Tuk Gajah dan Datuk Bahaman. Begitu pun pembesarpembesar lama yang menukar sokongan kepadanya terus dikekalkan. Dengan ini kedudukan politiknya lebih mantap. Oleh itu percubaan daripada keluarga Almarhum Wan Mutahir yang dipimpin oleh Wan Abdul Rahman dan Wan Abdullah untuk kembali berkuasa berjaya dipatahkan. Nampaknya kejayaan ketenteraan pihak Wan Ahmad menjadikan Pahang begitu kuat sehingga mampu membantu Tengku Kudin yang sedang menghadapi Perang Kelang. Angkatan Pahang dipimpin oleh Orang Kaya Syahbandar, Orang Kaya Chenor clan Haji Mohd Nor. Wan Ahmad sanggup membantu Tengku Kudin atas beberapa pertimbangan. Pertama kerana Raja Mahadi disokong oleh Johor yang telah membantu keluarga Wan Mutakhir. Kedua kerana Wan Ahmad mendapati Tengku Kudin rapat dengan pihak Inggeris dan dengan ini diharap Inggeris akan mengambil sikap lebih baik terhadapnya. Ketiga kerana Tengku Kudin menjanjikan sejumlah bayaran kerana perkhidmatan tersebut dan Pahang memang memerlukan wang untuk memulihkan negeri selepas perang saudara. 64

77 65

78 SEJARAH MALAYSIA ( ) 66

79 Bab 5 Penjajahan Inggeris di Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang, LATAR BELAKANG Isu penjajahan telah banyak dibincangkan oleh sarjana Hobson 1 dalam bukunya berjudul Colonialism dan menetapkan tahun 1870 sebagai permulaan imperialisme baru. Dalam membincangkan hal 2 ini beliau menetapkan ciri mama yang menggerakkan perkembangan imperialisme baru kerana ekonomi. Lebihan ekonomi negara maju perlu disalurkan ke negara-negara pinggir bagi memperoleh keuntungan yang lebih besar. Bagaimanapun dalam tahun 1950 pendapat Hobson telah dicabar tetapi sarjana-sarjana masih beranggapan faktor ekonomi tetap penting. Jika tanpa faedah ekonomi tentu penjajah tidak akan bertapak lama. Dorongan lain termasuklah semangat kebangsaan melampau, persaingan antara negara, galakan kaum pemodal dan tokoh-tokoh kembara-duga. 3 Sarjana-sarjana Marxis juga benninat mengkaji bidang ini. Lenin misalnya berpendapat imperialisme baru wujud pada abad ke-19 setelah berlaku perubahan-perubahan besar di negara-negara barat dan kemunculan kapitalisme monopoli. Negara-negara barat dikatakan mahu menguasai bahan mentah dan pasaran. 4 Sebenarnya campur tangan Inggeris berlaku lebih awal dengan pertapakan di Pulau Pinang pacla tahun Walaupun Pulau 67

80 SEJARAH MALAYSIA ( ) Pinang tidak memberi pulangan ekonomi yang lumayan tetapi petempatan mereka di situ memudahkan mereka menguasai Singapura (1819) dan Melaka (1824). Ketiga-tiga tempat ini kemudiannya muncul sebagai pelabuhan pedalaman Tanah Melayu yang penting. Perkembangan ekonomi di pelabuhan-pelabuhan ini mempengaruhi perkembangan ekonomi di negeri-negeri Melayu. Malah negeri-negeri Melayu dianggap sumber dunia perniagaan ketiga-tiga pelabuhan ini. Pada bahagian akhir dekad 1860-an, pedagang-pedagang Negeri Selat lebih gemar membentuk syarikat-syarikat berhad dalam usaha mengembangkan kegiatan ekonomi mereka di Tanah Melayu. Pada awal tahun 1870-an pendapat umum di London pun berubah. Perkembangan industri memerlukan peluasan pasaran luar dan kawasan yang dapat membekalkan bahan mentah. Perniagaan British cli Asia Tenggara juga berkembang maju ekoran pembukaan Terusan Suez pada tahun Kita dapat melihat dengan jelas penglibatan ekonomi syarikatsyarikat Negeri-Negeri Selat dan pedagang perseorangan cli negeri-negeri Melayu pacla penghujung abad ke-19. Mereka ini kemudiannya akan mendesak kerajaan British campur tangan demi melindungi kepentingan perdagangan. Di Larut, Syarikat Lorraine Gillespie dari Pulau Pinang ada hubungan dengan Menteri Larut dalam usaha menguasai perdagangan bijih timah bagi daerah tersebut. Sebuah lagi syarikat yang ada hubungan dengan Menteri tersebut ialah Syarikat Mansfield milik W. Mansfield yang menjadi agen Menteri Ngah Ibrahim. 5 Pedagang-pedagang yang mendampingi Sultan Abdullah pula terdiri daripada saudagar berpengaruh seperti Tan Kim Cheng, Edward Bacon dan W.H. Read. Menerusi nasihat merekalah Sultan Abdullah menjemput campur tangan British. Pihak British memang memerlukan bekalan bijih timah berterusan yang dapat diperoleh dari Perak tentu tidak melepaskan permintaan ini dan bersedia untuk campur tangan. Di Negeri Sembilan, Sungai Ujung merupakan pengeluar bijih yang utama pada abaci ke-19. Terdapat beberapa buah syarikal yang berpejabat di Melaka menjalankan kegiatan melombong di sini. Datuk Kelana Sungai Ujung memberi kebenaran kepada Syarikat 68

81 Perlombongan Sungai Ujung yang ditubuhkan oleh R.C. Woods, WB. Smitch dan S. Short. Selain itu Datuk Kelana juga mempunyai perhubungan perniagaan dengan Tan Kim Chen, H.N. Velge dan J.G. Davidson. 6 Penglibatan saudagar Eropah bukan sahaja dalam bidang perniagaan tetapi turut campur tangan dalam hal-ehwal politik tempatan. J.G. Davidson misalnya telah menjadi penasihat utama kepada Tengku Kudin sejak tahun Seorang lagi yang mempunyai hubungan dengan Tengku Kudin ialah W.H. Read. Beliau ahli perniagaan penting di Singapura. Beliau menjadi ahli tidak rasmi Majlis Perundangan Negeri-Negeri Selat clan Presiden Dewan Perniagaan Singapura. Mereka berdua kemudiannya menubuhkan Syarikat Perlombongan Bijih Timah Selangor dengan modal sejuta paun. Syarikat ini diberi hak melombong di Selangor oleh Tengku Kudin. Dalam kes Pahang misalnya beberapa orang pegawai British seperti Weld, Clifford, Smith clan Andrew Clarke percaya yang negeri tersebut kaya dengan hasil bumi terutama emas. Pentadbir-pentadbir ini menyokong desakan pemodal-pemodal yang meminta kerajaan Inggeris campur tangan. Banyak syarikat dan orang perseorangan 7 telah diberi konsesi oleh Sultan Ahmad. Pada tahun 1884, Walter Knaggs mendapat konsesi cli Raub. Davidson dan William Cameron memperoleh daerah Telom yang dipercayai banyak emas. Faktor ini mendorong Inggeris untuk menguasai ekonomi Pahang. Saudagar Inggeris kurang senang apabila konsesi diberi kepada orang lain. Davidson misalnya tidak senang dengan langkah menyerahkan konsesi Raub yang mulanya diberi kepada Sultan Johor clan kemudiannya dipindahkan kepada Syed Mohammad al- Sagof. Pada tahun 1887 ditubuhkan Pahang Corporation Ltd. Syarikat ini dikatakan mempunyai pengaruh besar di Pejabat Tanah Jajahan dan kerajaan British kerana pemegang-pemegang sahamnya bukan sahaja terdiri daripada orang berpengaruh di Negeri-Negeri Selat tetapi juga di Britain. Syarikat ini memiliki konsesi satu per lima keluasan Pahang dan mempunyai kuasa penuh termasuk berhak menghalau penduduk dan mengutip cukai. Bagaimanapun ancaman 69

82 SEJARAH MALAYSIA ( ) yang berlaku di Pahang menyebabkan syarikat ini mendesak kerajaan British campur tangan. Walaupun tidak dinafikan yang faktor ekonomi memainkan peranan penting tetapi dorongan lain juga perlu diambil kira dalam hal campur tangan Inggeris. Peranan orang perseorangan daripada kalangan saudagar dan pegawai-pegawai kerajaan British juga penting. Antara mereka yang terlibat dalam hal-ehwal campur tangan Inggeris di Tanah Melayu termasuklah Thomas Braddel, Peguam Negara, Gabenor Andrew Clarke, Frank Swettenham, Hugh Low dan Cecil C. Smith, Setiausaha Tanah Jajahan. Pegawai tinggi di Pejabat Tanah Jajahan di London yang penting ialah Lord Kimberley yang menjawat jawatan Setiausaha bagi Tanah Jajahan ( ). Beliau telah mengeluarkan arahan kepada Clarke pada 20 September 1873 membenarkan campur tangan di Tanah Melayu. Pegawai-pegawai Inggeris di Negeri-Negeri Selat juga mengambil daya usaha sendiri tanpa kebenaran kerajaan British. Contohnya Anderson campur tangan di Selangor pada tahun Andrew Clarke mengatur Perjanjian Pangkor pada tahun 1874 dan langkah Jervois memadamkan kebangkitan anti-british di Perak pada tahun Di Pahang pula didapati Gabenor Weld telah menggunakan pelbagai cara ke atas Sultan Pahang seperti tawaran, pujukan, ugutan, amaran, paksaan, manipulasi dan menggunakan orang perantaraan. Saingan kuasa-kuasa Eropah yang lain juga dianggap penting. Kerajaan dan syarikat-syarikat Inggeris bimbang dengan. perkembangan Perancis di Indo-China, Belanda di Sumatera dan hasrat Jerman untuk meluaskan pengaruh di Tanah Melayu. Dalam kes Belanda di Sumatera, kerajaan British tidaklah begitu bimbang kerana kedua-dua negara mempunyai perjanjian sebelumnya tentang garisan sempadan pengaruh. Kerajaan British khuatir pemberontak-pemberontak di Acheh meminta bantuan. kuasa lain. Jika hal ini berlaku keselamatan Selat Melaka terancam dan ini akan menjejaskan perniagaan Inggeris di China. Memandangkan hal ini pihak Inggeris perlu menguasai Tanah Melayu sebagai jalan menguasai lalu lintas penting di China. Hal ini diberatkan lagi 70

83 PENJAJAHAN INGGERIS DI PERAK, SELANGOR. NEGERI SEMBILAN DAN dengan adanya ugutan syarikat-syarikat yang berhasrat meminta campur tangan kuasa lain bagi melindungi kepentingan perdagangan mereka di negeri-negeri Melayu yang diancam oleh kekacauan. Kekacauan cli Negeri-Negeri Melayu berlaku akibat perebutan kuasa cli kalangan pembesar dan kerabat diraja. Hal ini diburukkan lagi dengan wujudnya pergaduhan cli kalangan kongsi-kongsi gelap yang bertelagah tentang kawasan melombong. Keadaan huru-hara ini mengancam kepentingan perdagangan saudagar Negeri-Negeri Selat. Mereka mendesak campur tangan Inggeris. Pihak-pihak yang bertelagah di kalangan pembesar-pembesar tempatan juga menjemput campur tangan Inggeris. Di Sungai Ujung pihak Inggeris memihak kepada Datuk Kelana menentang Datuk Bandar, di Selangor, Inggeris memihak kepada Tengku Kudin menentang Raja Mahadi dan di Perak Inggeris menyokong Raja Abdullah. Sebenarnya pembesar-pembesar tempatan bukannya menjemput Inggeris untuk menjajah tetapi untuk membantu menyelesaikan masalah perebutan kuasa. Bagaimanapun kerana kepentingan politik dan ekonomi penjajah maka Inggeris terus mengekalkan kuasa. CAMPUR TANGAN INGGERIS DI PERAK, 1874 Perang Larut membimbangkan Inggeris kerana boleh merebak ke Pulau Pinang dan Singapura. Ini kerana kongsi-kongsi gelap di Perak mempunyai hubungan dengan kongsi gelap di kedua-dua pelabuhan tersebut. Bagi mengatasi masalah cli Larut, pihak Inggeris mendesak Ngah Ibrahim mengambil langkah keselamatan yang mencukupi. Pacla 29 September 1873, Menteri Larut menerima perkhidmatan Kapten Speedy clan seratus orang Sepahi India yang kebanyakannya terdiri daripada orang Pathan, Punjab clan Sikh. 8 Gabenor Harry Ord mendapati Menteri Larut menjadi pemerintah merdeka bagi Larut, Kurau clan Krian. Ini kerana Perak tidak mempunyai kerajaan pusat yang kuat. Dengan bantuan Kapten Speedy yang juga bertindak sebagai penasihat didapati kedudukan Larut semakin stabil. Langkah pertama yang diambil oleh Speedy ialah bagi memastikan laluan di Bukit Gantang selamat dan membuka perhubungan dengan kawasan pedalaman Perak. Kapten 71

84 SEJARAH MALAYSIA ( ) Speedy juga mula bertindak ke atas kumpulan Ghee Hin der menawan tempat simpanan kumpulan tersebut di Simpang. membolehkan kumpulan Hai San kembali ke tempat mereka. selepas itu menteri dan Speedy tidak lagi mengenakan tekana' atas Ghee Hin. Kedua-dua mereka lebih menumpukan perha terhadap memajukan perlombongan dan memastikan kelic perdagangan timah. Perjanjian Pangkor, 1874 Pada bulan November 1873, Gabenor Harry Ord digantikan Andrew Clarke. Gabenor baru ini berpendapat negeri-negeri Mej dapat diamankan dengan campur tangan Inggeris. Tumpuan usahanya ditumpukan ke Perak. Langkah pertama yang diambil ialah mengatur gencatan senjata antara kongsi-kongsi gelap bertelagah. Selepas itu Andrew Clarke mencadangkan kepada besar-pembesar Perak supaya berjumpa dengan beliau di Pangkor bagi berunding untuk menyelesaikan masalah mereka. Muda Abdullah dengan segera menjawab pelawaan tersebut m menjemput Inggeris menghantar seorang penasihat dengan sy beliau dilantik sebagai sultan. Satu rundingan telah diadaka atas kapal Pluto pada hari Sabtu, 17 Januari Turut sama di rundingan tersebut ialah Andrew Clarke, Raja Muda Abdu Bendahara, Laksamana, Menteri Larut, Syahbandar, Temengg Raja Mahkota dan Datuk Sagor. Sultan Ismail dan Raja Yusuf t. hadir. Pada 20 Januari termeterailah Perjanjian Pangkor. Sy 9 syarat perjanjian: 1. Raja Abdullah diiktiraf sebagai Sultan Perak. 2. Raja Bendahara Ismail yang sekarang bertindak sell Pemangku Sultan dibenarkan memakai gelaran Sultan M dan diberi bayaran pencen serta menguasai sebuah daerah 1 yang diperuntukkan kepadanya. 3. Semua pembesar yang dilantik semasa Raja Bendahara Is menerima alat kebesarannya diiktiraf. 72

85 PENJAJAHAN INGGERIS DI PERAK, SELANGOR, NEGERI SEMBILAN DAN 4. Kuasa yang diberikan oleh Almarhum Sultan kepada Orang Kaya Menteri Larut diiktiraf. 5. Semua pelantikan dan hasil negeri akan dipungut atas nama sultan. 6. Sultan akan menerima dan menyediakan tempat tinggal yang sesuai untuk seorang pegawai British yang dikenali sebagai residen. Nasihat residen mesti diperoleh dan dilaksanakan dalam semua perkara melainkan dalam hal agama dan adat istiadat Melayu. 7. Pembesar Larut akan menerima seorang penolong residen yang mempunyai kuasa seperti residen dan hanya patuh kepada perintah residen. 8. Pembiayaan residen dan pegawai-pegawainya akan ditentukan oleh kerajaan Negeri-Negeri Selat dan akan diambil daripada hasil negeri Perak. 9. Pendapatan yang akan diterima oleh sultan, bendahara, menteri dan pembesar-pembesar yang lain akan diambil daripada hasil negeri. 10. Kutipan dan kawalan atas semua hasil dan pentadbiran negeri dibuat dengan nasihat residen. 11. Pulau Pangkor dan Dinding diserahkan kepada British. 12. Sungai Krian akan menjadi sempadan di antara Seberang Prai (British) dengan Perak. 13. Bagi mewujudkan keamanan di Perak satu peraturan segera akan dibuat di bawah kawalan dan nasihat seorang atau lebih pegawai British. Pegawai ini akan menentukan kedudukan lombong, jentera, bayaran pampasan atas kerosakan dan sebagainya. Keputusan pegawai tersebut adalah muktamad. 14. Menteri Larut akan membiayai semua penyiasatan dan pemulihan keamanan di Perak. Perjanjian Pangkor dibuat secara tergesa-gesa untuk memenuhi keperluan Inggeris. Ini bagi mempercepatkan campur tangan di 73

86 SEJARAH MALAYSIA ( ) Perak. Bagaimanapun kuat kuasa perjanjian ini tidaklah dijalankan dengan serta-merta. Misalnya residen hanya tiba di Perak sembilan bulan kemudian. Namun begitu penolong residen sudah pun menjalankan tugasnya di Larut. CAMPUR TANGAN INGGERIS DI SELANGOR Kerajaan Inggeris di Singapura sejak awal lagi memihak kepada Tengku Kudin dalam sengketa dengan Raja Mahadi. Orang Inggeris banyak kali menghantar kapal perang ke Selangor kerana kegiatan lanun yang mengganggu perdagangan mereka. Pada tahun 1871 sebuah tongkang kepunyaan seorang tauke Cina dari Pulau Pinang dirompak oleh perompak-perompak Cina dan dipercayai dibawa ke Kuala Selangor. Inggeris menghantar kapal Pluto clan H.M.S Rinaldo ke situ. Kedatangan kapal perang Inggeris ditentang oleh Raja Mahadi clan Syed Masyor yang menguasai kawasan tersebut. Pacla bulan Julai 1871 kerajaan Negeri-Negeri Selat menghantar Setiausaha Kerajaan J.W.W. Birch dan C.J. Irving ke Selangor. Birch telah menjanjikan sokongan kepada Tengku Kudin. Dalam pada itu kegiatan lanun masih mengganggu kepentingan Inggeris. Pada bulan November 1873 sebuah kapal Melaka diserang dekat Sungai Jugra dan pada 1 Januari 1874 sebuah rumah api milik Inggeris di Tanjung Tuan diserang lanun. Kegiatan ini didakwa oleh Inggeris dilakukan oleh orang Raja Mahmud Langat dan Raja Bot Lukut. Ada pendapat mengatakan Tengku Yaakop putera Sultan Abdul Samad juga terlibat. Kegiatan lanun di perairan Selangor dianggap mengancam perdagangan Melaka. Oleh itu Andrew Clarke berpendapat Inggeris perlu memberi sokongan kuat kepada Tengku Kudin supaya keamanan dapat dipulihkan. 10 Dalam usaha Inggeris bertapak di Selangor kekuatan kapal perang diperlukan. Ini bagi memastikan Sultan Abdul Samad tidak akan menolak campur tangan Inggeris. Pacla 6 Februari Andrew Clarke menghantar enam buah kapal perang ke perairan Selangor. Tiga buah menyekat muara Sungai Jugra, dua buah ke Sungai Kelang clan empat buah memudiki Sungai Langat untuk berjumpa sultan. 74

87 PENJAJAHAN INGGERIS DI PERAK, SELANGOR, NEGERI SEMBILAN DAN Andrew Clarke telah mendesak Sultan Abdul Samad memberi kepercayaan penuh kepada Tengku Kudin untuk menghapuskan kegiatan lanun. Seorang daripada putera Sultan Abdul Samad iaitu Raja Yaakop menentang usaha mengukuhkan peranan Tengku Kudin kerana menganggap Tengku Kudin punca masalah. Pihak Inggeris juga mendesak supaya perompak-perompak yang terlibat dibicarakan. Bagaimanapun tidak ada bukti mencukupi bagi melengkapkan dakwaan. Namun pihak Inggeris tetap beranggapan Selangor bertanggungjawab ke atas kapal-kapal yang melalui perairannya dan Sultan Selangor dikehendaki membayar pampasan sebanyak $5,000. Antara bulan Ogos hingga Oktober 1874, Frank Swettenham bertugas sebagai penasihat tidak rasmi kepada Sultan Abdul Samad. Baginda sultan sangat berkenan dengan tingkah laku dan kerjakerja Swettenham sehingga pada 3 Oktober 1874 baginda menyatakan persetujuan menerima naungan Inggeris dan mahu Swettenham dilantik sebagai residen. Bagaimanapun pihak Inggeris melantik J.G. Davidson sebagai residen dan Swettenham sebagai penolong residen. 11 CAMPUR TANGAN INGGERIS DI NEGERI SEMBILAN Campur Tangan di Sungai Ujung, Perselisihan di kalangan pembesar-pembesar Melayu masih berterusan. Di Rembau, Haji Mustafa dan Datuk Perba Haji Sahil dipilih oleh pengikut masing-masing sebagai penghulu. Apabila pergaduhan meletus di Kuala Linggi tentunya perdagangan bijih timah terganggu kerana Kuala Linggi merupakan laluan penting. Tengku Kudin menyokong Data' Perba kerana kepentingan perdagangan Selangor. Pihak Inggeris yang mempunyai hubungan dengan Tengku Kudin juga menyokong Datuk Perba. Haji Mustafa pula mendapat sokongan Datuk Kelana Sungai Ujung walaupun Datuk Kelana juga menjalinkan hubungan dengan Tengku Kudin dan Inggeris di Singapura. Bagaimanapun Leftenan Gabenor Melaka, Kapten E.M. Shaw, R.N. tidak menyokong Datuk Perba kerana anak buah Datuk Perba menyekat perdagangan jika pedagang-pedagang 75

88 SEJARAH MALAYSIA ( ) enggan membayar cukai. Nampaknya krisis politik tempatan clan kepentingan perniagaan bijih timah mendorong ke arah campur tangan Inggeris. Pada 17 Disember 1873 kerajaan Singapura menerima surat daripada Datuk Perba dan tujuh belas orang pembesar kecil yang lain mendakwa mereka telah mengalahkan Haji Mustafa. Datuk Perba juga mahu Inggeris mengakui haknya di Simpang dan beberapa tempat pemungutan cukai di Sungai Linggi. Beliau mengugut jika tuntutan ini tidak clipatuhi, perdagangan Melaka akan terganggu. Pada bulan Februari 1874 berita tentang campur tangan Inggeris di Selangor tersebar. Berikutan itu Leftenan Gabenor Melaka telah menjemput Datuk Kelana, Datuk Muda Linggi dan Datuk Perba ke Melaka untuk berunding. Pada masa yang sama juga Gabenor Andrew Clarke menjemput ketiga-tiga pembesar tersebut dan Datuk Bandar serta Haji Mustafa ke Singapura tetapi yang hadir hanya Datuk Kelana dan Datuk Muda sedangkan yang lain menghantar wakil sahaja. Pada ketika ini juga Datuk Perba mengadakan sekatan di Sungai Linggi. 12 Setelah perundingan dibuat, Datuk Kelana menandatangani perjanjian dengan kerajaan British, di Singapura. Menurut perjanjian ini Datuk Kelana clan Datuk Muda bersetuju: (a) (b) (c) (d) menerima naungan Inggeris. bertanggungjawab melindungi perdagangan Inggeris cli Sungai Linggi. bekerjasama clengan Inggeris menentang pesalah-pesalah dan memberi maklumat politik clan perdagangan penting. semua stesen, daerah atau petempatan di Simpang serta lembah Sungai Linggi bermula dari Simpang hingga ke Permatang Pasir diletakkan di bawah kawalan dan perintah serta arahan kerajaan British. Gabenor Andrew Clarke cuba mengulangi taktik yang digunakan di Perak dan Selangor. Beliau cuba menjemput semua pembesar clan kemudian semua pembesar akan diminta menandatangani perjanjian. Bagi tujuan ini beliau pergi ke Kuala Linggi pada 2 Mei 76

89 dengan kapal H.M.S Charybdis dan Avon. 13 Ternyata langkah ini gagal kerana pembesar-pembesar menguzurkan diri. Oleh itu Andrew Clarke terpaksa menganggap perjanjian 21 April sebagai asas campur tangan. Setelah itu pihak British membantu Datuk Kelana memusnahkan tempat-tempat pemungutan cukai di sepanjang Sungai Linggi. Datuk Bandar yang disokong oleh Raja Mahadi dan Raja Mahmud telah diundurkan. Bagaimanapun Datuk Kelana yang masih bimbangkan kedudukannya telah meminta dihantar seorang residen. Pihak Inggeris menghantar W.A. Pickering bagi membantu Datuk Kelana yang dikatakan tidak mendapat sokongan penduduk sepenuhnya. Ancaman Datuk Bandar terpaksa dihadapi dengan menghantar angkatan tentera yang agak besar dari Singapura. Setelah itu barulah Datuk Bandar diundurkan dari kubu kuatnya di Kepayang. Langkah lain yang dibuat oleh Inggeris bagi memperkuatkan kedudukan Datuk Kelana ialah dengan menghantar Kapten W.I. Tatham sebagai penolong residen serta menempatkan sejumlah 50 orang askar dan 32 orang polis. Setelah lima bulan bertugas Tatham digantikan oleh Kapten P.J. Murray pada bulan April Menjelang bulan Disember 1875 Datuk Bandar bersetuju untuk menandatangani perjanjian dengan Inggeris dan sebagai ganjaran beliau diberi pencen dan sebuah rumah di Singapura. 14 Campur Tangan di Sri Menanti Tindakan Datuk Kelana Sungai Ujung membawa kepada campur tangan Inggeris di daerah tersebut ditentang oleh Yam Tuan Tunku Antah. Perselisihan antara Tunku Antah dengan Dato' Kelang juga berpunca daripada soal rebutan kawasan Teraci. Dengan bantuan pembesar-pembesar daerah yang lain Yam Tuan Tunku Antah mengadakan gerakan penentangan terhadap British pada penghujung tahun 1875 sehingga November Pasukan Tunku Antah dikalahkan di Bukit Putus. Dengan kekalahan ini Tunku Antah terpaksa bersuaka ke Johor tetapi kemudian kembali ke Seri Menanti setelah satu perjanjian ditandatangani pada 23 November Sehingga tahun 1883 pengaruh Inggeris di Negeri Sembilan terhad di Sungai Ujung kerana Pejabat Tanah Jajahan mahu memastikan kejayaan sistem residen terlebih dahulu. 77

90 SEJARAH MALAYSIA ( ) Pihak Inggeris mula berusaha meluaskan pengaruh di Negeri Sembilan kerana: (a) (b) (c) Setelah didapati sistem residen di Sungai Ujung berjaya. Oleh itu kawasan-kawasan yang berjiran perlu dikuasai bagi memastikan kestabilan. Gabenor Frederick Weld berpendapat sistem residen sesuai di Tanah Melayu dan boleh berfungsi dengan baik. Bagi Negeri Sembilan langkah dibuat meluaskan pengaruh British secara berperingkat-peringkat, daerah demi daerah. Pihak Inggeris mahu menamatkan pengaruh Maharaja Abu Bakar yang sangat berpengaruh dalam hal-ehwal Seri Menanti. Gabenor Frederick Weld mengambil langkah berunding dengan Tunku Antah dan pembesar-pembesar Seri Menanti di Bukit Putus pada bulan Mac Gabenor Weld mencadangkan jika terdapat sebarang perselisihan di Seri Menanti perlulah dirujuk kepada timbang tara pihak Inggeris. Pada bulan Jun 1883, Tunku Antah meminta British menghantar seorang residen dan berjanji akan menyerahkan Inas, Johol dan Gemenceh. Baginda juga meminta sejumlah elaun yang banyak. Gabenor Weld mengambil sikap berhati-hati kerana mahu bertindak secara berperingkat-peringkat. Lagipun beliau berpendapat persetujuan pembesar-pembesar diperlukan kerana mereka lebih berkuasa. Langkah-langkah yang diambil oleh Inggeris seterusnya: (a) (b) (c) Melantik Syed Hamid dari Tampin sebagai wakil Residen Konsular Melaka. Menyediakan pinjaman untuk pembinaan jalan raya, memajukan lombong dan pertanian. Pada bulan Mac 1884 Penghulu Johol bersengketa dengan Maharaja Abu Bakar. Oleh itu peranan sebagai penimbang tara yang dimainkan oleh Johor kosong. Oleh itu pihak Inggeris menasihatkan penghulu Johol menerima pula Residen Komsular Melaka sebagai penasihat. 78

91 PENJAJAHAN INGGERIS DI PERAK, SELANGOR, NEGERI SEMBILAN DAN... (d) (e) Pada bulan Jun 1885 seorang pemungut hasil dan pengadil mahkamah berbangsa Inggeris ditempatkan di Kuala Pilah. Jawatan ini kemudiannya disandang oleh Martin Lister. Pada bulan April 1886 Tunku Antah dan pembesar-pembesar menyerahkan urusan hal-ehwal perhubungan luar negeri kepada British. Rembau Perhubungan Rembau-Inggeris wujud sejak tahun 1795 sewaktu Belanda menyerahkan Melaka kepada Inggeris apabila berlaku Perang Napoleon di Eropah. Satu perjanjian ditandatangani antara pihak Inggeris dengan Datuk Kusil (Pembesar Rembau). Satu lagi perjanjian dimeterai pada tahun 1831 setelah Rembau membantu Inggeris menghapuskan pemberontakan Dol Said di Naning. Pihak Rembau diwakili oleh Undang Lela Maharaja Nganit, Datuk Lembaga Berlapan, Raja Ali dan Syed Shaaban. Undang Rembau Datuk Haji Sahil menandatangani satu lagi perjanjian dengan Inggeris pada tahun 1877 tetapi tidak clirestui oleh Lembaga Yang Berlapan. Satu daripada syarat perjanjian ini menetapkan Raja Johor sebagai penimbang tara jika berlaku sebarang pertikaian di daerah ini. Datuk Haji Sahil juga mendapat tentangan daripada Syed Hamld yang berjuang hendak menjadi Yam Tuan Muda Tampin. Dalam hal ini pihak Inggeris menyokong tuntutan Syed Hamid. Memandangkan kedudukannya tertekan, Datuk Haji Sahil turut meminta bantuan Inggeris dan beliau sanggup menerima seorang residen British dengan syarat beliau dibayar pencen $800 setahun. Gabenor Weld tidak menerima tawaran itu memandangkan Datuk Sahil tidak popular di kalangan pembesar. Gabenor Weld menjemput pembesar-pembesar Rembau ke Melaka untuk berunding. Dalam perjumpaan tersebut pihak gabenor menyalahkan Datuk Sahil kerana salah tadbir. Pembesar-pembesar tidak membantah tuduhan tersebut malah telah mengambil langkah memecat dan melantik Syahbandar Serun bin Sudin. Pembesarpembesar juga bersetuju untuk merujuk sebarang perselisihan kepada gabenor. Dengan persetujuan ini bererti peranan Johor di 79

92 SEJARAH MALAYSIA ( ) Rembau tamat. Dalam soal pungutan cukai masih dikuasai oleh para pembesar dan ini akhirnya mencetuskan pergaduhan, Apabila hal ini dirujuk kepada Inggeris satu penyelesaian telah dibuat dan ditandatangani perjanjian pada 17 September Mengikut perjanjian ini kuasa mengutip cukai akan diuruskan oleh seorang pegawai British berjawatan Pemungut dan Pengadil Mahkamah. 17 Dengan perjanjian ini juga kedudukan Rembau sebagai negeri Melayu berdaulat terserah kepada Inggeris. Jelebu Kesempatan Inggeris campur tangan di daerah ini juga berpunca daripada perselisihan pembesar-pembesar tempatan. Yam Tuan Raja Abdullah dikatakan berselisih dengan Datuk Penghulu dan pembesar-pembesar, Mengikut undang-undang adat Yam Tuan Muda tidak boleh mencampuri urusan negeri atau memungut cukai tetapi pada 26 April 1877 beliau telah menandatangani perjanjian clengan Gabenor Negeri-Negeri Selat tanpa persetujuan pembesar-pembesar. Pembesar-pembesar juga tidak berpuas hati dengan syarat perjanjian yang antaranya menetapkan Maharaja Johor sebagai penimbaug tara dalam sebarang perselisihan yang tercetus. Datuk Penghulu Syed Ali cuba menyingkirkan Yam Tuan Muda Tuanku Abdullah tetapi gagal kerana tidak semua pembesar menyokongnya. Antara pembesar yang menyokong Tuanku Abdullah termasuklah Datuk Raja Balang Long Ketua Waris Ulu Jelebu, Datuk Menteri Ahat, Datuk Maharaja Inda Latif dan Datuk Lela Angsa Haji Othman Ketua Suku Tiga Batu. Apabila perselisihan tidak dapat dicapai kesemua pihak bersetuju merujuk hal tersebut kepada Inggeris. Satu perjanjian ditandatangani pacla 24 Ogos L883. Semua pihak yang bertelingkah bersetuju menerima campur tangan Inggeris clan kedudukan Yam Tuan Muda Tuanku Abdullah kekal. Kemangkatan Tuanku Abdullah pacla bulan Disember 1884 telah mengeruhkan lagi keadaan. Berlaku persaingan merebut jawatan tersebut. Datuk Penghulu Syed Ali mahu melantik Tuanku Idris tetapi ditentang oleh Tuanku Nambul (anakanda Tuanku Abdullah) clan Tuanku Muda Cik (adinda Tuanku Abdullah). Pada bulan Jun 80

93 PENJAJAHAN INGGERIS DI PERAK, SELANGOR, NEGERI SEMBILAN DAN 1885, E.P. Gueritz dihantar ke Jelebu sebagai Pemungut Cukai oleh kerajaan Inggeris. Datuk Syed Ali mencadangkan supaya jawatan Yam Tuan Muda dihapuskan sebagai jalan penyelesaian. Hal ini juga disokong oleh Datuk Yang Berlapan. Semasa lawatan ke Jelebu pada bulan Mac 1886, Gabenor Negeri-Negeri Selat telah bersetuju dengan cadangan tersebut. Seorang Residen Inggeris telah ditempatkan cli Jelebu mengikut perjanjian yang ditandatangani pada bulan September PENYATUAN NEGERI SEMBILAN, Campur tangan Inggeris di Negeri Sembilan bermula sejak penghujung abaci ke-18. Bagaimanapun perkara ini menjadi lebih penting pada masa Weld menjadi Gabenor Negeri-Negeri Selat. Beliau merangka satu dasar campur tangan secara berperingkat clan menunggu sehingga pembesar-pembesar menjemput campur tangan. Pacla masa pentadbiran Gabenor Cecil Smith, beliau lebih menumpukan kepada memperkuatkan pengaruh pentadbiran British dan menyatukan unit-unit daerah kecil kepada claerah yang lebih besar. Ikhtiar juga clibuat untuk memasukkan semula Luak Sungai Ujung, Jelebu, Johol dan Rembau yang keluar daripada persekutuan Negeri Sembilan. Hal ini hanya dapat dicapai pada masa pemerintahan Yam Tuan Besar Tuanku Muhammad ibn Tuanku Antah. Pada tahun 1889 Seri Menanti, Rembau, Tampin dan Johol bersetuju membentuk persekutuan Negeri Sembilan. Ini diikuti clengan penyertaan Sungai Ujung dan Jelebu pacla tahun Persekutuan Negeri Sembilan menjadi lebih mantap dengan terbentuknya perlembagaan tahun 1898 di bawah Yang Dipertuan Besar. 19 CAMPUR TANGAN INGGERIS DI PAHANG, Usaha Awal Beberapa orang pegawai Inggeris beranggapan Pahang sebuah negeri yang kaya clengan hasil bumi terutama kemungkinan adanya emas. Andrew Clarke dalam tempoh menjadi Gabenor Negeri-Negeri Selat telah berjaya memasukkan Perak, Selangor dan Sungai Ujung ke dalam pengaruh British tetapi gagal memasukkan Pahang. Gabenor 81

94 SEJARAH MALAYSIA ( ) William Jervois juga pernah mencadangkan kepada Bendahara Wan Ahmad supaya Pahang mendapat perkhidmatan seorang residen. Cadangan ini ditolak oleh Bendahara. Keghairahan British untuk terus campur tangan terhenti seketika ekoran kebangkitan anti- British di Perak, Selangor dan Negeri Sembilan. Pembunuhan J.W.W Birch mengejutkan lagi pihak British. Usaha untuk campur tangan di Pahang diteruskan oleh Gabenor Frederick Weld setelah mendapat persetujuan Setiausaha Negeri bagi Tanah Jajahan. Pada tahun 1882 beliau melawat Pahang clengan harapan dapat menandatangani perjanjian tetapi gagal. Bendahara memberi alasan tidak dapat membuat keputusan secara berseorangan dan memerlukan masa untuk berunding dengan semua pembesar yang tinggal berselerak di seluruh Pahang. Pada tahun tersebut juga Bendahara Wan Ahmad mula memakai gelaran sultan. 20 Cabaran Dalam Negeri Ketidakstabilan dalam negeri Melayu telah dijadikan alasan oleh Inggeris untuk campur tangan. Pahang juga menghadapi masalah ini akibat konflik antara para pembesar. Setelah Sultan Ahmad berkuasa baginda melantik penyokong-penyokong baginda ke jawatan-jawatan penting. Mereka termasuklah Tok Gajah, Tok Bahaman, Tuan Sheikh Kecil dan Orang Kaya Bakti. Mereka juga dianugerahkan kawasan pegangan yang penting dan dapat menghasilkan pungutan cukai yang lumayan. Pembesar-pembesar lama seperti Tok Raja Jelai dan Tok Kaya Lipis berasa tercabar terutama kerana sebahagian daripada kawasan pegangan mereka terlepas ke tangan pembesar-pembesar yang baru dilantik. Konflik antara kedua-dua golongan pembesar lama clan baru ini melemahkan kedudukan Sultan Ahmad. Sultan Ahmad sendiri menghadapi saingan daripada saudara tirinya Engku Muda Wan Mansur yang mahu merebut takhta. Engku Muda cuba mengambil kesempatan konflik antara pembesar untuk menarik sebahagian sokongan kepadanya. Beliau cuba mendapat sokongan British melalui W.H.M. Read. Beliau bersedia untuk menerima seorang residen jika berjaya merebut takhta Pahang. 82

95 PENJAJAHAN INGGERIS DI PERAK, SELANGOR, NEGERI SEMBILAN DAN Bagaimanapun pihak British berhati-hati dan mengambil sikap tunggu dan lihat dan terlebih dahulu mahu memastikan sejauh manakah tentangan terhadap sultan wujud. Sementara itu Engku Muda merancang persediaan menyerang Pahang dari Ulu Selangor bersama-sama pembantu-pembantunya yang terdiri daripada Wan Lingga, Tengku Samat dan Orang Kaya Lipis. Mereka mahu mewujudkan satu lagi perang saudara yang memungkinkan Inggeris dijemput untuk campur tangan. Langkah ini dihalang oleh Cecil Clementi (Pemangku Gabenor) dengan mengarahkan Residen Selangor menghalang Engku Muda daripada meneruskan tindakan. Dalam pada itu Tok Gajah berjaya mengalahkan penyokongpenyokong Engku Muda di Pahang. Sultan Ahmad mendapati jika konflik dengan saudaranya tidak dapat diselesaikan tentu akan membuka ruang kepada campur tangan Inggeris. Oleh itu apabila Inggeris mencadangkan supaya Engku Muda diampunkan dan dibenarkan pulang, baginda bersedia menerima. Pada 18 Mac 1887 Wan Mansur pulang ke Pahang bersama-sama Hugh Clifford. Dengan ini Sultan Ahmad berjaya menyekat British menggunakan isu perang saudara untuk campur tangan. Cabaran Inggeris Pacla tahun 1885 Frank Swettenham (Pemangku Residen Perak) dihantar ke Pahang untuk berunding clengan Sultan Ahmad. Sekali lagi baginda didesak supaya menandatangani perjanjian clan seterusnya menerima seorang residen. Baginda tetap menolak dengan alasan memerlukan masa untuk berunding dengan para pembesar. Pada 8 Julai 1885 baginda memberi jawapan bertulis kepada Pemangku Gabenor menyatakan Pahang tidak akan menerima residen. Pihak Inggeris meneruskan usaha memujuk apabila Gabenor Frederick Weld melawat Pahang pada bulan Mei 1886 tetapi masih tidak berjaya mengubah pendirian sultan, Ada beberapa persoalan yang mempengaruhi pendirian baginda: (a) selepas berbaik semula dengan Johor, Sultan Ahmad selalu merujuk pandangan Maharaja Abu Bakar sebelum mengambil 83

96 SEJARAH MALAYSIA ( ) tindakan. Dalam hal campur tangan Inggeris, Maharaja menasihatkan supaya jangan ditandatangani perjanjian. Maharaja Abu Bakar tidak mahu Pahang kehilangan statusnya kerana jika Pahang masuk ke dalam pengaruh Inggeris tentu kepentingan baginda tergugat. Maharaja Abu Bakar telah membantu beberapa orang pelabur mendapat konsesi di Pahang. Malah saudagar-saudagar tersebut juga mempengaruhi Sultan Ahmad supaya jangan menerima campur tangan Inggeris kerana ini akan menyusahkan mereka. (b) Sultan Ahmad sendiri sangat berpengalaman dalam menghadapi cabaran terutama setelah mengalami perang saudara yang panjang. Jadi sebarang ugutan dan cabaran diteliti terlebih dahulu. Di samping itu baginda juga cuba menjadi seorang yang dapat dianggap oleh Inggeris bersifat maju dengan membuka peluang kepada pelabur-pelabur asing dan berusaha mewujudkan keamanan. Menjelang tahun 1887, Sultan Ahmad sudah berlembut dan bersedia untuk menimbangkan cadangan Hugh Clifford yang dihantar ke Kuantan. Sultan diminta menandatangani perjanjian seperti yang dibuat antara Singapura dengan Johor pacla tahun Dalam rundingan selanjutnya dengan gabenor, sultan mahu beberapa syarat tambahan yang tidak terdapat dalam perjanjian Singapura-Johor dimasukkan. Ini termasuk hak baginda untuk melantik dan memecat wakil British; wakil British tidak dibenarkan menerima pengaduan anak negeri; wakil tersebut tidak dibenarkan campur tangan dalam hal konsesi tanah serta perakuan British, yang takhta Pahang adalah hak waris baginda. Permintaan ini ditolak oleh gabenor clan perjanjian ditangguhkan. Perjanjian hanya ditandatangani pacla 9 Oktober Berdasarkan perjanjian ini Hugh Clifford dilantik sebagai wakil Inggeris. Salah satu tugas penting beliau ialah merangka rang undang-undang Pahang. Ada dua peristiwa penting seterusnya yang membolehkan Inggeris memaksa kehendaknya atas Pahang yang berkaitan dengan pelaksanaan keadilan. Peristiwa pertama melibatkan $4,000. Inggeris tidak berpuas had dengan cara kes ini dikendalikan dan 84

97 PENJAJAHAN INGGERIS DI PERAK, SELANGOR, NEGERI SEMBILAN DAN menuduh sultan terlibat. Satu lagi peristiwa berlaku pada bulan Februari 1888 di mana seorang Cina rakyat British bernama Goh Hui ditikam berhampiran istana sultan. Khabar angin mengatakan orang yang menikam ialah Tuan Muda yang bertugas sebagai ketua hulubalang sultan. Jadi ada anggapan baginda juga turut terlibat. 21 Dalam usaha mengenakan tekanan ke atas Pahang, Gabenor Cecil Clementi Smith sendiri datang ke Pahang pada bulan Jun Selain menuntut penyelesaian kes Goh Hui (Chan You Wee), gabenor juga mendesak sultan menerima residen. Apabila baginda berkeras, gabenor memberi kata dua dan mahu menggunakan polisi kapal perang. Bagaimanapun kapal perang H.M.S. Orion yang dirancang untuk menggertak Pahang tidak jadi dihantar setelah dihalang oleh Pejabat Tanah jajahan. Oleh itu Cecil Clementi menghubungi Sultan Abu Bakar bagi memujuk Sultan Ahmad. Akhirnya persetujuan dicapai pada bulan Oktober 1888 dan J.P. Rodger diterima sebagai residen. 85

98 SEJARAH MALAYSIA ( ) 86

99 Bab 6 Reaksi terhadap Campur Tangan Inggeris, Sejak awal lagi campur tangan Inggeris di Tanah Melayu telah ditentang. Tentangan datang daripada pihak yang tidak berpuas had atau tidak mendapat bantuan Inggeris dalam sengketa di kalangan elit Melayu. Bagaimanapun setelah campur tangan Inggeris, terdapat juga gerakan penentangan yang digerakkan oleh pihak yang disokong oleh Inggeris. Bab ini akan menumpukan perbincangan tentang kebangkitan anti-lnggeris cli Perak, Melaka dan Pahang. PENENTANGAN TERHADAP INGGERIS DI NANING, Naning sebuah claerah kecil sepuluh batu dari bandar Melaka. Kebanyakan penduduknya terdiri daripada petani Melayu. Orang Melayu menentang Inggeris merupakan kejutan kerana mereka menganggap tidak akan berlaku pemberontakan. Penghulu Naning, Dol Said telah mengepalai kebangkitan tersebut. Punca meletusnya penentangan kerana Inggeris menganggap Naning sebagai sebahagian Melaka clan perlu membayar hasil tahunan sebanyak satu per sepuluh kepada kerajaan Melaka. Asas tuntutan Inggeris merujuk kepada perjanjian tahun 1801 dan 87

100 SEJARAH MALAYSIA ( ) peraturan yang ditetapkan sejak pemerintahan Belanda. Bagaimanapun Belanda tidak pernah mengamalkan peraturan ini. Ternyata Penguasa Tanah Melaka. W.T. Lewis yang diarah meneliti hal ini tersalah tafsir. 1 Pihak Inggeris sebenarnya mahu melaksanakan undang-undang di Naning bagi menggantikan undang-undang adat. Keadaan ini tentu mencabar kuasa Dol Said sebagai penghulu, Empat Suku dan adat Minangkabau keseluruhannya. Peristiwa yang mempercepatkan tindakan Inggeris berlaku apabila seorang penduduk Encik Surin mengadu kepada kerajaan Melaka. 2 Encik Surin mendakwa Penghulu Dol Said merosakkan tanamannya di tanah yang menjadi pertikaian. Tanah tersebut terletak di sempadan Naning dengan Melaka. Pihak Inggeris meminta Dol Said membayar ganti rugi dan memastikan tidak akan mengulangi perbuatannya. Tetapi Penghulu Dol Said tidak mengendahkan arahan tersebut. Gabenor Negeri-Negeri Selat, Fullerton telah melantik Kapten Wyllie untuk menyerang Naning bersama 150 orang sepoi dan pasukan bantuan dari Singapura. Penghulu Dol Said mendapat bantuan daripada Yamtuan Ali dari Rembau dan menantunya Syed Shaaban, Dato' Kelana Sungai Ujung, Penghulu Gemencih dan penghulu Linggi. Bagaimanapun pada saat-saat akhir, angkatan Syed Shaaban menarik diri kerana menerima tawaran Inggeris scbanyak $500. Namun pasukan Naning berjaya mengalahkan Inggeris dalam perang pada tahun 1831 tersebut. Walaupun Inggeris kalah tapi mereka masih tidak berpuas had dan mengatur satu lagi serangan pada tahun Kali ini Inggeris mendapat bantuan tentera daripada Syed Shaaban. Tentera Inggeris berjaya menawan Taboh tempat kediaman Penghulu Dol Said. Beliau kemudiannya berundur dan pada 4 Februari 1833, Dol Said menyerah diri. 3 Beliau diberi pencen dan tempat tinggal di Melaka. Dengan ini kekuasaan Inggeris di Naning ditegakkan tetapi dengan biaya besar. Pembiayaan peperangan ini dianggarkan tidak kurang 100,000 paun. Kekalahan di pihak Naning kerana: (a) Sokongan negeri jiran beralih kepada Inggeris terutama daripada Syed Shaaban. 88

101 REAKSI TERHADAP CAMPUR TANGAN INGGERIS, 183L-1898 (b) (c) Senjata Inggeris lebih baik. Kejayaan Inggeris membuat sekatan di Kuala Sungai Muar dan Linggi. Dengan ini bekalan tidak sampai ke Naning. PERAK, Raja Abdullah telah mengirimkan surat kepada Gabenor Andrew Clarke pada 9 Januari 1874 menjemput campur tangan British. Jemputan ini dijadikan asas campur tangan di Perak. Bagaimanapun sebelum itu campur tangan Inggeris sudah pun bermula apabila W.A. Pickering dihantar untuk membuat penyelesaian persengketaan antara kongsi gelap Hai San clan Ghee Hin. Kemudian Andrew Clarke menghantar Kapten Dunlop, Inspektor-Jeneral Palis dan Mejar Mc Nair bagi menemui pembesar-pembesar Perak dalam usaha membawa mereka ke meja perundingan. Hasilnya termeterai Perjanjian Pangkor pada 20 Januari Tetapi perjanjian ini tidak menyelesaikan masalah. Pelantikan Raja Abdullah sebagai Sultan Perak tidak diiktiraf oleh Sultan Ismail yang dilantik oleh pembesar-pembesar. Sultan Ismail yang tidak terlibat dengan Perjanjian Pangkor terus menentang campur tangan Inggeris. Residen Punca Penentangan Salah satu syarat Perjanjian Pangkor menetapkan Sultan Perak menerima seorang Residen British bagi menasihatkan baginda kecuali hal yang bersangkutan dengan adat istiadat Melayu dan agama Islam. Pegawai yang dilantik oleh kerajaan Negeri-Negeri 4 Selat untuk memikul tanggungjawab ini ialah J.W.W. Birch (James Woodford Wheeler Birch). Sebelum ini beliau pernah bertugas dalam pelbagai jawatan termasuk Pegawai Tentera Laut British, Pegawai Jabatan Pesuruhjaya Jalan Raya Ceylon, Pesuruhjaya Permintaan dan Majistret Polis Ceylon clan Setiausaha Jajahan Negeri-Negeri Selat. J.W.W. Birch tiba di Perak pacla 4 November 1874 dan membuat tempat kediaman dan pejabatnya di Bandar Baharu iaitu kawasan pertemuan Sungai Kinta dengan Sungai Perak. Birch secara tergesa- 89

102 SEJARAH MALAYSIA ( ) gesa mahu menjalankan perubahan dalam pentadbiran di Perak. Ini mengganggu sistem pentadbiran tradisional yang selama ini tidak dicabar. Bagaimanapun langkah Birch adalah selaras dengan dasar Gabenor William Jervois (menggantikan Andrew Clarke mulai bulan Mei 1875) yang mahu negeri-negeri Melayu diperintah oleh pegawai British yang tegas dan bukan sekadar memberi nasihat. Birch seterusnya membuat perubahan dalam sistem kutipan cukai, perlembagaan, kewangan dan perhambaan. Cukai Dalam hal kewangan Birch mendapati tidak ada sistem pungutan cukai yang dipusatkan. Sudah menjadi adat Melayu cukai dipungut oleh pembesar-pembesar sebagai pendapatan. Sebahagian daripada hak mengutip cukai pembesar telah dipajak. Sultan Abdullah sendiri memajak hak memungut cukai Kuala Perak kepada seorang saudagar Cina dengan harga $26 ribu setahun. Baginda telah mengambil $15 ribu sebagai wang pendahuluan. Sultan Abdullah juga mempunyai hak atas pungutan cukai di Kuala Kinta dan Batang Padang. Pembesar-pembesar juga diberi hak memungut cukai atau hasil. Sebagai contoh Menteri Larut mengutip cukai di Larut dan Orang Kaya Temenggung menguasai pajak garam dan wang penebus sukatan dan timbangan (cupak, gantang, kali dan pikul). Birch mengambil langkah membatalkan pajak Kuala Sungai Perak yang diberikan oleh Sultan Abdullah kepada seorang saudagar Cina, Beliau juga membakar rumah Raja Ngah, Tengku Panglima Besar di Bidor kerana Raja Ngah mengutip cukai daripada pelombongpelombong. 5 Birch merancang untuk memusatkan pungutan cukai di bawah arahan pegawai British, Pada 3 Februari 1875, beliau meminta Sultan Abdullah menandatangani pengisytiharan tersebut. Sultan Abdullah cuba melengah-lengahkan pelaksanaan tersebut dengan alasan memerlukan masa untuk berunding terlebih dahulu dengan para pembesar. Sultan Abdullah juga mahu kepastian Birch bilakah masa yang sesuai untuk baginda menjalankan pentadbiran tanpa campur tangan British. Hasrat ini ditolak oleh Birch malah beliau 90

103 REAKSI TERHADAP CAMPUR TANGAN INGGERIS, lebih berusaha ke arah memantapkan pentadbiran Inggeris di Perak. Beliau menyusun semula sistem cukai-cukai pajak, candu, arak, judi, permit balak, cukai perahu, senjata, padi dan atap. Langkah ini menimbulkan rasa tidak puas had dan penentangan di kalangan pembesar. Isu Hamba J.W.W Birch juga melibatkan diri dalam hal perhambaan, Tindakan ini dianggap mencampuri adat Melayu. 6 Beberapa orang hamba melarikan diri dan mendapat perlindungan di rumah Birch. Ini termasuk tiga orang hamba Sultan Abdullah. Bagi pihak Inggeris langkah melindungi hamba adalah atas asas kemanusiaan dan untuk membebaskan hamba. Bagi masyarakat Melayu semasa yang menghalalkan hamba menganggap tindakan Birch sebagai mencuri harta. Pembesar-pembesar berpendapat langkah Birch mencabar hak sosial dan politik mereka. Oleh kerana hamba-hamba yang mencari perlindungan daripada Birch terdiri daripada wanita-wanita maka timbul tuduhan mengatakan residen ada muslihat untuk kepentingan seks. Pakatan Membunuh Residen Dalam melaksanakan pembaharuan-pembaharuan Birch mengetepikan pembesar-pembesar yang selama ini berkuasa di daerah masing-masing. Malah Sultan Abdullah sendiri berasa diketepikan. Baginda pernah membuat bantahan kepada Gabenor Negeri-Negeri Selat tetapi ditolak. Birch beberapa kali menggunakan ugutan terhadap Sultan Abdullah. Pada bulan Mac dan jun 1875, Birch mendesak sultan menandatangani surat pengesahan untuk melaksanakan rancangan perubahan tetapi gagal. Akibat tekanan daripada Birch, Sultan Abdullah cuba raengukuhkan kedudukan dengan berbaik-baik dengan Raja Ismail dan Raja Yusuf. Sultan Abdullah mengutus surat kepada Raja Ismail supaya jangan menyerahkan alat kebesaran kepada Birch bagi mengesahkan pertabalan baginda sendiri mengikut adat istiadat diraja Perak. Sultan Abdullah berpendapat jika hal ini dilakukan 91

104 SEJARAH MALAYSIA ( ) bererti Raja Ismail akan mengesahkan kekuasaan Inggeris cli Perak. Pada 21 Julai 1875, satu mesyuarat diadakan antara para pembesar Perak dengan Sultan Abdullah di Durian Sebatang bagi membincangkan tindakan ke atas Birch. Antara yang hadir 7 termasuklah Raja Idris, Raja Musa, Laksamana, Syahbandar, Seri Amar Diraja, Maharaja Lela, Tok Muda Abdul Ghafur, Raja Mahkota, Bendahara dan Temenggung. Para pembesar bersetuju dengan rancangan untuk membunuh Birch. Empat hari kemudian, Birch berjaya memaksa sultan menandatangani pengisytiharan yang memberi kuasa kepada residen dalam semua pungutan cukai dan pelantikan penghulu. Pada bulan Oktober 1875 Sultan Abdullah menandatangani pengisytiharan penyerahan kuasa pentadbiran kehakiman dan hasil negeri untuk diuruskan oleh pegawai-pegawai Inggeris. Sebelum itu residen sudah mengugut untuk menurunkan Sultan Abdullah dari takhta dan menggantikan dengan Raja Yusuf. Menteri Larut juga tidak berpuas hati dengan campur tangan British. Penempatan Kapten Speedy sebagai penolong residen di Larut telah mengurangkan kuasa beliau. Ngah Ibrahim menasihatkan Sultan Abdullah supaya jangan menerima nasihat residen dan menganggap Perjanjian Pangkor sebagai paksaan ke atas Perak. Pembesar-pembesar lain juga semakin kehilangan kuasa dan terpaksa tunduk dengan arahan dan peraturan residen. Pembesar-pembesar berpendapat Perjanjian Pangkor hanya menetapkan residen menasihat dan bukan mentadbir. Mesyuarat antara pembesar-pembesar diadakan sekali lagi di Durian Sebatang pada 28 Oktober. Keputusan diambil untuk membunuh Birch di Pasir Salak. Tugas ini akan diserahkan kepada Orang Kaya-Kaya Maharaja Lela Tan Lela Putera yang menguasai Pasir Salak. Beliau akan dibantu oleh Orang Kaya-Kaya Seri Agar Diraja atau lebih dikenali sebagai Tok Sagor yang memerintah kawasan antara Kampung Gajah dengan Pulau Tiga. Pada 5 Oktober Sultan Abdullah memerintahkan secara rasmi Dato' Maharaja Lela membunuh Birch. Pada 15 Oktober Raja Ismail pula menyatakan persetujuan clengan rancangan tersebut. Sultan Abdullah ke- 92

105 REAKSI TERHADAP CAMPUR TANGAN INGGERIS, mudiannya menghantar keris rasmi sebagai tanda perintah kepada Dato' Maharaja Lela pada akhir bulan Oktober. J.W.W Birch tiba di Pasir Salak pada awal bulan November 1875 dan berlabuh dekat kediaman Dato' Maharaja Lela. Di sinilah Birch dibunuh ketika sedang mandi oleh beberapa orang pengikut Dato' Maharaja Lela Kulup Ali, Ngah Jabor, Panjang Bur dan Seputum. 8 Tindakan British Pembunuhan Birch memulakan satu tindakan penjajahan secara kekerasan. Pembesar-pembesar Melayu tidak menjangka orang Inggeris akan mengambil tindak balas dan akan meninggalkan Perak begitu sahaja. Kapten Speedy di Taiping menghantar pasukan polisnya mencari Swettenham terlebih dahulu. Atas arahan Gabenor Jervois, Kapten Speedy memutuskan semua perhubungan antara Larut dengan Sungai Perak. Pasukan tentera di bawah Lt. Abbot, Kolonel Anson dan Kapten Innes dihantar ke Pasir Salak. Gabenor juga telah meminta bantuan tentera dari London, India clan Hong Kong. Beliau sendiri datang bersama-sama 150 orang askar pacla 9 November. 9 Pembesar-pembesar Melayu tidak meneruskan perjuangan untuk mencapai kejayaan muktamad setelah berjaya membunuh Birch. Sultan Abdullah clan Raja Ismail tidak pun mengambil usaha untuk menggerakkan kepimpinan. Malah Sultan Abdullah mahu menghulurkan bantuan kepada Swettenham bagi memburu penentangpenentang. Swettenham menolak kerana khuatir askar British dikhianati. Demikian juga Raja Ismail yang menyepi cli utara walaupun Dato' Maharaja Lela memohon bantuan. Dalam pacla itu kubu-kubu pertahanan orang Melayu berjaya menahan serangan askar-askar British di Kuala Biah clan memaksa askar British berundur. Pihak Inggeris berpendapat orang Melayu akan dapat mengalahkan mereka jika mempunyai keupayaan menggunakan alat senjata yang lebih baik dan menyerang habis-habisan askar-askar British yang sedang berundur. Gabenor jervois yang menjangka penentangan akan dibuat secara habis-habisan telah mengambil alih tugas sebagai pemerintah tentera 93

106 SEJARAH MALAYSIA ( ) dengan bermarkas di Pulau Pinang. Pihak Inggeris juga mengeluarkan tawaran hadiah kepada sesiapa yang berjaya menangkap pemimpin gerakan seperti Dato' Maharaja Lela, Dato' Sagor dan Pandak Indut. Syed Mashor berjaya menangkap Ngah Ahmad dan Dato' Sagor. Pada bulan Mac 1876, Dato' Maharaja Lela, Pandak Endut dan Ngah Jabor pula menyerah diri. Seputum juga ditangkap dan dibicarakan atas tuduhan membunuh Birch. Selepas perbicaraan Seputum dijatuhi hukuman mati di Bandar Baru pada 20 Mei Cik Gondah dan Ngah Ahmad yang dibicarakan bersama Seputum dipenjarakan seumur hiclup. Pada 14 hingga 22 Disember 1876 dijalankan pembicaraan ke atas Dato' Maharaja Lela, Dato' Sagor, Pandak Indut, Ngah Jabor, Kulup Ali dan Si Tuah, di Matang. Keputusannya Dato' Maharaja Lela. Dato' Sagor dan Pandak Indut digantung sampai mati manakala yang lain dipenjara seumur hidup. 10 Pihak British juga mengambil tindakan ke atas Sultan Abdullah, laksamana, syahbandar dan Menteri Ngah Ibrahim dibuang ke Pulau Seychelles. Bagaimanapun Sultan Abdullah dibenarkan balik ke Singapura pada tahun Menteri Ngah Ibrahim juga dibenarkan berbuat demikian. Raja Ismail setelah menyerah diri melalui bantuan Sultan Kedah dibuang ke Johor dan menetap di Sekudai. Pihak Inggeris juga melantik Raja Yusuf sebagai Pemangku Raja antara tahun 1877 hingga 1886, dan selepas itu ditabalkan sebagai sultan. Menantunya Raja Idris dilantik sebagai Raja Bendahara. Pihak Inggeris juga melantik James Low sebagai residen baru. Selepas ini keadaan politik Perak menjadi stabil. PEMBERONTAKAN PAHANG, Hugh Clifford memulakan tugasnya sebagai agen kerajaan Inggeris di Pahang mulai bulan Mei Clifford menganggap beliau sendiri membawa punca penentangan walaupun sebenarnya rasa tidak puas had bermula sejak kemasukan pemodal-pemodal Eropah dan Negeri-Negeri Selat di Pahang. Setibanya di Kuantan, Clifford mencadangkan pembentukan Majlis Negeri sebagai badan penasihat yang akan membantu sultan dalam pentadbiran. Matlamat penubuhannya untuk mengehadkan 94

107 REAKSI TERHADAP CAMPUR TANGAN INGGERIS, pengaruh pembesar-pembesar daerah. Clifford juga cuba mengadakan hubungan dengan para pembesar lama yang tidak berpuas had terhadap sultan. Pihak sultan pula mengambil langkah melarang para pembesar mengadakan hubungan langsung dengan Clifford. Clifford juga cuba menyekat sultan menyerahkan konsesi kepada pedagang-pedagang tetapi langkah ini tidak berkesan kerana Sultan Ahmad masih mempunyai kuasa mutlak. Inggeris sebenarnya belum membuat perjanjian yang membenarkan campur tangan dalam pentadbiran sehingga termeterainya perjanjian pada tahun Kedudukan Clifford sebagai agen rasmi kerajaan Inggeris hanya disahkan pada bulan Oktober Reaksi pertama orang Pahang ialah menyerang seorang pembantu Clifford. Langkah Clifford seterusnya untuk mengukuhkan penguasaan Inggeris ialah mengusulkan penguatkuasaan undang-undang bertulis model Inggeris atau Johor, pengenalan mahkamah tinggi dan hak menjalankan undang-undang kepada pembesar-pembesar daerah serta ketuaketua kampung. Langkah ini dianggap mencabar pemerintahan tradisi. Clifford tidak mencadangkan perubahan atau penghapusan hamba berhutang kerana dianggap sensitif jika dihapuskan sertamerta. Lagipun beliau sendiri tidak dilindungi oleh pasukan bersenjata yang mencukupi jika timbul penentangan. Kedudukan Sultan Ahmad sendiri begitu kuat kerana tidak ada pencabar yang kuat seperti yang dihadapi oleh Sultan Abdullah di Perak. Ternyata di Pahang sudah wujud perasaan anti-barat sebelum sistem residen diperkenalkan. Sultan dan pembesar-pembesar baginda sejak awal lagi berasa curiga dengan kehadiran orang Barat. Inilah keadaan yang terpaksa dihadapi oleh J.P. Rodger sebagai residen pertama yang perlu membuat perubahan dalam sistem pentadbiran Pahang. Sebab-sebab Tercetusnya Penentangan, Pemberontakan Pahang 1891 bermula sebagai gerakan tempatan dan kemudian merebak luas cli bawah kepimpinan Dato' Bahaman. Pemberontakan ini bukan sahaja melibatkan daerah-daerah cli Pahang tetapi melibatkan juga negeri-negeri lain terutama Terengganu, Kelantan, Selangor dan Johor. Kebangkitan ini berakar umbi 95

108 SEJARAH MALAYSIA ( ) daripada pertentangan antara nilai tradisional Melayu dengan barat/ Inggeris. Sejak awal lagi Sultan Ahmad cuba menolak tawaran Inggeris untuk menempatkan residen di Pahang. Pembesar-pembesar yang rapat dengan baginda juga menolak hasrat Inggeris memandangkan sebarang campur tangan bererti membawa kepada penjajahan Pahang. Bagaimanapun dalam usaha Sultan Ahmad hendak mengelak daripada tercetusnya satu lagi perang saudara akibat persaingan dengan saudaranya Wan Mansur dan dengan nasihat Sultan Abu Bakar, baginda menerima campur tangan Inggeris. Lagipun baginda juga bimbang persaingan antara pembesar-pembesar baru muncul bersama kenaikan baginda dengan pembesar-pembesar lama akan memburukkan lagi keadaan. Kebencian pembesar-pembesar dan rakyat tempatan terhadap orang asing bermula sejak kemasukan pelaburan syarikat-syarikat dari Negeri-Negeri Selat. Pemilik-pemilik syarikat dikatakan menggunakan buruh-buruh yang terdiri daripada rakyat Pahang. Jurang antara mereka diperluaskan lagi kerana pemilik-pemilik syarikat tidak mengetahui bahasa Melayu. Penghinaan oleh orang Barat bukan sahaja kepada rakyat biasa tetapi juga kepada pembesar. Hugh Clifford pernah melaporkan yang Haughton daripada syarikat Penjom pernah mengancam Tok Kaya Lipis dengan pistol. Penerimaan sistem Residen bermakna pertukaran bentuk kekuasaan. 11 Kawalan politik yang selama ini dipegang oleh sultan dan pembesar akan beralih kepada residen. British pula mahu menjelaskan pengertian undang-undang clengan membentuk Majlis Negeri yang berkuasa meluluskan undang-undang clan peraturan. Bagi melaksanakan pentadbiran undang-undang clan kualkuasa undang-undang dibentuk mahkamah dan polis, Dengan ini residen akan muncul sebagai pelaksana baru kuatkuasa undang-undang. Ini menimbulkan rasa tidak puas had sultan dan pembesar-pembesar tradisional. Pembentukan Majlis Negeri juga tidak memuaskan hati banyak pihak terutama pembesar-pembesar baru yang menjadi pendukung utama kenaikan Sultan Ahmad. Pihak Inggeris mengambil kira heirarki susunan kedudukan pembesar untuk dipilih menganggotai 96

109 REAKSI TERHADAP CAMPUR TANGAN INGGERIS, majlis ini. Sedangkan ini tidak menggambarkan kekuasaan dan pengaruh sebenar di Pahang ketika itu kerana kebanyakan pembesar lama bukan penyokong kuat sultan. Pihak Inggeris juga sememangnya tidak mahu kedudukan sultan begitu kuat jika ahli-ahli dilantik daripada penyokong-penyokong kuat baginda. Ahli-ahli yang prosultan cuma dua orang terdiri daripada Tok Gajah dan Imam Perang Indera Mahkota. Manakala ahli-ahli lain terdiri daripada Engku Muda, Engku Andak, Orang Kaya Cenor, Orang Kaya Syahbandar dan Bendahara. Kekuasaan sultan dikurangkan lagi dengan pelantikan anakanda Tengku Mahmud sebagai waris dengan kekuasaan penuh pada 22 Julai Dengan ini kuasa sultan dibayangi oleh anakanda baginda. Dengan kedudukan ini bukan menjadi satu hal yang luar biasa jika sultan sendiri merestui kebangkitan di Pahang. Malah Dato' Bahaman dikatakan bertindak dengan perintah sultan. Demikian juga tindakan Tok Gajah menyertai gerakan penentangan atas perintah sultan. Dalam hal ini faktor sokongan sultan penting mencetuskan kebangkitan. Percubaan Inggeris menguatkuasakan konsep Barat tentang kuasa dan nilai seperti peraturan tentang penghapusan hamba dan sistem kerah telah menimbulkan rasa tidak puas hati di kalangan pembesar-pembesar. Ini kerana dalam masyarakat Melayu tradisional, hamba dan kerah adalah kunci kekayaan golongan pemerintah. Selain itu hamba dan kerah juga melambangkan kedudukan seorang pembesar. Pembentukan jawatan majistret dan collector di daerah-daerah tidak menyenangkan pembesar tradisional kerana jawatan itu diisi oleh pegawai-pegawai Eropah. Orang Kaya Maharaja Setia Haji Wan Daud telah mengamuk kerana membantah langkah ini tetapi beliau sendiri mati dibunuh. Tetapi peristiwa ini merupakan pernyataan tidak puas hati seorang pembesar yang menjadi satu petanda akan meletusnya pemberontakan yang lebih besar. Ketidakpuasan hati para pembesar tentang masalah jumlah elaun juga menjadi pencetus rasa tidak puas hati. Pembesar merasakan yang jumlah yang ditawarkan tidak seimbang dengan kerugian yang dialami. Sementelahan pula pembantu-pembantu mereka telah digugurkan terus daripada senarai penerima elaun sedangkan selama 97

110 SEJARAH MALAYSIA ( ) ini pengaruh dan kekuatan pembesar bergantung kepada mereka. Jika hal ini berlaku tentunya mereka akan kehilangan pengikut dan pengaruh. Apabila bantahan dibuat residen mengambil langkah yang memburukkan lagi keadaan di mana nama Dato' Bahaman dan Abdullah Bera dikeluarkan daripada senarai penerima. Inggeris juga menetapkan jumlah elaun berdasarkan hierarki pembesar 4, 8, 16 dan seterusnya. Tetapi selepas Wan Ahmad berkuasa, hierarki ini tidak menggambarkan kekuasaan sebenar kerana orang kepereayaan sultan terdiri daripada pembesar-pembesar peringkat bawah. Penentangan juga dapat dilihat dari sudut peribadi. Dato' Bahaman misalnya terus mengutip cukai daripada pedagang-pedagang Melayu dan Cina yang melalui kawasannya. Dato' Bahaman juga menentang pembinaan stesen polis di Lubuk Terua. Bagi Dato' Bahaman jumlah elaun yang diberikan kepadanya tidak mencukupi clan beliau mahu diberikan enam ribu ringgit setahun. Perasaan antiorang asing juga dapat dianggap penting dalam mencetuskan penentangan. Ini berlaku sesudah syarikat-syarikat asing bertapak di Pahang. Malah hal ini menjadi lebih berat dan menjadi pertentangan nilai antara Barat dengan nilai tradisional Melayu. Ini terutama apabila residen cuba mengadakan perubahanperubahan berasaskan nilai dan sistem Barat. Faktor keagamaan pula menjadi pendorong penting pada peringkat kedua kebangkitan anti-british di Pahang. Hal ini terjadi apabila para penentang dipengaruhi oleh Engku Sayid Paloh yang merupakan seorang ulama yang disegani di Terengganu. 13 Disebabkan pengaruh. ulama ini juga Sultan Zainal Abidin membantu pejuang-pejuang Pahang. Pengaruh Islam dirasakan pada peringkat ini apabila para pejuang bertempur, mereka sering melaungkan slogan Islam. Pemberontakan Pahang dapat dianggap sebagai gerakan menentang campur tangan asing dalam bidang ekonomi dan politik yang akan merosakkan masyarakat tradisional Melayu. Dengan pengenalan ekonomi wang, buruh upahan dan pentadbiran berpusat telah mengancam ekonomi clan struktur politik tradisional. Dengan munculnya ke pimpinan agresif seperti Dato' Bahaman, Mat Kilau dan Tok Gajah telah berjaya menggerakkan penentangan di 98

111 REAKSI TERHADAP CAMPUR TANGAN INGGERIS, Pahang. Bagaimanapun gerakan ini gagal kerana kelemahan organisasi kepimpinan dan Strategi. Selain itu pihak British juga telah berjaya mengeksploitasi dan mengadu domba krisis di kalangan pemimpin-pemimpin Pahang. 14 PENENTANGAN, Peringkat Pertama, Penentangan secara terang-terangan bermula di Semantan. Ini ekoran tindakan C.E.B. Desborough menangkap tiga orang pengikut Dato' Bahaman atas tuduhan mengutip hasil hutan tanpa kebenaran. Pasukan Desborough yang hendak membawa pesalah-pesalah ke Lubuk Terua diserang oleh Dato' Bahaman yang dikatakan bertindak atas kebenaran sultan. Pihak Inggeris segera bertindak dengan menghantar pasukan keselamatan di bavvah pimpinan Tengku Mahmud dan Clifford. Residen Selangor juga menghantar pasukan bantuan diketuai oleh Kapten Syers. Residen Selangor juga berjaya mendapat bantuan daripada Syed Masyor, Haji Mat Nusi, orang Rawa dan orang Dayak yang tinggal di Selangor. Dalam pada itu kekacauan merebak pula ke Bentung di mana seorang pakar hedah Inggeris ditembak pada 30 Disember Ini membimbangkan Inggeris yang takut kekacauan akan lebih meluas. J.P. Rodger berpendapat hanya sultan yang dapat memadamkan pemberontakan. Oleh itu dimulakan "gerakan sultan" pada pertengahan bulan Januari Bantuan dari Selangor juga ditambah. Inggeris juga menawarkan hadiah hingga tertangkapnya penentang-penentang. Satu badan khas perisikan juga dibentuk di bawah E.A. Wise.

112 SEJARAH MALAYSIA ( ) dibunuh di Sungai Duri, Dengan pembunuhan ini pihak British berpendapat kekacauan di Pahang semakin serius. Para pembesar Pahang bersiap untuk menentang Inggeris. Tok Raja Jelai berkhemah di Penjom bersama 300 orang pengikut dan bersedia untuk menyerang Inggeris. Mat Kilau pula mula mengumpulkan pengikut di Budu dalam usaha menyerang Kuala Lipis bersama-sama Tok Raja. Rancangan ini dibatalkan setelah sultan memerintahkan supaya dihentikan penentangan. Dalam pada itu Dato' Bahaman berjaya menawan semula Semantan. Gerakan menghapuskan Dato' Bahaman seterusnya diketuai oleh Tok Gajah dan Tengku Ali (anakanda Sultan Ahmad). Mereka berjaya menawan kubu Dato' Bahaman di Batu Kampar pada 8 Mei 1892 tetapi Dato' Bahaman berjaya melepaskan diri. Pada peringkat inilah Mat Kilau bergabung tenaga dengan Dato' Bahaman. Pada bulan Jun, pihak British menyerang Jempul dan berjaya menangkap orang yang disyaki terlibat membunuh dua orang Eropah. Lima daripadanya dijatuhi hukuman mati. Kejayaan Inggeris seterusnya berjaya membunuh Panglima Muda. Tok Gajah akhirnya menyertai Dato' Bahaman setelah dinasihati oleh sultan apabila didapati residen mahu bertindak ke atas Tok Gajah. Walaupun pertempuran berterusan sehingga bulan September 1891 tetapi akhirnya gabungan penentang tidak dapat bertahan dan terpaksa berundur ke Kelantan. Dato' Bahaman berundur ke Ulu Naggiri manakala Tok Gajah dan Mat Kilau ke Lebir. 15

113 REAKSI TERHADAP CAMPUR TANGAN INGGERIS, ke atas sultan bagi mengawal sultan, Pembesar-pembesar yang bersimpati dengan penentang telah dikurangkan jumlah elaun. Pihak British juga berjaya memujuk Tok Raja supaya jangan memberi sokongan kepada pejuang-pejuang Pahang. Dan bagi melumpuhkan sokongan, tawaran pengampunan beramai-ramai dikeluarkan kecuali kepada Tok Gajah dan Dato' Bahaman. Tawaran pengampunan ini menyebabkan gerakan penentangan kehilangan sebahagian besar penyokong. Penentangan Peringkat Kedua Para pejuang Pahang yang melarikan diri telah membuat hubungan dengan seorang ulama terkenal yang menetap di Paloh (tidak jauh dari Kuala Terengganu). Tokoh ulama yang dimaksudkan itu ialah Engku Syed. Beliau merupakan seorang ulama yang disegani clan berpengaruh di Terengganu. Hubungan penentang-penentang dengan Engku Syed memulakan satu pengaruh baru dalam gerakan penentangan. Kali ini pengaruh agama Islam dengan slogan perang suci lebih nyata. Seruan suci menentang kafir dikatakan dipengaruhi oleh gerakan Pan Islamisme Turki. Dalam tahun 1880-an, Syed Mohammad al- Sagof seorang ulama Turki telah melawat Singapura. Dalam syarahan agamanya beliau menyeru umat Islam bangun menentang pemerintahan Inggeris. Pejuang-pejuang dari Negeri Sembilan dikatakan pernah meminta bantuan dari Turki pada tahun Tidak cliketahui clengan tepat sejauh mana pengaruh Turki dalam gerakan di Pahang. Namun seruan Engku Syed Paloh berjaya menarik sokongan 200 orang untuk berjuang. Kebanyakan mereka dari Besut (Terengganu) clan Lebir (Kelantan). Sultan Zainal Abidin pemerintah Terengganu serta pembesar-pembesar juga menghulurkan bantuan. Perang Jeram Ampai 1894 Jeram Ampai terletak empat batu dari Kuala Tembeling. Tempat ini telah diserang clan ditawan oleh pejuang-pejuang Pahang pada

114 SEJARAH MALAYSIA ( ) Jun Dari sini Dato' Bahaman, Tok Gajah dan Mat Kilau cuba berjumpa dengan Tok Raja Jelai dan Panglima Garang Yusuf bagi meminta sokongan. Kedua-dua mereka masih setia kepada Inggeris dan telah berjaya membunuh Mat Kelubi salah seorang pemimpin di pihak Dato' Bahaman. Satu kesilapan Dato' Bahaman ialah terus berkubu di Jeram Ampai dan tidak melancarkan serangan habishabisan. Taktik ini memberi peluang kepada Inggeris untuk mengumpulkan kekuatan. Pihak Inggeris juga berjaya menyekat Sultan Ahmad daripada membuat hubungan dengan para penentang. Tentera British mula menyerang Jeram Ampai pada 29 Jun 1892 setelah Lt. Kolonel Walker tiba. Turut serta dalam operasi ini ialah R.W. Duff (Penguasa Polis Pahang), E.A. Wise (Pemangku Penguasa Ulu Pahang), Penolong Penguasa Steward, Kapten Talbot dan Kapten Lyons. Walaupun Jeram Ampai dapat ditawan tetapi pejuang-pejuang Pahang berjaya meloloskan diri. Selepas peristiwa Jeram Ampai tidak lagi berlaku pertempuran secara besar-besaran. Pihak British diketuai oleh Hugh Clifford mengambil langkah memburu pejuang-pejuang Pahang, Sultan Terengganu clan Kelantan serta kerajaan Siam juga turut membantu Inggeris. Tapi ekspedisi Clifford ini gagal menangkap pejuangpejuang Pahang. Bagaimanapun ekspedisi ini dikatakan berjaya dari segi pengumpulan maklumat tentang Kelantan dan Terengganu. Tamatnya Pemberontakan Pada bulan November 1895 ada berita mengatakan Dato' Bahaman, Awang Nong, Jusuh, Teh Ibrahim, Haji Mat Wahit clan Mat Lela ditangkap oleh Pesuruhjaya Phya Dhib Kosa clan kerajaan Siam memberi perlindungan cli Chiengmai. Manakala Tok Gajah dan Mat Kilau dikatakan mati di Terengganu. Duff yang ditugaskan menyiasat juga memperakui hal ini. Kerajaan Inggeris telah memberi pengampunan kepada pejuang-pejuang Pahang pacla tahun Pada tahun 1969 muncul seorang tua berusia lebih kurang seratus tahun mendakwa sebagai Mat Kilau. 102

115 103

116 Bab 7 Negeri-Negeri Melayu Utara dan Campur Tangan Inggeris ( ) PERLIS, Kesultanan Perlis diasaskan oleh keluarga Jamalullail yang berasal dari Hadramaut. Raja pertama Perlis ialah Syed Hussain ibn Syed Harun Jamalullail. 1 Baginda memerintah dari tahun Adinda baginda Syed Abdullah dilantik sebagai Raja Muda manakala Muhammad Yunus Muhammad Arshad sebagai Perdana Menteri. Pada masa pemerintahan baginda, Perlis mewujudkan perhubungan yang baik dengan Siam dan memperbaiki hubungan dengan Kedah. Baginda mangkat pada Disember 1873 dan diganti oleh puteranya Syed Ahmad Jamalullail ( ). Pemerintah Perlis yang ketiga ialah Syed Safi ibn Almarhum Syed Alwi Jamalullail ( ). Syed Safi telah memperbaiki sistem pentadbirannya dengan memperbesarkan sedikit birokrasinya. Demikian juga dalam bidang perhubungan di mana beberapa batang jalan raya dibina menghubungkan Perlis dengan Kedah dan Siam. Bagi meluaskan kawasan sawah padi, tali air dibina iaitu Terusan Raja (Sungai Baharu) yang bermula dari Arau hingga Simpang Empat di kawasan pantai. Pada masa pemerintahan Syed Safi juga Siam melaksanakan dasar Thesaphiban dan Perlis diletakkan di bawah 104

117 NEGERI-NEGERI MELAYU UTARA DAN CAMPUR TANGAN INGGERIS ( ) Monthon Saiburi di mana Sultan Abdul Hamid dilantik sebagai pesuruh jaya. 2 KEDAH Pemerintahan Sultan Ahmad Tajuddin al-mukarram Shah, Selepas peperangan Kedah-Siam tahun 1842, Sultan Ahmad Tajuddin kembali memerintah Kedah hingga tahun Pada masa pemerintahan Sultan Zainal Rashid, ( ) kedudukan ekonomi dan politik Kedah belum pulih sepenuhnya kesan pendudukan Siam. Kedah dapat dipulihkan sepenuhnya pada masa Sultan Ahmad Tajuddin al-mukarram Shah ( ). Baginda menjalankan pemerintahan seeara mesyuwarah dengan para pembesar dan menteri-menteri. Dengan pemerintahan adil dan berpandangan jauh Kedah menjadi maju dan makmur. Selepas kemangkatan Tunku Anum, Kubang Pasu diserahkan kembali kepada Kedah dengan persetujuan kerabat diraja Kubang Pasu dan Siam. 3 Mulai tahun 1855, Sultan Ahmad Tajuddin al-mukarram Shah mula mengambil langkah memodenkan Kedah. Matlamatnya untuk mencapai kestabilan politik dan kemakmuran sosial ekonomi. Pelbagai kemudahan untuk kemudahan perdagangan diwujudkan termasuk pembinaan jalan di antara Kota Setar (Alor Setar) Langgar, Lepai, Hutan Kampung, Bukit Pinang dan Anak Bukit. Baginda juga menggalakkan pembukaan tanah-tanah baru. Buruhburuh Cina dan India mula dibawa masuk untuk bekerja di laclang kopi, cengkih dan pala di Bukit Pinang. Pangkalan Kedah di Sungai Raja telah diperbaiki untuk membolehkan tongkang-tongkang besar berlabuh. Bandar Kota Setar diperbesarkan dan ini telah menyebabkan kemajuan perdagangan. Para pedagang terdiri daripada orang Cina, Melayu dan India. Dalam mengurus hal-ehwal orang Cina dilantik sebagai ketua masyarakatnya yang dikenali sebagai Kapitan Wijaya Bisara. Menjelang tahun 1870-an, Kedah mencapai tahap kemajuan yang membanggakan. Ini termasuklah kemajuan dalam bidang pelajaran dengan pembinaan sekolah agama di Padang Lepai dan pembentukan Rejimen Melayu di bawah kelolaan seorang Belanda Islam bernama Haji Abdul Rahman. ke 105

118 Kemajuan Kedah pada masa Sultan Ahmad Tajuddin III diakui sendiri oleh Maharaja Chulalongkorn. 4 Demikian juga dengan Frank Swettenham yang menganggap Kedah pada tahun 1874 sangat maju dalam institusi, peraturan-peraturan kerajaan, kehidupan rakyat yang baik dan kemajuan negeri secara amnya berbanding dengan negeri-negeri lain di Semenanjung. Pemerintahan Sultan Abdul Hamid, Sultan Ahmad Hamid menaiki takhta selepas kemangkatan kakandanya Sultan Zainal Rashid II ( ). Pemerintahan baginda berlanjutan sehingga tahun Bagi perbincangan bab ini akan dihadkan sehingga tahun 1905 sahaja iaitu sejurus sebelum campur tangan Inggeris. Pada peringkat awal pemerintahan Sultan Abdul Hamid, baginda dianggap seorang pemerintah dinamik dan banyak membuat perubahan. 5 Pegawai-pegawai British yang melawat Kedah mengakui kemajuan dan kestabilan negeri ini. Faktor-faktor yang membantu kemajuan dan kestabilan Kedah: (a) Pengawalan pentadbiran dan ekonomi di tangan sultan. Sejak Sultan Ahmad Tajuddin al-mukarram Shah lagi. pentadbiran pusat Kedah menjadi kuat. Para pembesar daerah dipastikan tidak menguasai sumber ekonomi sehingga boleh mencabar kewibawaan sultan. b) Kedah merupakan negeri pertanian terutama padi clan tidak bergantung kepada bijih timah. Di negeri-negeri Melayu yang menjadi pengeluar bijih timah pada abaci ke-9 mengalami ketidakstabilan politik akibat pergaduhan kongsi gelap. Sultan Abdul Hamid berjaya mematahkan pergaduhan antara kongsi gelap di kawasan lombong Kulim sekitar tahun (c) Perhubungan baik Kedah-Pulau Pinang. Hasil hubungan ini meningkatkan kegiatan ekonomi. Di samping itu kerajaan Kedah menyerapkan beberapa bentuk pentadbiran Pulau Pinang bagi meningkatkan keberkesanan pentadbiran. Hasilnya Kedah membentuk jabatan perbendaharaan, tanah dan ukur, audit, pos dan telegraf serta undang-undang. 106

119 (d) (e) Perhubungan baik Kedah-Siam. Golongan pembesar Kedah sentiasa memastikan perhubungan di antara kedua-dua negeri berjalan lancar. Hubungan Raja Chuialongkorn dengan Sultan Abdul Hamid memang baik. Sultan Abdul Hamid dilantik menjadi Pesuruhjaya Monthon Saiburi (Khaluang Thesaphibun) pada tahun Tokoh-tokoh yang membantu Sultan Abdul Hamid juga berkebolehan. Mereka termasuklah Tunku Yaakop ibn Sultan Zainal Rashid, Wan Mat Saman (Menteri Besar) dan Raja Muda Tunku Abdul Aziz. TERENGGANU Sultan Umar Kedudukan politik Terengganu tidak stabil antara tahun Ini ekoran daripada rebutan takhta yang berlaku antara Tengku Umar (Yamtuan Muda) dengan bapa saudaranya Raja Mansur (Bendahara). Satu formula penyelesaian diputuskan dengan melantik Raja Mansur sebagai Yang Dipertuan Tua dan Tengku Umar sebagai Yang Dipertuan Besar. Tetapi ini tidak berjaya menyelesaikan masalah kerana kedua-dua pihak mewujudkan jentera pentadbiran dan pembesar masing-masing. Malah kedua-dua pihak telah mengukuhkan pasukan pertahanan dengan menambahkan peralatan senjata, membina kubu-kubu dan menambah bilangan askar. Pada peringkat awal pasukan Tengku Umar dikalahkan dan terpaksa berundur ke Kemaman dan kemuclian ke Pahang. Pemerintahan Sultan Mansur hingga tahun 1836 tidak lagi dicabar. Selepas kemangkatan baginda, pemerintahan Terengganu diambil alih oleh anakandanya Sultan Muhammad Syah I. Tengku Umar sekali lagi cuba menghidupkan kembali tuntutan takhta dengan gerakan tentera pada tahun Pada kali ini Tengku Umar berjaya mengalahkan Sultan Mahmud yang terpaksa berundur ke Kelantan. Walaupun Sultan Muhammad membuat percubaan untuk kembali ke Terengganu clengan bantuan Tengku Hitam dari Besut tetapi gagal. 6 Dalam urusan pentadbiran, Sultan Umar menekankan tentang hukum-hukum syarak dan menggalakkan ulama memainkan 107

120 SEJARAH MALAYSIA ( ) peranan dalam kerajaan. Baginda juga telah berusaha meningkatkan kegiatan perdagangan dan menetapkan peraturan pentadbiran negeri. Pusat pentadbiran di Kuala Terengganu diperkemaskan. Negeri Terengganu pula dipecahkan kepada beberapa daerah dan dilantik pembesar-pembesar daerah. Daerah pula dipecahkan kepada bahagian-bahagian. Unit pentadbiran paling kecil ialah kampung. 7 Pada masa pemerintahan baginda, Terengganu agak bebas daripada pengaruh politik luar. Sultan Umar tidak lagi mahu tunduk pada kerajaan Siam dan telah menghentikan penghantaran bunga emas. Dalam kes hubungan dengan Inggeris pernah berlaku ketegangan pada tahun Ini ekoran daripada peristiwa sebuah tongkang seorang Cina Hakka ditangkap di perairan Terengganu. Sidtan Umar menjatuhkan hukuman bunuh atas tuduhan merompak dan menimbulkan rasa tidak puas hati Inggeris dan telah meminta bayaran ganti rugi. Hubungan Terengganu dengan Pemberontakan Pahang Dalam sengketa rebutan takhta antara Wan Ahmad dan Engku Muda Wan Mutahir, Sultan Umar menyokong Wan Ahmad. Baginda memerintahkan Penghulu Kemaman membantu Wan Ahmad. Dengan bantuan penduduk Kemaman, serangan dilancarkan ke atas Pahang pada tahun Pihak Inggeris telah meminta Sultan Umar supaya tidak terlibat dalam sengketa Pahang. Bagaimanapun Wan Ahmad masih meneruskan gerakannya dari Terengganu dan menyerang Pahang pada tahun Kekalahan ini telah menyebabkan sokongan Sultan Umar kepada Wan Ahmad semakin berkurangan. Sultan Umar juga dikatakan telah didesak oleh Inggeris supaya tidak membenarkan Wan Ahmad menetap di Terengganu dan ini telah menyebabkan Wan Ahmad beralih ke Kelantan untuk mencari bantuan. Bekas Sultan Riau-Lingga di Terengganu Sultan Mahmud Muzaffar telah dipecat oleh Belanda dan baginda terpaksa berpindah dari setempat ke setempat dan diberi per- 108

121 NEGERI-NEGERI MELAYU UTARA DAN CAMPUR TANGAN INGGERIS ( ) lindungan oleh Sultan Umar. Kedua-dua mereka mempunyai hubungan keluarga. Sultan Mahmud dikatakan cuba mendapatkan bantuan daripada Inggeris dan Siam supaya ditabalkan menjadi sultan di Pahang tetapi tidak berjaya. Pihak Inggeris bimbang ini akan menimbulkan perbalahan dengan pihak Belanda. Sultan Mahmud telah memberi sokongan kepada Wan Ahmad dalam kes rebutan kuasa di Pahang dengan harapan kejayaan ini akan membantunya menjadi sultan. Sultan Mahmud juga mempengaruhi Sultan Umar supaya memberi sokongan kepada Wan Ahmad. Hal ini menyebabkan pihak Inggeris meminta Sultan Umar menyerahkan Sultan Mahmud yang bernaung di negerinya. Gabenor Cavenagh cuba memaksa Terengganu dengan menghantar kapal perang mengepung Kuala Terengganu dan kemudiannya telah membedil bandar tersebut pada 11 dan 12 November Langkah Inggeris ini gagal kerana bekas Sultan Riau-Lingga itu telah 8 diminta oleh Sultan Umar pergi berlindung di Besut. Tindakan Inggeris juga diprotes oleh Siam kerana bertentangan clengan syaratsyarat Perjanjian Burney, Sultan Zainal Abidin III, Sultan Zainal Abidin menggantikan ayahandanya Sultan Ahmad Syah II ( ). Sultan Zainal dianggap seorang yang alim 14 dan dia telah membantu Terengganu mencapai kestabilan politik dan kemakmuran. Perdagangan dalam negeri telah meningkat dan demikian juga perdagangan luar terutama dengan Singapura. Jumlah penduduk Terengganu pada masa pemerintahan baginda meningkat seratus ribu orang. Kedudukan kerabat diraja telah dimantapkan dengan melantik mereka ke jawatan-jawatan penting dalam pentadbiran daerahdaerah dan diberi kuasa memungut cukai. Baginda juga memberi kedudukan yang tinggi kepada ulama-ulama sehingga mereka juga telah menjadi salah satu golongan yang berpengaruh. Sultan Zainal Abidin telah mengadakan beberapa peraturan penting: 109

122 SEJARAH MALAYSIA ( ) (a) (b) (c) (d) (e) Membuat beberapa peraturan cukai. Antaranya cukai banci. Pembesar daerah pula mengenakan cukai 50 sen bagi setiap penduduk. Cukai untuk tongkang-tongkang pedagang dikenali sebagai Labuh Batu. Lain-lain cukai termasuklah cukai ikan, cukai candu dan cukai import. Kerah. Sistem kerah ialah perkhidmatan oleh rakyat kepada pemerintah tanpa upah. Sistem ini masih diteruskan oleh baginda. Penggunaan mata wang kepeng (pitis), kepeng baharu, kenari, kupang dan amas. Mengadakan pasukan polis di bawah pimpinan Tengku Mohd Yusuf. Pasukan ini dikenali sebagai Budak Raja. Oleh kerana mereka tidak dibayar gaji mereka memeras ugut rakyat untuk mendapat wang dan sebagainya. Pada tahap 1892 mendirikan sebuah pejabat pos di Kuala Terengganu. Pemerintahan Sultan Zainal dianggap memuaskan sama ada dalam hal-ehwal dalam atau luar negeri. Baginda berjaya mengekang pengaruh Siam pada tahap minimum. Walaupun begitu Sultan Zainal terpaksa juga akur dengan Perjanjian Inggeris-Siam, Namun dalam soal penerimaan Penasihat Inggeris, Terengganu hanya menerimanya pada tahun Pegawai Inggeris yang dilantik di Terengganu sebelum tahun 1919 hanya bertaraf agen British. KELANTAN Sultan Muhammad I ( ) Sultan Muhammad menaiki takhta Kelantan setelah berjaya dalam peperangan dengan Terengganu ( ). Setelah itu Kelantan bebas daripada penguasaan Terengganu. Namun struktur kuasa yang longgar menyebabkan baginda dicabar oleh pembesar-pembesar Kelantan sendiri. 10 Sultan Muhammad I. mendapat cabaran politik daripada saudara-saudaranya Long Zainal (Raja Banggul) yang 110

123 NEGERI-NEGERI MELAYU UTARA DAN CAMPUR TANGAN INGGERIS ( ) memegang jawatan Bendahara, Long Tan (Temenggung) dan Raja Muda Long Ismail. Persaingan juga wujud antara ketiga-tiga tokoh ini. Raja Bendahara Long Jenal dikatakan membuat pakatan membunuh Raja Temenggung Long Tun. Sultan Muhammad bertindak menghalau keluar Raja Bendahara seeara kekerasan. Tindakan ini meredakan keadaan politik Kelantan. Kedudukan politik Kelantan juga menjadi lemah kerana sokongan yang diberikan kepada pemberontak-pemberontak Patani pada tahun Apabila pemberontakan ini ditumpaskan oleh Siam, Kelantan terpaksa tunduk kepada kemahuan Siam. Sultan Kelantan terpaksa menyerahkan Sultan Patani yang berlindung di negerinya dan membayar wang pampasan kepada kerajaan Siam dan askar-askarnya. Perebutan Takhta, Selepas Sultan Muhammad I mangkat pada tahun 1837 berlaku lagi rebutan takhta kerana baginda tidak meninggalkan putera sebagai waris takhta. Rebutan takhta berlaku antara saudara-saudara dan anak saudara baginda. Pada mulanya Raja Banggul (Bendahara) dipilih sebagai sultan dan disokong oleh Tengku Kota, Raja Muda, Long Ahmad dan lain-lain lagi. Pencabar takhta terkuat ialah Tuan Senik Mulut Merah yang disokong oleh saudara-saudaranya Tuan Kota, Tuan Bongsu dan ramai lagi. Tuan Senik adalah anak saudara Almarhum sultan tetapi amat rapat dengan Almarhum. 11 Pertempuran pertama meletus pada tahun 1838 di Kampung Laut. Tuan Senik kemudiannya mendapat sokongan Siam. Hasilnya Raja Banggul dikalahkan dan melarikan diri ke Saiburi. Dengan perkenan Rama III, Tuan Senik ditabalkan sebagai sultan dengan gelaran Phaya Pipit Phakdi dan dikenali juga sebagai Sultan Muhammad II. Walaupun begitu, rebutan takhta terus berlaku. Pencabar-pencabar Sultan Senik mengambil kesempatan kebangkitan pemberontakan Kedah tahun Askar-askar Siam sibuk di Kedah dan ini memberi ruang kepada penentang-penentang Sultan Kelantan bertindak. Raja Banggul dan Long Ahmad mula menyerang dan berjaya menawan Tumpat, Lambor, Pasir Mas, dan 111

124 SEJARAH MALAYSIA ( ) Bukit Marak. Bagaimanapun kedudukan politik Sultan Senik diselamatkan oleh kejayaan Siam mematahkan pemberontakan Kedah. Ini membolehkan Siam campur tangan di Kelantan. Kerajaan Bangkok menghantar dua orang wakilnya untuk menyelesaikan pertelingkahan tetapi mereka gagal dan pertempuran terus berlaku. Menjelang bulan Ogos 1839, Tuan Senik berjaya mengalahkan penentang-penentangnya di Bachok dan ini memaksa Raja Banggul dan Long Ahmad mencari perlindungan di Terengganu. Walaupun Tuan Senik berjaya tetapi cabaran terus juga wujud. Kali ini baginda ditentang oleh Tuan Besar yang bekerjasama dengan Raja Banggul. Keadaan bertambah genting apabila Tuan Kota yang menjadi penyokong Tuan Senik juga mahu merebut takhta. Sekali lagi Tuan Senik diselamatkan oleh campur tangan Siam yang telah pun menyelesaikan masalah Kedah dan dapat menumpukan perhatian untuk mengukuhkan pengaruh di negeri-negeri Melayu. Pada tahun 1842 Siam memecat Tuan Besar yang kemudiannya dilantik sebagai Raja Patani. Raja Banggul dan Long Ahmad telah dihantar ke Nongcik. Manakala Tuan Kota dihantar ke Ligor dan kemudiannya dilantik menjadi Raja Jering. Selepas menumpaskan musuh-musuh politiknya, Sultan Muhammad II berusaha mengukuhkan pemerintahan pusat di Kota Bharu. 12 Pembesar-pembesar jajahan tidak lagi diberi kuasa mentadbir seeara bebas. Malah pembesar jajahan dikehendaki menetap di Kota Bharu. Sultan Muhammad II telah berjaya mewujudkan sebuah pemerintahan yang stabil. Sultan-sultan Kelantan ( ) Sultan Senik Mulut Merah mangkat pada tahun dan diganti oleh anaknya Long Sulung dengan gelaran Sultan Ahmad. Pemerintahan baginda dianggap aman tanpa cabaran rebutan takhta. 13 Selepas kemangkatan Sultan Ahmad pada tahun 1889 sekali lagi Kelantan dilanda krisis rebutan takhta. Sultan Ahmad meninggalkan ramai anak yang bukan sahaja berebut harta pusaka tetapi juga takhta. Akhirnya Long Kundur dilantik dengan gelaran Sultan Muhammad III ( ). Selepas kemangkatannya sekali lagi 112

125 NEGERI-NEGERI MELAYU UTARA DAN CAMPUR TANGAN INGGERIS ( ) Siam terpaksa campur tangan dengan melantik saudaranya Sultan Mansur ( ). Pada tahun 1898 baginda mangkat mengejut dan Raja Senik dilantik memerintah Kelantan dengan memakai gelaran Sultan Muhammad IV ( ). 14 Masyarakat dan Ekonomi Kelantan Kebanyakan penduduk Kelantan tertumpu di kawasan dataran Sungai Kelantan. Pada tahun 1835 penduduknya berjumlah 50 ribu orang dan pada tahun 1884 meningkat kepada 200 ribu orang. Sebahagian besar penduduk tinggal cli tebing sungai yang bukan sahaja sebagai jalan perhubungan tapi juga membekalkan kegunaan harian clan pertanian. Para pembesar dan sultan juga membina kediaman dan kubu di sungai terutama di muara bagi kegunaan pertahanan dan kutipan cukai. Kelantan pacla abad ke-19 dikatakan mempunyai dua kelas masyarakat. Kelas atasan dianggarkan kira-kira empat peratus penduduk clan menguasai politik dan ekonomi. Tempat paling tinggi dalam masyarakat ialah sultan. Di bawah baginda terdapat jawatanjawatan penting seperti Raja Muda, Raja Bendahara, Perdana Menteri dan sebagainya. Penjawat-penjawat untuk jawatan penting biasanya kerabat diraja dan golongan bangsawan yang bergelar Wan clan Nik. Terdapat pembesar-pembesar daerah yang dilantik oleh sultan sebagai wakil kerajaan Kota Bharu. Pada masa pemerintahan Sultan Muhammad II, jawatan pembesar-pembesar jajahan diambil alih oleh pembesar-pembesar pusat di Kota Bharu. Di peringkat mukim (kweng) dilantik penghulu atau Tok Kweng dan imam untuk menguruskannya. Golongan yang diperintah (rakyat) dibahagi dua iaitu orang merdeka dan hamba. Hamba pula terbahagi dua iaitu hamba berhutang dan hamba abdi. Mereka ini merupakan sumber tenaga kerja yang penting kepada golongan pemerintah. Kegiatan ekonomi yang penting di Kelantan tertumpu kepada kegiatan pertanian terutama menanam padi, menangkap ikan, penternakan, mengutip hasil hutan, bertukang clan sebagainya. Kegiatan perdagangan juga wujucl tetapi tidaklah begitu besar. Kebanyakan pedagang terdiri daripada orang Cina, India dan Arab. 113

126 SEJARAH MALAYSIA ( ) HUBUNGAN INGGERIS DENGAN NEGERI-NEGERI MELAYU UTARA SEBELUM 1909 Hubungan Inggeris dengan Negeri-Negeri Melayu Utara tidak menentu dan sering berubah-ubah. Kedah pernah meminta naungan Inggeris sejak abad ke-18. Kedah juga menyerahkan Pulau Pinang (1786) dan Seberang Prai (1800). Kelantan dan Terengganu juga pernah meminta naungan British tetapi ditolak. Bahkan Inggeris telah mengiktiraf pertuanan Siam ke atas Kedah, Perlis, Kelantan dan Terengganu setelah termeterainya Perjanjian Burney (1826). Walaupun dasar rasmi Inggeris mengakui pertuanan Siam di negeri-negeri tersebut tetapi pegawai-pegawai British cli Tanah Melayu sering campur tangan. Pada tahun 1862, pegawai British cuba menghalang Siam mengembangkan pengaruh di Kelantan clan Terengganu. Kerajaan Bangkok telah membuat aduan kepada kerajaan Inggeris di London. Ini menyebabkan pegawai-pegawai Inggeris di Tanah Melayu terpaksa tunduk dan menumpukan perhatian di Negeri-Negeri Selat. Pacla pandangan kerajaan British kepentingan mereka di negeri-negeri Melayu tidak begitu besar. Apa yang lebih penting ialah persaingan British cli Burma dengan Perancis yang menguasai Indo-China. Pihak British lebih memerlukan hubungan baik dengan Siam clan mahu menjadikan Lembah Chao Phraya sebagai kawasan penampan. Minat pegawai Inggeris di Tanah Melayu untuk campur tangan masih wujud. Misalnya Gabenor Frederich Weld menyokong dasar campur tangan. Beliau beranggapan negeri-negeri Melayu ini sebenarnya bukan negeri naungan dalam erti kata yang sebenar. Kelantan dan Terengganu menguruskan hal-ehwal politiknya dengan bebas. Weld juga berpendapat jika Inggeris tidak campur tangan, Siam akan mengancam British dengan galakan kuasa-kuasa Barat terutama Perancis dan Rusia. 15 Gabenor Singapura memang berminat untuk meluaskan lagi wilayah. Pada tahun 1893, Gabenor Negeri-Negeri Selat melawat Kelantan dan Terengganu tanpa memberitahu kerajaan Bangkok. 114

127 NEGERI-NEGERI MELAYU UTARA DAN CAMPUR TANGAN INGGERIS ( ) Isu Segenting Kra Satu lagi isu penting adanya ura-ura pembinaan terusan yang merentasi Segenting Kra oleh Jepun sekitar tahun 1893, Sebenarnya cadangan pembinaan terusan bermula sejak tahun 1863 berdasarkan kajian syarikat British. Kajian tersebut dibuat di bawah kelolaan Kapten Alexander Fraser dan Kapten J.G. Forlog. Usaha penyelidikan ini diteruskan lagi oleh ekspedisi Perancis yang diketuai oleh A.J. Loftus. Walaupun hasil kajian mendapati pembinaan terusan tidak sesuai tetapi kerajaan British tetap bimbang terutama kemungkinan Perancis melibatkan diri dalam projek tersebut dan akan mendapat konsesi yang banyak daripada Siam. Keadaan ini mengancam kepentingan British. Konsesi Duff dan Kesannya R.W Duff bekas pentadbir Inggeris di Tanah Melayu. Beliau pernah mengikut ekspedisi memburu pemberontak-pemberontak Pahang bersama-sama pasukan Hugh Clifford pada tahun Duff amat tertarik dengan Ulu Kelantan yang dipercayai sebagai berpotensi dari segi ekonomi. Pada tahun 1900, beliau berjaya mendapat pajakan Ulu Kelantan daripada Sultan Kelantan. 16 Syarikat Pembangunan Duff berjaya mendapat kawasan seluas hektar. Pihak Siam tidak berpuas hati kerana tidak dirujuk terlebih dahulu dan menganggap langkah Duff didalangi oleh kerajaan Inggeris. Walaupun dinafikan Duff telah dibicarakan dalam mahkamah Siam tanpa keputusan. Akhirnya kerajaan Bangkok mengiktiraf konsesi tersebut. Walaupun begitu, Duff masih tidak berpuas hati dan mendesak kerajaan Inggeris campur tangan di Kelantan. Beliau mengugut akan mendaftar syarikatnya di sebuah negeri di benua Eropah clan sekali gus akan mempengaruhi kerajaan tersebut untuk campur tangan cli Kelantan, Ancaman ini membimbangkan kepentingan Inggeris, Seruan Duff supaya Inggeris campur tangan memang disokong oleh pentadbir-pentadbir di Tanah Melayu yang mahu dasar imperialis diperluaskan. Salah seorang daripadanya Frank Swettenham yang ketika itu menjadi Gabenor Negeri-Negeri Selat. Swettenham 115

128 SEJARAH MALAYSIA ( ) mencadangkan kepada Siam supaya melantik penasihat Siam berbangsa Inggeris di Kelantan dan Terengganu. Berdasarkan Perjanjian Inggeris-Siam, September 1902, Siam bersetuju dengan cadangan tersebut. Kelantan menerima penasihat Siam, W.A. Graham pada tahun Bagaimanapun Sultan Terengganu menentang keras pelantikan tersebut. Tugas penasihat ialah menguruskan pentadbiran negeri tanpa melibatkan hal-ehwal agama Islam dan adat Melayu. Selain pelantikan penasihat, perjanjian ini juga mengakui kedua-dua negeri sebagai takluk Siam dan hubungan luar Kelantan dan Terengganu hendaklah dibuat melalui Bangkok. Siam juga berjanji tidak akan campur tangan dalam urusan pentadbiran. Sultan pula tidak dibenar memberi konsesi atau jawatan kepada orang luar tanpa merujuk kepada Siam dan satu per sepuluh kutipan hasil negeri hendaklah dimasukkan ke dalam perbendaharaan Siam. Adalah jelas konsesi Duff membawa kepada penglibatan Inggeris di Siam. Masalah. Kewangan Kedah dan Perlis, 1905 John Anderson yang menggantikan Swettenham sebagai Gabenor Negeri-Negeri Selat tidak bersetuju dengan langkah Swettenham menggalakkan Siam melantik penasihat. Seorang konsul dilantik yang beribu pejabat di Alor Setar bagi menjaga kepentingan Inggeris di Kedah, Perlis dan Setul. Konsul yang dilantik ialah Meadows Frost. Pada bulan Januari 1905 Gabenor Anderson menerima surat daripada Barnes, Setiausaha Hal Ehwal Orang Cina yang menyebut Raja Muda Kedah, Tunku Abdul Aziz memaklumkan negeri Kedah memerlukan sekurang-kurangnya dua juta ringgit dan memohon bantuan kewangan British. Sebagai balasannya British akan melantik Penasihat Kewangan. Barnes berpendapat walaupun Kedah di bawah naungan Siam tetapi dari segi perdagangan lebih bergantung kepada Pulau Pinang. Bagaimanapun cadangan Barnes tentulah bertentangan dengan dasar British. Bagi mengatasi masalah kewangan Kedah, Tunku Abdul Aziz terpaksa meminta bantuan Siam. Akhirnya kerajaan Bangkok bersetuju memberi pinjaman sejumlah $2,785, dengan faedah enam peratus setahun. Syarat lain yang dikenakan oleh Siam 116

129 NEGERI-NEGERI MELAYU UTARA DAN CAMPUR TANGAN INGGERIS ( ) termasuklah pelantikan seorang penasihat kewangan. Tugas tersebut mulanya disandang oleh W.E Williamson yang tiba di Kedah pada Mac Enam bulan kemudian tempat beliau diambil alih oleh C.C. Hart, seorang bekas pentadbir British di India. 17 Negeri Perlis juga menghadapi masalah kewangan terutama pada awal pemerintahan Syed Alwi Jamalullail ( ). Perlis mengikut jejak Kedah meminjam wang dari Siam. Dengan ini Perlis terpaksa menerima seorang penasihat kewangan Siam. Orang yang dipertanggungjawabkan untuk tugas tersebut ialah A.J. Duke. 1 8 Adalah nyata penasihat-penasihat kewangan di negeri Kedah, Perlis dan Kelantan terdiri daripada bangsa Inggeris. Ini ekoran desakan kerajaan Inggeris yang mahu memastikan kepentingan mereka tidak terjejas. Ke Arah Campur Tangan Inggeris ( ) Selepas penguasaan British cli bahagian selatan dan tengah Tanah Melayu, pegawai-pegawai British dengan sokongan pendukungpendukung dasar imperialis di London berhasrat untuk meluaskan pengaruh ke negeri-negeri utara. Dasar pejabat luar bagaimanapun lebih mementingkan keharmonian hubungan dengan Siam sebagai sebahagian besar untuk menyekat pengaruh Perancis yang mungkin bergerak dari Indo-China. Tetapi ini tidak bermaksud Inggeris bersedia untuk mengorbankan kepentingan strateginya di kawasan ini. Apa yang lebih ditekankan ialah untuk menggunakan seberapa mungkin saluran diplomatik daripada mengambil risiko membawa masuk tentera ke wilayah Siam yang boleh mencetuskan krisis yang lebih besar. Pihak berkuasa London seeara tidak langsung memastikan kepentingan cli negeri-negeri Melayu Utara menerusi saluran diplomatik. Beberapa perjanjian sulit telah ditandatangani dengan Siam pada tahun 1896, 1897 clan Dalam dasar Inggeris mereka mahu menyatukan kawasan utara bermula dari Tenasserim hingga ke sempadan Pahang. Bagi menjamin hubungan baik, pihak Inggeris telah membuat perbincangan dengan Perancis hingga membawa kepada pengisytiharan mengekalkan kemerdekaan Siam pada

130 SEJARAH MALAYSIA ( ) Januari Selepas itu pihak Inggeris berunding dengan Siam 19 bagi memelihara kepentingan mereka di negeri-negeri Melayu Utara. Perjanjian pada bulan April 1897 pihak Siam telah berjanji tidak akan menyerahkan negeri-negeri Melayu naungannya atau memberi apa-apa keistimewaan kepada kuasa lain tanpa merujuk kepada British. Sebagai balasannya, Inggeris berjanji akan mempertahankan hak-hak Siam jika diganggu-gugat oleh pihak yang ketiga. Namun begitu pentadbir-pentadbir Inggeris di Tanah Melayu yang gemar kepada dasar perluasan merasakan perjanjian ini tidak mencukupi. Rundingan seterusnya juga menghasilkan keputusan yang lebih menguntungkan Siam. Hasil perjanjian tahun 1899 Kelantan, Kedah dan Terengganu disahkan sebagai negeri naungan Siam manakala Reman diputuskan sebagai sebahagian wilayah Siam. Pada tahun 1902 Chamberlin dan Swettenham berjaya mempengaruhi Lansdowne (Setiausaha Luar) untuk melaksanakan dasar yangagak agresif apabila berunding dengan Siam terutama tentang Kelantan dan Terengganu. Hasil tekanan inilah Kelantan menerima Pesuruhjaya Residen dan Penasihat Am Siam berbangsa Inggeris pada tahun Pegawai tersebut ialah W.A. Graham bekas pentadbir berpengalaman di India. Bagaimanapun Sultan Terengganu menolak pelantikan Penasihat Am. Menjelang tahun 1907 kerajaan London berpendapat ada kemungkinan kuasa-kuasa Perancis, Jerman dan Rusia campur tangan di negeri-negeri Melayu Utara. Inggeris juga mencurigai kerajaan Bangkok akan membuat pakatan-pakatan sulit dengan kuasa-kuasa Barat yang lain seperti yang dilakukannya. Berdasarkan kemungkinan ini rundingan-rundingan tidak rasmi dengan kerajaan Siam dimulakan pada bulan April Pihak Siam diwakili oleh Strobel manakala Paget mewakili Britain. Hasilnya pada 10 Mac 1909 termeterailah Perjanjian British-Siam atau Perjanjian Bangkok. Butirbutir perjanjian tersebut bolehlah diringkaskan seperti berikut: (a) Kerajaan Siam menyerahkan hak-hak kedaulatan, naungan, pentadbiran dan apa-apa kawalan di negeri-negeri Kelantan, Terengganu, Kedah, Perlis dan pulau-pulau berdekatan. 118

131 NEGERI-NEGERI MELAYU UTARA DAN CAMPUR TANGAN INGGERIS ( ) Sempadan negeri-negeri ini akan diperjelaskan dalam mesyuarat protokol sempadan yang akan diadakan kemudian. (b) (c) (d) (e) Penyerahan ini akan berkuatkuasa 30 hari selepas perjanjian. Satu suruhanjaya Siam-British akan dilantik bagi menyelesaikan masalah sempadan. Rakyat Siam yang tinggal di negerinegeri yang tersebut dalam perkara (a) boleh mengekalkan kerakyatan Siam manakala konsepsi-konsepsi yang diberikan oleh kerajaan Siam cli negeri-negeri tersebut dianggap sah. Kerajaan British akan membayar hutang negeri-negeri yang tersebut dalam perkara (a) kepada kerajaan Siam. Kerajaan British mengiktiraf hak kehakiman Siam ke atas rakyatnya di Siam. (0 Rakyat British akan mendapat hak-hak dan keistimewaan yang sama seperti yang dinikmati oleh peribumi Siam tetapi mereka dikecualikan daripada perkhidmatan tentera. (g) (h) Mana-mana perjanjian, persetujuan dan konvesyen antara British-Siam yang tidak diubah oleh perjanjian ini akan terus berkuatkuasa. Perjanjian ini akan clisahkan dalam masa empat bulan. Kesan langsung yang jelas ialah pertukaran naungan negerinegeri Melayu Utara. Dengan ini sempadan Tanah Melayu dengan Siam telah clitetapkan dengan menggariskan sempadan mengikut puncak-puncak gunung. Reaksi sultan-sultan di negeri-negeri yang terlibat menampakkan penentangan. Sultan Kelantan clan Kedah membantah kerana ada wilayah yang hiking tetapi Perak misalnya beruntung kerana mendapat sebahagian daripada kawasan Reman. Kesan lain didapati penerimaan penasihat-penasihat di negeri-negeri Melayu Utara yang akan memulakan campur tangan Inggeris seeara langsung. Bagi Siam pula mereka mendapat pinjaman sejumlah empat juta paun bagi pembiayaan projek jalan kereta api menghubungkan Siam dengan Tanah Melayu. Bagi Siam kehilangan negeri-negeri Melayu itu tidaklah begitu ketara kerana tidak dapat menyumbangkan hasil 119

132 SEJARAH MALAYSIA ( ) ekonomi kepada perbendaharaannya. Lagipun masalah negerinegeri tersebut selalu menimbulkan ketegangan hubungan dengan pentadbiran di Negeri-Negeri Selat. Pihak Inggeris nampaknya begitu berkeras mahukan wilayah tersebut dan jika Siam terus berkeras kemungkinan mereka akan kehilangan negeri tersebut tanpa mendapat sebarang faedah. Dilihat daripada konteks Inggeris ternyata perjanjian ini telah berjaya mengukuhkan dasar penjajahan di Tanah Melayu. Daerah ini dianggap mustahak dari segi kepentingan ekonomi dan strategi. 120

133 121

134 Bab 8 Negeri Johor, PENGENALAN Selepas kejatuhan Melaka 1511 Masihi ke tangan Portugis, Sultan Mahmud Syah berusaha bersungguh-sungguh menubuhkan pusat kerajaan baru. Akibat ancaman dan serangan Portugis, baginda terpaksa berpindah-randah. Sultan Mahmud mangkat di Kampar, Sumatera (1528). Anakandanya, Sultan Alaudin kembali ke Semenanjung mengasaskan kerajaan Johor ( ). Pemerintahan nasab Kesultanan Melaka di Johor berakhir selepas kemangkatan Sultan Mahmud II (Marhum Mangkat Dijulang) pada tahun 1699.' Jadual 8.1 di sebelah menunjukkan jurai keturunan Melaka yang memerintah Johor. KELUARGA BENDAHARA Pemerintahan Johor seterusnya berada di tangan keluarga bendahara. Keadaan ini berlaku kerana Sultan Mahmud II tidak mempunyai waris negeri. Pembesar-pembesar bersetuju melantik Bendahara Seri Maharaja Tun Abdul Jalil sebagai sultan ( ). Kemudiannya baginda dicabar oleh Raja Kecil dari Siak. Raja Sulaiman (anakanda Sultan Abdul Jalil) berjaya memulihkan kekuasaan dengan bantuan orang Bugis. 2 Sejak tahun 1722, peranan orang Bugis dalam politik Johor begitu penting. 122

135 NEGERI JOHOR, Dinasti Bendahara menghadapi krisis takhta setelah kemangkatan Sultan Mahmud III pada tahun Putera sulungnya Tengku Long atau Hussain diketepikan. Adindanya Tengku Abdul Rahman yang disokong oleh orang Bugis di bawah pimpinan Yam Tuan Muda Raja Jaafar dilantik sebagai Sultan Johor. Alasan yang cliberi kerana Tengku Long tidak hadir pada hari pemakaman Sultan Mahmud III. 3 Dalam keadaan politik beginilah Sir Stamford Raffles sedang berusaha mencari pelabuhan di Selatan Tanah Melayu. Raffles melihat peluang ini boleh digunakan bagi menghalalkan pengambilan Pulau Singapura. Raffles bersetuju untuk melantik Tengku 123

136 SEJARAH MALAYSIA ( ) Hussain sebagai sultan yang kemudiannya akan menandatangani perjanjian clengan Inggeris. Dengan ini bererti kerajaan Riau-Lingga- Johor mempunyai dua orang sultan. Sultan Abdul Rahman bersemayam di Lingga dan Sultan Hussain di Singapura. (Penerangan lanjut sila lihat Bab 2). KENAIKAN KELUARGA TEMENGGUNG, Tun Abdul Rahman mengambil alih jawatan Temenggung Johor daripada saudaranya Ungku Muda Raja Muhamad. Beliau dilantik dengan rasminya oleh Sultan Mahmud di Lingga pada tahun 1806 dengan gelaran Temenggung Seri Maharaja. Daerah kekuasaannya termasuklah Johor, Singapura dan pulau-pulau di selatannya. Beliau mengetuai angkatan laut dan menjadi pemimpin orang Melayu Laut yang tinggal di kawasan tersebut. Temenggung Abdul Rahman menetap cli Kuala Sungai Singapura mulai tahun Beliau meninggalkan Riau setelah mendapati Belanda memihak kepada Yam Tuan Muda Jaafar. Setelah perjanjian dengan Inggeris pada tahun 1823, beliau dianggap oleh Inggeris sebagai kuasa "de facto". Temenggung Abdul Rahman kemudian berpindah ke Teluk Belanga dan mula memperkukuhkan kedudukan bersama-sama pengikut-pengikutnya yang terdiri daripada orang Melayu, Bugis dan orang Melayu Laut. Jumlah pengikut Temenggung Abdul Rahman sekitar seribu orang menetap di Singapura tetapi jika dikira yang tinggal di pulau-pulau berdekatan bilangannya dianggarkan antara enam hingga 10 ribu orang. Tenaga manusia ini merupakan sumber kekuatan penting kepada beliau dan keluarganya. Temenggung Abdul Rahman juga menjalin hubungan rapat clengan saudagar-saudagar Eropah serta pegawai-pegawai Inggeris. 4 Pacla peringkat awal hubungan Temenggung Abdul Rahman dengan Sultan Hussain baik tetapi mulai renggang selepas tahun Kedua-dua pihak cuba mengukuhkan kedudukan masingmasing. Sultan Hussain di Kampung Gelam manakala Temenggung Abdul Rahman cli Telok Belanga. 124

137 NEGERI JOHOR, Jadual 8.2 di bawah menunjukkan keturunan keluarga Temenggung yang memerintah Johor. 1. Temenggung Abdul Rahman (1825) Pemerintahan de facto Singapura apabila Raffles mendarat pada Temenggung Ibrahim ( ) Menggantikan ayahandanya pada 1825 Diakui sebagai pemerintahan de facto Johor (1855) 3. Temenggung Abu Bakar ( ) Memegang gelaran Maharaja (1868) 4. Sultan Ibrahim ( ) 5. Sultan Ismail ( ) 6. Sultan Mahmood lskandar (1981) Jadual 8.2: Sultan keturunan keluarga Temenggung Raja Temenggung Tun Ibrahim Temenggung Tun Abdul Rahman mangkat pada penghujung tahun Puteranya yang kedua bernama Daing Ibrahim dipilih menjadi Temenggung Johor, ketika itu usianya baru 15 tahun. Abangnya 5 diketepikan kerana dianggap tidak siuman. Kedudukan beliau diiktiraf oleh Inggeris. Pencen berjumlah $3 ribu juga terus diterimanya. Kedudukan Temenggung Ibrahim tidaklah begitu mantap pada peringkat awal. Ramai pengikut ayahandanya lari memihak kepada Tengku Yahya, putera Sultan Hussain. Temenggung Ibrahim berusaha untuk memantapkan kedudukan dengan membuat perhubungan dengan Bendahara Tun Ali, Pahang dan Sultan Mahmud Mudzafar Syah, Riau-Lingga. Pada tahun 1841, beliau dilantik dengan rasminya sebagai Temenggung Johor oleh Bendahara Tun Ali. Temenggung Ibrahim terus mendapat penghargaan daripada kerajaan inggeris kerana bantuannya menghapuskan lanun. Ke- 125

138 SEJARAH MALAYSIA ( ) giatan lanun meningkat selepas kemangkatan Temenggung Abdul Rahman. Orang Laut meninggalkan Temenggung Ibrahim dan terlibat dalam kegiatan tersebut. Apabila Inggeris bertindak menyerang balas, ramai Orang Laut kembali mencari perlindungan daripada Temenggung Ibrahim. Pihak Inggeris pula tidak mengapa-apakan mereka yang mendapat perlindungannya. Hal ini amat membantu menegakkan imejnya sebagai pemimpin yang dipertikaikan oleh pengikut kerana usianya muda. Pihak Inggeris juga menggunakan Temenggung Ibrahim sebagai orang perantaraan dengan pemerintah-pemerintah Melayu yang lain. Peranan ini menjadikan beliau disegani. Selain berhubung rapat dengan pegawai-pegawai Inggeris di Singapura Temenggung Ibrahim juga menjalin hubungan dengan saudagar-saudagar Inggeris. Antara saudagar-saudagar penting James Guthrie dan William Wemys Ker. Saudagar Eropah amat membantunya membina asas ekonomi yang kuat. Dengan kepintaran dan usahanya, Temenggung Ibrahim dapat dianggap pengasas Johor Moden. Cabaran Tengku Ali Sultan Hussain berpindah dari Kampung Gelam ke Melaka pada tahun 1824 dan mangkat di sana pada 5 September Setelah 6 itu takhta Johor dianggap kosong. Pihak Inggeris berhati-hati untuk mengiktiraf kedudukan anakanda Sultan Hussain, Tengku Ali yang baru berusia 11 tahun. Lagipun menurut laporan Gabenor Murchison kewibawaan Sultan Hussain sendiri tidak diiktiraf oleh negeri-negeri Melayu. Johor masih dianggap sebahagian daripada Kesultanan Riau-Lingga-Johor. Di Johor sendiri Sultan Hussain tidak berkuasa dalam semua bidang. Memandangkan keadaan ini tidak ada kewajaran bagi British mengiktiraf kedudukan mana-mana waris Sultan Hussain untuk menaiki takhta Johor. Orang yang sebenar berkuasa ialah Temenggung Ibrahim. Tengku Ali tetap berusaha menuntut takhta. Setelah mengambil kira jasa Sultan Hussain, pihak Inggeris membayar $350 sebulan kepada kerabat Sultan Hussain. Dengan ini barulah Tengku Ali dianggap waris sebenar oleh Inggeris. Tetapi kedudukan Tengku Ali sebagai Sultan Johor masih tidak rasmi. 126

139 NEGERI JOHOR, Sementara itu kedudukan Temenggung Ibrahim semakin teguh. Beliau terus memajukan ekonomi Johor. Orang Cina dari Singapura digalakkan membuka kebun-kebun gambir dan lada. Pulangan yang diperoleh daripada hasil-hasil cukai dan surat sungai yang dikeluarkan menjadikan beliau kaya. Getah perca merupakan satu lagi sumber pendapatan penting. Getah perca atau taban atau meraban menjadi barang dagangan penting selepas tahun Bahan ini dijual ke Eropah melalui syarikat Ker, Rawson & Co. Oleh kerana Temenggung Ibrahim memegang monopoli maka hasil yang diperoleh begitu lumayan dan dianggarkan antara $150 ribu hingga $200 ribu setahun. Berbanding dengan Tengku Ali kedudukan kewangannya bermasalah. Bagi mengatasinya Tengku Ali berusaha menuntut sebahagian hasil Johor daripada Temenggung Ibrahim sebagai haknya seorang pemerintah. Tengku Ali disokong oleh kumpulan saudagar Singapura yang tidak berpuas hati dengan pegangan monopoli Temenggung Ibrahim. Bagi menunjukkan kewibawaan, Tengku Ali mengeluarkan tauliah pelantikan kepada pegawai-pegawai kerajaan dan penghulupenghulu bagi mewakili pemerintahannya di Johor. Tengku Ali juga mengeluarkan surat sungai, lesen serta konsesi kepada saudagar Cina dan Eropah. Bagaimanapun tindakannya tidak diiktiraf oleh rakyat Johor yang menganggap Temenggung Ibrahim pemerintah "de facto". Perselisihan kedua-dua tokoh ini membimbangkan Inggeris yang takut merebak kekacauan di Singapura. Pada tahun 1851 E.A. Blundell, Residen Konsular Pulau Pinang memangku jawatan Gabenor Negeri-Negeri Selat. Beliau bersimpati dengan Tengku Ali berasaskan prinsip keadilan dan telah membawa persoalan tuntutan takhta kepada kerajaan British di India. Setelah empat tahun, satu perjanjian diatur dan dimeterai pacla 10 Mac Antara perkaraperkara penting perjanjian 7 tersebut: (a) (b) Tengku Ali diiktiraf sebagai sultan clengan gelaran Sultan Ali Iskandar Syah. Sultan Ali Iskandar Syah menyerahkan keclaulatan Johor kecuali Muar-Kesang kepada Temenggung Ibrahim dan keturunannya turun-temurun. 127

140 SEJARAH MALAYSIA ( ) (c) (d) (e) (f) Temenggung bersetuju membayar sagu hati $5 ribu Sepanyol kepada Sultan Ali Iskandar Syah dan pencen bulanan $500. Kawasan Muar-Kesang yang luasnya lebih kurang 200 batu persegi tidak boleh diserahkan kepada kuasa-kuasa lain kecuali kepada Syarikat Hindia Timur Inggeris atau Temenggung Ibrahim. Hubungan sosioekonomi Johor dengan Muar-Kesang dibenarkan tanpa gangguan. Jika timbul sebarang masalah dan kekacauan antara keduadua pihak perlulah dirujuk kepada Inggeris. Perjanjian ini walaupun memperakukan kedaulatan Sultan Ali sebagai sultan tetapi gelaran tersebut tidak banyak membawa sebarang makna. Temenggung Ibrahim lebih pintar menguruskan hubungannya dengan pihak berkuasa Inggeris di Singapura dan ekonomi Johor. Sedangkan Sultan Ali menghadapi masalah kewangan kerana banyak berhutang dengan ceti di Singapura. Masalah Kesang-Muar Perjanjian tahun 1855 tidak menyelesaikan masalah. Perjanjian ini menimbulkan sengketa antara Temenggung Ibahim dengan Temenggung Muar. Temenggung Muar merupakan penguasa tradisional Muar zaman-berzaman. Mengikut perjanjian tahun 1855, kawasan Segamat yang di bawah kekuasaan Temenggung Muar diserahkan kepada Temenggung Ibrahim, Perselisihan yang hampir mencetuskan perang itu hanya berjaya disekat dengan campur tangan Residen Konselor Melaka. 8 Pertelingkahan juga timbul antara Sultan Ali dengan Temenggung Muar kerana soal cukai. Sultan Ali menyerahkan soal pemungutan cukai Muar kepada orang Bugis yang dipimpin oleh Tok Suliwatang. Temenggung Muar berjaya menghalau pemungutpemungut cukai Bugis ini. Kumpulan ini juga menghadapi tindakan daripada pihak berkuasa Inggeris di Melaka kerana bergiat di sempadan Melaka. Kumpulan Bugis ini hanya berjaya ditumpaskan apabila pasukan Temenggung Ibrahim berjaya menangkap mereka 128

141 NEGERI JOHOR, di selatan Sungai Muar. Dengan ini Sultan Ali gagal menegakkan kekuasaan penuh di Muar. Perselisihan juga terus wujud antara Temenggung Ibrahim dengan Sultan Ali. Temenggung Ibrahim tidak membenarkan pengikut Sultan Ali menjalankan kegiatan ekonomi di Johor. Mereka dihalang mengutip getah perca, membalak atau memungut cukai. Pergaduhan hampir mencetuskan perang saudara pacla tahun Sultan Ali dijangka menyerang Johor dari Muar. Hanya masalah kewangan menggagalkan rancangan ini. Pentadbiran Temenggung Ibrahim Pusat pentadbirantemenggung Ibrahim di Teluk Belanga, Singapura. Beliau membentuk tiga pejabat bagi mengendalikan urusan pentadbiran harian iaitu Pejabat Temenggung Ibrahim, Pejabat Ungku Abu Bakar dan Pejabat Menteri Besar. Jawatan Menteri Besar disandang oleh Abdullah Mohd Tahir yang lebih dikenali sebagai Encik Long. Temenggung juga melantik seorang penasihat undangundang berbangsa Inggeris iaitu N. Napier. Bagi meningkatkan martabat dan kedudukan, Temenggung Ibrahim menukarkan gelaran daripada Datuk Temenggung kepada Raja Temenggung Tun Ibrahim Seri Maharaja Johor. 9 Anakandanya digelar Ungku Abu Bakar Bakal Rajajohor. Dalam usaha mengukuhkan kedudukan di tanah besar Johor, Raja Temenggung memulakan pembinaan bandar dan pejabat kerajaan di tanah besar. Tempat yang dipilih di Tanjung Puteri dan kemudian dikenali sebagai Johor Bahru. Raja Temenggung terus bersemayam cli Teluk Belanga dan urusan pentadbiran Tanjung Puteri diberikan kepada Raja Ahmad yang berjawatan residen. Seorang lagi saudara Raja Temenggung iaitu Engku Abdul Majid dilantik sebagai wakil di timur Johor. Sultan Abu Bakar Raja Temenggung Ibrahim mangkat pada 1 Februari Tempatnya digantikan oleh anakandanya Ungku Abu Bakar dengan gelaran Datuk Temenggung Seri Maharaja Johor. Ungku Abu Bakar dilahirkan pada 3 Februari 1833 dan mendapat pendidikan Inggeris 129

142 SEJARAH MALAYSIA ( ) dan Melayu. Ketika mula memegang jawatan Temenggung usianya 28 tahun tetapi telah lama terlibat dalam urusan pentadbiran. 10 Pengalaman tersebut amat berguna untuk memperkukuhkan kedudukan. Apatah lagi asas Johor moden sudah diletakkan oleh ayahandanya. Dalam usaha mengukuhkan kedudukan politik, Temenggung Abu Bakar menyusun beberapa strategi penting. Antara langkah awalnya termasuklah mengadakan hubungan baik dengan Bendahara Tun Koris, Pahang. Kedua-dua pihak bersetuju untuk meningkatkan kerjasama dan menetapkan sempadan kedua-dua negeri. Temenggung Abu Bakar juga mengadakan hubungan dengan Kesultanan Riau-Lingga terutama bagi mendapatkan pengiktirafan sebagai pemerintah Johor yang sah. Malah pihak istana Riau-Lingga berpendapat Temenggung Abu Bakar mempunyai alasan kukuh untuk menjadi pemerintah berasingan dan menggunakan gelaran sultan tetapi Temenggung menganggap masanya belum tiba. Hubungan dengan Inggeris dipertingkatkan lagi bukan sahaja setakat Singapura. Pada tahun 1866 Temenggung Abu Bakar melawat England dan diperkenan menghadap Queen Victoria. Hasil lawatan ini Temenggung Abu Bakar mengadakan hubungan baik dengan Prince of Wales yang kemudiannya bergelar King Edwards VII. Selepas lawatan ke England dan dengan persetujuan Inggeris, Temenggung Abu Bakar mula menggunakan gelaran Maharaja Abu Bakar. Perang Jementah 1879 Sultan Ali Iskandar Syah mangkat pada 20 Jun 1877, di Umbai, Melaka. Sekali lagi timbul masalah waris kerana Sultan Ali mewasiatkan semua pusaka kepada anakandanya Tengku Mahmud yang bukan anak gahara. Tengku Mahmud dicabar oleh abang tirinya Tengku Alam. 11 Sebelum masalah tuntutan warisan selesai, pihak Inggeris menyerahkan urusan pentadbiran Muar-Kesang kepada Maharaja Abu Bakar. Langkah ini tidak disenangi oleh keluarga Sultan Ali dan Temenggung Muar serta pengikut-pengikut mereka. Mereka 130

143 NEGERI JOHOR, khuatir matlamat akhir Inggeris hendak menyerahkan Muar-Kesang kepada Maharaja Abu Bakar. Tetapi Inggeris kurang yakin pihak keluarga Sultan Ali akan dapat menguruskan daerah tersebut tanpa sengketa. Inggeris lebih yakin kewibawaan Maharaja Abu Bakar yang telah banyak membantu dasar Inggeris di Pahang dan Negeri Sembilan. Lagipun Inggeris tidak mahu kekacauan berterusan di sempadan Melaka. Langkah Maharaja untuk berkuasa di Muar-Kesang dibuat dengan melantik Encik Anclak sebagai residen. Maharaja Abu Bakar juga berjaya membawa Temenggung Muar dan enam orang penghulu Muar ke Johor Bahru. Mereka telah membuat pengisytiharan rela duduk di bawah pemerintahan Maharaja. Seterusnya Maharaja Abu Bakar mengatur satu pemilihan di Kuala Kesang bagi menentukan siapakah yang disetujui oleh rakyat menjadi pemerintah. Kerajaan Inggeris juga turut menghantar seorang pemerhati dalam perjumpaan tersebut. Keputusannya Maharaja Abu Bakar dipilih. Dengan ini usaha Tengku Alam untuk berkuasa gagal, Pihak Inggeris berpuas hati dengan pemilihan tersebut dan memperakukan secara rasmi pada bulan Oktober Kerajaan Inggeris juga menawarkan sejumlah elaun kepada Tengku Alam manakala adiknya Tengku Mahmud ditawarkan tempat belajar di Raffles Institution, Singapura. Tengku Alam tidak berpuas hati dengan keputusan pemilihan dan tawaran Inggeris. Bertempat di kediaman ayahandanya di Singapura, pengikut-pengikutnya mengisytiharkan dirinya sebagai Sultan Kesang dengan gelaran Sultan Alauddin Alam Syah. Tengku Alam kemudiannya melantik Wan Daud sebagai Temenggung Paduka Tuan Muar, Tengku Nong Omar sebagai Yang Dipertua Muda dan Awang Ibrahim sebagai kerani/setiausaha. 12 Tengku Alam memberontak pacla bulan Disember Beliau mendapat sokongan daripada beberapa orang anak raja Negeri Sembilan, Manakala beberapa orang saudagar Cina memberi pinjaman wang dan senjata. Sokongan juga diberikan oleh saudagar Inggeris di Singapura terutama W.H. Read yang pernah menjadi penyimpan mohor Sultan Ali. Tokoh-tokoh penting di belakang 131

144 SEJARAH MALAYSIA ( ) pemberontakan ini termasuklah Panglima Sincu, Raja Berambut Panjang dari Negeri Sembilan dan Tengku Nong. Langkah pertama diambil oleh pasukan Sultan Alauddin ialah menghukum penentang-penentang di Muar terutama penghulupenghulu dan membakar balai polis, di Kesang. Pertempuran awal berlaku di Relau dan Air Kertau. Tengku Nong berjaya menawan Jementah. Pemberontak tidak lama dapat mempertahankan Jementah. Pasukan Johor di bawah Dato' Bentara Luar Mohd Salleh Perang berjaya menawan semula. Ramai pengikut-pengikut Sultan Alauddin ditangkap termasuk Tengku Nong, Tengku Mat, Panglima Sincu dan lain-lain. 13 Pembangunan Ekonomi Temenggung Ibrahim mula merubah sebuah negeri yang bergantung kepada hasil laut kepada pertanian. Usaha ini dilanjutkan oleh Maharaja Abu Bakar. Pertanian gambir dan lada hitam menjadi tarikan utama kemasukan orang Cina ke Johor. Pada tahun 1870 sahaja terdapat 30 ribu orang Cina terutama puak Teo Chew dan Khek. Sistem Kangcu Semenjak pemerintahantemenggung Ibrahim kegiatan pertanian digalakkan. Orang Cina dibenarkan masuk untuk menjalankan kegiatan pertanian terutama lada hitam dan gambir. Sistem yang digunakan untuk mengendali dan mengawasi. orang Cina di Johor dikenali sebagai Kangcu. Sistem ini dipercayai dijalankan di Johor 14 sejak 1830-an. Kangcu bermaksud tuan sungai. Kangcu berkuasa ke atas sungai (biasanya anak sungai) dan tanah di kedua-dua tebing sungai. Tauke-tauke Cina yang hendak membuka kebun gambir dan lada hitam akan diberi "surat sungai" yang ditandatangani oleh sultan Johor. Kangcu dapat dianggap satu unit kerajaan tempatan. Biasanya Kangcu akan tinggal di kangkar (kaki sungai atau tebing sungai). 132

145 NEGERI JOHOR, 180G-1914 Kangkar merupakan unit pentadbiran di kawasan kebun gambir dan lada hitam. Kawasan tempat tinggal kuli-kuli pula dikenali sebagai bangsal. Kebanyakan bangsal di peringkat awal terdapat di Sungai Sekudai, Danga, Melayu dan Tebrau. Pada tahun 1845 terdapat 55 buah bangsal dan pada tahun-tahun 1860-an, 1200 buah. Saiz kangkar berbeza antara satu dengan yang lain. Kangkar yang kecil saiznya kurang daripada 2500 ekar manakala yang besar lebih ekar. Sistem Kangcu merupakan campuran sistem Melayu, Cina dan Inggeris. Dengan ini perjalanan sistem ini mudah diterima oleh pihak-pihak yang terlibat. Pihak Temenggung juga telah memberi galakan clengan pemberian taraf perintis. Dengan ini kangcu tidak perlu membayar cukai selama tiga tahun. Kesempatan ini dan kerana dorongan tanah Johor yang subur menyebabkan kangcu membawa masuk lebih ramai buruh Cina. Antara tahun seramai 70 ribu orang Cina clibawa masuk bekerja di ladang gambir dan lada. Dan pada tahun 1894 penduduk Cina meningkat kepada 210 ribu orang daripada keseluruhan 300 ribu penduduk Johor. Jumlah buruh ini mencukupi untuk meningkatkan pengeluaran kerana kerja-kerja pertanian banyak bergantung kepada tenaga buruh. Pada peringkat awal kangcu mempunyai kuasa yang luas di kangkar dalam aspek ekonomi dan kawalan. Kangcu diberi monopoli ke atas penjualan arak, judi, pajak gadai, jual babi, komisen atas barang-barang import dan eksport yang masuk ke kangkar clan pembekalan candu. Kangcu juga mempunyai saham yang besar ke atas pengangkutan perahu yang masuk ke kangkar. Setiap kangkar perlu mempertahankan diri sendiri, menjaga harta benda, mengawal penyeludupan dan memastikan buruh bekerja. Mulai tahun an kuasa menjaga keselamatan ditarik balik daripada kangcu kerana pasukan polis Johor yang sudah berkembang dan mampu mengendalikannya. Selepas ini peranan kangcu lebih kepada sebagai seorang tauke. Pengawasan clan penyelarasan memang perlu ke atas kangcu bagi memastikan tidak timbul pertelagahan yang akan membawa pergaduhan kongsi-kongsi gelap. Ada dua badan pengawas diwujud-

146 SEJARAH MALAYSIA ( ) kan. Pertama dikenali sebagai kongkek. Kongkek merupakan Dewan Perniagaan Cina yang dianggotai oleh pemodal-pemodal kebun gambir dan lada. 15 Tugas utama dewan ini sebagai lembaga pemasaran dan membantu kerajaan Johor menyelesaikan masalah pajak, pengeluaran dan cukai. Kongsoh pula ditubuhkan oleh kerajaan Johor untuk membantu tauke, kuli dan pembeli gambir dan lada hitam. Disamping itu kerajaan Johor juga mengadakan undangundang khas tahun 1873 yang mengandungi 83 fasal. Sistem kangcu bersama-sama dengan sistem pajak yang lain seperti pajak sungai, pajak kampung, pajak bandar clan pasar, monopoli candu dan hasil hutan telah membantu perkembangan ekonomi Johor. Eksport keluaran pertanian Johor meningkat. Pada tahun 1880 negeri Johor mengeksport 316 ribu pikul gambir dan lebih 56 ribu pikul lada. Satu lagi kesan Sistem Kangcu menyebabkan petempatan-petempatan orang Cina sama ada kampung atau bandar. Pacla dekad pertama abad ke-20 perusahaan gambir dan lada hitam merosot. Ini ekoran kemerosotan harga. Kos pengeluaran meningkat kerana kuli-kuli meminta gaji yang lebih. Buruh mempunyai peluang bekerja di tempat lain dan ramai yang berhijrah ke Negeri-Negeri Melayu Bersekutu. Satu lagi ancaman kepada ladang gambir dan lada hitam ialah kemunculan tanaman getah. Banyak kangkas sudah beralih ke tanaman getah. Dengan ini Sistem Kangcu merosot. Pacla tahun 1917 kerajaan Johor mengambil keputusan menghapuskan sistem kangcu berkuatkuasa pada Disember (a) Gambir dan lada hitam Permintaan yang tinggi untuk kedua-dua bahan ini menyebabkan harganya melambung. Inilah yang mendorong kemasukan beramai-ramai orang Cina ke Johor. Bagi mengendalikan urusan orang Cina di sektor ini, kerajaan Johor menetapkan Sistem Kangcu. Kumpulan orang Cina yang paling banyak menguasai kangkar ialah Teochew. Selain itu terdapat juga kangkar kaum Kantonis dan Hokkien. Biasanya gambir dan lada ditanam bersama dan dijalankan secara tanaman pindah. Harga gambir 134

147 NEGERI JOHOR, dan lada di paras tinggi sehingga tahun Selepas itu sektor ini mengalami kemerosotan. (b) Kelapa dan pinang Kebanyakan petani yang terlibat terdiri daripada orang Melayu dan Jawa. Pertambahan keluasan kebun meningkat pada tahuntahun 1880-an kerana harga meningkat. Petani-petani bernasib baik kerana tanah gambut sesuai untuk kelapa. (c) Kopi Tanaman kopi menjadi tumpuan syarikat Barat mengusahakannya. Antara syarikat-syarikat yang penting termasuklah Ladang Stock Rochford, Letty Brooke dan Farmosa. Dorongan utama meningkatnya minat mengusahakan tanaman ini kerana kenaikan harga. Saudagar-saudagar Cina juga terlibat menanam kopi secara ladang manakala orang Melayu dan Jawa sebagai pekebun kecil sahaja. Kemajuan Pentadbiran Asas pentadbiran moden sudah diletakkan oleh Temenggung Ibrahim. Maharaja Abu Bakar meneruskan pemodenan pentadbiran Johor. Pembinaan ibu negeri di Iskanclar Puteri diteruskan. Pejabatpejabat kerajaan Johor semakin banyak dipindahkan dari Teluk Belanga. Pada 1 Januari 1866, Maharaja Abu Bakar menukar nama Bandar Tanjung Puteri kepada Johor Bahru dan diisytiharkan sebagai ibu negeri clengan rasminya. Namun begitu baginda dan kerabatnya hanya berpindah ke Johor Bahru pacla tahun Tokoh kedua penting selepas Maharaja Abu Bakar ialah adindanya Ungku Abdul Rahman yang dilantik sebagai wakil Maharaja Johor sejak tahun Institusi penting pula ialah Majlis Mesyuarat Johor. Fungsinya sebagai badan penasihat dan perundangan. Tidak dapat dipastikan dengan tepat larikh ditubuhkan tetapi tidak lewat daripada tahun Tapi sebelumnya sudah wujud Lembaga Kerajaan sejak tahun Pada tahun 1873 Johor sudah membentuk Majlis Negeri yang menjadi badan penasihat 135

148 SEJARAH MALAYSIA ( ) kepada Maharaja Abu Bakar. Majlis yang diketuai oleh Ungku Abdul Rahman ini mempunyai 21 ahli Melayu dan dua orang wakil kaum Cina. 17 Bagi melicinkan jentera pentadbiran dibentuk lapan jabatan kerajaan. Jabatan-jabatan tersebut terdiri daripada perbendaharaan, polis, penjara, mahkamah, ukur, laut, perubatan dan kereta api. Kebanyakan pegawainya orang Melayu. Pegawai-pegawai Eropah diambil bertugas dalam bidang teknikal, perubatan dan kejuruteraan. Jumlah jabatan telah meningkat kepada 14 pada tahun Perkembangan ini bersesuaian dengan keperluan pentadbiran. Salah satu jawatan penting di peringkat pusat ialah Setiausaha Kerajaan. Penyandangnya yang pertama Datuk Bentara Jaafar Haji Mohammad. Jawatan ini dianggap tertinggi kerana jawatan Menteri Besar kosong selepas kematian Encik Long (bapa saudara Datuk Jaafar). Dengan ini selain memegang jawatan Setiausaha Kerajaan, Datuk Jaafar dianggap memangku jawatan Menteri Besar. Beliau dilantik dengan rasmi sebagai Menteri Besar mulai 1882 hingga Tokoh kerajaan yang lain zaman Sultan Abu Bakar termasuklah Datuk Seri Amar Diraja Abdul Rahman Anclak yang menjadi penasihat peribadi sultan. Beliau juga menjadi Penolong Setiausaha Kerajaan. Seorang lagi tokoh ialah Datuk Bentara Luar Muhammad Salleh Perang. Beliau dianggap arkitek pembangunan Johor kerana sumbangannya membangunkan daerah Muar, Endau, Segamat, Tangkak dan Batu Pahat. Daerah Di peringkat daerah jawatan yang penting ialah residen. Jawatan ini wujud sejak tahun Raja Ahmad dilantik sebagai residen pertama dan tugasnya mengendalikan urusan luar negeri. Di daerahdaerah dilantik residen clan naib residen yang bertanggungjawab dalam hal-ehwal keamanan tempatan. Pada tahun 1873 terdapat 13 orang residen di Johor yang dibayar gaji dan boleh mengutip komisen. Residen diletakkan di bawah dua orang Pesuruhjaya Jajahan. 136

149 NEGERI JOHOR, Selain pegawai-pegawai yang dilantik, Johor juga terus menggunakan khidmat pentadbiran tradisional. Jawatan tradisional yang masih berfungsi termasuklah orang kaya-kaya di daerah dan penghulu. Antara pembesar tradisional yang berpengaruh ialah Temenggung Paduka Tuan Muar. Kawasan di bawah pengaruhnya terdiri daripada kampung-kampung Melayu di sepanjang tebing kanan Sungai Muar dan daerah Padang. Tok Raja juga penting khasnya bagi kawasan Sepinang dan Temiang. Penghulu menjadi ketua di kampung-kampung yang berselerak di tebing-tebing sungai dan tepi laut. Mulai tahun 1853, Temenggung menggalakkan pembukaan kampung-kampung baru. Ini meningkatkan jumlah penghulu. Pada peringkat awal sempadan mukim tidak ditetapkan dengan jelas dan hanya menggunakan penanda-penanda seperti sungai, bukit, pokok atau parit. Penghulu dianggap wakil raja dan sangat patuh kepada perintah kerajaan. Pembantu kepada penghulu ialah Menteri Penghulu. Biasanya penjawatnya dianggap bakal penghulu. Gelaran Sultan Maharaja Abu Bakar memang berhasrat untuk menggunakan gelaran sultan supaya setaraf dengan sultan-sultan Melayu yang lain. Ada beberapa alasan yang membolehkan Maharaja Abu Bakar berbuat demikian. Pada tahun 1877 Sultan Ali pemerintah Muar-Kesang mangkat dan kekosongan jawatan sultan wujud. Selepas itu pihak Maharaja Abu Bakar berjaya mengalahkan keluarga Sultan Ali dalam Perang Jementah. Selepas ini kekuasaan Maharaja Abu Bakar tidak dicabar dan penuntut jawatan sultan tidak ada lagi. Sementara itu pada tahun 1880-an Bendahara Wan Ahmad Pahang sudah menggunakan gelaran sultan. Oleh itu Maharaja Abu Bakar berpendapat ada kewajaran untuk menggunakannya. Pada 11 Disember Maharaja Abu Bakar menandatangani perjanjian dengan Inggeris. Perjanjian ini mengukuhkan kedudukan Maharaja Abu Bakar kerana syarat-syarat perjanjian memantapkan kuasanya. Selain syarat pertahanan bersama, British juga mengakui gelaran sultan yang akan dipakai oleh Maharaja Abu Bakar. Pada 1 137

150 SEJARAH MALAYSIA ( ) Julai 1886 Maharaja Abu Bakar dengan rasminya menggunakan gelaran sultan. 18 Perlembagaan Johor Sebelum berangkat ke London, Sultan Abu Bakar meluluskan perlembagaanjohor. Perlembagaan ini dinamakan Undang-undang Tubuh Kerajaan Johor Ini merupakan perlembagaan bertulis pertama bagi negeri Melayu. Menurut mukadimah undang-undang ini adalah pemberian dan anugerah sultan. Perlembagaan ini menggariskan hak-hak raja dan kerabat-kerabat raja berperlembagaan, mesyuarat kerajaan, pembentukan ahli-ahli jemaah menteri dan ahli mesyuarat kerajaan, kehakiman, Islam agama rasmi dan hak membuat undang-undang. Undang-undang tubuh ini beberapa kali dibuat tambahan misalnya pada 22 April 1908,17 September 1912, 12 Mei 1914 dan 17Julai Campur Tangan Inggeris Zaman Sultan Ibrahim Sultan Abu Bakar mangkat di London pacla 4 Jun Baginda digantikan oleh puteranya Sultan Ibrahim yang berusia 22 tahun. Sultan Ibrahim mendapat pendidikan Inggeris tapi kurang kenalan golongan atasan Inggeris. Pada zaman ayahandanya Inggeris berjanji tidak akan campur tangan seeara langsung. Pada awal abad ke-20, Inggeris berusaha untuk menguasai Negeri-Negeri Melayu Utara dan Johor. Pihak British tidak berpuas hati clengan dasar Sultan Ibrahim yang dianggap bertentangan clengan kepentingan British. Antaranya termasuk keengganan Sultan Ibrahim menandatangani perjanjian pembinaan jalan kereta api Negeri Sembilan-Johor. Sultan mahu Johor sendiri menguruskan pembinaannya. Bagaimanapun setelah dipaksa baginda bersetuju clengan cadangan Inggeris pacla tahun British juga tidak bersetuju dengan dasar ekonomi sultan yang menggalakkan pelabur-pelabur bukan British. Baginda juga memberi konsesi yang besar kepada Perbadanan Kemajuan Johor. Satu lagi rancangan Sultan Ibrahim yang dianggap mengancam ke- 138

151 NEGERI JOHOR, pentingan British ialah usaha untuk membangun pelabuhan Johor Bahru. Rancangan ini mengancam pelabuhan Singapura. Tokoh penghalang kepada campur tangan Inggeris ialah penasihat sultan iaitu Datuk Seri Amar Diraja Abdul Rahman Andak. Bagi mengatasi penghalang ini, Gabenor John Anderson mendesak Sultan Ibrahim mengetepikan Datuk Amar dengan menghantar beliau ke Eropah. Setelah itu D.S. Campbell dilantik oleh Inggeris sebagai Penasihat Am pada bulan Oktober Penasihat Am merupakan satu gelaran yang dipinjam dari Siam. Ini menandakan kemerdekaan bagi Johor. Sultan Ibrahim juga melantik pegawaipegawai Inggeris memegang jawatan-jawatan lain khususnya dalam bidang teknikal. 21 Sikap Sultan Ibrahim yang bebas dan kurang mengikut nasihat Penasihat Am menimbulkan rasa tidak puas hati Inggeris. Inggeris mencari pelbagai alasan untuk memaksa Sultan Ibrahim menerima penasihat British. British menggunakan alasan salah tadbir dalam penjara Johor untuk memaksa sultan dan jika baginda enggan akan disingkirkan. Pada bulan Mei 1914 seorang Penasihat British dilantik yang mana nasihatnya perlu dipatuhi. 139

152 SEJARAH MALAYSIA ( ) 140

153 Bab 9 Perkembangan Pentadbiran Tanah Melayu Hingga 1942 PENGENALAN Pada abad ke-19 terdapat dua bentuk pentadbiran di Tanah Melayu iaitu pentadbiran tradisional Melayu dan pentadbiran Inggeris. Pentadbiran tradisional Melayu terus diamalkan di negeri-negeri yang masih bebas daripada penjajahan Inggeris. Penguasaan pentadbiran Inggeris pula boleh dibahagikan kepada tiga tahap perkembangan. Tahap pertama antara tahun iaitu dengan pertapakan di Pulau Pinang, Singapura dan Melaka. Tahap kedua bermula dari tahun 1874 hingga 1895 iaitu semasa campur tangan Inggeris di Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang. Tahap ketiga bermula pada tahun 1909 hingga kemasukan Johor di bawah pengaruh Inggeris. 1 TANAH JAJAHAN MAHKOTA INGGERIS Kawasan yang diletakkan di bawah Jajahan Mahkota Inggeris termasuklah Pulau Pinang, Singapura, Melaka, Labuan, Pulau Krismas dan Pulau Cocos-keeling. Apabila Persekutuan Tanah Melayu ditubuhkan, Pulau Pinang dan Melaka diserapkan ke dalam Persekutuan. Singapura terus kekal sebagai Tanah Jajahan Mahkota. Labuan diserahkan kepada Tanah Jajahan Mahkota baru iaitu North 141

154 SEJARAH MALAYSIA ( ) Borneo. Pada tahun 1931 Pulau Cocos-keeling diserahkan kepada kerajaan Australia. 2 PENTADBIRAN PULAU PINANG, Pada bulan Ogos 1786, Francis Light menduduki Pulau Pinang setelah mendapat persetujuan kerajaan di Calcutta. Wilayah Pulau Pinang diperluaskan lagi setelah berjaya memperoleh Seberang Prai pada tahun Pentadbiran yang diasaskan oleh Francis Light adalah sama seperti di India yang bermatlamat menggalak dan melindungi perdagangan. 3 Ketua pentadbiran di Pulau Pinang ialah Pesuruhjaya. Francis Light menjadi Pesuruhjaya pertama sehingga meninggal pada tahun Beliau mentadbir Pulau Pinang dengan serba kekurangan termasuk dari segi kewangan. Bagi menggalakkan pertumbuhan pulau tersebut, Francis Light membenarkan pembukaan tanah clan menjadikan pelabuhan tersebut bebas cukai. Langkah ini berjaya menarik kedatangan kapal-kapal dagang dan mendorong perpindahan penduduk ke situ. Oleh kerana kekurangan pegawai, penduduk Pulau Pinang ditadbir mengikut ketua masing-masing clengan melantik kapitan. Setiap kapitan bertanggungjawab mengekalkan undang-undang clan menyelesaikan perselisihan dalam komunitinya. Mulai tahun 1800 jawatan Pesuruhjaya dimansuhkan dan diganti clengan Lt. Gabenor. Seorang peguam profesional dilantik untuk menguruskan pentadbiran keadilan. Pengambilan pegawai-pegawai yang berkhidmat di Pulau Pinang ( ) diambil daripada perkhidmatan awam di Benggala. Pacla tahun 1805, Pulau Pinang dijadikan pangkalan tentera laut. Sejajar clengan itu tarafnya dinaikkan menjadi Presidensi keempat selepas Benggala, Bombay clan Madras. Dengan ini seorang gabenor dilantik sebagai ketua pentadbir. Pada tahun 1808 pentadbiran kehakiman dipisahkan daripada perkhidmatan awam clan dikendalikan oleh hakim profesional. Apabila menjadi Presidensi, SHTI membentuk perkhidmatan awam sendiri. Pengambilan pegawai dimulakan dengan mengambil pegawai muda daripada perkhidmatan Benggala. Latihan 142

155 PERKEMBANGAN PENTADBIRAN TANAH MELAYU HINGGA 1942 asas kepada pegawai diberi di Haileybury selama dua tahun. Kebanyakan mereka ternyata kurang pengetahuan bahasa tempatan, undang-undang dan adat resam di sini. PENTADBIRAN SINGAPURA, Pendudukan Inggeris di Singapura bermula pada Januari Bagi mentadbir Singapura, Stamford Raffles melantik Farquhar sebagai Residen yang bertanggungjawab kepada Lt. Gabenor Bangkahulu. Pada tahun 1823, Singapura diletakkan di bawah kawalan kerajaan India. Residen Farquhar telah melaksanakan perancangan bandar seperti yang telah ditetapkan oleh Raffles. Pembinaan bandar Singapura mengambil kira kemudahan pentadbiran, perdagangan dan pelabuhan. Bagi memudahkan kerja-kerja pembangunan dan kemudahan pentadbiran, Temenggung Abdul Rahman dan pengikut-pengikutnya dikehendaki berpindah ke Teluk Belanga. Sultan Hussain dan pengikutnya pula ke Kampung Gelam. Semasa John Crawford menjadi Residen, beliau berjaya menandatangani satu perjanjian dengan Sultan Mussain dan Temenggung. Dengan perjanjian yang dimeterai pada bulan Ogos 1824, SHTI diberi kuasa penuh di Singapura. 4 Pada peringkat awal penguatkuasaan undang-undang di tangan residen dengan dibantu oleh penghulu-penghulu dan kapitankapitan komuniti. Hakim-hakim juga dilantik. daripada kalangan saudagar British yang terkenal. Apabila ada kes yang melibatkan hukuman denda yang banyak akan dirujuk kepada Pulau Pinang. PENTADBIRAN MELAKA, Melaka diserahkan secara rasmi oleh Belanda kepada Inggeris selepas Perjanjian London Melaka ditadbir oleh Residen Konsular. Bagi komuniti-komuniti sistem kapitan digunakan. Bagi masyarakat luar bandar tanggungjawab tersebut diserahkan kepada penghulu. Negeri-Negeri Selat, Pada tahun 1826 kerajaan Inggeris mencantumkan pentadbiran Pulau Pinang, Singapura dan Melaka. 5 Dengan ini wujud pentad- 143

156 SEJARAH MALAYSIA ( ) biran bersatu Negeri-Negeri Selat. Ibu pejabat pentadbiran terletak di Pulau Pinang. Ketua pentadbirnya seorang gabenor dengan dibantu oleh sebuah majlis dan pentadbir awam. Di setiap petempatan dilantik seorang Residen Konsular yang menjalankan tugas bagi pihak gabenor. Bagi meningkatkan mutu pentadbir, pegawai-pegawai digalakkan belajar bahasa dan adat tempatan. Mereka yang lulus diberi bonus dan kenaikan gaji. Langkah ini dimulakan oleh Gabenor Fullerton. Tetapi galakan ini diberhentikan pada tahun Pada tahun 1859 sistem pengambilan pegawai dengan penamaan Lembaga Pengarah diganti dengan peperiksaan yang dikendalikan oleh Lembaga Kawalan. Selepas itu didapati ramai juga siswazah diambil bekerja. Taraf Presidensi ditarik balik pada tahun 1830 dan Negeri-Negeri Selat diturunkan menjadi residensi di bawah kawalan Presidensi Benggala. Jawatan Gabenor Negeri-Negeri Selat dimansuhkan dan digantikan dengan residen tetapi dua tahun kemudian jawatan tersebut dihidupkan semula. Bagaimanapun gabenor tidak boleh berhubung terus dengan pihak berkuasa di London dan perlu melalui kerajaan India. Ini menimbulkan masalah yang bertapuk kerana surat-menyurat memakan masa yang lama. Pada tahun 1832 pusat pentadbiran Negeri-Negeri Selat dipindahkan dari Pulau Pinang ke Singapura. Ramai pegawai tinggi disuruh berhenti dan dipencenkan. Pegawai tidak lagi direkrut dari England tapi diambil daripada perkhidmatan awam Benggala. Pegawai-pegawai ini didapati tidak memahami bahasa dan adat tempatan berbanding dengan pegawai yang sedia berkhidmat dan yang dipindahkan dari Bangkahulu. Hal ini diakui oleh Gabenor Jeneral India, Lord Canning yang melawat Negeri-Negeri Selat. Pada tahun 1831 Negeri-Negeri Selat dipindahkan dari kawalan Benggala ke Pejabat Gabenor Jeneral India. Apabila SHTI dimansuhkan pada tahun 1858, Negeri-Negeri Selat diletakkan di bawah Pejabat India. Pentadbiran Negeri-Negeri Selat diawasi oleh Wizurai Culcutta dan kekal hingga tahun

157 PERKEMBANGAN PENTADBIRAN TANAH MELAYU HINGGA 1942 PERPINDAHAN KE PEJABAT TANAH JAJAHAN, 1867 Dengan pentadbiran berpusat di India, kuasa pentadbiran dikuasai oleh India. Negeri-Negeri Selat hanya mengendalikan hal-hal yang kecil. Undang-undang dibuat di India atau Parlimen British yang tidak ada perwakilan Negeri-Negeri Selat. Walaupun gabenor diberi kuasa untuk membuat peraturan tempatan tetapi mesti mendapat pengesahan kerajaan India. Penurunan taraf Negeri-Negeri Selat dari Presidensi kepada Residensi bukan sahaja menjatuhkan moral tetapi juga keberkesanan pentadbiran. Urusan pentadbiran semakin banyak akibat pertambahan penduduk dan perkembangan perdagangan sedangkan jumlah pegawai dikurangkan. Kelemahan pentadbiran jelas dalam urusan tanah, ukur dan polis. Pegawai-pegawai juga dibebankan dengan pelbagai tugas. Misalnya gabenor dan Residen Konsular juga terpaksa menjadi hakim. Timbul perasaan tidak puas hati di kalangan pegawai Negeri- Negeri Selat dan saudagar. Antara dasar pentadbiran yang tidak disenangi termasuklah dasar tidak mahu meluaskan pengaruh ke Tanah Melayu dan pro-siam. Ramai saudagar berpendapat, Tanah Melayu kaya dengan sumber galian dan sesuai untuk pertanian eksport. Pada pandangan para saudagar kerajaan India lebih memihak kepada raja-raja dan pembesar Melayu yang dianggap mengganggu aktiviti perdagangan. Kerajaan India juga didapati memberi sedikit perhatian terhadap masalah Negeri-Negeri Selat. Daerah Benggala sendiri merentang dari Delhi hingga ke Tanasserim clan kemasukan Negeri-Negeri Selat dianggap membebankan. Masalah cli Benggala sendiri banyak dan tidak serupa dengan Negeri-Negeri Selat. Pegawai-pegawai yang dihantar juga kurang kefahaman tentang hal tempatan. Pegawaipegawai tinggi di India pula tidak ada masa membuat lawatan. Kemajuan Singapura begitu pesat dalam perdagangan. Pelabuhan ini bukan sahaja menguruskan perdagangan dengan China malah dengan Asia Tenggara. Kawasan pedalaman Tanah Melayu begitu penting kepada Singapura. Kuasa-kuasa Barat lain seperti Belanda, Perancis dan Sepanyol sedang meluaskan pengarah. Jika Inggeris 145

158 SEJARAH MALAYSIA ( ) membiarkan keadaan ini, Tanah Melayu yang penting kepada Singapura akan dikuasai oleh pihak lain. Kumpulan-kumpulan pendesak wujud di Negeri-Negeri Selat untuk meminta perpindahan kuasa. Golongan Eropah walaupun kecil bilangannya begitu berpengaruh. Selain sebangsa dengan kerajaan mereka juga kaya dan berpendidikan. Mereka berfikiran terbuka dan ada akhbar untuk menyuarakan tuntutan mereka. Akhbar menjadi media penting untuk mempengaruhi pendapat ramai. Antara akhbar-akhbar penting seperti Penang Gazette (1833), Singapore Chronicle (1824), Singapore Free Press (1835) dan Straits Times (1845). Dewan Perniagaan juga turut menjadi pendesak tapi kurang berkesan kerana timbul perselisihan antara persatuan. Persatuan penting ialah Dewan Perniagaan Singapura. Dewan perniagaan ini mendapat sokongan persatuan perniagaan, ahli perniagaan, bekas-bekas pentadbir Negeri-Negeri Selat dan ahli parlimen di Britain. Mereka termasuklah John Crawford dan Robert Ibbeston (pentadbir) serta Ellis James Gillman dan Sir Erskine Perry (ahli parlimen). 5 Perjumpaan ramai juga digunakan oleh golongan pendesak. Perjumpaan-perjumpaan ini didukung oleh akhbar dan tokoh-tokoh perniagaan seperti Boon Teong, Tan Tock Seng, W.H. Read, Robin Carr Woods clan Abraham Logan. Antara kejayaan kempen perjumpaan ramai mendesak pemansuhan penggunaan mata wang rupee pada tahun Kerajaan bersetuju menggunakan semula wang Ringgit dua tahun kemudian. Kejayaan ini mendorong lebih banyak perjumpaan dianjurkan bagi mendesak Negeri-Negeri Selat diletakkan di bawah Jajahan Mahkota British. Rayuan dibentangkan oleh Lord Bury cli Parlimen British pada bulan April Rancangan pemindahan disetujui oleh Lord Stanley (Setiausaha Negara bagi India) dan Lord Canning (Gabenor Jeneral India). Bagaimanapun proses ini mengambil masa sembilan tahun sebelum menjadi kenyataan. Satu suruhanjaya mengkaji kebaikan pemindahan kuasa dibentuk pada tahun Pada 10 Ogos.1866 akta pemindahan kuasa diluluskan dan dijalankan dengan rasminya pacla April

159 PERKEMBANGAN PENTADBIRAN TANAH MELAYU HINGGA 1942 PENTADBIRAN NEGERI-NEGERI SELAT MULAI 1867 Pentadbiran Tanah Jajahan Mahkota Negeri-Negeri Selat diketuai oleh seorang gabenor yang dilantik oleh Pejabat Tanah Jajahan. Pada teorinya gabenor mempunyai kuasa tertinggi dan menandatangani undang-undang atau membatalkan rang undang-undang. Hanya Setiausaha Negara Tanah Jajahan yang mengatasi kuasanya. Biasanya gabenor tidak menggunakan kuasa pembatal dan lebih suka berunding. Gabenor Negeri-Negeri Selat dibantu oleh Majlis Kerja Kerajaan dan Majlis Perundangan. Majlis Kerja terdiri daripada pegawaipegawai kanan kerajaan. 7 Majlis Perundangan terdiri daripada sembilan ahli rasmi dan lima ahli tidak rasmi (tiga dari Singapura dan setiap seorang dari Pulau Pinang dan Melaka). Jumlah keahlian bertambah dari semasa ke semasa. Hingga menjelang Perang Dunia Kedua, terdapat 13 orang ahli rasmi dan 13 ahli tidak rasmi. Walaupun gabenor ada kuasa pembatal tetapi ahli-ahli tidak rasmi bebas mengkritik. Ahli-ahli tidak rasmi pernah memprotes clengan cara meletakkan jawatan beramai-ramai seperti pada tahun 1873 kerana menentang rang undang-undang imigran Cina. Dengan pemindahan kuasa perkhidmatan awam Negeri-Negeri Selat dapat diperbaiki dan usaha dibuat untuk mengatasi perkaraperkara yang menjadi isu sebelumnya. Ini termasuklah memperbaiki sistem kehakiman dengan menambah kakitangan. Negeri-Negeri Selat tidak lagi dijadikan tempat tahanan banduan-banduan dari India. Bagi menjaga keamanan anggota polis ditambah, undangundang diperketat dan kawalan ke atas kongsi gelap ditekankan. Adalah jelas pemindahan kuasa meningkatkan mutu pentadbiran clengan memperkemaskan perkhidmatan awam Negeri-Negeri Selat. Pegawai-pegawai tadbir dipilih dan dilantik oleh Pejabat Tanah Jajahan bagi memastikan pentadbiran Negeri-Negeri Selat berjalan licin. Kebanyakan kadet pegawai dipilih daripada pelajar lepasan Public School, Oxford, Cambridge clan Trinity College Dublin. 8 Satu perkara yang agak lambat diberi perhatian ialah usaha untuk campur tangan di negeri-negeri Melayu. Dasar campur tangan hanya dimulakan pada tahun 1874 oleh Gabenor Andrew Clarke. Ini telah membawa kepada pengenalan sistem residen. 147

160 SEJARAH MALAYSIA ( ) SISTEM RESIDEN Sistem ini merupakan bentuk pemerintahan seeara tidak langsung. Sistem penasihat dikatakan sudah diperkenalkan oleh British di India dikenali sebagai Agen Politik. 9 Di Tanah Melayu mula dijalankan bagi memenuhi syarat yang terkandung dalam Perjanjian Pangkor. Ini diikuti dengan Selangor pada bulan Oktober 1874, Sungai Ujung (November 1874) dan di Pahang (Oktober 1888). Tidak diketahui dengan jelas apakah tugas-tugas residen. Kerajaan British tidak memberikan kawalan khusus dari aspek undang-undang dan eksekutif. Nyata sistem residen tidak dirancang dan dibentuk dengan jelas. Pada peringkat awal peranan residen sebagai pelindung rakyat British dan pedagang asing; orang yang menguruskan hal-ehwal luar negeri-negeri Melayu; dan agen perubahan dalam membentuk birokrasi pentadbiran corak Barat danpelaksana dasar-dasar kerajaan. Berdasarkan Perjanjian Pangkor, residen akan menasihatkan sultan dalam semua hal-ehwal kerajaan negeri kecuali yang menyentuh soal agama dan adat istiadat Melayu. SISTEM RESIDEN DI PERAK Sebelum residen dihantar ke Perak, Kapten T.C.S. Speedy ditugaskan di Larut sebagai Penolong Residen. Speedy membuka ibu pejabatnya di Taiping. Tugas utama beliau melucutkan senjata pelombongpelombong Cina dan menyelesaikan tentang pemilikan lombong yang menjadi rebutan antara Ghee Hin dan Hai San. Beliau juga membangunkan bandar Taiping dan Kemunting. Nampaknya masalah yang perlu diselesaikan oleh Speedy ialah soal orang Cina dan mentadbir mereka. Langkah yang diambilnya membina stesenstesen polis antara Teluk Kertang dengan Kemunting. Kawalan juga diperketatkan di tempat-tempat pemeriksaan kastam, perbendaharaan, mahkamah dan kawasan bandar. Bagi tujuan ini pasukan polis ditambah clan diperkuatkan. 10 James Woodford Wheller Birch tiba di Perak pacla bulan November Dalam menjalankan tugasnya beliau banyak dihalang oleh Sultan Abdullah clan pembesar. Ini kerana masing-masing pihak mempunyai tafsiran yang berbeza tentang isi Perjanjian Pangkor. 148

161 PERKEMBANGAN PENTADBIRAN TANAH MELAYU HINGGA 1942 J.W.W. Birch bukanlah seorang yang berurusan seeara diplomasi. Tindak tanduknya telah memusnahkan dirinya dan musuh-musuhnya. Akhirnya beliau dibunuh oleh pakatan pembesar Perak. Penggantinya Davidson, bekas residen Selangor. Beliau seorang yang berpengalaman dan berkebolehan. Davidson tidak lama menjadi residen Perak, meletakkan jawatan pada tahun 1877 untuk aktif semula dalam firma guamannya. Residen ketiga Perak, Hugh Low menjadi residen mulai Februari 1877 dan dianggap seorang yang berpengalaman. Beliau mahir dalam hal-ehwal orang Melayu dan pernah bertugas di Labuan hampir 30 tahun. Semasa di Borneo beliau banyak mengkaji dan menerbitkan kajian tentang sejarah, kebudayaan, ekonomi dan agama Sarawak. Apabila menjadi residen Perak, beliau membina rumah di Kuala Kangsar di tebing Sungai Perak dan bercampur gaul bebas dengan masyarakat tempatan." Sifat peribadi Low dan keprihatinan kepada adat tempatan telah membantunya menjalankan tugas dengan licin. Selain itu kejayaan 12 Inggeris menekan struktur kuasa tradisional membolehkan residen memegang kuasa eksekutif. Pemangku sultan, Raja Yusuf yang kemudiannya disahkan sebagai sultan Perak telah memberikan kerjasama. Seorang lagi penyokong kuatnya ialah Raja Idris. Jelas unsur penentangan telah berjaya dibendung. Kejayaan utama James Low ialah mengatasi masalah kewangan Perak yang dibebani hutang. Low juga berjaya membentuk kutipan cukai cli bawah kawalan kerajaan dengan melantik pembesarpembesar sebagai pegawai kerajaan. Pembesar-pembesar tersebut dibayar gaji. Beliau juga terus menggunakan pentadbiran tradisional untuk menjaga peraturan undang-undang. Hasilnya dalam masa enam tahun beliau berjaya menyelesaikan hutang negeri Perak. Setelah itu tumpuan diberi untuk meningkatkan perkembangan ekonomi dengan memajukan sistem perhubungan di Lembah Kinta. Beliau juga memajukan peraturan-peraturan tentang tanah dan kutipan hasil. Dalam soal perhambaan, Low menghapuskan secara perlahan-lahan supaya dapat diterima oleh masyarakat Melayu. Sebuah institusi penting membantu pentadbiran ialah Majlis Mesyuarat Negeri. Semasa Hugh Low menjadi residen, ahli-ahli 149

162 SEJARAH MALAYSIA ( ) Majlis Mesyuarat terdiri daripada Raja Yusuf, Hugh Low, seorang pegawai Eropah, Raja Idris, Tengku Dato' Temenggung, Cik Karim. Perkhidmatan Hugh Low selama 10 tahun sebagai residen Perak berjaya meletakkan asas pentadbiran moden di negeri tersebut. Ini juga telah membantu residen-residen terkemudian. SISTEM RESIDEN DI SELANGOR James Guthrie Davidson dilantik menjadi residen Selangor yang pertama, Beliau merupakan teman rapat dan penasihat kewangan Tengku Kudin. Oleh itu tidak timbul masalah kerjasama. Bagaimanapun pihak British berpendapat Davidson perlu ditukar kerana 1 3 ramai kerabat diraja Selangor kurang menyenangi Tengku Kudin. Apa yang berlaku di Perak mungkin tercetus di Selangor. Beliau digantikan oleh Bloomfield Doughlas ( ) yang sebelumnya menjadi Penolong Residen. Bloomfield merupakan bekas askar dan pernah berkhidmat dengan Raja Brooke serta majistret di Singapura. Pada tahun 1877, Bloomfield membentuk Majlis Mesyuarat Negeri. Ini menjadikan pentadbiran lebih ramai. Tengku Kudin dilantik sebagai Presiden Majlis yang pertama. Ahli-ahlinya terdiri daripada tujuh orang empat Melayu, seorang Cina dan dua orang Eropah. Ahli-ahli Melayu termasuklah Tengku Kudin, Syed Zin (agen Tengku Kudin), Raja Kahar (putera sultan) dan Tunku Panglima (ipar sultan). Setelah Tengku Kudin pencen, jawatan presiden diserahkan kepada Raja Muda Musa. Bloomfield didapati tidak dapat menjalankan tugas dengan memuaskan dan diminta meletakkan jawatan pada tahun Beliau dilaporkan salah menguruskan kewangan. Tempatnya diambil alih oleh Frank Swettenham yang menjadi Penolong Residen di Langat. Perkhidmatan Swettenham sebagai residen selama tujuh tahun telah membantu memajukan pentadbiran Selangor. Beliau juga menggalakkan perkembangan ekonomi dengan memperbaiki sistem perhubungan. Swettenham juga berusaha mcmbangunkan Kuala Lumpur sebagai pusat pentadbiran dan perdagangan. 150

163 PERKEMBANGAN PENTADBIRAN TANAH MELAYU HINGGA 1942 SISTEM RESIDEN DI NEGERI SEMBILAN Di Negeri Sembilan, sistem residen bermula dengan pelantikan Penolong Residen di Sungai Ujung. Pada 9 Disember 1874, Dato' Kelana telah menerima Kapten W.I. Tatham memegang jawatan Penolong Residen. Pihak British juga bertanggungjawab menjaga keselamatan Sungai Ujung. Sepasukan askar dan polis ditempatkan di sana terutama bagi menghadapi ancaman Dato' Bandar. Pada bulan April 1875, W.I. Tatham digantikan oleh P.J. Murray. 14 Seri Menanti menerima pentadbiran Inggeris pada bulan Jun Seorang Pemungut Hasil dan Pengadil Mahkamah telah dihantar bertugas di situ. Oleh kerana Tengku Antah tidak dapat bekerjasama dengan pegawai tersebut maka digantikan dengan Martin Lister. Daerah Rembau menerima seorang Pemungut Hasil dan Pengadil Mahkamah Inggeris pada bulan September Manakala Jelebu menerimanya pada bulan September Menjelang tahun 1888 semua daerah di Negeri Sembilan kecuali Tampin sudah menerima naungan British. Gabenor Sir Cecil Smith berjaya memujuk Tampin dan Rembau bergabung dengan Seri Menanti dan pacla bulan Mac 1889 menerima Martin Lister sebagai residen. WEB. Paul pula dilantik sebagai residen Sungai Ujung dan Jelebu. Apabila penyatuan Negeri Sembilan sempurna pada tahun 1898 barulah ada seorang residen sahaja bagi negeri tersebut. SISTEM RESIDEN DI PAHANG John Pickersgill Rodger dilantik sebagai residen pertama Pahang pacla bulan Oktober Sistem Residen menghadapi masalah cli Pahang kerana mendapat tentangan sultan dan segolongan pembesar. Bagaimanapun Inggeris mendapat sokongan daripada Putera Mahkota Tengku Mahmud. Bagi mengukuhkan kedudukan Tengku Mahmud, Inggeris melantiknya sebagai Pemangku Raja pacla bulan Julai Sistem residen telah memperkenalkan corak pentadbiran Barat. Negeri telah dibahagikan kepada daerah-daerah. Pada peringkat awal dihantar seorang pegawai Eropah bagi setiap daerah untuk memungut cukai. 151

164 SEJARAH MALAYSIA ( ) Pihak Inggeris juga mengambil langkah menubuhkan Majlis Mesyuarat Negeri pada tahun 1889 yang diketuai oleh sultan. Ahliahli lain ialah Tengku Mahmud, Datuk Bandar, Datuk Raja, Orang Kaya Chenor dan Imam Perang Indra Mahkota. Majlis ini banyak meluluskan undang-undang yang menimbulkan tentangan sultan dan segolongan pembesar, Akibatnya tercetus pemberontakan Pahang ( ). Pemberontakan ini berjaya ditumpaskan dan sistem residen diteruskan. Malah kejayaan Inggeris ini memudahkannya melaksanakan dasar-dasar pentadbirannya di Pahang. PERSEKUTUAN NEGERI-NEGERI MELAYU BERSEKUTU Menjelang tahun 1895, pegawai-pegawai British di Negeri-Negeri Selat dan London mendapati sistem residen tidak berjalan lancar dan tidak dapat memenuhi hasrat kuasa penjajah tersebut. 11 Antara perkara yang dianggap kurang memuaskan termasuklah tiadanya keseragaman pentadbiran antara negeri-negeri. Sedangkan tahuntahun 1890-an memerlukan perubahan pentadbiran dan keseragaman terutama dalam bidang undang-undang dan kehakiman. Kesulitan ini dirasakan terutama oleh kaum pedagang British yang banyak melabur di negeri-negeri Melayu. Residen sendiri menghadapi masalah. Setiap perkara perlu mendapat persetujuan gabenor dan Pejabat Setiausaha Tanah Jajahan. Apabila kemajuan ekonomi dan pentadbiran bertambah pesat, residen perlu membuat keputusan segera tanpa menunggu keputusan Singapura dan London. Inilah yang menimbulkan ketidakseragaman antara negeri. Terdapat juga negeri-negeri yang menghadapi masalah kewangan seperti Pahang dan Negeri Sembilan. Difikirkan jika wujud persekutuan, negeri yang kaya seperti Perak dan Selangor akan dapat membantu. Pada tahun 1887 pinjaman kerajaan Seri Menanti berjumlah $90 ribu dan meningkat $210 ribu empat tahun kemudian. Sungai Ujung pula berhutang sejumlah $149 ribu (1891). Kedudukan kewangan Pahang lebih buruk. Pada tahun 1892 jumlah hutangnya sebanyak $600 ribu. 16 Apabila berlaku pemberontakan Pahang jumlah hutangnya 152

165 PERKEMBANGAN PENTADBIRAN TANAH MELAYU HINGGA 1942 meningkat lagi. Sebanyak $57 ribu dipinjamkan daripada Negeri- Negeri Selat dan $100 ribu daripada Perak dan Selangor. Cadangan pembentukan Persekutuan dimulakan oleh CP. Lucas (Pegawai Tetap cli Pejabat Tanah Jajahan) pada bulan Mac Cadangan ini berasaskan perbincangannya clengan Frank Swettenham. Maxwell juga membangkitkan soal Persekutuan dalam kuliahnya di Institut Diraja Kolonial. Frank Swettenham sendiri menimbulkan semula isu ini pacla bulan September Gabenor C.B.H. Mitchell telah mengadakan lawatan ke negerinegeri Melayu naungan pada akhir tahun Setelah mengadakan perbincangan dengan pihak pentadbiran di negeri-negeri tersebut beliau berpendapat sistem yang sedia ada tidak memuaskan. Beliau mengarahkan Frank Swettenham menghadap raja-raja bagi mendapatkan persetujuan untuk membentuk Persekutuan. Sultan-sultan diberi jaminan yang kerajaan negeri tidak akan hiking hak autonomi. Swettenham memulakan lawatannya ke Kuala Kangsar berjumpa Sultan Idris yang dianggap berpengaruh dan penyokong kuat dasar British. Kemudian beliau melawat Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang. Swettenham hanya menghadapi sedikit masalah di Negeri Sembilan dan Pahang tetapi akhirnya persetujuan dicapai. Rancangan Persekutuan dikeluarkan pada 23 Ogos 1895 tapi dilaksanakan pada 1 Julai Perlembagaan Persekutuan tidak mengubah perlembagaan negeri, kuasa sultan clan residen. Perjanjian Persekutuan mengandungi 5 artikel yang dapat diringkaskan seperti berikut: (a) (b) (c) (cl) Sultan-sultan bersetuju menerima naungan kerajaan British. Kesemua negeri bersetuju membentuk Persekutuan Negeri- Negeri Melayu Bersekutu yang akan ditadbirkan di bawah penasihat British. Had kuasa sultan hanya di negeri masing-masing. Sultan-sultan bersetuju menerima seorang pegawai British yang dikenali sebagai Residen Jeneral. Pegawai ini menjadi agen clan wakil kerajaan British di bawah Gabenor Negeri-Negeri Selat. Sultan-sultan perlu menerima nasihat Residen Jeneral dalam 153

166 SEJARAH MALAYSIA ( ) semua urusan pentadbiran kecuali hal-ehwal agama dan adat Melayu, (e) Kerjasama ekonomi di antara negeri akan diwujudkan. Negeri yang kaya akan membantu negeri miskin, Residen Jeneral yang pertama ialah Frank Swettenham (Januari 1896-Disember 1901). Pusat pentadbiran Negeri-Negeri Melayu Bersekutu ditempatkan di Kuala Lumpur. Latar belakang Swettenham sangat membantunya menjalankan tugas. Swettenham mengenali rapat personaliti penting seperti sultan dan pegawai tinggi Inggeris. Beliau juga bernasib baik kerana ideanya disokong kuat oleh CP. Lucas. Pegawai atasan di Tanah Melayu iaitu Gabenor C.B.H. Mitchell kurang pengetahuan tentang hal-ehwal tempatan dan tidak tahu berbahasa Melayu. Oleh itu hal-ehwal Negeri-Negeri Melayu Bersekutu diserahkan kepada Swettenham. Dalam soal pentadbiran negeri masih ditadbir oleh residenresiden. Ketua-ketua jabatan di negeri-negeri bertanggungjawab kepada residen. Bagi jabatan-jabatan penting ketuanya terdiri daripada pegawai kerajaan pusat yang bertanggungjawab kepada Residen Jeneral. Dengan ini kecenderungan pemusatan pentadbiran clan birokrasi semakin jelas. Sistem persekutuan pada peringkat awal dapat dilihat seperti Gambar Rajah 9.1 (lihat di sebelah). Residen Jeneral yang menjadi wakil Gabenor Negeri-Negeri Selat di Tanah Melayu akan melawat negeri-negeri dari semasa ke semasa. Dengan ini residen tidak dapat bertindak bebas. Kuasa Persekutuan juga diperluaskan dengan pembentukan jabatan-jabatan clan jawatan-jawatan seperti Pesuruhjaya Kehakiman, Penolong Pesuruhjaya Kehakiman, Jabatan Kerja Raya, Jabatan Hutan, Pengarah Pertanian, Pesuruhjaya Kewangan dan ahli Geologis Kerajaan. Selepas Frank Swettenham dilantik menjadi Gabenor Negeri- Negeri Selat dan Pesuruhjaya Negeri Melayu Bersekutu pacla tahun 1901, jawatan Residen Jeneral dipegang oleh Treacher (Disember ). Residen Jeneral ketiga dan terakhir ialah Taylor (1 Januari 1905-September 1916). Selepas itu jawatan Residen Jeneral digantikan dengan Ketua Setiausaha Kerajaan. 154

167 PERKEMBANGAN PENTADBIRAN TANAH MELAYU HINGGA 1942 Gambar Rajah 9.1: Sistem Persekutuan (proses pemusatan) 155

168 SEJARAH MALAYSIA ( ) MAJLIS MESYUARAT PERSEKUTUAN Dengan penubuhan persekutuan, kuasa berpindah daripada residen dan sultan kepada Residen Jeneral. Kuasa Majlis Mesyuarat Negeri juga merosot. Walaupun Residen Jeneral di bawah Pesuruhjaya Tinggi merangkap Gabenor Negeri-Negeri Selat tetapi dalam amalannya Residen Jeneral menjalankan urusan sendiri. Residen Jeneral juga tidak ditegur kerana tidak ada Majlis Mesyuarat yang dapat mempersoalkan tindakan-tindakannya. Selain itu perlu juga ada satu badan yang mengawasi kewangan dan undang-undang di peringkat pusat. Memandangkan hakikat ini Gabenor John Anderson menubuhkan Majlis Mesyuarat Persekutuan. 18 Majlis Mesyuarat Persekutuan ditubuhkan dengan rasminya pada 11 Disember 1909, di Kuala Kangsar, Majlis Mesyuarat ini merupakan badan perundangan kolonial. Oleh itu tidaklah menghairankan jika majlis ini dikawal oleh pegawai-pegawai kolonial pimpinan Pesuruhjaya Tinggi. Pesuruhjaya Tinggi menjadi Presiden Majlis Mesyuarat dan mempunyai kuasa untuk melantik dan memecat ahli-ahli. Beliau juga boleh menamakan ketua-ketua jabatan persekutuan untuk menganggotai majlis dan bergantung kepada ketulusan Whitehall, Majlis perlu menambah seorang ahli tidak rasmi bagi setiap pelantikan rasmi baru. Kedudukan ahli-ahli Majlis Mesyuarat Persekutuan boleh dilihat seperti Jadual 9.1 berikut: Tahun Ahli Rasmi Ahli Tak Rasmi Jadual 9.1: 156

169 PERKEMBANGAN PENTADBIRAN TANAH MELAYU HINGGA 1942 Wakil-wakil Melayu sebelum tahun 1927 terdiri daripada 4 orang sultan dan Raja Chilian ibn Sultan Abdullah (dilantik pada 1924). Antara tahun , didapati ahli-ahli Melayu tidak me-mainkan peranan aktif kerana tidak wajar sultan berbahas dan masalah bahasa. Bagaimanapun selepas tahun 1927 Raja Chulan memainkan peranan aktif. Seorang lagi ahli Melayu iaitu Dato' Abdullah Undang Rembau kemudiannya turut dilantik. Ahli yang mewakili kaum India hanya dilantik pada tahun 1928 iaitu S.N. Veerasamy. Adalah jelas wakil-wakil kaum lebih banyak bercakap tentang kepentingan kaum masing-masing. Ahli-ahli yang dianggap lantang seperti Eric Macfadyen, J.H.M. Robson dan E.D. Shearn. PEGAWAI TADBIR MELAYU DI NEGERI MELAYU BERSEKUTU Skim pegawai Melayu dimulakan oleh British pada tahun 1910 clengan memperkenalkan "The Higher Subordinate Class Scheme". Pegawai-pegawai Melayu dianggap sebagai agen pentadbiran British clan rakan kongsi bawahan atau pembantu kepada pegawai British. Skim ini kemudiannya dikenali sebagai M.A.S (Malay Administrative Service). 19 Bagi mendapatkan rekrut-rekrut pegawai, pihak British menubuhkan Maktab Melayu Kuala Kangsar pada tahun Pelajarpelajar yang diambil terdiri daripada kerabat diraja dan anak bangsawan. Di sekolah ini mereka dibentuk supaya menjadi gentleman serba boleh mengikut piawaian British. Pacla tahun 1920, lepasan sekolah lain dibenarkan menyertai M.A.S tetapi mesti memasuki Maktab Melayu Kuala Kangsar selama setahun. Sehingga tahun 1930, pegawai-pegawai Melayu hanya lulusan sekolah menengah. British tidak mahu pegawai Melayu berpelajaran tinggi kerana jika keadaan ini wujud jawatan-jawatan lebih tinggi terpaksa diberikan, Jawatan untuk pegawai M.A.S biasanya di daerah-daerah di mana ramai penduduk Melayu. Mereka tidak diberi peluang bekerja di ibu negeri atau peringkat Persekutuan. Jawatan peringkat perse- 157

170 SEJARAH MALAYSIA ( ) kutuan hanya diberikan pada tahun 1927 dengan pelantikan Raja Musa. 20 Sehingga tahun 1929 hanya ada sembilan orang Melayu sebagai pegawai M.C.S dan pada tahun 1940 jumlahnya 20 orang. Alasan yang diberikan oleh pihak atasan British mengatakan pegawai Melayu kurang berminat. Tetapi mengikut W.G. Maxwell Peta 9,1: Pentadbiran Tanah Melayu sebelum