Манкеш А.Е. ЭКОЛОГИЯ НЕГІЗДЕРІ. Əдістемелік нұсқау

Transkripsi

1 Манкеш А.Е. ЭКОЛОГИЯ НЕГІЗДЕРІ Əдістемелік нұсқау Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы бойынша мектепалды дайындық тобы мен сыныбы педагогтеріне арналған Қазақстан Республикасының Білім жəне ғылым министрлігі ұсынған Алматыкітап баспасы 2017

2 ƏОЖ КБЖ М 19 М 19 МанкешА.Е. Экология негіздері. Əдістемелік нұсқау.мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы бойынша мектепалды дайындық тобы мен сыныбы педагогтеріне арналған. А.Е.Манкеш. Алматы: Алматыкітап баспасы, б. ISBN ƏОЖ КБЖ ISBN МанкешА.Е., мəтіні, 2017 «Алматыкітап баспасы» ЖШС, 2017

3 Алғы сөз «Экология негіздері» оқу-əдістемелік кешені төмендегі нормативтік құжаттарға сəйкес дайындалды: 1. Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты (Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2016 ж. 15 мамырдағы 292 қаулысымен бекіген). Аталған стандарт Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі жəне мектепалды даярлық білім берудің жаңа методологиялық негізін анықтайды; 2. 1 жастан 6(7) жастағы балаларға арналған Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы (Қазақстан Республикасының білім жəне ғылым министрлігінің 2016 ж. 22 маусымдағы 391 бұйрығымен бекіген); 3. Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы (Қазақстан Республикасының білім жəне ғылым министрлігінің 2016 ж. 12 тамыздағы 499 бұйрығымен бекіген). Жаңартылған бағдарлама мектепке дейінгі білім берудің контекстегі 5 білімдік саласына жаңа мазмұн ұсынып отыр. ОƏК дайындаудың негізгі мақсаты аталған нормативтік құжаттарда көрсетілген мектепалды даярлық пен бастауыш мектеп арасындағы оқытудың бірізділігін сақтау. 6 7 жастағы балалардың мектептегі оқуға қажетті коммуникативтік білім-білік дағдыларының қалыптасуына ықпал ететін білім беру үдерісімен, мектепалды даярлық сыныбы/тобы мен бастауыш білім берудің сабақтастығын, үздіксіздігін қамтамасыз ету мақсаты көзделеді. Əдістемелік нұсқауда «Экология негіздері» ұзақмерзімді (күнтізбеліктақырыптық жоспар) жəне қысқамерзімді ұйымдастырылған оқу қызметтерінде (бұдан əрі ҰОҚ) жоспарлары жан-жақты қарастырылып берілген. Əдістемелік нұсқау мен əліппедəптерден тұратын бұл оқу-əдістемелік кешен білім беру талаптарына cəйкес, мектепалды даярлық (6-7 жас) сыныбы/тобыбалаларының жас жəне психо-физиологиялық ерекшеліктері ескеріліп жасалды. Қазіргі мектепке дейінгі сатыда жан-жақты дамыған жеке тұлғаны оқытып-тəрбиелеу үшін жоғары білімдік нəтижелерге қол жеткізетін, оқу-тəрбие үдерісінің тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін белсенді оқыту мен оқудың педагогикалық тəжірибедегі заманауи стратегиялар мен техникаларды пайдалану қарастырылған. Əдістемелік нұсқауда «Экология негіздері» пəні бойынша балалардың алған білімдерін күнделікті өмірде (отбасында, балабақшада, қоршаған ортада, табиғат əлемінде) кездесетін табиғат құбылыстары мен үдерістерін бақылау, экологиялық түсініктерді жетілдіру, сипаттау, болжау біліктілігін дамытуға бағытталып, тəрбиешінің жаңа білімді балаға қандай əдіс-тəсілдермен түсіндіруге болатындығы жан-жақты талданып берілген. Автор əдістемелік нұсқауда келесі мақсаттарға қол жеткізуді көздейді: 1. Балаларға табиғат, қоршаған орта туралы қарапайым мағлұмат беріп, оның əдемілігін көріп, сезіне білуге үйрету арқылы рухани жан дүниесін дамыту. 2. Мектепалды даярлық тобы балаларының табиғат туралы білімдерін тереңдетіп, табиғаттағы жағымды-жағымсыз істерді ажыратып, пайдалы іс-əрекет түрлерін атқара білу негізіндегі экологиялық мəдениетін дамыту. 3. Зияткерлік, шығармашылық белсенділіктерін сын тұрғысынан ойлау қабілеті негізінде қарапайым тəжірибелер жасатып, экологиялық ғылыми ақпаратты, мəселен: «Қызыл кітап», «Қазақстанның қорықтары», «Наурыз экологиялық мереке» екендігін түсіндіру. 3

4 4. Балалардың өзіне жəне басқаларға сын көзбен қарай білудегі экологиялық жауапкершілігі, табиғи ортадағы өзінің іс-əрекетінің жақын кезеңдегі жəне болашақтағы нəтижелерін болжай білуін дамыту. 5. Күнделікті өмірде тіршілік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, заманауи технологияларды тиімді пайдалану, денсаулық пен қоршаған ортаны қорғау үшін экология ғылымдары бойынша алған білімдерін қолдану. 6. Пəн бойынша алған білімдерін күнделікті өмірде қолдана білуге үйрету. 7. Бірлесіп жұмыс істеу, бір-бірімен ұжымдық қарым-қатынас жасау жəне өздеріндегі ақпараттармен бөлісе білу дағдыларын қалыптастыру. Экология негіздері бойынша ҰОҚ-ның мазмұны оқу мақсаттарын көздейтін бөлімшелерден тұрады. Əрбір бөлімше ішінде реттілікпен құрылған оқу мақсаттары педагогке жұмысын жоспарлауға, балалардың жетістіктерін бағалауға жəне оларға оқудың келесі кезеңдері туралы ақпарат беруге мүмкіндік береді. Бөлім Бөлімше 1. Тірі табиғат 1.1 Өсімдіктерге қамқорлық жасау 1.2 Жануарларға қамқорлық жасау 1.3 Адамның өміріне қажетті жағдайлар 2. Өлі табиғат 2.1 Су, жер, ауаға қамқорлық 1-бөлім. Тірі табиғат Бөлімше 1.1 Өсімдіктерге қамқорлық жасау 1.2. Жануарларға қамқорлық жасау 1.3 Адамның өміріне қажетті жағдайлар Оқу мақсаттары Табиғат бұрышындағы өсімдіктерге күтім жасау "Қызыл кітапқа" енгізілген өсімдіктерді атау Табиғатта өзін ұстай білудің ережесін білу Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау Қазақстанның қорықтарын атау "Қызыл кітапқа" енгізілген жануарларды атау Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу Əдістемелік нұсқаудың мазмұнында басты ғылыми түсініктер ерекшеленіп, ұсынылған ҰОҚ-лардың мазмұнындағы бақылаушылық дағдыларын қалыптастыратын əдістерді қалай қолдану керектігі де көрсетілген. Мұндай тəсіл балаларға алғашқы бақылау негізіндегі іздену дағдылары мен өз бетінше іздену жұмыстарын орындау үшін белгілі бір облыстың аясындағы базистік білім алып, бақылау, тəжірибе жасау тəсілдерін меңгеруге көмектеседі. Кіші жастағы балаларға бақылау негізіндегі ізденіп оқытудың тəжірибелік міндеттерін шешуге көмектеседі жəне ғажайып ғылым əлеміне жол ашады. Əдістемелік нұсқаудың негізі қоршаған орта мен табиғаттағы адамның белсенді іс-əрекеті. Ғылыми түсініктер мен ұғымдарды меңгеру бақылау, іс-тəжірибе жүзінде, тəжірибелік жұмыс, саяхат барысында жүзеге асырылады жəне танымдық тəсілдер мен өмірлік дағдылар игертіледі. «Экология негіздері» бойынша ҰОҚ-ларда ғылыми түсініктер мен ұғымдар сын тұрғысынан ойлау арқылы оқыту тəсілімен жүзеге асады жəне бұл кейінгі тақырыптарға қайта оралуына жеңіл болады. Педагогтің сыни тұрғысынан ойлау, креативті, оқыту мен оқуда ақпараттық технологияларды пайдалануы балаларға бақылаушының рөлінде болуға көмектеседі. Педагог балаларды шығармалыққа баулу үшін өмірлік мақсаттарды, яғни 4

5 «қажетті білімді тек кітаптан ғана емес, сонымен қатар қоршаған ортадағы заттардан, өмірлік жағдаяттардан алу» тəсілін пайдаланады. ҰОҚ-ны құру барысында оқу материалдарын дұрыс бөлу осы пəн бойынша пəндік мазмұнын жетік меңгеріп, тəжірибелік дағдыларды игеруге, сабақтастық, пəнаралық байланыстардың дамуына, оқу-тəрбие үдерісінде жетістіктерге жетуге көмектеседі. Қазіргі кезеңде ғылыми білімді қажет ететін жағдаяттар өте көп, сондықтан балаларға балабақшадан бастап ғылымды таныту аса қажет. Түрлі тəжірибелік жəне зерттеу ісəрекеттері балалардың қарапайым бақылаушылық дағдылары мен іскерліктерін дамытады. Мысалы: əліппе-дəптердегі бақылау, сұрақтар құрастыру, тəжірибелік жұмыстар жүргізу, өзінің пікірін ортаға салу, өз ойын дəлелдей білу жəне т.б. Бұл дағдылары мен іскерліктерін күнделікті өмірде қолдана алады. Балалар болашақта ғылыми білімді адамзаттың тұрмысы мен тіршілігі үшін пайдаланудың маңызды екенін түсінеді. Балалар ҰОҚ барысында, бақылау кезінде өсімдіктерді күтуге қажетті құралдармен жұмыс істей білу дағдыларды, ғылыми білімді ерекше əдіс-тəсілдермен игереді де, құрбықұрдастарымен ұжымдық қарым-қатынасқа түсуді үйренеді. Оқу материалдарын бекіту шығармашылық, тəжірибелік тапсырмаларды орындау арқылы жүзеге асырылады. Мысалы: тапсырмаларды орындайды, сурет салады, тəжірибе жасайды өтілген тақырып бойынша алған əсерлерін бір-бірімен бөліседі. Əдістемелік нұсқауда пəндік нəтижелерді пайдалану барысында мектепалды даярлық сынып (тобы) балалары: бақылау мен бақылаушының рөлін білуі: қоршаған ортаның нысандарын, құбылыстары мен үдерістерінің қажеттілігін түсіндіре алуы; «бақылау» деген ұғымды түсініп, қоршаған ортадағы құбылыстарға бақылау жүргізе білуі; қарапайым тəжірибелік жұмыстарды жүргізе білуі; өлі жəне тірі табиғат туралы түсінігі; жер, су, ауаның тазалығы жөніндегі түсінігінің болуы; бөлме жəне басқа мəдени өсімдіктерді күте алуы; жабайы жануарлар жəне үй жануарларының айырмашылықтарын білуі; оларға қамқорлық көрсету дағдыларын меңгеруі; орманшының, қорықшының қызметін білуі; орманды, тоғайды өрттен қорғаудың қажет екендігін; табиғатта адамгершілік мінез-құлық нормаларын сақтай білуі; табиғатты қорғауға байланысты айтылатын тыйым сөздердің мағынасын білуі; табиғаттағы пайдалы іс-əрекет түрлерін орындай білуі; адамның денсаулығының жақсы болуы қоршаған ортаның тазалығына байланысты екендігін білуі тиіс. Білімге деген сұраныс жағдаяттарын құру (оқытуға, зерттеуге дəлел): таңғалу, қызығушылық, өзекті мəселе. Өзекті жағдаяттарды қолданудағы басты мақсат балалар мен тəрбиешілер мəселені бірлесіп шешу, жағдаяттарды шешуде балалардың үйлесімді ісəрекеттері мен педагогтің жалпы басшылығымен бағыттап, сондай-ақ осындай іс-əрекет үдерістерінде біліммен қаруландыру жəне жалпы қағидалармен өзекті міндеттерді шешу. Бала оқу жылының басында түрлі деңгейдегі жағдаяттарды: 5

6 1. Педагогтің көмегімен мəселені (міндетті) тұжырымдайды. 2. Ересектердің көмегімен мəселенің шешімін табады. 3. Тəрбиешінің көмегімен шешеді. 4. Тəрбиешінің көмегімен осы шешімнің дұрыстығын бағалайды. ҰОҚ-да оқытудың коммуникативтік, жүйелі əрекеттерімен байланысты сын тұрғысынан ойлау технологиялары қолданылады. ҰОҚ барысында танымдық-ізденістік əрекеттер арқылы білімнің жаңа формасын меңгерген жағдайда ғана балалар алған білімдеріне, сыни тұрғыдан қарап, шығармашылықпен ойлап, дербес шешімдер шығара алады. Əдістемелік нұсқауда кездесетін шартты белгілер төмендегідей оқылады: ҰОҚ ұйымдастырылған оқу қызметі МК мұғалімнің көрсетуі ОТ оқушының тəжірибесі Ұ ұжымдық Т топтық Ж жұптық Ө өзіндік жұмыс Аталған оқу-əдістеме кешені балалармен «Экология негіздері» ҰОҚ бойынша жұмыс істеуді ұйымдастыруға көмектеседі деп үміттенеміз. Еңбек жемісті болсын! 6

7 «Экология негіздері» ұйымдастырылған оқу қызметі (ҰОҚ) бойынша ұзақмерзімді жоспарлау (Барлығы 16 сағат) Бөлімше 1-бөлім. Тірі табиғат 1.1Өсімдіктерге қамқорлық жасау Оқу мақсаттары Табиғат бұрышындағы өсімдіктерге күтім жасау Қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктерді атау Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесі 1.2Жануарларға қамқорлық жасау Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау Қазақстанның қорықтарын атау Қызыл кітапқа енгізілген жануарлар 1.3 Адамның өміріне қажетті жағдайлар 2-бөлім Өлі табиғат 2.2 Су, жер, ауаға қамқорлық Тірі табиғат 1.1Өсімдіктерге қамқорлық жасау Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен ластану мəселесімен таныстыру Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетін анықтау Табиғат бұрышындағы өсімдіктерге күтім 1. Бөлме өсімдіктерін күту жасау Қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктерді атау 2. Қызыл кітаптағы өсімдіктер əлемі Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесі 7 3. Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесі

8 1.2Жануарларға қамқорлық жасау Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау 4. Табиғат бұрышындағы жануарларға қамқорлық Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау 5. Балықты қалай күтуге болады? Өлі табиғат Су,жер, ауаға қамқорлық Қазақстанның қорықтарын атау 6. Қазақстанның қорықтары Қазақстанның қорықтарын атау 7. Орман-тоғайды қорғайық Қызыл кітапқа енгізілген жануарлар 8. Қызыл кітаптағы жануарлар дүниесі Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін 9. Су өмірдің нəрі судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін 10. Тіршіліктегі ауаның рөлі судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін 11. Тіршілік үшін жылудың судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу қажеті Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен 12. Наурыз экологиялық ластану мəселесімен таныстыру мереке Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен 13.Қоршаған ортаның ластану мəселесімен таныстыру тазалығы Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен 14. Аула тазалығын сақтау ластану мəселесімен таныстыру Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның 15.Орманшының еңбегі табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетін анықтау Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның 16. Біз табиғатты қорғаймыз табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетін анықтау 8

9 Ортамерзімді жоспарлау Пəн бағдарламасына сілтеме Тірі табиғат Оқумақсаттары Ұсынылатын оқыту іс-қызметі Педагогке арналғанескертпелер 1.1Өсімдіктерге қамқорлық жасау Табиғат бұрышындағы өсімдіктерге күтім жасау (Ұ) ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. «Психологиялық дайындық». «Өсімдіктер» туралы мəтін оқу (Ұ)Педагог балалардың білімдерін белсендіреді. Балалар үлестірмелі материалдан бөлме өсімдіктерін аттарын атай алуы тиіс. (Ұ)Бөлме ішіндегі өсімдіктерді көрсету, оларға сипаттама беру. Аттарын, ерекшеліктерін күтімі туралы əңгімелеп беру. (Ө) Балаларға бөлме гүлінің суретін салуды ұсыныңыз. «Бөлме өсімдігінің тіршілігі үшін не қажет?» деген тақырыпта балалардың ой-пікірін білу Бөлме өсімдіктерін күту Балалар сурет бойынша ҰОҚ тақырыбын болжамдап айтады. Бөлме өсімдіктері адамдар өз қолдарымен əртүрлі мақсатта өсіретін өсімдіктер. Өсімдіктің не үшін бөлме өсімдігі деп аталатынын, олардың айырмашылықтарын түсіндіру. Бөлме өсімдіктерінің күту жолдарын, əр өсімдіктің ерекшелігін айта білу. Баланың бойына байқағыштық қасиеттерді қалыптастыруға көмектесу. Балалармен бірлесіп гүлдерді қалай күту керектігі туралы қорытынды жасалады. Өсімдіктерді қалай суғару, аптасына қанша рет суғару Оқытуресурстары Музыкалық əуен Бөлме өсімдіктері бейнеленген суреттер. Бөлме өсімдіктері.

10 (Ұ)Бөлме өсімдіктерінің құрылысын, қызметін түсіндіру. Бөлме өсімдігінің адамға тигізер пайдасын сипаттау. Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізіледі. Бөлме өсімдігін күтуді сурет бойынша рет-ретімен орналастыру. Жылу, су, жарық, топырақтың бөлме өсімдігіне не үшін қажет екенін түсіндіру. Суреттерді бояу. (Ө) Рефлексия кезеңінде бала ҰОҚ барысында нені үйренгендерін, ҰОҚ басында қойылған мақсатқа жеткен, жетпегендерін өзі саралауы тиіс Қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктерді атау (Ұ) ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. Қызыл кітап туралы түсініктерін кеңейту. (Ұ)Педагог балалардың білімдерін керектігі, шаңнан қалай тазарту керектігі,ылғал сүйетін жəне күнді сүйетін өсімдіктердің орналасуы туралы түсіндіріледі. Өсімдік дегеніміз құрлықтың барлық жерінде өсетін, суда да кездесетін түрлері бар,тыныс алатын, қоректенетін жанды табиғат бөлігі. Қорытынды жасату: бөлме өсімдіктері бізге пайда əкеледі. Олар əдемі болу үшін, оларды күтіп-баптау қажет. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: жапырақтарды əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын сары. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын жасыл. 2. Қызыл кітаптағы өсімдіктер əлемі Сурет бойынша əңгіме құрау ұсынылады. Қызыл кітап туралы түсінік беріледі, өсімдіктерді не үшін енгізгені туралы айтылады. Жер Əліппе-дəптер. Əліппе-дəптер. Өсімдіктердің 10

11 белсендіреді. Мақсатты тұжырымдау. Балалар үлестірмелі материалдардан өсімдіктердің жойылып бара жатқан кейбір өсімдіктердің суреттері көрсетіліп, таныстырылады. (Ұ)Сұрақтар қойылады: Қызыл кітап не үшін қажет? Қызыл кітапқа қандай өсімдіктерді кіргізеді? Не үшін Қызыл кітап деп аталған? (Ұ)Өсімдік тіршілігі үшін зиян тигізетін жағдайларды атау, белгілеу. Адам əрекеттерінің өсімдікке тигізетін пайдалы жəне зиян жақтарын атап көрсету. (Ұ)Қызыл кітаптың аталу себебін түсіндіру. Дəптерде жазылған түсініктемені оқып түсіндіру. (Ұ, Ө) Əліппе-дəптердегі тапсырмалар ретімен орындатылады Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің бетінен жойылып бара жатқан өсімдіктер жəне оларды қорғау керектігі туралы əңгімелеп береді. Баланың бойына мейірімділік, жанашырлық, қамқорлық, аяушылық қасиеттерді қалыптастыруға көмектесу. Өсімдіктерді танып-білуге деген құштарлықтарын ояту, талпындыру. Қызыл кітапқа сирек кездесетін, ерекше қорғауды қажет ететін өсімдіктер мен жануарлар түрлері тіркеледі. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: жапырақты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын сары. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын жасыл. суреттері. Əліппе-дəптер. Əліппе-дəптер. 11

12 ережесі (Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. ҰОҚ-ға кіріспе ретінде мəтін не өлең жолдарын оқу. (Ұ)Балалар сурет бойынша ҰОҚ тақырыбын болжамдап айтады. ҰОҚ соңында қандай мақсатқа жететіндіктерін анықтайды. (Ұ) Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесі туралы суреттер көрсету арқылы əңгімелеу. Бақылау. Педагог балаларға табиғаттағы ережелерді өзін-өзі ұстай білу ережесін сақтамасақ не болатындығы туралы БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды. (Қоқыстарды табиғат аясына лақтыра салу, ағаштарды кесу сияқты суреті бар карточка тақтаға ілінеді). Ағаштың суреті бар карточка тақтаға бекітіледі). Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесін орындамасақ не болар еді? (болжамыңыз). Ал егер табиғаттағы өзін-өзі ұстай білу ережесін сақтай білсек не болады? Табиғаттағы өзін-өзі ұстау ережелері: 1.Қоқысты кез келген жерге тастама, арнайы қоқыс жəшігіне сал! Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесі Мəтін не өлең жолдарын оқу. Балаларға, адамзат үшін табиғаттың маңыздылығын түсіндіру. Адамның табиғатқа қамқорлықпен қарау керектігін түсіндіру. Балаларға түсінікті жəне қарапайым суреттерді қолдану. Үлгі сұрақтар: Адам табиғатта қандай ережелерді сақтау керек? Табиғатты қорғау жолдары қандай? Табиғаттың адам өміріндегі маңызы қандай? Табиғатқа қамқорлық дегенді қалай түсінесіңдер? Қорытынды жасай отырып: балалар мына түсініктерді ұғынуы қажет: Табиғаттың адам өміріндегі маңызы зор. Адамның табиғатсыз өмір сүруі мүмкін емес. Сондықтан табиғатты аялай білу керек. Əліппе-дəптер.

13 2.Ағаштарды кеспе, бұтағын сындырма! 3.Жануарларға зиян келтірме, қамқорлық жаса! 4.Құстарды өлтірме, ұя жасап қамқорлық көрсет! 5.Өсімдіктерді (шөптер, гүлдер) жұлма! 6.Суды ластама, керісінше қоқыстардан тазарт! 6.Табиғат аясында жерге түкірме! 7.Табиғатқа қиянат жасама! Табиғатқа шынайы қамқорлық жасай біл! Өзіндік жұмыс:«сен қандай ереже ұсынар ең? Тəжірибелік жұмыс іс-əрекеті «Жарамсыз заттан жарамды зат жасау». Қоқыстарды табиғат аясына лақтырмай керісінше жарамды затқа айналдыру. Сүт, шырын қорапшаларынан арнайы қобдиша əзірлеу. (Ұ, Ж)Əліппе-дəптердегі тапсырмаларды орындату. (Ө)Рефлексивтік бағалау. Табиғатқа қамқорлық табиғатты зиянды заттардан қорғап, оны сақтап қалу. Пайдалы іс-əрекет нəтижесінде жақсы көрсеткіштер болатын ісəрекет. Зиян келтіретін амалдар өзінен кейін жамандық қана қалдыратын амалдар. Ережерлерді суреттер көрсету арқылы түсінді. Балалар жеке немесе топ болып жұмыс істейді.өзіндік ережелерін ұсыну. Балаларға қорытынды жасауға көмектесу. Балаларға жарамсыз заттардан жарамды зат жасауға үйрету. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: жапырақтарды əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын сары. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын жасыл. Қорапшалар, қайшы, желім. Əліппе-дəптер. 13

14 1.2 Жануарларға қамқорлық жасау Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау (Ұ)ҰОҚ-ға қолайлы жағдай орнатыңыз. (Ұ)Жануарлар туралы жұмбақтар шешкізу. (Ұ)Жұмбақтардың жауап-суреттерін көрсету. Бұл жануарлардың қандай ұқсастықтары мен айырмашылықтары бар? Жануарларға қалай күтім жасаймыз? (Ұ, ОТ)Сұрақтарды қоя отырып, балалардың табиғат бұрышындағы жануарлар туралы қандай білімдері бар екенін тексеру. Жануарлар күтімінде қандай ерекшеліктер бар? Жануарлардың қайсысы қандай тамақ түрімен тамақтанатынын білесіңдер ме? Олардың тіршілік ету ортасы қандай? 4. Табиғат бұрышындағы жануарларға қамқорлық Осы ҰОҚ-ның тақырыбын балалардың өздеріне тапқызу қажет. Балалардың білімдеріне сүйеніңіз. Балалар бір-біріне сұрақтар қояды, қиналған сəтте бірбіріне көмектеседі. Табиғат бұрышындағы жануарлар күтімі туралы əңгімелеп береді. Неліктен жануарларға əртүрлі қорек, əртүрлі орта қажет екендігі түсіндіріледі. Тəжірибе жасау: 1-тəжірибе: «Жануарлар күтіміне қажетті жағдайлар». Бір жануарға бақылау жүргізу. Оның ауасыз,сусыз, қорексіз тіршілік ете алмайтынын дəлелдеу. Жануарлар жүруге жəне сезінуге бейім тіршілік иесі. Жануарлардың тіршілік ортасы тіршілік етуіне қолайлы жағдайлар бар мекен. Жануарларға қажетті үш Табиғат бұрышы. 14

15 2-тəжірибе: «Əртүрлі жағдайдағы жануарлар тіршілігін бақылау». Мысалы, балық пен тотықұс тіршілігін бақылату. (Т, ОТ)«Жануарлар əлемі» ойыны.көп карточкалардың ішінен бір жануардың суреті бар карточканы алып, сызба бойынша өсімдіктің бөліктерін олардың қызметін сипаттайды. (Ұ, Ж)Табиғат бұрышындағы жануарлар тіршілігі үшін қажетті жағдайларды атап беріңдер? Жануарлардың бір-бірінен ерекшелігі неде? Олар қандай жағдайларда өмір сүре алмайды? (Ұ, Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. Тапырмаларды ретімен орындату. (Ұ)Сергіту сəті. (Ұ)Жануарлардың адам өміріне пайдасын суреттер арқылы көрсету əңгімелеп беру. Сипаттамалары белгіленген өсімдіктердің аттарын атай білу іскерліктері. Рефрексивтік бағалау тіршілік ету ортасы бар: су, құрлық, топырақ. Табиғат бұрышындағы бір жануарды таңдап, мұқият қарап, өзгерістерін бақылату. Маусымдық өзгерістер жануарлардың тіршілігіне қалай əсер ететінін айтады. Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізіледі. Дəптермен жұмыстан кейін балалардан өздерінің ҰОҚдағы іс-əрекеттерін бағалауды сұраңыз. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: аквариумды əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын көк. Табиғат бұрышы. Карточкалар. Əліппе-дəптер. Əліппе-дəптер. 15

16 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын жасыл Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау (Ұ)ҰОҚ-ға қолайлы жағдай орнатыңыз. (Ұ) Балықтар туралы жұмбақтар шешкізу. (Ұ)Жұмбақтардың жауап-суреттерін көрсету. Бұл балықтардың қандай ұқсастықтары мен айырмашылықтары бар? Балықтарға қалай күтім жасаймыз? (Ұ, ОТ) Балалардың табиғат бұрышындағы жануарлар туралы қандай білімдері бар екенін тексеру. Балықтар күтімінде қандай ерекшеліктер бар? Балықтар немен тамақтанатынын білесіңдер ме? Олардың тіршілік ету ортасы қандай? Тəжірибе жасау: 1-тəжірибе: «Балықтар күтіміне қажетті жағдайлар». Аквариумдегі балықтарға бақылау жүргізу. Олардың 5. Балықты қалай күтуге болады? Осы ҰОҚ-ның тақырыбын балалардың өздеріне тапқызу қажет. Балалардың білімдеріне сүйеніңіз. Балалар бір-біріне сұрақтар қояды, қиналған сəтте бірбіріне көмектеседі. Табиғат бұрышындағы жануарлар күтімі туралы əңгімелеп береді. Неліктен жануарларға əртүрлі қорек, əртүрлі орта қажет екендігі түсіндіріледі. Жануарлардың суреттері. «Жануарлар əлемі» бейнетаспасы. Əртүрлі жануарлар суреттері 16

17 қалай қоректенгенін, түр-түсін, көлемін бақылату. 2-тəжірибе: «Əртүрлі жағдайдағы жануарлар тіршілігін бақылау». Мысалы, балық пен тотықұс тіршілігін бақылату. (Ұ, Ж) Балықтар тіршілігі үшін қажетті жағдайларды атап беріңдер? Жануарлардың бір-бірінен ерекшелігі неде? Олар қандай жағдайларда өмір суре алмайды? Əліппе-дəптермен жұмыс. (Ұ)Сергіту сəті. Адамдардың балықтар тіршілігіне, өсуіне қандай əсері бар екенін болжамдап айту. (Ұ) Балықтардың пайдасын суреттер арқылы көрсету əңгімелеп беру. Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізіледі. Балықтар судағы тіршілікке бейімделген жануарлар. Балықтар тұзды немесе тұщы суларда тіршілік ете алады. Балықты кез келген жерден аулауға болмайды жəне кез келген адам балықты аулай алмайды оған əдейі рұқсат қағазын алу керек. Тек қана бекіре емес балық түрлері өте көп. Мысалы: шортан, жайын, көксерке, алабұға, дельфин, кит. Аквариум балықтары кішкентай болады. Табиғат бұрышындағы балықты таңдап, мұқият қарап, өзгерістерін бақылату. Дəптермен жұмыстан кейін балалардан өздерінің ҰОҚдағы іс-əрекеттерін бағалауды сұраңыз. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: аквариумды əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын көк. Тақырып бойынша сурет. Əртүрлі балық түрлерінің суреттері. Балықтар туралы бейнетаспа. Əліппе-дəптер. 17

18 Қазақстанның қорықтарын атау (Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. Қорық дегеннің не екенін түсіндіру. Қазақстан қорықтарын атау. (Ұ)Педагог балалардың білімдерін белсендіреді. Мақсатты тұжырымдау. Балалар үлестірмелі материалдарды қолданып, «қорық», «қорықшы» деген ұғымдарға көңіл бөледі. (Ұ)Сұрақтар қойылады: Қорықтар туралы естігендерің бар ма? Неге оны біз оқып, білуіміз керек? Қорықтарды білудің маңыздылығы неде? т.б. (Ұ)«Қорық» деген сөздің мағынасын түсіндіру. 1. Қорықтың қажеттілігі неде деп ойлайсыңдар? 2. Қазақстанда қандай қорықтар бар? 3. Сенің өлкеңде қандай қорық бар? Осы сұрақтарға жауап іздеу деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын жасыл. 6. Қазақстанның қорықтары Рефлексия кезеңінде берілген мақсатқа оралып отыру. Балаларға қорықтар туралы түсінік беру, оның маңыздылығын ұғындыру. Балаларға қорықтардың маңыздылығын түсіндіру. Баланың бойында байқағыштық қасиеттерді қалыптастыруға көмектесу. Қорықтар ұғымын тез əрі түсініктірек байқай білу іскерлігі; Сұрақ қоя білу іскерлігі; Үйренген ақпараттың қорытындысын жеткізе білу іскерлігі; Байқағанын шығармашылықпен жеткізе білу шеберлігі. Үлгі сұрақтар: Қорық дегеніміз не? Ол бізге не үшін қажет? Жануарлар мен өсімдіктерді танып-білуге деген құштарлықтарын ояту, Əліппе-дəптер. Қазақстанның қорықтары бейнеленген суреттер.

19 (Ұ)Қорықтардың атауларын атау. Қорықта ерекше қорғалатын жануарлар мен өсімдік түрлерімен таныстыру. талпындыру жəне «Қорық» ұғымымен таныстыру Қорық азайып бара жатқан өсімдіктер мен жануарлар ерекше қорғалатын аймақ. Əліппе-дəптер. (Ұ)Балаларға жануарлардың дыбысы бар жазбаны қосып, қандай жануар екенін табуға тапсырма беру. Тапсырма барысында мынадай сұрақтар қою: Аталған жануарлар туралы не білесіңдер? Қандай жерлерді мекендейді? Ерекше қорғалатын аймақтарда мекендейтін жануарларды атау. Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізіледі. (Ө)Рефлексивтік бағала Қазақстанда Ақсу-Жабағылы мемлекеттiк табиғи қорығы, Алматы, Наурызым, Барсакелмес, Қорғалжың, Марқакөл, Үстірт мемлекеттiк табиғи қорықтары бар. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: барысты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын көк. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын сұр. Музыкалық əуен Қазақстанның қорықтарын атау (Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. ҰОҚ-ға кіріспе ретінде өлең жолдарын оқу. 7. Орман-тоғайды қорғайық 19

20 (Ұ)Балалар сурет бойынша ҰОҚ тақырыбын болжамдап айтады. ҰОҚ соңында қандай мақсатқа жететіндіктерін анықтайды. (Т, ОТ)«Табиғатты аялайық» ойыны Əр бала жанды табиғат түрлерін плакатқа жапсырып, табиғат көрінісін бейнелей отырып, тыйым сөздер айтады. (Ө)Балаларға орман-тоғайларда өсетін өсімдіктер мен ағаштардың суретін салуды ұсыныңыз. Орман өсімдіктері,ормандар бізге не үшін қажет? деген тақырыпта балалардың ой-пікірін білу: «Орман тіршілік үшін аса қажет, ауаны тазартып тұрады. Орманды ұрлап кесетін адамдардан, зиянды жəндіктерден, өрттен қорғау керек. Адамдар орман ішін ағаштардың шірігінен, қураған ағаштардан тазартады. Ағашы кесілген жерлерге жас көшеттер отырғызылады». Тірек сөздермен жұмыс. Балалардан орман-тоғайларды қорғаудың маңызы жайлы ойланып Рефлексия кезеңінде берілген мақсатқа оралып отыру. Табиғат туралы өлең жолдарын оқу. Балаларды табиғатты аялап, табиғаттағы пайдалы іс-əрекет арқылы оны қорғауға үйрету. Барлық балалардың ойынға белсене қатысуын қадағалау. Үлгі сұрақтар: 1.Орманда қандай өсімдіктер,ағаштар өседі? 2.Орманның қамқоршы құстарын атаңдар? 3.Орманнан қандай заттар алынады? 4.Орман мен тоғайдың айырмашылығы қандай? Орман адамдардың денсаулығы үшін қажет екендігін ұғындыру. ҰОҚ барысында өз ойларын нақты жеткізуге баулу. Орман-тоғай суреттері. 20

21 жауап берулерін өтіну. Ормантоғайдың пайдасы жəне маңызы жайында əңгіме жүргізу. (Ұ)Сергіту сəті. Əліппе-дəптерімен жұмыс. Қорытындылау Қызыл кітапқа енгізілген жануарлар (Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу.қызыл кітап не үшін қажет екендігін түсіндіру. (Ұ)Педагог балалардың білімдерін белсендіреді. Мақсатты тұжырымдау. (Ұ)Сұрақтар қойылады: Ерекше «Табиғат дыбыстары» əуендерін тыңдату. Тапсырмаларды орындату. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім діңін қоңыр түспен бояу. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын жапырақтарын жасыл түспен бояу. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу. 8. Қызыл кітаптағы жануарлар дүниесі Сурет бойынша əңгіме құрастыру ұсынылады.адамға жануарлардың пайдасы туралы түсінік беріледі. Балалар сурет бойынша ҰОҚтақырыбын болжамдап айтады. ҰОҚ-ның соңында қандай мақсатқа жеткендерін байқауға болады. Аудиотаспа. Əліппе-дəптер Жануарлар суреттері немесе 21

22 қорғауды қажет ететін жануарлар туралы не білесіңдер? Жануарлардың саны неліктен азайды деп ойлайсыңдар? Адам тіршілігі дануарларға қаншалықты əсер етеді? Жануарлар санының азаюына адамдар себепші болды ма, қалай ойлайсыңдар? (Ұ, Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. (Ұ)Балаларға жануарлардың дыбысын тыңдатып, сұрақтар қою. Қорытындылау. Баланың бойына байқағыштық қасиеттерді қалыптастыруға көмектесу. Жануарлардың адам өміріне маңызы туралы танып-білуге деген құштарлықтарын тəжірибе арқылы ояту, талпындыру. Қызыл кітапқа енген жануарларды қалай қорғайтыны туралы балаларға түсінік беру. Жануарлардың адам үшін маңыздылығын балаға ұғындыру Жоспар бойынша жұмыс жүргізу. Əліппе-дəптердегі тапсырмаларды орындау. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: барысты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын көк. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын сұр. слайдтар. Жануарлардың əртүрлі дыбыстарын үнтаспадан тыңдату Əліппе-дəптер. 22

23 Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу (Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. Судың адам өміріндегі маңызы туралы түсінік беру. 9. Су өмірдің нəрі Сурет бойынша əңгіме құрастыру ұсынылады.адамға судың пайдасы туралы түсінік беріледі. Балалар сурет бойынша ҰОҚ тақырыбын болжамдап айтады. ҰОҚ соңында қандай мақсатқа жеткендерін байқауға болады. Əліппе-дəптері 2. Өлі табиғат 2.1 Су, жер, ауаға қамқорлық (Ұ)Педагог балалардың білімдерін белсендіреді.мақсатты тұжырымдау. Балалар үлестірмелі материалдардан «су» деген сөздерді табады. (Ұ) Сұрақтар қойылады: Су дегеніміз не? Судың қандай қасиеті бар? Адам үшін судың пайдасы қандай? Судың түсі қандай? Адамдар сусыз өмір сүре ала ма? Суды қайдан аламыз? Судың пайдасы қандай? Тəжірибе жасау. Тəжірибе: Судың түсі қандай? Су мен сүтті салыстырту. (Ұ) Балаларға судың дыбысын тыңдатып, сұрақтар қою: Судан қандай дыбыс шығады? Су суық Баланың бойына байқағыштық қасиеттерді қалыптастыруға көмектесу. Судың ерекшелігін байқай білу іскерлігі. Сұрақ қоя білу іскерлігі. Бақылауының қорытындысын жеткізе білу іскерлігі. Байқағанын шығармашылықпен жеткізе білу шеберлігі. Табиғаттағы судың маңызы туралы танып-білуге деген құштарлықтарын тəжірибе арқылы ояту, талпындыру. Судың түссіз болатыны туралы жүйелі түсінік беру. Əліппе-дəптер Судың күйлері бейнеленген 23

24 температурада неге айналады? (Ұ) «Су» деген түсініктерін бекіту. (Ұ) Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізіледі. (Ө) Рефлексивтік бағалау. Судың үш күйін жүйелі түрде түсіндіру, тəжірибе жасату арқылы балалардың зерттеушілік қабілеттерін дамыту. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: 1-деңгей ештеңе түсінбедім тек кранды қоңыр түспен бояу. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын кранды қоңыр, ыдысды сары түспен бояу. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын кранды қоңыр, ыдысты сары, суреттің фонын көк түспен бояу. суреттер. Əліппе-дəптер Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу (Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. «Психологиялық дайындық». 10. Тіршіліктегі ауаның рөлі Балалар сурет бойынша ҰОҚ тақырыбын болжамдап айтады. Ауасыз тіршілік ету мүмкін еместігі, ауаны ластамау қаншалықты маңызды екенін Табиғат жайлы бейнебаян, сурет. 24

25 (Ұ)Педагог балалардың білімдерін белсендіреді. Балалар үлестірмелі материалдан ауаның тіршілік үшін маңыздылығын түсіндіре алулары тиіс. (Ұ)Ауа не себепті ластануда? Ауаны таза ұстау үшін не істеу керек? Суреттерге қарап өз ойларын айтады. (Ө)Балаларға əртүрлізауыт, фабрикалардың суретін көрсету.олардың қаншалықты ауаны ластап жатқанын түсіндіру, «Ауаны тағы не ластауы мүмкін?» деген сұрақтарға жауап іздейді. (Ұ) Ауаны ластайтын жағдайларды атай алу. Ол қаншалықты зиян екенін түсіндіру. Ауаны таза ұстау үшін адамдар не істей алады өз ойтұжырымдарымен бөлісу. Тəжірбие жасау. 1.Ыдыстағы суға допты (шарды) салады. Оның не себепті батпайтынын түсіндіреді. 2.Ауасыз өмір сүре аламыз ба? Ол үшін тыныс мүшелерін бекітіп, тыныс алмау керектігі ұсынылады. Нəтижесінде адам ауасыз өмір сүре алмайтыны туралы тұжырым жасалады. балаларға түсіндіру. Ауа адамның, жануар мен өсімдіктер əлемінің тіршілік ортасы. Ауаның ластануы əртүрлі газдардың, қатты жəне сұйық заттардың немесе қалдықтардың ауаға қосылуы. Олар жер бетіндегі жанжануарлар мен өсімдіктер дүниесіне жəне адам өміріне зиянын тигізеді. Ауаның əртүрлі заттармен ластануы тыныс мүшелерінің ауруына əкеліп соқтырады. Қорытынды жасату: Тіршілік үшін ауа өте қажет, сондықтан ауаны ластамау қажет. Дəптермен жұмысты орындап болған соң, өз жұмыстарын Əртүрлі зауыт, фабрикалар суреті. Тəжірибеге қажетті заттар: ыдыс, су, доп, шар. Əліппе дəптер. 25

26 Əліппе-дəптердегі тапсырмалар орындатылады. (Ө) Рефлексия кезеңінде бала ҰОҚ барысында нені үйренді, ҰОҚ басында қойылған мақсатқа жеткен, жетпегендерін өзі саралауы тиіс. бағалауды ұсыныңыз. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: желдеткішті əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын сары. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын көк Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу (Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. «Психологиялық дайындық». (Ұ)Педагог балалардың білімдерін белсендіреді. Балалар үлестірмелі материалдан жылудың тіршілік үшін маңыздылығын түсіндіре алулары тиіс. (Ұ) Жылуды қайдан аламыз? Күннен жылу тарала ма? Суреттерге қарап өз ойларын айтады. 11. Тіршілік үшін жылудың қажеті Балалар сурет бойынша ҰОҚ тақырыбын болжамдап айтады. Жылусыз адамдар өмір сүре алмайтындығы, күннен алатын жылу мен жарықтың қаншалықты маңызды екенін түсіндіру. Ағаш, көмір т.б. заттар қайдан алынады, қаншалықты жылу беретінін айтып түсіндіру. Күн табиғаттың бір бөлігі. Ендеше, адам жылуды күннен алады. Күн табиғатқа жылу, Күн, ағаш, көмір т.б. суреттер, слайдтар. 26

27 (Ө)Балаларға төмендегі үлгідегідей сұрақтар қойылады: Адамдар жылусыз өмір сүре алуы мүмкін бе? Күн жоқ болған жағдайда оның орнын алмастыра алатын қандай жылу көзін білесіңдер? Күнді алмастыруға бола ма? деген сұрақтарға жауап іздейді. (Ұ)Ағаш, көмірді қайдан алатынын айта алу. Кеніштегі адамдардың еңбегіне тоқталу. «Отын біздің үйімізге қалай жетеді?» тақырыбында өз ойын айта білу. Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізіледі. (Ө) Рефлексия кезеңінде бала ҰОҚ барысында нені үйренді, ҰОҚ басында қойылған мақсатқа жеткен, жетпегендерін өзі саралауы тиіс жарық сыйлайды. Күзде, жазда, көктемде жылу жерге күннен мол тарайды. Күннен келетін жылу барлық тіршілік иелеріне, соның ішінде адамдарға, өсімдіктерге, жануарларға да қажет. Мысалы: ағаштар күннен алған жылудың артық мөлшерін денесінде сақтайды. Отынды жаққанда одан жылу бөлінеді, оған адам тамақ пісіруге, үйді жылытуға болады. «Адам жылуды табиғаттан алады» деген пікірдің бір дəлелі осы.қыс кезінде адам өзі тұрған үйді от жағып жылытады. Адамдар жылы киімдер киеді. Жылы киімге керекті материалды мақтадан, аң мен малдың жүнінен, терісінен дайындайды. Адам үйді салғанда оған кірпіш, саз, құм, тас, ағаш, шыны т.б құрылыс материалдарын пайдаланады. Дəптермен жұмысты орындап болған соң, өз жұмыстарын бағалауды ұсыныңыз Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды 27

28 Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетін анықтау (Ұ) Педагог балалардың қызығушылығын оятып, білімдерін белсендіреді. (Ұ) ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. Мультфильм көрсету. (Ұ) «Наурыз жыл басы» бейнетаспадан үзінді көруді ұсыну. (Ұ, Ж) Наурыз мерекесі туралы сұрақтар қою арқылы жəне оны суреттермен көрсету арқылы еске түсіру. Наурыз мерекесі қай кезде тойланады? Наурыз мерекесінің басқа мерекелерден айырмашылығы неде? Тіршіліктің жаңаруы, жандануы ұғымдарын қалай түсінесіңдер? ұсыну: жылыту құралын əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын сары. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын көгілдір. 12. Наурыз экологиялық мереке Рефлексия кезеңінде берілген мақсатқа оралып отыру. Балалар өлең жолдарын мұқият тыңдап,ұоқ-ның тақырыбын болжамдап айтады. Бейнетаспа бойынша əңгіме жүргізу Наурыз, табиғаттың қайта тірілу, түлеу, жандану уақыты болғандықтан бұл табиғат мерекесі екендігін ұғындыру. Табиғатқа көңіл бөлу мерекесі екенін түсіндіру. Наурыздың экологиялық мереке екені жөнінде түсінік беру. Тыйым сөздердің үлгісі: «Əли мен Айя. Ағаш отырғызу» мультфильмінен үзінді. 28

29 (Ұ)Педагог табиғат туралы тыйым сөздер жазылған карточкалар арқылы мағыналарын түсіндіріп, Наурыз мерекесімен байланысын түсіндіріп өтеді. Көкті жұлма, суға түкірме, жалғыз ағашты кеспе, құстың ұясын, құмырсқаның илеуін бұзба т,б Өзекті мəселе бойынша ойланып, əркім өз ойын нақты жеткізуге тырысады. Өзекті мəселе. Наурыз мерекесіне дайындық кезінде ғана емес, жылдың барлық мезгілінде балабақша (сынып) ішін, ауланың тазалығына көңіл бөлінуін қадағалау. Тірек сөздермен жұмыс. (Ұ) Наурыз мерекесінің маңызын түсіндіру наурыз мерекесінің табиғатты қорғаумен байланысын ауланы тазарту шараларының маңызын əңгіме барысында түсінеді. (Ұ)Педагог Ə.Табылдының «Наурыз мерекесі» өлеңін оқып береді. «Ауланы көріктендірейік» тақырыбындағы ұжымдық тəжірибелік жұмысы. Педагогпен бірге серуенге шыққан кезде,табиғатты көркейту шараларын Тірек сөздермен жұмыс Балалар педагогпен «Наурыз мерекесінің» маңыздылығын ұғынып бір-бірімен пікір алмасады. Өлеңді мұқият тыңдауын қадағалау Еңбек іс-əрекеті барысында аулада педагогпен бірге ағаш отырғызу, гүл егу жұмыстарын орындайды. Педагог осындай ісəрекеттердің табиғатқа берер пайдасын атап көрсетеді. 29

30 орындайды. (Ұ) Сергіту сəті. «Наурыз тойы» əнін орындату Əліппе-дəптермен жұмыс. (Ө) Рефлексивтік бағалау. Топта əліппе-дəптерде берілген тапсырмаларды орындайды. Ағаш немесе киіз үй жəне оның құрылысы жөнінде түсінік беру. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: 1-деңгей ештеңе түсінбедім тек жапырақтарды жасылмен бояу. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын бəйшешекті бояуды жартылай аяқтау. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын суретті толық аяқтап бояу. Əліппе дəптер Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен ластану мəселесімен таныстыру (Ұ)Экология туралы мультфильм көрсету 13. Қоршаған ортаның тазалығы Рефлексия кезеңінде берілген мақсатқа оралып отыру. Балаларға қоршаған ортаның ластануы адамдардың жəне зауыт, фабрикалардың əсерінен болатынын түсіндіру. Қоқыс лақтырылған табиғат бейнеленген сурет жəне таза табиғат бейнесі. 30

31 Балалардан ауа мен суды ластамаудың не үшін қажет екендігі туралы ойланып жауап берулерін өтіну. Ата-аналарымен саяхат кезіндегі сұлу табиғаттың көрінісін басқа адамдар да пайдалану үшін, пайдалы жұмыс түрлерімен айналысудың қаншалықты қажет екендігін түсіндіру. Əр баламен жеке-жеке əңгімелесу. Табиғатқа қамқорлық жасап, қоршаған ортаның тазалығын сақтау бұл адамның бойындағы ең жақсы қасиет. Адам ерте кезден-ақ табиғатты аялап, кейінгі ұрпаққа ағаш отырғызып, қоршаған ортаның тазалығын сақтауға үйретіп отырған. Педагогмультфильм негізінде балаларға қоршаған ортаның тазалығының маңыздылығын түсіндіреді. Үлгі сұрақтар: 1. Қоршаған ортаның тазалығы не үшін қажет? 2. Қоршаған ортаның тазалығын сақтамасақ табиғат қандай жағдайға ұшырайды деп ойлайсыңдар? 3. Қоршаған ортаның тазалығының адам үшін маңызы неде? 4. Қоршаған ортаның тазалығын қалай сақтауға болады? 5. Сен қоршаған ортаның тазалығын сақтауға қандай үлес қосар едің? Қорытынды жасай отырып: балалар мына түсініктерді Мультфильм көрсету. 31

32 Балаларға табиғат аясын қалай таза ұстап, қоршаған ортаның тазалығын сақтау керектігін табиғат бұрышы арқылы тазартып тұруды тəжірибе жүзінде жүргізу. Əңгімелесу. «Сен қоршаған ортаның тазалығын сақтау үшін не істер едің?» Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізу. (Ө)Рефлексивтік бағалау. Ағашты тиісті түстермен бояйды. ұғынуы қажет: Қоршаған орта тазалығы табиғаттың жойылып кетуіне жол бермеу. Қоршаған ортаның тазалығын сақтамау ағаштарды кесіп, қоқыстар тастау, өрт нəтижесінде болады. Таза ауа өсімдіктердің оттегі бөлу арқылы тазарады. Балалар жеке немесе топ болып жұмыс істейді. Балаларға қорытынды жасауға көмектесу. Əртүрлі тапсырмалар. Бақылау əрекеті барысында əр бір топқа өздерін табиғаттың орнында болған жағдайда адамдар үшін қандай пайда əкелетіндігін айтуға тапсырма беру. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім діңін қоңыр түспен бояу. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын жапырақтарын жасыл түспен Əліппе-дəптер. 32

33 бояу. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу. Төмендегі тірек сөздер пайдаланылады: Қызықты болды Шамам жетпейді Мен түсіндім 14. Аула тазалығын сақтау Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетін анықтау (Ұ)ҰОҚ-ға қолайлы жағдай орнатыңыз. (Ұ)Балалар сурет бойынша ҰОҚ тақырыбын болжамдап айтады. ҰОҚ соңында қандай мақсатқа жететіндіктерін анықтайды. (Ұ)Педагог ауладағы өсімдіктерге су құйып, түбін қопсытып, құстарға жем беріп, оларды күтіп-баптаудың маңызын суреттер арқылы түсіндіреді. Рефлексия кезеңінде берілген мақсатқа оралып отыру. Балалар педагогпен бірге ауладағы гүлдерге,ағаштарға қамқорлық жасайды. Балабақша ауласында өсіп тұрған өсімдіктердің аттарын ажыратып айту арқылы табиғатты сүюге баулу. Өлең мазмұнын түсіндіреді. Тақырып бойынша суреттер. 33

34 (Ұ) Балаларға табиғат аясын қалай таза ұстап, ауасын ластамауды, орман, тоғайды қорғап, балабақша ауласын тазартып тұруды тəжірибе жүзінде жүргізу. Əліппе-дəптерімен жұмыс. Тапсырмаларды орындайды. (Ө) Рефлексия кезеңінде бала ҰОҚ барысында нені үйренді, ҰОҚ басында қойылған мақсатқа жеткен, жетпегендерін өзі саралауы тиіс. Балаларға түсінікті жəне қарапайым суреттерді қолдану. Үлгі сұрақтар: Табиғатқа зиян келтіретін қандай іс-əрекеттер бар? Табиғатты қалай қорғауға болады? Балабақша ауласын қалай таза ұстаймыз? Суды, жерді, ауаны ластамау үшін не істеу қажет? Сен өзің тұратын жердің ауласын тазалауға көмектесесін бе? Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім діңін қоңыр түспен бояу. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын жапырақтарын жасыл түспен бояу. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу. Көрнекі құралдар: əртүрлі аула өсімдіктері мен аула құстары бейнеленген суреттер, ойыншықтарт.б. Əліппе-дəптер. Суреттер. 34

35 Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетін анықтау Орманшының еңбегі жайлы түсіндіру. Табиғаттағың көрінісін басқа адамдар да пайдалану үшін, пайдалы жұмыс түрлерімен айналысудың қаншалықты қажет екендігін түсіндіру. Орманшыға қажетті құралдармен таныстыру. Балаларға табиғат аясын қалай таза ұстап, қоршаған ортаның тазалығын сақтау керектігін табиғат бұрышы арқылы тазартып тұруды тəжірибе жүзінде жүргізу. Əңгімелесу. «Орманшы қандай адам болу қажет?» Əліппе-дəптермен жұмыс. 15. Орманшының еңбегі Сұрақ жауап арқылы орманшының еңбегі жайлы əңгіме, пікірталас жүргізіледі. Үлгі сұрақтар: Орманшы қандай адам болу қажет? Орманшыға қажетті еңбек құралдарын атаңдар. Олар оған не үшін қажет? Сурет салдыру. Пікірталас өткізу. Тапсырмаларды ретімен орындайды. Əліппе-дəптер. Суреттер, слайдтар. (Ө) Рефлексивтік бағалау. Ағашты бояйды. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен Суреттер. 35

36 бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім діңін қоңыр түспен бояу. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын жапырақтарын жасыл түспен бояу. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетінанықтау (Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін қолайлы жағдай туғызу. «Табиғат» бейнеленген суреттер көрсету. (Ұ) Балалар сурет бойынша ҰОҚ тақырыбын болжамдап айтады. ҰОҚ соңында қандай мақсатқа жететіндіктерін анықтайды. (Ұ)ҰОҚ барысында балалармен тиімді жұмыс жүргізу үшін ұжымдық ынтымақтастық қарым-қатынас орнату. 16. Біз табиғатты қорғаймыз Рефлексия кезеңінде берілген мақсатқа оралып отыру. Табиғатты танып-білуге деген құштарлықтарын ояту, оны қорғауға деген сезімін ояту Балаларға табиғат адамзаттың өмір сүріп, еңбек етіп отырған ортасы екенін айтып өту, табиғатқа қамқорлық жасауға аялап қорғай білуге тəрбиелеу. Табиғаттың əрбір бөлшегі, адамзат баласы үшін асқан байлық, қазына екенін адам өмірінің қорғаушысы Əліппе-дəптер. Суреттер. 36

37 (Ұ)Балалар үлестірмелі материалдардан «табиғат» жəне «табиғатты қорғау», «табиғаттың пайдасы»деген сөздердің мəнін бөліп айтады. Педагог балалармен бірге табиғаттың бізге берер пайдасын,табиғатты қорғаудың маңыздылығын ұғындыру мақсатында əңгіме жүргізеді. Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізу. (Ө)Рефлексивтік бағалау. денсаулықтың кепілі екенін балаларға ұғындыру. Қорытынды: Күнделікті ішіп жеген тамағымыз, үстіміздегі киіміміз, оқитын кітабымыз, жазатын қағазымыз, көлігіміз, ауырғанда пайдаланатын дəріміз, тыныс алар ауамыз, ішер суымыз, яғни осылардың бəрі жомарт табиғаттың бізге тартқан сыйы. Сондықтан да біз оны аялап, қорғап жүруіміз керек. Əліппе-дəптердегі тапсырмадарды орындайды. Өз білімдерін суретті бояу арқылы бағалайды. Əліппе-дəптер. 37

38 Қысқамерзімді жоспарлау ТАҚЫРЫБЫ: Бөлме өсімдіктерін күту Мектеп/МҰ: Педагогтің аты-жөні: Сынып/топ: Қатысқандар саны: Болмағандар: ҰОҚ-ның оқытылу мақсаты Болжамды нəтиже Табиғат бұрышындағы өсімдіктерге күтім жасау Барлық балалар істей алады: «Бөлме өсімдіктер» деген ұғымды түсіндіре алады Көпшілік балалар істей алады: Өсімдікке пайдалы іс-əрекеттерді атауды. Өсімдікке зиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды атауды. Кейбір балалар істей алады: Бөлме өсіміктерінің не үшін керек екенін айтып бере алады; Тілдік мақсат Дағдыларды дамыту. «4 бұрыштың стратегиясы (сыни тұрғыдан ойлауды дамыту)» технологиялық тəсілі шегінде болжамдар ұсыну. Болжамдар ұсыну үшін тіректер пайдалану. Табиғатқа пайдалы іс-əрекеттер мензиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды салыстыру. Табиғатқа пайдалы іс-əрекеттер мензиян келтіруі ықтимал жағдаяттардың маңыздылығы туралы əңгіме. Көптілділік: өсімдік растения plants 38

39 Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: Бөлме өсімдіктері, пайдалы іс-əрекет, зиянды іс-əрекет; ағаш отырғызу, гүлге су құю. Ұйымдастырылған оқу қызметінде диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Өткен ұйымдастырылған оқу қызметінде алған білім Жоспар Талқылауға арналған сұрақтар. Бөлме өсімдіктеріне қандай күтім жасайсын? Табиғат туралы қарапайым түсініктер; табиғатты сақтап қалу, табиғаттың зиянды амалдар жасамауға жəне пайдалы іс-əрекеттерге біршама тəуелділігі. Жоспарланған уақыт Жоспарланған іс-əрекет Ресуртар I. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0 2мин. II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты болжам. 3-5 мин (Ұ) Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде) «Табиғат адам баласын дүниеге келтіріп, бойындағы бар махаббат мейірімін шұғылалы шуағын жүрегімізде ұялатқан ана». М.Жұмабаев Өсімдіктер тірі организмдер дүниесіндегі негізгі екі топтың бірі. Құрлықтың барлық жерінде өседі. Өсімдіктерді топтарға біріктіргенде олардың біріне-бірінің ұқсастықтары немесе айырмашылықтарын көрсететін белгілер пайдаланылады. Солар арқылы өсімдіктердің біріне бірінің туыстық жақындықтарының деңгейі анықталады.өсімдіктердің өмірі қоршаған ортамен, əсіресе топырақпен жəне климатпен тығыз байланыста болады. (Ұ)Педагог балаларға бүкіл топ ішінде жайылып қойылған суреттерді жинауды жəне онда бейнеленгендерді бір сөзбен атап берулерін сұрайды. (Өсімдіктер). Кейіннен ҰОҚ тақырыбы тұжырымдалады: «Бөлме өсімдіктерін күту».педагог балалардың бөлме өсімдіктерін күту жайында не білетінін анықтап, бүгінгі ҰОҚ-да не білгілері келетінін, 39 Бөлме өсімдіктері бейнеленген суреттер.

40 III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс 6 27 мин. неге үйренгілері келетінін сұрайды (Балалардың пікірлері тыңдалады). (Ұ)«Əли мен Айя. Ағаш отырғызу» мультфильмінен үзінді көруді ұсыну. Өсімдіктер тіршілік иесі жəне пайдасы өте зор. Бөлме өсімдіктері бөлмеге сəн береді.ауаны тазартып тұрады. Бөлмедегі өсімдіктерді күнделікті суарып, жапырақтарының шаңын сүртіп отыру қажет.топырақтарын күрекшемен қопсытып, қураған жапырақтарын тазалап отыру керек. Кейбір гүлдер гүл атпайды,тек жапырақ қалпында əдемі болып тұрады. (Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы. Бөлме өсімдіктерін күту керек пе, керек емес пе? Топтарда түсіндіріңдер: 1-топ керек, 2-топ керек емес (Не үшін? Неге?). Педагогтер балалардың назарын болжамдар ұсынуды үйренуіне аударады. Балалар бұл кезде осы тіректі пайдалануына болатындығын ескертеміз: ықтимал болжамдайық мүмкін солай дейік ал, егер (Ұ, Т)Өзекті мəселе. Бөлме өсімдіктерін күтуге су құюды жатқыза аламыз ба? БОЛЖАМДАР. Ойланшы, бұл іс-əрекет өсімдік тіршілігіне қалай көмектесті? (Ұ)Сергіту сəті. 40 «Əли мен Айя. Ағаш отырғызу» мультфильмінен үзінді. Əліппе-дəптер

41 Шаршағанда ырғалып, Гүлге ұқсап демалам. Қанатымды бір қағып, Гүлдей болып жайқалам. (Ұ, Т) Бақылау. Педагог балаларға бөлме өсімдіктерін күтпесек не болатындығы туралы БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды? Өсімдіктерді азайтып, не тіпті жойып жіберсек не болады болжамдаңыз. Ал егер өсімдіктерді көптеп отырғызып жүрсек не болады? (Таза ауа, желден). Сонымен өсімдіктерге су құю, дұрыс топыраққа отырғызу, өсімдікті күтуге жатқызуға бола ма? Өсімдіктерді қорғауға не керек? (Жарық, судың суреттері бейнеленген карточкалар тақтаға бекітіледі). Балалар педагогке гүлді отырғызуға көмектеседі. Əрбір ісəрекетін түсіндіреді. Үй өсімдігі ауырып тұрғанда не істеу керек? (Проблемалық жағдай туғызу, балалар жауаптарын тыңдау). Басқа бөлмелерде өзін нашар сезінетін өсімдіктерді жинап, жуыну бөлмесін «емхана» ретінде пайдаланыңыз. Көптеген түрлеріне ыстық пен ылғал ем ретінде əсер етеді. Көптеген өсімдіктер «емханадан» кейін 3 6 күнде қайта қалпына келеді. Жуыну бөлмесінде тұрған өсімдіктерге суды көп құюға болмайды, өйткені олар ылғалды ауадан алады жəне де бөлмені желдетіп тұру керек. Өсiмдiктердiң сабақтары созылып бір жаққа қарай қисайып өседі. Нелiктен? Өсiмдiктер анық жарықтың жетіспеушілігіне ұшыраған жағдай. Мұндай жағдайдан шығу үшін өсімдік жарық көзіне қарай қисайып өсе бастайды. Бұл феномен қыстыгүнi жиiрек байқалады, себебі табиғи жарық көзі азаяды. Сабақтары ұзарған, бозарыңқы жапырақтар кездесуі жарық көзінің кем екендігінің белгiсi. Бөлме өсімдігін күту өсімдіктің өсуіне жағдай Ағаш, су, күн сəулесі бейнеленген карточкалар. Əліппе-дəптер Əліппе-дəптер. 41

42 жасау. Пайдалы іс-əрекет нəтижесінде жақсы көрсеткіштер болатын іс-əрекет. Зиян келтіретін амалдар өзінен кейін жамандық қана қалдыратын амалдар. (Ө)Əліппе-дəптермен жұмыс. Əліппе-дəптердегі шартты белгілер таныстырылады. Педагог ауа райын бақылау жұмысын бастайтынын айтып, əр жаңа тақырыптың соңында берілген шартты белгілерді қалай белгілеу керектігін түсіндіреді. Сонымен қатар ашық күн, бұлтты күн немесе қар болса, қай белгіні белгілеу керектігін көрнекі түрде түсіндіруі тиіс. 1.Суретке қарап, бөлме өсімдіктерінің құрылысын атап,суретін сал. 2.Бөлме өсімдіктеріне қажетті құралдарды ата. 3. Сурет бойынша бөлме өсімдігін қалай күту керектігін əңгімелейді. Суреттерді бояйды. 4.Екінші жəне үшінші суреттердегі гүлдерден қандай өзгерісті байқадың? IV. ҰОҚқорытындысы. Рефлексия. 28*-30 мин. (Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі. Марапаттау. Рефлексивті бағалау. Педагог балаларға жапырақты түсті қарындашпен бояп шығуға ұсыныс жасайды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын сары. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын жасыл. Əліппе-дəптер. Қосымша ақпарат 42

43 Жіктелу балаларға көмектесуді қалай жоспарладыңыз? Қабілетті балаларға қандай тапсырмаларберуді ойластырдыңыз? Бағалау балалардың прогресс/білімін бақылауды қалай жоспарладыңыз? Пəнаралық байланыстар «Өзін-өзі тану» «АКТ» Құндылықтар Қабілетті балаларға «4 бұрыш» стратегиясы бойынша жұмыста топтарға лидерлік етуді тапсыру. Əртүрлі деңгейдегі тапсырмаларды жасау кезінде бақылау жəне назарға алу. Қойылған сұрақтарға жауаптың толықтығын бақылау. Тапсырманы орындау кезіндегі өз бетіндік деңгейі. Танымдық белсенділігінің деңгейі. «Табиғат» тақырыбымен əлемді тану. Құндылықтар жануарлар мен өсімдіктерге қамқорлықпен қарау. Бақылаулар Ұйымдастырылған оқу қызметінің мақсаттары қолжетімді болды ма? Балалар бүгін неге үйренді? Оқыту жағдайы (атмосфера) қандай болды? Балалар арасында жіктелу (дифференция) бойынша əрекеттер табысты болды ма? Уақытша кестені ұстандым ба? Жоспардан тыс қандай ауытқулар жасадым жəне неге? Рефлексия, өзін-өзі бағалау. Мына орынды бақылауларыңызды жазу үшін пайдаланыңыз. Өзіңіздің ҰОҚтуралы сол жақтағы бағанада жазылған сұрақтарға жауап беріңіз. 43

44 Қорытынды бағалау Ерекше табысты болған екі сəтті (ұйымдастырылған оқу іс-əрекетті) атаңыз Ұйымдастырылған оқу іс-əрекетін жақсы өткізуге ықпал ететін екі жағдайды (ұйымдастырылған оқу іс-əрекетің) атаңыз Топ жайында жəне оның жеке оқушылары жайында қандай жаңалық білдім жəне ол келесі ұйымдастырылған оқу іс-əрекетті өткізуіме əсерін тигізе ме? ТАҚЫРЫБЫ: Қызыл кітаптағы өсімдіктер əлемі Мектеп/ МҰ Педагогтің аты-жөні: Сынып/ тобы: Қатысушылардың саны Болмағандар ҰОҚ оқытылу мақсаты Болжамды нəтиже Қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктерді атау Барлық балалар; өсімдіктердің түрлерін атап бере алады; өсімдікке қажетті жағдайларды атап бере алады; ұйымдастырылған қызметін зерттеу тақырыбын анықтай алады; 44

45 өзінің өлкесіндегі өсімдіктерді атап бере алады. Тілдік мақсат Көпшілік балалар: 3-4 өсімдіктерді атай алады; тіршілік үшін өсімдіктерге не қажет екенін анықтай алады; өсімдік түрлерін салыстырады жəне оларды ажырата алады, олардың ұқсастықтары мен ерекшеліктерін таба алады. Кейбір балалар: өсімдік бөлігін олардың қызметін атай алады; зерттеу іс-əрекеті барысында талқылай алады. Дағдыларды дамыту. Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен байланысты?», «Егер..., не болады?»» деген сұрақтарды пайдалану. Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту. Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: зерттеу тақырыбы, сұрақтар, сирек кездесетін өсімдіктер, бағбан. ҰОҚ-да диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар: Неліктен өсімдіктер қызыл кітапқа енген? Өсімдіктердің азайып кетуіне не себеп болды? Адам өмірінде өсімдіктің пайдасы қандай? Өткен ҰОҚ-дан алған білім Жоспар Өсімдік тіршілігінің жағдайы туралы қарапайым білім; қарапайым зерттеу дағдылары. Жоспарланған уақыт Жоспарланған іс-əрекет Ресурстар 45

46 Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0 1мин. II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты болжам. 2 5 мин. (Ұ) Шаттық шеңбері. Қол алысып, кəне, біз, Достасайық бəріміз. Айтарым бар сендерге, Тез тұрыңдар шеңберге. Қандай жақсы бір тұру, Достарменен бір жүру! Қандай жақсы дос болу! (Ұ) Өсімдіктің пайдасы неде? Неліктен өсімдіктің кейбір түрі сиреп кеткен, оған не себеп? (Өсімдік дегеніміз құрлықтың барлық жерінде өсетін, суда да кездесетін түрлері бар, тыныс алатын, қоректенетін жанды табиғат бөлігі). Проблемалық сұрақтар: 1.Өсімдіктерсіз жер бетін елестету/олардың азайып бара жатқандығы жөнінде естеріне саламын/. 2.Не үшін жануарлар мен өсімдіктер азаюда? 3. Қызыл кітап деген не?не үшін керек? 4.Неге оның түсі қызыл,неге сары емес, неге жасыл емес? Педагог суреттерге назарларын аударады, балалардың өсімдіктер туралы не білетіні, олардың құрылысы,өсуіне қажетті жағдайларды атап бере алу іскерліктері. Қорытынды: Өсімдіктер біздің ғаламшарымыздың көкпеңбек киімі. Өсімдік əлемі бай жəне əртүрлі. Өсімдіктерді қорғау үшін қандай жұмыстар жүргізіледі? Сирек кездесетін өсімдіктерді сақтап қалу нұсқалары Адамдар қандай жағдайда өсімдіктерді өсу ортасынан айырады? Өсімдіктер адамға не сыйлайды? Сурет бойынша əңгімеле. Адам өсімдіктерді қалай күтеді? Педагог балаларға өздерінің болжамдарын дəлелдеп беруге ұсыныс жасайды. Талдап қорыту: өсімдіктерді дұрыс мақсатта пайдалану, бейберекет жұлмау. Қызыл кітап бұл қауіп-қатер дабылы. Түрдің бұл кітапқа енгізілуі, оған ерекше көңіл бөлу керек екендігін білдіреді, көбіне арнайы қорғау шаралары қажет, əйтпесе түрдің мүлдем жоғалып кетуі мүмкін. Қазақстан үкіметі 1978 жылдың қаңтарында Қызыл кітапты құру туралы қаулы шығарды.қызыл 46

47 III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс 6 27 мин. кітапқа енгізілген өсімдік ерекше қорғауға алынады. Оларды жинауға тыйым салынған (тек ерекше жағдайда арнайы рұқсатпен ғана). Қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктерді заңсыз жинаса немесе зақымдаса, əрбір данасына айыппұл төлейді. Ауа райы күнтізбесімен жұмыс. Педагогбалаларданалдыңғы ҰОҚ барысында ауа райын қалай белгілегендерін сұрайды. «Бүгін ауа райы қандай?» деген сұрақ қойылып, жауап тыңдалады. Шартты белгімен белгілету. (Ұ) Өзекті мəселелер. Педагог балалардың сұраққа жауап беруін сұрайды. Өсімдік тіршілік тірегі. Өсімдіктер ауада ауру тудыратын бактерияларды жоятын ерекше зат бөліп шығарады. Сонымен бірге жануарлар үшін қорек, баспана. Ал адам тағам, үй, жиһаз, ауырғанда ем ретінде пайдаланады.сондықтан да біз өсімдіктерді не істеуіміз керек? (Қорғау керек). Əр топтың алдына «Қорғау» деп жазылған плакат беріледі. Балалар қалай қорғау керек екендігін айтады. Қ.Мырза Əлидің Қызыл кітап өлеңімен таныстыру. Қызыл кітап, Бұл өзі қызық кітап. Тысы жұқа Астары қалыңырақ. (Ұ) Өсімдіктер туралы бейнетаспа көрсету. «Кім жүйрік?» ойыны. «Есіңде болсын!» /Өсімдікті қорғау ережелері/ Оқулықтағы кесте (кестені флипчартқа шығаруға болады) Өсімдіктердің суреттері. Қызыл кітап суреті. «Өсімдіктер əлемі» бейнетаспасы. (Ұ)Сергіту сəті. Гүл өсірсең терлеп, Мұның аты еңбек. Кесте тіксең зерлеп, Музыкалық сүйемелдеу 47

48 Мұның аты еңбек. (ОТ,Ө) Практикалық жұмыс:«өсімдіктің өсуіне, көбеюіне кері əсер ететін жағдайлар» Бір өсімдікті ыдысқа салып,бақылау жүргізу. Мысалы: қызғалдақ, бəйшешек т.б. Жұмыс барысы. Өсімдік өсетін арнайы жерлерді бақылауға алу керектігін, адамдардың ысырапсыз гүлді тамырымен алып пайдаланғанынан,оның саны азайып, жойылып бара жатқанын бақылау кезінде балаларға айтып түсіндіру. Қорытынды: өсімдіктер тіршілік ету үшін белгілі бір жағдайлардың болу керектігі, адамдардың əрекетінен жəне экологиялық өзгерістердің нəтижесінде жер бетінде өсімдіктің кейбір түрлері жойылып бара жатыр. Олардың əдемі болып өсуі үшін, қамқорлық жасауымыз керек екенін түсіндіру. (МК, ОТ, ЖЖ) Зерттеу іс-əрекеті. «Əртүрлі өсімдік тіршілігін бақылау». Өсімдіктің дəрілік, мəдени түрлеріне,бақылау жүргізу. Өсімдікке қажетті жағдайлар болмаса оның өсіп жетілмейтінін түсіндіру. Жұмыс барысы: Суғару. Жарыққа жақын жəне қараңғы жерге қойып қою. Жылы жəне суық жерге қою. Тұқымдарға толығымен су құю. Қорытынды: Өсімдіктің қалай өсіп, дамығанын салыстыру. Олардың тіршілігіне ең қажетті жағдайларды анықтау. Логикалық тапсырмалар Орманнан жиһаз жасау үшін бірінші күні 5 ағаш, екінші күні 10 ағаш кесіп алды. Кесіп алған ағаштардың орнына 2 ағаштан отырғызса, қанша ағаш болады? Бақшаға 50 көшет əкелінді. 5 ыдысқа тең бөлсе, 1 ыдысқа неше көшет отырғызылады? Тоқылдақ ағашты құрт-құмырсқадан тазартады. Өйткені ол зиянкестілермен қоректенеді. Бір күнде тоқылдақ 1 кг зиянкеспен қоректенсе, бір айда неше кг зиянкесті құртады? Дəптер, түрлі түсті қарындаштар. 48

49 IV. ҰОҚ корындысы. Рефлексия мин. Мозаика құрастыру. (Топтарға жаңа ҰОҚ бойынша сұрақтар дайындалынады. Егер дұрыс жауап берсе, мозаикадан Қызыл кітапқа енгізілген гүлдер шығады). (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1.Қызыл кітаптың «қызыл» деп аталу себебі туралы əңгіме жүргізіледі. 2. Өзіңнің өлкеңде өсетін өсімдіктерді ататып, біреуінің суретін салғызу. 3.Адамның өсімдікке тигізетін пайдалы жəне зиянды əрекеттерін бөліп көрсету. Пайдалыны көк, зиянды əрекеттерді қызылмен белгілету. 4.Ағаштардың жапырақтарын тауып сəйкестендіру. 5. Ересектердің көмегімен тыйым сөздерді аяқтайды. Оның себебін түсінеді. Мысалы: Ағаштың бұтағын сындырма. Ағаш жапырағын жұлма. Жалғыз ағашты кеспе. (Ұ)Педагогқорытынды жасайды. Сұрақтарға жауап беруді ұсынады. Балалар өсімдіктер тіршілігі үшін қажетті жағдайларды атап беріңдер?өсімдіктердің бір-бірінен ерекшелігі неде? Олар қандай жағдайларда өмір суре алмайды. Педагог балаларға жапырақты түсті қарындашпен бояп шығуға ұсыныс жасайды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын сары. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын жасыл. Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар. ТАҚЫРЫБЫ: Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесі Мектеп/ МҰ: Педагогтің аты-жөні: Сынып/ топ: Қатысқандар саны: Болмағандар: 49

50 ҰОҚ оқытылу мақсаты Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесі Болжамды нəтиже Барлық балалар істей алады: «Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесі» деген ұғымды түсіндіре алады Тілдік мақсат Көпшілік балалар істей алады: Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесін атауды; Табиғатқа зиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды атауды. Кейбір балалар істей алады: Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесінің айтып бере алады; Қоршаған ортаға зиян келтіретін жағдаяттармен жəне іс-əрекеттермен күрес жолдарын айтып береді. Дағдыларды дамыту. «4 бұрыштың стратегиясы (сыни тұрғыдан ойлауды дамыту)» технологиялық тəсілі шегінде болжамдар ұсыну. Болжамдар ұсыну үшін тіректер пайдалану. Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесін құру. Табиғатқа пайдалы іс-əрекеттер мен зиян келтіруі ықтимал жағдаяттардың маңыздылығы туралы əңгіме. Көптілділік: табиғатты қорғау защита природы to protect nature Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: Табиғат, табиғатты қорғау, табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесі, табиғатты сақтау, зиянды іс-əрекет; Қоқыс тастамау, пайдалы іс-əрекет, ағаш сындырмау. Ұйымдастырылған оқу қызметінде диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар. Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ержелерін білесің бе? Табиғатқа пайдалы жəне зиянды іс-əрекеттер? Сен табиғатқа қандай пайдалы іс-əрекет жасадың? 50

51 Өткен ұйымдастырылған оқу қызметінде алған білім Жоспар Табиғат туралы қарапайым түсініктер; табиғатты сақтап қалу, табиғаттың зиянды амалдар жасамауға жəне пайдалы іс-əрекеттерге біршама тəуелділігі. Жоспарланған уақыт Жоспарланған іс-əрекет Ресуртар III. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0 2 мин. II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты болжам. 3-5 мин (Ұ) Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде) Табиғат бізді қоршаған əлем. Табиғат адамзатқа барын беруге асыққан ана іспеттес. Адам табиғат арқылы барлық құндылықтарын өтейді. Сондықтан адамзат табиғатқа ерекше қамқорлықпен қарауы қажет. (Ұ)Педагог балаларға бүкіл топ ішінде жайылып қойылған суреттерді жинауды жəне онда бейнеленгендерді бір сөзбен атап берулерін сұрайды. (Табиғат). Кейіннен ҰОҚ тақырыбы тұжырымдалады: «Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережелері». (Педагог балалардың табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережелері жайында не білетінін анықтап, бүгінгі ҰОҚ-да не білгілері келетінін, неге үйренгілері келетінін сұрайды (Балалардың пікірлері тыңдалады). Болжамдар: Табиғатта өзін-өзі ұстай білу дегеніміз қоршаған ортаға зиян келтірмеу. Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережелерінің бірі- қоқыс тастамау. Қандай дереккөзден біз мұны біле аламыз? Кітаптардан. Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережелерге байланысты бейнеленген суреттер. III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс 6 27 мин. (Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы. Табиғатта өзін өзі ұстай білу ережелерін ұстану қажетпе? Топтарда түсіндіріңдер: 1-топ керек, 2-топ керек емес (Не үшін? Неге?). Педагог балалардың назарын болжамдар ұсынуды 51

52 үйренуіне аударады. Балалар бұл кезде осы тіректі пайдалануына болатындығын ескертеміз: ықтимал болжамдайық мүмкін солай дейік ал, егер (Ұ, Т) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1. Балалардың іс-əрекетін дұрыс деп ойлайсыңдарма? 2. Суреттен нені байқадың, мұндай жағдайда сен қандай іс-əрекет жасар едің? 3. Суретте қай іс-əрекетті дұрыс деп ойлайсыңдар? 4. Сен табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережелерін ұстанасың ба? Əліппе-дəптер (Ұ) Өзекті мəселе. Табиғаттағы пайдалы іс-əрекетке нені жатқызуға болады? Жарамсыз заттан жарамды зат жасауға бола ма? БОЛЖАМДАР. Ойланшы, бұл іс-əрекет табиғатқа қалай көмектесе алады? (Ұ)Сергіту сəті. (Ұ, Т) Бақылау. Педагог балаларға табиғаттағы ережелерді өзін-өзі ұстай білу ережесін сақтамасақ не болатындығы туралы БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды. (Қоқыстарды табиғат аясына лақтыра салу, ағаштарды кесу сияқты суреті бар карточка тақтаға ілінеді). Ағаштың суреті бар карточка тақтаға бекітіледі). Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесін орындамасақ не болар еді? (болжамыңыз). Ал егер табиғаттағы өзін-өзі ұстай білу ережесін сақтай білсек не Ережелерге байланысты суреттер. 52

53 болады? Табиғаттағы өзін-өзі ұстау ережелері: 1.Қоқысты кез келген жерге тастама, арнайы қоқыс жəшігіне сал! 2.Ағаштарды кеспе, бұтағын сындырма! 3.Жануарларға зиян келтірме, қамқорлық жаса! 4.Құстарды өлтірме, ұя жасап қамқорлық көрсет! 5.Өсімдіктерді (шөптер, гүлдер) жұлма! 6.Суды ластама, керісінше қоқыстардан тазарт! 6.Табиғат аясында түкірінбеу! 7. Табиғатқа қиянат жасама! Табиғатқа шынайы қамқорлық жасай біл! Ағаш, су, күн сəулесі, қошақан, лақбейнеленген карточкалар. Өзіндік жұмыс:«сен қандай ереже ұсынар ең?» (ОТ) Өзекті мəселе. Біздің табиғаттың осы қалпында сақталып келе жатқанына не көмектеседі? (Балалардың болжамдары: ағаштардың отырғызылуы, жануарларға адамдардың қамқорлығы, ) Тəжірибелік-зертханалық жұмыс іс-əрекеті «Жарамсыз заттан жарамды зат жасау». Қоқыстарды табиғат аясына лақтырмай керісінше жарамды затқа айналдыру. Сүт, шырын қорапшаларынан арнайы қобдиша əзірлеу. Балаларға сурет бойынша тірек сөздердің көмегімен сұрақтар құрастыруға тапсырма беру. Балаларға түсінікті жəне қарапайым суреттерді қолдану. Үлгі сұрақтар: Табиғатқа зиян келтіретін қандай ісəрекеттер бар? Пайдалы іс-əрекет дегеніміз не? Табиғатты қалай қорғаймыз? Табиғатқа қамқорлық дегенді қалай түсінесіндер? Табиғатта қандай өзін-өзі ұстай білу ережелері бар? т.б. 53

54 IV. ҰОҚ қорытындысы. Рефлексия мин. ҰОҚ қорытындылап, осы ұғымдармен балалар жетік танысу керек. Табиғат күн, ауа, жер-су, өсімдіктер, жануарлар. Табиғатқа қамқорлық табиғатты зиян заттардан қорғап, оны сақтап қалу. Пайдалы іс-əрекет нəтижесінде жақсы көрсеткіштер болатын іс-əрекет. Зиян келтіретін амалдар өзінен кейін жамандық қана қалдыратын амалдар. Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесі қоршаған ортаға зиян келтірмеуге көмектеседі. Əліппе-дəптермен жұмыс. 1. Сурет бойынша жұмыс. Балалардың іс-əрекетін дұрыс деп ойлайсыңдар ма? Суреттен нені байқадың, мұндай жағдайда сен қандай əрекет жасайтын едің? 2. Сурет бойынша ісі дұрыс балаға алғыс ойлап айтады, ал ісі теріс балаға қалай ақыл айту керектігін айтады. 3.Сен табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережелерін естеріне түсіреді. 4. «Бір тал кессең, он тал ек» мақалын қалай түсінесің? Мағынасын ашады. Сурет салады. (Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі: Қоршаған ортаның тазалығы бүкіл тіршілік атаулы үшін маңыздылығы зор. Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережелерін ұстана білу қоршаған ортаның жойылып кетпеуіне, оған деген қамқорлық таныта білуге көмектеседі. Рефлексивті бағалау. Педагог балаларға жапырақты түсті қарындашпен бояп шығуға ұсыныс жасайды. Тірек сөздер Əліппе- дəптер Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар. 54

55 ТАҚЫРЫБЫ: Табиғат бұрышындағы жануарларға қамқорлық Мектеп/ МҰ: Педагогнің аты-жөні: Сынып/ топ Қатысқандар саны: Болмағандар: ҰОҚ оқытылу мақсаты Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау Болжамды нəтиже Барлық балалар істей алады: «Күтім жасау» деген ұғымды түсіндіре алады Тілдік мақсат Көпшілік балалар істей алады: Жануарларға пайдалы іс-əрекеттерді атауды. Жанарлардың өміріне зиян келтіруі мүмкін іс-əркеттерді білуі. Кейбір балалар істей алады: Жануарларға не үшін күтім керектігін айтып бере алады. Жануарлардың адам өміріндегі пайдасын айтып бере алады. Дағдыларды дамыту. «4 бұрыштың стратегиясы (сыни тұрғыдан ойлауды дамыту)» технологиялық тəсілі шегінде болжамдар ұсыну. Болжамдар ұсыну үшін тіректер пайдалану. Жануарларға пайдалы іс-əрекеттер мен зиян келтіруі ықтимал жағдаяттардың маңыздылығы туралы əңгіме. Көптілділік күтім жасау уход care Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: Табиғат бұрышы, жануарлар күтімі, пайдалы іс-əрекеттер. 55

56 Ұйымдастырылған оқу қызметінде диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Өткен ұйымдастырылған оқу қызметінде алған білім Жоспар Талқылауға арналған сұрақтар. «Жануарларға күтім жасау» - дегенді қалай түсінесіңдер? Сен жануарларға қандай көмек көрсеттің? Табиғат туралы қарапайым түсініктер; табиғатты сақтап қалу, табиғатта зиянды əрекет жасамауға жəне пайдалы іс-əрекеттерге біршама тəуелділігі. Жоспарланған уақыт Жоспарланған іс-əрекет Ресуртар IV. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0 2 мин. II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты болжам. 3-5 мин (Ұ) Шаттық шеңбері Қол ұстасып, кəне, біз, Достасайық бəріміз. Айтарым бар сендерге, Тез тұрыңдар шеңберге! Табиғатым тамаша, Көз тоймайды қараса. Табиғатты аялап, Жүрейікші жараса. Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде): Табиғат бұрышы балабақшада, мектепте тірі жануарлар орналастырылған бұрыш. Табиғат бұрышында аквариумде балықтар, торда үй қояндары, тотықұстарды ұстайды. Оларды күтіп-баптайды. (Ұ) Педагог балаларға бүкіл топ ішінде жайылып қойылған суреттерді жинауды жəне онда бейнеленгендерді бір сөзбен атап берулерін сұрайды. (Жануарлар). Педагог балалардың жануарларға күтім жасау жайында не білетінін анықтап, бүгінгі ҰОҚ-да не білгілері келетінін, неге үйренгілері келетінін сұрайды (Балалардың Жануарлар күтіміне байланысты бейнеленген суреттер. 56

57 пікірлері тыңдалады). Болжамдар: Жануарларға күтім жасау, оларды тамақтандыру деп түсіндіреді. Жануарларға зиян келтіру деген, уақытында тамақ бермеу. Қандай дереккөзден біз мұны біле аламыз? Кітаптардан. III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс 6 27мин. (Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы. Жануарларға күтім жасау керек пе, керек емес пе? Топтарда түсіндіріңдер: 1- топ керек, 2-топ керек емес (Не үшін? Неге?). Педагогтер балалардың назарын болжамдар ұсынуды үйренуіне аударады. Балалар бұл кезде осы тіректі пайдалануына болатындығын ескертеміз: ықтимал болжамдайық мүмкін солай дейік ал, егер Жануарлар суреті (Ұ) Өзекті мəселе. Балық немен қоректенеді? Күніне қанша уақыт тамақ бересіңдер? БОЛЖАМДАР. Ойланшы, шамадан тыс қоректендіру зиян ба? (Ұ)Сергіту сəті. (Ұ, Т) Бақылау. Педагог балаларға табиғат бұрышындағы жануарлардың пайдасы туралы БОЛЖАМДАР 57

58 ұсынуды сұрайды? Сонымен жануарларды аялап, сақтауға тырысу табиғатты қорғауға жатады ма? Жануарларды қорғау керек пе? (Жарық, судың суреттері бейнеленген карточкалар тақтаға бекітіледі). Тəжірибелік-зертханалық жұмыс ісəрекеті«ақ тышқандардың дамуындағы қоршаған ортаға тигізетін əсері» 1. Ақ тышқандардың дамуын,қоректенуін анықтау; 1. Ақ тышқандардың дамуын, қоректенуін анықтау; 2. Ақ тышқандардың іс-əрекеті мен қоректену ерекшеліктерін бақылау. Əр топ бір жануар туралы дайындалады. Олар жануарлардың қорегі туралы, оларға суды, қоректі қай уақыттта беру керектігін бір-бірімен тəжіребие соңында бөліседі. Ұйымдастырылған оқу қызметін қорытындылап, осы ұғымдармен балалар жетік танысу керек. Табиғат күн, ауа, жер-су, өсімдіктер, жануарлар. Жануарларға күтім жасау əр жануарды өзінің ерекшелігіне қарай, қоректендіру, тіршілік етуіне керекті жағдай жасау. Əліппе-дəптер Тотықұстың дауысымен жазылған аудиотаспа. Тотықұстың суреті. (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1. Сурет бойынша жұмыс. Табиғат бұрышындағы жануарға күтім жасау жұмыстарының түрлерін ата (су жем беру, 58

59 тазалық жұмыстары). 2. Суреттен табиғат бұрышын мекендемейтін жануарларды белгілету, себебін айтқызу. 3. Тотықұстың басқа құстардан қандай ерекшелігін білесің? Балалар тотықұс туралы білгендерін айтады. Содан соң аудиодан тотықұс туралы мəлімет тыңдатылады. IV. ҰОҚ қорытындысы. Рефлексия мин. Мен жануарлардың ішіндегі ең ақылды тотықұспын. Сендерге біраз өзім жайлы айтып берейін. Тотықұстар 350-гежуық түрі бар. Адамдарға еліктеп сөйлей аламыз. Кейбіреулеріміз сөйлем де құрай аламыз. Өмір жасымыз да ұзақ. 70 жыл өмір сүреміз. Ұзақ жыл өмір сүріп, адамдармен де жақсы қарымқатынас құра аламыз. Жалпы тропиктік аймақтарда, табиғи жаңбырлы орманды жерлерде мекендейміз. Кейбір түрлеріміз дүниенің барлық өлкесінде тордың ішінде де өмір сүре алады. Біздітануөтеоңай. 4. Тотықұстың суретін бояу. (Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі: Жануарларға тіршілік үшін жылу, тамақ, су жəне ауа керек. Жануарлар мен өсімдіктерді қорғау арқылы, біз табиғатты қорғаймыз. Сондықтан жануарлар мен өсімдіктер əлемін қорғау біздің парызымыз. Рефлексивті бағалау. Аквариумді бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын көк. 59 Əліппе-дəптер

60 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын жасыл. ТАҚЫРЫБЫ: Балықты қалай күтуге болады? Мектеп/МҰ Педагогтің аты-жөні: Сынып/топ Қатысушылардың саны Болмағандар ҰОҚ оқытылу мақсаты Болжамды нəтиже Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау Барлық балалар: Балық деген не? деген сұраққа жауап бере алады; Балықтың түрлерін атай алады; Балықтың күтімі туралы айта алады. Ұйымдастырылған қызметін зерттеу тақырыбын анықтай алады; Көпшілік балалар: Балықты қалай күту керектігін түсіндіре алады; Балықтың тіршілігі үшін не қажет екенін анықтай алады; Тілдік мақсат Кейбір балалар: Балықтың тіршілігіне зиянды заттар; Зерттеу іс-əрекеті барысында талқылай алады. Дағдыларды дамыту. Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен 60

61 байланысты?», «Егер..., не болады?» деген сұрақтарды пайдалану. Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту. Көптілділік: балық рыба fish Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: балық, аквариум, балықтың тіршілігі, уылдырық, ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар: Балықты қалай күтуге болады? Күн сайынғы, кезеңдік, мерзімдік күтім деген не? Балықтың қандай түрлерін білесіңдер? Олар немен тамақтанады? Балықтың пайдасы? Балық қалай көбейеді? Өткен ҰОҚдан алған білім Жоспар Жоспарланған уақыт I. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0 1мин. Жылудың тіршілік үшін маңыздылығы, оның қасиеттері. Жоспарланған іс-əрекет (Ұ) Шаттық шеңбері Қол алысып, кəне, біз, Достасайық бəріміз. Айтарым бар сендерге, Тез тұрыңдар шеңберге. Қандай жақсы бір тұру, Достарменен бір жүру! 61 Ресурстар

62 (Ұ) Педагог балаларға жұмбақ шешуді ұсынады: II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты болжам. 2 5 минут Жер бетіне бір шықпас, Су түбінде тұншықпас. Сөйлемейді, үндемейді, Пісірсе оны кім жемейді. (Балық) Аузы бар, тілі жоқ, Терісі бар, жүні жоқ. Қанаты бар ұшпайды, Су астында қыстайды. (Балық) (Ұ)Балықтар тек суда ғана тіршілік етеді, сондықтан олардың дене пішіні мекен ететін орны мен тіршілік жағдайларына байланысты алуан түрлі болып келеді. Шапшаң жүзетін акула, албырт, көксерке тəрізді балықтардың денесі ұршық сапты жұмыр болса, баяу қозғалатын сазан, тобан, тұқы, мөңке тəрізділердің екі бүйірі шығыңқы, жоны көтеріңкі болады. Тіршілік етуіне байланысты кейбір ерекшеліктері ғана болмаса, дене мүшелері жүйесінің құрылысы шеміршекті балықтар мен сүйекті балықтарда біріне-бірі ұқсас. Ой-толғаныс. Балықтың пайдасы туралы қосымша ақпарат: 1. Балықтың майынан қажетті бірнеше түрлі дəрумендер алынады. 2. Қабыршағынан інжу жасалады. 3. Майынан ыстыққа төзімді бояулар дайындалады.. 4. Акула терісінен егеу дайындайды. 5. Треска,акула бауырынан дəрі жасалады. 6. Балықты қолдану арқылы бауыр ауруларының алдын алуға болады. 7. Балық пен сүт ақуыздары қосылған кезде адам организміне қажетті ең 62

63 III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс 6-27 мин. құнарлы заттар түзіледі. Дидактикалық ойын: «Алтын балық» Ойын шарты: Балалардың алдын ала қойылған салған суреттерінен, əр баладан қайсысы ұнайтынын сұрау. Қай баланың жұмысы ұнаса, сол балаға «алтын балық» сыйлайды. Ойын соңында «алтын балықты» көп жинаған бала марапатталады, мақсат балалардың өзін-өзі бағалауына дайындау. (Ұ)Өзекті мəселелер. Аквариумдағы балықтың адамға пайдасы.аквариумды күн сайын ұқыпты түрде күту керек, аквариумдағы өсімдіктердің жағдайы, жалпы тазалық шаршаған кезде аквариумнан күш-қуат алып сергуге мүмкіндік береді. Аквариумдағыбалық күтімі. Алдымен аквариумға су құямыз. Сосын түбін себеміз. Енді аквариум өсімдіктерін отырғызуға болады. Саусағымызбен үңгір қазып алып, оған өсімдіктің тамырын бекітеміз. Топырақпен нығыздаймыз. Тастар мен өсімдіктерді орнатып болған соң, қабығын жапқанда судың үстіңгі беті көрініп тұрмайтындай етіп, су құямыз. Балықтарға ыңғайлы мекен қалыптасу үшін, аквариумға балықтарды əлі жібермей қоя тұрамыз. Кем дегенде 2-3 күн күтіп, ыңғайлы кезде балықтарды аквариумға саламыз. Бұл тіпті оңай. Үйге балықтарды қай суға салып əкелсеңіз, сол суымен қоса құясыз. Күн сайынғы күтім.күн сайын аквариумға назар салып, жарық бергіш, жылытқыш құралдардың жұмысын қадағалап отыру қажет. Сау балықтар теңселмей, бірқалыпты жүзеді, денесінде ешбір дақ болмайды. Тамақты таңертең жəне кешке берген дұрыс. Кезеңдік күтім.аквариумдағы өсімдіктерді күтіп, суды ауыстырып отыру кезеңдік күтімге жатады. Аквариумның əйнегін көтеріп, құралдарды сөндіреді, қораптың түбін тазалап, су құяды. Мерзімдік күтім. Көктем мен күзде жасалады. Көктемде жарық бергіш құрал мен жылытқыш құралдың күшін төмендетеді, құралдарды жуыптазалап, ескі өсімдіктерді жояды. Ал күзде аквариумды қысқы тəртіпке ауыстырады. Яғни жарық бергіш құрал мен жылытқыш құралдардың жұмысын күшейтеді. «Теңіз» музыкасы. Музыкалық сүйемелдеу 63

64 Балықтардың көбеюі: Балықтар уылдырық арқылы көбейеді (уылдырық көрсету) Уылдырықты көп шашатын балықтар- сазан, шортан, көксерке. Балықтарды тағам ретінде пайдалану жолдары: Балықтың пайдасы өте көп. Одан көптеген тамақ түрлерін жасауға болады. Қуырып жеуге, балық сорпасын пісіруге, салаттар жасауға болады. Кейбір балықтарды консерві түрінде де шығарады.бұл консервіленген балықтар көп уақыт сақталады. «Кім епті?» (Ұ)Сергіту сəті. Əуенмен «Балықтар» биін билейді. Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар. Океанариум мен аквариумның суреті. Мəлімет: Балықтар осыдан көп жыл бұрын мұхиттарда пайда болған. Ол кезде балықта қанат, жақ сүйек, қабыршақтары болмапты. Олар бірте-бірте пайда болыпты. Осы балықтардың ішіндегі ең үлкен балық кит деп аталады. Оның салмағы өте ауыр екен, ал аузын ашқанда аузының үлкендігі осы біз отырған бөлменің үлкендігіндей болады екен. Ал ең кішкентай балық итбалық деп аталады. Балықтарға қарап тұрсақ балықтардың пішіндері де əртүрлі. Осы пішіндеріне қарап та балықтың қандай екенін, атын атауға болады екен. Мысалы: жалпақбалық, табанбалық, жыланбалық. Мынадай қызықты білесің бе? Металмен қапталған кемені тұмсығымен тесіп өтетін балық:семсер балық. Аңшы иттер ажырата алмаған иісті ажырататын балық:жыланбалық. (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1.Балықтың күтіміне қажетті заттарды ата. (Аквариум, су, сүзгі, балдырлар, жылытқыш, компрессор) 2. Сурет бойынша балыққа жүзуге көмектесетін дене мүшелерін белгілету. 3. Аквариум мен теңіз балықтарын топтастыр. 64

65 IV. ҰОҚ қорытындысы. Рефлексия мин. 4.Океанариумдағы балықтар мен аквариумдағы балықтардың ерекшелігі қандай? (Ұ)Педагог қорытынды жасайды, сұрақтарға жауап беруді ұсынады. Рефлексивті бағалау. (Ұ, Ө) Аквариумді бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын көк. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын жасыл. Əліппен-дəптер, түрлі түсті қарындаштар. ТАҚЫРЫБЫ: Қазақстанның қорықтары Мектеп/ МҰ: Педагогтің аты-жөні: Сынып/ топ: Қатысқандар саны: Болмағандар: ҰОҚ оқытылу мақсаты Болжамды нəтиже Қазақстанның қорықтарын атау Барлық балалар біледі: Табиғатты қорғау не үшін қажет екенін түсіндіреді; Қорықтардың не үшін қажет екенін түсінеді. Көпшілік балалар біледі: Қорықтың ерекше қорғалатын аймақ екендігін; Кейбір балалар біледі: Жаңа ақпаратты білу үшін сұрақтарды дұрыс қоя біледі; Тəжірибелерді өз бетімен жүргізеді. 65

66 Тілдік мақсат Дағдыларды дамыту. Мəселені көре білуді дамыту, сұрақтар қою, болжамдар ұсыну, ұғымдарға анықтама беру, топтастыру, бақылау, зертханалық жұмыстар жүргізу, қорытындылар мен ойша тұжырым жасау, материал құрастыру, мəтінмен жұмыс, өз идеяларын дəлелдеу жəне оларды қорғау. Əлеуметтік дағдыларды қалыптастыру жəне дамыту. Көптілділік: қорық заповедник reservation Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: қорықтар, өсімдікті қорғау, жануарларды қорғау, экология ғылымы, ерекше қорғалатын аймақ. Ұйымдастырылған оқу қызметінде диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Өткен ҰОҚ-дан алған білім Жоспар Талқылауға арналған сұрақтар. Қорық дегеніміз не? Ол бізге не үшін қажет? Өсімдіктерді сақтап қалу үшін не істеу керек? Қандай өсімдіктер қорғалуға мұқтаж? Жануарларды сақтап қалу үшін не істеу керек? Қандай жануарлар қорғалуға мұқтаж? Қазақстанда өсімдіктер мен жануарларды қорғау үшін не істелінуде? Қорық туралы түсінік қалыптастыру жəне ұғымын ашу.қорықтың маңыздылығын түсіндіру. Жоспарланған уақыт Жоспарланған іс-əрекет Ресурстар 66

67 I. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0 3 мин. II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты болжам. 4-6 мин. III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс 7-27 мин. (Ұ)Педагог қорық туралы мəтін оқиды. Қорық өсімдіктер мен жануарлар ерекше қорғалатын аймақ. Қорық аймағындағы жануарлар мен өсімдіктерді жоюға, зиян келтіруге тыйым салынады. Өйткені бұл аймақтағы өсімдіктер мен жануарлар жойылып кету қаупінде. Сондықтан қорық ерекше қорғалатын аймақ. Қазақстанда көптеген қорықтар бар. Қазақстанда: Ақсу-Жабағылы мемлекеттiк табиғи қорығы, Алматы мемлекеттiк табиғи қорығы, Наурызым мемлекеттiк табиғи қорығы, Барсакелмес мемлекеттiк табиғи қорығы, Қорғалжың мемлекеттiк табиғи қорығы, Марқакөл мемлекеттiк табиғи қорығы, Үстірт мемлекеттiк табиғи қорығы бар. (Ұ)Балалар қорық ұғымына айрықша көңіл бөліп, мына сұрақтарға жауап береді: Қорық туралы естігендеріңіз бар ма? Неге оны біз оқып, білуіміз керек? Қорықтарды білудің маңыздылығы неде? т.б. Мектепте (балабақшада) бар жануарлар мен өсімдіктерді атап, олардың айырмашылығын атау, ерекше қорғауды қажет ететіндерін атау. (Т) Педагог суреттердің көмегімен «Адам өміріндегі өсімдіктер мен жануарлардың мəні» кестесін түсіндіріп беруді сұрайды. Балаларға жануарлардың дыбысы бар жазбаны қосып, қандай жануар екенін табуға тапсырма беру. Тапсырма барысында мынадай сұрақтар қою: Аталған жануарлар туралы не білесіңдер? Қандай жерлерді мекендейді? Ерекше қорғалатын аймақтарда мекендейтін жануарларды атау. (Ұ, Т) Өзекті мəселелер. Ой-толғаныс: «Адамның табиғатсыз күні жоқ, Табиғаттың оны айтар тілі жоқ», деп ақын жырлағандай, адам да табиғаттың баласы. Табиғат деген сөзді қалай түсінесіңдер? Адам нелермен үнемі байланысты болады? (Адам айналадағы ортамен, яғни, жермен, өзен-көлдермен, барлық тірі организммен үнемі байланысқа түседі.) (Кейбір жан-жануарлар мен өсімдіктер дүниесін алғашқы табиғи тіршілігін сақтап қалу үшін қорықтар қажет.) Қызыл кітап. Қорықтар туралы суреттер менесе слайдтар Кесте, жануарлардың дауыстары жазылған аудиотаспа. 67

68 Қорық дегеніміз не? Қорықтар неге керек? Олар қандай кітапқа енді? Оның мақсаты қандай? ( Оның басты мақсаты саны сиреп, құрып бара жатқан аң, құстарды, өсімдіктерді қамқорлыққа алады.) Педагог қойылған сұрақтарға қандай болжамдары барын балалардан сұрайды (Ұ, Т) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1. Сұрақ-жауап арқылы қорық туралы білімдері пысықталады, толықтырылады. Сұрақтармен тапсырмалар: Қорық не үшін қажет? Қазақстанның қорықтарын ата. Сурет бойынша əңгімеле. Өзің тұратын өлкеңде қорық бар ма? 2. Сурет бойынша жұмыс. Қорықта тыйым салынатын іс-əрекеттерді тауып белгілейді. 3. Сурет бойынша қорықта болмайтын жануарларды тапқызу.олар: мысық пен түйе. Мысық пен түйе үй жануарлары. Оларды адам күтіп-баптайды. (Ұ) Өзекті мəселе. Қазақстанда өсімдіктер мен жануарларды қорғау үшін қандай жұмыс түрлері атқарылуда? Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі заң. Ерекше қорғалатын аймақ қорықтар ұйымдастырылуда. Қорықтар жайлы слайдтар немесе бейнефильмдер. Əліппе-дəптер. IV. ҰОҚ қорытындысы. Рефлексия мин. (Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: барысты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын көк. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын сұр. Əліппе-дəптер 68

69 ТАҚЫРЫБЫ: Ормантоғайды қорғайық Мектеп/ МҰ Педагогтің аты-жөні: Сынып/ топ Қатысушылардың саны Болмағандар ҰОҚ оқытылу мақсаты Болжамды нəтиже Тілдік мақсат Қазақстанның қорықтарын атау Барлық балалар: орман-тоғайларды қорғау керектігін түсінеді; ормандағыөсімдікке қажетті жағдайларды атап бере алады; ұйымдастырылған қызметін зерттеу тақырыбын анықтай алады; Көпшілік балалар: ормандағы қауіпсіздік шараларын біледі ормандағы тіршілік үшін өсімдіктерге мен жануарларға не қажет екенін анықтай алады; табиғатқа пайдалы іс-əрекеттерді атауды Кейбір балалар: табиғатты қорғау, орман-тоғайды қорғау не үшін керек екенін айтып бере алады; орман-тоғайлардың адамдарға берер пайдасын айтып береді. Орман мен тоғайдың айырмашылығын айтып бере алады Дағдыларды дамыту. Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен байланысты?», «Егер..., не болады?»» деген сұрақтарды пайдалану. Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту. 69

70 Көптілділік:лес орман forest. Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: зерттеу тақырыбы, сұрақтар, орман-тоғайларды қорғайық, өрт қауіпсіздігі, табиғатты аялайық ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Өткен ҰОҚ-дан алған білім Жоспар Талқылауға арналған сұрақтар: Орманда қандай өсімдіктер,ағаштар өседі? Тоғайда қандай ағаштың түрлері өседі? Орман-тоғайлардың бізге тигізер пайдасы қандай? Орманнан қандай заттар алынады? Табиғат туралы қарапайым түсініктер; орман-тоғайларды қорғау жəне табиғатты сақтап қалу, пайдалы ісəрекеттерге біршама тəуелділігі. Жоспарланған уақыт II. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0 1мин. II. Өмірлік тəжірибені Жоспарланған іс-əрекет (Ұ)Шаттық шеңбері. Ұға білсең мені сен, Бақытыммен бөлісем. Жүрек сөзін жалғаймын, Бəрін саған арнаймын! (Ұ) Педагог балаларға табиғат туралы өлең жолдарын оқып береді: Табиғат біздің анамыз, Жер-ана біздің панамыз. Таза болса табиғат, 70 Ресурстар Табиғат туралы өлең.

71 маңыздандыру. Мақсатты болжам. 2 5 минут Біз де аман боламыз. (Ұ)Орманда қандай өсімдіктер,ағаштар өседі?орманды қорғау жолдары қандай? Орманның адам өміріндегі маңызы қандай? Тоғайдың орманнан қандай айырмашылығы бар? III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс 6 27 мин. Орман құрамында бір-біріне жақын өскен ағаштың бір немесе бірнеше түрлері бар табиғи кешен. Ол үлкен алқапты алып жатады. Орманда ағаш, бұта, шөптесін өсімдіктер, мүк, қына т.б. өседі. Тоғай жайылма сулы өзен алаптарында өсетін кішірек орман. Тоғайда негізінен жиде, тал, шырғанақ, терек, шаған сияқты ағаш түрлері, бұталар жəне шөптесін өсімдіктер өседі. Бұл өлең жолдарынан бəрінің мағынасы неде деп ойлайсыңдар? (Бəрі де табиғатты аялау жайында.) Орман-тоғайларды қорғау үшін қандай жұмыстар жүргізіледі? Педагог балаларға өздерінің болжамдарын дəлелдеп беруге ұсыныс жасайды. Талдап қорыту: орман-тоғайларды дұрыс мақсатта пайдалану, ағаштарды сындырмау,өсімдіктерді бейберекет жұлмау,ормандағы ағаштарды өрттен сақтау. Орман тіршілік үшін аса қажет, ауаны да тазартып тұрады. Орманды ұрлап кесетін баукеспелерден, зиянды жəндіктерден, өрттен қорғау керек. Адамдар орман ішін ағаштардың шірігінен, қураған ағаштардан тазартады. Ағашы кесілген жерлерге жас көшеттер отырғызылады (Ұ)Өзекті мəселелер. Сұрақ-жауап арқылы орман туралы пікірлері тыңдалады. Орман-тоғайлар тіршілік тірегі. Ормандар өзінің ағаштары мен өсімдіктері арқылы ауада ауру тудыратын бактерияларды жояды, ауаны тазартады. Сонымен бірге жануарлар үшін қорек, баспана. Ал адам тағам, үй, жиһаз, ауырғанда ем ретінде пайдаланады. Сондықтан да біз орман-тоғайларды,табиғатты не істеуіміз керек? Орманның,табиғаттың суреттері (флипчартқа шығаруға болады) Табиғаттың суреттері. «Орман-тоғайларды қорғайық» бейнетаспасы. 71

72 IV. ҰОҚ қорытындысы Рефлексия мин. Əр топтың алдына «Қорғау» деп жазылған плакат беріледі. Балалар қалай қорғау керек екендігін айтады. (Ұ) Орман-тоғайларды қорғауға шақыратын бейнетаспа көрсету. (Ұ)Сергіту сəті. «Орман дауысы» аудиотаспаны көздерін жұмғызып тыңдату. Педагогтің əңгімесі: Ағаштардың өсетін арнайы жерлерін бақылауға алу керектігін, адамдардың ағаштарды ысырапсыз сындырып, балалардың ойыншыққа айналдыратынынын, ормандардың азайып бара жатқанын бақылау кезінде балаларға айтып түсіндіру. (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1. Орманда өсетін ағашттардың біреуінің суретін салғызу. 2. Сурет арқылы орман мен тоғайдың айырмашылықтарын анықтайды. Яғни екеуін салыстырады. 3. Сурет бойынша жұмыс. Зиянды əрекеттерді айта отырып, орманды қалай қорғау керектігі көтеріледі. 4. Орман ағаштарынан не жасауға болады? Жауаптар: үй соғады, киіз үй жасайды, түрлі бұйымдар жасалады. Балалар жеке-жеке атаулары да мүмкін. (Ұ)Педагог қорытынды жасайды, сұрақтарға жауап беруді ұсынады. Балалар орман-тоғайлардың көркеюі үшін қажетті жағдайларды атап беріңдер? Ормандағы ағаштар қандай жағдайларда өмір сүре алмайды? Рефлексивті бағалау. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім діңін қоңыр түспен бояу. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын жапырақтарын жасыл түспен бояу. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу. «Орман дауысы» таспасы. Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар. Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар. 72

73 ТАҚЫРЫБЫ: Қызыл кітаптағы жануарлар дүниесі Мектеп/МҰ Педагогтің аты-жөні: Сынып/ топ Қатысқандар саны: Болмағандар: ҰОҚ оқытылу мақсаты Қызыл кітапқа енгізілген жануарларды атау Болжамды нəтиже Барлық балалар істей алады: Қызыл кітап деген ұғымды түсіндіре алады. Көпшілік балалар істей алады: Жануарлардың кейбір түрлерін атап бере алады. Жануарлардың тіршілігіне зиян келтіретін жағдаяттарды. Тілдік мақсат Кейбір балалар істей алады: Жануарды қорғау не үшін керек екенін айтып бере алады; Жануарларға зиян келтіретін іс-əрекеттермен күрес жолдарын айтып береді. Дағдыларды дамыту. Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен байланысты?», «Егер..., не болады?» деген сұрақтарды пайдалану. Көптілділік: қорғау защищать to protect 73

74 Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: Жануарларды қорғау, табиғатты сақтау, пайдалы іс-əрекет, зиянды іс-əрекет. Ұйымдастырылған оқу қызметінде диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Өткен ұйымдастырылған оқу қызметінде алған білім Жоспар Талқылауға арналған сұрақтар. Жануарларға көрсетілетін пайдалы жəне зиянды іс-əрекеттер? Жануарлардың саны неліктен азаюда? Табиғат бұрышындағы жануарлар жəне олардың күтіміндегі ерекшеліктер туралы білімдер. Жоспарланған уақыт Жоспарланған іс-əрекет Ресуртар V. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0 2 мин. II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты болжам. 3-5 мин (Ұ) Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде) Қазақстанның қызыл кітабында Қазақстан Республикасы аумағында жойылып кету қаупі төнген жəне сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктердің сипаттамасы берілген. (Ұ)Педагог балаларға жұмбақ шешуді ұсынады: 74 Үстім жолақ Тісім орақ Күшім мол-ақ, Барып тұрған қайсармын. Өзің айтшы, қайсы аңмын (Жолбарыс) Бітімі тұрқы, Аумаған жылқы. Мəйкесі жолақ, Айыбы солақ. Жұмбақтар жинағы.

75 (Жолақ жылқы) III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс 6 27 мин. (Ұ)Жануарлардың пайдасы неде? Неліктен жануарлардың кейбір түрі сиреп кеткен, оған не себеп? Қызықты мəлімет Арқар денесі ірі,аша тұяқты, салмағы 70 жəне 40 кг жануар. Бозашы қорықшасында кездеседі. Ақбөкендер Моңғолияда, Қалмақ даласында, Қазақстанда ғана сақталған. Ақбөкендер шөл, шөлейт,далалы аймақтарда тіршілік етеді жылы Жайықта 12мың бас ақбөкен қырылды. (Ұ)Өзекті мəселелер.жануарлар табиғаттағы жəне адам шаруашылығындағы маңызы зор. Табиғатта жануарлар мен өсімдіктер бір-бірімен тығыз байланысты болады. Жануарлар тек өсімдіктермен қоректеніп қана қоймайды, сонымен қатар оларға пайда да келтіреді. Өсімдіктер ауаны тазартады, топырақты қилармен тыңайтады, өсімдіктерді тозаңдандырады ( насекомдар, кейбір құстар ) жəне өсімдіктердің бір ауданан екінші ауданға таралуына көмектеседі. Адамдардың жануарларға тигізетін жанама əсері техникалық прогреске тікелей байланысты. Өзендерде тоғандардың салынуы, ағаштарды кесу, тың жерлерді жырту, батпақты кептіру, қалаларды, жолдарды салу, ауаны, топырақты, суды ластау т.б. Міне, жоғарыда айтылғандардың бəрі кəдімгі табиғи ланшафты жəне жаруарлардың тіршілік жағдайын өзгертеді. Педагог балалардың сұраққа жауап беруін сұрайды. Қызыл кітапқа енген жануарларды қорғау мақсатында оларды əртүрлі қорықтарға орналастырған, аңшылыққа тыйым салынған. Адамдар жануарларды терісі, мүйізі, Жануарлар туралы энциклопедиялар. Жануарлар туралы слайдтар, суреттер. Бейнетаспа. 75

76 еті үшін аулап, олардың санының азаюына себепкер болуда. Сондықтан біз жануарларды қорғауымыз керек Балалар қалай қорғау керек екендігін айтады. (Ұ) Жануарлар туралы бейнетаспа көрсету. «Кім жылдам?» ойыны. (Ұ)Сергіту сəті. (Ұ, Т) Бақылау. Педагог балаларға тіршілік үшін бəріміз бірге табиғатты қорғамасақ не болатындығы туралы БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды? Сонымен жануарларды аялап, сақтауға тырысу табиғатты қорғауға жатады ма? Жануарларды қалай қорғаймыз? (МК,ОТ) Табиғат өзін қалай сақтайды? Жануарлар жыл мезгіліне қарай түсін ауыстырады. Кейбір жануарлар суықта өмір сүруге бейімделген. (ОТ) Өзекті мəселе. Жануарлардың жер бетіне сақталып қалуына не көмектеседі? Тəжірибелік-зертханалық жұмыс іс-əрекеті Балаларға сурет бойынша тірек сөздердің көмегімен сұрақтар құрастыруға тапсырма беру. Балаларға түсінікті жəне қарапайым суреттерді қолдану. Үлгі сұрақтар: Жануарларға зиян келтіретін қандай іс-əрекеттер бар? Пайдалы іс-əрекет дегеніміз не? Жануарларды қалай қорғаймыз? «Жануарларға қамқорлық» дегенді қалай түсінесіндер? т.б. (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. Деңгейлік тапсырмалар. 1.Суреттегі жануарлардың не себепті Қызыл кітапқа енгенін əңгімелеп бер. Болжамдап айтады. Педагог Əліппе-дəптер 76

77 толықтырады. 2. Сурет бойынша Қызыл кітапқа енген жануарды тауып белгілету. 3. «Өсімдіктер мен жануарлар түрлерінің азаю себебін білесің бе?» сұрағына жауап бергізу. Мысалы: қаскерлердің заңсыз аңшылықпен айналысуы, ормантоғайдағы өрт, ағаштарды ысырапсыз кесу. 4. Кесінділерден ормандағы жануарларды тапқызу. Жауаптары: қасқыр, қоян, жолбарыс, түлкі. Жыртқыш аңдарды қорғау керек. Мысалы: қасқырды орман тазалықшысы деп атайды. Өйткені ол өліп қалған аңқұстардың етін жеп, орманды тазалайды. Сондықтан оны бейберекет атып, көзін жоюға болмайды. Жануарлардың суреттері немесе слайдтар. IV. ҰОҚ қорытындысы. Рефлексия мин. Педагог қорытынды жасайды. Рефлексивті бағалау. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: барысты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын көк. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын сұр. Əліппе-дəптер ТАҚЫРЫБЫ: Су өмірдің нəрі Мектеп/ МҰ Педагогтің аты-жөні: 77

78 Сынып/ топ Қатысушылардың саны Болмағандар ҰОҚ оқытылу мақсаты Болжамды нəтиже Тілдік мақсат Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу Барлық балалар: Судың маңыздылығын атап бере алады; Суды қайдан алатынын атайды; Көпшілік балалар: Суды ластамау керектігін түсіндіре алады; Тіршілік үшін судың қажет екенін анықтай алады; Кейбір балалар: Суды ластайтын зиянды заттар; Зерттеу іс-əрекеті барысында талқылай алады. Дағдыларды дамыту. Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен байланысты?», «Егер..., не болады?» деген сұрақтарды пайдалану. Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту. Көптілділік: су вода water Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: су, суқоймалары. 78

79 ҰОҚ-да диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Өткен ҰОҚдан алған білім Жоспар Талқылауға арналған сұрақтар: Суды қайдан аламыз? Су қандай зат? Судың түсі қандай? Суды қай жерлерден кездестіреміз? Судың қандай күйлерін білесің? Жануарлар тіршілігінің жағдайы туралы қарапайым білім; қарапайым зерттеу дағдылары. Жоспарланған уақыт III. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0 2 мин. II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты болжам. 2 5 минут III. ҰОҚ тақырыбы бойынша Жоспарланған іс-əрекет (Ұ) Психологиялық дайындық Айдай арайлап, Күндей күлімдеп, Судай таза көңілмен Бүгінгі сабағымызды бастаймыз! (Ұ)Педагог балаларға мақал-мəтел айтуды ұсынады: 1. Сулы жер, нулы жер 2. Бұлақ көрсең, көзін аш. Педагог балаларға жұмбақ шешуді ұсынады: Дəмі де жоқ, түсі де жоқ, Пайдаланбас кісі де жоқ. (су) (Ұ) Судың қатты күйі қалай аталады? Судың қасиетін қандай? Бұл мақал-мəтелдерді, жұмбақтардың барлығын не біріктіреді? (Бəрі де су жайында.) Педагог суреттерге назарларын аударады, балалардың су туралы не білетіні, олардың пайдасы туралы айтылады.. Қорытынды: Су жер бетінде ең көп таралған зат. Жер астында да су 79 Ресурстар Мақал-мəтелдер жинағы. Жұмбақтар жинағы.

80 жұмыс 6 27 мин. бар. Адам денесі де судан тұрады. Сусыз жануарлар да өсімдіктер де тіршілік ете алмайды. Су туралы білімдерін, түсініктерін анықтап байқау. Су қандай зат? (Сұйық). Судың түсі қандай? ( Мөлдір). Суды қай жерлерден кездестіреміз? (Көл, өзен, жаңбыр т. б) Судың пішіні бар ма? (Пішінсіз). Судың адам өмірі үшін қандай пайдасы бар? Балалар, біз суды қайдан аламыз. Тəжірибе арқылы көрсету. Суды ластамау үшін қандай жұмыстар жүргізіледі? Педагог балаларға өздерінің болжамдарын дəлелдеп беруге ұсыныс жасайды. Талдап қорыту: суды дұрыс мақсатта пайдалану. «Табиғаттың көркін ажарландырып, жер бетін саялы баққа айналдыратын байлық көзі су». Халқымыз ежелден-ақ суды қастерлеген. «Судың да сұрауы бар» деп бағалай білген. Адам су ішпей 6-7 күн ғана жүре алады. Су құйылған ыдыстар, бос ыдыстар. (Ұ)Өзекті мəселелер. Педагог балалардың сұраққа жауап беруін сұрайды. Судың адам өмірі үшін қандай пайдасы бар? Біз суды қайдан аламыз? Адамдар суды не үшін пайдаланады? (ішеді,жуынады) Суды адамдардан басқа тағы нелер пайдаланады? (жануарлар, өсімдіктер) (Ұ)Сергіту сəті. Интерактивті тақтада жеңіл əуен ойналады (Тыныштық сəті) Ал, балалар, тұрайық, мойнымызды бұрайық. Қолымызды созайық, су ішінде қалықтап, Музыкалық сүйемелдеу 80

81 Кəне, жүзіп алайық, оңға, солға бір қарап, денемізді бұрайық. IV. ҰОҚ қорытындысы. Рефлексия мин. (МК, ОТ) Зерттеу іс-əрекеті. 1. Судың маңызы қандай? Екі өсімдіктің тіршілігін бақылау, бір өсімдікке суды уақытымен құйып отыру, екінші өсімдіктің сусыз тіршілігіне бақылау жасау. Өсімдіктің сусыз тіршілік ете алмайтынына көздерін жеткізгеннен кейін, оған жеткілікті мөлшерде су берілуі арқылы біртіндеп қалыпқа келе бастайтынын бақылату. 2. Су еріткіш Суды екі түрлі стақанға құю. Бір стаканға жылы, екіншісіне суық су құю. Екі стаканға аз мөлшерде тұз салады, қалай еритінін көреді. (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1. «Су тіршіліктің көзі» тақырыбы бойынша əңгімелету. 2. Тəжірибе: Судың мөлдір, сүттің мөлдір еместігін тəжірибе жасап анықтау. 3.Сулы жер мен сусыз жерді салыстырып əңгімелету. 4.Судың күйлерін атау. Судың осындай күйлерін жылдың қай мезгілдерінде байқағандарын айтқыздырту. (Ұ)Педагог қорытынды жасайды, сұрақтарға жауап беруді ұсынады. Балалар адам тіршілігі үшін судың маңызы қандай? Судың қандай қасиеттері бар? Сусыз тіршілік етуге бола ма? Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: 1-деңгей ештеңе түсінбедім тек кранды қоңыр түспен бояу. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын кранды қоңыр, ыдысды сары түспен бояу. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын кранды қоңыр, ыдысты сары, суреттің фонын көк түспен бояу. Бұл зерттеу жұмыс бірнеше күн жүргізіледі. Су құйылған стақан, тұз. Əліппе-дəптер Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар. ТАҚЫРЫБЫ:Тіршіліктегі ауаның рөлі Мектеп/ МҰ Педагогтің аты-жөні: 81

82 Сынып/ топ: Қатысушылардың саны Болмағандар ҰОҚ оқытылу мақсаты Болжамды нəтиже Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу Барлық балалар: «Ауа деген не?» деген сұраққа жауап бере алады; Ауаның адам өміріндегі маңыздылығын атайды; Ұйымдастырылған іс-əрекетін зерттеу тақырыбын анықтай алады; Көпшілік балалар: Ауаны ластамау керектігін түсіндіре алады; Тіршілік үшін ауа қажет екенін анықтай алады; Тілдік мақсат Кейбір балалар: Ауаны ластайтын зиянды заттар; Зерттеу іс-əрекеті барысында талқылай алады. Дағдыларды дамыту. Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен байланысты?», «Егер..., не болады?» деген сұрақтарды пайдалану. Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту. Көптілділік: ауа воздух air Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: ауа, ауаны ластамау. 82

83 ҰОҚ-да диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар: Ауа деген не? Ауаны көре аламыз ба? Ауасыз дем ала аламыз ба? Ауаны қолмен ұстауға болады ма? Өткен ҰОҚдан алған білім Жоспар Жоспарланған уақыт IV. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0 1мин. II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты болжам. 2 5 минут Судың тіршілік үшін маңыздылығы, оның қасиеттері. Жоспарланған іс-əрекет (Ұ) Шаттық шеңбері Мына сұлу əлемде Адам өмір сүреді. Үлкен менен кішіге Күн сəулесін төгеді. (Ұ)Педагог балаларға жұмбақ шешудіұсынады: Бар ма жоқ па оны анық білмейсің. Ол жоқ жерде өмір сүріп жүрмейсің. (Ауа) «Көрінбейтін сиқыршы» Жер бетінде көзге көрінбейтін бір сиқыршы бар. Онымен əркім-ақ күнделікті кездесіп отырады. Сен оны көрмейсің, бірақ маңайында екенін сезесің. Міне, ол есікті тарс жапты. Көшемен келе жатқанда топырақтың жұлынып түсіп, жорғалай жүргенін көресің. оны көрінбейтін сиқыршының алып бара жатқанын сезесің. Тіпті басын шұлғып, ырғалған шөптерді байқайсың. Сені үнемі қоршап тұрады. Сенімен бірге жүреді. 83 Ресурстар Жұмбақтар жинағы.

84 III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс 6-27 мин. (Ұ)Ауа туралы не білесіңдер? Ол туралы не білгілерің келеді? Ауа көзге көрінбейді. Біз оны көрмейміз. Бірақ айналамызда екенін білеміз. Біз сабын көпіршіктерін ұшырғанда немесе желпуішті желпігенде ауаның қозғалысын байқай аламыз. Оның иісі де, түсі де жəне иісі болмайды. Ой-толғаныс. 1. Неліктен қыста үйлердің терезесіне екі қабат əйнек салады? 2. «Ауа таза болсын» дегенді қалай түсінесің? 3. Ауа құрамына қандай газдар кіреді? (Ұ)Өзекті мəселелер. Педагог балалардың сұраққа жауап беруін сұрайды. Ауаның қандай қасиеттері бар? Дем алу үшін ауаға қандай газ қажет? (Ұ)Сергіту сəті. Саусақпен мұрын қысайық. Əншіге біраз ұқсайық. Əрбір сөздің дыбысы, Қандай екенін ұғайық. Музыкалық сүйемелдеу Сергіту сəтінде дыбыс неге дұрыс шықпады? Ауа аузымыз арқылы ғана шыққандықтан дыбысымыз өзгерді. (ОТ,Ө) Практикалық жұмыс: Целлофан дорбаны үрлеп, ауа толтырамыз. Аузын қолымызбен бекітеміз. Тез қысыла ма? Жардың ар жағындағы көрші сыныпты көре аламыз ба? Ал сыныптағы заттарды көре аламыз ба? Иə. Бұл ауаның қандай қасиетін көрсетеді? Ауа мөлдір. Бұған айналамыздағы заттарды көзге көре алатынымыз дəлел. Таза ауаның иісі жоқ. Ауа иіссіз. Ауа серпімді, сығылады. Допты алайық. Оны Целлофан дорба, доп. 84

85 қолыммен қысамыз. Бүйірі қабысады. Бұл кезде ішіндегі ауа сығылады. Қолымызды жіберсем, серпіліп қайта орнына келеді. Серпіліп тұрған ауа. (МК, ОТ) Зерттеу іс-əрекеті. 1.Ыдыстағы суға допты салады. Оның не себепті батпайтынын түсіндіреді. 2. Аусыз өмір сүре аламыз ба? Ол үшін тыныс алу мүшелерін бекітіп, тыныс алмау керектігі ескертіледі. Нəтижесінде адам ауасыз өмір сүре алмайтыны туралы тұжырым жасалады. (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1.Сурет бойынша ауаның маңызын сипатта 2. Ауа қандай жағдайларда ластанады? 3. Шарды үрлегенде нені байқауға болады? 4.Ауаның көмегімен ойнауға болатын ойыншықтарды тап. Ыдыстағы су. Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар. IV. ҰОҚ қорытындысы. Рефлексия мин. (Ұ)Педагог қорытынды жасайды, сұрақтарға жауап беруді ұсынады. Балалар адам тіршілігі үшін ауанын маңызы қандай? Ауаның қандай қасиеттері бар? Ауасыз тіршілік етуге бола ма? Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: желдеткішті əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын сары. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын көк. Дəптер, түрлі түсті қарындаштар. ТАҚЫРЫБЫ: Тіршілік үшін жылудың қажеттілігі Мектеп/ МҰ Педагогтің аты-жөні: Сынып/ топ: Қатысушылардың саны Болмағандар 85

86 ҰОҚ оқытылу мақсаты Болжамды нəтиже Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу Барлық балалар: Жылудың маңыздылығын атап бере алады; Жылуды қайдан алатынын атайды; Көпшілік балалар: Жылудың керектігін түсіндіре алады; Тіршілік үшін жылудың қажет екенін анықтай алады; Тілдік мақсат Кейбір балалар: Жылу не үшін керек? сұраққа жауап бере алады; Зерттеу іс-əрекеті барысында талқылай алады. Дағдыларды дамыту. Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен байланысты?», «Егер..., не болады?» деген сұрақтарды пайдалану. Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту. Көптілділік: жылу тепло heat Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: жылу, жылу көздері. ҰОҚ-да диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар: Жылуды қайдан аламыз? Жылу бізге керек пе? 86

87 Жылу не үшін қажет? От жағатын пеш пен жылу пешінің айырмашылығы қандай? Өткен ҰОҚдан алған білім Жоспар Жоспарла нған уақыт V. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0 1мин. II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты болжам. 2 5 минут Ауаның тіршілік үшін маңызын, қасиеттерін біледі. Жоспарланған іс-əрекет (Ұ) Шаттық шеңбері Қуан, шаттан, балақай, Жарқырайды аспанда Күн алақай! Атқан таңға, шыққан күнге Сəлем беріп, Тілейік бақыт, баршаңызға осындай. Қайырлы таң апайлар! Біз ерекше боламыз, Біз еңбекқор боламыз! (Ұ)Жылу тіршілік үшін қажет. Жылуды біз күннен, оттан, жылу пештерінен аламыз. Тұрмыста жылудың бірнеше түрлері пайдаланылады.жылу өсімдіктер, жануарлар, адамдар тіршілігінде маңызды рөл атқарады. Қалаларда жылдың барлық мезгілінде көгөністер сатып алуға болады, ал оларды өсіретін жылыжайларда жылумен қамтамасыз етілген. Кейбір елдерде күннің жылуын пайдаланатын қондырғылар бар. Жылуды қайдан аламыз? Жылудың маңыздылығы неде? Көмірді қайдан алады жəне оның пайдасы не? Ресурстар Музыка. 87

88 III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс 6 27 мин. (Ұ)Өзекті мəселелер. Адамзаттың тіршілігі үшін жылудың орны ерекше. Ал жылудың негізгі көзі Күн. Күн жерге өте жақын орналасқан кəдімгі жұлдыз. Күн көкжиектен неғұрлым жоғары көтерілсе, соғұрлым күштірек жылытады. Күн сəулесі түспеген жерде өсімдіктер өспейді. Адамдар өмір сүру үшін қажетті киім, тамақ, үй, дəрі-дəрмек, жануарлар үшін азық та өсімдіктерден алынады. Олай болса, Күннен шығатын жылусыз жер бетінде жылу атаулы болмас еді. Жылуды оттан, жылу пештерінен алуға болады. Қазіргі кезде тұрмыста жылудың бірнеше түрлері пайдаланылады. Қалаларда жылдың барлық мезгілінде көгөністер сатып алуға болады, ал оларды өсіретін жылыжайларда жылумен қамтамасыз етілген. Кейбір елдерде күннің жылуын пайдаланатын қондырғылар бар, ол қондырғыларды пайдалану арқылы электр энергиясын үнемдеуге болады.. Жыл мезгілдері бейнеленген бейнетаспа. (Ұ)Сергіту сəті. Жылы-жылы далада Ойнаған жақсы, балалар. Балалар-ау, балалар, Күн жылыда ойнаңдар. (Ұ) Жыл мезгілдеріндегі күннің жылуын бейнетаспадан көрсету: Көктем:Күн сəулесі жер бетін жылытады. Қар еріп, сай-саладан су ағады. Бұл мезгілде өсімдік бүршік атып, жапырақ жарады. Гүлдер шығады. Жаз: Күн сəулесі жерді қатты қыздырады. Жемістер пісіп-жетіледі. Адамдар күнге қыздырынып, суға түседі. Күз: Күн сəулесінің жылуы азаяды. Өсімдіктердің қоректенуі баяулап, жапырақтары сарғаяды, жерге түседі. Қыс: Күн суытады. Қар жауады. Өзен-көлдерде мұз қатады. Боран соғады. Өсімдіктердің өсу мерзімі тоқтайды. Мұның бəрі күннің жылуының аздығынан. 88

89 (ОТ,Ө) Тəжірибе жұмысы: Лупа (үлкейткіш əйнек. IV. ҰОҚ қорытындысы. Рефлексия мин. Тəжірибе -Лупа (үлкейткіш əйнек) арқылы күннің жылуын біраз уақыт қағазға түсіріп не болғанын бақылау. (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1. Сурет бойынша жұмыс. Жылуды тағы қайдан алуға болады? Бос торкөзге сурет салу. 2. «Егер Күн «өшіп» қалса, не болады?» сұрағына жауап алу. 3. Жасанды жəне табиғи жылу көздеріне мысал келтірту. 4.Суреттердің ішінен жылуды өлшейтін құралды тапқызу. (Ұ)Педагог қорытынды жасайды, сұрақтарға жауап беруді ұсынады. Балалар балықтың тіршілігі үшін жылу қажет пе? Қыс түсісімен көп жануарлар өздерінің ініне тығылады. Аюдың апаны, борсық, тышқан, суырдың індері болады.ауа райы салқын кезде олар соған кіріп жылынып ұйықтайды. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: жылыту құралын əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім қоңыр. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын сары. 3- деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын көгілдір. Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар. Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар. 89

90 ТАҚЫРЫБЫ: Наурыз экологиялық мереке Мектеп/ МҰ Педагогтің аты-жөні: Сынып/ топ: Қатысқандар саны: Болмағандар: ҰОҚ оқытылу мақсаты Болжамды нəтиже Тілдік мақсат балаларды қоршаған ортаның қоқыспен ластану мəселесімен таныстыру Барлық балалар істей алады: «Наурыз мерекесі» деген ұғымды түсіндіре алады Наурыз мерекесінде өткізілетін іс-шараларды айтып бере алады. Наурыз мерекесіндегі ұлттық ойын түрлерін атайды. Көпшілік балалар істей алады: Наурыз мерекесі қай кезде тойланатынын біледі. Наурыз мерекесінің өзіне тəн ерекшеліктерін атап бере алады. Наурызкөже туралы біледі Кейбір балалар істей алады: Наурыз мерекесі тек ұлттық мереке ғана емес, табиғатты қорғау мерекесі екендігін айтып бере алады; Табиғатқа көңіл бөлу мерекесі екенін түсіндіре алады Дағдыларды дамыту. Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен байланысты?», «Егер..., не болады?» деген сұрақтарды пайдалану. 90

91 Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: Наурыз мерекесі, табиғатты сақтау, табиғат мерекесі ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар. Наурыз мерекесі қай кезде тойланады? Наурыз мерекесінің басқа мерекелерден айырмашылығы неде? Тіршіліктің жаңаруы,жандануы ұғымдарын қалай түсінесіңдер? Өткен ҰОҚ-дан алған білім Наурыз мерекесінің ерекшеліктері туралы білімдер. Жоспар Жоспарланған уақыт Жоспарланған іс-əрекет Ресуртар VI. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0 2 мин. II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты болжам. 3-5 мин (Ұ) Шаттық шеңбері. Мен бəріңе денсаулық тілеймін! Мен бəріңе қуаныш тілеймін! Мен бəріңе мейірім тілеймін! Мен бəріңе шуақты күн тілеймін! Мен бəріңе көңілді ойын тілеймін! (Ұ) Педагог балаларға Наурыз туралы өлең жолдарын оқып береді: Елім менен жеріме Ырысын шашқан Наурыз, Күлімдеген көктемге Шуағын шашқан Наурыз Наурыз мерекесі туралы 91

92 Жеті түрлі дəн салып, Дəм татқызған Наурыз Жақсылық тілеп халыққа Молшылық əкелсін Наурыз. өлеңдер жинағы. (Ұ) Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде) Наурыз мейрамы өте ерте заманнан бері тойланып келе жатқан халықтық мереке. Ол парсының «Нау-рыз» жаңа күн деген сөзінен шыққан. Наурыз, табиғаттың қайта тірілу, түлеу, жандану уақыты. Табиғатқа көңіл бөлу мерекесі болып саналады. Наурыз айында жалпы халықтық тазалық жұмыстары яғни сенбіліктер ұйымдастырылады, сол себепті Наурыз мерекесін экологиялық мереке деп те айтамыз. (Ұ) Педагог балаларға жұмбақ шешуді ұсынады: Қыс өтіп, Қар кетіп, Шырайлы жаз жетіп, Шаруаның кенелген, Мейрамы ежелден. (Наурыз мерекесі) Бейнетаспа (Ұ) Наурыз туралы əңгімелей келе түркі халықтарының «Наурыз» мерекесін қалай қарсы алатындықтарын экран арқылы көрсету. III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс 6 27 мин. (Ұ) Педагог табиғат туралы тыйым сөздер жазылған карточкалар арқылы мағыналарын түсіндіріп, Наурыз мерекесімен байланысын түсіндіріп өтеді. Тыйым сөздердің үлгісі: 92

93 Көкті жұлма. Суға түкірме. Жалғыз ағашты кеспе. Құстың ұясын, құмырсқаның илеуін бұзба. (Ұ) Наурыз мерекесінің ерекшеліктері бейнеленген презентациямен таныстыру. Презентация (Ұ) Сергіту сəті. Музыкалық сүйемелдеу «Наурыз тойы» Музыкалық əуен (Ұ, Т) Өзекті мəселе. Наурыз мерекесіне дайындық барысында ғана емес, барлық мезгілдегі табиғаттың тазалығына, ауланың тазалығына көңіл бөлінудің қадағалануы. (МК,ОТ) «Тіршіліктің жаңаруы, жандануы» ұғымдарын қалай түсінесіңдер? «Тіршілік жанданады, айнала құлпырады» деген түсінікпен байланыста болады. (Ұ) Тəжірибелік-зертханалық жұмыс іс-əрекеті (ҰОҚ-дан тыс уақытта өтеді). «Ауланы көріктендірейік» тəжірибелік жұмысы. Педагогпен бірге серуенге шығып,табиғатты көркейту шараларын орындайды. Тəжірибе барысында аулада педагогпен бірге ағаш отырғызу, гүл егу жұмыстарын орындайды. Педагог осындай іс-əрекеттердің табиғатқа берер пайдасын атап көрсетеді. (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. 93

94 IV. ҰОҚ қорытындысы. Рефлексия мин. 1. «Наурыз экологиялық мереке» деген ұғымды қалай түсінесің? Балаларың жауаптары тыңдалады. 2. Наурыз мерекесінде атқарылатын табиғатқа пайдалы еңбек түрлерін атату. 3. Көктем хабаршысы бəйшешек гүлінің суретін салғызу. 4. Наурыз мерекесінде ойналатын ұлттық ойындар жайлы əңгіме жүргізу. Педагог қорытынды жасайды. Марапаттайды. Рефлексивті бағалау. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: 1-деңгей ештеңе түсінбедім тек жапырақтарды жасылмен бояу. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын бəйшешекті бояуды жартылай аяқтау. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын суретті толық аяқтап бояу. Əліппе-дəптер. Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар. ТАҚЫРЫБЫ: Қоршаған ортаның тазалығы Педагогтің аты-жөні: Мектеп/ МҰ Сынып/топ: Қатысқандар саны: Болмағандар: ҰОҚ оқытылу мақсаты Болжамды нəтиже Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен ластану мəселесімен таныстыру Барлық оқушылар істей алады: 94

95 Тілдік мақсат «Қоршаған орта жəне оның тазалығын сақтау» деген ұғымды түсінеді. Тазалық сақтаудың қажеттілігін сезінеді Көпшілік оқушылар істей алады: Табиғатқа пайдалы іс-əрекеттерді атауды. Қоршаған ортаға зиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды атауды. Кейбір оқушылар істей алады: Қоршаған ортаны ластамау не үшін керек екенін айтып бере алады; Табиғатқа зиян келтіретін жағдаяттармен жəне іс-əрекеттермен күрес жолдарын айтып береді. Дағдыларды дамыту. Қоршаған ортаның тазалығын сақтауға пайдалы іс-əрекеттер мен зиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды маңыздылығы туралы əңгіме. Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: Табиғат қорғау, қоршаған ортаны ластамау, пайдалы іс-əрекет, зиянды іс-əрекет; Ағаш отырғызу, гүлге су құю, қоқысты тастамау, ағаш сындыру. ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Өткен ҰОҚ-дан алған білім Жоспар Талқылауға арналған сұрақтар. Қоршаған ортаны ластамауда пайдалы жəне зиянды іс-əрекеттер? Табиғатты ластамауға қандай пайдалы іс-əрекет жасадың? Табиғат туралы қарапайым түсініктер; Табиғатты сүйіп, оған қамқорлық жасап, ластамау бұл адамның бойындағы ең жақсы қасиет. Жоспарланған уақыт Жоспарланған іс-əрекет Ресуртар 95

96 VII. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0 1 мин. (Ұ) Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде) Қоршаған ортаның тазалығы табиғат үшін де, адамзат үшін де өте маңызды. Қоршаған ортаның таза болуы адам үшін де өте пайдалы. Адам ерте кезден-ақ табиғатты аялап, оны кейінгі ұрпаққа ағаш отырғызып, бұлақтардың көзін ашып, қоршаған ортаны ластамауға үйретіп отырған. II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты болжам. 2 5 мин (Ұ) «Экология туралы мультфильм» Педагог мультфильм негізінде балаларға қоршаған ортаның тазалығының маңыздылығын түсіндіреді. Болжамдар: - Ауаны таза ұстауға, ағаштарды отырғызу жататын шығар. -Қоршаған ортаның ластануына зиян келтіретін амалдарға зауыт, фабрикалар жататын шығар. Қоршаған ортаның тазалығына байланысты бейнеленген суреттер. Табиғатты қорғау арқылы ауа мен суды ластамау туралы түсініктерін дамыту Болжам VIII. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс 6 27 мин. (Ұ) Презентация бойынша жұмыс. Педагог балаларға экранға қарап, қандай заң бұзылғандығын анықтауды сұрайды. (Слайдта пайдалы жəне зиян іс-əрекеттер көрсетіледі. Мысалы, ағаш отырғызып жатқан бала мен ағашты сындырып жатқан баланың қайсысы заңды бұзып жатыр?) (Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы. Қоршаған орта тазалығын Интерактивті тақта 96

97 сақтау керек пе, керек емес пе? Топтарда түсіндіріңдер: 1-топ керек, 2-топ керек емес. (Не үшін? Неге?). Педагог балалардың назарын болжамдар ұсынуды үйренуіне аударады. Балалар бұл кезде осы тіректі пайдалануына болатындығын ескертеміз: ықтимал болжамдайық мүмкін солай дейік ал, егер (Ұ, Т) Əліппе-дəптермен жұмыс. 1. Қоршаған ортаның тазалығын сақтаудың маңызы қандай? Сен өзіңнің ортаңда тазалықты қалай сақтайсың? 2. Жарамсыз қалдықтардын қандай пайдалы заттарды өндіруге болады? Үлгі жауаптар: Қағаз қалдықтарынан арнайы фабрикаларда қайтадан қағаз өндіріледі. Шыны заттар да арнайы зауыттарда қайтадан өндіріліп, түрлі ыдыс т.б. заттар жасалады. 3. «Ағаш ексең аялап, басыңда болар сая бақ» тақырыбына сурет салғызу. Балаларға табиғат аясын қалай таза ұстап, ауасын ластамауды, топ ауасын табиғат бұрышы арқылы тазартып тұруды тəжірибе жүзінде жүргізу. Əңгімелесу. «Сен қоршаған ортаның тазалығын сақтау үшін не істер едің?» (Т) Қоршаған ортаның тазалығын сақтау не үшін қажет? Пікірлерін дəлелдеп айтқызуға үйрету. (Ұ) Өзекті мəселе. Қоршаған ортаны таза ұстау іс-əрекетіне тек ағаш отырғызуды жатқыза аламыз ба? БОЛЖАМДАР. Қалай ойлайсыңдар, бұл іс-əрекет табиғатты таза ұстауға қалай көмектесе алды? (Ұ) Сергіту сəті. «Аула тазартушы»биі. Əуенмен аула сыпырушының қимылдарын келтіреді. (Ұ, Т) Зерттеу. Педагог балаларға тіршілік үшін бəріміз бірге қоршаған ортаның тазалығын сақтамасақ не боландығы туралы БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды.? (Қоқыс Əліппе- дəптер Көңілді музыка. 97

98 тастау). Ағаштарды кесіп азайтып, не тіпті жойып жіберсек не болады болжамыңыз. Ал егер ағаштарды көптеп отырғызып жүрсек не болады? (ОТ) Өзекті мəселе. Ауызекі ғылыми жұмыс: «Егер мен эколог болсам». Эколог мамандығы жайлы қысқаша түсіндіріп кету. Эколог табиғатты қорғаушы адам. Ғылыми жұмыста əр бір топ өздерін табиғаттың орнында болып қалған жағдайда адамдар үшін қандай пайда əкелетіндігін айтып беруге тапсырма беру. Бақылау: Серуенге шығып ауланың тазалығын бақылайды. Қоршаған орта тазалығы туралы əңгімелеу. Еңбек: Ауланы қоқыстардан тазарту. Балаларға сурет бойынша тірек сөздердің көмегімен сұрақтар құрастыруға тапсырма беру. Балаларға түсінікті жəне қарапайым суреттерді қолдану. Үлгі сұрақтар: Қоршаған ортаға зиян келтіретін қандай іс-əрекеттер бар? Пайдалы іс-əрекет дегеніміз не? Табиғатқа қамқорлық дегенді қалай түсінесіңдер? т.б. Қорытынды жасай отырып: балалар мына түсініктерді ұғынуы қажет: Қоршаған орта тазалығы табиғаттың жойылып кетуіне жол бермеу. Қоршаған ортаның тазалығын сақтамау ағаштарды кесіп, қоқыстар тастау, өрт нəтижесінде болады. Таза ауа өсімдіктердің оттегі бөлу арқылы тазарады. Балалар жеке немесе топ болып жұмыс істейді. Балаларға қорытынды жасауға көмектесу. (Т) Деңгейлік тапсырмалар. Бірінші деңгей. Балалар бірінші топта қоршаған ортаны ұстауға пайдалы ісəрекеттерді бояуға көмектесіп жатыр. Ал екінші топта зиянды амалдарды бояуға көмектесуде. Екінші деңгей. Қоршағаны ластамаймыз, суды ластамау, табиғатты қорғауға Табиғат туралы суреттер. 98

99 IV. ҰОҚ қорытындысы. Рефлексия мин. жатады ма, соны түсіндіру. Үшінші деңгей. Балалар жыл мезгілдеріне сəйкес судың əртүрлі күйде болатынын анықтау. Оларды айналдыра сызады. Суретті аяғына дейін салады. (Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі: қоршаған ортаның тазалығы деніміздің сау болуына кепіл болады. Қоршаған ортаның тазалығы табиғат үшін маңызды. Қоршаған ортаны ластамау, қоқыстардан тазарту ол біздің міндет. Сондықтан қоршаған ортаны, табиғатты аялайық! Рефлексивтік бағалау. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім діңін қоңыр түспен бояу. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын жапырақтарын жасыл түспен бояу. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу. Төмендегі тірек сөздер пайдаланылады: Қызықты болды Шамам жетпейді Мен түсіндім Үйде көрейін... Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар. ТАҚЫРЫБЫ: Аула тазалығын сақтау Мектеп/ МҰ: Педагогтің аты-жөні: Сынып/ топ: Қатысқандар саны: Болмағандар: ҰОҚ оқытылу мақсаты Болжамды нəтиже Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен ластану мəселесімен таныстыру Барлық балалар: 99

100 «Тазалық» деген ұғымды түсіндіре алады Тілдік мақсат Көпшілік балалар істей алады: «Қоршаған ортаның тазалығын сақтау» деген ұғымды түсіндіре алады Табиғатты қорғау керек екендігін түсінеді. Кейбір балалар: Қоршаған ортаны, ауланы ластамау не үшін керек екенін айтып бере алады; Табиғаттың жəне ауланың тазалығына зиян келтіретін жағдаяттармен жəне ісəрекеттермен күрес жолдарын айтып береді. Дағдыларды дамыту. «4 бұрыштың стратегиясы (сыни тұрғыдан ойлауды дамыту)» технологиялық тəсілі шегінде болжамдар ұсыну. Ауланың тазалығын сақтауға пайдалы іс-əрекеттер мен зиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды маңыздылығы туралы əңгіме. Көптілділік аула двор yard Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: Ауланың тазалығы, пайдалы іс-əрекеттер. ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Талқылауға арналған сұрақтар. Табиғатқа зиян келтіретін қандай іс-əрекеттер бар? Табиғатты қалай қорғауға болады? Балабақша ауласын қалай таза ұстаймыз? Өткен ҰОҚ-дан алған білім Жоспар Табиғат туралы қарапайым түсініктер; ауланың тазалығын сақтап қалу, табиғатқа,аула тазалығына зиянды амалдар жасамауға жəне пайдалы іс-əрекеттерге біршама тəуелділігі. 100

101 Жоспарланға н уақыт IX. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату. 0 2 мин. II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты болжам. 3-5 мин Жоспарланған іс-əрекет (Ұ) Шаттық шеңбері Кірпігімізді төмен түсірсек, Көзіміз жұмылады. Енді еркін демалайық Ғажап қана ұйықтасақ, Көз алдымызға туып өскен, Жерімізді елестетеміз. Аула толған гүлдерге Гүлдерді иіскеп, Таза ауамен демаламыз. Қолымызды жоғары көтеріп, Керілеміз. Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде): Ауланың тазалығы табиғат үшін де адам үшін де өте маңызды. Қоршаған ортаның таза болуы табиғатқа да, адам үшін де өте пайдалы. Адам ерте кезден-ақ табиғатты аялап, оны кейінгі ұрпаққа ағаш отырғызып, қоршаған ортаны яғни ар адамды өз ауласын ластамауға үйретіп отырған. (Ұ) «Ауланың жалпы табиғаттың тазалығы туралы презентация» Педагог презентация негізінде балаларға аула жəне адамның өзінің тұратын жерінің, ортасы тазалығының маңыздылығын түсіндіреді. Педагог балалардың ауланың тазалығын қалай сақтауға болатыны жайында сұрап, бүгінгі ҰОҚ-да не білгілері келетінін, неге үйренгілері келетінін сұрайды (Балалардың пікірлері тыңдалады). Ресуртар Ауланың тазалығына байланысты бейнеленген суреттер. II. ҰОҚ бойынша жұмыс 6 27 мин. (Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы. Аула тазалығын сақтау керек па, керек емес па? Топтарда түсіндіріңдер: 1-топ керек, 2-топ керек емес (Не үшін? Неге?). Педагог балалардың назарын болжамдар ұсынуды үйренуіне аударады. Балалар бұл кезде осы тіректі пайдалануына болатындығын ескертеміз: 101

102 ықтимал болжамдайық мүмкін солай дейік ал, егер... (Ұ) Сергіту сəті. Суреттермен жұмыс. Педагог балаларға суреттер арасынан қандай іс-əрекет дұрыс емес екендігін сұрайды. (Суретте пайдалы жəне зиян іс-əрекеттер көрсетіледі. Мысалы, ағаш отырғызып жатқан бала мен ағаш сындырып жатқан бала). Аула бейнеленген суреттер. (Ұ, Т) Бақылау. Педагог ауладағы өсімдіктерге су құйып, түбін қопсытып, құстарға жем беріп, оларды күтіп, баптаудың маңызын түсіндіреді. Ауладағы тазалықтың маңызы неде екенін БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды? Сонымен табиғатты аялап, сақтауға тырысу табиғатты қорғауға жатады ма? Ауланың тазалығын сақтау керек пе? Ол үшін біз не істеу керекпіз? Тақтаға ауланың тазалығын сақтау тақырыбына арналған суреттер ілінеді. Тəжірибелік-зертханалық жұмыс іс-əрекеті: Педагогпен бірге ауланы тазалау жұмыстарын орындайды. Ауланы қоқыстардан тазартып, аулаға күтім жасайды. Олар ауланы күнделікті тазаламаса аула ластанатыны туралы бір-бірімен тəжірибе соңында бөліседі. Ұйымдастырылған оқу іс-əрекетін қорытындылап, осы ұғымдармен балалар жетік танысу керек. Табиғат күн, ауа, жер-су, өсімдіктер, жануарлар. Аула тазалығын сақтау табиғатты ластамау үшін тазалық сақтауға жағдай жасау, балаларды тазалыққа үйрету.. Əңгімелесу. «Сен ауланың тазалығын сақтау үшін не істер едің?» (Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. 102

103 IV. ҰОҚ қорытындысы. Рефлексия мин. 1. Аула тазалығын сақтау үшін жасалатын пайдалы іс-əрекеттерді белгілету арқылы тақырып бойынша əңгіме жүргізу. 2. «Менің аулам» тақырыбында əңгіме жүргізу жəне суретті бояту. (Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі: Ауланы таза ұстау əрқайсымыздың міндетіміз. Ауланың тазалығын қамтамасыз ету арқылы біз табиғатты қорғаймыз. Рефлексивті бағалау. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен бояйды. 1-деңгей ештеңе түсінбедім діңін қоңыр түспен бояу. 2-деңгей түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын жапырақтарын жасыл түспен бояу. 3-деңгей бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу. Əліппе-дəптер. Əліппе-дəптер. ТАҚЫРЫБЫ: Орманшының еңбегі Мектеп/ МҰ: Педагогтің аты-жөні: Сынып/ тобы: Қатысқандар саны: Болмағандар: ҰОҚ оқытылу мақсаты Болжамды нəтиже Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетін анықтау Барлық оқушылар істей алады: Орманшының кім екендігін айтып береді. Орманшының табиғатты қорғаушы адам екенін түсіндіре алады. Көпшілік балалар істей алады: Ормандағы қауіпсіздік жұмыстарын атап айтады. Кейбір балалар істей алады: 103

104 Тілдік мақсат Орманшы мамандығы адамзат үшін өте қажет мамандық. Дағдыларды дамыту. Балаларға орманшы қызметінің турлы түсінік беру, қазіргі кезде орманшыларға үлкен жауапкершілік жүктеліп отырғандығы туралы əңгімелеу. Орман шаруашылығы, оның ішінде орманшының еңбегінің мəнін түсіну. Орманшының еңбегінің маңыздылығын айқындау. Орманшы ормандағы ағаштарды өрттен, жануарлардыатудан қорғайды. Көптілділік: орманшы лесник forester Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: Орман, орманшы, табиғат бақылаушысы Табиғат, ауа райы, болжам, халықтық болжам, табиғат құбылыстары, болжам жасау, табиғат құбылыстары ҰОҚ-да диалог/хат үшін қолданылатын тіл: Өткен ҰОҚ-дан алған білім Талқылауға арналған сұрақтар. Орманшы дегеніміз кім? Орманшының міндеті қандай? Ауа райын бақылаудың, орманшының қызметіне қандай пайдасы бар? «Табиғат жанашыры ол орманшы» дегенді қалай түсінесің? Орманшы болу неге қызықтырады? Қазақстанның қорықтары туралы қарапайым түсініктері Жоспар Жоспарланған уақыт Жоспарланған іс-əрекет Ресуртар X. Əсерлі көңіл күй орнату. 0 1 мин. II. Өмірлік тəжірибені (Ұ) Үнтаспадан тыңдату Үнтаспадан ормандағы аңдардың, жаңбырдың жауғанын, күннің күркірегенін, құстардың сайраған дауысын тыңдату. 104 Үнтаспа

105 маңыздандыру. Мақсатты болжам. 2 5 мин Педагог орман ондағы тіршілік, орманшының қызметі туралы айтып береді. (Ұ)Адам денсаулығы көбіне қоршаған ортадағы экологиялық ахуалға байланысты. Ал оны жақсартатын жасыл желек, сол жасыл желекті баптап, өсіруші орманшы. Орманшының негізгі жұмыс орыны орманда, яғни тау қойнауында, орман мен өзен бойында, көл жағалауы. Əрбір орманшы өз қарамағындағы жүздеген, тіпті мыңдаған гектар жер телімдерін бақылауына тура келеді. Орманшы бір түйір дəннен көктеп шыққан қарағай өскінін мəпелеп күтіп, баптап 1 метр биіктікке діңін тіктеп өсіру үшін қаншама уақыт еңбектенеді. Орманшы орманды күтіп-баптау жұмыстарымен қатар ормандағы ағаштардың санын арттыру мақсатында, тұқымбақтарды іске қосып, бұрын тұқымбақтары болмаған мекемелерде жаңадан тұқымбақтар ашады. Тұқымбақ ағаштардың кішкентай көшеттерін отырғызып, ормандағы ағаштар санын көбейту мақсатындағы жұмыс түрі. Болжамдар: Қарлы қыс, жаңбырлы жаз орманшы жұмысы үшін берекелі болады. Жазды күндері орманды өрттен қорғау үшін орманшыларға бірнеше түн ұйықтамауға тура келеді. Құмырсқалардың илеулеріне тамақтарын асыға тасып жатқанын байқаған орманшылар күннің суытатынын біліп, алдын ала қамданатын болған. 105 Орман шаруашылығына қажетті суреттер.

106 III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс 6 27 мин. Күннің кешке қарай қызарып батқанын байқаған орманшылар, ертеңгі күннің ашық болатынын біліп отырған. (Ұ) Презентация бойынша жұмыс. Интерактивті тақта Суреттегі бұл көріністердің орманшылар үшін маңызы қандай? (Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы. Орманшылар үшін ауа райын болжау қажет пе?топтарда түсіндіріңдер: 1-топ керек, 2-топ керек емес. (Не үшін? Неге?). Өсімдік пен жануардың суреті. 106