Tembang Macapat (Serat Wedhatama Pupuh Pocung)

Transkripsi

1 Tembang Macapat (Serat Wedhatama Pupuh Pocung) 1. Pangertene lan maknane tembang Pocung Miturut maknane tembang Pocung iku nggambarake mangsa nalika wis dipocong utawa mati. Struktur tembang macapat wonten 3, inggih punika: a. Guru gatra Guru gatra inggih punika cacahing gatra/baris saben sapada/bait b. Guru lagu Guru lagu inggih punika tibaning swara ing pungkasaning gatra/baris c. Guru wilangan Guru wilangan inggih punika punika cacahing wanda/suku kata saben sagatra 2. Pathokan tembang Pocung Pocung Guru Wilangan Guru Lagu Guru Gatra 12 u 6 a 4 8 I 12 a 3. Watak tembang Pocung Watake tembang pocung iku sakepenake dhewe/ luwes, lucu lan gawe seneng. Mula biyasane kanggo ngandharake bab-bab kang ora serius lan bisa gawe gegojegan. Surasane kala mangsane ngemot cangkriman utawa banyolan (crita kang ngguyukake). 4. Wos kang kamot ing tembang Pocung (wedhatama) Serat wedhatama ngajarake supaya manungsa iku bisa ngendhaleni angkara murka, amarga yen sikep kang kaya mangkono ora dikendhaleni bakal nuwuhake perkara Ing perangan liyane Serat Wedhatama uga mulangake babagan nggayuh ngelmu luhur. Diandharake lamun wong kang kepengin entuk ngelmu iku kudu gelem ngupadi kanthi tenan. 5. Tuladha tembang Pocung Ngel- mu I- ku ka- la ko ne kan thi la ku Le ka se la wan kas Te ge se kas nyan to sa ni Se tya bu dya pa nge ke sing dur ang ka ra Angkara gung neng angga anggung gumulung Gegolonganira Triloka lekeri kongsi Yen den umbar ambabar dadi rubeda.

2 Beda lamun kang wus sengsem reh ngasamun Semune ngaksama Sasamane bangsa sisip Sarwa sareh saking mardi martatama Taman limut durgameng tyas kang weh limput Karem ing karamat Karana karoban ing sih Sihing sukma ngrebda saardi pengira Yeku patut tinulat tulat tinurut Sapituduhira, Aja kaya jaman mangkin Keh pra mudha mundhi diri rapal makna

3 Novel Jawa 1. Pangertene novel Novel yaiku karya sastra awujud prosa kang populer. Kaya dene karya sastra crita liyane, novel iku ngemot crita-crita kang rinakit urut miturut pembabakan. 2. Unsur Novel a. Unsur Intrinsik 1) Tema Tema iku minangka ide pokok utawa permaslahan utama kang ndhasari lakuning crita novel. 2) Setting Setting iku minangka latar belakang kang mbantu cethaning laku crita, setting iku ngemot wektu, papan/ panggonan, sosial, budaya, kahanan. 3) Punjering crita (sudut pandang) Sudut pandang diperang dadi 3 yaiku: a) Wong kapisan (kata ganti orang pertama) b) Wong katelu (kata ganti orang ketiga) c) Wong keloro (impersonal) 4) Alur/ Plot Alur/ plot yaiku rerangkening/ cengkoronganing prastawa/ kedadeyan ing novel. Alur diperang dadi loro yaiku alur maju (progresif) lan alu mundur (flash back progresif) 5) Penokohan Penokohan iku nggambarake karakter kanggo paraga/ pelaku. Paraga bisa dingerteni karaktere saka tumindake, ciri fisike, lingkungane, lan sapiturute. 6) Gaya bahasa Gaya bahasa yaiku gaya kang digunakake ing novel kasebut. 7) Pesen/ weling b. Unsur Ekstrinsik Unsur ekstrinsik yaiku unsur-unsur kang ana sanjabane perangan karya sastra ing sanjabane unsur intrinsik Unsur iki ngemot latar belakang penciptaan, sejarah, biografi pengarang lan sapiturute. 3. Nilai-nilai kang kamot ing novel a. Nilai sosial Nilai sosial iki kang ndadekake wong luwih ngerti lan mahami panguripane wong liya. b. Nilai etik Novel kang becik diwaca kanggo sampurnaning urip iku novel kang surasane bisa nguwongke pamacane. c. Nilai hedorik Nilai hedorik iki kang menehi rasa seneng marang pamacane mula bisa katut ing sajroning crita. d. Nilai spirit Nilai spirit iki surasane bisa ngadhepi sikep urip lan kapitayane pamaca.

4 e. Nilai koleksi Novel kang bisa diwaca makaping-kaping kang tundhone pamaca kepingin nduweni novel iku. f. Nilai kultural Novel uga menehi lan nglestarekake budaya lan adat masarakat, tundhone pamaca bisa ngerteni kabudayan ing papan/ daerah liya. 4. Jinis novel hiburan Jinis novel hiburan kayata: a. Novel detektif b. Novel roman c. Novel misteri d. Novel gotik e. Novel kriminal f. Novel fiksi ilmiah Irah-irahan novel kang abasa Jawa a. Priyayi abangan (Sapardi Djoko Damono) b. Putri Tirtagangga (Any Asmara) c. Mungsuh Sandi (Basoeki Rachmat) d. Kelangan Satang (Suparto Brata) lsp

5 Sesorah 1. Pagertene sesorah/ pidhato Sesorah yaiku rembugan ana ing sangarepe wong akeh kanthi ngandharake sawijining gagasan, panemu, pamikir lan sapanunggale. Maksud baku medhar pangandhikan yaiku kanggo ngaturake panguneg-uneg utawa mratelakake informasi kanthi medhar pangandikan ana ing sangarepe wong akeh supaya padha mangreteni sing diwedharake. Paprincening medhar pangandhikan iku kaperang dadi pirang-pirang perangan. a. Hamedhar pangandhikan kang asipat mratelakake informasi b. Hamedhar pangandhikan kang asipat hiburan c. Hamedhar pangandhikan kang asipat hamemilut marang para pamiyarsa. 2. Perangan sesorah/ pidhato a. Pambuka Surasane ngandharake salam, mbagekake kang padha rawuh, lan ngucapke syukur marang Gusti b. Surasa/ isi Perangan iki ngemot andharan wigatining sesorah. c. Wasana/ panutup Ing babagan iki diandharake wos wigatining sesorah lan dudutane. Sabanjure ngaturake pangajak marang kabecikan, banjur dipungkasi ngaturake kaluputan anggone ngandharake lan salam panutup. 3. Unsur-unsur sesorah/ pidhato Unsur-unsur kang kudu ana ing sesorah/ pidhato yaiku 5W + 1H 4. Ancas sesorah Ancase wong sesorah iku adhakane duwe pangajab kaya ing ngisor iki: a. Paring (nyaosi) andharan lan pangerten marang wong liya kang padha rawuh ngrungokake. b. Paring (nyaosi) andharan kang nyenengake kang padha midhangetake, jalaran basane kang edi lan peni kanthi nggunakake unggah-ungguh basa Jawa. c. Kanggo milut panemune wong liya sawise gelem midhangetake, lan sabanjure gelem manut lan pracaya karo wose andharan kang kababar utawa katurake. d. Paring (nyaosi) andharan utawa pangerten marang wong kanthi lelewaning basa kang becik, nyenengake, lan kepenak dirungokake, lan kepingin milut panemune wong liya kang padha midhangetake. (Sutardjo, 2013: )

6 Wacana Eksposisi 1. Wacana Eksposisi wacana eksposisi yaiku wacana kang njlentrehake utawa medharake sawijining bab kanggo pamaos. Supaya pamaos oleh informasi kang genep babagan sawijining objek, sabanjure pangreten pamaos isa mundhak. Mula saka iku, karangan eksposisi asipat menehi ngreti, ngonceki, aweh pamrayoga (saran), utawa ngandharake sawijining bab. Panulisane iki isa ditindakake lumantar sadhengah cara jlentrehake, ing antarane penjelasan proses lan penjelasan ilustrasi. Bab kang diinformasekake ing karangan/ wacana eksposisi isa awujud: Data faktual, yaiku sawijining kahanan kang kanyatan kedadeyane, ana, lan isa asipat historis (isa dicritakake kanthi cetha) Sawijining analisis utawa penapsiran objektif marang saprangkat fakta Fakta ngenani pawongan kang gondhelan kenceng marang sawijining keyakinan. Ngembangake gagasan kanthi pola pengembangan eksposisi proses mbutuhake proses mikir utawa intelektual. Penjelasan proses utawa operasional iku penjelasan kang mbudi daya mangsuli pitakon: Kepriye sawijine pakaryan? Kepriye sawijine dumadi? Objek utawa bab iki klebu kang endi? Objek utawa garapan iki dumadi saka tahap-tahap endi wae? Eksposisi kudu ngemot perangan-perangan kaya andharan iki. a. Njlentrehake panemu, gagasan lan keyakinan, b. Mrelokake fakta kang dikuatake utawa dicethakake kang angka, peta statistik, grafik, organigram, gambar, lan sapiturute c. Mrelokake analisis lan sintetisisi nalika ngonceki bahan lan fakta d. Nggoleki sumber ide saka: pengamatan, sikap lan keyakinan Pathokan panulise eksposisi. a. Eksposisi mung ngupaya kanggo nyethakake utawa njlentrehake sawijining pokok prastawa/ persoalan. b. Isi eksposisi ora duwe karep mgundang reaksi, ndayani sikap lan panemune pamaos. c. Gaya eksposisi kudu informatif lan ngyakinake d. Basa eksposisi minangka basa pawarta tanpa rasa subjektif lan emosisonal e. Ing ekposisi, fakta-fakta mung digunakake dadi piranti konkritisasi, maksude gawe rumusan lan kaidah kang dijlentrehake supaya tambah cetha (ora dadi bahan pambuktiane) f. Eksposisi ngupaya kanggo njembarake pamawas lan pangretene pawongan marang objek kang dirembug g. Panulis eksposisi kudu ngreti prastawa kang diandharake h. Panulis eksposisi prigel nganalisis prastawa kanthi cetha lan konkret 2. Tatacara upacara-upacara penganten adat Jawa antarane: a. Lamaran

7 b. Siraman c. Midodareni d. Srah-srahan e. Ijab kabul f. Upacara panggih g. Upacara balangan suruh h. Upacara wiji dadi i. Pupuk j. Sinduran k. Timbang l. Kacar-kucur m. Dahar klimah n. Mertui o. Sungkeman p. Kenduren/ resepsi

8 Aksara Jawa 1. Aksara Jawa lan pasangan a H n N c C r R kk Ha Na Ca Ra Ka f F tt ss ww ll Da Ta Sa Wa La pp dd j J yy vv Pa Dha Ja Ya Nya mm g G b B q Q zz Ma Ga Ba Tha Nga Sandhangan Sandhangan Tuladha Sandhangan Tuladha taling [ = e lele = [l[l cecak = = ng gedhang= ged= pepet e = e sepet = sepet\ layar / = r pasar = ps/ wulu i = i iki = aiki pangkon = \ ( kanggo mateni/ sigeg) mangan = mzn taling tarung [ o = o ora = [aor cakra ] = ra krasa = k]s suku u = u kuku = kuku cakra keret } kreta = k}t = re wignyan h = h uyah = auyh pengkal  kyai = k-ai Pratandha? = adeg-adeg (kanggo miwiti ukara) = y, = pada lingsa (kanggo koma). = pada lungsi (kanggo titik) 2. Aksara Rekan Aksara rekan kanggo nulis aksara konsonan saka tembung manca Aksara rekan isa dadi pasangan lan diwenehi sandhangan Bentuk aksara rekan Wujude Arane Waja Aksara Latin k+ kh k+ybu khalbu p+ f/v p+[p+orit favorit f+ dz af+n adzan j+ gh [g+oairul ghoirul g+ Z [j+b] zebra

9 s+ sy s+uku/ syukur 3. Tuladha paragraf Aksara rekan?mu=ghkji?pkg+j+lilgiw[amu=ghkjik[rog/w[nyaikubup+timh. rwuh[azstbvuj+mj+m\ t=gtep[ro[npdfipri=zisiqiksiqik,semnaugkulw/gku.?swi[skuwikulw/g[n pkg+j+liznkk[kacrtsku/rnk=zund=mublig+\jen_[z austf+\j+i!ufin\,ai=acr kuwik[bhpdsen_lnz cph[kpnuwunmr=pkg+j+ lilnb p+timh. Unine : Munggah kaji Pak Ghazali lagi wae munggah kaji karo garwane yaiku bu fatimah. Rawuhe ngasta banyu zam-zam. tangga teparone padha diparingi sithik-sithik, Semana uga kulawargaku. Sawise kuwi kulawargane pak ghazali nganakake acara tasakuran kang ngundhang mubaligh jenenge ustadz zainudin. Ing acara kuwi kabeh padha seneng lan ngucapake panuwun marang pak ghazali lan bu Fatimah.