TERJEMAHAN KATA NAMA JAMA TAKSIR KE BAHASA MELAYU: KAJIAN TERHADAP TAFSIR PIMPINAN AR-RAHMAN

Transkripsi

1 TERJEMAHAN KATA NAMA JAMA TAKSIR KE BAHASA MELAYU: KAJIAN TERHADAP TAFSIR PIMPINAN AR-RAHMAN Nasimah Abdullah 1 nasimah@kuis.edu.my Haji Ahmad Ismail 2 ahmad@kuis.edu.my ABSTRAK Penterjemahan ialah proses pemindahan bahasa yang melibatkan struktur morfologi, struktur sintaksis, unsur semantik dan keperihalan keadaan atau konteks. Antara struktur morfologi adalah kata nama jama yang membawa maksud kata nama dalam bilangan yang banyak. Konsep bilangan banyak berbeza antara Bahasa Arab dan Bahasa Melayu. Dalam konsep morfologi Melayu, banyak merujuk kepada bilangan yang melebihi satu, manakala konsep morfologi Arab banyak merujuk kepada bilangan tiga dan ke atas. Kertas kerja ini bertujuan melihat kaedah Syeikh Abdullah Basmeih menterjemah kata nama jama taksir ke Bahasa Melayu dalam Tafsir Pimpinan Ar-Rahman dalam usaha menyampaikan makna ayat al-quran. Analisis akan melihat padanan terjemahan harfiyyah Arab-Melayu dalam Surah al-baqarah dan pemilihan data kajian adalah secara rawak sahaja. Hasil kajian menunjukkan bahawa terdapat ketidakseragaman dari sudut makna dalam menterjemahkan kata nama jama taksir ke Bahasa Melayu kerana kedapatan bentuk kata nama jama yang diterjemah sebagai kata tunggal. Oleh itu, dalam usaha memastikan wujudnya kesepadanan makna antara teks sumber dan teks sasar, dicadangkan agar ada semakan terhadap cetakan-cetakan terkini terjemahan al-quran demi penambahbaikan terhadap hasil terjemahan tersebut. Kata kunci: Kata Nama Jama Taksir, Tafsir Pimpinan Ar-Rahman, PENDAHULUAN Setiap bangsa mempunyai peraturan bahasa masing-masing. Asmah Omar (dalam Awang Sariyan: 2007: 3) membahagikan peraturan penggunaan bahasa kepada tiga jenis iaitu peraturan linguistik, sosiolinguistik dan pragmatik. Kata nama jama adalah termasuk dalam peraturan linguistik. Peraturan linguistik antara Bahasa Arab dan Bahasa Melayu ada yang mempunyai persamaan ciri dan ada yang berbeza. 1 Pensyarah Kanan, Jabatan Pengajian Bahasa & Linguistik Arab, Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor (KUIS), Bandar Seri Putra, Selangor. 2 Pensyarah, Jabatan Pengajian Bahasa & Linguistik Arab, Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor (KUIS), Bandar Seri Putra, Selangor. 1

2 Terjemahan al-quran memainkan peranan penting untuk memberi kefahaman tentang isi kandungan dan mesej yang dibawa oleh al-quran. Mohd Shukri Hanapi (2003: 149) menyatakan bahawa ummat Islam akan memahami dan menghayati ajaran Islam melalui tafsiran atau terjemahan makna al-quran. Oleh itu para penterjemah makna al-qur an ke bahasa Melayu perlu mengambil perhatian serius dari sudut struktur morfologi, struktur sintaksis, unsur semantik dan keperihalan keadaan atau konteks semasa proses memindahkan mesej dari bahasa Arab ke bahasa Melayu. Kegagalan memahami perbezaan struktur morfologi dan sintaksis antara dua bahasa yang berbeza akan menyebabkan berlaku kepincangan dalam proses pemindahan makna. Kata nama jama termasuk dalam bidang kajian morfologi. Nik Safiah Karim dan rakan-rakan memberi definisi bahawa morfologi ialah bidang ilmu Bahasa yang mengkaji struktur, bentuk dan penggolongan kata (Tatabahasa Dewan: 2006: 43). Manakala kata nama jama pula membawa maksud kata nama dalam bilangan yang banyak. Konsep bilangan banyak berbeza antara Bahasa Arab dan Bahasa Melayu. Dalam konsep morfologi Melayu, banyak merujuk kepada bilangan yang melebihi satu, manakala konsep morfologi Arab banyak merujuk kepada bilangan tiga dan ke atas. Dengan kata lain, Bahasa Melayu hanya mempunyai perbezaan antara kata bilangan tunggal dan jamak yang merujuk kepada bilangan dua ke atas, manakala Bahasa Arab membezakan antara kata bilangan satu, dua dan jamak yang merujuk kepada tiga ke atas (Mohd Hilmi Abdullah: 2008: 49). Perbezaan konsep morfologi antara Arab dan Melayu pastinya memerlukan ketelitian semasa dalam proses penterjemahan agar mesej boleh disampaikan dengan tepat dari Bahasa sumber ke Bahasa sasar. Kajian ini cuba melihat kaedah Syeikh Abdullah Basmeih menterjemah kata nama jama taksir yang terdapat dalam surah al-baqarah ke Bahasa Melayu dalam Tafsir Pimpinan Ar-Rahman dalam usaha menyampaikan makna ayat al-quran. Pemilihan data kajian adalah secara rawak sahaja. Analisis ini akan melihat padanan terjemahan harfiah Arab-Melayu. TAFSIR PIMPINAN AR-RAHMAN Tafsir Pimpinan ar-rahman adalah satu terjemahan makna al-quran yang sangat masyhur dalam kalangan masyarakat Melayu. Nama penuhnya adalah Tafsir Pimpinan Ar-Rahman Kepada Pengertian al- Qur an. Orang yang bertanggungjawab menterjemahkan 30 juzuk al-quran ke Bahasa Melayu tersebut adalah Sheikh Abdullah Basmeih. Beliau adalah satu nama besar dalam dunia penterjemahan makna al- Quran ke Bahasa Melayu. Hasil terjemahan beliau telah disemak oleh Tuan Haji Muhammad Noor bin Haji Ibrahim bekas Mufti Kerajaan Negeri Kelantan. Pada awalnya beliau telah menerbitkan jilid pertama dalam tulisan Jawi yang mengandungi 10 juzuk al-qur an sahaja pada tahun Kemudian menyusul pula jilid kedua pada tahun 1970 dan jilid ketiga pada tahun 1972 dalam tulisan Jawi. Cetakan pertama dalam tulisan Rumi adalah pada tahun 1980 di bawah kawalan Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM). Terjemahan ini mendapat sambutan yang menggalakkan di kalangan masyarakat Melayu. Ini terbukti kerana terjemahan beliau diulang cetak beberapa kali iaitu pada tahun 1982, 1985, 1987, 1988, 1992, 1995, 1998, 1999, 2000, 2001 dan cetakan terakhir adalah pada tahun Sambutan menggalakkan daripada masyarakat Melayu khususnya di Malaysia terhadap terjemahan ini juga mungkin disebabkan oleh cara terjemahan makna yang menggunakan bahasa yang ringkas dan 2

3 mudah difahami oleh setiap pembaca, di samping dibuat penjelasan pada nota kaki bagi menjelaskan mana-mana ayat yang perlu diberi penjelasan (Ismail Yusoff: Islamiyyat : 1995: Vol. 16: 25). Sumbangan Sheikh Abdullah Basmeih terhadap terjemahan makna al-quran ke Bahasa Melayu adalah amat besar kerana terjemahan tersebut dijadikan bahan kajian oleh para penyelidik terutamanya berkaitan pendekatan atau kaedah terjemahan dalam Tafsir Pimpinan Ar-Rahman Kepada Pengertian al-qur an. KATA NAMA JAMA' DALAM BAHASA ARAB Ahli linguistik Arab membahagikan perkataan Bahasa Arab kepada tiga komponen iaitu kata nama,(االسم) kata kerja (الفعل) dan huruf (الحرف) (al-warraaq: 2002: ). Dalam Bahasa مفرد dari segi bilangan dibahagikan kepada tiga kumpulan iaitu Muftad (االسم) Arab, kata nama (tunggal), Muthanna مثنى (dua) dan Jama' جمع iaitu dari tiga dan ke atas. Kata Nama Jama' pula dibahagikan kepada tiga jenis iaitu Jama' Muzakkar Salim المذكر السالم(,)جمع Jama' Muannath Salim المؤنث السالم) (جمع dan Jama' Taksir ) جمع التكسير )(al-raajihi: t.t : 112). Kertas ini hanya merujuk kepada Jama' Taksir. Jama' Taksir diterjemahkan oleh sebahagian ahli linguistik kepada broken plural iaitu perkataan yang berubah bentuk asal kata tunggalnya dan merujuk kepada bilangan lebih daripada dua (Majdi Wahbah dan Kamil al-muhandis : 1984: 135). Dengan kata lain, Jama' Taksir adalah merujuk kepada kata nama bilangan dari tiga dan ke atas dan berlaku perubahan dari bentuk kata nama tunggal (مفرد) samada perubahan itu ketara atau perubahan tidak ketara yang memerlukan perhatian. Contoh perubahan ketara ialah (ر ج ل) iaitu seorang lelaki berubah menjadi (ر جال) bila bilangan lebih dari tiga, dan perubahan yang tidak ketara ialah (أ س د ) iaitu seekor singa berubah menjadi (أ س د ) bila bilangan lebih dari dua. Secara asasnya, terdapat beberapa bentuk perubahan pada kata nama jama taksir, iaitu seperti berikut (al- Ghalayiiniy : 1987: 2: 28): (ق ل ب) Contohnya: 1- perubahan berlaku dengan penambahan huruf dari huruf asal kata nama tunggal..(س ه ام) kepada (س ه م) dan,(م صاب ي ح) kepada (م ص ب اح),(أ ق الم) kepada (ق ل م),(ق ل و ب) berubah menjadi ) ر س ول ( Contohnya: 2- perubahan berlaku dengan pengurangan huruf dari huruf asal kata nama tunggal..(ت خ م) kepada (ت خ م ة) dan (س د ر) kepada (س د ر ة),(ر س ل) berubah menjadi 3- perubahan berlaku dengan perubahan baris dari baris asal kata nama tunggal. Contohnya: (أ س د ) berubah.(أ س د ) menjadi Majdi Wahbah dan Kamil al-muhandis (1984: ) membahagikan kata nama jama taksir kepada jama qillah قلة) (جمع dan jama kathrah كثرة) (جمع serta menyenaraikan beberapa bentuk lafaz iaitu,(ف ع الن),(ف ع ل ى),(ف ع ل),(ف ع ل ة),(أف ع ل ة),(أف ع ال),(أف ع ل) (ف ع ال) dan sebagainya. Manakala Tamaam Hassan (2009: 56) mengemukakan 4 bentuk jama qillah dan 17 bentuk jama kathrah. KAEDAH MENTERJEMAH KATA NAMA JAMA KE BAHASA MELAYU Kata nama dalam Bahasa melayu dibahagikan kepada pelbagai bentuk, antaranya kata nama tunggal, kata nama terbitan, kata nama majmuk, kata nama ganda (Tatabahasa Dewan: 2006: 105). Kesemua bentuk kata nama tunggal, terbitan dan majmuk boleh digandakan (Tatabahasa Dewan: 2006: 133). Kekadang menggandakan kata nama akan membawa penanda jamak dalam semantik Bahasa Melayu, iaitu makna jumlah yang banyak (Tatabahasa Dewan: 2006: 136). Konsep ini tidak ada dalam Bahasa Arab. 3

4 Dalam konsep morfologi Melayu, banyak merujuk kepada bilangan yang melebihi satu, manakala konsep morfologi Arab banyak merujuk kepada bilangan tiga dan ke atas. Oleh kerana konsep bilangan banyak dan bentuk kata nama berbeza antara Bahasa Arab dan Bahasa Melayu, beberapa kaedah boleh digunakan dalam menterjemah kata nama Arab ke melayu, iaitu seperti berikut: 1- menggandakan kata nama iaitu mengulangi kata nama tersebut seperti (buku) digandakan menjadi (buku-buku) dan (sekolah) menjadi (sekolah-sekolah). 2- menggandakan unsur pertama kata nama sahaja seperti (menteri besar) digandakan menjadi (menterimenteri besar) dan (mata pelajaran) menjadi (mata-mata pelajaran). 3- menggandakan kata nama iaitu mengulangi kata nama tersebut dengan imbuhan seperti (sayur) digandakan menjadi (sayur-sayuran). 4- menggandakan suku kata pertama dalam kata dasar dan bunyi-bunyi vokal dalam suku kata pertama perkataan yang digandakan itu mengalami perubahan menjadi vocal tengah iatu e pepet. Contohnya (pohon) menjadi (po-pohon) berubah kepada (pepohon). 5- menggandakan secara berentak seperti (kuih) kepada (kuih-muih), (lauk) kepada (lauk-pauk) dan (kayu) kepada (kayu-kayan). 6- menambah penjodoh bilangan tertentu yang boleh merujuk kepada bilangan yang banyak seperti (sekumpulan pemuda). 7- menambah perkataan beberapa untuk menggambarkan lebih daripada dua seperti (beberapa hari) dan (beberapa buah buku). ANALISIS KATA NAMA JAMA TAKSIR KE BAHASA MELAYU DALAM TAFSIR PIMPINAN AR-RAHMAN Contoh 1: Surah al-baqarah: Ayat 91 Katakanlah (wahai Muhammad): Jika demikian, mengapa kamu membunuh Nabi-nabi Allah pada masa yang lalu kalaulah kamu benar-benar orangorang yang beriman. Kata Nama Jama Taksir ialah (أنبياء) dan terjemahan ke Bahasa Melayu ialah (Nabi-nabi) iaitu dengan mengulangi kata nama tersebut untuk merujuk kepada makna jumlah yang melebihi dua. Contoh 2: Surah al-baqarah: Ayat 142 Orang-orang bodoh (yang kurang akal pertimbangannya) akan berkata: Apa sebabnya yang menjadikan orang-orang Islam berpaling dari kiblat yang mereka mengadapnya selama ini? Kata Nama Jama Taksir ialah (السفهاء) dan terjemahan ke Bahasa Melayu ialah (orang-orang bodoh) iaitu dengan menggandakan unsur pertama kata nama sahaja untuk merujuk kepada makna jumlah yang melebihi dua. 4

5 Contoh 3: Surah al-baqarah: Ayat 155 Demi sesungguhnya! Kami akan menguji kamu dengan sedikit perasaan takut (kepada musuh) dan (dengan merasai) kelaparan, dan (dengan berlakunya) kekurangan dari harta benda dan jiwa serta hasil tanaman. Dan berilah khabar gembira kepada orang-orang yang sabar. Kata nama jama taksir ialah (األموال) dan terjemahan ke Bahasa Melayu ialah (harta benda) iaitu dengan menggandakan secara berentak. Contoh 4: Surah al-baqarah: Ayat 203 Dan sebutlah kamu akan Allah (dengan takbir semasa mengerjakan Haji) dalam beberapa hari yang tertentu bilangannya. Kata nama jama taksir ialah (أيام) dan terjemahan ke Bahasa Melayu ialah (beberapa hari) iaitu dengan menambah perkataan beberapa untuk menggambarkan lebih daripada dua. Contoh 5: Surah al-baqarah: Ayat 143 Dan demikianlah (sebagaimana Kami telah memimpin kamu ke jalan yang lurus), Kami jadikan kamu (wahai umat Muhammad) satu umat yang pilihan lagi adil,supaya kamu layak menjadi orang yang memberi keterangan kepada umat manusia (tentang yang benar dan yang salah), Kata nama jama taksir ialah (شهداء) dan terjemahan ke Bahasa Melayu ialah (orang yang memberi keterangan). Kaedah terjemahan ini menunjukkan bahawa terdapat ketidakseragaman dari sudut makna dalam menterjemahkan kata nama jama taksir ke Bahasa Melayu kerana bentuk kata nama jama diterjemah sebagai kata tunggal. Oleh itu, dalam usaha memastikan wujudnya kesepadanan makna antara teks sumber dan teks sasar, dicadangkan agar menggandakan kata nama (orang) kepada (orang-orang) untuk merujuk kepada makna jumlah banyak. Contoh 6: Surah al-baqarah: Ayat 158 Sesungguhnya Safa dan Marwah itu ialah sebahagian daripada Syi ar (lambang) ugama Allah 5

6 Kata nama jama taksir ialah (شعائر) dan terjemahan ke Bahasa Melayu ialah (syiar (lambang)). Kaedah terjemahan ini menunjukkan bahawa terdapat ketidaksepadanan dari sudut makna dalam menterjemahkan kata nama jama taksir ke Bahasa Melayu kerana bentuk kata nama jama diterjemah sebagai kata tunggal. Oleh itu, dalam usaha memastikan wujudnya keseragaman makna antara teks sumber dan teks sasar, dicadangkan agar menggandakan kata nama (lambang) kepada (lambang-lambang) untuk merujuk kepada makna jumlah banyak dan tanpa penggunaan kurungan untuk mengelak tahap kebolehbacaan teks yang lemah dan gangguan kepada kefasihah gaya Bahasa teks sumber. Contoh 7: Surah al-baqarah: Ayat 187 dan janganlah kamu setubuhi isteri-isteri kamu ketika kamu sedang beri tikaf di masjid. Kata nama jama taksir ialah (المساجد) dan terjemahan ke Bahasa Melayu ialah (masjid). Jika dilihat kepada padanan terjemahan harfiyyah Arab-Melayu, maka sudah pasti wujudnya ketidaksepadanan dari sudut makna dalam menterjemahkan kata nama jama taksir Arab ke Bahasa Melayu kerana bentuk kata nama jama diterjemah sebagai kata tunggal. Walaupun begitu, jika dilihat pula kepada keseluruhan konteks ayat tersebut, penulis berpendapat bahawa makna jama dalam frasa atau ayat tersebut perlu dizahirkan pada penggunaan kata ganti nama diri dengan menukar perkataan (kamu) kepada (kamu semua) supaya wujud kesepadanan makna jumlah banyak. Dari segi kelancaran dan kefasihan gaya Bahasa, penulis berpandangan bahawa tidak perlu menggandakan perkataan masjid untuk merujuk kepada jumlah banyak kerana kontek ayat tersebut sudah menjelaskan makna jumlah banyak. Contoh 8: Surah al-baqarah: Ayat 188 Dan janganlah kamu makan (atau mengambil) harta (orang-orang lain) di antara kamu dengan jalan yang salah Kata nama jama taksir ialah (أموال) dan terjemahan ke Bahasa Melayu ialah (harta). Kaedah terjemahan ini pada pandangan penulis kurang tepat kerana makna jumlah banyak tidak ketara. Jika dirujuk kepada Kamus Dewan (2007: 517), penggunaan perkataan harta merujuk kepada barang-barang berharga, manakala harta benda merujuk kepada berbagai-bagai barang yang berharga. Oleh itu, dalam usaha memastikan wujudnya kesepadanan makna antara teks sumber dan teks sasar, dicadangkan agar menggandakan secara berentak perkataan (harta) menjadi (harta benda) untuk merujuk kepada makna jumlah banyak. PENUTUP Dengan hanya berdasarkan kepada lapan data yang dikemukakan, kajian mendapati bahawa Abdullah Basmeih mengguna pelbagai kaedah terjemahan untuk merujuk kepada makna jumlah banyak seperti 6

7 mengulangi kata nama, menggandakan unsur pertama kata nama sahaja, menggandakan kata nama secara berentak dan dengan menambah perkataan beberapa untuk menggambarkan lebih daripada dua. Selain itu, terdapat juga ketidakseragaman dari sudut makna dalam menterjemahkan kata nama jama taksir ke Bahasa Melayu kerana kedapatan bentuk kata nama jama yang diterjemahkan oleh Abdullah Basmeih sebagai kata tunggal. Oleh itu, dalam usaha memastikan wujudnya kesepadanan makna antara teks sumber dan teks sasar, dicadangkan agar ada semakan terhadap cetakan-cetakan terkini terjemahan al-quran demi penambahbaikan terhadap hasil terjemahan tersebut. RUJUKAN Kamus Dewan Edisi Keempat. (2007). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka. Abduh al-raajihi. (t.t). al-tatbiq al-sarfi. Beirut: Dar al-nahdhah al-arabiyyah. Abu al-hassan Muhammad ibn Abdullah al-warraaq. (2002). Ilalu al-nahwi. Lubnan: Dar al-kitab al- Ilmiyyah. Cetakan Pertama. Awang Sariyan. (2007). Santun Berbahasa. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Ismail Yusoff. (1995). Perkembangan Penulisan Dan Terjemahan Kitab-kitab Tafsir di Malaysia. Islamiyyat. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia. Vol. 16. Majdi Wahbah dan Kamil al-muhandis. (1984). Mu jam al-musthalahaat al-arabiyyah fi al- Lughah wa al-adab. Beirut: Maktabah Lubnan. Cetakan Kedua. Mohd Hilmi Abdullah. (2008). Teori & Kaedah Penterjemahan Arab-Melayu. Kota Bharu: Pustaka Hilmi. Cetakan Pertama. Mohd Shukri Hanapi. (2003). Terjemahan al-qur an Dalam Pelbagai Perspektif. Kuala Lumpur: Utusan Publication & Distributors Sdn Bhd. Pulau Pinang: Universiti Sains Malaysia. Terbitan Pertama. Mustafa al-ghalayiiniy. (1987). Jami al-durus al-arabiyyah. Beirut: al-maktabah al-asriyyah. Cetakan Ke-21. Nik Safiah Karim, Farid M. Onn, Hashim Musa & Abdul Hamid Mahmood. (2006). Tatabahasa Dewan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Cetakan 11. Tamaam Hassan. (2009). Al-Khulashah al-nahwiyyah. Beirut: Aalam al-kutub. Cetakan Ketiga. 7