STUDI KOMPARASI MUTU KAYU LAMINASI DAN KAYU UTUH DI SOLO RAYA HASIL UJI LABORATORIUM BERDASARKAN ANALISIS SNI

dokumen-dokumen yang mirip
TINJAUAN KUAT LENTUR PELAT BETON BERTULANGAN BAMBU LAMINASI DIPERKUAT DENGAN KAWAT GALVANIS YANG DIPASANG SECARA MENYILANG.

TINJAUAN KUALITAS BATAKO DENGAN PEMAKAIAN BAHAN TAMBAH SERBUK HALUS EX COLD MILLING

KUAT TEKAN BETON GEOPOLIMER DENGAN VARIASI BERAT AGREGAT DAN BINDER PADA UMUR BETON 21 DAN 28 HARI

SIGNIFIKANSI NILAI MODULUS ELASTISITAS KAYU MERANTI, MAHONI, BANGKIRAI YANG ADA DI PASARAN DENGAN SNI 2002

TINJAUAN KUAT TEKAN DAN KUAT TARIK BELAH BETON DENGAN SERAT KAWAT BENDRAT BERBENTUK W SEBAGAI BAHAN TAMBAH

TINJAUAN KUALITAS GENTENG BETON SEBAGAI PENUTUP ATAP DENGAN BAHAN TAMBAH SERAT SABUT KELAPA. Tugas Akhir

PENGARUH WAKTU CAMPUR DAN FAKTOR AIR SEMEN TERHADAP KUAT TEKAN DAN KUAT TARIK BELAH BETON 1 HARI DENGAN BAHAN TAMBAH FLY ASH ABU LIMBAH BATU BARA

TINJAUAN KUAT TEKAN DAN KERUNTUHAN BALOK BETON BERTULANG MENGGUNAKAN TRAS JATIYOSO SEBAGAI PENGGANTI PASIR. Tugas Akhir

JURUSAN TEKNIK MESIN FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH SURAKARTA

TINJAUAN KUAT TEKAN, KUAT TARIK BELAH DAN KUAT LENTUR BETON MENGGUNAKAN TRAS JATIYOSO SEBAGAI PENGGANTI PASIR UNTUK PERKERASAN KAKU (RIGID PAVEMENT)

PENGARUH DIAMETER PIPA INLET TERHADAP DEBIT PEMOMPAAN POMPA HIDRAM

PERENCANAAN GEDUNG PERKANTORAN 4 LANTAI (+ BASEMENT) DI WILAYAH SURAKARTA DENGAN DAKTAIL PARSIAL (R=6,4) (dengan mutu f c=25 MPa;f y=350 MPa)

OPTIMALISASI KEKUATAN BENDING DAN IMPACT KOMPOSIT BERPENGUAT SEKAM PADI BERMATRIK UREA FORMALDEHYDE TERHADAP FRAKSI VOLUM DAN TEBAL CORE

IDENTIFIKASI KUAT ACUAN TERHADAP JENIS KAYU YANG DIPERDAGANGKAN DI KOTA KUPANG BERDASARKAN SNI 7973:2013

TINJAUAN KEKUATAN DAN BIAYA STRUKTUR ATAP BAJA RINGAN DAN BAJA KONVENSIONAL GEDUNG DIKLAT RSUP DR. KARIADI SEMARANG

PEMANFAATAN LIMBAH PECAHAN TEMPURUNG KELAPA SEBAGAI BAHAN TAMBAH PADA CAMPURAN BAHAN BAKU BATAKO. Tugas Akhir

PENGARUH TINGGI TEKANAN RESERVOIR TERHADAP DEBIT PADA PEMOMPAAN POMPA HIDRAM

TINJAUAN KUAT LENTUR PELAT BETON BERTULANG DENGAN PERKUATAN KAWAT YANG DIPASANG SEJAJAR TULANGAN POKOK. Tugas Akhir

ANALISIS KUAT TEKAN DAN KUAT TARIK BELAH BETON DENGAN BAHAN TAMBAH SERBUK ARANG BRIKET DAN BESTMITTEL. Tugas Akhir

ANALISA PERBANDINGAN PRODUKTIVITAS KERJA PADA PEKERJAAN DINDING LANTAI 1,2 DAN 3 ( STUDI KASUS PADA PROYEK GEDUNG PERKANTORAN PT

SKRIPSI. Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Guna Mencapai Derajat S 1 Pendidikan Matematika. Oleh : MIFTAKHUL HUDA A

DINDING PANEL BERTULANGAN BAMBU DENGAN KAPUR SEBAGAI BAHAN TAMBAH DAN FLY ASH SEBAGAI PENGGANTI SEMEN

TINJAUAN KUAT LENTUR BALOK BETON BERTULANG DENGAN TAMBAHAN TULANGAN BAJA MENYILANG PASCA BAKAR DENGAN BERBAGAI VARIASI WAKTU

KEKUATAN SAMBUNGAN BATANG KOMPOSIT BAMBU-KAYU MAHONI DENGAN PEREKAT LEM EPOXY MENGGUNAKAN PENYAMBUNG BESI STRIPPLATE. Tugas Akhir

LAPORAN TUGAS AKHIR SIFAT MEKANIK KOMPOSIT SERAT TANGKAI ILALANG SEBAGAI BAHAN PANEL RAMAH LINGKUNGAN

STUDI PLAT TEKAN YANG MELIBATKAN PLASTISITAS MATERIAL

EVALUASI KEBUTUHAN PARKIR (STUDI KASUS) di RUMAH SAKIT UMUM Dr. MOEWARDI SURAKARTA

PENINGKATAN MOTIVASI DAN KOMUNIKASI BELAJAR MATEMATIKA MELALUI PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE STAD PADA POKOK BAHASAN SISTEM

PENERAPAN PEMBELAJARAN CLASS CONCERN

DETEKSI DINI POLA KERUNTUHAN STRUKTUR PORTAL GEDUNG H UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH SURAKARTA AKIBAT GEMPA. Tugas Akhir

HUBUNGAN ANTARA PERSEPSI TERHADAP LAYANAN BIMBINGAN KONSELING DENGAN KEDISIPLINAN BELAJAR SKRIPSI

Ika Yuliana NIM : D NIRM :

RETNO PUJIASTUTI A

PENINGKATAN KEMAMPUAN PENALARAN DAN PEMAHAMAN KONSEP MATEMATIKA SISWA PADA POKOK BAHASAN SPLDV DENGAN STRATEGI CTL BAGI SISWA KELAS VIII D

PENERAPAN METODE CIRC DALAM PENINGKATAN KEMAMPUAN MENEMUKAN GAGASAN UTAMA DALAM WACANA PADA SISWA KELAS VII A SMP NU SURUH KABUPATEN SEMARANG

PEMANFAATAN FOAM AGENT DAN MATERIAL LOKAL DALAM PEMBUATAN BATA RINGAN

ANALISIS HASIL PRAKTIKUM FISIOLOGI HEWAN MAHASISWA PENDIDIKAN BIOLOGI FKIP UMS BERDASARKAN MEDIA DAN STRATEGI YANG DIGUNAKAN SKRIPSI

Rekayasa Dan Manufaktur Komposit Core Berpenguat Serat Sabut Kelapa Bermatrik Serbuk Gypsum Dengan Fraksi Volume Serat 20%, 30%, 40%, 50%

Oleh: DESSY DWI JAYANTI A

Djati Hery Setyawan D

PENINGKATAN KEMAMPUAN BERFIKIR KRITIS DAN HASIL BELAJAR SISWA MELALUI STRATEGI PEMBELAJARAN PROBLEM SOLVING DENGAN PENDEKATAN SCIENTIFIC

ANALISIS PENGARUH CAIRAN PENDINGIN SEMISINTETIK DAN SOLUBLE OIL TERHADAP KEAUSAN PAHAT HIGH SPEED STEEL ( HSS ) PADA PROSES END MILLING

ANALISIS BUCKLING TERHADAP TABUNG PLAT TIPIS MENGGUNAKAN METODE ELEMEN HINGGA

KAJIAN PRESTASI BELAJAR GEOGRAFI KELAS XI IPS ANTARA SISWA YANG TINGGAL DI DALAM PONDOK PESANTREN DAN DI LUAR PONDOK PESANTREN DI MAN PURWOKERTO 1

SKRIPSI. Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Guna Mencapai Derajat Sarjana S-1 Pendidikan Guru Sekolah Dasar. Oleh:

ANALISIS KEBUTUHAN DAN KARAKTERISTIK PARKIR RUMAH SAKIT KASIH IBU SURAKARTA

ANALISA KELAYAKAN INVESTASI PEMBANGUNAN RUKO DI KOTA SURAKARTA. Tugas Akhir

IMPLEMENTASI MEDIA WORDWALL UNTUK MENINGKATKAN KEMAMPUAN VOCABULARY DALAM PEMBELAJARAN BAHASA INGGRIS KELAS IV SD N NGADIREJO II KARTASURA SKRIPSI

SKRIPSI Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Guna Mencapai Derajat Sarjana S-1. Program Studi Pendidikan Matematika.

1300C ( ) TERHADAP KEKUATAN TARIK, GESER, BELAH SAMBUNGAN LAMINASI PLAT BAJA DENGAN ADHESIVE BONDING

PENINGKATAN MINAT BELAJAR MATEMATIKA MELALUI METODE POLAMATIKA PADA KELAS V SD NEGERI BRATAN II No. 170 SURAKARTA TAHUN AJARAN 2012/2013

PENINGKATAN MINAT DAN PRESTASI BELAJAR MATEMATIKA MELALUI MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE AUDITORY INTELLECTUALLY REPETITION (PTK

PENINGKATAN KEMAMPUAN PEMECAHAN MASALAH MATEMATIKA MELALUI STRATEGI PEMBELAJARAN PROBLEM BASED LEARNING

STUDI EKSPERIMENTAL TERJADINYA KEAUSAN PAHAT PADA PROSES PEMOTONGAN END MILLING PADA LINGKUNGAN CAIRAN PENDINGIN

IMPLEMENTASI PENDEKATAN KONTEKSTUAL DENGAN METODE

Skripsi. Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan. Guna Mencapai Derajat Sarjana S-1. Pendidikan Guru Sekolah Dasar. Disusun Oleh :

SUSI ARYATI A

PENERAPAN STRATEGI PEMBELAJARAN PEER LESSON

PROGRAM STUDI TEKNIK MESIN FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH PONOROGO

UPAYA MENINGKATKAN KETERAMPILAN MENULIS KARANGAN MELALUI METODE IMAGE STREAMING

PENGARUH ECONOMIC VALUE ADDED (EVA) DAN RASIO PROFITABILITAS TERHADAP PERUBAHAN LABA PADA PERUSAHAAN MANUFAKTUR YANG TERDAFTAR DI BEI TAHUN

TUGAS AKHIR PENGARUH BENTUK BUTIRAN AGREGAT BATU PECAH TERHADAP KUAT TEKAN BETON DENGAN BENTUK AGREGAT BULAT DAN PIPIH

PERENCANAAN IMPELLER POMPA SENTRIFUGAL DENGAN KAPASITAS 58 LITER/DETIK HEAD 70 M DENGAN PUTARAN 2950 RPM PENGGERAK MOTOR LISTRIK

S K R I P S I PERANAN PROPAM DALAM PENEGAKAN KODE ETIK PROFESI POLRI DI POLDA DAERAH ISTIMEWA YOGYAKARTA

Oleh: Agustin Poncowati K

PENINGKATAN KEMAMPUAN PEMECAHAN SOAL CERITA MATEMATIKA DENGAN STRATEGI PROBLEM BASED LEARNING

STUDI PERBANDINGAN PANJANG KRITIS PADA BEBERAPA MACAM SERAT ALAM DENGAN METODE PULL OUT FIBER TEST

PENERAPAN STRATEGI PROBLEM BASED LEARNING UNTUK MENINGKATKAN AKTIVITAS BELAJAR MATEMATIKA SISWA KELAS IV SD NEGERI I BALEHARJO TAHUN AJARAN 2012/ 2013

ANALISIS MAKNA BAHASA SAPAAN DALAM WACANA BERITA OLAHRAGA DI SURAT KABAR SOLOPOS EDISI OKTOBER-DESEMBER 2014

PENGARUH KEPEMIMPINAN DAN PENGAWASAN TERHADAP KINERJA KARYAWAN PT KERETA API INDONESIA (Persero) DI KANTOR DAOP IV SEMARANG

PENERAPAN STRATEGI PEMBELAJARAN SCRAMBLE SEBAGAI UPAYA MENINGKATKAN DAYA INGAT MATA PELAJARAN IPS SISWA KELAS V SD NEGERI 9 SRAGEN

STUDI PROSES ELECTROETCHING MATERIAL TEMBAGA DENGAN VARIASI ARUS LISTRIK, KOMPOSISI LARUTAN DAN WAKTU PENCELUPAN

PENINGKATAN KEMAMPUAN PEMAHAMAN MATEMATIKA DENGAN STRATEGI TEAM ASSISTED INDIVIDUALIZATION BERBASIS LESSON STUDY

PENINGKATAN HASIL BELAJAR MATEMATIKA PADA MATERI LOGIKA MENGGUNAKAN ALAT PERAGA MAGIC BOX

PENINGKATAN KEAKTIFAN DAN HASIL BELAJAR MATEMATIKA SISWA MELALUI PEMBELAJARAN COOPERATIVE SCRIPT

MAKNA REFERENSIAL PADA NAMA TOKO DI KECAMATAN PEDAN KABUPATEN KLATEN SKRIPSI. Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan. Guna Mencapai Derajat S-1

TINJAUAN KUAT LENTUR RANGKAIAN DINDING PANEL DENGAN TULANGAN BAJA DAN AGREGAT PECAHAN GENTENG

UPAYA PENINGKATAN KEAKTIFAN SISWA DALAM PEMBELAJARAN MATEMATIKA MELALUI STRATEGI MASTERY LEARNING WITH QUIZ TEAM ( PTK

UPAYA PENINGKATAN HASIL BELAJAR MATEMATIKA MELALUI PENGGUNAAN MEDIA TIGA DIMENSI PADA SISWA KELAS V DI SD NEGERI 02 GLINTANG SAMBI BOYOLALI SKRIPSI

SKRIPSI Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Guna Mencapai Derajat Sarjana S-1 Program Studi Pendidikan Biologi

SKRIPSI Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Guna Mencapai Derajat Sarjana S-1. Diajukan Oleh : ANIK SAFA ATIN NIKMAH A

SKRIPSI. Diajukan Untuk Memenuhi Sebagai Persyaratan. Guna Mencapai Drajat Sarjana S-1. Pendidikan Guru Sekolah Dasar

RANCANG BANGUN SOFTWARE DESAIN RODA GIGI LURUS MENGGUNAKAN MICROSOFT VISUAL BASIC 2010 EXPRESS

PENGGUNAAN METODE THE STUDY GROUP SEBAGAI UPAYA PENINGKATAN HASIL BELAJAR GEOMETRI PADA SISWA KELAS VI SDN TOTOSARI SURAKARTA TAHUN 2010/2011

SKRIPSI. Disusun Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan. Guna Mencapai Derajat Sarjana S-1 Pendidikan Guru Sekolah Dasar

PENGARUH STRATEGI PEMBELAJARAN SMALL-GROUP WORK DAN MEDIA FLANNELGRAPH TERHADAP PRESTASI BELAJAR MATEMATIKA SISWA KELAS V SD AL-FIRDAUS

PENGARUH PENAMBAHAN FLY ASH DAN VOLUME FOAM TERHADAP KUAT TEKAN, DAYA SERAP AIR, DAN BERAT JENIS BETON RINGAN FOAM DENGAN PERBANDINGAN 1 PC : 1 PS

SIFAT FISIS DAN MEKANIS PADA KOMPOSIT POLYESTER SERAT BATANG PISANG YANG DISUSUN ASIMETRI [ 45 o / -30 o / 45 o / -30 o ]

ANALISIS KEKEDAPAN BETON DENGAN MEMANFAATKAN TANAH POZOLAN DI KECAMATAN TULAKAN - PACITAN SEBAGAI PENGGANTI SEBAGIAN SEMEN PORTLAND.

MUHAMMAD MEISAVIRI K

SUPRIYANTO B FAKULTAS EKONOMI DAN BISNIS JURUSAN MANAJEMEN UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH SURAKARTA

ANALISIS KESALAHAN DALAM PENYELESAIAN SOAL OPERASI BILANGAN PECAHAN

RANCANG BANGUN DAN PENGUJIAN MESIN PENGERING KAYU PORTABEL DENGAN BAHAN BAKAR BRIKET GERGAJI UNTUK PENGRAJIN HANDICRAFT di SURAKARTA

SKRIPSI Untuk memenuhi sebagian persyaratan Guna mencapai derajat Sarjana S-1 Program Studi Pendidikan Matematika

PENERAPAN STRATEGI PEMBELAJARAN OUTING CLASS UNTUK MENINGKATKAN KETERAMPILAN MENULIS KARANGAN DESKRIPSI PADA MATA PELAJARAN BAHASA INDONESIA

SISTEM PENAMPIL IKLAN UNTUK DIGITAL SIGNAGE

UPAYA MENINGKATKAN KEMAMPUAN MENYIMAK DENGAN PERMAINAN BISIK BERANTAI SISWA KELAS 2 SD NEGERI NGROMBO 1 KECAMATAN PLUPUH KABUPATEN SRAGEN

HALAMAN PERSEMBAHAN TUGAS AKHIR INI SAYA PERSEMBAHKAN UNTUK KEDUA ORANG TUA KU YANG SELALU MEMBERIKAN YANG TERBAIK TANPA PERNAH MENUNTUT APAPUN DARIKU

PENGUJIAN KARAKTERISTIK PEMBAKARAN MODEL BURNER DENGAN DIAMETER 26 MM DENGAN JUMLAH LUBANG 8,11 DAN 16 PADA KOMPOR METANOL

PERBEDAAN MOTIVASI BERPRESTASI ANTARA MAHASISWA PERGURUAN TINGGI NEGERI-SWASTA DITINJAU DARI MAHASISWA PENDATANG-BUKAN PENDATANG.

Transkripsi:

STUDI KOMPARASI MUTU KAYU LAMINASI DAN KAYU UTUH DI SOLO RAYA HASIL UJI LABORATORIUM BERDASARKAN ANALISIS SNI 7973-2013 Tugas Akhir untuk memenuhi sebagian persyaratan mencapai derajat Sarjana S-1 Teknik Sipil diajukan oleh : M. HABIBULLAH NIM. D 100 160 049 Kepada PROGRAM STUDI TEKNIK SIPIL FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH SURAKARTA 2018 i

20 Februari 2018 ii

10 Maret 2018 iii

iv

MOTTO Wahai orang-orang yang beriman, jika kamu menolong agama Allah,niscaya Dia akan menolongmu dan meneguhkan kedudukanmu.. (QS. Muhammad : 7) Hai orang-orang beriman,jadikanlah sabar dan sholat sebagai penolongan buatmu.sesungguhnya Allah beserta orang-orang yang sabar. (QS. Al-Baqarah : 153) Sesungguhnya orang-orang yang beriman dan orang-orang yang berhijrah dan berjihat di jalan Allah, mereka inilah yang mengharap rahmat Allah. Allah Maha Pengampun dan Maha Penyayang (QS. Al-Baqarah : 218) Karena sesungguhnya, sesudah kesulitan itu ada kemudahan, Sesungguhnya, sesudah kesulitan itu ada kemudahan. (QS.Al-Insyirah : 5-6) v

Untuk Ayah dan Ibuku, teringat jelas bagaimana raut wajahmu yang tanpa lelah mencari rizki, raut wajahmu yang penuh harapan baik, ketika melepasku untuk menuntut ilmu. Semua itu ku jadikan motivasi yang lebih demi mewujdukan cita citaku. Ayah dan ibu berkat doamulah ananda dapat menyelesaikan skripsi ini, maafkanlah ananda, hanya ucapan terima kasih yang ananda dapat berikan kepada ayah ibu Annida Fatiya Zahra dan Mirza Rafiudin terimakasih atas segala do a dan kasih sayang kalian. Terimakasih pula untuk motivasinya selama ini, semoga apa yang kalian berikan kepada kakakmu ini bisa menjadi baik untuk keluarga Usman, Fauziyyah, Okta, Tika, Anggi, Ikhwan, Irfan, dan angkatan transfer lainnya, nilah karyaku terima kasih atas bantuan kalian selama ini. Tiada yang bisa kuberikan selain ucapan terima kasih. vi

PRAKATA Assalaamu alaikum Wr Wb. Alhamdulillah, segala puji syukur dipanjatkan kehadirat Allah S.W.T atas limpahan rahmat, taufik dan hidayah-nya sehingga penyusunan Tugas Akhir dapat diselesaikan. Tugas Akhir ini disusun guna melengkapi persyaratan untuk menyelesaikan program studi S1 pada Fakultas Teknik Jurusan Teknik Sipil Universitas Muhammadiyah Surakarta. Dengan ini penyusun mengucapkan terima kasih kepada semua pihak yang telah memberikan dukungan sehingga penyusun dapat menyelesaikan Tugas Akhir ini. Dengan selesainya Tugas Akhir ini penyusun mengucapkan banyak terima kasih kepada : 1). Bapak Ir. Sri Sunarjono, M.T., Ph.D. selaku Dekan Fakultas Teknik Universitas Muhammadiyah Surakarta. 2). Bapak Mochamad Solikin, M.T.,Ph.D selaku Ketua Jurusan Teknik Sipil Universitas Muhammadiyah Surakarta. 3). Bapak Ir. Suhendro Trinugroho, M.T., selaku Pembimbing Utama sekaligus sebagai Ketua Dewan Penguji, yang memberikan bimbingan dan pengarahan hingga selesainya Tugas Akhir ini. 4). Bapak Ir. Abdul Rohman, M.T. selaku Penguji I sekaligus sebagai Sekretaris Dewan Penguji, yang telah memberikan dorongan, arahan serta bimbingan dan nasehatnya. 5). Bapak Ir. Ali Asroni, M.T., selaku Anggota Dewan Penguji, yang telah memberikan arahan serta bimbingan dan nasehatnya. 6). Bapak Ir. Zilhardi Idris, M.T., selaku Pembimbing Akademik, yang telah memberi arahan. 7). Bapak dan ibu dosen Jurusan Teknik Sipil Fakultas Teknik Universitas Muhammadiyah Surakarta terimakasih atas bimbingan dan ilmu yang telah diberikan. vii

8). Kedua orang tuaku dan kakakku yang tercinta terimakasih atas doanya dan nasehat, sehingga saya mampu menjalani semua ini. 9). Teman-teman angkatan 2016 yang banyak membantu. 10). Teman-teman kos Pondok Dimas yang telah memberi semangat dalam menyelesaikan tugas akhir. 11). Semua pihak yang telah membantu dalam menyelesaikan laporan Tugas Akhir ini. Penulis menyadari bahwa penyusunan Laporan Tugasn Akhir ini masih jauh dari sempurna, karena itu kritik dan saran yang bersifat membangun sangat diharapkan dan semoga laporan ini bermanfaat bagi kita semua. Amin. Wassalamu alaikum Wr Wb. Surakarta, Februari 2018 Penyusun viii

DAFTAR ISI Halaman HALAMAN JUDUL... i LEMBAR PENGESAHAN... ii HALAMAN PERSETUJUAN... iii PERNYATAAN KEASLIAN TUGAS AKHIR... iv MOTTO... v PERSEMBAHAN... vi PRAKATA... vii DAFTAR ISI... ix DAFTAR TABEL... xi DAFTAR GAMBAR... xiii DAFTAR LAMPIRAN... xvii DAFTAR NOTASI...... xviii ABSTRAK... xix ABSTRACT... xx BAB I PENDAHULUAN... 1 A. Latar Belakang... 1 B. Rumusan Masalah... 2 C. Tujuan Penelitian... 3 D. Manfaat Penelitian... 3 E. Batasan Masalah... 3 F. Keaslian Penelitian... 5 BAB II TINJAUAN PUSTAKA... 7 A. Pengertian Kayu... 7 B. Pengertian Kayu Laminasi... 7 C. Struktur Kayu... 8 D. Jenis-jenis Kayu yang Digunakan... 10 BAB III LANDASAN TEORI... 12 A. Uraian Umum... 12 ix

B. Karakteristik Mekanis Kayu... 13 BAB IV METODE PENELITIAN... 18 A. Bahan Penelitian... 18 B. Peralatan Penelitian... 21 C. Tahapan Penelitian... 24 D. Bagan Alur Penelitian... 26 E. Pembuatan Benda Uji... 27 F. Pengujian Kadar Air... 28 G. Pengujian Kerapatan Kayu... 29 H. Pengujian Kuat Tekan... 29 I. Pengujian Kuat Tarik... 31 J. Pengujian Kuat Geser... 33 K. Pengujian Kuat Lentur... 34 BAB V HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN... 36 A. Pengujian Kadar Air... 36 B. Pengujian Kerapatan Kayu... 38 C. Pengujian Kuat Tekan Kayu... 45 D. Pengujian Kuat Tarik Kayu... 57 E. Pengujian Kuat Geser Kayu... 63 F. Pengujian Kuat Lentur Kayu... 69 BAB VI KESIMPULAN DAN PEMBAHASAN... 75 A. Kesimpulan... 75 B. Saran... 77 DAFTAR PUSTAKA LAMPIRAN x

Tabel III.1 DAFTAR TABEL Nilai kuat acuan (MPa) berdasarkan atas pemilahan secara Halaman masinal pada kadar air 19%.... 16 Tabel III.2 Faktor layan basah (C M )... 17 Tabel IV.1 Dimensi benda uji kayu utuh... 24 Tabel IV.2 Dimensi Benda uji kayu laminasi... 25 Tabel V.6 Hasil pengujian kadar air kayu laminasi... 36 Tabel V.1 Hasil pengujian kadar air kayu utuh... 37 Tabel V.2 Hasil pengujian kerapatan kayu laminasi... 38 Tabel V.3 Hasil pengujian kerapatan kayu utuh... 39 Tabel V.4 Hasil perhitungan modulus elastisitas kayu laminasi..... 40 Tabel V.5 Hasil perhitungan modulus elastisitas kayu utuh...... 41 Tabel V.6 Hasil nilai kuat acuan kayu laminasi menurut SNI 7973-2013... 44 Tabel V.7 Hasil nilai kuat acuan kayu utuh menurut SNI 7973-2013... 44 Tabel V.8 Tabel V.9 Perhitungan kuat tekan sejajar serat rata-rata kayu laminasi... 45 Perhitungan kuat tekan sejajar serat rata-rata kayu utuh... 46 Tabel V.10 Perbandingan hasil pengujian kuat tekan sejajar serat kayu laminasi dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 48 Tabel V.11 Perbandingan hasil pengujian kuat tekan sejajar serat kayu utuh dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 49 Tabel V.12 Perhitungan kuat tekan tegak lurus serat rata-rata kayu laminasi... 51 Tabel V.13 Perhitungan kuat tekan tegak lurus serat rata-rata kayu utuh... 52 Tabel V.14 Perbandingan hasil pengujian kuat tekan tegak lurus serat kayu laminasi dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 54 Tabel V.15 Perbandingan hasil pengujian kuat tekan tegak lurus serat kayu utuh dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada xi

SNI 7973-2013... 55 Tabel V.16 Perhitungan kuat tarik rata-rata kayu laminasi... 57 Tabel V.17 Perhitungan kuat tarik rata-rata kayu utuh... 58 Tabel V.18 Perbandingan hasil pengujian kuat tarik kayu laminasi dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 60 Tabel V.19 Perbandingan hasil pengujian kuat tarik kayu utuh dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 61 Tabel V.20 Perhitungan kuat geser rata-rata kayu laminasi... 63 Tabel V.21 Perhitungan kuat geser rata-rata kayu utuh... 64 Tabel V.22 Perbandingan hasil pengujian kuat geser kayu laminasi dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 66 Tabel V.23 Perbandingan hasil pengujian kuat geser kayu utuh dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973:2013... 67 Tabel V.24 Perhitungan kuat lentur rata-rata kayu laminasi... 69 Tabel V.25 Perhitungan kuat lentur rata-rata kayu utuh... 70 Tabel V.26 Perbandingan hasil pengujian kuat lentur kayu ;aminasi dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 72 Tabel V.27 Perbandingan hasil pengujian kuat lentur kayu utuh dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 73 xii

DAFTAR GAMBAR Halaman Gambar I.1 Dimensi kayu laminasi pada uji tekan... 4 Gambar I.2 Dimensi kayu laminasi pada uji tarik sejajar serat... 4 Gambar I.3 Dimensi kayu laminasi pada uji geser... 5 Gambar I.4 Dimensi kayu laminasi pada uji lentur... 5 Gambar II.1 Penampang pohon... 9 Gambar III.1 Contoh benda uji kuat tekan...... 14 Gambar III.2 Contoh benda uji kuat tarik...... 15 Gambar III.3 Contoh benda uji kuat geser...... 15 Gambar III.4 Contoh benda uji kuat lentur...... 16 Gambar IV.1 Kayu sengon... 18 Gambar IV.2 Kayu nangka... 18 Gambar IV.3 Kayu kamper... 19 Gambar IV.4 Kayu kruwing... 19 Gambar IV.5 Kayu bangkirai... 20 Gambar IV.6 Lem kayu presto... 20 Gambar IV.7 Mesin uji UTM... 21 Gambar IV.8 Oven... 21 Gambar IV.9 Penggaris siku... 22 Gambar IV.10 Jangka sorong... 22 Gambar IV.11 Timbangan digital... 22 Gambar IV.12 Penjepit tarik sejajar serat... 23 Gambar IV.13 Penjepit kuat geser... 23 Gambar IV.14 Klem kayu... 23 Gambar IV.15 Alat potong kayu... 24 Gambar IV.16 Alat asah kayu... 24 Gambar IV.17 Bagan alur penelitian... 26 Gambar IV.18 Potongan kayu laminasi... 27 Gambar IV.19 Perekatan kayu laminasi... 28 xiii

Gambar IV.20 Kayu laminasi... 28 Gambar IV.21 Pengujian kuat tekan... 29 Gambar IV.22 Benda uji (a). Kuat tekan sejajar serat pada kayu laminasi, (b). Kuat tekan sejajar serat pada kayu utuh, (c). Kuat tekan tegak lurus serat pada kayu laminasi, (d). Kuat tekan tegak lurus serat pada kayu utuh... 30 Gambar IV.23 Pengujian kuat tarik sejajar serat... 31 Gambar IV.24 Benda uji kuat tarik sejajar serat pada kayu laminasi... 31 Gambar IV.25 Benda uji kuat tarik sejajar serat pada kayu utuh... 32 Gambar IV.26 Pengujian kuat geser... 33 Gambar IV.27 Benda uji (a). Kuat geser kayu pada kayu laminasi. (b). Kuat geser kayu pada kayu utuh... 33 Gambar IV.28 Alat bantu penjepit pengujian... 34 Gambar IV.29 Pengujian kuat lentur... 34 Gambar IV.30 Benda uji kuat lentur kayu pada kayu laminasi... 35 Gambar IV.31 Benda uji kuat lentur kayu pada kayu utuh... 35 Gambar V.1 Gambar V.2 Gambar V.3 Gambar V.4 Gambar V.5 Gambar V.6 Gambar V.7 Perbandingan kadar air kayu laminasi dengan kadar air kayu utuh... 38 Perbandingan kerapatan kayu laminasi dengan kerapatan kayu utuh... 43 Foto hasil pengujian kuat tekan sejajar serat kayu Sengon Laminasi (a), dan sketsa keretakan kayu (b)...... 47 Foto hasil pengujian kuat tekan sejajar serat kayu Sengon utuh (a), dan sketsa keretakan kayu (b)... 47 Perbandingan hasil pengujian kuat tekan sejajar serat kayu laminasi di Laboratorium dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 48 Prosentase perbandingan kayu laminasi seajar serat pada pengujian laboratorium dengan SNI 7973-2013... 49 Perbandingan hasil pengujian kuat tekan sejajar serat kayu utuh di Laboratorium dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 50 xiv

Gambar V.8 Gambar V.9 Gambar V.10 Gambar V.11 Gambar V.12 Gambar V.13 Gambar V.14 Gambar V.15 Gambar V.16 Gambar V.17 Gambar V.18 Gambar V.19 Gambar V.20 Gambar V.21 Gambar V.22 Gambar V.23 Prosentase perbandingan kayu utuh sejajar serat pada pengujian laboratorium dengan SNI 7973-2013.... 50 Foto hasil pengujian kuat tekan tegak lurus serat kayu Sengon laminasi (a), dan sketsa keretakan kayu (b).... 53 Foto hasil pengujian kuat tekan tegak lurus serat kayu Sengon utuh (a), dan sketsa keretakan kayu (b)... 53 Perbandingan hasil pengujian kuat tekan tegak lurus serat kayu laminasi di Laboratorium dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 54 Prosentase perbandingan kayu laminasi tegak lurus serat pada pengujian laboratorium dengan SNI 7973-2013... 55 Perbandingan hasil pengujian kuat tekan tegak lurus serat kayu utuh di Laboratorium dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 56 Prosentase perbandingan kayu utuh tegak lurus serat pada pengujian laboratorium dengan SNI 7973-2013... 56 Foto hasil pengujian kuat tarik kayu laminasi (a), dan sketsa keretakan kayu (b)... 59 Foto hasil pengujian kuat tarik kayu utuh (a), dan sketsa keretakan kayu (b)... 59 Perbandingan hasil pengujian kuat tarik kayu laminasi di Laboratorium dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 60 Prosentase Perbandingan kayu laminasi pada pengujian laboratorium dengan SNI 7973-2013... 61 Perbandingan hasil pengujian kuat tarik kayu utuh di Laboratorium dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 62 Prosentase Perbandingan kayu utuh pada pengujian laboratorium dengan SNI 7973-2013... 62 Foto hasil pengujian kuat geser kayu laminasi (a), dan sketsa keretakan kayu (b)... 65 Foto hasil pengujian kuat geser kayu utuh (a), dan sketsa keretakan kayu (b)... 65 Perbandingan hasil pengujian kuat geser kayu laminasi di Laboratorium dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 66 xv

Gambar V.24 Gambar V.25 Gambar V.26 Gambar V.27 Gambar V.28 Gambar V.29 Gambar V.30 Gambar V.31 Gambar V.32 Prosentase Perbandingan kayu laminasi pada pengujian laboratorium dengan SNI 7973-2013... 67 Perbandingan hasil pengujian kuat geser kayu utuh di Laboratorium dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 68 Prosentase Perbandingan kayu utuh pada pengujian laboratorium dengan SNI 7973-2013... 68 Foto hasil pengujian kuat geser kayu laminasi (a), dan sketsa keretakan kayu (b)... 71 Foto hasil pengujian kuat lentur kayu utuh (a), dan sketsa keretakan kayu (b)... 71 Perbandingan hasil pengujian kuat lentur kayu laminasi di Laboratorium dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 72 Prosentase Perbandingan kayu laminasi pada pengujian laboratorium dengan SNI 7973-2013... 73 Perbandingan hasil pengujian kuat lentur kayu utuh di Laboratorium dengan kuat acuan berdasarkan kode mutu pada SNI 7973-2013... 74 Prosentase Perbandingan kayu utuh pada pengujian laboratorium dengan SNI 7973-2013... 74 xvi

DAFTAR LAMPIRAN Halaman Lampiran.1. Hasil Pengujian kadar air kayu laminasi...l.1 Lampiran.2. Hasil Pengujian kuat tekan sejajar kayu laminasi...l.2 Lampiran.3. Hasil Pengujian kuat tekan tegak lurus kayu laminasi...l.3 Lampiran.4. Hasil Pengujian kuat tarik kayu laminasi...l.4 Lampiran.5. Hasil Pengujian kuat geser kayu laminasi...l.5 Lampiran.6. Hasil Pengujian kuat lentur kayu laminasi...l.6 Lampiran.7. Hasil Pengujian kadar air kayu utuh...l.7 Lampiran.8. Hasil Pengujian kuat tekan sejajar kayu utuh...l.8 Lampiran.9. Hasil Pengujian kuat tekan tegak lurus Kayu utuh...l.9 Lampiran.10. Hasil Pengujian kuat tarik kayu utuh...l.10 Lampiran.11. Hasil Pengujian kuat geser kayu utuh...l.11 Lampiran.12. Hasil Pengujian kuat lentur lurus kayu utuh...l.12 Lampiran.13. SNI 03-6848-2002...L.13 Lampiran.14. SNI 03-3400-1994...L.14 Lampiran.15. SNI 03-3959-1995...L.15 Lampiran.16. SNI 03-3399-1994...L.16 Lampiran.17. SNI 03-3958-1995...L.17 Lampiran.18. Lembar konsultasi...l.18 xvii

DAFTAR NOTASI A = Luas permukaan benda uji, (mm 2 ). B = Lebar benda uji, (cm). BA = Berat awal BKO = Berat kering oven D = Diameter benda uji, (cm). E = Modulus elastisitas f c f t f b f v = Kuat tekan kayu, (MPa). = Kuat tarik kayu, (MPa). = Kuat lentur kayu, (MPa). = Kuat geser kayu, (MPa). G m = Kadar air pada KA %. G b = Berat jenis dasar. G 15 = Berat jenis pada kadar air 15 %. H = Panjang benda uji, (cm). KA = Kadar air kn = Kilo Newton MPa = Megapascal = Kerapatan kayu, (Kg/m3) T = Tinggi benda uji, (cm). xviii

STUDI KOMPARASI MUTU KAYU LAMINASI DAN KAYU UTUH DI SOLO RAYA HASIL UJI LABORATORIUM BERDASARKAN ANALISIS SNI 7973-2013 Abstrak Kayu merupakan salah satu sumber daya alam Indonesia yang menjadi elemen konstruksi yang mudah di dapat dan tersedia dalam jumlah yang relatif banyak. Dalam bagian konstruksi, kayu banyak digunakan pada setiap fungsi bangunan mulai dari persiapan sampai finishing. Adapun penelitian kali ini bertujuan untuk mengetahui nilai kuat/mutu kayu laminasi hasil pengujian di laboratorium dengan mutu kayu utuh berdasarkan SNI 7973-2013. Jenis pengujian yang dilakukan meliputi pengujian kuat tekan, kuat tarik, kuat geser, dan kuat lentur. Benda uji masing-masing berjumlah 3 buah untuk 1 variasi kayu. Kayu yang digunakan ada 5 jenis, yaitu kayu Sengon, Bangkirai, Kruwing, Kamper, dan Nangka yang berasal dari Solo Raya. Berdasarkan pengujian modulus elastisitas dari masing-masing kayu yang diuji yaitu Sengon = 7229,88 Mpa ; Bangkirai = 13236,48 Mpa ; Kruwing = 10583,54 MPa ; Kamper = 10411,63 MPa ; dan Nangka = 10378,09 MPa. Kadar air kayu Sengon = 16,39 % ; Kamper = 17,59 ; Kruwing = 16,92 ; Nangka = 14,34 ; Bangkirai = 14,64. Nilai kuat tekan sejajar serat kayu: Sengon = 4,25 MPa; Bangkirai = 14,53 MPa; Kruwing = 8,96 MPa; Kamper = 8,57 MPa; Nangka = 7,60 MPa. Nilai kuat tekan tegak lurus serat kayu: Sengon = 1,92 MPa; Bangkirai = 9,48 MPa; Kruwing = 4,33 MPa; Kamper = 4,12 MPa; Nangka = 6,22 MPa. Nilai kuat tarik kayu: Sengon = 62,28 MPa; Bangkirai = 98,17 MPa; Kruwing = 97,66 MPa; Kamper = 57,97 MPa; Nangka = 23,68 MPa. Nilai kuat geser kayu: Sengon = 5,06 MPa; Bangkirai = 13,68 MPa; Kruwing = 7,11 MPa; Kamper = 9,80 MPa; Nangka = 10,08 MPa. Nilai kuat lentur kayu: Sengon = 30,10 MPa; Bangkirai = 84,92 MPa; Kruwing = 57,08 MPa; Kamper = 56,23 MPa; Nangka = 33,79 MPa. Nilai presentase perbandingan uji kuat tekan antara kayu yang diuji di laboratorium terhadap kuat acuan SNI 7973:2013 : Sengon = 111,842%; Bangkirai = 121,111%; Kruwing = 95,36%; Kamper = 91,14%; Nangka = 95,00%. Nilai presentase perbandingan uji kuat tarik antara kayu yang diuji di laboratorium terhadap kuat acuan SNI 7973:2013 : Sengon = 187,91%; Bangkirai = 290,64%; Kruwing = 173,33%; Kamper = 164,67%; Nangka = 291,86%. Nilai presentase perbandingan uji kuat geser antara kayu yang diuji di laboratorium terhadap kuat acuan SNI 7973:2013 : Sengon = 991,63%; Bangkirai = 844,61%; Kruwing = 568,85%; Kamper = 784,00%; Nangka = 951,32%. Nilai presentase perbandingan uji kuat lentur antara kayu yang diuji di laboratorium terhadap kuat acuan SNI 7973:2013 : Sengon = 700,093%; Bangkirai = 615,33%; Kruwing = 538,53%; Kamper = 530,49%; Nangka = 371,39%. Kata kunci: kayu, kayu laminasi, kuat tarik kayu, kuat tekan kayu, kuat geser kayu, kuat lentur kayu. xix

STUDY OF QUALITY COMPARATION OF LAMINATED WOOD AND WHOLE WOOD IN SOLO RAYA LABORATORY TEST RESULT BASED ANALYSIS SNI 7973-2013 Abstract Wood is one of Indonesia's natural resources which becomes an element of construction that is easily available and available in relatively large quantities. In the construction section, wood is widely used in every building function from preparation to finishing. As for this research aims to know the value of solid / whole wood quality test results in laboratory with wood quality based on SNI 7973-2013. Types of tests performed include compressive strength testing, tensile strength, shear strength, and flexural strength. Each test object amounted to 3 pieces for 1 variation of wood. wood used there are 5 types, namely wood Sengon, Bangkirai, Kruwing, Kamper, and Nangka from Solo Raya. Based on testing the quality code of each wood tested is Sengon = 7229,88 MPa ; Bangkirai = 13236,48 MPa; Kruwing = 10583,54 MPa ; Kamper = 10411,63 MPa ; dan Nangka = 10378,09 MPa. Sengon wood water content = 16,39 % ; Kamper = 17,59 ; Kruwing = 16,92 ; Nangka = 14,34 ; Bangkirai = 14,64. Value of compressive strength of wood fiber: Sengon = 4,25 MPa; Bangkirai = 14.53 MPa; Kruwing = 8.96 MPa; Kamper = 8.57 MPa; Nangka = 7.60 MPa. Value of compressive strength of perpendicular wood fiber: Sengon = 1.92 MPa; Bangkirai = 9.48 MPa; Kruwing = 4.33 MPa; Kamper = 4.12 MPa; Nangka = 6.22 MPa. Value of tensile strength of wood: Sengon = 62.28 MPa; Bangkirai = 98.17 MPa; Kruwing = 97,66 MPa; Kamper = 57.97 MPa; Nangka = 23.68 MPa. Wood shear strength value: Sengon = 5.06 MPa; Bangkirai = 13.68 MPa; Kruwing = 7.11 MPa; Kamper = 9.80 MPa; Nangka = 10.08 MPa. Value of strong bending wood: Sengon = 30.10 MPa; Bangkirai = 84.92 MPa; Kruwing = 57.08 MPa; Kamper = 56.23 MPa; Nangka = 33.79 MPa. The value of percentage comparison of compressive strength test between the woods tested in the laboratory against the reference strength of SNI 7973: 2013: Sengon = 111.84%; Bangkirai = 121.11%; Kruwing = 95.36%; Kamper = 91,14%; Nangka = 95,00%. The percentage value of the tensile strength test ratio between the woods tested in the laboratory against the reference strength of SNI 7973: 2013: Sengon = 187.91%; Bangkirai = 290,64%; Kruwing = 173.33%; Kamper = 164,67%; Nangka = 291,86%. The percentage value of the comparison of shear strength test between the woods tested in the laboratory against the reference strength of SNI 7973: 2013: Sengon = 991,63%; Bangkirai = 844.61%; Kruwing = 568,85%; Kamper = 784,00%; Nangka = 951,32%. The percentage value of the comparison of bending strength test between the woods tested in the laboratory against the reference strength of SNI 7973: 2013: Sengon = 700.09%; Bangkirai = 615.33%; Kruwing = 538,53%; Kamper = 530,49%; Nangka = 371,39%. Keywords: wood, laminated wood, tensile strength, wood compressive strength, wood shear strength, strong wood bending. xx