PENSTRUKSTURAN PRODUK DEPOSIT PATUH SHARIAH BERDASARKAN AKTA PERKHIDMATAN KEWANGAN ISLAM (IFSA) 2013 PRODUK DEPOSIT : ISU-ISU DAN CABARAN OLEH MUHD RAMADHAN FITRI ELLIAS IJTIMA ASAS PERINGKAT KEBANGSAAN 2014 17 JULAI 2014 1
SKOP PERBINCANGAN Perbincangan ini akan menyentuh secara ringkas topik-topik berikut: 1. Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (IFSA) 2013 Berkaitan Dengan Produk Deposit 2. Isu-Isu Syariah Dalam Produk Deposit 3. Cabaran-Cabaran Yang Dihadapi oleh Industri Kewangan Islam 2
MUKADIMAH Produk deposit adalah merupakan salah satu produk utama sesebuah institusi kewangan Islam (IKI). Ia adalah instrumen utama bagi pihak IKI memperolehi dana daripada pendeposit dan pelabur. Deposit juga adalah salah satu sumber dana terbesar bagi pihak IKI selain daripada dana pemegang saham (shareholders fund). Akta Perkhidmatan Kewangan Islam (IFSA) 2013 telah mendefinisikan semula ciri-ciri produk deposit iaitu akaun deposit dan akaun pelaburan (investment account). IFSA 2013 memperincikan ciri-ciri setiap akaun ini dan terdapat perbezaan yang signifikan antara kedua-duanya. Tidak dapat dinafikan, karakteristik baru untuk akaun deposit dan akaun pelaburan ini memberikan cabaran kepada IKI khususnya daraipada sudut pengoperasian roduk-produk tersebut. 3
AKTA PERKHIDMATAN KEWANGAN ISLAM 2013 (IFSA) AKTA-AKTA BERKAITAN DENGAN DEPOSIT ISLAM; 1) Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013 (Akta 759), Bahagian I Permulaan, Seksyen 2 ) Perniagaan Perbankan Islam ertinya perniagaan; (a) menyetuju terima deposit Islam atas akaun semasa, akaun deposit, akaun simpanan atau akaun lain yang serupa, dengan atau tanpa perniagaan membayar atau memungut cek yang dikeluarkan atau dibayar oleh pelanggan; atau (b) menyetuju terima wang di bawah suatu akaun pelaburan; dan (c) penyediaan pembiayaan; dan (d) apa apa perniagaan lain sebagaimana yang ditetapkan di bawah seksyen 3; 4
SAMBUNGAN 2) Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013 (Akta 759),Bahagian I Permulaan, Seksyen 2 Deposit Islam ertinya sejumlah wang yang disetuju terima atau dibayar mengikut Shariah (a) atas terma yang di bawahnya ia akan dibayar balik sepenuhnya, dengan atau tanpa perolehan, pulangan atau apa apa balasan berupa wang atau nilaian wang lain, sama ada dituntut atau pada masa atau dalam hal keadaan yang dipersetujui oleh atau bagi pihak orang yang membuat bayaran itu dan orang yang menyetuju terimanya; atau (b) di bawah suatu perkiraan, atas terma yang hasil di bawah perkiraan itu akan dibayar kepada orang yang membayar jumlah wang itu tidak kurang daripada jumlah wang sedemikian, tetapi tidak termasuk wang yang dibayar secara bona fide (i) sebagai pendahuluan atau pembayaran sebahagian di bawah suatu kontrak jualan, sewaan atau penyediaan harta atau perkhidmatan lain, dan hanya boleh dibayar balik sekiranya harta atau perkhidmatan itu tidak sebenarnya dijual, disewa atau disediakan selainnya; (ii) sebagai jaminan bagi pelaksanaan suatu kontrak atau sebagai jaminan berkenaan dengan apa apa kerugian yang boleh disebabkan oleh ketidaklaksanaan suatu kontrak; (iii) tanpa mengehadkan perenggan (ii), sebagai jaminan bagi penghantarserahan atau pemulangan apa apa harta, sama ada dalam keadaan baik tertentu atau selainnya; dan (iv) dalam apa apa hal keadaan lain, atau kepada atau oleh mana mana orang lain, sebagaimana yang dinyatakan dalam Jadual 2; 5
SAMBUNGAN 3) Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013 (Akta 759),Bahagian I Permulaan, Seksyen 2 Akaun Pelaburan, ertinya suatu akaun yang mana wang dibayar dan diterima bagi tujuan pelaburan, termasuk bagi penyediaan pembiayaan, mengikut Shariah atas terma bahawa tiada obligasi nyata atau tersirat untuk membayar balik wang itu sepenuhnya dan (a) sama ada hanya keuntungan, atau kedua dua keuntungan atau kerugian, yang hendaklah dikongsi antara orang yang membayar wang itu dan orang yang menerima wang itu; atau (b) dengan atau tanpa apa apa pulangan; 6
ISU-ISU DALAM PRODUK DEPOSIT ISU-ISU UMUM 1.Penerimaan dana daripada sumber yang jelas haram. Muzakarah Cendekiawan Syariah Nusantara yang berlangsung di Johor Bahru merumuskan bahawa pihak IKI boleh menerima dana daripada sumber perusahaan atau pekerjaan yang jelas HARAM (IKTISABAT MUHARRAMAH). Walaubagaimanapun, pihak IKI sewajarnya mengambilkira aspek kualitatif iaitu isu persepsi / reputasi yang boleh membawa tuhmah kepada pihak IKI. 2. Isu penukaran kontrak Syariah terutamanya daripada mudarabah kepada murabahah atau wadiah. ISU-ISU DALAM PRODUK DEPOSIT BERASASKAN WADIAH 1.Isu pemberian hibah yang menjadi amalan lazim (urf`) yang menimbulkan isu riba. Kebiasaan ini dibimbangi akan menjadi suatu konvensyen seperti kaedah feqah: ( ( املعروف عرفاكاملشروط شرطا 2.Isu pemberian insentif kepada pendeposit wadiah yang turut menimbulkan isu riba. Hadith Rasulullah (SAW): )كل قرض جر منفعة فهو راب ) 7
SAMBUNGAN ISU-ISU DALAM PRODUK BERASASKAN MURABAHAH/REVERSE TAWARRUQ 1. Isu tadakhul dhamanayn kerana pihak IKI memainkan beberapa fungsi terutamanya sebagai agen membeli komoditi bagi pihak pendeposit dan agen untuk melaksanakan kontrak murabahah bagi pihak pendeposit. 2. Isu agen melakukan transaksi murabahah dengan dirinya sendiri. 3. Isu bukti berlakunya akad murabahah. Dalam praktis pihak IKI, terdapat pelbagai kaedah untuk membuktikan perlaksanaan akad murabahah. ISU-ISU DALAM PRODUK AKAUN PELABURAN BERASASKAN MUDARABAH 1. Restricted Investment Account (RIA) vs Unrestricted Investment Account (URIA) dan keperluan operasi masing-masing. 2. Overnight mudarabah placement: Adakah sesuatu yang boleh direalisasikan? 3. Isu pemasukan klausa hibah dan tanazul dalam terma mudarabah. 8
CABARAN-CABARAN YANG DIHADAPI OLEH INDUSTRI KEWANGAN ISLAM 1. Mind-set pengamal perbankan Islam dan pendeposit; 2. Pengoperasian akaun pelaburan yang rumit dan memerlukan banyak penambahbaikan dari sudut sistem dan kaedah pengurusan pelaburan; 3. Solusi terhadap produk akaun simpanan dan akaun semasa (CASA). IKI dilihat masih belum mempunyai solusi mutlak untuk produk CASA ; 4. Persaingan antara produk deposit konvensional dan produk deposit Islam. Dalam persaingan yang kompetitif, sebarang ketidakyakinan terhadap produk deposit Islam menyebabkan berlakunya pengaliran dana keluar ke akaun konvensional; 5. Pengurusan liabiliti dan aset dalam IKI. Ia melibatkan pengurusan beberapa jenis risiko seperti duration/re-pricing risk dan liquidity risk. Penelitian perlu dibuat dalam aspek ini kerana ia boleh melibatkan isu Syariah. 6. Kesedaran awam dan strategi komunikasi dan pemasaran produk deposit Islam kepada masyarakat 9
10 TERIMA KASIH