BAB 1 PENDAHULUAN 1.1 Pengenalan Pada era modenisasi, pengguna tegar kepada teknologi seperti telefon pintar, komputer riba dan sebagainya sentiasa kehabisan bateri. Walaupun pelbagai binaan digunakan sebagai bahan pengecas atau powerbank, namun jangka hayatnya tidak tahan lama. Kebanyakkan binaan yang diperkenalkan hanya mampu bertahan sehingga 1-2 hari mengikut kapasiti yang digunakan oleh para pengguna. Jika dilihat di pasaran semasa terlalu banyak binaan yang tidak disahkan dan membahayakan pengguna barangan elektronik seperti barangan tiruan dan lain-lain lagi. Pada penghujung tahun 2014, Negara kita telah dikejutkan dengan bencana alam iaitu banjir besar yang telah meninggalkan pelbagai kesan sehingga ke hari ini. Pelbagai masalah yang diajukan daripada mangsa-mangsa banjir semasa menghadapi bencana ini. Antara masalah yang dihadapi adalah masalah bekalan elektrik kerana mereka memerlukan sumber kuasa bagi mengecas barangan gadget seperti telefon bimbit untuk membolehkan mereka berhubung antara satu sama lain.
2 Mereka juga tidak mempunyai sumber untuk kegunaan lain seperti cahaya dan lain-lain lagi. Selain itu, terdapat juga sesetengah tempat di kawasan pedalaman khususnya sering terputus bekalan elektrik. Bukan itu sahaja, kepada mereka yang gemar akan aktiviti lasak juga memerlukan sumber tenaga yang boleh menjadi sumber dan dibawa kemana sahaja. 1.2 Penyataan Masalah Antara masalah utama yang didapati sebelum membina dan menyiapkan projek ini : i. Jangka hayat bateri basah dan bateri kering yang tidak tahan lama ii. Masalah bekalan eletrik terputus terutama ketika bencana alam seperti banjir iii. Memerlukan sumber tenaga untuk dibawa kemana sahaja seperti dikawasan penempatan banjir dan kegiatan luar 1.3 Objektif Di dalam membina dan menyiapkan projek ini terdapat beberapa objektif yang ditetapkan. Antaranya : i. Merekabentuk satu sistem yang memanjangkan jangka hayat bateri dan alat yang dapat menjadi sumber kuasa sementara. ii. Menentukan nilai bagi setiap voltan masukan yang dihasilkan. iii. Menentukan nilai keseluruhan voltan masukan yang telah dihasilkan.
3 1.4 Skop Projek Dalam menghasilkan projek ini, beberapa skop utama telah dipilih berdasarkan kesesuaian dan kemampuan setiap alat yang akan digunakan. Antara alat yang telah dipilih sebagai skop utama dalam projek ini adalah seperti berikut : i. Bateri basah 12v yang digunapakai pada motosikal. Memilih jenama century jenis NS40Z, kapasiti 12v dan dimensi 197x10x220. ii. Dinamo basikal 6v yang mempunyai berat 0.8kg dan berjenama elephant. iii. Takal nisbah 2:1 yang diperbuat daripada besi. iv. Solar panel 4V 150mA 0.6W yang mampu menerima keaamatan cahaya matahari dan lampu led.
4 BAB 2 KAJIAN LITERATUR 2.1 Pengenalan Di dalam projek yang dihasilkan ini menggunakan konsep tenaga insani. Sistem yang direka ini tidak menyerupai mana-mana sistem janakuasa yang lain kerana 100% asli mengikut kehendak dan keperluan pengguna. Sistem ini diperkemaskan dengan bentuk yang ideal dan ergonomic iaitu boleh dibawa kemana sahaja. Projek ini direka khas menggunakan konsep portable dan toolhand box bagi memudahkan pengguna. Juga merupakan projek kalis air dan haba bersesuaian bagi mangsa bencana alam seperti banjir.
5 2.2 Kajian yang pernah dijalankan Pada peringkat pertama projek ini dijalankan, menggunakan konsep tenaga angin sebagai sumber kuasa kedua. Tenaga angin dihasilkan melalui penggunaan pemampat udara dan disimpan di dalam tabung angin yang direka khas. Namun terdapat pelbagai kekurangan apabila menggunakan konsep ini. Antaranya : i. Pemampat ialah alat yang digunakan untuk menyedut bendalir (udara) daripada ruang tekanan rendah dan kemudian memampatkan.pemampat udara yang diperlukan sukar didapati di pasaran Malaysia. Manakala pemampat udara yang sedia ada terlalu besar dan terlalu kecik dan tidak mengikut spesifikasi yang diperlukan dalam projek ini. ii. Pemampat mengeluarkan bunyi yang bising serta tidak mampu bertahan lama dari segi ketahanannya Bagi menggantikan tenaga angin, beberapa analisis dilakukan untuk mengatasi masalah tersebut. Akhirnya menggunakan sistem dinamo dan tenaga mekanikal. Berikut merupakan ciri-ciri bahagian dinamo : i. Bahagian utama dinamo ialah gegelung wayar, magnet, kekal, dan teras besi. ii. Apabila anda mengayuh basikal, magnet dalam dinamo basikal berputar dalam satu arah. Aruhan medan magnet menghasilkan arus elektrik pada gegelung wayar. iii. Teras besi digunakan untuk mengembangkan medan magnet. iv. Arus elektrik yang lebih kuat akan terhasil apabila putaran magnet dilajukan atau bilangan lilitan gegelung wayar ditambah.
6 2.3 Teori Projek yang dihasilkan ini merupakan projek perintis kepada projek pertama iaitu memanjangkan jangka hayat bateri semasa berlaku kecemasan. Pada peringkat pertama, menggunakan konsep tenaga angin dan sistem turbine sebagai sumber kuasa utama. Namun setelah dikaji secara berperingkat, beberapa penukaran penggunaan konsep tenaga angin kepada konsep tenaga insani dan sistem dinamo basikal. Projek ini berfungsi sebagai sumber kuasa sementara kepada kawasan yang sering terputus bekalan elektrik serta kepada yang terlibat di dalam bencana alam seperti banjir. Selain itu, ia mampu menjadi pengecas kepada telefon pintar dan menjadi sumber bekalan kuasa kepada barangan elektronik seperti kipas dan lampu. Projek ini sangat sesuai sebagai sumber bekalan kuasa kepada penggemar aktiviti lasak seperti berkhemah dan mendaki gunung. Projek ini direka khas mengikut ciri-ciri yang istimewa iaitu kalis air dan mampu terapung untuk mengelakkan daripada tenggelam khususnya ketika banjir. Selain itu, projek ini mempunyai berat yang ideal dan sesuai terutamanya kepada golongan wanita dan bagi mereka yang melakukan aktiviti lasak seperti mendaki gunung. Mengikut analisis yang telah diperoleh, projek ini mampu bertahan sehingga 7 hari mengikut kegunaan dan kemampuannya.tenaga elektrik yang dihasilkan oleh dinamo ialah hasil daripada aruhan kemagnetan. Rajah 2.1 : Bahagian dinamo basikal
7 Prinsip Kendalian Dinamo : i. Tiga bahagian dinamo : magnet kekal, teras besi dan gegelung wayar. ii. Gegelung wayar dibuat daripada lilitan wayar kuprum iii. Dinamo dikendalikan atas prinsip aruhan magnet iv. Magnet di dalam dinamo basikal berputar dalam satu arah. v. Aruhan medan magnet menghasilkan arus elektrik pada gegelung wayar. vi. Teras besi mengembangkan medan magnet Nisbah takal : i. Menggunakan nisbah takal 2:1 Rajah 2.2 : Takal
8 2.4 Kajian Komponen yang akan digunakan Setelah mengkaji kebaikan dan keburukan setiap bahan yang akan digunakan pada projek peringkat kedua ini, pemilihan bahan-bahan yang berkualiti mengikut kehendak dan kemampuan projek ini. Berikut merupakan bahan dan alat yang digunakan di dalam projek ini : i. Dinamo basikal ii. Enjin iii. Pedal basikal iv. Gear / takal v. Sel basah / sel kering vi. Lampu vii. Kapasitor viii. Power inverter 2.4.1 Dinamo basikal Prinsip kerja : i. Bahagian utama dinamo ialah gegelung wayar, magnet, kekal, dan teras besi. ii. Apabila anda mengayuh basikal, magnet dalam dinamo basikal berputar dalam satu arah. Aruhan medan magnet menghasilkan arus elektrik pada gegelung wayar. iii. Teras besi digunakan untuk mengembangkan medan magnet. iv. Arus elektrik yang lebih kuat akan terhasil apabila putaran magnet dilajukan atau bilangan lilitan gegelung wayar ditambah.
9 Ciri-ciri dinamo basikal : i. Dinamo basikal menghasilkan voltan 6 volt - 12 volt. ii. Arus elektrik yang dihasilkan oleh dinamo ialah arus ulang alik (AU/AC) iii. Tenaga elektrik yang dihasilkan oleh dinamo ialah hasil daripada aruhan kemagnetan 2.4.2 Enjin Merekabentuk semula enjin pemampat udara mini berkapasiti 12v bersesuaian dengan projek. Enjin satu silinder empat lejang merupakan enjin yang banyak digunakan bagi kerja-kerja ringan kerana : i. mudah dikendalikan ii. mudah dibaikpulih Berikut merupakan spesifikasi enjin yang dipilih : i. DC 12V ii. 250 psi iii. Tolok tekanan terbina dalam iv. Ringan, padat dan direka bentuk untuk simpanan mudah v. Kadar aliran: 20 Lpm vi. 19mm diameter silinder vii. Mudah untuk dibaca tolok tekanan
10 2.4.3 Pedal basikal Berfungsi sebagai penggerak kepada tenaga insani. Direka dan diubah suai mengikut keperluan projek. Menggunakan stainless steel sebagai bahan binaan. Berikut merupakan ciri-ciri pedal yang telah diubah suai : i. Mempunyai bentuk yang ergonomic sesuai dengan tangan manusia ii. Ringan dan tahan lasak iii. Diperkemaskan dengan getah untuk mengurangkan geseran antara tangan dengan besi iv. Bergerak mengikut arah jam sesuai dengan keadaan sekeliling 2.4.4 Takal Ciri-ciri : i. Digerakkan oleh motor ii. Gerakan dihasilkan adalah gerakan putaran iii. Kelajuan sukar diubah Contoh pergerakan menggunakan takal dan tali sawat : i. Mesin gerudi lantai ii. mesin jahit iii. Mesin penguli doh iv. Mesin pengisar tebu 2.4.5 Sel basah / sel kering Sel basah dan sel kering mempunyai fungsi yang sama iaitu membekalkan tenaga elektrik. Sel atau bateri ini terbahagi kepada kedua iaitu sel basah dan sel kering. Berikut merupakan ciri-ciri sel tersebut :
11 Sel kering i. Arus elektrik yang dihasilkan oleh sel kering ialah arus terus (AT/DC) ii. Tenaga elektrik yang dihasilkan oleh sel kering adalah daripada hasil tindak balas kimia Sel basah i. Sel basah biasanya menghasilkan voltan 6.0 volt, 12 Volt dan 24 volt ii. Sel basah boleh dicas semula dengan alat pengecas bateri iii. Sel basah lebih dikenali sebagai bateri iv. Sel basah digunakan di dalam kenderaan seperti motor, kereta, lori dan bas v. Boleh dicas semula 2.4.6 Kapasitor Kapasitor merupakan satu komponen elektronik yang dapat menyimpan cas elektrik. Ia juga dikatakan sebagai satu komponen elektronik yang mempunyai dielektrik yang disambung secara selari dan terletak di antara 2 plat logam. Ia bertindak sebagai untuk menyimpan cas dan menyahcas apabila diperlukan oleh litar. Kapasitor biasanya digunakan untuk tujuan menstabilkan voltan pada litar penapis penghalang arus terus dan sebagainya. Terdapat beberapa jenis kapasitor yang boleh digunakan.
12 Terdapat beberapa jenis kapasitor tetapi hanya dua jenis yang utama: i. Jenis Bukan Elektrolit Dikenali sabagai kapasitor tidak berkutub. Ia tiada kutub positif dan negatif. Pemasangannya tidak kisah ikut kaki mana sekali pun. Kapasitor jenis cakera adalah yang biasa sekali digunakan dalam litar elektronik. Yang lain adalah seperti kapasitor jenis mika dan jenis seramik. Kapasitor jenis cakera berwarna coklat dan bentuknya seperti cakera. ii. Kapasitor jenis elektrolit Dikenali sebagai kapasitor berpolariti positif dan negatif. Kapasitor jenis ini biasanya digunakan bagi nilai kapasitan yang besar. Namun begitu kapasitor jenis ini kurang stabil atas sebab ianya mudah dipengaruhi oleh suhu dan juga kesan fizikal yang lain berbanding jenis bukan elektrolitik yang lebih stabil. Harganya juga agak mahal berbanding yang lain. Kapasitor jenis elektrolit biasanya digunakan untuk mengurangkan beberapa gelombang dalam gerakan voltan terutamanya penerus. Kapasitor jenis elektrolit mudah digunakan kerana ia terdapat kekutuban positif dan negatif serta nilai yang dilabelkan dalam badan kapasitor tersebut dan ia berfungsi sebagai penstabil voltan. Elektrolitik yang digunakan terdiri dari jenis borax, fosfat atau karbonat. Kapasitor ini mempunyai nilai kemuatan yang tinggi iaitu lebih kurang 1uF hingga 1000uF.
13 2.4.6 Power Inverter Power Inverter adalah salah satu alat untuk mengubah arus AC ke DC untuk membekalkan elektrik ke dinamo motor dengan arus DC, jadi alat ini mempunyai multi fungsi, mengubah AC ke DC kemudian mengeluarkannya arus AC kembali. Semua ini dilakukan dengan mengubah potensiner yang terdapat pada inverter tersebut. 2.4.7 Tenaga solar Menggunakan tenaga suria daripada matahari dan juga cahaya daripada lampu neon untuk mengecas semula bateri yang telah digunakan. Tenaga solar ini akan sentiasa mengecas bateri selagi terdapat sumber cahaya. Ketika mengecas, 1 indicator akan menyala untuk menunjukkan bahawa bateri sedang dicas.
14 BAB 3 METODOLOGI 3.1 Pengenalan Metodologi merupakan kaedah-kaedah atau tatacara yang digunakan bagi melaksanakan proejk secara terperinci. Langkah-langkah ini sangat penting dalam melaksanakan projek ini bagi memastikan projek ini Berjaya disiapkan pada masa yang telah ditetapkan. Dalam menghasilkan sesuatu projek, beberapa langkah yang perlu dilalui sebelum projek berkenaan siap. Langkah-langkah ini perlu dilakukan dengan penuh ketelitian agar dapat menghasilkan sesuatu projek yang bermutu dan berkualiti. Dalam menghasilkan projek ini, terdapat beberapa langkah yang telah dilakukan. Penerangan seterusnya akan menerangkan langkah metodologi.
15 3.2 Carta Alir Rajah 3.1: Carta Alir Proses Rekabentuk
16 3.3 Rekabentuk Terdapat dua reka bentuk yang direka bagi kegunaan projek ini.rekabentuk direka berdasarkan susun atur komponen projek dan melihat faktor faktor keselamatan bagi setiap komponen dan kaedah yang akan diguna pakai bagi keselamatan pengguna jika berlaku litar pintas.direka bagi memudahkan dan senang dibawa kemana mana sperti semasa banjir dan bekemah di dalam hutan. 3.3.1 Rekabentuk sedia ada dalam industri Dalam penghasilan elektrik, penjana elektrik merupakan satu peranti yang menukar tenaga mekanikal kepada tenaga elektrik, dan biasanya menggunakan induksi elektromagnetik. Penukaran terbalik tenaga elektrik kepada tenaga mekanikal dilakukan melalui motor elektrik, dan motor dan generator mempunyai banyak persamaan. Sumber penggerak utama bagi kuasa mekanikal mungkin reciprocating atau enjin wap turbin, air yang jatuh melalui kuasa hidro (turbin atau kincir air, enjin pembakaran dalam, turbin angin, mesin jana tangan (hand crank), udara mampat atau sebarang sumber tenaga mekanikal yang lain. Rajah 3.2 : Penjana kuasa elektrik 3.3.1.1 Kelebihan i. Penjana kuasa yang sedia ada mampu menghasilkan tenaga elektrik yang boleh dibawa kemana-mana.
17 ii. Bekalan kuasa yang dihasilkan mengikut saiz penjana kuasa tersebut. 3.3.1.2 Kekurangan i. Penjana kuasa ini menyebabkan pencemaran bunyi. ii. Memerlukan bahan api sebagai bahan bakar untuk menghidupkan enjin menyebabkan pencemaran udara. 3.3.2 Rekabentuk 1 Rekabentuk satu berdasarkan susunan komponen secara menegak dan di ikat pada tapak projek.keseluruhan projek diperbuat dari plastik yang akan menempatkan kesemua komponene,mempunyai beberapa komponen asas antaranya dinamo 12 volt yang disambungkan pada pedal pengayuh yang dikategorikan sebagai kaedah mekanikal,yang kedua dinamo 6 volt yang disambungkan pada enjin digunakan sebagai kaedah kedua. Kedua dua kaedah akan disambungkan kepada bateri bagi berfungsi sebagai pengecas bateri. Rajah 3.3 Rekabentuk pertama 3.3.2.1 Kelebihan i. Putaran enjin yang lebih laju dapat menghasilkan rpm yang tinggi.
18 ii. Tenaga kinetik yang terhasil daripada dinamo mengeluarkan voltan yang tinggi. 3.3.2.2 Kekurangan i. Kedudukan komponen yang tidak stabil. ii. Enjin yang digunakan besar dan berat 3.3.3 Rekabentuk 2 Rekabentuk kedua pula berdasarkan pernambahan komponen dan susun atur yang berbeza. Keseluruhan bekas atau kotak projek diperbuat daripada perspek. Dimana satu kotak kecil dibuat bagi menempatkan kaedah mekanikal yang mempunyai dinamo yang disambung pada roda kecil kemudiannya sisambungkan menggunakan belt pada roda yang besar dan disambungkan pada pedal atau pengayuh.kaedah kedua pula enjin dan dinamo yang disambungkan sekali serta kaedah yang ditambah adalah menggunakan solar dan menjadikan kaedah yang ketiga bagi mengecas bateri supaya bertahan lebih lama. Rajah 3.4 Rekabentuk kedua 3.3.3.1 Kelebihan i. Susunan komponen yang lebih teratur. ii. Penggunaan enjin yang lebih kecil dan ringan
19 iii. Penggunaan solar untuk pengecasan tambahan kepada bateri. 3.3.3.2 Kekurangan i. Saiz projek yang besar. ii. Mempunyai berat antara 7kg-8kg. 3.4 Pemilihan Idea Pemilihan idea merangkumi pemilihan komponen yang akan diguna pakai di dalam projek.faktor pemilihan adalah berdasarkan output dan input sesuatu komponen bagi mendapatkan arus yang tinggi supaya dapat untuk mengecas kembali bateri yang telah digunakan.kami telah memilih untuk menggunakan rekabentuk kedua dan tiga kaedah yang akan digunakan bagi mendapatkan arus/voltage. No. Kriteria Pemberat Konsep 1 Konsep 2 1. Kecekapan 5 - + 2. Rekabentuk komersial 4 + + 3. Kos 3 S S 4. Voltan Masukan 5 - + 5. Jumlah + 1 3 6. Jumlah - 2 0 7. Jumlah Keseluruhan -1 3 8. Jumlah Sebenar -6 14 Jadual 3.1 : Perbandingan antara konsep 1 dengan konsep 2
20 3.4.1 Dinamo dan Motor Rajah 3.5 Komponen dinamo & motor Memilih penggunaan motor 6volt adalah untuk memusingkan dinamo dengan kadar yang tinggi dan laju bagi menghasikan tenaga / arus yang tinggi dari dinamo yang akan digunakan bgi mengecas semula bateri.motor ini akan akan digerakkan oleh bateri dan kepala motor yang bersambung dengan kepala dinamo akan berpusing secara serentak ketika suis ditekan bagi menghidupkan motor tersebut.
21 3.4.2 Mekanikal Rajah 3.6 Pengayuh & dinamo Rajah diatas Menggunakan roda kecil dan besar bagi mendapat kayuhan atau nisbah putaran yang tinggi (2 : 1),disambungkan meggunakan belt dan roda yang bersaiz besar disambung pada pedal / pengayuh, manakala roda yang bersaiz kecil disambung pada kepala dinamo. 3.4.3 Solar Rajah 3.7 Panel solar
22 Berdasarkan rajah diatas solar dipilih bagi menjadi sumber ketiga pengecasan bateri sekiranya pengayuh rosak.solar ini ditambah untuk menambahkan lagi kaedah bagi pengecasan bateri supaya bertahan dengan lebih lama.faktor lain kami memilih penggunaan solar ini adalah kerana cara solar ini menghasilkan tenaga dengan hanya menyerap cahaya lampu dari mentol biasa atau pun dari cahaya lampu suluh. 3.5 Rekabentuk Akhir Memilih rekabentuk dengan menggabungkan ketiga tiga kaedah dalam satu kotak / perspek. Rekabentuk yang digunkan lebih senang untuk disimpan dan ringan untuk dibawa oleh golongan hawa dan juga adam. Rajah 3.8 Pandangan atas rekabentuk akhir
23 Rajah 3.9 Pandangan sisi rekabentuk akhir 3.6 Pembuatan Projek ini dimulakan dengan memotong perspek mengikut ukuran yang ditetapkan bagi meletakkan kesemua komponen. Perspek ini disambung dengan menggunakan gam 3saat bagi membentuk segi empat sama, kotak kedua yang lebih kecil turut dibuat bagi kegunaan pengayuh. Kotak pengayuh ini turut dipasang di dalam kotak segi empat tadi. Rajah 3.10 Pemotongan perspek
24 Gabus digunakan sebagai pelapik di dalam kotak yang besar bagi memudahkan setiap komponen dipasang. Komponen pertama yang dipasang adalalah dinamo dan juga enjin yang diletakkan pada sebelah kiri kotak dan diikat pada perspek dengan mengunakan skru supaya lebih ketat dan tidak bergerak ketika motor dihidupkan. Penyambungan antara kepala motor dan kepala dinamo adalah dengan mengunakan kaedah gear yang bergigi. Rajah 3.11 Gabus Seterusnya pemasangan bagi kotak pengayuh kami memilih besi roda sebagai pengerak dinamo. Terdapat dua roda yang berlainan saiz iaitu kecil dan besar, roda yang bersaiz kecil akan disambungkan kepada kepala dinamo 12 volt dengan menggunakan sebatang skru. Manakala roda yang bersaiz besar akan disambungkan pada pengayuh. Pengayuh yang kami gunakan adalah pengayuh batang pemancing yang telah diubah suai. Dinamo diikat pada kotak perspek yang kecil dengan menggunakan skru, besi roda disusun secara selari, tali sawat mesin jahit digunakan bagi memusingkan kedua dua roda besi ini yang telah disambung pada dinamo dan juga pengayuh. Manakala solar dipasang pada bekas lampu suluh yang berbentuk silinder. Kepingan kepingan solar dipasang pada sebelah atas penutup lampu suluh dan membuat satu tempat simpanan tenaga yang akan dihasilkan oleh dinamo pada sebelah bawah lampu suluh sebelum disambungkan kepada bateri.
25 3.6.1 Komponen Rajah 3.12 Kotak pengayuh Rajah 3.13 Susunan dinamo dan motor Rajah 3.14 Susunan pengayuh dan dinamo
26 Rajah 3.15 Kedudukan panel solar Rajah 3.16 Kedudukan Power Inverter
27 3.7 Pengujian Setiap komponen yang digunakan dalam menghasilkan projek ini, beberapa pengujian telah dilakukan. Langkah-langkah ujikaji : i. Setiap komponen yang diuji disusun mengikut urutan. ii. Voltan bateri diukur menggunakan multimeter dan bacaan masa dicatat menggunakan jam randik. iii. Voltan masukan yang dihasilkan oleh keamatan cahaya yang diserap oleh kepingan solar diuji menggunakan voltmeter. iv. Menggunakan tachnometer untuk mengukur kadar putaran motor rpm. v. Setiap ujikaji dilakukan secara konsisten dari waktu 8 pagi hingga 6 petang. vi. Bacaan diulang sebanyak tiga kali menggunakan bateri, motor dan dinamo serta solar. vii. Graf v/t diplot. Komponen ujikaji Voltan Masukan (v) V1 V2 V3 V4 V5 V6 V7 V8 V9 V10 V11 Bateri Motor dan Dinamo Solar Bateri, Motor dan Dinamo, Solar Masa (am-pm) 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 Jadual 3.2 : Data voltan masukan setiap komponen
28 3.7.1 Masa melawan Voltage Menggunakan jam randik bagi mengambil masa serta menggunakan multimeter bagi mengukur voltage bateri Rajah 3.17 Multimeter dan jam randik 3.7.2 Pengujian Voltage berdasarkan keamatan Cahaya Menggunakan voltmeter untuk mengukur keamatan cahaya yang dapat diserap oleh kepingan kepingan solar Rajah 3.18 Voltmeter
29 3.7.3 Pengujian putaran per minit bagi motor Menggunakan tachometer bagi mengukur kadar putaran bagi motor Rajah 3.19 Tachnometer 3.8 Produk Akhir Projek berjaya disiapkan dan mampu digunakan.semua kaedah yang digunakan berfungsi dengan baik dan mampu memberi input yang kuat bagi mengecas semula bater.output pula boleh digunakan dengan menggunakan usb atau plaq 3 pin untuk kegunaan kipas atau mengecas telefon bimbit serta lampu turut boleh digunakan.projek ini berjaya mencapai target yang sepatutnya.
30 Rajah 3.20 Pandangan sisi bentuk akhir projek Rajah 3.21 Pandangan atas bentuk akhir projek
Rajah 3.22 Pandangan depan bentuk projek akhir 31
32