STRUKTUR TEKS SERAT PANITIBAYA

dokumen-dokumen yang mirip
SERAT SASTRA GENDHING DALAM KAJIAN STRUKTURALISME SEMIOTIK

STRUKTUR TEKS SERAT PANITIBAYA

UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG

BAB III CARA PANALITEN. metode deskriptif. Miturut pamanggihipun Sudaryanto (1988: 62) metode

SERAT SASTRA GENDHING DALAM KAJIAN STRUKTURALISME SEMIOTIK

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

SÊRAT SULUK PATEKAH (SUATU TINJAUAN FILOLOGIS)

WACANA ANTOLOGI CERKAK WIRING KUNING KARYA TRINIL (Kajian Kohesi dan Koherensi)

KEKERABATAN BASA JAWI SAHA BASA SUNDA (Adhedhasar Bausastra Jawa saha Kamus Basa Sunda) Dina Rizqi Kamala

1. Menerapkan unggah-ungguh jawa untuk berpamitan. 2. Menerapkan unggah-ungguh jawa untuk menyapa. 3. Menerapkan unggah-ungguh jawa untuk berkenalan.

ANALISIS PSIKOLOGI SASTRA DAN NILAI PENDIDIKAN DALAM NOVEL KEMBANGE NGAURIP LAN GEGAYUHAN

MEDIA PASINAON MAOS UKARA MAWI AKSARA JAWA KANTHI POP-UP BOOK KANGGE SISWA KELAS VII SMPN 1 IMOGIRI

MODEL LEMBAR KERJA SISWA INTEGRATIF PEMBELAJARAN TEKS NARASI BAHASA JAWA KELAS VII KOTA MAGELANG

SIMPLIFIKASI STRUKTUR NARATIF DALAM NOVEL KUMANDHANGING KATRESNAN

DAMEL MEDIA PASINAON MAOS UKARA MAWI AKSARA JAWA KANTHI BASIS WEB TUMRAP SISWA VIII SMP

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) A. Kompetensi Inti 1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

KAJIAN STRUKTURAL DAN NILAI PENDIDIKAN

ANALISIS GAYA BAHASA DAN NILAI PENDIDIKAN DALAM SERAT WEDHATAMA PUPUH PANGKUR

Oleh: Kartika Rahmat Sari Dewi (K )

SERAT PATRAPING NGELMU PANGUKUDAN DALAM KAJIAN STRUKTURALISME TZVETAN TODOROV

PEPINDHAN WONTEN ING NOVEL KIDUNG WENGI ING GUNUNG GAMPING ANGGITANIPUN ST. IESMANIASITA SKRIPSI

Oleh: Kartika Rahmat Sari Dewi (K )

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

ANALISIS STRUKTURAL DAN NILAI MORAL GEGURITAN

STRUKTURALISME GENETIK NOVEL JEMINI ANGGITANIPUN SUPARTO BRATA SKRIPSI

UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG

ANALISIS KESALAHAN BERBAHASA DALAM TEKS PENGALAMAN PRIBADI BERBAHASA JAWA SISWA KELAS VII SMP NEGERI 3 KEBAKKRAMAT KARANGANYAR

PATHISARI. Wosing těmbung: Sěrat Pangracutan, suntingan lan jarwanipun teks, kalěpasan.

TEMBUNG KAHANAN BASA JAWI KINA WONTEN ING BASA JAWI ENGGAL (Adhedhasar Kamus Jawa Kuna-Indonesia kaliyan Baoesastra Djawa) SKRIPSI

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

CAMPUR KODE DALAM RUBRIK GAYENG KIYI JAGAD JAWA SOLOPOS (Suatu Kajian Sosiolinguistik)

ANALISIS KELAYAKAN BUKU TEKS BAHASA JAWA KURIKULUM 2013 TINGKAT SMP

ALIH KODE DAN CAMPUR KODE BAHASA JAWA DALAM CERBUNG MULIH NDESA KARYA SURYADI WS (Suatu Kajian Sosiolinguistik)

PATHISARI. Wosing tembung : Kethoprak, Analisis Struktural, Amanat, Paraga, Watak, saha Alur. xvii

NILAI PENDIDIKAN BUDI PEKERTI DALAM SERAT PARAMAYOGA KARYA R.NG RANGGAWARSITA DAN RELEVANSINYA SEBAGAI BAHAN AJAR DALAM PEMBELAJARAN BAHASA JAWA SMA

PATRIOTISME DALAM SERAT WIRA WIYATA SKRIPSI. Diajukan dalam Rangka Menyelesaikan Studi Strata I. untuk Memperoleh Gelar Sarjana Pendidikan

DAMEL MEDIA NYEKAR MACAPAT ASMARADANA MAWI ANDROID MOBILE TUMRAP SISWA KELAS VII SMP. Indra Dharmawan

PROGRAM PASCASARJANA FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA 2014

ANALISIS STRUKTURAL DAN NILAI PENDIDIKAN NOVEL KEMBANG KANTIL KARYA SENGGONO SERTA RELEVANSINYA SEBAGAI MATERI PEMBELAJARAN BAHASA JAWA DI SMA SKRIPSI

SKRIPSI KAJIAN STILISTIKA DALAM LIRIK LAGU CAMPURSARI CIPTAAN DHIMAS TEDJO

NILAI BUDAYA JAWA DALAM GURITAN MEDHITASI ALANG-ALANG KARYA WIDODO BASUKI (Suatu Tinjauan Semiotika)

SKRIPSI. dening Anastasia Septianggi Sri Hartanti NIM

2. Satleraman ngengingi Sastra Jawi Kina

TEMBUNG KRIYA BASA JAWI KINA WONTEN ING BASA JAWI ENGGAL (Adhedhasar Kamus Jawa Kuna-Indonesia kaliyan Baoesastra Djawa) SKRIPSI

KONSEP KESETARAAN GENDER DAN NILAI PENDIDIKAN DALAM NOVEL CANDHIKALA KAPURANTA

ANALISIS PURWAKANTHI WONTEN ING CAKEPAN LAGU BUGIE ALBUM KELAYUNG-LAYUNG

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN

PROBLEM KEMISKINAN DALAM DELAPAN CERKAK ANTOLOGI CERKAK MANJING DAGING KARYA ARIESTA WIDYA (Suatu Tinjauan Strukturalisme)

SATIRE DALAM LIRIK LAGU BAHASA JAWA KARYA JOGJA HIP-HOP FOUNDATION (Analisis Semiotika Michael Riffaterre)

Assalamu alaikum Wr. Wb. Sugeng enjang, mugi kawilujengan, kasarasan saha karaharjan tansah kajiwa kasalira kula lan panjenengan sedaya.

menyusun teks lisan sesuai unggahungguh. berbagai keperluan. C. Tujuan Pembelajaran

DAMEL MEDIA MAOS GEGURITAN MAWI APLIKASI ADOBE FLASH CS3 PROFESSIONAL KANGGE SISWA SMP KELAS VII SKRIPSI

ANALISIS WATAK PARAGATAMA WONTEN ING NOVEL LINTANG PANJER RINA ANGGITANIPUN DANIEL TITO (KAJIAN PSIKOLOGI SASTRA) SKRIPSI

MEDIA PASINAON INTERAKTIF SENGKALAN KANTHI PROGRAM ADOBE FLASH CS5 KANGGE SISWA SMA/ SMK KELAS XI SKRIPSI

SÊRAT DONGÈNG BRAMBANG BAWANG SAHA DONGÈNG ARUMSARI (SUATU TINJAUAN FILOLOGIS)

UNGGAH-UNGGUHING BASA JAWI*

SKRIPSI. Oleh: DWI RAHAYU RETNO WULAN K FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA

KAJIAN INFERENSI SALEBETING WACANA MURAL BASA JAWI WONTEN ING KITHA YOGYAKARTA. Arif Rohmawan Mulyana

UPAYA PENINGKATAN KETERAMPILAN MENULIS PARAGRAF DESKRIPSI BERBAHASA JAWA DENGAN MEDIA GAMBAR

KRITIK SOSIAL DALAM ANTOLOGI GURITAN PUSER BUMI KARYA GAMPANG PRAWOTO (Tinjauan Semiotika Michael Riffaterre)

PERNYATAAN KEASLIAN TULISAN

TRADHISI GUSARAN ING DHUSUN CIPABEASAN DESA CILOPADANG KECAMATAN MAJENANG KABUPATEN CILACAP SKRIPSI

MEDIA DOLANAN TELU DADI PARIKAN NGANGGE PROGRAM MACROMEDIA FLASH PROFESSIONAL 8 KANGGE SISWA SMP KELAS VII SKRIPSI

KETELADANAN SITI AMIRIN DALAM SERAT ALI BASAH (Analisis Sosiologi Sastra)

Assalamu alaikum Wr. Wb. Sugeng siang, mugi kawilujengan, kasarasan saha karaharjan tansah kajiwa kasalira kula lan panjenengan sedaya.

IMPLIKATUR WACANA DHAT NYENG WONTEN ING KALAWARTI DJAKA LODHANG WARSA 2013

MAKNA SIMBOLIK DAN NILAI PENDIDIKAN KARAKTER JAWA DALAM SÊRAT SAFINGI SERTA RELEVANSINYA DENGAN PENGAJARAN BAHASA JAWA TESIS

ASPEK PSIKOLOGIS TOKOH UTAMA CERITA ANAK KARYA DYAH SAPTORINI

UKARA CAMBORAN WONTEN ING RUBRIK CERKAK KALAWARTI PANJEBAR SEMANGAT WEDALAN JULI-SEPTEMBER 2012 SKRIPSI

SINESTESIA BASA JAWI WONTEN ING NOVEL CINTRONG PAJU-PAT ANGGITANIPUN SUPARTO BRATA SKRIPSI

PANDANGAN DUNIA SUPARTO BRATA WONTEN ING NOVEL LARA LAPANE KAUM REPUBLIK

SULUK DEWARUCI. (Suatu Tinjauan Filologis dan Kajian Isi)

PENINGKATAN KETERAMPILAN BERCERITA TENTANG PENGALAMAN PRIBADI DENGAN MENGGUNAKAN METODE SOSIODRAMA PADA SISWA KELAS VIII A SMP NEGERI 3 KUTOWINANGUN

KONSEP PANCER WALI TRADISI PERNIKAHAN ADAT JAWA DALAM CERBUNG ESEM ING LINGSIR SORE KARYA NARYATA (Sebuah Tinjauan Sosiologi Sastra)

KAPITADOSAN ING PASAREAN MBAH ASENG WONTEN DESA GOLAN KECAMATAN SUKOREJO KABUPATEN PONOROGO

ANALISIS ISI BUKU TEKS BAHASA JAWA PRIGEL BASA JAWA KANGGO SMA/SMK/MA KELAS XI

IMPLEMENTASI KURIKULUM 2013 DALAM PEMBELAJARAN MENULIS PARAGRAF BERAKSARA JAWA. (Studi Kasus di Kelas XI SMK Muhammadiyah 1 Blora)

Oleh: DWI SURYANI WAHYUNINGSIH K Skripsi

UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG

WACANA PERSUASI RUBRIK SANGU LELADI PADA MAJALAH JAYA BAYA EDISI 2014 (Kajian Kohesi dan Koherensi)

ANALISIS KESANTUNAN IKLAN RADIO BERBAHASA JAWA DAN RELEVANSINYA SEBAGAI MATERI AJAR MENDENGARKAN IKLAN KELAS VIII SKRIPSI. Oleh: Nur Huda K

BEDANIPUN METODE MAKE A MATCH SAHA PICTURE AND PICTURE TUMRAP KAPRIGELAN MAOS WAOSAN SINERAT MAWI AKSARA JAWA SISWA KELAS VIII SMP N 3 GODEAN SKRIPSI

Purwakanthi ing Salebeting Teks Sekar Slawatan Jawi Laras Madya ing tlatah Kradenan Kalikuning, Baturono, Salam, Magelang, Jawa Tengah

MEDIA PASINAON DOLANAN ULAR TANGGA CANGKRIMAN MIGUNAKAKEN PROGRAM MACROMEDIA FLASH PROFESSIONAL 8 KANGGE SISWA SMP KELAS VII

LATAR SOSIAL BUDAYA WONTEN CERBUNG JANGGRUNG ANGGITANIPUN SRI SUGIYANTO SATUNGGALING KAJIAN SOSIOLOGI SASTRA SKRIPSI

MEDIA PASINAON NYEMAK CARIYOS WAYANG KANTHI PROGRAM MACROMEDIA FLASH PROFESSIONAL 8 KANGGE SISWA SMP KELAS VIII. Skripsi

MAKNA KONOTATIF WONTEN ING CERKAK KALAWARTI PANJEBAR SEMANGAT WEDALAN 2013 SKRIPSI

PENOKOHAN WONTEN ING NOVEL ADILING PANGERAN ANGGITANIPUN ANY ASMARA (SATUNGGALING TINJAUAN PSIKOLOGI SASTRA) SKRIPSI

ANALISIS DIKSI, GAYA BAHASA DAN NILAI PENDIDIKAN KARAKTER DALAM ANTOLOGI GEGURITAN LINTANG GUMAWANG KARYA J.F

TEORI FUNGSI, LINGKUNGAN TINDAKAN,, CARA NEPANGAKEN PARAGA, SAHA SKEMA STRUKTUR DENING VLADIMIR PROPP ING DONGENG AJISAKA SAHA KI AGENG SELA SKRIPSI

BASA ENTAR ING NOVEL NONA SEKRETARIS ANGGITANIPUN SUPARTO BRATA SKRIPSI

KONSEP WANITA UTAMI WONTEN ING SERAT KAOETAMANING KENJA SKRIPSI

BAB II GEGARAN TEORI. 1. Pangertosan Linguistik Historis Komparatif. Dados wonten linguistik historis komparatif ngrembag kados pundi basa

ANALISIS KESALAHAN BERBAHASA JAWA PADA KARANGAN NARASI SISWA KELAS X SMA NEGERI 1 NGEMPLAK BOYOLALI TAHUN AJARAN 2014/2015

WACANA HORTATORIK RUBRIK SUMBER SEMANGAT PADA MAJALAH PANJEBAR SEMANGAT

ANTONIMI DALAM BAHASA JAWA (Suatu Kajian Semantik)

KAWIN PAKSA DALAM NOVEL SINGKAR KARYA SITI AMINAH (Sebuah Tinjauan Sosiologi Sastra)

INTERFERENSI MORFOLOGIS INGKANG KATINDAKAKEN GURU ING WULANGAN BASA JAWI SMA NEGERI 10 PURWOREJO SKRIPSI

PANGANGGENIPUN LELEWANING BASA PERTENTANGAN WONTEN ING ROMAN CINTRONG PAJU-PAT ANGGITANIPUN SUPARTO BRATA SKRIPSI

Transkripsi:

STRUKTUR TEKS SERAT PANITIBAYA SKRIPSI disajikan sebagai salah satu syarat untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa Oleh Galih Mardiyoga 2102406566 JURUSAN BAHASA DAN SASTRA JAWA FAKULTAS BAHASA DAN SENI UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG 2010

SARI Mardiyoga, Galih. 2010. Struktur Teks Serat Panitibaya. Skripsi Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa. Jurusan Bahasa dan Sastra Jawa. Fakultas Bahasa dan seni, Universitas Negeri Semarang. Pembimbing I: Yusro Edy nugroho, S.S, M.Hum, Pembimbing II: Drs. Sukadaryanto, M.Hum. Kata Kunci: Strukturalisme, Semiotik, Serat Panitibaya. Serat Panitibaya merupakan karya sastra lama yang menggunakan bahasa Jawa kuna. Serat Panitibaya berisi tentang ajaran moral yang terbingkai dalam 176 larangan dalam mengarungi kehidupan dan berbentuk puisi/tembang klasik dengan metrum macapat. Serat Panitibaya terdapat struktur, baik dari segi bentuk maupun esensinya. Berdasarkan latar belakang tersebut permasalahan dalam penelitian ini adalah bagaimanakah struktur teks Serat Panitibaya? Adapun tujuan yang ingin dicapai dalam penelitian ini adalah mengungkap dan menemukan struktur teks Serat Panitibaya dengan teori strukturalisme semiotik model Tzvetan Todorov. Pendekatan yang digunakan dalam penelitian ini adalah pendekatan objektif yakni pendekatan yang memberi perhatian pada karya sastra sebagai sebuah struktur atau pendekatan yang menitikberatkan pada karya sastra atau teks sastra. Selain itu teknik yang digunakan dalam penelitian ini adalah teknik interpretasi yang digunakan untuk membedah karya sastra serta untuk menganalisis struktur. Sumber data yang digunakan adalah teks Serat Panitibaya tulisan Sultan Agung tahun 1851. Tahap-tahap penelitian ini adalah menjelaskan struktur teks Serat Panitibaya melalui aspek sintaksis, aspek semantik, dan aspek verbal. Aspek sintaksis Serat Panitibaya merupakan rangkaian dari beberapa urutan peristiwa (aspek spasial) yang dimulai dengan tujuan pengarang tentang maksud penulisan Serat Panitibaya yang menjelaskan tentang 176 larangan sebagai pedoman dalam mengarungi kehidupan diperuntukkan kepada generasi muda agar tidak salah dalam melakukan tindakan di dunia. Pada aspek semantik dalam Serat Panitibaya memiliki makna dan simbol yaitu: (1) tembang macapat, (2) simbol dan makna Ketuhanan, (3) ketidaktulusan perkataan manusia, (4) panggilan nama, (5) orang yang tidak berpendirian, (6) simbol dan makna wanita, (7) simbol dan makna pemimpin, (8) orang yang bersifat sombong serta bermulut besar, (9) seorang pria bijaksana, dan (10) simbol dan makna kesopanan. Dalam aspek verbal, menjelaskan bahwa isi teks cerita ditulis dalam bentuk metrum macapat yang secara keseluruhan merupakan tembang Pangkur. Hal itu dikarenakan pada teks Serat Panitibaya berisi mengenai ajaran-ajaran kehidupan. selain itu juga terdapat pencerita dan ragam bahasa. Dalam ragam bahasa meliputi: diksi dan majas. Diksi dalam Serat Panitibaya berfungsi untuk memperoleh keindahan dari tetembangan yang ditembangkan. Selain itu diksi juga digunakan untuk menyesuaikan setiap vocal dari akhir larik tembang. Sedangkan majas digunakan untuk memperindah kata-kata dan kalimat yang digunkan dalam Serat Panitibaya. ii

Majas-majas yang terdapat dalam Serat Panitibaya yakni: majas epiet, majas simile, majas hiperbola, dan majas metafora. Adapun saran dari hasil penelitian ini yaitu seyogyanya dapat mendukung dalam upaya penggalian dan pengenalan naskah Serat Panitibaya sebagai bentuk pelestarian karya sastra lama yang pada kenyataan sekarang bahwa naskah kuna tidak mendapat pehatian dari kalangan masyarakat. Diharapkan penelitian ini menjadi acuan dalam pengembangan teori strukturalisme semiotik model Tzvetan Todorov terhadap peneltian teks-teks sastra di Indonesia. iii

SARI Mardiyoga, Galih. 2010. Struktur Teks Serat Panitibaya. Skripsi Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa. Jurusan Bahasa dan Sastra Jawa. Fakultas Bahasa dan seni, Universitas Negeri Semarang. Pembimbing I: Yusro Edy nugroho, S.S, M.Hum, Pembimbing II: Drs. Sukadaryanto, M.Hum. Kata Kunci: Strukturalisme, Semiotik, Serat Panitibaya. Serat Panitibaya kalebet karya sastra lami ingkang kaserat basa Jawi. Ing salebeting Serat Panitibaya wonten cariyos ngengingi pitutur moral ingkang jumbuh wonten salebeting 176 wewaler wujudipun puisi Jawi/tembang klasik sarana metrum macapat. Serat Panitibaya wonten struktur saking wujud lan isinipun teks menika. Prekawis ingkang badhe dipun tliti inggih menika kados pundi strukturipun teks Serat Panitibaya? Ancasipun peneliten teks Serat Panitibaya menika kangge ndungkap lan manggihaken Struktur Teks Serat Panitibaya kanthi sarana teori strukturalisme semiotik model Tzvetan Todorov. Pendhekatan ingkang dipunginakaken ing paneliten menika ngangge pendhekatan objektif. Pendhekatan menika nggatosaken karya sastra minangka satunggaling struktur. Teknik ingkang dipunginakaken kangge ndhudhah karya sastra inggih menika teknik interpretasi kangge nganalisis struktur. Paneliten menika sumberipun saking teks Serat Panitibaya anggitanipun Sultan Agung taun 1851. Cak-cakipun paneliten menika kanthi ndudhah struktur mawi aspek sintaksis, aspek semantik, lan aspek verbal. Aspek sintaksis Serat Panitibaya awujud rantaman pinten-pinten prastawa ingkang dipunwiwiti pinujuning maksud kang nganggit ingkang kaperang wonten 176 wewaler wonten ing nglampahi panguripan kangge taruna-taruna siwi supados mboten lepat ngayahi tindaktanduk wonten ing jagad. Wonten aspek semantik ing Serat Panitibaya ugi adhedasar teges lan pralambang, inggih menika: (1) tembang macapat, (2) teges lan pralambang Gusti akarya jagad, (3) teges lan pralambang mboten tulusipun ngendikanipun manungsa, (4) teges lan pralambang asma tetimbalan, (5) teges lan pralambang tiyang ingkang mboten teguh gayuhipun, (6) teges lan pralambang tiyang estri, (7) teges lan pralambang punggawa, (8) teges lan pralambang tiyang ingkang angkuh sarta rubeda, (9) teges lan makna tiyang jaler wicaksana, lan (10) teges lan pralambang tatatrapsila. Dene aspek verbal menika anggenipun ngandharaken ngginakaken metrum macapat. Tembang macapatipun ingkang sedayanipun ngginakaken tembang Pangkung. Dene saged mekaten amarga wonten teks Serat Panitibaya wosipun nedahaken pitutur wonten pituturpitutur ing panguripan. Sanesipun ugi wonten pencerita lan ragam bahasa. Ing salebeting ragam bahasa wonten dhiksi kaliyan majas. Dhiksi menika ancasipun kangge nuwuhaken kaendahan ingkang dipuntembangaken, ugi kangge jangkepi guru lagu saking gatra tembang, dene majas dipun ginakaken kangge ngawontenaken tembung-tembung lan ukara iv

ingkang wonten ing Serat Panitibaya. Majas-majas ingkang wonten ing salebeting Serat Panitibaya menika majas epiet, majas simile, majas hiperbola, lan majas metafora. Paneliten menika saged ngaturi saran, bilih naskah Serat Panitibaya supados saged nyengkuyung wonten upayanipun ndudhah lan nepangaken naskah Serat Panitibaya dados dipunlestantunaken mawi karya sastra lami ingkang kasunyatan menika minangka naskah kina kirang dipungatosaken kaliyan bebrayaning ngaurip. Paneliten saged dados tuladha cak-cakanipun analisis sastra strukturalisme semiotik modhel Tzvetan Todorov. v