Hernawan, S.Pd., M.Pd.

Transkripsi

1 Hernawan, S.Pd., M.Pd.

2 IDENTITAS MATA KULIAH Nama Mata Kuliah : Sintaksis Kode Mata Kuliah : DR 413 Bobot SKS : 3 SKS Semester/ Jenjang : 4/S1 Kelompok Mata Kuliah : MKKPS Jurusan/Program Studi/ : Pendidikan Bahasa Daerah Prasyarat : Telah Lulus Mata Kuliah Linguistik Umum, Fonologi, dan Morfologi Dosen /Kode Dosen : Drs. Usep Kuswari, M.Pd./0689 Hernawan, S.Pd., M.Pd./2226

3 DESKRIPSI MATA KULIAH Dalam perkuliahan ini dibahas tentang kalimat, klausa, dan frasa bahasa Sunda. Selain itu mahasiswa memiliki kemampuan dalam menganalisis kalimat, frasa dan klausa berdasarkan analisis tradisional, struktural dan transformasional, serta mampu mengembangkan model pembelajaran kalimat, klausa dan frasa bahasa Sunda.

4 Setelah mengikuti perkuliahan ini mahasiswa memiliki pengetahuan yang memadai mengenai kalimat, klausa, dan frasa bahasa Sunda. Selain itu mahasiswa memiliki kemampuan dalam menganalisis kalimat, frasa dan klausa berdasarkan analisis tradisional, struktural dan transformasional, serta mampu mengembangkan model pembelajaran kalimat, klausa dan frasa bahasa Sunda.

5 HAKIKAT SINTAKSIS Sacara etimologi, kecap sintaksis asalna tina basa Yunani, sun anu hartina babarengan jeung tattien anu hartina nempatkeun. Istilah sintaksis dina basa Walanda syntaxis, dina basa Inggris digunakeun istilah syntax Jadi sacara etimologi sintaksis téh hartina nempatkeun kecap-kecap babarengan jadi kantétan-kantétan kecap sarta kantétan-kantétan kecap jadi kantétan kalimah (Prawirasumantri, 2000: 1).

6 WANGENAN SINTAKSIS Sintaksis nya éta bagéan tina élmu basa nu medar ngeunaan wacana, kalimah, klausa, jeung frasa(ramlan, 1986:21). Sintaksis téh nya éta salah sahiji cabang tina tata basa nu medar adegan-adegan kalimah, klausa, jeung frasa (Tarigan,1984:6). Sintaksis téh nya éta tata basa anu medar hubungan antakecap dina ungkara (Chaer, 2001: 161).

7 WANGENAN SINTAKSIS Sintaksis téh nya éta bagian tina tata basa anu maluruh jeung medar susunan kalimah katut babagianana. Éta sababna sintaksis téh sok disebut tata kalimah Sudaryat (1985: 74). Cindekna sintaksis téh nya éta salah sahiji cabang tina tata basa anu ngulik, maluruh, jeung medar frasa, klausa, kalimah, jeung wacana katut patali gramatik antarkonstruksina.

8 FUNGSI, KATEGORI, PERAN KONSEP DASAR SINTAKSIS ALAT-ALAT SINTAKSIS SATUAN SINTAKSIS

9 FUNGSI SINTAKSIS Fungsi sintaksis (fungsi) nya eta sabangsaning kotakkotak atawa tempat-tempat dina adegan (struktur) sintaksis nu di jerona bakal dieusikeun kategori- kategori nu tangtu (Verhaar, 1978 dina Chaer, 2009:20). Eta kotak-kotak teh ngaranna jejer (subjek), caritaan (predikat), udagan (objek), panglengkep (komplemen), jeung katerangan(keterangan).

10 KATEGORI SINTAKSIS Kategori sintaksis nya eta warna atawa tipe kecap atawa frasa nu ngeusian fungsi-fungsi sintaksis (Chaer, 2009:27).

11 KATEGORI SINTAKSIS Kategori Sintaksis Kategori Utama Kategori Tambahan Nomina(N) Verba(V) Ajektifa(A) Adverbia(Adv.) Numeralia(Num) Preposisi(Prep) Konjungsi (Konj) Pronomina(Pron)

12 PERAN SINTAKSIS Peran sintaksis (peran) nya eta hubungan antara kategori fungsi sintaksis nu hiji jeung fungsi sintaksis nu sejenna (Chaer, 2009:30).

13 PERAN SINTAKSIS Peran Jejer(J) palaku Pangalam/nu ngalaman sumber Peran Caritaan(C) kalakuan proses kajadian kaayaan milik identitas kuantitas

14 Peran Udagan(U) sasaran hasil Nu narima panyarta PERAN SINTAKSIS wengkuan ukuran Peran Katerangan(Kat) alat tempat waktu asal modalitas

15 ALAT-ALAT SINTAKSIS Runtuyan fungsi J, C, U, jeung Kat. ilaharna disebut adegan. Eta runtuyan teh aya nu kudu tetep aya oge anu henteu. Dina ieu hal J salawasna miheulaan C, jeung C salawasna miheulaan U, ari Kat. bisa cicing di awal klausa bisa oge di ahir klausa (Chaer, 2009:33). Adegan (struktur) sintaksis taat kana alat-alat sintaksis, nya eta: 1) runtuyan kecap; 2) wangun kecap; 3) lentong; jeung 4) panyambung (konektor)

16 ALAT-ALAT SINTAKSIS Runtuyan kecap Alat-alat Sintaksis Wangun kecap lentong panyambung

17 SATUAN SINTAKSIS WACANA KALIMAT KLAUSA FRASA KATA

18 Manehna/ keur nulis/ surat/di kamar hareup. J C U Kat. a. Manehna/ keur - / surat/di kamar hareup. b. Manehna/ - nulis/ surat/di kamar hareup. c. Manehna/ keur nulis/ surat/di -. Manehna/ keur nulis/ surat/- kamar-. Manehna/ keur nulis / surat/- - hareup.

19

20 FRASA Frasa dibentuk dari dua buah kata atau lebih; dan mengisi salah satu fungsi sintaksis (Chaer, 2009:39). Frase adalah satuan linguistik yang secara potensial merupakan gabungan dua kata atau lebih, yang tidak mempunyai ciri-ciri klausa (Cook, 1971:91 ; Elson and Pickett, 1969: 73) atau yang tidak melampaui batas subjek atau predikat (Ramlan, 1976:50); dengan kata lain: sifatnya tidak predikatif (Tarigan, 1983:50)

21 FRASA Frasa nya eta konstruksi gramatik anu mangrupa pangdeudeul kalimah, diwangun ku dua kecap atawa leuwih, sarta nyicingan hiji fungsi dina klausa atawakalimah

22 CIRI-CIRI FRASA 1. konstruksi gramatik anu mangrupa pangdeudeul kalimah, 2. diwangun ku dua kecap atawa leuwih, 3. nyicingan hiji fungsi dina klausa atawa kalimah 4. teu predikatif

23 TIPE FRASA FRASA ATRIBUTIF (MODIFIKATIF) FRASA APOSITIF ENDOSENTRIK FRASA KOORDINATIF FRASA OBJEKTIF FRASA FRASA KONEKTIF FRASA DIREKTIF EKSOSENTRIK FRASA RELATIF

24 FRASA ENDOSENTRIK Frasa endosentrik nya éta frasa anu mibanda unsur puseur sarta dina distribusina mibanda fungsi anu sarua jeung salah sahiji atawa sakabeh unsurna.

25 Frasa endosentrik dumasar kana adegan unsurna FRASA ATRIBUTIF (MODIFIKATIF) FRASA ENDOSENTRIK FRASA APOSITIF FRASA KOORDINATIF FRASA OBJEKTIF FRASA KONEKTIF

26 FRASA ATRIBUTIF Frasa atributif nya éta frasa anu puseurna ngan hiji atawa dina distribusina ngan mibanda fungsi anu sarua jeung salah sahiji unsurna. Conto: Lanceuk kuring rek ujian poe isuk. Lanceuk - rek ujian poe isuk. Lanceuk kuring - ujian poe isuk. Lanceuk kuring rek ujian - isuk.

27 FRASA APOSITIF Frasa apositif nya éta frasa anu unsur-unsurna satata nepi ka bisa siligenti. Unsur puseurna sarua, sarta unsur nu kadua sakaligus mapakan (jadi oposisi) pikeun unsur nu kahiji. Conto: Dudung, lanceuk kuring, keur kuliah di kota. Dudung, - keur kuliah di kota. - lanceuk kuring, keur kuliah di kota.

28 FRASA KOORDINATIF Frasa koordinatif nya éta frasa anu unsur-unsurna satata sarta bisa diseselan ku kecap panyambung satata (koordinator) atawa, boh boh, jeung. Conto: Kuring atawa anjeun nu salah téh? Boh kuring boh manéhna sarua nyaahna. Indung bapa Beurang peuting

29 FRASA OBJEKTIF Nya éta frasa anu unsur kadua mangrupa panglengkep unsur nu kahiji nu mangrupa kecap atawa frasa pagawean. Frasa objektif ngan bisa nyicingan fungsi jejer wungkul dina klausa/kalimah, teu bisa dilarapkeun kana fungsi sejen. Conto: Nginum susu gede gunana pikeun kasehatan. Nginum - gede gunana pikeun kasehatan.

30 FRASA KONEKTIF Frasa konektif nya eta frasa anu unsur kahijina mangrupa panyambung (konektor) anu nyambungkeun unsur kaduana nu mangrupa caritaan, kana jejer kalimah atawa klausa. Conto: 1. Adina jadi guru. 2. Manehna ibarat gagantina. 3. Di luar aya tamu. 4. Korupsi mangrupa kajahatan.

31 FRASA EKSOSENTRIK Frasa eksosentrik nya eta frasa anu teu mibanda unsur puseur; ku kituna, dina distribusina hentu mibanda fungsi nu sarua jeung sakabeh unsurna. FRASA EKSOSENTRIK FRASA DIREKTIF FRASA RELATIF

32 FRASA DIREKTIF Nya eta frasa anu diwangun ku pananda (direktor; relator) dituturkeun ku tinanda (sumbu, aksis). Pananda dina frasa direktif umumna kecap pangantet. Aksisna bisa mangrupa kecap atawa frasa nominal, verbal, adjektival, jeung numeral Conto: di imah, ka pasar, kalayan hade, keur kuring.

33 FRASA RELATIF Frasa relatif nya eta frasa anu diwangun ku kecap (a)nusalaku pananda, dituturkeun ku kecap atawa frasa barang, pagawean, sipat, bilangan, jeung frasa pangantet salaku aksisna. Ieu frasa kagolong frasa eksosentris, ari kategorina kana frasa barang.

34 Conto frasa relatif: anu manehna nu digarawe nu hideung santen nu saurang tea nu ti Sumedang Jaba ti eta, aya nu diwangun ku kecap sandang dituturkeun ku kecap atawa frasa golongan sejen, contona si demplon, si jangkung, si mencrang

35 WARNA FRASA FRSA PANGANTET FRASA KATERANGAN FRASA BARANG WARNA FRASA FRASA BILANGAN FRASA PAGAWEAN FRASA SIPAT

36 FRASA BARANG (NOMINA) Nya éta frasa anu salah sahiji atawa sakabéh unsurna sarua distribusina jeung unsur puseurna nu mangrupa kecap barang. Contona frasa baju hideung dina kalimah Manéhna meuli baju hideung ti pasar. Manéhna meuli baju - ti pasar. Manéhna meuli - hideung ti pasar.

37 Frasa Barang Jumlah Frasa barang jumlah nya éta frasa barang anu patali harti antarunsurna nuduhkeun jumlah. Ieu frasa mangrupa frasa éndoséntrik koordinatif. Contona: sandang pangan ibu sareng bapa kuring, Ani, jeung manéhna

38 Frasa Barang Pamilih Frasa barang pamilih nya éta frasa barang anu patali harti antarunsurna nuduhkeun pamilih. Biasana dikantétkeun ku kecap panyambung anu nuduhkeun pamilih, nya éta atawa, atanapi, boh boh.ieu frasa mangrupa frasa éndoséntrik koordinatif. Contona: kuring atawa manéhna abdi atanapi pun adi boh méja boh korsi

39 Frasa Barang Sasaruaan Frasa barang sasaruaan nya éta frasa barang anu patali harti antarunsurna nuduhkeun sasaruaan, unsur kahiji sarua jeung unsur kadua. Ieu frasa mangrupa frasa éndoséntrik apositif. Contona: Siti, babaturan lanceuk kuring Garut, kota intan

40 Frasa Barang Pangjéntré Frasa barang pangjéntré nya éta frasa barang anu patali harti antarunsurna nuduhkeun pangjéntré. Ieu frasa mangrupa frasa éndoséntrik atributif. Contona: budak calakan jalma ngumbara kalapa samanggar suuk ti kebon urang

41 Frasa Barang Milik Frasa barang milik nya éta frasa barang anu patali harti antarunsurna nuduhkeun milik. Ieu frasa mangrupa frasa éndoséntrik atributif, aya ogé nu kaasup frasa éksoséntrik relater aksis. Contona: buku kuring sawah saha imahna Si Atmo mobil nu saha nu urang Bandung

42 Frasa Barang Tujuan Frasa barang tujuan nya éta frasa barang anu patali harti antarunsurna nuduhkeun tujuan, guna, jeung mangpaat. Ieu frasa mangrupa frasa éndoséntrik atributif. Contona: buruan tempat ulin lapang maen bal jalma geusan pamuntangan kanyaah keur adi-adi

43 Frasa Barang Bahan Frasa barang bahan nya éta frasa barang anu patali harti antarunsurna nuduhkeun bahan. Ieu frasa mangrupa frasa éndoséntrik atributif. Contona: geulang bahar sapatu kulit imitasi korsi hoé

44 Frasa Barang Asal Frasa barang asal nya éta frasa barang anu patali harti antarunsurna nuduhkeun asal/buatan. Ieu frasa mangrupa frasa éndoséntrik atributif. Contona: bedog Ciwidéy peuyeum Bandung tahu Sumedang

45 Frasa Barang Panangtu Frasa barang panangtu nya éta frasa barang anu patali harti antarunsurna nuduhkeun panangtu, panuduh, panganteb. Ieu frasa mangrupa frasa éndoséntrik atributif. Contona: buku ieu éta imah kuring téh saha téa.

46 Frasa Barang Hasil Frasa barang hasil nya éta frasa barang anu patali harti antarunsurna nuduhkeun hasil. Ieu frasa mangrupa frasa éndoséntrik atributif. Contona: hasil pangwangunan karangan rékaan sawah warisan

47 Frasa Barang Sesebutan Frasa barang sesebutan nya éta frasa barang anu patali harti antarunsurna nuduhkeun sesebutan. Ieu frasa mangrupa frasa éndoséntrik atributif. Contona: Si Umar Haji Duloh Sakadang Peucang Ibu Dosén

48 Frasa Barang Pamungkir Frasa barang pamungkir nya éta frasa barang anu patali harti antarunsurna nuduhkeun pamungkir atawa negatif. Ieu frasa mangrupa frasa éndoséntrik atributif. Contona: lain karéta api lain jelema lain nu diajar

49 Frasa Pagawéan Frasa pagawéan nya éta frasa anu salah sahiji atawa sakabéh unsurna sarua distribusina jeung unsur puseur anu mangrupa kecap pagawean. Contona frasa keur nguseupdina kalimah Manéhna keur nguseup di balong kuring. Manéhna keur - di balong kuring. Manéhna - nguseup di balong kuring. Frasa keur nguseup kaasup frasa pagawéan, lantaran éta frasa sarua distribusina jeung kecap pagawéan nguseup.

50 Harti Frasa Pagawéan Dumasar kana patali harti (semantis) antarunsur pangwangunna, frasa pagawéan dina basa Sunda nuduhkeun harti 1) jumlah, contona: maca jeung nulis 2) pamilih, contona: nyeuseuh atawa ngaput 3) pamungkir contona: teu daékeun

51 4) aspek nya éta harti nu nuduhkeun kumaha lumangsungna kajadian atawa kaayaan. Harti aspék di antarana: a) Harti aspék bakal lumangsung (futuritif), contona: hayang dahar b) Harti aspék keur lumangsung (duratif), contona: keur mandi c) Harti aspék geus lumangsung (perfektif), contona: parantos ngantunkeun. d) Harti frekuensi (frekuentatif), contona: mindeng balik

52 5) modalitas nya éta harti nu nuduhkeun sikep panyatur atawa nu nulis kana hal nu dicaritakeun. Harti modalitas ngawengku harti: a) kapastian, pasti balik, tangtos sumping b) idin, kéngéng mulih, meunang dahar c) kamampuh, bisa ditulis, tiasa midamel d) kamungkinan', panginten arangkat e) kasanggupan, sanggup bérés f) pamaksa, kudu daék

53 Frasa Sipat Frasa sipat nya éta frasa anu salah sahiji atawa sakabéh unsurna sarua distribusina jeung unsur puseurna anu mangrupa kecap sipat. Contona frasa jangkung lenjang dina kalimah kieu: Babaturanana nu ayeuna mah jangkung lenjang. Babaturanana nu ayeuna mah jangkung -. Babaturanana nu ayeuna mah - lenjang.

54 Harti Frasa Sipat jumlah jumlah, contona bageur jeung lungguh, hidueng bodas pamilih pamilih contona jangkung atawa pendék, alus atawa goréng tingkat tingkat contona leuwih hade, kacida gedé, sarua méncrang, kurang loba aspek aspek contona can beureum, bakal ruksak, geus asak, keur hadé modalitas modalitas' contona hamo burung gedé, pasti anyar, kudu adil

55 Frasa Bilangan Frasa bilangan nya éta frasa anu salah sahiji atawa sakabéh unsurna sarua distribusina jeung unsur puseurna nu mangrupa kecap bilangan. Contona frasa dua deui dina kalimah Mobilna téh ayeuna mah dua deui. Mobilna téh ayeuna mah dua -.

56 Patali harti frasa bilangan titikelan contona sapuluh kali, lima kali jumlah contona dua likur, tilu urang wates contonasaratus deui, ngan saésé, kantun dalapan, kari hiji aspek contonageus opat, can dua, rék dua, kakara hiji, bakal tilu pamungkir contona lain genep, embung tilu

57 Frasa Katerangan Frasa katerangan (adverbia) frasa anu salah sahiji unsurna sarua distribusina jeung unsur puseur anu mangrupa kecap katerangan. Frasa katerangan jumlahna teu loba, anu mindeng kapanggih téh nya eta frasa katerangan waktu, anu patali harti antarunsurna nuduhkeun panganteb. Contona, isuk mah, kamari téh, tadi gé, bieu téa.

58 Frasa Pangantét Frasa pangantét (préposisi) nya éta frasa anu henteu sarua distribusina jeung kategori atawa warna kecap sakabeh unsurna, tapi dimimitian ku kecap pangantet atawa preposisi. Dumasar distribusina, frasa pangantét téh kaasup kana frasa éksoséntrik. Conto frasa pangantét, frasa ka Bandung dina kalimah Geus sabulan kulawargana pindah ka Bandung. Geus sabulan kulawargana pindah ka -. Geus sabulan kulawargana pindah - Bandung.

59 Patali harti frasa pangantet arah contona ka Garut tempat contonadi jero, di handap, di luhur asal/awal contona ti Garut, ti dieu ahir contona nepi ka handap bahan contona tina kulit, tina karét alat contonaku péso, ku kai palaku contona ku duaan sabab contona lantaran kahayangna tujuan contona keur kuring, pikeun kahadéan pangbarung contona jeung indungna, babandingan contona kawas béo, siga merak iwal contona iwal manéhna, salian ti kuring

60 KLAUSA Klausa konstruksi gramatik anu diwangun ku jejer jeung caritaan (anu mangrupa unsur inti) dibarengan atawa henteu ku udagan, panglengkep, atawa katerangan.

61 CIRI-CIRI KLAUSA mangrupa konstruksi gramatik anu ngeusian leunjeuran kalimah; klausa salawasna aya dina kalimah. mangrupa wangun predikatif, nya eta aya tatali jejer jeung caritaan. unsur inti anu mangrupa jejer bisa dileungitkeun tina wangunanana kalawan henteu ngarobah harti sagemblengna. bisa ditambahan ku unsur udagan, panglengkep, jeung katerangan.

62 PREDIKATIF Klausa mangrupa unit sintaksis nu predikatif, hartina, dina hiji adegan aya hiji predikat, upama euweuh predikatan, eta adegan teh lain mangrupa klausa. Kalungguhan predikat penting pisan, lantaran tina kategori predikat nangtukeun hadirna pungsi jejer (J), fungsi udagan (U), pungsi panglengkep (Pang.) jeung sajabana. (Chaer, 2009:150)

63 FRASA, KLAUSA, KALIMAT Sasaruauan klausa jeung frasa katut kalimah nya éta frasa, klausa, jeung kalimah sarua mangrupa konstruksi gramatik anu diwangun ku dua kecap atawa leuwih. Bedana, dina hal adegan, klausa mah predikatif, ari frasa mah teu predikatif. Bedana klausa jeung kalimah dina hal lentong. Ari kalimah mah miboga lentong atawa tanda baca, klausa mah henteu.

64 UNSUR FUNGSIONAL KLAUSA Unsur-unsur fungsional klausa nya eta unsur-unsur anu nyicingan atawa mancen fungsi-fungsi gramatik dina klausa.

65 UNSUR FUNGSIONAL KLAUSA JEJER KATERANGAN UNSUR FUNGSIONAL KLAUSA CARITAAN PANGLENGKEP UDAGAN

66 JEJER Jejer nya éta nuduhkeun naon-naon anu dicaritakeun ku panyatur. Ciri jejer: a. nempatan posisi paling kénca dina kalimah dasar dina basa nu miboga pola JCU (SPO). b. kategorina mangrupa kecap atawa frasa barang.

67 CARITAAN Caritaan nya étanuduhkeun naon-naon anu ditetelakeun ku panyatur ngeunaan jejer. Tina segi harti, caritaan miboga peran mangrupa a. kalakuan; Manéhna maca koran. b. kaayaan; Kabogohna geulis. c. proses; Es téh leyur. d. posisi; Indungna ka pasar.

68 UDAGAN Udagan nya eta unsur klausa nu mangrupa kecap barang atawa frasa barang nungalengkepan caritaan (nu mangrupa kecap atawa frasa pagawean laju) Ciri-ciri udagan: umumna kagolong kana kecap atawa frasa barang langsung ngantét tukangeun kecap atawa frasa pagaweaan transitif tanpa kecap pangantét udagan dina klausa aktif bisa jadi jejer lamun éta klausa dipasifkeun posisina dina klausa aya di satukangeung caritaan. Conto: Manéhna mangmeulikeun baju keur adina.

69 PANGLENGKEP Panglengkep (komplemen) nya eta unsur klausa anu ngalengkepan caritaan anu mangrupa kecap atawa frasa pagawean madyalaju (semitransitif) jeung dwilaju (bitransitif) katut kecap atawa frasa sipat. Conto: 1. Kuring mah teu boga duit. 2. Nenden diajar nembang. 3. Manéhna aya di kamer. 4. Nuning surti yen kuring aya pikir kadua leutik.

70 Ciri-Ciri Panglengkep 1. Panglengkep bisa mangrupa kecap atawa frasa barang, pagaweaan, sipat, bilangan, atawa frasa pangantét. 2. Panglengkep aya di tukangeun verba semitransitif nya éta klausa anu teu bisa dipasifkeun. 3. Panglengkep teu bisa dijadikeun jejer lamun éta klausa dirobah. 4. Panglengkep teu bisa disuluran ku klitik -na, iwal lamun dipiheulaan ku kecap pangantét. 5. panglengkep aya di tukangeun verba dwitransitif nya éta klausa anu caritaanana dituturkeun ku objek jeung panglengkep.

71 KATERANGAN Katerangan (adverbia) nya eta unsur klausa anu ngajéntrékeun caritaan, anu mere informasi tambahan ngeunaan naon-naon anu dituduhkeun ku caritaan. Tempat katerangan dina klausa kacida bébasna, bisa di hareup, di tengah, atawa di tukang, tapi teu bisa cicing di antara caritaan jeung udagan atawa caritaan jeung panglengkep. Conto: Kuring meuli baju kamari ti pasar. Kamari kuring meuli baju ti pasar Kamari kuring ti pasar meuli baju. *Kuring meuli ti pasar baju kamari. *Kuring ti pasar meuli kamari baju.

72 RUPA-RUPA KATERANGAN MODALITAS TEMPAT WAKTU ASPEK TUJUAN IWAL KATERANGAN CARA SABAB PANGABARUNG BABANDINGAN FREKUENSI ALAT

73 Wangun klausa Wangun klausa nya éta rupa-rupa klausa disawang tina adegan batinna. Dumasar kana wangunna, klausa téh dibagi jadi dua, nya éta klausa lengkep jeung klausa teu lengkep.

74 KLAUSA DUMASAR KANA WANGUNNA UMUM LENGKEP INVERSI KLAUSA TEU LENGKEP

75 KLAUSA LENGKEP Klausa lengkep nya éta klausa anu diwangun ku hiji jejer jeung caritaan, boh dibarengan ku udagan, panglengkep jeung katerangan, boh henteu. Contona: Manéhna keur diuk bari nangkeup tuur. Barang datang ka imahna, kasampak manéhna gering parna.

76 Klausa Lengkep Umum Klausa lengkep umum (baku) nya éta klausa lengkep anu runtuyan jejerna aya saméméh caritaanana. Contona: Waktu manéhna ngadeukeutan, // kuring / ngejat. Kat. J C Bapa kuring / ngala / lauk /di kulah. J C U Kat.

77 Klausa Lengkep Inversi Klausa lengkep inversi nya éta klausa lengkep anu runtuyan caritaananana aya saméméh jejer. Contona: Asa jangkung pisan / budak téh C Ngala / lauk / di kulah / Bapa kuring téh. C U Kat. J J

78 Klausa teu Lengkep Klausa teu lengkep nya éta klausa anu unsur inti jejerna dileungitkeun atawa sama sakali teu mibanda jejer, ieu klausa ngan mibanda caritaan dibarengan atawa hentu ku udagan, panglengkep, jeung katerangan. Contona: Keur dahar. (upamana jawaban tina: Keur naon di dapur manéhna téh) Indit ka ditu

79 TIPE KLAUSA KLAUSA BEBAS KLAUSA PAGAWEAN KATEGORI KECAP PATALINA AKTOR- AKSI KL. TANLAJU KL. EKALAJU KL. DWILAJU KL.MADYALAJU KL. MIGAWE KL. DIPIGAWE KL. MIGAWE MANEH KL. SILIHBALES KLAUSA KL. GOLONGAN KLAUSA KAUGER KLAUSA TANPAGAWEAN KL. KAAYAAN

80 Tipe Klausa Tipe Klausa téh nya éta rupa-rupa klausa disawang tina distribusi atawa kalungguhanana dina kalimah, klausa téh dibagi jadi dua golongan, nya éta klausa bébas jeung klausa kauger.

81 Klausa Bebas Klausa bebas nya éta klausa anu bisa madeg mandiri jadi kalimah sampurna. Nurutkeun warna kecap atawa frasa anu jadi caritaanana, klausa bébas dipasingpasing deui jadi klausa pagawéan jeung tanpagawéan.

82 Klausa pagawéan nya éta klausa bébas anu prédikat (caritaanana) mangrupa kecap atawa frasa pagawéan. Klausa tanpagawéan nya éta klausa bébas anu prédikat (caritaanana) lain mangrupa kecap atawa frasa pagawéan, bisa mangrupa kecap atawa frasa barang, sipat, bilangan, atawa katerangan.

83 Klausa Pagawéan Tanlaju (Verbal Intransitif) Nya éta klausa pagawéan anu caritaanana mangrupa kecap atawa frasa pagawéan anu teu mikabutuh udagann (objek). Contona: Manéhna gogodeg. Barudak keur maén bal.

84 Klausa Pagawéan Ékalaju (Verbal Monotransitif) Nya éta klausa pagawéan anu caritaanana mangrupa kecap atawa frasa pagawéan anu m9ikabutuh ayana udagan/objék. Lamun teu ditambahan ku udagan éta kalimah téh karasa can réngsé. Nurutkeun patalina aktor jeung aksi, ieu klausa téh dibagi dua: a) klausa pagawéan ekalaju migawé, contona: Mobil téh ngakutan koral Manéhna ngarang novel b) klausa pagawéan ekalaju dipigawé, contona: Popoéan téh kadupakan nu ngaliwat. Sukuna digégél anjing.

85 Klausa Pagawéan Dwilaju (Verbal Bitransitif) Nya éta klausa pagawéan anu caritaanana mangrupa kecap atawa frasa pagawéan anu mikabutuh ayana dua kecap séjén mangrupa udagan jeung panglengkep. contona Manéhna mangngalakeun suluh keur emana. Nurutkeun patalina aktor jeung aksi, ieu klausa téh dibagi dua: a) klausa pagawéan dwilaju migawé, contona: Manéhna méré buku ka kuring. b) klausa pagawéan ekalaju dipigawé, contona Indungna dipangngalakeun suluh ku manéhna.

86 Klausa Pagawéan Madyalaju (Verbal Semitransitif) Nya éta klausa pagawéan anu caritaanana mangrupa kecap atawa frasa pagawéan anu mikabutuh panglengkep. Lamun dipiceun panglengkepna éta klausa téh karasana can réngsé. Contona: Mang Dadang dagang tahu. Anakna jadi dokter.

87 Klausa Pagawéan Migawé (Aktif) Klausa pagawéan migawé (aktif) nya éta klausa anu jejerna ngalakukeun pagawéan (aksi), ditétélakeun ku caritaanana anu mangrupa kecap atawa frasa pagawéan migawé (aktif). Contona: Manéhna keur mandi di tampian. Dodi keur chating.

88 Klausa Pagawéan Dipigawé (Pasif) Klausa pagawéan dipigawé (pasif) nya éta klausa pagawéan anu jejerna jadi pangrandap tina caritaanana nu dipilampah ku udagan. Caritaanana mangrupa kecap atawa frasa pagawéan dipigawé (pasif). Contona: Buah téh diala ku Haris. Mobil téh dijual ku lanceuk.

89 Klausa Pagawéan Migawé Manéh (Repleksif) Nya éta klausa pagawéan anu jejerna ngalakukeun (panglaku) sakalian jeung ngarandapan (pangrandap) pagawéan anu ditétélakeun ku caritaanana anu nuduhkeun pagawéan migawé manéh. Conto: Manéhna keur sibeungeut. Manéhna teu ngaji diri.

90 Klausa Pagawéan Silihbales (Resiprokal) Nya éta klausa pagawéan anu jejerna nuduhkeun nu ngalakukeun bari ngarandapan pagawéan anu ditétélakeun ku caritaanana nu nuduhkeun pagawéan silihbales. Conto: Maranéhna silihpelong Danu papelong-pelong jeung Irah.

91 Klausa Tanpagawéan Klausa tanpagawéan nya éta klausa bébas anu prédikat (caritaanana) lain mangrupa kecap atawa frasa pagawéan, bisa mangrupa kecap atawa frasa barang, sipat, bilangan, atawa katerangan. Klausa tanpagawén téh dibagi jadi dua nya éta klausa tanpagawéan golongan jeung klausa tanpagawéan kaayaan.

92 Klausa Golongan Klausa golongan nya éta klausa tanpagawéan anu caritaanana mangrupa kecap atawa frasa barang atawa katerangan. Conto: Urang dieu mah patani. Kabogohna pulisi.

93 Klausa Kaayaan Klausa kaayaan nya éta klausa tanpagawéan anu caritaanana mangrupa kecap atawa frasa sipat, bilangan, atawa frasa pangantét. Contona: Hirupna balangsak. Sawahna dua héktar. Cicingna di kolong sasak.

94 Klausa Kauger Klausa kauger nya éta klausa anu teu bisa jadi kalimah anu madeg mandiri. Hartina, éta klausa teu bisa jadi kalimah, tapi kudu aya kalimah séjén anu marengan atawa anu jadi panghudangna.

95 CIRI-CIRI KLAUSA KAUGER 1. Klausa kauger salawasna aya dina kalimah ngantét sélér-sumeler. 2. Klausa kauger salawasna dipiheulaan kecap panyambung teu satata (konjungsi subordinatif) kayaning: basa, sabab, yén., sanajan, jeung lantaran. Upama kecap panyambungna dileungitkeun, éta klausa kauger téh kalungguhanana robah jadi klausa bébas. 3. Posisi klausa kauger dina kalimah ngantét bisa pindah--pindah, mungkin saméméh klausa utama atawa sanggeusna klausa utama.

96 4. Klausa kauger dina kalimah ngantét sélér-sumélér salawasna nyicingan salahsahiji funsi J, C, U, Pang, atawa Kat. klausa utama. Singgetna, klausa kauger téh mangrupa bagian tina klausa lianna. 5. Klausa kaugersacara semantis nyandang wawaran (informasi) sélérna tina klausa utama. Ku kituna, klausa kauger téh dianggap sékundér ku pamaké basa. 6. Klausa kauger dinakalimah ngantét sélér-sumélér saca-ra semantis bisa disuluran ku kecap atawa frasa anu tangtu luyu jeung harti klausa kaugerna.

97 PAPASINGAN KLAUSA DUMASAR KANA DISTRIBUSI UNITNA KATEGORI KECAP/FRASA CARITAANANA PATALINA AKTOR JEUNG AKSI FUNGSINA DINA KLAUSA SEJEN STATUSNA DINA KALIMAH AYA EUWEUHNA KECAP PAMUNGKIR HARTI STRUKTUR INTERNALNA

98 KLAUSA DUMASAR KATEGORI KECAP ATAWA FRASA CARITAANANA PAGAWEAN KLAUSA TANPAGAWEAN

99 WANGENAN KALIMAH CIRI-CIRI POLA KLASIFIKASI

100 WANGENAN KALIMAH Hiji bagian basa anu diawngun ku hiji kecap atawa leuwih pikeun ngedalkeun sakurang-kurangna kurangna hiji pamadegan (Wirakusumah, 1969:8). Wangun gramatik anu sacara relative bisa madeg mandiri, boh ngandung klausa boh henteu, sarta dipungkas ku randegan panjang anu bianarung jeung wirahma ahir turun atawa naek (Ramlan, 1981:6; Tarigan, 1985:8).

101 WANGENAN KALIMAH Satuan kumpulan kata yang terkecil yang mengandung pikiran yang lengkap (STA, 1949:37). Wangun basa nu sacara relatif bisa madeg mandiri, nu miboga pola lentong pamungkas jeung diwangun ku klausa (Cook, 1971: 39; Elson dan Pickett, 1969 : 82)

102 WANGENAN KALIMAH Wangun sintaksis anu disusun ku konstituen dasar, biasana mangrupa klausa, dilengkepan ku konjungsi upama diperlukeun, jeung dibarung ku intonasi ahir. (Chaer, 2003: 240) Wangun basa miwujud kecap atawa runtuyan kecap-kecap nu puguh adeganana pikeun ngebrehkeun pikiran kalawan gembleng serta diwatesanan ku randegan panjang nu binarung jeung wiarhma ahir turun atawa naek (Sudaryat, 1996:34).

103 WANGENAN KALIMAH Wangun gramatik nu maksimal pikeun ngébréhkeun pikiran nu lengkep tina hiji wacana sarta relatif bisa madeg mandiri tur binarung lentong pamungkas turun atawa naek.

104 CIRI-CIRI KALIMAH Mangrupa konstruksi gramatik (wangun katatabasaan nu miboga harti) Mangrupa wangun basa anu maksimum. Ngabogaan lentong pamungkas turun atawa naek. Relatif bisa madeg mandiri. Mangrupa bagean pangleutikna tina hiji omongan atawa hiji wacana.

105 CIRI-CIRI KALIMAH INTI R.H. ROBINS (1983) Kalimah aktif Kalimah deklaratif Kalimah salancar SUDARYAT (1989) Kalimah salancar Kalimah aktif Kalimah apirmatif Kalimah deklaratif COOK (1971: 42) Kalimah salancar Kalimah sampurna Kalimah wawaran Kalimah positif Kalimah aktif Kalimah resiprokatif

106 KALIMAH SALANCAR Kalimah anu diwangun ku hiji klausa bébas, boh mangrupa klausa pagawéan, boh tanpagawéan. Contona: 1) Manéhna keur saré. 2) Manéhna guru.

107 KALIMAH SALANCAR DUMASAR WARNA KLAUSANA KALIMAH SALANCAR PAGAWEAN TANPAGAWEAN TANLAJU EKALAJU DWILAJU MADYALAJU KAHANAN MIGAWE MANEH SILIHBALES PAMUNGKIR GOLONGAN KAAYAAN

108 POLA KALIMAH SALANCAR 1) J + C 2) J + C + U 3) J + C + Pangl. 4) J + C + Pangl. + U + Kat. Kalimah salancar basajan Kalimah salancar jembar

109 KONSTRUKSI KALIMAH SALANCAR BASAJAN J:N + C:N Manéhna guru J:N + C:Vtanlaju Manéhna keur saré J:N + C:Adj Poé ieu haleungheum J:N + C:Num Mobilna dua J:N + C:Adverb Datangna kamari J:N + C:Prep Cicingna di Bandung J:N + C:Veklj + U:N Manéhna maca Koran J:N + C:V + Pnglkp: N Manéhna dagang cau J:N + C:V + Pnglkp: N + U:N Manéhna mere buku ka adina

110 Kalimah anu disusun ku dua klausa bébas atawa leuwih. Conto: 1) Manéhna mandi, terus dibaju. 2) Manéhna gogoléran, sedeng pikiranana kumalayang.

111 1) Klausa-klausa anu ngawangunna sarua tahapanana, satata, atawa sadarajat. Conto: Manéhna mandi, terus dibaju. 2) Tempat klausa katut kecap panyambungna dina kalimah ngantét umumna henteu bisa dipatukeurkeun Conto: Terus dibaju, manéhna mandi. 3) Kecap sulur dina hiji klausa kalimah ngantét henteu bisa miheulaan kecap anu disuluranana nu aya dina klausa séjén. Conto:Deni turun tina golodog, tapi kakara ogé lima léngkah manéhna balik deui.

112 KALIMAH NGANTET KALIMAH NGANTET KALIMAH JUMLAH KALIMAH LALAWANAN KALIMAH PILIH KALIMAH TUMULUY KALIMAH SINAMBUNG KALIMAH PANANDES

113 KALIMAH SUMÉLÉR Kalimah nu diwangun ku hiji klausa bébas, jeung sakurang-kurangna hiji klausa kauger. Contona: 1) Basa kuring datang, manéhna euweuh di imah. 2) Lantaran ngarasa dinyenyeri, manéhna ménta pepegatan.

114 CIRI-CIRI KALIMAH SUMÉLÉR 1) Klausa-klausa anu ngawangunna henteu satata/teu sadarajat Conto: Basa kuring datang, manéhna keur dahar. 2) Tempat klausa katut kecap panyambungna dina kalimah sumélér umumna bisa dipatukeurkeun Conto: Manéhna keur dahar, basa kuring datang. 3) Kecap sulur dina hiji klausa kalimah sumeler bisa miheulaan kecap anu disuluranana nu aya dina klausa séjén. Conto: Sanajan manéhna tara diondang, Asep mah sok datang baé.

115 KALIMAH SUMELER IWAL WAKTU SARAT BABANDINGAN TUJUAN GUNA SUMELER SABAB PANGECES AKIBAT PERTELAAN HASIL CARA NGAKU

116 PATALI GRAMATIK ANTAR KLAUSA DINA KALIMAH SUMELER Kalimah waktu (basa, waktu, sabada) Basa kuring ngarérét, manéhna miceun beungeut. Kalimah sarat (lamun, mun, asal, upama (saupama), ari) Munteu kaburu dicokot deui ku Nyai, engke peuting rek diyasinkeun calana teh.

117 Kalimah Tujuan (ambeh, ngarah, supaya, sangkan, malar, malahmandar) Sing sering maca, sangkan loba pangaweruh! Kalimah sabab (sabab, lantaran, pedah, alatan, bubuhan, da, dumeh, bakat ku) Lantaran masih kénéh gede kanyaahna, manéhna balik deui ka popotonganana.

118 Kalimah akibat (nepi ka) Inditna teh rurusuhan nepi ka teu kaburu mandi-mandi acan. Kalimah hasil (nu matak, nu mawi) Manehna teh rada eraeun ku kuring nu matak henteu datang deui.

119 Kalimah ngaku (sanajan, sok sanajan, papadaning, sangkilang) Sanajan hujan, Jumad terus leumpang rurusuhan. Kalimah cara (bari, kalawan atawa ku jalan) Lena tungkul bari nyusutan cimatana.

120 Kalimah pertelaan Manéhna ngomong bari dareuda yén kiwari geus pipisahan jeung salakina. Kalimah pangeces Nu keur dipencrong ti kajauhan téh wanoja nu kungsi datang ka imahna.

121 Kalimah guna (pikeun atawa keur) Sakabéh warga sapamadegan pikeun ngarojong kapamingpinan Lurah. Kalimah babandingan (lir, siga, kawas, saperti, bangun) Sanggeus diomongan mahéhna ngeluk tungkul kawas bueuk meunang mabuk. Kalimah iwal (iwal, kajaba, iwal ti) Anu araya di dinya teh kabeh ngarasa nalangsa iwal ti barudak ngora.

122 PAPASINGAN KALIMAH D. JUMLAH JEUNG JINIS UNSUR PANGWANGUNNA JUMLAH JEUNG JINIS KLAUSANA NGANDUNG-HENTUNA KLAUSA PATALINA AKTOR JEUNG AKSI KALIMAH FUNGSINA/RESPON ANU DIPIHAREP AYA-EUWEUHNA UNSUR PAMUNGKIR KABASAJANAN JEUNG KALENGKEPAN UNSUR DASARNA POSISINA DINA OMONGAN KONTEKS JEUNG JAWABAN NU DITEPIKEUN WARNA KECAP/FRASA NU JADI CARITAANANA

123 PAPASINGAN KALIMAH DUMASAR TIPE KLAUSA KALIMAH SALANCAR RANGKEPAN BASAJAN JEMBAR NGANTÉT SUMÉLÉR

124 PAPASINGAN KALIMAH DUMASAR STRUKTUR INTERNAL KLAUSA UTAMANA 1) Kalimah sampurna, nya éta kalimah anu diwangun ku hiji klausa bébas. Conto: Manéhna silihkiceupan. 2) Kalimah teu sampurna nya éta kalimah anu diwangun ku hiji klausa kauger atawa atawa tanklausa. Conto: Ka Garut. Jeung saha?

125 PAPASINGAN KALIMAH DUMASAR NGANDUNG HENTEUNA KLAUSA 1) Kalimah klausa Contona: Manéhna silihtoél. 2) Kalimah tanklausa Contona: Junéd.

126 PAPASINGAN KALIMAH DUMASAR FUNGSINA ATAWA RESPON NU DIPIHAREP WAWARAN KALIMAH PANANYA PANITAH

127 PAPASINGAN KALIMAH DUMASAR PATALINA AKTOR JEUNG AKSI AKTIF/MIGAWE KALIMAH PASIF/DIPIGAWE MEDIAL/ MIGAWE MANEH RESIPROKAL/ SILIHBALES

128 PAPASINGAN KALIMAH DUMASAR AYA-EUWEUHNA UNSUR PAMUNGKIR APIRMATIF/ POSITIF KALIMAH NEGATIF

129 PAPASINGAN KALIMAH DUMASAR KALENGKEPAN UNSURNA FORMATA KALIMAH TRANSFORMATA DEFORMATA

130 1) kalimah formata nya éta kalimah tunggal jeung sampurna, nu ngandung hiji klausa bebas. 1) 2) kalimah transformata nya éta kalimah lengkep tapi lain kalimah tunggal, ieu kalimah ngawengku kalimah ngantét jeung kalimah sumélér. 3) Kalimah deformata nya éta kalimah tunggal nu teu sampurna

131 PAPASINGAN KALIMAH DUMASAR KONTEKS JAWABAN NU DITEPIKEUN SALAM PANYELUK KALIMAH EBREHAN PANANYA PANITAH WAWARAN

132 PAPASINGAN KALIMAH DUMASAR WARNA KECAP ATAWA FRASA NU JADI CARITAANANA PAGAWEAN KALIMAH TANPAGAWEAN

133 PAPASINGAN KALIMAH DUMASAR TIPE DASARNA DUMASAR TIPE KLAUSANA SALANCAR K. JEMBAR NGANTET SUMELER TIPE KALIMAH K. RINGKESAN RUNTUYAN SAMBUNGAN SINGGETAN K. SINGGET K. TANKLAUSA

134 KALIMAH RINGKESAN Kalimah nu meunang mondokkeun tina hiji kalimah atawa hiji klausa, bisa mangurpa kecap, frasa, atawa klausa anu asalna nyicingan hiji fungsi dina kalimah atawa klausa sejen.

135 Kalimah singgetan (eliptis) Conto: Kalimah teu sampurna beunang mondokkeun tina kalimah salancar ku jalan ngaleungitkeun jejerna, caritanana, atawa jejer jeung caritaanana. Diuk atuh! (tina:diuk atuh silaing teh!) Bener. (tina: Jawaban ilaing bener) Kalimah singgetan tanjejer Kalimah singgetan tancaritaan Kalimah singgetan tanjejer-tancaritaantancaritaan

136 Kalimah Runtuyan (sekuensial) Kalimah anu mangrupa sempalan kalimah ngantet. Conto: (Nanging, kangjeng gusti kedah gentos heula anggoan, kanjeng gusti kedah nyamur supados taya nu terangeun yen kanjeng gusti angkat ngantunkeun karaton) Malih abdi gusti oge bade nyamar.

137 Kalimah Sambungan (marginal) Kalimah nu mangrupa sempalan tina kalimah sumeler. Conto: (Asup ka pondok wayah kieu mah, lapur, moal bisa rerencepan). Lantaran biasana santri keur meujeuhna ngagarimbung di luar.

138 Kalimah Panambah (adisi) Kalimah anu dijieun panambah kana kalimah-kalimah saheulanana dina hiji wacana. Conto: (Ah, puguh Alo mah ngahaja ngider seja ngadeuheus) Ka sepuh, ka kadang warga, ka ihwan-ihwan.

139 Kalimah Jawaban (respons) Kalimah anu dipake ngajawan pananya. Conto: (Ari di bumi aya saha bae?). Rini.

140 KALIMAH SINGGET Kalimah anu parondok, tapi lain beunang mondokkeun, ieu mah ungkarana henteu winangun klausa. Kalimah Salam Kalimah Panyeluk Kalimah Panggero Kalimah Judul Kalimah Motto Kalimah Inskripsi