TIPE FRASA ENDOSENTRIK DALAM KUMPULAN CERITA PENDEK NU HARAYANG DIHARGAAN KARYA DARPAN

Transkripsi

1 D A N G I A N G S U N D A V o l. 3 N o. 1 A p r i l TIPE FRASA ENDOSENTRIK DALAM KUMPULAN CERITA PENDEK NU HARAYANG DIHARGAAN KARYA DARPAN Anggi Fadillah 1, Yayat Sudaryat 2, Hernawan 3 anggifadillah@ymail.com;yayat.sudaryat@upi.edu;hernawan@upi.edu Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah, Fakultas Bahasa dan Seni, Universitas Pendidikan Indonesia ABSTRAK Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui dan mendeskripsikan frasa endosentrik yang ditemukan dalam sebuah kumpulan cerita pendek berbahasa Sunda. Deskripsinya meliputi kelompok dan jumlah frasa endosentrik, struktur frasa endosentrik, dan makna frasa endosentrik. Dalam penelitian ini digunakan metode deskriptif dengan teknik studi pustaka. Pengolahan data menggunakan analisis teks atau teknik analisis unsur langsung. Sumber data dalam penelitian ini adalah kumpulan cerita pendek Nu Harayang Dihargaan karya Darpan. Data dalam penelitian ini berupa seluruh frasa endosentrik dalam buku kumpulan cerita pendek tersebut. Hasil penelitian ini menyimpulkan bahwa, (1) ditemukan 1173 frasaendoséntrik yang terdiri dari 181 frasakoordinatif, 38 frasaapositif, 940 frasaatributif, 1 frasaobjektif, dan 13 frasakonektif; (2) berdasarkan strukturnya, ditemukan bahwa frasa koordinatif memiliki 7 subpola, frasaapositif 1 subpola, frasaatributif 13 subpola, frasaobjektif 1 subpola, danfrasakonektifmemiliki 3 subpola; (3) unsur-unsur pembentuk frasa endosentrik menimbulkan makna, yaitu: jumlah,pilihan, persamaan, penjelas, pemilik, tujuan, bahan, penentu, hasil, pengecualian, aspek, modalitas, tingkat,tingkatan, dan pembatas. Kata kunci: tipe, struktur, makna frasa endosentrik 1 PenulisUtama 2 PenulisPenanggungJawab 1 3 PenulisPenanggungJawab 2

2 2 A n g g i F a d i l l a h : W a n d a F r a s a É n d o s e n t r i k d i n a... THE TYPES OF ENDOCENTRIC PHRASE IN NU HARAYANG DIHARGAAN SHORT STORIES COLLECTION BY DARPAN Anggi Fadillah 1, Yayat Sudaryat 2, Hernawan 3 anggifadillah@ymail.com;yayat.sudaryat@upi.edu;hernawan@upi.edu Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah, Fakultas Bahasa dan Seni, Universitas Pendidikan Indonesia ABSTRACT The aim of this study is to know and define endocentric phrases which are found in one collection of short stories which uses Sundanese language. The description involves groups and amount of endocentric phrases, structure of endocentric phrases, and meaning of endocentric phrases. This study uses descriptive method with the technique of literary study. The data processing uses text analysis or direct-element s analysis technique. The resource of the data collection is from a collection of Nu Harayang Dihargaan s short stories by Darpan. The data taken for this study are all of endocentric phrases which are written in that collection of short stories. The results of this study show that: (1) there are 1173 endocentric phrases which consist of 181 coordinative phrases, 38 appositive phrases, 940 attributive phrases, 1 objective phrase, and 13 connective phrases; (2) based on its structure, it can be found that coordinative phrase has 7 sub-patterns, appositive phrase has 1 sub-pattern, attributive phrase has 13 sub-patterns, objective phrase has 1 sub-pattern, and connective phrase has 3 subpatterns; (3) the elements of endocentric phrases conclude the meaning of total amount, selection, similarity, explanatory, possessor, aim, material, determinant, result, exception, aspect, modality, level, degree, and constraint. Keywords:types,structure, meaningphraseendosentrik 1 Writer 2 Corespondent Writer1 3 Corespondent Writer2

3 D A N G I A N G S U N D A V o l. 3 N o. 1 A p r i l WANDA FRASA ÉNDOSÉNTRIK DINA KUMPULAN CARITA PONDOK NU HARAYANG DIHARGAAN KARANGAN DARPAN Anggi Fadillah 1, Yayat Sudaryat 2, Hernawan 3 anggifadillah@ymail.com;yayat.sudaryat@upi.edu;hernawan@upi.edu Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah, Fakultas Bahasa dan Seni, Universitas Pendidikan Indonesia ABSTRAK Ieu panalungtikan miboga tujuan pikeun mikanyaho jeung ngadéskripsikeun frasa éndoséntrik nu kapanggih dina kumpulan carita pondok basa Sunda. Deskripsina ngawengku kelompok jeung jumlah frasa endosentrik, struktur frasa endosentrik, jeung patali harti antarunsur pangwangun frasa endosentrik. Dina ieu panalungtikan digunakeun métode déskriptif kalawan maké téhnik ulikan pustaka. Ngolah datana ngagunakeun analisis téks atawa téhnik analisis unsur langsung. Sumber data dina ieu panalungtikan nyaéta kumpulan carita pondok Nu Harayang Dihargaan karangan Darpan. Data dina ieu panalungtikan mangrupa sakabéh frasa endosentrik dina éta kumpulan carita pondok. Hasil ieu panalungtikanbisa dicindekkeun (1) kapanggih1173 frasaendoséntriknu diwangunku 181 frasakoordinatif, 38 frasaapositif,940 frasaatributif, 1 frasaobjéktif, jeung 13 frasakonéktif; (2) dumasar strukturna, kapanggih yén frasa koordinatif miboga 7 subpola, frasaapositif 1 subpola, frasaatributif 13 subpola, frasaobjéktif 1 subpola, jeungfrasakonéktifmiboga 3 subpola; (3) unsurunsur pangwangun frasa éndosentrik nyiptakeun harti, nyaéta: jumlah, pamilih, sasaruaan, pangjéntré,milik, tujuan, bahan, panangtu, hasil, pamungkir,aspék,modalitas, tingkat,undak, jeungpangwates. Kecap galeuh:wanda, adegan, harti frasa endosentrik 1 PenulisUtama 2 PenulisPenanggungJawab 1 3 PenulisPenanggungJawab 2

4 4 A n g g i F a d i l l a h : W a n d a F r a s a E n d o s e n t r i k d i n a... Basa téh minangka parabot pangutamana dina hirup kumbuh manusa pikeun ngedalkeun eusi pikiran, rasa, jeung kahayang, sarta maham pamikiranpamikiran sabudeureun hirup anu nyampak jeung diwariskeun ka generasi sapandeurieunana. Tangtuna waé basa téh bisa robah, luyu jeung kamekaran jaman nu kapangaruhan ku suasana tempat jeung waktu. Kitu deui basa Sunda, kamekaran basa Sunda téh sajalan jeung kahirupan budaya urang Sundana sorangan. Basa mangrupa sistem lambang omongan anu dihasilkeun ku pakakas ucap manusa kalawan puguh éntép seureuhna (sistematis) tur ragem (konvensional) antaranggota masarakatna pikeun tujuan patali marga atawa komunikasi (Sudaryat, 2010, kc. 1). Dumasar éta tiori, manusa salaku mahluk sosial tangtuna waé dina kahirupan sapopoéna moal leupas tina prosés komunikasi. Dina enas-enasna, komunikasi téh nepikeun pesen ti pangirim, nyaéta panyatur atawa panulis ka panampa nyaéta pamiarsa atawa pamaca, ngaliwatan medium basa. Dina ieu hal, basa téh kacida pentingna lantaran ku ayana basa, hiji informasi atawa pesen bisa ditepikeun ti hiji jalma ka jalma séjénna. Nurutkeun Sudaryat (2007, kc. 9), basa salawasna diwangun ku dua adegan (struktur) nyaéta adegan cangkang atawa lahir (surface structure) jeung adegan eusi atawa adegan batin (deep structure). Adegan cangkangna basa téh mangrupa sistem sora manusa anu dihasilkeun ku pakakas ucapna, ari adegan eusina mangrupa eusi nu dipimaksud ku sistem sora téa. Disawang tina adeganana, élmu basa sacara gurat badag bisa dibagi jadi tilu bagian nyaéta tata sora (fonologi), tata basa (gramatik), jeung tata harti (semantik). Fonologi atawa tata sora ngulik perkara sora basa, gramatik atawa tata basa ngulik perkara morfem, kecap, frasa, klausa, jeung kalimah. Ari semantik atawa tata harti ngulik perkara harti dina basa. Salasahiji garapan tata basa, utamana sintaksis nyaéta frasa, nu jadi bahan ulikan dina ieu panalungikan. Lebah dieu, frasa mangrupa konstruksi gramatikal anu diulik, dipaluruh, jeung dipedar ku sintaksis. Ari anu dimaksud frasa nyaéta hiji beungkeutan gramatikal anu mangrupa gabungan kecap nu sipatna non-prédikatif atawa lazim disebut gabungan kecap nu ngeusian salasahiji pungsi sintaksis dina kalimah (Chaer, 2012, kc. 222). Kuswari jeung Hernawan (2010, kc. 12) nataan ciri-ciri frasa saperti ieu di handap. a. Frasa mangrupa wangun katatabasaan (gramatik) anu jadi pangdeudeul kalimah. b. Frasa mangrupa wangun katatabasaan anu sakurang-kurangna diwangun ku dua kecap; c. Frasa mangrupa wangun katatabasaan anu nyicingan salasahiji pungsi dina klausa, nyaéta pungsi jejer, caritaan objék, panglengkep, atawa katerangan; jeung d. Frasa mangrupa wangun katatabasaan anu henteu prédikatif, henteu ngabogaan ciri-ciri klausa atawa henteu ngaliwatan wates pungsi. Nyoko kana tiori Sudaryat, spk. (2009, kc ) nurutkeun sasaruaan distribusi jeung unsurna, frasa téh bisa dibédakeun jadi dua wanda atawa tipe konstruksi, nyaéta: a. frasa éndoséntrik, b. frasa éksoséntrik. Frasa éndoséntrik nurutkeun struktur internalna atawa patali gramatik antarunsurna, bisa dibédakeun jadi (a) frasa koordinatif, (b) frasa apositif, (c) frasa atributif, (d) frasa objéktif jeung (e) frasa konéktif Ari frasa éksoséntrik nurutkeun struktur internalna atawa patali gramatik antarunsurna, ngan aya sarupa nyaéta frasa rélasional (sok disebut ogé frasa diréktif atawa frasa rélator aksis). Pancakakina éta wanda frasa téh bisa dibagankeun saperti ieu di handap.

5 D A N G I A N G S U N D A V o l. 2 N o. 1 A p r i l Frasa éndoséntrik 1. Frasa 2. Frasa apositif 3. Frasa atributif 4. Frasa objéktif 5. Frasa konéktif Bagan 2.1 Wanda Frasa FRASA Frasa éksoséntrik 1. Frasa relasional/ diréktif Dumasar tiori Sudaryat, spk. (2009, kc. 159) warna frasa téh dibagi jadi lima, nyaéta: a) Frasa barang atawa frasa nominal nyaéta frasa anu distribusina atawa paripolah sintaksisna sarua jeung kecap barang (KB) atawa nominal (N). Nurutkeun patali semantisna atawa patali harti antarunsurna, frasa barang téh bisa dibédakeun jadi frasa barang jumlah, pamilih, sasaruaan, pangjéntré, milik, tujuan, bahan, asal, panangtu, hasil, sesebutan, jeung pamungkir. b) Frasa pagawéan atawa frasa vérbal nyaéta frasa anu distribusina sarua jeung unsur puseurna anu mangrupa kecap pagawéan (KG) atawa vérba. Dumasar kana patali harti antar unsurna, frasa pagawéan téh bisa dibédakeun jadi lima rupa, nyaéta frasa pagawéan jumlah, pamilih, pamungkir, aspék, jeung modalitas. c) Frasa sifat atawa frasa adjéktival nyaéta frasa anu sarua distribusina jeung unsur puseurna anu mangrupa kecap sipat (KS) atawa adjéktiva. Frasa sipat téh bisa dipasing-pasing nurutkeun patali harti antarunsurna. Ditilik tina ieu patokan, frasa sipat téh bisa dibédakeun jadi frasa sipat jumlah, pamilih, tingkat, undak, panangtu, jeung aspék. d) Frasa bilangan atawa frasa numeral nyaéta frasa anu distribusina sarua jeung numeralia atawa kecap bilangan (KBil). Nurutkeun patali harti antar unsurna, frasa bilangan téh bisa dibédakeun jadi rasa bilangan titikelan, jumlah, pamilih, wates, aspék, jeung pamungkir. e) Frasa pangantét atawa préposisional nyaéta frasa éksoséntrikna anu rélatorna (pameungkeutna) atawa diréktorna (panandana) mangrupa préposisi atawa kecap pangantét (Kpang). Nurutkeun fungsi semantis Kpang téa, frasa pangantét téh bisa dibédakeun jadi sababaraha rupa, di antarana nyaéta frasa pangantét tempat, arah, awal ahir, bahan, alat, panglaku, pangrandap, sabab, tujuan, pangbarung, babandingan, jumlah, jeung iwal. Dumasar pamadegan Sudaryat, spk. (2009, kc ) aya 15 rupa patali harti antarunsur frasa éndoséntrik, nyaéta: (1) jumlah, (2) pamilih, (3) sasaruaan, (4) pangjéntré, (5) milik, (6) tujuan, (7) bahan, (8) panangtu, (9) hasil, (10) pamungkir, (11) aspék, (12) modalitas, (13) tingkat, (14) undak, jeung (15) pangwates. MÉTODE Métode anu digunakeun dina ieu panalungtikan nyaéta métode déskriptif. Métode déskriptif gedé gunana pikeun milah-milah, ngolah, jeung napsirkeun data. Ngalaksanakeun métode déskriptif teu ngan ukur ngumpulkeun jeung nyusun data, tapi ogé nganalisa jeung interprétasi ngeunaan harti éta data (Surakhmad, 1980, kc. 139). Anu didéskripsikeun dina ieu panalungtikan nyaéta kelompok frasa éndoséntrik, adegan frasa éndoséntrik, jeung patali harti antarunsur pangwangun

6 6 A n g g i F a d i l l a h : W a n d a F r a s a E n d o s e n t r i k d i n a... frasa éndoséntrik dina kumpulan carpon Nu Harayang Dihargaan karangan Darpan. Data ieu panalungtikan nyaéta frasa éndoséntrik nu kapanggih dina kumpulan carpon Nu Harayang Dihargaan karangan Darpan. Éta data carpon téh dijaring tina sumber data. Nurutkeun Arikunto (2010, kc. 172) sumber data nyaéta asal data nu kapanggih pikeun panalungtikan. Sumber data dina ieu panalungtikan nyaéta kumpulan carpon Nu Harayang Dihargaan karangan Darpan, anu jumlahna aya lima belas carita pondok Ukuran ieu buku 21x 14,5 cm, pamedalna nyaéta Mataair, citakan ka-2, Agustus Kandel buku 176 kaca. Tina éta sumber data, dipilih sakumna wanda frasa éndoséntrik minangka populasi. Jadi sakabéh frasa éndoséntrik nu aya dina ieu kumpulan carpon dijadikeun sampel panalungtikan. Ku kituna, dina ieu panalungtikan digunakeun sampel total. Instrumén nyaéta alat nu digunakeun pikeun panalungtikan nu ngagunakeun métode dina prak-prakanana (Arikunto, 2010, kc. 192). Dina prakna nganalisis, instrumén atawa alat nu digunakeun pikeun ngumpulkeun data nyaéta sistem korpus atawa kartu data. Carana nyaéta nyalin sakabéh wanda frasa éndoséntrik nu ngawengku (a) frasa atributif, (b) frasa apositif, (c) frasa koordinatif, (d) frasa objéktif atawa kompleméntatif, jeung (e) frasa konéktif kana éta kartu, dibéré nomer kaca, jeung padalisanna. Dina éta kartu ogé ditulis wanda frasa sarta adeganana. Desain panalungtikan disusun dumasar kana sababaraha léngkah-léngkah, nyaéta: a. nangtukeun masalah; b. ngumpulkeun data; c. ngolah data; jeung d. nyieun kacindekan. Léngkah anu ka hiji nyaéta nangtukeun masalah. Dina ieu panalungtikan, nu dijadikeun masalahna nyaéta wanda, adegan, jeung harti frasa éndoséntrik. Léngkah anu ka dua nyaéta ngumpulkeun data. Téhnik anu digunakeun dina ngumpulkeun data téh nyaéta téhnik ulikan pustaka, sacara gurat badag léngkahléngkahna ngawengku (1) nangtukeun sumber data, (2) maca kumpulan carpon nu rék ditalungtik, jeung (3) milah jeung milih data frasa éndoséntrik nu aya dina éta kumpulan carpon. Ieu léngkah téh raket patalina jeung nyusun instrumén panalungtikan, ari instrumén dina ieu panalungtikan maké kartu data atawa korpus. Patalina nyaéta sakabéh hasil tina ngumpulkeun data téh satuluyna didaptarkeun kana kartu data. Léngkah anu ka tilu nyaéta ngolah data. Ari téhnik nu dipaké dina ngolah data nyaéta téhnik analisis unsur langsung. Sacara gurat badag, léngkah-léngkahna ngawengku klasifikasi frasa éndoséntrik jeung analisis frasa éndoséntrik. Léngkah anu pamungkas nyaéta nyieun kacindekan, anu eusina ngajawab masalah-masalah anu geus dirumuskeun. HASIL JEUNG PEDARAN Kumpulan carita pondok Nu Harayang Dihargaan karangan Darpan mangrupa wacana nu diwangun ku runtuyan kalimahkalimah. Éta runtuyan kalimah téh ngandung klausa jeung frasa. Frasa nu aya dina ieu kumpulan carpon diwangun ku rupa-rupa tipe, di antarana waé tipe frasa éndoséntrik. Tina hasil analisis data, kapanggih aya 1173 frasa éndoséntrik. Éta jumlah téh ngawengku 181 frasa koordinatif, 38 frasa apositif, 940 frasa atributif, 1 frasa objéktif, jeung 13 frasa konéktif nu diébréhkeun dina ieu bagan di handap. Tabél 4.1 Jumlah Data Frasa Éndoséntrik Wanda Frasa f % Frasa Koordinatif Frasa Apositif Frasa Atributif Frasa Objéktif Frasa Konéktif ,43% 3,23% 80,13% 0,085% 1,11% Jumlah %

7 D A N G I A N G S U N D A V o l. 2 N o. 1 A p r i l Adegan frasa éndoséntrik mangrupa wangunan atawa susunan frasa éndoséntrik disawang tina kecap-kecap anu jadi unsur pangwangunna. Di handap ieu dipedar hasil analisis adegan frasa éndoséntrik nurutkeun patali gramatik antarunsurna. a. Tipe frasa koordinatif mangrupa frasa éndoséntrik anu unsur-unsurna satata atawa sadarajat. Dina ieu tipe frasa kapanggih 7 subpola anu diwangun ku tipe frasa koordinatif aditif atawa jumlah jeung tipe frasa alternatif atawa pilihan. Contona nyaéta: (0047) bango jeung kuntul (NHD/H/128/19) jeung (0032) bagong atawa manuk (NHD/LGR/117/23). b. Tipe frasa apositif nyaéta frasa anu unsur-unsurna satata nepi ka bisa siligenti atawa dipatukeurkeun lantaran unsur kaduana mangrupa aposisi atawa pangganti unsur anu kahiji sarta sakalian jadi katerangan pikeun unsur anu kahiji téa (nu jadi puseurna) Dina ieu tipe frasa kapanggih 1 subpola. Contona nyaéta: (0017) anakna, Icih (NHD/LLKB/45/30) jeung (0030) Baban, lanceukna Rina (NHD/NCDL/ 24/5); c. Tipe frasa atributif nyaéta frasa éndoséntrik anu puseurna ngan hiji atawa dina distribusina ngan mibanda pungsi anu sarua jeung salasahiji unsurna anu diwangun ku unsur anu diterangkeun, anu sok disebut poko atawa puseur, jeung unsur anu nerangkeun, anu sok disebut atribut atawa panyiri. Dina ieu tipe frasa kapanggih aya 13 subpola. Contona nyaéta: (0002) adi manéh (NHD/M/73/34) jeung (0131) biwir kuring (NHD/NCDL/32/11); d. Tipe frasa objéktif nyaéta frasa éndoséntrik anu unsur kaduana jadi panglengkep kana unsur kahijina (puseurna) anu mangrupa kecap pagawéan atawa anu sawanda jeung kecap pagawéan. Dina ieu tipe frasa kapanggih 1 subpola. Contona nyaéta (0712) ngabangingik Ma Ocih, nyérangkeun Kadés Ajo nu ngelemeng. (NHD/PJH/111/24); jeung e. Tipe frasa konéktif nyaéta tipe frasa éndoséntrik anu unsur kahijina mangrupa panyambung (konéktor) anu nyambungkeun unsur kadua, anu mangrupa puseur caritaan, kana jejer kalimah atawa klausa. Dina ieu tipe frasa kapanggih aya 3 subpola. Contona nyaéta: (0004) Ai kawas ngaheueuhkeun (NHD/LLKB/37/17) jeung (0067) békér kawas ngaleungit (NHD/NCDL/20/4). Sangkan leuwih jéntré éta adegan frasa diébréhkeun dina wangun ieu bagan di handap. Tabél 4.1 Wanda jeung Adegan Frasa Éndoséntrik WANDA JEUNG ADEGAN f % FRASA ÉNDOSÉNTRIK (1) (2) (3) 1. Frasa Koordinatif 102 8,69 Pola Ia-1:FKoor AdB Pus- 1:KB/FB+ (<jeung/tur>) +Pus-2: KB/FB Pola Ia-2: FKoor AdS Pus-1: 21 1,79 KS + (<jeung/tur>) + Pus-2: KS Pola Ia-3: FKoor AdP Pus-1: 8 0,68 KP + (<jeung/tur>)+ Pus-2: KP Pola Ib-1: FKoor AlB Pus-1: 24 2,04 KB + (<atawa>) + Pus-2: KB/(<boh>)+ Pus-1: KB+ (< boh>) +Pus-2: KB Pola Ib-2: FKoor AlS Pus-1: 2 0,17 KS + (<atawa>) + Pus-2: KS/(< boh>) + Pus-1: KS+ (< boh>) + Pus-2: KS Pola Ib-3: FKoor AlP Pus-1: 16 1,36 KP + (<atawa> ) +Pus-2: KP/(< boh>) + Pus-1: KP+ (<boh>) + Pus-2: KP Pola Ib-4: FKoor AlBil Pus-1: 11 0,93 KBil + (<atawa>) + Pus-2: KBil/ (< boh>) + Pus-1: KBil+ (< boh>) + Pus-2: KBil 2. Frasa Apositif 38 3,24 Pola II : FApo Pus: KB/FB+ Apo: KB/FB 3. Frasa Atributif 85 7,24 Pola IIIa-1: FAtrB Pus: KB + ( < nu > ) + Atr: KB Pola IIIa-2: FAtrB Pus: KB 66 5,62 + ( < nu > ) + Atr: KS

8 8 A n g g i F a d i l l a h : W a n d a F r a s a E n d o s e n t r i k d i n a... (1) (2) (3) Pola IIIa-3: FAtrB Pus: KB + 5 0,42 ( < nu > ) + Atr: KBil Pola IIIa-4: FAtrB Pus: KB ,04 ( < nu > ) + Atr: KPanam Pola IIIa-5: FAtrP Pus: KP + 7 0,59 ( < nu > ) + Atr: KS Pola IIIa-6: FAtrP Pus: KP ,05 ( < nu > ) + Atr: KPanam Pola IIIa-7: FAtrS Pus: KS ,47 ( < nu > ) + Atr: KPanam Pola IIIa-8: FAtrBil Pus: 6 0,51 KBil + ( < nu > ) + Atr: KB Pola IIIa-9: FAtrBil Pus: 6 0,51 KBil + ( < nu > ) + Atr: KPanam Pola IIIb-1: FAtrB Atr: 16 1,36 KPanam + Pus: KB Pola IIIb-2: FAtrP Atr: ,55 KPanam + Pus: KP Pola IIIb-3: FAtrS Atr: ,53 KPanam + Pus: KS Pola IIIb-4: FAtrBil Atr: 10 0,85 KPanam + Pus: Bil 4. Frasa Objéktif 1 0,08 Pola IV : FOb/Kom Pok: KP + Pan: KB/FB 5. Frasa Konéktif 5 0,43 Pola Va: FkonB Kon: KPany + Aks: KB Pola Vb: FKonP Kon: KPany 2 0,17 + Aks: KP Pola Vc: FKonS Kon: KPany 8 0,68 + Aks: KS Jumlah Dumasar patali harti antarunsur pangwangun frasa éndoséntrik, kapanggih aya 15 harti, nyaéta: 1) jumlah nyaéta harti frasa éndoséntrik nu nuduhkeun jumlah. Harti jumlah diwujudkeun ku panyambung jeung atawa tur. Tina hasil analisis data kapanggih aya 131 (11,16%) harti frasa jumlah. Contona nyaéta (0035) baju jeung calana (NHD /LLKB/35/8) jeung (1037) singkur jeung poék (NHD/NHD/80/1). 2) pamilih nyaéta harti frasa éndoséntrik nu nuduhkeun pamilih. Harti pamilih diwujudkeun ku panyambung atawa, atanapi, jeung boh...boh... Tina hasil analisis data kapanggih aya 53 (4,51%) harti frasa pamilih. Contona nyaéta: (0138) boh kuring boh manéhna (NHD/NCDL/29/4) jeung (0448) jujur atawa tanggung jawab (NHD /NCDL/32/6). 3) sasaruaan nyaéta harti frasa éndoséntrik nu nuduhkeun sasaruaan, unsur ka hiji sarua jeung unsur ka dua. Tina hasil analisis data kapanggih aya 38 (3,24%) harti frasa sasaruaan. Contona nyaéta: (1062) Sunta, nu boga imah (NHD/NLN/135/22) jeung (1154) Uca, anak lalaki Ki Lebé (NHD /NLN/138/3). 4) pangjéntré nyaéta harti frasa éndoséntrik nu nuduhkeun pangjéntré. Tina hasil analisis data kapanggih aya 136 (11,59%) harti frasa pangjéntré. Contona nyaéta (0122) beungeut beureum (NHD/SAMJ/156/7) jeung (0185) dianderok hideung (NHD/ NHD/79/3). 5) milik nyaéta harti frasa éndoséntrik nu nuduhkeun milik. Tina hasil analisis data kapanggih aya 34 (2,89%) harti frasa milik. Contona nyaéta (0248) gantar Kohar (NHD/NCDL /32/12) jeung (0392) hayam budak (NHD/SAMJ/164/1). 6) tujuan nyaéta harti frasa éndoséntrik nu nuduhkeun tujuan. Tina hasil analisis data kapanggih aya 4 (0,34%) harti frasa tujuan. Contona nyaéta: (0071) belut keur eupanna (NHD/H/ 126/34) jeung (0213) duit subsidi (NHD/CS/66/13). 7) bahan nyaéta harti frasa éndoséntrik nu nuduhkeun bahan. Tina hasil analisis data kapanggih aya 6 (0,51%) harti frasa bahan. Contona nyaéta: (1011) saung séng (NHD/ LGR/116/3) jeung (1143) tihang awi (NHD/ SK/96/13). 8) panangtu nyaéta harti frasa éndoséntrik nu nuduhkeun panangtu. Tina hasil analisis data kapanggih aya 25 (2,13%) harti frasa panangtu. Contona nyaéta: (0048) bangsat téa (NHD/H/125/20) jeung (0069) békér téh (NHD/NCDL/19/25).

9 D A N G I A N G S U N D A V o l. 2 N o. 1 A p r i l ) hasil nyaéta harti frasa éndoséntrik nu nuduhkeun hasil. Tina hasil analisis data kapanggih aya 2 (0,17%) harti frasa hasil. Contona nyaéta: (0212) duit kalapa (NHD/ PJH/106/17) jeung (0688) manuk beubeunangan (NHD/NCDL/15/23). 10) pamungkir nyaéta harti frasa éndoséntrik nu nuduhkeun pamungkir atawa négatif. Tina hasil analisis data kapanggih aya 73 (6,22%) harti frasa pamungkir. Contona nyaéta: (0632) lain panitia (NHD/SK/101/4) jeung (0699) moal ngahianatan (NHD/ NCDL/32/24). 11) aspék nyaéta harti frasa éndoséntrik nu nuduhkeun lumangsungna hiji kajadian, kagiatan, prosés, atawa nu rék dilakukeun, keur dilakukeun, jeung geus dilakukeun. Tina hasil analisis data kapanggih aya 498 (42,45%) harti frasa aspék. Contona nyaéta: (0732) ngomong deui (NHD/LGR/120/13) jeung (0859) rék asup (NHD/IG/88/7). 12) modalitas nyaéta harti frasa éndoséntrik nu nuduhkeun sikep, pamadegan, atawa tapsiran subjéktif panyatur kana omongan anu diucapkeun ku manéhna atawa kana lumangsungna kajadian atawa kaayaan anu diébréhkeun dina hiji omongan. Tina hasil analisis data kapanggih aya 29 (2,47%) harti frasa modalitas. Contona nyaéta: (0130) bisa nitah (NHD/CS/64/3) jeung (0592) kudu anjog (NHD/M/69/19) 13) tingkat nyaéta harti frasa éndoséntrik nu nuduhkeun tingkat, biasana sok dicirian ku kecap panambah mani, leuwih, rada, naker, pisan, jeung teuing. Tina hasil analisis data kapanggih aya 91 (7,75%) harti frasa tingkat. Contona nyaéta: (0478) kekedemes pisan (NHD/SAMJ/162/14) jeung (0653) leuwih gedé (NHD/ PJH/107/2). 14) undak nyaéta harti frasa éndoséntrik nu nuduhkeun undak, ningkat, nambahan, atawa mekar. Biasana sok dicirian ku kecap panambah beuki, tambah, wuwuh, jeung mingkin. Tina hasil analisis data kapanggih aya 45 (3,83%) harti frasa undak. Contona nyaéta: (0080) beuki atra (NHD/PNH/ 144/5) jeung (0081) beuki bingung (NHD/IG/90/30). 15) pangwates mangrupa harti frasa éndoséntrik nu nuduhkeun wates. Biasana sok dicirian ku kecap panambah ngan atawa ukur. Tina hasil analisis data kapanggih aya 6 (0,51%) harti frasa pangwates. Contona nyaéta: (0470) kari hiji (NHD/PJH/ 106/9) jeung (1157) ukur hiji dua (NHD/H/127/11). Hasil analisisna diébréhkeun dina tabel di handap. Tabél 4.2 Harti Frasa Éndoséntrik No Harti Frasa f % Éndoséntrik (1) (2) (3) (4) 1. jumlah ,2 2. pamilih 53 4,5 3. sasaruaan 38 3,24 4. pangjéntré ,6 5. milik 34 2,9 6. tujuan 4 0,34 7. bahan 6 0,5 8. panangtu 25 2,13 9. hasil 2 0, pamungkir 73 6,2 11. aspék ,5 12. modalitas 29 2,47 13 tingkat 91 7, undak 45 3, pangwates 6 0,5 Jumlah KACINDEKAN Dumasar kana analisis jeung déskripsi data anu geus ditepikeun, hasil panalungtikan ngeunaan frasa éndoséntrik dina Nu Harayang Dihargaan karangan Darpan bisa dirangkum jadi tilu bagian, nyaéta (1) kelompok frasa éndoséntrik, (2) adegan frasa éndoséntrik, jeung (3) patali

10 10 A n g g i F a d i l l a h : W a n d a F r a s a E n d o s e n t r i k d i n a... harti antarunsur pangwangun frasa éndoséntrik. Frasa éndoséntrik anu kapanggih dina kumpulan carita pondok Nu Harayang Dihargaan karangan Darpan aya 1173 frasa. Ieu frasa téh nyoko kana lima subtipe, nyaéta 181 (15,43%) frasa koordinatif, 38 (3,3%) frasa apositif, 940 (80,1%) frasa atributif, 1 (0,085%) frasa objéktif, jeung 13 (1,11%) frasa konéktif Frasa éndoséntrik mibanda lima tipe utama. Tiap-tiap tipe frasa éndoséntrik mibanda jumlah adegan anu béda-béda, nyaéta (1) frasa koordinatif aya 7 pola, (2) frasa apositif 1 pola, (3) frasa atributif 13 pola, (4) frasa objéktif 1 pola, jeung (5) frasa konéktif aya 3 pola. Pola anu pangréana muncul nyaéta pola IIIb-2: FAtrP Atr: KPanam + Pus: KP. Ari pola nu pangsaeutikna muncul nyaéta pola IV : FOb/Kom Pok: KP + Pan: KB/FB. Frasa éndoséntrik mibanda tatali harti antarunsurna. Kapanggih aya 15 harti frasa éndoséntrik, nyaéta (1) jumlah, (2) pamilih, (3) sasaruaan, (4) pangjéntré, (5) milik, (6) tujuan, (7) bahan, (8) panangtu, (9) hasil, (10) pamungkir, (11) aspék, (12) modalitas, (13) tingkat, (14) undak, jeung (15) pangwates. Harti anu muncul panglobana nyaéta harti frasa éndoséntrik aspék nyaéta 498 (42,5%) frasa. Ari harti anu muncul pangsaeutikna nyaéta harti frasa éndoséntrik hasil nyaéta 2 (0,17%) frasa. Sudaryat, Y. (2010). Pedaran Basa Sunda. Bandung: Geger Sunten. Sudaryat, Y. spk. (2009). Tata Basa Sunda Kiwari. Bandung: Yrama Widya. Surakhmad, W. (1980). Pengantar Penelitian Ilmiah. Bandung: Tarsito. DAFTAR PUSTAKA Arikunto, S. (2010). Prosedur Penelitian Suatu Pendekatan Praktik. Jakarta: Rineka Cipta. Chaer, A. (2012). Linguistik Umum. Jakarta: Rineka Cipta. Darpan. (2011). Nu Harayang Dihargaan. Bandung: Mataair. Kuswari, U. jeung Hernawan. (2010). Sintaksis Basa Sunda. Bandung: JPBD. Sudaryat, Y. (2007). Ulikan Semantik Sunda. Bandung: Geger Sunten.