UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG

dokumen-dokumen yang mirip
CERITA RAKYAT KI SONDONG MAJERUK DAN KI SONDONG MAKERTI DALAM PERSPEKTIF GREIMAS

UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG

UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG

SERAT PATRAPING NGELMU PANGUKUDAN DALAM KAJIAN STRUKTURALISME TZVETAN TODOROV

GAYA BAHASA DALAM KUMPULAN CERITA MISTERI JAGADING LELEMBUT PADA MAJALAH DJAKA LODANG TAHUN 2001

STRUKTUR TEKS SERAT PANITIBAYA

ASPEK KONJUNGSI DALAM CERITA BERSAMBUNG (CERBUNG) BASKARA MUNCAR PADA MAJALAH PANJEBAR SEMANGAT

BENTUK DAN MAKNA NAMA-NAMA BANGUNAN POKOK DI KERATON KASUNANAN SURAKARTA SKRIPSI

BENTUK UJARAN BAHASA JAWA TATARAN FONOLOGI ANAK TUNAGRAHITA TINGKAT BERAT SMP LUAR BIASA NEGERI SEMARANG (KAJIAN PSIKOLINGUISTIK)

TINDAK TUTUR ILOKUSI DALAM WACANA KOLOM PAK RIKAN DI KORAN MINGGUAN DIVA

SKRIPSI. oleh. Nama. : Elok Wahyuni. : Bahasa dan Sastra Jawa NIM. Program. Jurusan FAKULTAS

PEMAKAIAN BAHASA JAWA MAHASISWA PENUTUR NGAPAK DI LINGKUNGAN FBS UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG

ANAFORA GRAMATIKAL DAN LEKSIKAL DALAM NOVEL GARUDA PUTIH KARYA SUPARTO BRATA

SINESTESIA PADA TUTURAN MAHASISWA PBSJ FBS UNNES SKRIPSI

REFERENSI DALAM WACANA BERBAHASA JAWA DI SURAT KABAR

NARASI KELISANAN DALAM TRADISI NGLIWETI PARI DESA JURANGJERO REMBANG

KESALAHAN BERBAHASA JAWA PADA PAPAN NAMA PERTOKOAN DI KABUPATEN PEMALANG

ABSTRAK. Kata Kunci: Simbol, makna, ajaran, semiotik, Serat Suluk Kaga Kridha Sopana.

Dra. Sri Sulistiani, M.Pd. Dosen Jurusan S1 Pendidikan Bahasa Daerah, Fakultas Bahasa dan Seni, Universitas Negeri Surabaya.

UNIT KEGIATAN BELAJAR (UKB)

PANGREMBAKANE MEDIA ANIMASI GAMBAR ING PASINAON NYEMAK CRITA CEKAK SISWA KELAS VII SMP NEGERI 3 NGANJUK TAUN AJARAN 2012/2013

PENGEMBANGAN MEDHIA ANIMASI FLASH TUMRAP KAWASISAN NYEMAK CRITA RAKYAT SISWA KELAS VII SMPN 2 WLINGI, BLITAR TAUN 2015/2016

Kontraksi Tembung Basa Jawa ing Cecaturan Masyarakat Wilayah Jombang

Ngundhakake Kawasisan Nulis Ukara Tanduk lan Ukara Tanggap Kanthi Teknik Bursa Kata Siswa Kelas VIII B SMP Negeri 3 Kalidawir Taun Ajaran 2015/ 2016

Pengaruh Medhia Smart Card kanthi Teknik TS-TS tumrap Kawasisan Nulis Pasangan Ca, Ja, Ma, Ba, Ka, Ta, La

Dayane Media Audiovisual Slide Bersuara Tumrap Undhaking Kawasisan Ngapresiasi Crita Rakyat Siswa Kelas VIII SMP N 4 Ngawi Taun Ajaran

SERAT SASTRA GENDHING DALAM KAJIAN STRUKTURALISME SEMIOTIK

KEEFEKTIFAN MODEL PEMBELAJARAN TEAM ASSISTED INDIVIDUALIZATION

PENGEMBANGAN BUKU PANDUAN MENULIS TEKS DRAMA BERBAHASA JAWA UNTUK MENINGKATKAN KEMAMPUAN EKSPRESI SASTRA PADA SISWA SMA

Ummi Mahmudah S-1 Pendidikan Bahasa dan Sastra Daerah, FBS, UNESA dan

NOVEL CARANG-CARANG GARING ANGGITANE TIWIEK S.A. KAWAWAS SAKA TEORI STRUKTURALISME GENETIK ARIS TRIYANTO FBS UNIVERSITAS NEGERI SURABAYA

NGUNDHAKAKE KAWASISAN MACA GEGURITAN KANTHI METODHE PEMODHELAN TUMRAP SISWA KLAS VII SMPN 1 NGRONGGOT TAUN AJARAN 2015/2016

KESALAHAN BERBAHASA TATARAN FRASA DALAM KARANGAN SISWA KELAS VIII SMP NEGERI 30 SEMARANG

A. RUMAH PANGGANG PE A. OMAH PANGGANG PE

Pengembangan Medhia Explosion Box Tumrap Kawasisan Nulis Teks Geguritan

PANGEMBANGAN MODHUL DHIGITAL ABASIS WEB TUMRAP ASIL PASINAON MACA TEKS AKSARA JAWA SISWA KELAS VIII SMP NEGERI 5 SIDOARJO

UPAYA NGUNDHAKAKE KAPRIGELAN NGGUNAKAKE BASA KRAMA LUMANTAR NULIS SURAT PRIBADI SISWA KELAS VIIIG SMPN 1 BESUKI TULUNGAGUNG JURNAL SKRIPSI

Nulis Tembang Macapat Kanthi Metodhe Teks Akrostik

pemilik code yang close sou bisa membagi source coden melalui lisensi, entah denga gratis maupun membayar. Meskipun gratis, lisensi terte bisa

PANGANAN TRADHISIONAL KABUPATEN TULUNGAGUNG (Tintingan Folklor)

LELEWANING BASA SAJRONING ANTOLOGI GEGURITAN SALAM SAPAN SAKAGUNUNG GAMPING ANGGITANE NARYATA: Tintingan Stilistika

Pangaribawane Media Movie Maker Tumrap Kawasisan Nulis Karangan Eksposisi Siswa Kelas VII SMP Negeri 1 Ngimbang Taun Ajaran

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

Purwaka Nembang macapat, budaya tradhisional lan kuna sing isih ana nganti saiki. Budaya nembang macapat isih urip ing Kutha Surabaya.

KELAYAKAN PENYAJIAN MATERI MENULIS PADA BUKU TEKS KULINA BASA JAWA KELAS VII TERBITAN INTAN PARIWARA

PANGEMBANGAN MATERI AJAR TEKS DRAMA MODERN AWUJUD POP-UP BOOK SISWA KLAS IX SMP NEGERI 19 SURABAYA

MODHEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE JIGSAW

Elipsis Jejer sajrone Ukara Camboran Ing Basa Jawa ELIPSIS JEJER SAJRONE UKARA CAMBORAN ING BASA JAWA. Choirunnisa

t (, ) = 2,000 sajrone panliten II. Kaloro asil kasebut kagolong signifikan. Asil kasebut uga

TINDAK TUTUR PENYIAR ING GIYARAN MANGGA TRESNA BUDAYA RADIO MTB FM SURABAYA. Hendra Setiawan ABSTRAK

NGUNDHAKAKE KEWASISAN NULIS AKSARA MURDA LAN PASANGANE LUMANTAR MEDHIA ANIMASI FLASH SISWA KLAS VIII C SMPN I REJOTANGAN, TULUNGAGUNG

Nilai Sastra Sajrone Dongeng Rubrik Wacan Bocah Kalawarti Panjebar Semangat Taun 2014

UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG

ENDANG TRI WAHYUNINGSIH

METODE KARYA WISATA KANGGO NGUNDHAKAKE KAWASISAN NGARANG NARASI SISWA KELAS VIII A SMP WALISOSNO GEMPOL TAHUN AJAR 2015/2016

Set Prabot Pawon Adhedhasar Makna Referensial SET PRABOT PAWON ADHEDHASAR MAKNA REFERENSIAL. Andi Susilo

Pamilihe Tembung lan Lelewane Basa Sajrone Antologi geguritan Kidung Lingsir Wengi anggitane Suharmono Kasiun

MAKSUD, MAKNA, LAN TEGESE GUGON TUHON NGENANI WONG MBOBOT ING DESA PURWOREJO, KECAMATAN NGUNUT, KABUPATEN TULUNGAGUNG SKRIPSI

FAKULTAS BAHASA DAN SENI UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG

MANTRA SAJRONE NASKAH SERAT RUWAT MURWAKALA LAN PROSESI RUWAT MURWAKALA

MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE STAD KANGGO NGUNDHAKAKE KATRAMPILAN NULIS AKSARA JAWA MAWA PASANGAN (KA,TA, LA)

NGUNDHAKAKE KAWASISAN NGAPRESIASI DONGENG KANTHI MODHEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE STAD SISWA KELAS 8B SMP NEGERI 6 TULUNGAGUNG

Basa Jawa Siswa Kelas VII SMP Negeri 1 Pucuk Lamongan Taun Ajaran 2012/2013

Andreanes Fismathika Primatama S-1 Pendidikan Bahasa dan Sastra Daerah, FBS, UNESA dan

NILAI MORAL SAJRONE CRITA RAKYAT BOJONEGORO PRABU ANGLING DARMA KANG WICAKSANA ANGGITANE SUHARMONO K: TINTINGAN RESPSI SATRA

PENGEMBANGAN MODEL EVALUASI MENDENGARKAN WACANA NON-SASTRA PEMBELAJARAN BAHASA JAWA SMA BERBASIS INTEGRATIF KOMUNIKATIF

Model Kooperatif Tipe Grop Investigasi Kanggo Ngundhakake Kawasisan Nulis Aksara Jawa

PENINGKATAN KETERAMPILAN MENULIS HURUF JAWA DENGAN MENGGUNAKAN MEDIA FLANACARAKA PADA SISWA KELAS IV SDN BABAKAN 01 KECAMATAN KRAMAT KABUPATEN TEGAL

NILAI MORAL DALAM SERAT KIDUNGAN SEBAGAI REFLEKSI KEHIDUPAN SUNAN KALIJAGA

METONIMI ING BASA JAWA MASYARAKAT DESA SOBONTORO, KECAMATAN BOYOLANGU, KABUPATEN TULUNGAGUNG

Novel Juminem Dodolan Tempe Anggitane Tulus Setiyadi (Tintingan Sosiologi Sastra)

TRADHISI KUNGKUM SINDHEN ING SENDHANG MADE, DESA MAADE, KECAMATAN KUDU - JOMBANG

SRI HAPSARI PURWANTI

NOVEL AMRIKE KEMBANG KOPI KARYA SUNARYATA SOEMARDJO DALAM KAJIAN SEMIOTIK TODOROV SKRIPSI. untuk memperoleh gelar sarjana. oleh NIM :

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN. A. Kompetensi Inti KI1 : Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya

Etika Jawa dan Gaya Bahasa dalam Antologi Crita Cekak Kidung Wengi Ing Gunung Gamping karya S.T. Iesmaniasita

ALURE CERBUNG GARISING PEPESTHEN ANGGITANE SUROSO Bc. Hk : TINTINGAN STRUKTURAL Dheininggar Gustida N.

METODHE DOLANAN PERAN KANGGO NGUNDHAKAKE KAWASISAN MICARA BASA KRAMA ALUS SISWA KELAS VII-I SMP NEGERI 2 NGANJUK

Meyra Hartantika Pendidikan Bahasa Daerah, FBS, UNESA

LORO-LORONING ATUNGGIL SAJRONE ANTOLOGI GEGURITAN LINTANG ING LANGIT WENGI (NYURASA ASPEK FILOSOFIS LAN PANGGUNANE BASA)

Ngundhakake Katrampilan Crita Pengalaman Pribadi Kanthi Medhia Modhel Boneka Tangan Siswa Kelas Vii B Smp Negeri 2 Gondang Taun Pamulangan 2015/2016

PAMAWASE PAMACA TUMRAP NOVEL PIWELINGE PURANTI

UNIVERSITAS NEGERI SURABAYA FAKULTAS BAHASA DAN SENI JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA DAERAH

SAJRONE WAWANCARA LUMANTAR METODHE ROLE PLAYING SISWA KELAS 8A ING SMPN 5 TRENGGALEK

Piwulang Agama Sajrone Naskah Kitab Thareq (Kajian Intertekstual) Reni Leiliawati

UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG

FAKULTAS BAHASA DAN SENI UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG 2011

SKRIPSI. Oleh Namaa NIM. Prodi

UPAYA NGUNDHAKAKE KAWASISAN NULIS TEMBANG PUCUNG LUMANTAR MEDHIA GAMBAR SISWA KELAS IXA SMPN 6 TRENGGALEK TAUN AJARAN 2015/2016

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

ARTIKEL SKRIPSI. untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan

Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP) Nomor: 1

NGUNDHAKAKE KAWASISAN NULIS NASKAH DRAMA KANTHI METODHE DHISKUSI LUMANTAR RUBRIK CERITA CEKAK

REKONSTRUKSI CERITA RAKYAT ASAL-USUL GIRILANGAN BANJARNEGARA

VARIASI TEKNIK BERTANYA GURU BAHASA JAWA DALAM PEMBELAJARAN BERBICARA DI SMP SE-KECAMATAN WANGON KABUPATEN BANYUMAS

KESESUAIAN BUTIR-BUTIR SOAL UJI KOMPETENSI DENGAN INDIKATOR PADA BUKU TEKS KULINA BASA JAWA SMP/MTs TERBITAN INTAN PARIWARA

Ngundhakake Katrampilan Nulis Tembang Macapat Kanthi Teknik Kreatif Teratai Tumrap Siswa Kelas 7B SMPN 2 Sawahan Taun Pamulangan 2015/2016

NGUNDHAKAKE KATRAMPILAN NULIS AKSARA JAWA KANTHI SANDHANGAN SWARA

LELEWANE BASA SAJRONE CRITA SAMBUNG WATESING KASABARAN ANGGITANE TIWIEK SA (TINTINGAN STILISTIKA) DWI LISTIANINGSIH

PANGEMBANGAN LKS ELEKTRONIK KANGGO NGUNDHAKAKE KATRAMPILAN NYEMAK DONGENG SISWA KELAS VII SMP NEGERI 1 TANJUNGANOM TAUN PIWULANGAN 2013/2014

Transkripsi:

STRUKTUR SERAT PARTAWIGENA SKRIPSI Disusun untuk memperoleh gelar Sarjana Sastra oleh Nama : Imam Arief Hidayat NIM : 2151407002 Program Studi : Sastra Jawa Jurusan : Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa FAKULTAS BAHASA DAN SENI UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG 2012

ABSTRAK Hidayat, Imam Arief. 2012. Skripsi. Struktur Serat Partawigena. Jurusan Bahasa dan Sastra Jawa, Program Studi Sastra Jawa, Fakultas Bahasa dan Seni, Universitas Negeri Semarang. Pembimbing I: Dr. Teguh Supriyanto, M.Hum, pembimbing ke II: Drs. Widodo Kata Kunci: Strukturalisme, Semiotik, Serat Partawigena. Serat Partawigena merupakan salah satu karya satra berbahasa Jawa berwujud tembang macapat yang ditulis pada tahun 1884 oleh Kusumadiningrat atau Hamengkubuana IX. Karya sastra ini merupakan sebuah karya yang menceritakan tentang tokoh Mahabarata, antara Dananjaya dari Negara Ngamarta dan Karna utusan Raja Duryudana dari Ngastina. Keduanya mencari sebuah wahyu yang bernama Makutharama dan mereka memperebutkan wahyu tersebut. Di dalamnya juga terdapat makna-makna yang mengajarkan tentang kepemimpinan, selain itu Serat Partawigena juga berwujud tembang macapat sehingga mempunyai struktur cerita yang khas dibanding dengan karya sastra lain. Berdasarkan latar belakang tersebut, permasalahan dalam penelitian ini adalah bagaimanakah struktur teks Serat Partawigena berdasarkan aspek sintaksis, aspek semantik, dan aspek verba? Adapun tujuan yang ingin dicapai dalam penelitian ini adalah mengungkap struktur teks Serat Partawigena dengan menggunakan teori strukturalisme semiotik model Todorov. Pendekatan yang digunakan adalah pendekatan objektif yakni menitik beratkan pada karya sastra atau teks sastra sebagai sebuah struktur. Data penelitian ini adalah hubungan antara seluruh unsur yang membangun cerita yang terdapat dalam teks Serat Partawigena karya Kusumadiningrat atau Hamengkubuwana IX. Sedangkan sumber data penelitian teks Serat Partawigena yang terdiri dari 18 pupuh, gubahan Kusumadiningrat diterbitkan oleh Proyek Penerbitan Buku Bacaan dan Sastra Indonesia dan Daerah. Hasil penelitian ini adalah struktural teks yang dicari melalui aspek sintaksis, aspek semantik, dan aspek verba. Aspek sintaksis menceritakan Raja Duryudana yang menginginkan wahyu Makutharama sehingga mengutus Prabu Karna untuk mencarinya di Gunung Kutarunggu, sedangkan Dananjaya ditemani Ki Lurah Semar juga mencari wahyu makutharama sehingga muncul perselisihan di antara mereka. Di saat mereka mencari makutharama mendapat ujian dari sang Batara Guru dan pada akhirnya Dananjaya mendapatkan wahyu makutharama tersebut. Pada aspek semantik menghasilkan simbol dan makna yang terdapat dalam Serat Partawigena, salah satunya yaitu simbol dan makna kepemimpinan. Simbol dan makna kepemimpinan yang terdapat dari Serat Partawigena merupakan sebuah ajaran kepemimpinan yang harus dimiliki oleh seorang viii

pemimpin agar kepemerintahannya tertata dengan benar dan supaya para rakyatnya hidup dengan sejahtera. Aspek verba menghasilkan bahwa modus yang digunakan dalam penyampaian cerita adalah modus gaya tidak langsung. Kala yang terdapat dalam Serat Partawigena adalah kala yang menunjukan waktu yaitu malam hari, dan penyingkatan waktu dalam alur cerita. Ragam bahasa yang terdapat dalam Serat Partawigena ini adalah diksi meliputi pilihan kata dan purwakanthi, yaitu purwakanthi basa dan purwakanthi sastra serta majas yaitu majas hiperbola, simile, eufemisme, pleonisme, dan sarkasme. Keberagaman diksi dan majas ini digunakan oleh pengarang sehingga Serat Partawigena lebih indah untuk dibaca. Berdasarkan temukan tersebut, saran yang diberikan yaitu Serat Partawigena dapat menjadi alternatif pembelajaran sastra bagi semua kalangan sebagai pedoman kehidupan. Selain itu diharapkan pula penelitian ini bisa menjadi acuan penelitian selanjutnya terkait ilmu sastra, khususnya baik menggunakan teori tata sastra Todorov maupun teori yang lain. ix

SARI Hidayat, Imam Arief. 2012. Skripsi. Struktur Serat Partawigena. Jurusan Bahasa dan Sastra Jawa, Program Studi Sastra Jawa, Fakultas Bahasa dan Seni, Universitas Negeri Semarang. Pembimbing I: Dr. Teguh Supriyanto, M.Hum, pembimbing ke II: Drs. Widodo Kata Kunci: Strukturalisme, Semiotik, Serat Partawigena Serat Partawigena mujudake salah sijining karya sastra basa Jawa kang awujud tembang macapat dipun serat tahun 1884 kaliyan Kusumadiningrat utawi Hamengkubuwana IX. Karya sastra iku kalebu karya satra kang nyritakake babagan tokoh Mahabarata, yaiku Dananjaya saka Negara Ngamarta lan Karna utusan Raja Ngastina. Lorone nggolek wahyu sing jenenge Makutharama, lan rayahan wahyu iku. Ing wahyu iku uga ana piwulang babagan kapamimpinan, serat iku uga awujud tembang macapat saengga duweni struktur crita kang bedha tinimbang karya sastra liyane. Adhedhasar kasebut, uderaning prakara kang ditliti yaiku kepriye struktur teks Serat Partawigena mawi kajian andhedhasar aspek sintaksis, aspek semantik lan aspek verba? ancar panalitian yaiku ndungkap struktur teks Serat Partawigena kanthi teori strukturalisme semiotik Todorov. Pendekatan kang dienggo yaiku pendekatan objektif kang mokuske karya sastra utama teks sastra minangka struktur. Dhata ditemokake saka hubungan unsure kang nggedekke crita ana ing Serat Partawigena anggitanipun Kusumadiningrat utawi Hamengkubuwana IX. Wondone sumber dhata panalitian saka teks Serat Partawigena kabagi ana 18 pupuh, anggitanipun Kusumadiningrat lan terbitan saka Proyek Pendidikan Buku Sastra Indonesia lan Daerah. Asil Panalitian yaiku struktur teks kang digoleki kanthi aspek sintaksis, aspek semantik, lan aspek verba. Aspek sintaksis critakake Raja Danajaya seng kepengen makutharama sahingga ngutus Karna kanggo nggoleki ing Gunung Kutarunggu. Wondone Dananjaya dikancani Ki Lurah Semar ugo nggoleki wahyu Makutharama sahingga lorone dadi gelut. Nalika nggolek makutharama lorolorone entuk ujian soko Batara Guru lan akhire kang bisa entuk makutharama. Aspek semantik dhewe asile arupa teges lan pralambang kang ana ing Serat Partawigena, ngasilaketeges lan pralambang kang gegayutan karo ilmu kapimimpinan. Teges lan pralambang kang kaandhut ana ing Serat Partawigena yaiku ajaran kapamimpinan kang kudu diduweni karo pemimpin supaya kapamimpinane kanthi bener lan supaya rakyat urip kanthi sejahtera. Aspek verbal asila yaiku modus kang dianggo sajroning pangripta crita kuwi modus x

kanthi gaya ora langsung. Kala kang tinemu ing Serat Partawigena yaiku kala kang nuduhake wayah kala wengi, lan nyingkat wektu ing crita. Ragam bahasa kang dianggo sajroning Serat Partawigena iki yaiku diksi lan majas. Sajroning diksi kajaba pilihan ukara uga ana purwakanthi yaiku purwakanthi basal an purwakanthi sastra. Dene majas kang ana ing Serat Partawigena iki yaiku majas hiperbola, simile, eufemisme, pleonisme, dan sarkasme. Maneka warna diksi lan majas iki dianggo dening pangripta saengga Serat Partawigena iki katon endah kanggo diwaca. Andhedhasar kasil kasebut, saran kang bisa diusulake yaiku Serat Partawigena bisa dadi alternative pasinaonan sastra kang bisa dadi pedhoman kauripan. Kejaba saka iku, bisa uga dadi acuan ngenani ilmu sastra, khususe kanthi nggunakake teori sastra Todorov utawa teori liyane. xi