52 LAMPIRAN LAMPIRAN 1. PENGUKURAN MASSA JENIS MINYAK NILAM Massa Jenis = Berat minyak Berat Aquades x massa jenis air pada suhu 270 C a) Massa jenis minyak nilam variasi besi 0 ppm Volume minyak nilam saat penimbangan Volume aquades saat penimbangan Berat minyak nilam Berat aquades Massa jenis air pada suhu 27 0 C Massa Jenis = 0,9632 g x 0,9954 g/ml 0,9881 g Massa Jenis = 0,960455009 g/ml b) Massa jenis minyak nilam variasi besi 10 ppm Volume minyak nilam saat penimbangan Volume aquades saat penimbangan Berat minyak nilam Berat aquades Massa jenis air pada suhu 27 0 C Massa Jenis = 0,4789 g x 0,9954 g/ml 0,4951 g Massa Jenis = 0,962829853 g/ml c) Massa jenis minyak nilam variasi besi 20 ppm Volume minyak nilam saat penimbangan Volume aquades saat penimbangan Berat minyak nilam Berat aquades Massa jenis air pada suhu 27 0 C Massa Jenis = 0,4795 g x 0,9954 g/ml 0,4951 g Massa Jenis = 0,964036154 g/ml : 1ml : 1ml : 0,9632 g : 0,9881 g : 0,9954 g/ml : 500 μl : 500 μl : 0,4789 g : 0,4951 g : 0,9954 g/ml : 500 μl : 500 μl : 0.4795 g : 0.4951 g : 0,9954 g/ml
53 LAMPIRAN 2. PENGUKURAN RENDEMEN MINYAK NILAM Rendemen layu = (V minyak nilam didapatkan x massa jenis minyak nilam) Berat daun dan batang nilam awal a) Rendemen layu minyak nilam variasi besi 0 ppm x 100% Berat daun dan batang awal Berat daun dan batang setelah fermentasi Volume minyak nilam yang didapatkan : 0,8 kg : 1,3 kg : 2,5 ml Rendemen layu = 2,5 ml x 0,964893519 gr/ml 800 g x 100% Rendemen layu = 0,52164 % b) Rendemen layu minyak nilam variasi besi 10 ppm Berat daun dan batang awal : 0,8 kg Berat daun dan batang setelah fermentasi : 1,3 kg Volume minyak nilam yang didapatkan : 6 ml Rendemen layu = 6 ml x 0,962829853 gr/ml 800 g x 100% Rendemen layu = 1,24927 % c) Rendemen layu minyak nilam variasi besi 20 ppm Berat daun dan batang awal : 0,8 kg Berat daun dan batang setelah fermentasi : 1,3 kg Volume minyak nilam yang didapatkan : 6,5 ml Rendemen layu = 6.5 ml x 0,964036154 gr/ml 800 g Rendemen layu = 1,35507 % x 100%
54 LAMPIRAN 3. PENGUKURAN BILANGAN ASAM MINYAK NILAM bil. asam = a) Pembuatan larutan KOH 0.1 N mol KOH = M. V mol KOH = 0,1 M.100 ml mol KOH = 10 mmol massa KOH = mmol. Mr KOH massa KOH = 10 mmol x 56,1 g mol massa KOH = 561 mg = 0,5610 g 56.1 x V KOH x N KOH massa contoh uji b) Standarisiasi larutan KOH 0.1 N dengan larutan asam oksalat 0.1 N Titrasi ke- Volume H2C2O4 0.1 N (ml) Volume P.P. (tetes) Volume KOH (ml) 1 10 5 13,5 2 10 5 13,2 Ratarata 10 5 13,35 H2C2O4 + 2KOH K2C2O4 + 2H2O N KOH = V H 2 C 2 O 4 x N H 2 C 2 O 4 V KOH N KOH = 10 ml x 0,1 N 13,35 ml N KOH = 0,074 N c) Bilangan asam minyak nilam variasi besi 0 ppm Volume minyak nilam diambil Berat minyak nilam Volume KOH dibutuhkan bil. asam = 56,1 g mol x 0,2 ml x 0,074 N 0.9632 g : 1 ml : 0,9632 g : 0.2 ml
55 bil. asam = 0,862 d) Bilangan asam minyak nilam variasi besi 10 ppm Volume minyak nilam diambil Berat minyak nilam Volume KOH dibutuhkan bil. asam = 56,1 g x 0.3 ml x 0,074 N mol 0,7759 g bil. asam = 1,624 : 1 ml : 0,7759 g : 0,3 ml e) Bilangan asam minyak nilam variasi besi 20 ppm Volume minyak nilam diambil Berat minyak nilam Volume KOH dibutuhkan bil. asam = 56.1 g mol bil. asam = 3.268 x 0.6 ml x 0.074 N 0.7714 g : 1 ml : 0,7714 g : 0,6 ml
56 LAMPIRAN 4. PENGUKURAN KADAR BESI DALAM MINYAK NILAM C besi minyak nilam = a) Konsentrasi besi minyak nilam variasi besi 0 ppm C regresi Volume akhir Berat minyak nilam ditimbang C besi minyak nilam = 0.8149 mg L x 0,01 L x 1 0,0009632 kg C besi minyak nilam = 8.460 mg/kg C regresi x V akhir x fp Berat sampel uji : 0.8149 mg/l : 0,01 L b) Konsentrasi besi minyak nilam variasi besi 10 ppm C regresi Volume akhir Berat minyak nilam ditimbang C besi minyak nilam = 1.8468 mg L x 0,01 L x 1 0,0007759 kg C besi minyak nilam = 23.801 mg/kg : 0,0009632 kg : 1.8468 mg/l : 0,01 L : 0,0007759 kg c) Konsentrasi besi minyak nilam variasi besi 20 ppm C regresi Volume akhir Berat minyak nilam ditimbang C besi minyak nilam = 1.3529 mg L x 0,01 L x 1 0,0007714 kg C besi minyak nilam = 17.538 mg/kg : 1.3529mg/L : 0,01 L : 0,7714 kg
57 UNIVERSITAS ISLAM INDONESIA LABORATORIUM TERPADU LAB. INSTRUMENTASI, FISIKA DASAR DAN KIMIA DASAR Jl Kaliurang Km 14,5 Yogyakarta 55584 Telp. (0274)895920 ext. 3045, 3016, Fax (0274) 896439 ext. 3020 Website: http://lab.uii.ac.id, e-mail : lab.terpadu@uii.ac.id Hasil Analisis Spektrofotometer Serapan Atom (SSA) Sampel Kode Sampel Asal Sampel : Tanggal diterima : : Cair : 1043/C/AAS Tanggal dianalisis : 12 Oktober 2015 Parameter : Fe No. Dok : Form-06/Hasil Uji Rev. 2 Tgl. Terbit : 14 Maret 2013 No Sample ID Seq No. El Standar Mean Sig Limit Detection Mean Samp Std Samp (Absorbance) from standard 1 Calib Blank 25 Fe 0-0.0005 0.00122 mg/l 2 std 1 26 Fe 0.5 0.0020 0.0045 0.00024 mg/l 3 std 2 27 Fe 1 0.0087 0.0045 0.00117 mg/l 4 std 3 28 Fe 2 0.0204 0.0045 0.00144 mg/l 5 std 4 29 Fe 3 0.0326 0.0045 0.00097 mg/l 6 std 5 30 Fe 5 0.0462 0.0045 0.00047 mg/l 7 8 Nilam Kukus 10 ppm 34 Fe 0.0295 3.0607 0.00136 mg/l 9 Nilam Kukus 20 ppm 35 Fe 0.0016 0.2383 0.00070 mg/l 10 Nilam 0 ppm waterbuble 36 Fe 0.0073 0.8149 0.00019 mg/l 11 Nilam10 ppmwaterbuble 37 Fe 0.0175 1.8468 0.00135 mg/l Dev Units Jogjakarta, 13 Oktober 2015
58 UNIVERSITAS ISLAM INDONESIA LABORATORIUM TERPADU LAB. INSTRUMENTASI, FISIKA DASAR DAN KIMIA DASAR Jl Kaliurang Km 14,5 Yogyakarta 55584 Telp. (0274)895920 ext. 3045, 3016, Fax (0274) 896439 ext. 3020 Website: http://lab.uii.ac.id, e-mail : lab.terpadu@uii.ac.id Hasil Analisis Spektrofotometer Serapan Atom (SSA) Sampel : Cair Kode Sampel : 1073/C/AAS Asal Sampel : Tanggal diterima : Tanggal dianalisis : 11 November 2015 Parameter : Fe No. Dok : Form-06/Hasil Uji Rev. 2 Tgl. Terbit : 14 Maret 2013 No Sample ID Seq No. El Standar Mean Sig Limit Detection Mean Samp Std Samp (Absorbance) from standard Dev Units 1 Calib Blank 18 Fe 0 0.0000 0.00008 mg/l 2 std 1 19 Fe 0.5 0.0023 0.0003 0.00056 mg/l 3 std 2 20 Fe 1 0.0055 0.0003 0.00050 mg/l 4 std 3 21 Fe 2 0.0142 0.0003 0.00068 mg/l 5 std 4 22 Fe 3 0.0212 0.0003 0.00070 mg/l 6 std 5 23 Fe 5 0.0330 0.0003 0.00158 mg/l 7 8 M Nilam 20 ppm 25 Fe 0.0087 1.3529 0.00104 mg/l Jogjakarta, 11 November 2015
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123