LAMPIRAN 1 DATA BAHAN BAKU

dokumen-dokumen yang mirip
LAMPIRAN 1 DATA BAHAN BAKU

LAMPIRAN 1 DATA BAHAN BAKU

LAMPIRAN 1 DATA BAHAN BAKU

LAMPIRAN 1 DATA BAHAN BAKU

LAMPIRAN A DATA BAHAN BAKU

LAMPIRAN 1 DATA BAHAN BAKU

LAMPIRAN 1 DATA BAHAN BAKU

LAMPIRAN 1 DATA BAHAN BAKU

LAMPIRAN A DATA PENGAMATAN. 1. Data Pengamatan Ekstraksi dengan Metode Maserasi. Rendemen (%) 1. Volume Pelarut n-heksana (ml)

LAMPIRAN A DATA PENGAMATAN

LAMPIRAN 1 HASIL ANALISA

LAMPIRAN I DATA PENGAMATAN

: Muhibbuddin Abbas Pembimbing I: Ir. Endang Purwanti S., MT

REAKSI TRANSESTERIFIKASI DEGUMMED PALM OIL (DPO) UNTUK MENGHASILKAN BIODIESEL SAWIT MENGGUNAKAN LIPOZYME TL IM SEBAGAI BIOKATALIS SKRIPSI

LAMPIRAN II PERHITUNGAN

HASIL DAN PEMBAHASAN A. Penelitian Pendahuluan (Pembuatan Biodiesel)

LAMPIRAN PERHITUNGAN. Lampiran 1. Perhitungan % FFA dan % Bilangan Asam Minyak Jelantah. = 2 gram + 3,5 gram. = 5,5 gram (Persamaan (2))

Lampiran 1. Skema pembuatan biodiesel. CPO H2S04 Metanol. Reaksi Esterifikasi. (^ao ( Metanol. Pencampuran. Reaksi Transesterifikasi

METODE PENELITIAN Kerangka Pemikiran

DEPARTEMEN TEKNIK KIMIA FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS SUMATERA UTARA AGUSTUS 2015

LAMPIRAN 1 DATA BAHAN BAKU

I. PENDAHULUAN. Potensi PKO di Indonesia sangat menunjang bagi perkembangan industri kelapa

LAMPIRAN I DATA PENGAMATAN. 1.1 Data Analisa Rendemen Produk Biodiesel Tabel 14. Data Pengamatan Analisis Rendemen Biodiesel

LAMPIRAN A. : ton/thn atau kg/jam. d. Trigliserida : 100% - ( % + 2%) = 97.83% Tabel A.1. Komposisi minyak jelantah

BAB IV HASIL DAN PEMBAHASAN

PEMBUATAN BIODIESEL DARI CRUDE PALM OIL (CPO) SEBAGAI BAHAN BAKAR ALTERNATIF MELALUI PROSES TRANSESTERIFIKASI LANGSUNG

LAMPIRAN A. Pembuatan pelumas..., Yasir Sulaeman Kuwier, FT UI, 2010.

BAB III METODE PENELITIAN. Penelitian ini akan dilakukan pada bulan Januari Februari 2014.

Pembuatan Biodiesel dari Minyak Kelapa dengan Katalis H 3 PO 4 secara Batch dengan Menggunakan Gelombang Mikro (Microwave)

METODE PENELITIAN. Penelitian ini dilakukan pada bulan Juli September 2013 bertempat di

LAMPIRAN. Minyak sawit mentah (CPO) ditentukan kadar asam lemak bebas dan kandungan aimya

Pembuatan produk biodiesel dari Minyak Goreng Bekas dengan Cara Esterifikasi dan Transesterifikasi

DEPARTEMEN TEKNIK KIMIA FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS SUMATERA UTARA FEBRUARI 2015

BAB III METODE PENELITIAN

PENGARUH PENINGKATAN JUMLAH ABU KULIT BUAH KELAPA SEBAGAI KATALIS DALAM PEMBUATAN METIL ESTER DENGAN BAHAN BAKU MINYAK SAWIT MENTAH (CRUDE PALM OIL)

III. METODOLOGI PENELITIAN. Penelitian ini dilakukan pada bulan April September 2013 bertempat di

PEMBUATAN BIODIESEL DARI MINYAK NYAMPLUNG MENGGUNAKAN PEMANASAN GELOMBANG MIKRO

Lampiran 1. Prosedur analisis sifat fisikokimia minyak dan biodiesel. 1. Kadar Air (Metode Oven, SNI )

Latar Belakang. Metode-metode degumming yang telah ada harus melalui banyak tahap. Indonesia yang memiliki perkebunan karet terbesar ke-2 di dunia

BAB IV HASIL DAN PEMBAHASAN. Tabel 4.1. Karakteristik Bahan Baku Biodiesel. Propertis Minyak Kelapa (Coconut Oil)

Dibimbing Oleh: Prof. Dr. Ir. Mahfud, DEA Ir. Rr. Pantjawarni Prihatini

LAMPIRAN. ALB Kadar Air Bilangan Penyabunan Angka Asam. Tabel L.2 Komposisi asam lemak dari CPO low grade

IV. HASIL DAN PEMBAHASAN

I. PENDAHULUAN. produksi biodiesel karena minyak ini masih mengandung trigliserida. Data

PENGARUH RASIO MOLAR UMPAN TERHADAP METANOL DAN WAKTU REAKSI PROSES PEMBUATAN BIODIESEL MENGGUNAKAN MEMBRAN REAKTOR

kimia LAJU REAKSI 1 TUJUAN PEMBELAJARAN

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

PROSES ETANOLISIS MINYAK SAWIT DALAM SISTEM DEEP EUTECTIC SOLVENT (DES) BERBASIS CHOLINE CHLORIDE-GLISEROL SKRIPSI. Oleh AGUS WINARTA

II. TINJAUAN PUSTAKA. sawit kasar (CPO), sedangkan minyak yang diperoleh dari biji buah disebut

4 Pembahasan Degumming

IV. HASIL DAN PEMBAHASAN

PROSES ETANOLISIS MINYAK SAWIT DALAM SISTEM DEEP EUTECTIC SOLVENT (DES) BERBASIS CHOLINE CHLORIDE ETILEN GLIKOL

SKRIPSI KIMIAA TEKNIK. Oleh. Universitas Sumatera Utara

BAB IV HASIL DAN PEMBAHASAN

BAB I PENDAHULUAN I.1 Latar Belakang

SKRIPSI SRI ZAHRANI DWI MAULIYAH PARINDURI DEPARTEMEN TEKNIK KIMIA FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS SUMATERA UTARA SEPTEMBER 2016.

MODIFIKASI PROSES IN SITU ESTERIFIKASI UNTUK PRODUKSI BIODIESEL DARI DEDAK PADI

HASIL DAN PEMBAHASAN

Jurnal Flywheel, Volume 3, Nomor 1, Juni 2010 ISSN :

BAB III METODOLOGI PENELITIAN

Lapiran 1. Proses despicing minyak goreng bekas. Minyak Goreng Bekas. ( air : minyak =1:1) Pencampuran. Pemanasan Sampai air tinggal setengah

PROSES TRANSESTERIFIKASI MINYAK BIJI KAPUK SEBAGAI BAHAN DASAR BIODIESEL YANG RAMAH LINGKUNGAN

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

LAPORAN TETAP TEKNOLOGI BIOMASSA PEMBUATAN BIODIESEL DARI MINYAK JELANTAH

III. METODOLOGI PENELITIAN

METANOLISIS MINYAK KOPRA (COPRA OIL) PADA PEMBUATAN BIODIESEL SECARA KONTINYU MENGGUNAKAN TRICKLE BED REACTOR

BAB III METODOLOGI PENELITIAN

Prarancangan Pabrik Metil Ester Sulfonat dari Crude Palm Oil berkapasitas ton/tahun BAB I PENGANTAR

KAJIAN PEMANFAATAN BIJI KOPI (ARABIKA) SEBAGAI BAHAN BAKU PEMBUATAN METIL ESTER SKRIPSI

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

III. METODE PENELITIAN

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

PEMBUATAN BIODIESEL DARI TREATED WASTE COOKING OIL

Sintesis Metil Ester dari Minyak Goreng Bekas dengan Pembeda Jumlah Tahapan Transesterifikasi

BAB II TINJAUAN PUSTAKA DAN PERUMUSAN HIPOTESIS

LAMPIRAN C PERHITUNGAN UMPAN DAN PRODUK

PRODUKSI BIODIESEL DARI CRUDE PALM OIL MELALUI REAKSI DUA TAHAP

BAB 1 PENDAHULUAN Latar Belakang

PENGARUH STIR WASHING, BUBBLE WASHING, DAN DRY WASHING TERHADAP KADAR METIL ESTER DALAM BIODIESEL DARI BIJI NYAMPLUNG (Calophyllum inophyllum)

Optimasi Jumlah Katalis KOH dan NaOH (Abdullah dkk)

PEMANFAATAN ABU TANDAN KOSONG KELAPA SAWIT SEBAGAI KATALIS BASA PADA REAKSI TRANSESTERIFIKASI DALAM PEMBUATAN BIODIESEL

Pengaruh Ampas Tebu sebagai Adsorbent pada Proses Pretreatment Minyak Jelantah terhadap Karakteristik Biodiesel

BAB 3 METODOLOGI. 3.1 Alat dan Bahan Alat-alat - Beaker glass 50 ml. - Cawan porselin. - Neraca analitis. - Pipet tetes.

II. DESKRIPSI PROSES

Laporan Praktikum Kimia

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

PENGARUH RASIO REAKTAN DAN JUMLAH KATALIS TERHADAP PROSES PEMBENTUKAN METIL ESTER DARI PALM FATTY ACID DISTILLATE (PFAD)

PEMANFAATAN ABU TULANG AYAM SEBAGAI KATALIS HETEROGEN (CaO) DALAM PROSES PEMBUATAN BIODIESEL DENGAN MENGGUNAKAN PELARUT METANOL SKRIPSI.

PEMBUATAN DAN PEGUJIAN BIODIESEL MINYAK NYAMPLUNG (Calophyllum Inophyllum. L) DENGAN VARIASI JENIS KATALIS MENGGUNAKAN GC-MS

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

LAMPIRAN 1 DATA ANALISIS PRODUK SABUN PADAT TRANSPARAN. Tabel 9. Data Analisis Minyak Jelantah

JURNAL TEKNIK ITS Vol. 6, No. 2, (2017) ISSN: ( Print) F-397

BAB IV HASIL DAN PEMBAHASAN

LARUTAN. Zat terlarut merupakan komponen yang jumlahnya sedikit, sedangkan pelarut adalah komponen yang terdapat dalam jumlah banyak.

PEMBUATAN BIODIESEL DARI MINYAK BIJI NYAMPLUNG DENGAN PROSES TRANSESTERIFIKASI DALAM KOLOM PACKED BED. Oleh : Yanatra NRP.

PEMANFAATAN ABU KULIT BUAH KELAPA SEBAGAI KATALIS PADA REAKSI TRANSESTERIFIKASI MINYAK SAWIT MENJADI METIL ESTER

OPTIMASI TRANSESTERIFIKASI BIODIESEL MENGGUNAKAN CAMPURAN MINYAK KELAPA SAWIT DAN MINYAK JARAK DENGAN TEKNIK ULTRASONIK PADA FREKUENSI 28 khz

Oleh : Niar Kurnia Julianti Tantri Kusuma Wardani Pembimbing : Ir. Ignatius Gunardi, MT

BAB IV HASIL DAN PEMBAHAN

Fraksi mol adalah perbandingan antara jumiah mol suatu komponen dengan jumlah mol seluruh komponen yang terdapat dalam larutan.

Transkripsi:

LAMPIRAN 1 DATA BAHAN BAKU L1.1 KOMPOSISI ASAM LEMAK BAHAN BAKU CPO HASIL ANALISA GCMS Tabel L1.1 Komposisi Asam Lemak CPO Asam Lemak Asam Laurat (C 12:0 ) Asam Miristat (C 14:0 ) Komposis i (%) 0,05 0,51 Asam Palmitat (C 16:0 ) 35,03 Asam Palmitoleat (C 16:1 ) 0,24 Asam Stearat (C 18:0 ) Asam Oleat (C 18:1 ) Asam Linoleat (C 18:2 ) Asam Linolenat (C 18:3 ) 3,64 50,03 9,77 0,31 Asam Arakidat (C 20:0 ) 0,32 Asam Eikosenoat (C 20:1 ) 0,11 Berat Molekul 200,32 228,37 256,42 254,41 284,48 282,46 280,45 278,43 312,53 310,51 Mol %Mol %Mol x BM 0,00025 0 0,000680 0,136148 0,00221 3 0,006025 1,375910 0,13660 4 0,371966 95,379440 0,00094 0 0,002559 0,651059 0,01277 8 0,034793 9,897946 0,17713 3 0,482326 136,237671 0,03483 9 0,094864 26,604644 0,00112 2 0,003056 0,850924 0,00101 8 0,002771 0,866172 0,00035 3 0,000960 0,298164 Jumlah 100% 0,36724 8 272,298078 Dari perhitungan, maka diperoleh berat molekul rata-rata FFA CPO sebesar 272,30gr/mol 49

L1.2 KOMPOSISI TRIGLISERIDA BAHAN BAKU CPO Tabel L1.2 Komposisi Trigliserida CPO Trigliserida Komposis Berat i (%) Molekul Mol %Mol %Mol x BM Trilaurin (C 39 H 74 O 6 ) 0,05 639,010 0,00008 0,00067 0,42751 Trimiristin (C 45 H 86 O 6 ) 0,51 723,160 0,00070 0,00597 4,32046 Tripalmitin (C 51 H 98 O6) 35,03 807,320 0,04339 0,37098 299,49884 Tripalmitolein (C 51 H 92 O 6 ) 0,24 801,270 0,00030 0,00255 2,04438 Tristearin (C 57 H 110 O 6 ) 3,64 891,480 0,00408 0,03486 31,08032 Triolein (C 57 H 104 O 6 ) 50,03 885,432 0,05651 0,48315 427,79685 Trilinolein (C 57 H 98 O 6 ) 9,77 879,384 0,01111 0,09500 83,54065 Trilinolenin (C 57 H 92 O 6 ) 0,31 873,337 0,00036 0,00306 2,67197 Triarakidin (C 63 H 122 O 6 ) 0,32 975,640 0,00033 0,00279 2,71985 Trieikosenoin (C 63 H 116 O 6 ) 0,11 969,624 0,00011 0,00097 0,93626 Jumlah 100% 0,36724 8 855.03707 Dari perhitungan, maka diperoleh berat molekul rata-rata FFA CPO sebesar 855.04 gr/mol L1.3 KADAR FREE FATTY ACID (FFA) CPO Tabel L1.3 Kadar Free Fatty Acid (FFA) CPO Kadar FFA (%) Sebelum Degumming Setelah Degumming 4,92 3,18 Sebelum Degumming - Setelah Degumming % Penurunan FFA = Sebelum Degumming = 4,92-3,18 4,92 = 35,37 % 50

LAMPIRAN 2 DATA HASIL PENELITIAN L2.1 DATA HASIL ANALISA DENSITAS BIODIESEL Tabel L2.1 Hasil Analisa Densitas Biodiesel Jumlah Biokatalis Rasio Molar Suhu Densitas Biodiesel (b/b) Reaktan ( o C) (g/ml) 30 % 1 : 3 45 0,87766 L2.2 DATA HASIL ANALISA VISKOSITAS KINEMATIKA BIODIESEL Tabel L2.2 Hasil Analisa Viskositas Biodiesel Jumlah Biokatali s (b/b) Rasio Molar Reaktan 30 % 1 : 3 Suh u ( o C) 45 434,5 3 Waktu Alir (detik) t 1 t 2 t 3 455,0 5 429,2 7 t rata-rata Biodiesel (detik) Viskositas Kinemati k (cst) 439,07 3,559 L2.3 DATAYIELD DAN TOTAL PENURUNAN YIELD BIODIESEL Tabel L2.3 Hasil Yield dan Total Penurunan Yield Biodiesel Variasi Run Tanpa Cairan Ionik Dengan Cairan Ionik Suhu ( o C) 45 Kondisi Reaksi Rasio Molar Jumlah CPO : Biokatalis Cairan Ionik (b/b) - 1:1,5 30 Jumlah Pemakaian Yield (%) 1 63.56 2 57.11 3 54.09 4 44.62 1 35.77 2 31.18 3 26.56 4 68.98 Penurunan Yield (%) 12,33 4,28 L2.4 DATA HASIL ANALISA AKTIVITAS ENZIM BERDASARKAN PERSEN HIDROLISA CPO 51

Tabel L2.4 Hasil Analisa Aktivitas Enzim Berdasarkan Persen Hidrolisa CPO Variasi Run Suhu ( o C) Kondisi Reaksi Rasio Molar CPO : Cairan Ionik Jumlah Biokatalis (b/b) Persen Hidrolisa CPO (%) Setelah Sebelum Pemakaian Pemakaian IV Tanpa Cairan Ionik - 0,34 45 30 1,01 Dengan Cairan Ionik 1:1,5 0,57 52

LAMPIRAN 3 CONTOH PERHITUNGAN L3.1 PERHITUNGAN KADAR FFA CPO Kadar FFA = N x V x M 10 x Berat sampel % Keterangan: N = Normalitas larutan NaOH V = Volume larutan NaOH terpakai M = Berat molekul FFA (BM FFA CPO = 272,30 gr/mol) L3.1.1 Perhitungan Kadar FFA CPOSebelumDegumming Normalitas NaOH = 0,25 N Volume larutan NaOH yang terpakai = 5,1 ml BM FFA = 272,298078 gr/mol Berat CPO = 7,05 gram Kadar FFA = NxVxM 10 x massa sampel % = 0,25x5,1x 272,298078 10x7,05 % = 4,92 % L3.1.2 Perhitungan Kadar FFA CPO SetelahDegumming Normalitas NaOH = 0,25 N Volume larutan NaOH yang terpakai = 3,3 ml BM FFA = 272,298078 gr/mol Berat CPO = 7,05 gram Kadar FFA = NxVxM 10 x massa sampel % 53

= 0,25x3,3x272,298078 10x7,05 % = 3,18 % L3.2 PERHITUNGAN KEBUTUHAN METANOL Massa CPO Metanol : CPO = 2 gr = 3 : 1 (mol/mol) % katalis = 30 % (b/b) BM Trigliserida = 855,04 gr/mol Mol CPO = Massa BM Trigliserida = 2gr 855,04gr / mol = 0,0023 mol Mol CPO = 3 x 0,0023 = 0,0069 mol 1 Maka, massametanol = mol metanol x BM metanol = 0,0069 mol x 32,04 gr/mol = 0,22gram Volume metanol = m ρ = 0,22 gr 0,7918gr/ml = 0,27 Untuk kebutuhan metanol yang lainnya sama dengan perhitungan di atas. L3.3 PERHITUNGAN DENSITAS BIODIESEL Volume piknometer = Densitas sampel = berat air densitas air berat sampel volume piknometer = 5,64 ml Berat piknometer kosong = 15,42 gr = 0,01542 kg 54

Berat piknometer + biodiesel = 20,37 gr = 0,02037 kg Berat biodiesel = 4,95 gr = 0,00495 kg Densitas minyak biodiesel = 0,00495 kg 0,00000564 m 3 = 877,66 kg/m3 Untuk data yang lainnya sama dengan perhitungan di atas. L3.4 PERHITUNGAN VISKOSITAS BIODIESEL sg = densitas sampel densitas air viskositas sampel = k x sg x t Dimana t = waktu alir Kalibrasi air: ρ air (40 o C) = 992,25 kg/m 3 = 0,99225 g/m 3 [48] Viskositas air (40 o C) = 0,656 x 10-3 kg/m.s [48] t air = 81,54 detik sg air = 1 Viskositas air = k x sg x t 0,6560 x 10-3 kg/m.s = k x 1 x 81,54 s k = 8,045 x 10-6 kg/m.s 2 Viskositas Biodiesel t rata-rata biodiesel= 439,07 detik 877,66 kg/m3 sg biodiesel= = 0,885 992,25 kg/m 3 Viskositas biodiesel = k x sg x t = 8,045 x 10-6 x 0,885 x 439,07 = 0,00312kg/m.s Viskositas kinematik = 0,00312kg/m.s = 3,559 x 10-6 m 2 /s 877,66kg/m 3 = 3,559 mm 2 /s = 3,559cSt Untuk data yang lainnya sama dengan perhitungan di atas. L3.5 PERHITUNGAN YIELD BIODIESEL 55

massa biodiesel praktik x kemurnian Yield = x100% massa bahan baku 1,97 gr x 0,70 Yield = x100% 2 gr Yield = 68,95% Untuk data lainnya mengikuti contoh perhitungan di atas L3.6 PERHITUNGAN PERSEN HIDROLISA CPO BM Trigliserida CPO = 855,03 gr/mol = 855,03 mg/mmol Berat 2 ml CPO = 1,85 gram = 1850 mg Volume NaOH terpakai = 1,32 ml Molaritas NaOH = 0,05 M Mol Trigliserida dalam 2 ml CPO = Mol FFA (teoritis) Mol FFA (praktek) Persen Hidrolisa Berat 2 ml CPO BM Trigliserida CPO = 1850 855,03 [38] = 2,16 mmol = 3 x mol Trigliserida CPO = 3 x 2,16 mmol = 6,48 mmol = mol NaOH = Molaritas NaOH x Volume NaOH terpakai = 0,05 x 1,32 = 0,066 mmol = Mol FFA (Praktek) Mol FFA (Teoritis) 100 % = 0,066 100 % 6,48 = 1,01 % Untuk data yang lainnya sama dengan perhitungan di atas. 56

LAMPIRAN 4 DOKUMENTASI PENELITIAN L4.1 PROSES DEGUMMING CPO Gambar L4.1 Proses Degumming CPO L4.2 PROSESTRANSESTERIFIKASI 57

Gambar L4.2 Proses Transesterifikasi L4.3 HASILTRANSESTERIFIKASI L4.4PENYARINGAN ENZIM Gambar L4.3 Hasil Transesterifikasi 58

Gambar L4.4 Penyaringan Enzim L4.5PRODUK AKHIR BIODIESEL (a) (b) Gambar L4.5 (a) Biodiesel yang Dihasilkan, (b) Penyimpanan Biodiesel dalam Botol L4.6 ANALISIS AKTIVITAS ENZIM 59

(a) (b) (d) (c) Gambar L4.6 (a) Lipozyme Sebelum Dipakai, (b) Lipozyme Setelah Dipakai, (c) Analisis Aktivitas Enzim, (d) Penyimpanan Lipozyme dalam Botol L4.7ANALISIS DENSITAS Gambar L4.7 Analisis Densitas L4.8ANALISIS VISKOSITAS 60

Gambar L4.8 Analisis Viskositas LAMPIRAN 5 HASIL ANALISISBAHAN BAKU CPO DAN BIODIESEL 61

L5.1 HASIL ANALISISKOMPOSISI ASAM LEMAK CPO Gambar L5.1 Kromatogram Standar GC-MS CPO (Crude Palm Oil) 62

Gambar L5.2 Hasil Analisis Kromatogram GC-MS Asam Lemak CPO (Crude Palm Oil) L5.2 HASIL ANALISISBIODIESEL 63

Gambar L5.3 Kromatogram Standar GC Campuran Biodiesel 64

Gambar L5.4 Hasil Analisis Kromatogram GC Biodiesel Run 1 Pengulangan I Gambar L5.5 Hasil Analisis Kromatogram GC Biodiesel Run 1 Pengulangan II 65

Gambar L5.6 Hasil Analisis Kromatogram GC Biodiesel Run 1 Pengulangan III Gambar L5.7 Hasil Analisis Kromatogram GC Biodiesel Run 1 Pengulangan IV 66

Gambar L5.8 Hasil Analisis Kromatogram GC Biodiesel Run 2 Pengulangan I Gambar L5.9 Hasil Analisis Kromatogram GC Biodiesel Run 2 Pengulangan II 67

Gambar L5.10 Hasil Analisis Kromatogram GC Biodiesel Run 2 Pengulangan III Gambar L5.11 Hasil Analisis Kromatogram GC Biodiesel Run 2 Pengulangan IV 68