NGILMU (NGILMU MAKRIPAT) Sambetipun ngilmu ka-allah-an anggelaraken babaring ngilmu saréngat tarékat saha khakékat dumuginipun makrifat makaten ugi wohing makrifat utawi khakékating makrifat ingkang ngarang : MUFTI MUKHAMMADI Mubalig sarta guru agami pamulangngan Mukhammadiyah ing Surakarta ingkang nyadé sarta ngedalaken : AB. SITI SJAMSIJAH Boekhandel & Uitgeefster Taman Moeslimah Worosoesila Mamba oel oeloem Solo Java 1344 1856 1926 Kacithak ing pangecapan P. Mukhammadiyah Surakarta 1926 Kasalin saking aksara Jawa Ing aksara latin dening : Mas Kumitir Sidoarjo, 25 Januari 2018 @@@ 1 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
[5]Bismillahi rahmanir rahim Awit asma Allah ingkang Maha Mirah tur Maha Asih Sanget suka sukuring manah kula dhateng Pangéran ingkang Maha Agung, déné karangngan kula kitab : ka-allah-ana (ingkang ddos kawitanipun Kitab Makrifat punika) déréng dangu saking pambabaripun kémawon sampun énggal sanget sumebaripun dhateng saindhengnging tanah Jawi, langkung-langkung tanah Jawi wétan mila inggih boten anéh bilih babaring Kitab : Makripat punika tansah dados pitakénan utawi pangajeng ajengngipun para sadhérék ingkang sampun sami anguningngani suraosipun Kitab : ka-allah-an awit Kitab : ka-allah-an wau pancé satunggaling kitan ingkang angrembag prakawis : Allah, utawi : Ngilmu ka-allah-an ingkang kalayan pratéla sawantahipun. Wonten ing Kitab ka-allah-an Kitab Makripat punika kula pratélakaken dados sambetipun Kitab ka-allah-an, nalika Kitab Ka-Allah-an wau sampun sumebar ing pundi-pundi, sajatosipun Kitab Makripat punika taksih dados pustaka darya, inggih punika taksih salebetipun dados panganngen angening manah. Samangké kalampahan saged kababar kaliyan pitulungnging Allah. [6]Dados pambabar kula wau dhapur kasesa selak mituruti pamundhutipun para sadhérék kathah ingkang sampun sami anguningngani suraosipun Kitab ka-allah-an éwadéné senajan makaten kula gadhah pangajeng-ngajeng dhateng sagyaning para maos sadaya, sarana babaring kitab punika insa Allah para maos masthi badhé saged anguningngani kados pundi babaring ngilmu saréngat tarékat saha khakékat miturut Islam ingkang sajatos makaten ugi badhé sgaed anguningngani dunungnging makripat ingkang kalayan salerêsipun miturut sacaraning Islam punapa malih andharaning ngilmu kasampurnan sarta wohing makripat tumrap ingkang sampun kabuka makripatipun. Wasana pangajeng-ajeng kula Kitab Makripat punika tetepa dados susulang dhateng sadaya manusa ingkang nedya sami ulah kasampurnan sarta ugi dadosa sarana utawi tataraning para manusa ingkang sumedya angungsed dhateng lebet-lebet sarta kajembaraning ngilmu agami Islam, amin. Wassalama Pangarang --------------------------------------------- 2 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
[7]Bismillahi rahmanir rahim BUBUKA Siyasahipun Para Wali Ing sadéréngngipun agami Islam anga-jawi, tiyang Jawi sampun sami gadhah kapitadosan ingkang kawastanan : Animisme, inggih punika kapitadosan ingkang netepaken bilih sadaya kawontenan punika sami anggadhahi ruh (nyawa). Ruh wau wonten ingkang saged manpangati, tuwin wonten ingkang malarati, mila kapitadosan wau lajeng angawontenaken ngamal, ingkang bongsa Jawi sawenéhipun taksih kathah sanget ingkang sami anindakaken wujudipun inggih punika prakawis sasaji sarta kukutug, menggah pikajeng (sasaji utawi kukutug) utawi ngamal ingkang kados makaten punika gadhah suraos : nyuwun karêksa saking panganiayaning ruh ingkang awon tuwin nyuwun kajangkung panguwaosing ruh ingkang saged manfangati ingkang dumunung ing sadaya kawontenan wau. Sarêng titiyang Hundhu anga-jawi, kapitadosan Animisme [8] wau lajeng karombak kasantunan agami Brhama. Ing agami Brahma angawontenaken kasta, utawi pangkat-pangkat inggih punika manusa punika kapérang dados sakawan pangkat kados ing ngandhap punika : 1. Bongsa Brahma, inggih punika para titiyang ingkang sami mesu kapandhitan utawi tukang mulang ngilmu kasampurnan, 2. Bongsa Satriya, inggih punika para titiyang ingkang ngembat ruwet rêntengnging praja, Ahli olah raga, utawi Ahli perang. 3. Bongsa Wésiya, inggih punika para titiyang ingkang padamelanipun sami nunukang, tatanén sapiturutipun, tuwin : 4. Bongsa Sudra, inggih bongsa sudra punika titiyang ingkang sami asor-asor, bangsaning kuli sasaminipun. Agami Brhama anggénipun mranata ingkang makaten punika saking piwulangnging kitabbipun ingkang kawastanan : Wéda, déné suraosing Wéda ingkang amangkat-mangkat pangkating tiyang wau kinten-kinten makaten : Sadurungngé ana manusa, Preja Pethi (Gusti Allah) jumeneng pribadi, ing kono karsa anitahaé manusa, nuli ana manusa kaya ing saiki. Déné para Brahma iku kang dumadi saka ing lésan satriya saka ing bayu, wésiya saka [9] ing weteng lan pupu, lan sudra iku dumadi saka sukuné Preja Pethi mau. Menggah wontening pangkat-pangkat ingkang makaten punika dumugi sapriki ugi taksih anabeti dhateng bongsa jawi, inggih punika katitik 3 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
anggénipun sami seneng sanget aminta-minta utawi milah-milahaken sasamining manusa, kadosta : iki bongsa anu, patuté ana ngisor talang. Iku anu, ana kana... salajengngipun, bab punika saya terang malih manawi purun nitik kawontenan ingkang kalampah ing para prayagung luhur, priyantun sasaminipun. Ing sasampunipun agami Brahma tuwuh wonten ing tanah Jawi, ing ngriku lajeng kadhatengngan agami malih, inggih saking tanah Hindhu, inggih punika agami : Buda, déné agami Buda ingkang sumebar wonten ing tanah Jawi punika awawaton kitab : Kunjarakarna, tuwin Sang Hyang Kamahiyanaka. Éwa déné kitab kakalih wau wonten ing tanah Jawi ngriki prasasat boten pisan-pisan anglabeti dhateng manah utawi tindakkipun titiyang Jawi. Sarêng kinten-kinten wonten ing abad kang kaping : 14, nunten kadhatengan malih agami saking tanah Ngarab inggih punika agami ingkang kaampil ing Kangjeng Nabi Mukhammad SAW dipun wastaniagami Islam, déné ingkang ambekta agami Islam dhateng tanah Ja[10]wi punika, inggih punika Séh Maolana Malik Ibrahim, sarana agami Islam panjenenganipun wau saged angéwahi kapitadosan sarta pangadatanipun para titiyang ingkang rumaket sanget dhateng kapitadosan Animisme utawi agami Hindhu. Déné sagedipun agami Islam sumebar wonten ing tanah Jawi, punika kabantu utawi kalajengngaken déning para mubaligh Islam ing jaman samanten ingkang limrahipun misuwur sinebut para wali. Ngéngeti kamajengnganipun agami Islam wonten ing tanah Jawi kaliyan saged rancag sanget punika para maos masthi lajeng mangertos kaliyan yakin bilih para wali jaman samanten ingkang sanget santosa ambébéraken ngilmu ka-islaman punika pancen walining Allah sayektos awit ingkang kantondha saking wohing tandang utawi ngamalipun saged ambalikkaken manahipun para titiyang Jawi ingkang sampun kérêm wonten ing kapitadosan Animisme utawi angrungkebi agami Hindhu wau dhateng ing agami Islam makaten punika sanajan raos kaanimisme-nan utawi ka-hindon punika taksih rumaket ing balung sungsum. Manawi kula manah-manah para wali jaman samanten punika kénging kula wastani panuntun ingkang wicaksana sarta wasis sanget dhateng kridhaning ngilmu siyasah, awit rêmiting rékadayanipun anggénipun anglebetaken Islam wonten ing pangadatanipun titi[11]yang Jawi ingkang sami ngrasuk kapitadosan Anismisme, labetipun kénging tinitik saking pangadatanipun tiyang Jawi ingkang taksih maujud ing sapunika. Kawuningngana, nalika jamanipun para wali punika para titiyang Jawi sami tundhuk sanget dhateng Anismisme tuwin ka-hindon mila manawi prakawis ka-anismisme-nan tuwin ka-hindon punika lajeng kapunggel kasirnakaken bokmanawi badhé boten wonten titiyang Jawi ingkang 4 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
sami Islam, awit saking punika mila para wali jaman samaten wau anggénipun anglebetaken Islam wonten ing kalanganing ka-anismismenan utawi ka-hindhon lajeng angagem kawicaksanan sarta kawasisanipun inggih punika piwulang-piwulangnging agami Islam lajeng kalebetaken wonten ing telengnging kapitadosan tatacara tuwin pranatan kadosta : 1. Prakawis Wilujengngan, para maos sampun masthi boten badhékikilapan malih dhateng wujuding ambengngan ingkang mawi sekul golong utawi tumpeng, jajan peken jenang abrit pethak sasaminipun ingkang sadaya wau kanggé ubarampéning wilijengngan, ujubipun mawi : caos dhahar Kangjeng Rasul, memetri Kaki Among, Nini Among, kéblat sakawan ingkang Semara Bumi sasaminipun, ing mongka sajatosipun sadaya wau babar pisan bote[12]n pinanggih wonten ing agami Islam éwadéné sarêng donganing wilujengngan ing ngriku kula lajeng saged amastani bilih punika donga, pancén donga Islam ingkang mongka pandukking donga wau suraosipun namung maligi nyunyuwun dhateng Pangéran piyambak dados boten andadak nyuwun dhateng ingkang Semara Bumi, Kaki Among, Nini Among, sapiturutipun, lah samanten kawasisanipun para wali, ngantos ing salebeting pranatan utawi tatacara ka-hindhon tuwin ka-animisme-nan saged kalebetan : donga cara Islam ingkang saé sanget suraosipun. 2. Wonten ing sangat-sangat kadosta : tanggal sapisan jam : 6, dumugi : 8, Ahmad tutur, kidul wétan jam : 9, dumugi : 10, Jabarail palangan kidul jam : 11, dumugi : 12, Ibrahim pacak kidul kulon jam : 3, dumugi jam : 4, Ngijrail rêja, lor bener. Prakawis sangat-sangat kados kawontenan ing nginggil punika, ing agami Islam babar pisan ugi boten wonten dados ing dalem Kur an utawi Hadis sami boten wonten ingkang nya[13]riyosaken, malah punika kapara dados papacuhing Kur an awit kados makaten punika kalebet bangsaning Azlam 1 déné ayat Kur an ingkang nyegah dhateng prakawis Azlam punika makaten : (surat 5 ayat 92) Satemené (minum) sajeng lan ngabotohan (main) lan Azlam lan brahala, iku kabéh kotoran saka panggawéné sétan mula sira kabéh padha angedohana, supaya padha nemu kabegjan kang langgeng. Kapitadosan kados ing nginggil wau, punika saupami para wali jaman semanten punika sumedya sarosa angicali, sampun masthi titiyang Jawi lajeng buyar. Boten wonten ingkang ngrasuk agami Islam mila saking kawicaksananipun kapitadosan ingkang gumantung wonten ing sangatsangat wau lajeng kaseselan Islam, wujudipun wonten ing sangatsangat wau para wali saged amulangngaken asmaning para malaékat sarta para Nabi. 1 Azlam punika bangsaning mamethék dhateng bekja cilakaning tiyang ingkang sampun utwai déréng kalampahan (mamethék barang ingkang ghaib). 5 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
Ca : Wonten ing khakékating sembahyang gangsal wekdal. a. Salat Jumungah. Anggénipun anerangngaken makaten : nga[14]dhep idhep sangking pangénanira, kadya kresna amuja semédi, anutupi babahan nawa sanga, angilangngaken poncadriya, karoné dadi sawiji, sanéng sajroning jaja, iku ranipun : kang aran salat Jumungah. b. Salat Kaji. anggénipun nerangngaken makaten, adhepé marang Hyang Sukma, datan méngéng, pan namung Hyang Widi. c. Salat Kusta. Anggénipun negesi : beningnging angen-angené, tan kawoworan iku amung ati, anama suci. d. Salat Ismu Ngalam, anggénipun nerangngaken : tegesé sampun wus anjurungngi ing iman tan mangéran ing liyané, anané atinira, wongkang waspada, sasolahé dadi pangabekti, saobahé wuluné salembar, pan dadi sembahyang kabéh, sapolah tingkahé, tingkahipun pan sadaya dadi pangabekti. e. Salat Daim, anggénipun anerangngaken : iku liyepé roh, ing Dzatullah, pan osikké puji, ing Hyang Widi, nanging datan kawedal, yén alungguh, salat wujud neng, yén lumaku salat mutlak yén saré, salat kasrep pan iku, ngrepepek maring Hyang Widi. Ikulah gér, poma aja ketungkul amanggung salat sembahyang, sayektiné kadya uler mongsa daging garing, datan katingal. Ing ngriki sadéréngngipun kula anglepatake anggénipun nege[15]si langkung rumiyin kula anujoni dhateng saéning tatembungngan sarta suraosipun anggénipun negesi wau. Bab saéning suraosipun teges punika pancén saé, sarta ingkang kathah-kathah pancén kapethik saking Kitab Tasawuf ingkang inggil-inggil pancen inggih makaten punika kakhétatipun sadaya salat wonten ing ngriki ing wingking badhé kula terangngaken piyambak ingkang sakalangkung terang. Ra : Wonten ing khakékatipun rukuning Islam. a. Shahadat asal saking imanmardut, asal saking Nabi Mukhammad khakékaté sungsum kita nyatané. b. Sembahyang, asal saking iman dun asal usul saking Nabi Musa, roh rasa pangrungu kita, khakékaté kulitira nyatané. c. Zakat asal saking iman makbul usul saking Nabi Ngisa, roh rasa pangucap kita, khakékaté daging kita nyatané. d. Puwasa, asal saking iman maksum usul saking Nabi Nuh, roh rasa pangambu kita, khakékaté daging kita nyatané. e. Khaji, asal saking iman hidayat usul saking Nabi Ibrahim roh rasa paningal khakékaté balung [16] kita nyatané. 6 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
Kawuningngana, ingkang dipun wastani barang lerês punika barang ingkang samesthinipun (netepi waton), saréhning rukuning Islam punik kados piwulangngipun agami Islam mila anggén kula mastani lerês lepating ngilmi ing nginggil punika inggih mawi wawatoning agami Islam inggih punika sarana Kur an utawi Khadis dados khakékatipun rukuning agami Islam punika inggih kedah mawi waton dalil kalih prakawis wau, (Kur an lan Khadis). Wonten ing agami Islam babar pisan boten mulangngaken khakékating rukunipun Islam kados ing nginggil wau, nanging ing Kur an lan Khadis netepaken bilih rukuning Islam gangsal prakawis wau dados pangabektinipun tiyang Islam lahir batos ingkang wajib dhateng Pangéran, katranganipun ingkang cekak makaten : a. Shahadat punika aneksékaken dhateng Pangéran lan utusanipun bilih awakkipun sampun pitados dhateng Pangéran lan utusanipun kanthi sumanggem angéstokaken rukuning Islam gangsal prakawis sarta malih sadaya dhawuh-dhawuhing Kur an lan Khadis. b. Salat punika pandamel saha pangucap ingkang dipun kawiti takbir sarta dipun pungkasi salam kanthi sarat rukun ingkang sampun katemtokaken. c. [17]Zakat punika nyukakaken saprangan saking barang darbékkipun dhateng ingkang wajib nampéni manawi sampun dumugi ing nisab utawi watesipun. d. Puwasa, punika nyegah samukawis ingkang ambatalaken siyam wiwit pajar sidik dumugi seraping surya. e. Khaji, punika ngibadah dhateng tanah suci Mekah, wonten ing tanggal kaping : 10, 11, tuwin : 12, wulan Dulhijah, mawi sarat rukun ingkang sampun katamtokaken. Katranganipun rukuning Islam cekakkan ing nginggil punika sampun nyakup katrangnganing dhawuh Kur an lan Khadis déné katrangnganipun ingkang lebet badhé kapratélakaken ing wingking wondéné wontenipun kantranganing khakékatipun rukunipun Islam dipun terangngaken tumanduk dhateng badanipun piyambak punika sampun samasthinipun amargi dhasaripun sakawit titiyang Jawi punika sami gadhah kapitadosan bilih Pangéran punika Ingsun (badanipun piyambak) dados inggih lajeng ngalér ngidul kaliyan katranganing agami Islam, ananging sanajan makaten inggih sampun saged kalebetan piwulang Islam déning kawasisanipun para wali, inggih punika kapara wali saged anhlebetaken asmanipun para Nabi utusan sarta rukuning Islam wonten ing piwulangnging kasampurnanipun. @@@ [18]Ka : Tuwin sanésipun malih taksih kathah sanget saéngga wonten ing sadaya ngilmi kasampurnan sarta gegebengnganipun saged dipun 7 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
lebeti piwulang Islam sadaya, bab punika saged katitik wontenipun ngilmi-ngilmi kasampurnan Jawi kina, punika sanajan raosipun raos kasampurnan ka-hindhon nanging wonten ing tatembungngan ingkang wigatos méh sadaya mawi tatembungngan ngarab ingkang kalimrah wonten ing tatembungan Islam.@@@ Kawuningana, ing jaman kina kaliyan jaman sapunika, punika béda sanget, ing jaman kina para wali anggénipun angislamaken titiyang Jawi, punika anggalih : parlu sanget ngagem siyasah kados ing ngajeng wau, inggih punika sarananeseli kapitdosan sarta piwulang Islam wonten ing kapitadosan sarta tatacara ka-animisme-nan utawi ka- Hindhon punapa déné wonten ing ngilmi kasampurnanipun, siyasahipun para wali ingkang makaten wau pancén rêmit sanget nanging déréng dumugi ing seja, sampun katilar séda. Éwa déné siysah wau sampun saged andayani : ngantos titiyang satanah Jawi sami angaken dados tiyang Islam sanajan kapitadosan ka-animisme-nan sarta ka-hindhon wau taksih luméngkét sanget ing balung sungsumipun, déné para panuntun Islam sapeng[19]keripun para wali, sami boten mangertos dhateng siyasahing para wali ingkang makaten wau, mila boten anéh manawi kapitadosan ka-animisme-nan sarta ka-hindhon punika taksih kandel sanget dhateng ngumuming titiyang Jawi. Malah dumuginipun ing jaman samangké dados akosok wangsul kosok wangsulipun inggih punika ngilmi-ngilmi Islam ingkang lerêsipun kanggé angrembak raos ka-anismisme-nan utawi ka-hindhon malah lajeng kaolah katerangngaken saha kacocogaken kaliyan ngilmi ka-animisme-nan lan ka-hindhon kados ingkang badhé kula pratélakaken ing wingking. Ing saréhning samangké sampun sumerêp bilih siyasahipun para wali anggénipun angrembak raos ka-animisme-nan sarta ka-hindhon punika nama déréng kasil nanging malah siyasah wau dados pirantos kanggé anerangaken utawi nocogaken kaliyan ngilminipun mila samangké kita titiyang Islam ingkang sampun sami sumerêp papadhangnging Islam wajib sanget sami nilar utawi anyirnakaken sadaya kapitadosan pangadatan sarta tatacara ka-animisme-nan utawi ka-hindhon ingkang angregeddi sarakking agami Islam punika, awit ing mangké punika sampun jaman terang-terangngan sadaya-sadaya kedah wonten watonipun ingkang apsah, dados manawi pangadatan utawi tatacara, langkung-langkung prakawis kapita[20]dosan ing mongka boten cocok kaliyan warahing Kur an lan Khadis punika inggih kedah kita tilar utawi kita sirnakaken sanajan punika taksih sami dipun lampahi ing luluhur kita, awit ing dalem Kur an wonten dhawuh makaten : Wong-wong padha calathu mangkéné : kula sami narimah anglampahi punapa ingkang sampun dipun lampahi ing luluhur kula. Iku sira wangsulana mangkéné : apa sanajan luluhurira padha ora duwé ngakal lan ora padha oléh pituduh. 8 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
Ing saréhning ing samangké ugi sampun sumerêp bilih ngilmi kasampurnanipun tiyang Jawi punika sanget abakah kaliyan ngilmi ka- Islaman ingkang sajati, langkung-langkung prakawis ngilmi makripatipun ingkang punika katandukkaken dhateng badanipun piyambak mila ing ngriki kula lajeng parlu amiterangngaken ngilmi makripat kados déné satataning makripat ing agami islam kados ing ngandhap punika. NGILMI MAKRIPAT Sadéréngipun kula terangngaken dunungnging ngilmi makripat kados piwulangngipun agami islam langkung rumiyin ing ngriki kula parlu amiterangngaken kados pundi makripat ingkang kawulangngaken wo[21]ten ing paguron-paguron Jawi. Makripat punika wonten marginipun inggih punika wiwit saking saréngat lajeng tarékat dumugi khakékat manawi sampun dumugi ing khakékat lajeng saged makripat, wondéné warnining para guru paguron Jawi anggénipun amiterangngaken punika kados ing ngandhap punika : Ha : Sharéngat iku lakuku sadina-dina, tarékat iku pangucapku sadinadina. Khakékat iku nengku sadina-dina, makripat iku élingku sadina-dina. Katerangan ing nginggil punika boten cocok sanget kaliyan kateranganing agami Islam sanépanipun kadi déné bumi lan langit dados tebih sanget sung satipun awit punika inggih kalebet sawenéh saking kapitadosanipun tiyang ingkang ngakeni bilih Pangéran punika badanipun piyambak, dados ngilmi saréngat tarékat saha khakékat tuwin makripat wau katandukaken dhateng badanipun piyambak inggih punika dhateng lampah pangucap sarta éngeting badanipun piyambak. @@@ Na : Saréngat iku tegesé : yén saré wawadiné, tarékat iku tegese : nari garwané, khakékat iku tegesé : nyatané kumpul, makripat iku tegesé : meruhi rasané. [22]Cobi, kagaliha, punapa boten anganyelaken sanget katrangngan ingkang makaten wau. Mémperipun tiyang ingkang nerangngaken kados makaten punika tiyang ingkang Ahli sahwat. Ca : wonten malih ingkang anerangaken sajakka damel dakik-dakik inggih punika mawi amaleri, tiyang boten saged saged dumugi ing makripat manawi déréng mangertos dhateng rapal makna, murat maksud, katranganipun makaten : Saréngat iku rapal Arab, maknané : lakuning badan muraddé trima temen maksuddé trima apa wetuné. Temené ora goroh. 9 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
Tarékat iku rapal Arab, maknané lakuning ati, muraddé : lila legawa. Maksuddé : lila barang ngamalé. Legawa ing pati. Khakékat iku rapal Arab, manané : lakuning rahsa, muraddé : kendel ngandel kandel kumandel, maksuddé : kendel ora sumelangngan ngandel ora mamang. Kandel ora was-was, kumemdel suméndhé. Makripat iku rapal Arab, maknané lakuning nyawa, muraddé : neng ning awas éling. Maksuddé, neng : nengnging poncadriya. Ning : ningnging cipta. Awas : [23]awas ala lan becik, éling : éling bener lan luput. Katerangan ing nginggil punika suraosipun saé, tatembunganipun dakik-dakik nanging manawi saréngat tarékat khakékat saha makripat dipun tegesi makaten punika nama : dudu berasé ditempuraken. Tegesipun dédé gathukkipun dipun gothak-gathukkaken, saéning suraos wau ing agami Islam ugi wonten nanging kadhawuhaken piyambak dados boten kanggé negesi dhateng saréngat tarékat khakékat saha makripat menggahing agami Islam punika wijangngipun makaten : SARÉNGAT TARÉKAT KHAKÉKAT SAHA MAKRIPAT Menggah ingkang kawastanan saréngat punika tegesipun anglampahi agaminipun Gusti Allah, wujudipun : inggih punika angéstokkaken sadaya dhawuhipun Gusti Allah tuwin nebihi cacegahipun, ingkang kawastanan tarékat punika tegesipun anglamapahi sadaya prakawis kaliyan pangatos-atos kadosta : wirangi (kikrik) tilar samukawis ingkang nyamar khalal lan kharamipun makaten malih rêmen amesu kasutapan saha anjungkung ing ngibadah. Wondéné ing[24]kang kawastanan khakékat punika wusul utawi dumugining maksud (paneja) tegesipun ing dalem manah apadhang tarawangngan kinarbuka saged waspada anyumerêpi ing tajalining (melok) Pangéran inggih punika makripatullah. Dados manawi titiyang sampun dumugi ing khakékat ing ngriku masthi lajeng saged makripat kaliyan sawantahipun mila sasampunipun makaten masthi lajeng karaos ing dalem manah bilih satindak tanduk solah bawa, tuwin muna-muninipun punika masthi kapurba atas wisésaning Gusti Allah, satemah rumaos ing dalem batos bilih sajatosipun kawula punika boten saged mingsed sacengkang kajawi atas saking pitulungngipun Gusti Allah. lah makaten katerangan cekakkaning ngilmi saréngat tarékat saha khakékat dumuginipun makripat dados pikajengngipun ngilmi sakawan prakawis ing nginggil wau, punika manawi manusa anggayuh dhateng kasampurnan (makripat) punika sarananipun masthi kedhah medal margi saréngat tarékat, tuwin khakékat awit sajatosipun saréngat punika tétéla ingkang anuntun ing kita ing kasaénan lahir, tarékat ingkang sanyata nununtun 10 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
ing kita dhateng pangatos-atos sadaya ngamal déné khakékat ingkang marsudi kasaénan sarta antengnging kabatosan kita, wondéné wijangngipun ngilmi sakawan prakawis ing nginggil wau, punika miturut pangandikanipun Séh Za[25]enuddin ing Kitab Minajul Adkhiyak karangnganipun makaten : Saréngat kasanépakaken kadi déné baita, tarékat kadi déné samudra, déné khakékat ingkang minongka sosotya wonten ing telengnging samodra. Dados sinten tiyangngipun ingkang sumedya mamrih sosotya ingkang wonten ing telengnging samudra, masthi inggih kedah akanthi baita, lan nuju telengnging samudra ddoning sosotya. Sanépanipun malih makaten : Saréngat kadi déné sepet tarékat : bathok déné khakékat : kalapanipun, dados tiyang ingkang nedya mamrih kalapa, masthi kedah purun ngrekaos angoncékki ponang sepet tuwin bathokkipun, lah ing ngrikumanawi sampun makaten masthi lajeng saweg kalapanipun : katrangngan ingkang ugi cetha malih makaten : Saréngat punika katembungaken cara Jawinipun : tindak, wujuddipun inggih punika : tindak tanduk solah bawa muna muni ingkang miturut khukum-khukumipun agami Islam, wondéné khukum-khukumipun agami Islam punika wonten pitu, inggih punika : wajib kharam sunat mekruh, wenang, sah tuwin batal, dados ingkang kawastanan saréngat punika : tindak tanduk solah bawa muna muni ingkang mawi wajib [26] mawi kharam mawi sunat mawi mekruh, mawi wenang, mawi sah, tuwin mawi batal, wijangngipun : Saréngat sanes tatacara, sanés kalimrahan sanés pangadatan tuwin sanés : Asbabing ngalam, wijangngipun piyambak-piyambak makaten : Tatacara, punika tindak tanduk solah bawa muna muni ingkang dipun tata déning praja, wujudipun kadosta : basa, pakurmatan lampah dhodhok nyembah sapiturutipun, dados tatacara terang sanés saréngat. Kalimprahan punika samukawis ingkang katindakkaken tiyang kathah, wujuddipun kadosta : wilujengngan tahlilan nayuban main kertos wonten ing pajagongngan sumbang sinumbang, sanjan-sinanjan sapiturutipun, dados kalimrahan inggih terang manawi sanés saréngat.( 2 ) 2 Manawi dipun wawas kaliyan saréngat utawi khukuming agami, kalaimrahanipun tiyang punika ingkang kathah malah dhumawah bidngah utawi kharam wujudipun inggih kalimrahan ing nginggil wau, kadosta : wilujengngan (milujengngi wetengngan jabang bayi, tiyang sakit tiyang pejah enz) tahlilan punika sami bingah khabikhah, tegesipun rérékan ingkang malah angregedi dhateng saréngat Islam, déné nayuban main kertos wonten ing pajagongngan punika kharam. Saréhning kalimprahanipun tiyang punika ingkang kathah-kathah malah dhumawh bidngah lan kharam mila ing ngriki ingkang manitra parlu atur pépénget : manawi panjenengngan sadaya nedya netepi kalimrahaning tiyang, 11 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
[27]Pangadatan punika sadaya prakawis ingkang kerêp dipun alami ing manusa, wujudipun kadosta : watuk wahing, angob tuwin sapanunggalanipun, dados pangadatan ugi terang sanés saréngat. Asbabing Ngalam punika wujudipun kadosta : uwos dipun liwer dados sekul barang teles pé dados garing. Nyambut dhamel mempeng kanthi gemi setiti ngati-ati lajeng dados sugih. Tuwin sasaminipun, dados Asbabing Ngalam ugi terang sanés sangat malih. Dados ing mangké mirid andharan ing nginggil punika, manawi wonten tiyang ingkang ngucap : saréngaté wong mlaku ana ing ngarêpé wong tuwa iku kudu laku dhodhok menyang ratu kudu nyembah, menyang wong tuwa kudu basa, punika klintu, awit punika sanés saréngat nanging tatacara. Makaten ugi tiyang ingkang ngucap wong teka ora nglakoni saréngat tanggané padha slametan utawa tahlilan dhéwékké teka ora nindakkaké. Wonten malih wong anjagong teka [28] ora nglakoni saréngaté wong akéh, kancané padha botohan teka meneng baé. Yén kancané padha tayuban pra méli. Makaten punika inggih klintu, awit kalimrahan makaten pancén sanés saréngat, makaten salajengngipun. Tarékat punika cara jawinipun : dadalan inggih punika margi ingkang muruggaken wusul ing Pangéran, wujudipun ngilmu kempaling donya lan Akérat upaminipun kadosta : tiyang ngupados sugih sarana mempeng nyambut damel kaliyan gemi satiti ngati-atoi. Sasampunipun sugih lajeng purun angedalaken bandhanipun miturut margining Gusthi Allah. kqanggé zakat kanggé sadakah, kanggé ambantu dhateng adegging agaminipun Gusthi Allah tuwin sasaminipun, lah makaten wau wujudipun sugih ana ingkang saking ngilmu kempaling donya Akérat saged manpangati awakkipun wonten ing donya, sarta badhé saged manpangati wonten ing akérat, kosok wangsulipun tiyang ingkang ngupados kasugihan medal margi sanés donya Akérat upaminipun gangsaripun anggénipun nyambut damel dipun saranani nyunyuwun dhateng kayuwatu, pasaréyan ngapusi, mitnah, nindhes sapiturutipun, manawi panuju angsal angsal lajeng kumet éman angedalaken bandhanipun dhateng kaperluwan ngumum, inggih kawedalaken tur kathah-kathahan nanging mung [29] kanggé anguja kasenengnganing hawa napsunipun, lah makaten punika dédé tarékat ingkang wusul dhateng Gusthi Allah, nanging dhateng shaetoniyah. punika sampun ngantos netepi kalimrahan ingkang bidngah sarta kharam menggah khukum agami, awit manawi panjenengngan sadaya ngantos maha anetepi makaten sayekti ing tembé (delahan) badhé wonten tatrapanipun Pangéran, makaten malih saréhning kalimprahaning tiyang punika awon saé kénging dipun damel mila ing mangké mongga-mongga sami damel kalimrahan ingkang saé sarta pinuji menggah agami, kadosta : manwi ing dinten Jumungah angathah-kathahkaken sadakah. Manawi tampi arta, ingkang sabagéyan dipun anggé sedhiyan kabetahan ingkang sabagiyan malih dipun céléngngi, ingkang sabagéyan malih dipun anggé darma dhateng sabilillah (ngiyataken agami), tuwin malih sanés-sanésipun. 12 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
Dados ing mangké ringkesipun saréngat kaliyan tarékat punika kados déné tindak (ngamal) lan kaweruh (ngilmu). Manawi makaten punapa saréngat lan tarékat punika kénging kapisah. Masthi boten awit pipindhanipun saréngat ingkang tanpa tarékat punika kados déné angganing tiyang ingkang wuta maripatipun sanajan sukunipun kénging kanggé lumampah, nanging boten sumerêp ing margi, lah makaten punika punapa boten slura-sluru. Cocoggipun kaliyan upami ing nginggil tiyang saréngat tanpa khakékat punika kadi déné baita ingkang mamrih mutiyara wonten ing telengnging samudra, nanging angemohi ngambah samudra, sayekti inggih tangéh kasiling mutiyara wau. Utawi kadi déné tiyang ingkang badhé sumerêp raosing klapa, namung purun angoncékki sepetipun nanging boten purun mecah bathokkipun sayekti inggih boten saéstu saged angraosaken gurihing kalapa. Kosok wangsulipun tiyang ingkang tarékat tanpa saréngat punika inggih boten saged tumindak awit pipindhanipun kadi déné tiyang ingkang boten wuta, nanging ponang suku lumampah boten saged lumaksana. Yén ta kasanépakna tiyang ingkang badhé mendhet mutiya[30]ra ingkang wonten telengnging samudra, tiyang wau boten purun numpak baita. Kados pundu paran marginipun saged amanggih. Yén ta kasanépakaken tiyang ingkang badhé ngraosaken gurihinh kalapa, tiyang wau kajengngipun lajeng amecah kathokkipun ing mongka bathok wau binuntel ing sepet, manawi sepetipun boten sinalumbat rumiyin lah punapa saged lajeng mecah bathokkipun saréngat tanpa tarékat punika boten badhé kalampahan kosok wangsulipun : tarékat tanpa saréngat punika inggih boten badhé saged kadumugé awit saréngat kaliyan tarékat makaten kadi déné mripat kaliyan papadhang, utawi kadi déné damar lan lisahipun lan kadi déné ngamal lan ngilmu. Ngamal tanpa ngilmu boten dados ngilmu tanpa ngamal inggih boten dados. Khakékat punika cara jawinipun : kanyatahan inggih punika kanyatahaning anggénipun nindakaken saréngat kanthi tarékat wau, (ngamal ingkang kanthi ngilmu). Makripat punika cara jawinipun : ngawruhi, inggih punika angawruhi wiwitan dumugi pungkasan inggih ngawruhi ngamal ingkang kanthi ngilmu, ingkang katindakaken kalayan rampung. Lah kados ing nginggil wau wijangngioun saréngat tarékat saha khakékat dumuginipun makripat ingkang sayektos ye[31]ktosipun menggahing agami Islam.@@@ Kawuningngana : saréngat tarékat khakékat saha makripat punika limprahipun wonten ing ngimu kasampurnan (ngilmu klenik) kamligékaken namung tumuju dhateng ngilmu ka-allah-an, nanging pamanggih ingkang makaten punika sajatosipun kalintu, lerêsipun ugi saged anumrapi dhateng sadaya ngibadah. Upaminipun tiyang badhé salat khésah kaji, tuwin sasaminipun punika sami kajat dhateng 13 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
saréngat tarékat khakékat tuwin makripat awit sadaya ngibadah ingkang boten sarana ngilmu sakawan prakawis wau boten saged sampurna, terangipun makaten : Upaminipun tiyang badhé nglampahi salat ingkang rumiyin inggih kedah nglampahi saréngatipun salat inggih punika patrap pratikelipun (awit ngangkat tangan kalih : takbiratul ihrom éngga rukuk sujud sapiturutipun ngantos dumugi salam) bab punika tiyang boten saged anglampahi (saréngating salat) sadéréngipun anglampahi tarékating salat inggih punika margi utawi ngilmunipun salat, manawi tiyang anglampahi salat ing mongka déréng sumerêp dhateng ngimuning (tarékat) salat lah punapa saged tumindak, kosok wangsulipun tiyang ingkang gadhah ngilmuning salat nanging bo[32]ten nindakkaken salat inggih boten kadunungan salat punapa malih makripatipun, wondéning khakékatipun salat punika kanyataning anggénipun sampun anglampahi salat kanthi ngilmunipun, lan makripatipun salat punika anggvning sampun nyumerêpi kawitan lan pungkasaning salat kaliyan ngilmu ingkang sampun katindakkaken, déné wujudipun tiyang salat ingkang boten makripat punika tiyang ingkang nindakkaken salat nanging boten sumerêp (kasupén) dhateng kathah sakedhikking rakangat ingkang sampun dipun lampahi, lah manawi kados makaten kados pundi angénipun saged makripat, utawi ingkang nama salat boten makripat punika wujuding salat ingkang déréng sumerê dhateng panejaning salat, makaten ugi tiyang ingkang badhé ngibadah khaji, siyam sasaminipun punika sadaya inggih sami déné kajat anglampahi saréngat tarékat khakékat tuwin makripatipun.@@@ Khatah tiyang ingkang sami ngaken sampun dumugi ing makripat nanging lajeng tilar dhateng salat zakat siyam sasaminipun, wondéné anggénipun tilar dhateng salat zakat siyam sasaminipun wau, punika amargi piyambakkipun gadhah panganggep bilih tiyang ingkang sampun dumugi ing makripat punika lajeng boten kuwajiban malih anglampahi prakawis ingnginggil wau (sarénga[33]t) mila tiyang wau asring kawedal pangucapipun ingkang semu nyapélékaken dhateng para titiyang ingkang ahli ngibadah makaten : Wong-wong kang padha nglakoni salat sembahyang iku harak isih bongsa sarngi (saréngat) dadi isih darajat endhék béda karo wongkang wus makripat salat sebajyang iku wus ora ana perluné, awit wong makripat mono upamané kaya déné wong kang arêp lumebu ing kraton ing nalika wus tumeka ing kraton iku apa iya isih perlu nganggo nglakoni saréngat, iya bener, yén wong kang arêp makripat iku dhisikké kudu metu saréngat nanging yén wus tumeka, apa isih perlu netepi saréngat. Kawuningana, ucapipun tiyang ing nginggil wau, punika inggih wonten lerêsipun, pancén sampun samesthinipun tiyang ingkang sampun 14 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
dumugi ing makripat punika lajeng boten parlu nglampahi saréngat tarékat tuwin khakékat malih, namung manawi ngakeni sampun dumugi ing makripat ing mongka kalajeng boten purun nglampahi salat zakat siyam sasaminipun punika wonten rêmbaggipun piyambak. Tiyang sampun dumugi ing makripat boten perlu nganggé saréngat nanging tiyang dumugi ingmakripat wajib anglampahi sa[34]lat utawi ngibadah sanésipun. Prakawis ing nginggil punika, saréhning prakawis gawat supados panampinipun para maos saged dhamang boten tuna dungkap kedah amigatosaken lan angemataken ingkang sayektos dhateng katerangngan sarta gelaraning kawruh makrifatullah menggah ing agami Islam kadi ingkang kawahya ing ngandhap punika.@@@ MAKRIFATULLAH Ing ngajeng sampun katerangaken ing bab warni-warnining pamanggih tumrap anerangngaken dhateng prakawis makripat ingkang ing ngriku ugi sampun wonten katrangngan bilih tembung makripat punika sajatosipun boten namung kusus dhateng makrifatullah, nanging ugi saged mempan dhateng sadaya pangibadah. Déné ing ngriki ugi badhé kula kususaken dhateng makrifatullah. Makrifat punika tembung Ngarab cara Jawinipun : werih, inggih punika : a. Pamanggih ing manah ingkang sampun kekah; b. nocoggi kaliyan kawontenanipun tuwin; c. Mawi tondha yekti ingkang apsah. Manawi tigang prakawis wau déréng kacakup punika déréng nama makripat. a. Wujudipun pamanggih ingkang boten kekah, punika pamanggih ingkang taksih mamang, utawi namung kinten-kinten upaminipun inggih punika pamanggihipun titiyang ingkang sampun sami kebunten ka[35]wruh kilénan (materialisme) punika sami mamang dhateng ing wujudipun Gusthi Allah, katog-katoggipun amastani bilih Gusthi Allah punika : saged ugi wonten malah ingkangkathah sami boten pitados wondéné kapitadosan ingkang namung kintenkinten punika kados déné kapitadosanipun para titiyang Ahli ngilmu kasampurnan (garingngan klenik) warni-warni sanget angénipun nginten-nginten dhateng Dzatipun Gusthi Allah. pangintenipun Gusthi Allah punika angen-angen napas ingsun swasana, awanguwung, cahya tuwin sanés-sanésipun, pamanggih ingkang taksihmamang utawi mungkin ten-kinten kados ing nginggil wau punika déréng kénging kanggé waton wonten ing ngilmu makrifattullah, nanging pamanggih ingkang sampun kekah punika 15 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
pamanggih ingkang sampun yakin boten badhé éwah gingsir salamilaminipun paribasanipun saking kekahing pamanggih wau, ngantos kadugi sumpahipun, nanging manawi namung kekah thok punika inggih déréng sampurna, mila jangkepipun kedah; b. Nocoggi kaliyan kawontenanipun mila kedah nocoggi kawontenanipun awit ugi wonten pamanggih ingkang kekah nanging boten cocog kaliyan kawontenanipun wujudipun inggih punika panganggepipun titiyang dhateng kajeng séla, jimat lan wesi aji, pasaréyan lan sasaminipun punika inggih kekah, nanging kekahipun wau punapa co[36]cog kaliyan kawontenanipun, bab punika para maos saged anggalih piyambak. Wonten ugi pamanggih ingkang sampun kekah, tur inggih sampun cocog kaliyan kawontenanipun nanging boten saged ambuktékaken punika inggih déréng nama makrifat nanging dipun wastani : taklid wujudipun kados kapitadosaning laré dhateng wujudipun Gusthi Allah, punika pamanggihipun inggih sampunkekah, cocog kaliyan kawontenanipun nanging saupami kapurih ambuktékaken masthi boten saged awit anggénipun gadhah kapitadosan wau namung saking anut grubyug dhateng ucap-ucapipun tiyang kathah, mila jangkep lan sampunipun makrifattullah, inggih kedah : c. Manawi tandha yekti ingkang apsah. Dados ingkang nama makrifat punika, kapitadosan ingkang sampun nyakup dhateng andaran tigang prakawis ing nginggil wau, inggih punika sampun kekah, nocoggi kaliyan kawontenanipun sarta saged ambuktékaken mawi tondah yekti ingkang apsah. Kapitadosanipun para titiyang ingkang sami pangajaran (materialisten) tuwin para guru ngilmu kasampurnan punika inggih wonten ingkang saged nyakup dhateng waton tigang prakawis ing nginggil wau, nanging punpa punika inggih saged nama makrifattullah ing[37]kang sajatos punika déréng tartamtu. Awit makripatipun tiyang sangalam donya punika wonten warni kalih, inggih punika makrifat : Dzatiyah, kaliyan makrifat : ngurdziyah. Katrangnganipun kados ing ngandhap punika : MAKRIFAT (Dzatiyah Ngurdziyah) Ing ngajeng prakawis makrifat punika sampun kula terangngaken menggahipun ing ngilmu kasampurnan sanajan tembung makrifat punika ugi kénging kanggé mastani makrifat dhateng samukawis kadosta : makrifat dhateng sato kéwan makrifat dhateng tutuwuhan dhateng rêdi sapiturutipun nanging menggah ing ngilmu kasampurnan 16 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
makrifat punika pancén muhung kakusesaken dhateng Pangéran dados pikajengngipun pancén dhateng makrifatullah. Kawuningngana makrifat menggahing kasampurnan punika ingkang sapérangngan ageng amastani bilig Gusthi Allah punika asasana utwi dumunung ing jasating manusa. Iktikad ingkang makaten punika béda malih kaliyan iktikadipun golongngan téyosipi, manawi golongngan téyosupi punika iktikadipun anganggep bilih badanipun piyambak punika Allah, nanging kathah tunggilipun dados Gusthi Allah makaten boten namung badanipun piyambak nanging sadaya kawontenan punika ugi Allah. terangngipun malih makaten : sadurungngé ana duma[38]di, sing ana mung Allah piyambak Allah banjur gumelar dadi kabéh titah iki. Inggih wontenipun ungel-ungelan ingkang makaten punika ingkang lajeng nuwuhaken wontenipun panganggep : bilih titah sadaya punika wujudipun Allah ingkang gumelar. Saréhning kapitadosanipun makaten mila golongngan wau lajeng gadhah tatembungngan : Allah iku kang gawé, iya kang digawé. Allah iku kang karsa, iya kang dikarsakaké. Allah iku kang nitahaké, iya kang di titahaké. Allah iku kang nglimputi, iya kang di limputi. Makaten salajengngipun, dados ngéngeti suraosing tatembungngan ing nginggil punika kapitadosanipun golongngan téyosupi punika radi wonten émperipun kaliyan kapitadosanipun kaum dahri (materialisten), awit kaum dahri punika sanajan boten pitados dhateng wujudipun Gusthi Allah nanging piyambakkipun gadhah kapitadosan dhateng wontenipun (materie) Dzat ingkang lembut piyambak, inggih materie lan dayanipun punika ingkang anjalari dhateng wontenipun gumelaring sadaya dumados, wonten malih golongngan ingkang babar pisan amungkiri dhateng wujuding Dzat utawi sariranipun Gusthi Allah, dados golongnganipun warni-warni sanget kapitadhosanipun manungsa dhateng Pa[39]ngéran ingkang Maha Kuwaos punika. Yén ta kula gelara ing ngriki sadaya, saéstu badhé nelasaken mongsa ingkang sakedhik sanget manfangatipun mila ing ngriki lajeng parlu kula cekap warniwarniming makrifatipun manungsa dhateng Allah Pangéranipun punika wonten warni kalih : inggih punika : makrifat Dzatiyah kaliyan makrifat Ngurdziyah. Wondé katerangnganipun makrifat warni kalih ing nginggil punika makaten. Kawuningana : ingkang kawastanan makrifat Dzatiyah punika makrifatipun manusa ingkang kumedah-kedah anggambuh kapéngin nyumerêpi dhateng tajalining (melok) Dzatipun Pangéran kanthi pirantosing jasadipun wujudipun : pirantosing wadhag utawi wadhaging alus (sampun katerangngaken ing kitab : ka-allah-an), dados upami kapingngin nyumerêpi dhateng wujuding barang makaten ngangkah 17 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
sanget sagedipun sumerêp dhateng makna ageng, wangun lan warnining barang, inggih makrifat ingkang makaten punika ingkang nama makrifat Dzatiyah. Ing ngilmi kasampurnan wonten ingkang anerangngaken bilih Gusthi Allah punika badanipun piyambak mila tiyang ingkang kapitadosanipun angajengngi dhateng warahing kawruh wau lajeng kapéngin sanget angudi murih sagedipun sumerêp dhateng badhanipun piyambak, sarananipun mawi semédi, sorogan tuwin malih patrap sanéssanésipun, manwi sampun saged sumerê[40]p cariyosipun inggih punika ingkang ing bénjing badhé nuntun kasampurnaning pejahipun mila ngilmu wau inggih lajeng wonten warahipun ingkang anedhahaken patrap ngracutanipun saged dipun kapanggih kaliyan badanipun piyambak wau, sarta manawi sampun kapanggih, lajeng kaetut buri ya. Inggih makrifat kados makaten punika ingkang ugi taksih kalebet bangsaning makrifat Dzatiyah. Wonten malih sawenéhing golongngan ingkang nganggep bilih Pangéran punia cahya ingkang padhang tanpa wayangngan mila tiyang ingkang makaten wau, manawi makrifat adreng sanget anggénipun kumedah-kedah nyumerêpi ing wujudipun ing cahya, déné patrapipun anyumerêpi : wonten ingkang kalebet wedaling napas wonten malih ingkang sarana semédi, wonten malih ingkang sarana mandeng ing satunggaling barang, tuwin malih sanés-sanésipun, makrifat ingkang makaten punika inggih kalebet bangsaning makrifat Dzatiyah ugi. Golongngan dahri (materialisten) punika angudi sanget dhateng sumerêpipun Dzating satunggal-tunggalipum matéri. Saking kumedahkedahipun sumerêp mawi dipun saranani empaning ngilmu kodrat tuwin sanésipun, makrifat ingkang makaten punika ugi taksih kalebet bangsaning makrifat ingkang makaten punika taksih kalebet bangsaning makrifat Dzatiyah. [41]Angéngeti ing warni-warnining andharanipun makripatipun tiyang ingkang kalebet bangsaning makrifat Dzatiyah ing nginggil wau, ing mangké pranyata bilih makrifat Dzatiyah punika tétéla tangéh yén ta sagedda dumugi. Mila inggih longka sanget sagedipun angiciping makrifat kaliyan sawantahipun, wit sapinten menggah kikiyataning pirantos kawadhagganipun manusa ingkang kanggé anggayuh dhateng Dzattipun Pangéran ingkang Pangéran wau sinebut ingkang Maha Ghaib, jer saweg kanggé anggayuh barang ingkang wadhag-wadhag kémawon sampun aring jémbit, mila manawi manusa punika anggénipun makrifat dhateng ing Pangéran asarana makrifat Dzatiyah, sampun masthi pikantukkipun namung badhé angsal Pangéran ingkang kados déné barang limrah kémawon satemah sasar utawi kalintu makrifatipun, awit saking punika mila ing agami Islam makrifat ingkang kaanggep lerês punika sanés makrifat Dzatiyah wau, nanging inggih 18 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
punika makrifat Ngurdziyah. Wondéné katerangnganipun makrifat Ngurdziyah punika makaten : Wonten tiyang gadhah anak alit saweg dumolan anak wau sakalangkung dinama-dama lan dipun tresnani sanget awit déning anak namung satunggal, panuju dolan ngantos dangu, dipun podas-padosi dangu boten pinanggih, sarêng pinanggih boten kanyanan sanget déné anakkipun wau jebul kecemplung ing sumur sampun pejah. Dhuh kados punapa polahing biyungngipun la[42]ré wau. Ing ngriku sanajan sampun sawatawis dinten pisan biyung wau masthi tansah énget kémawon dhateng anakkipun lan nalika sumerêp dolananipun masthi lajeng katongton ing sapari polahipunmanawi panuju dolanan, lah wujuding biyung ingkang nyumerêpi dolananing anakkipun lajeng katongton ing sapari-polahing anakkipun manawi dolanan punika ingkang nama makrifat Ngurdziyah dhateng anakkipun. Upami malih makaten : tiyang alalayar wonten ing samodra ageng. Wonten tengahing samodra baitanipun wau kabesmi lajeng kérêm, titiyang kathah panunggilanipun piyambak ingkang taksih alémbaklémbak anut saparaning alun sarana angsal cepengngan kajeng ingkang boten sapintena agengngipun ingkang namung cekap kanggé angambang awakkipun, dhuh nalika punika, punapa kémawon ingkang suwaunipun dipun anggep saged suka wilujeng dhateng awakkipun kadosta : rêca brahalanipun luluhuripun jimatipun sapiturutipun sadaya wau masthi théthél sumingkir tebih boten dipun sambati lan dipun sebuti lan dipun anggep saged suka wilijeng, nanging nalika punika ing dalem manah masthi lajeng yakin bilih ingkang saged paring wilujeng, mitulungngi lan ngentas awakkipun saking babaya ingkang sinandhang wau, masthi namung Pangéran ingkang maha Kuwaos lan Maha Ghaib kéma[43]won, inggih wujudipun tiyang ingkang lajeng pitados sarta yakin dhateng pitulunganipun Pangéran ingkang Maha Kuwaos wau, ingkang nama makrifat Ngurdzaiyah dhateng Pangéran. Upaminipun malih : anggagas dhateng kawontenaning sekar. Sekar punika sasampunipun mekar sawatawis mongsa lajeng anggégréggi. Manawi sampun anggégréggi lajeng kados pentil wasana dados woh. Nalika woh taksih mentah, punika warnining kulitipun ijem lan raosing dagingngipun kecut sanget, nanging kados punapa kawontenaning woh wau sasampunipun mateng. Inggih punika kulitipun ingkang suwaunipun ijem lajeng dados jené, lan dagingngipun ingkang suwaunipun kecut sanget lajeng dados legi. Kawontenan ingkang élok makaten punika manawi tiyang purun manah ingkang ngantos lebet masthi lajeng saged manggih Pangéranipun inggih punika Dzat ingkang kuwaos adamel kaélokkan makaten wau. Lah inggih wujudipun tiyang ingkang ngantos dumugi samanten pamanahanipun wau ingkang nama tiyang saged manggih utawi makrifat Ngurdziyah dhateng Pangéranipun. 19 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
Upaminipun malih makaten : wimbaning kang surya wanci énjing, amrabani sésining bawana, maratani mamanisé, punang arga kadulu, biru pethah amilangoni, méga ing ngantariksa, pating jlaréh wujud ana kuning biru abang, asrinira narik kacaryaning ngati, lan énget kang kuwasa. [44]Dhuh kados punapa karaosing manahing wanci énjing, nalika sumerêp asrining wawarnén kados ing nginggil wau. Punika tumrap tiyang ingkang landhep pangraosing manahipun sampun masthi sanalika lajeng saged énget lan makhabbah dhateng Pangéran ingkang Maha Kuwaos inggih ingkang kuwaos adamel asrining sasawangngan wau. Inggih wujudipun tiyang ingkang sumerêp asrining sasawangngan ing wanci énjing, lajeng sumerêp dhateng Maha Kuwaosipun Pangéran adamel asrining sasawangngan wau, tiyang ingkang nama makripat Ngurdziyah dhateng Pangéran, mila boten anéh tumrap tiyang ingkang sampun ahli makripat Ngurdziyah dhateng Pangéran lajeng gadhah ungel-ungelan makaten : man ngarofa napsahu fakod ngarofa robbahu, ( 3 ) utawi wonten ingkang anggadhahi ucap-ucapan makaten : ora ana sapa-sapa kang ana ing sajroning jubah iki, kajaba amung Allah piyambak, pikajengipun ungel-ungelan punika sami kaliyan pikajengngipun pangandika ing nginggil tegesipun inggih punika, sinten tiyangngipun ingkang sampun faham sayektos dhateng kawontenan ing salebeting jubah (badan) yekti tiyang punika lajeng saged sumerêp ing Pangéranipun. [45]MARGINING MAKRIPAT Katranganing lalantaran ingkang saged narik ing manusa lajeng sasaged makripat Ngurdziyah dhateng Pangran kados ingkang kapratélakaken ing nginggil kados sampun anyekapi sanget mila ing mangké ing ngriki lajeng parlu anedahaken margining makrifat kados ing ngandhapp punika : Kawuningana, ngilmu makrifat dhateng Pangéran ingkang Maha Ghaib punika pancén sampun tumanem ing pribadinipun para manusa, ingkang tumanemipun wau boten wonten prabédanipun pisan-pisan wonten ing antawising para manusa ingkang taksih asor lan sampun luhur kawruhipun awit ngilmu makrifat punika pancén ngilmu ingkang bongsa loruri, tegesipun ngilmu ingkang sampun dados pramasthéyan dumunung wonten manusa. Terangngipun makaten : Ha : bongsa Cina. Bongsa punika kathah-kathahipun sami nembah dhateng tepikkong. Nanging saupami dipun takéni : sinten ingkang damel bumi langit saisinipun punika. Wangsulanipun masthi sanés tepikkongngipun, lan manawi dipun takéni punapa tepikkongngipun wau saged damel pejah gesang. Wangsulanipun masthi boten, manawi 3 Katrangnganipun kula aturi nguningani malih ing Kitab : ka-allah-an. 20 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.
dipun takéni. Lah sinten ingkang saged damel makaten : wangsulanipun masthi Gusthi Allah. Na : bongsa Jawi, punika kathah ingkang taksih sami nyunyuwun la[46]n ngutuggi kayu watu, mriyem kuburan sasaminipun, ingkang taksih sami makaten wau, punika manawi dipun takéni : punapa ingkang dipun auwun-suwuni lan dipun kutuggi, punika ingkang saged damel bekja cilaka, wangsulanipun masthi dédé. Lan manawi dipun takéni : sinten ingkang sajatosipun saged damel bekja cilaka. Wangsulanipun masthi saged mastani manawi Gusthi Allah. Ca : bongsa Kristen sami mumudhi lan nyunyuwun panebusaning dosanipun dhateng Gusthi Yésus ananging manawi dipun takéni sinten ingkang damel bumi langit saisinipun punika, sarta sinten ingkang kagungngan sipat Maha Ngapura : wngsulanipun masthi inggih Gusthi Allah. Ra : tiyang Brahma lan Buda, punika sami nyembah brahala-brahala. Manwi dipun takéni : sinten ingkang damel bumi langit saisinipun wangsulanipun masthi sanés brahala-brahalanipun wau, nanging inggih punika Gusthi Allah. utawi malih sanés-sanésipun wau. Ngéngeti andharan ing nginggil punika samangké sampun pratéla bilih sadaya tiyang punika pancén sami ngakeni lan pitados manawi ingkang nitahaken bumi langit saisinipun punika Gusthi Allah. awit prakawis makaten punika pancén prakawis ingkang lholuri, tegesipun anggénipun netepaken wau sarana gampil boten susah mawi ngempakkaken kanalaran, inggih kawruh ingkang makaten punika (lhoruri) ingkang [47] masthi lerêsipun menggah ing Gusthi Allah lan lerês tumrap kanalaraning manusa mila manawi manusa punika sumeja anggayuh sanginggiling lhorurinipun sampun masthi cepak gampil kalésétdipun, kawuningana : wontenipun titiyang sami sasar lan musrik punika boten sanés inggih jalaran saking tiyang wau sami sanget angajengngi dhateng brahala kajeng séla, jimat akik wesi aji sapiturutipun ingkang sadaya wau sami dipun anggep saged damel sawab munfangat lan khasiyat punapa malih saged dados lalantaran, utawi malih saking anganggep bilih gumelaring ngalam punika Gusthi Allah ingkang gumelar. Lan wonten malih ingkang nganggep bilih ingkang asma Gusthi Allah punika. Angen-angen raos sir, leng, nyut sapiturutipun lah makaten punika ingkang nama malumpat saking lhprurinipun. Wondéné bukti ingkang anedahaken bilih manusa punika khajat sanget dhateng makrifat tuwin dhédhépé, langkung malih manunggal kaliyan Pangéran punika upaminipun kacetha kados déné angganing babayi ingkang mestas kalairaken saking guwa garbaning biyung. Kawuningngana : babayi punika nalika saweg kalahiraken khajat sanget 21 Karya sastra adalah pencapaian puncak peradaban yang menjadi bagian aset bangsa.