PANGAJARAN NULIS MODUL 4

Transkripsi

1 MODUL 4 PANGAJARAN NULIS A. Bubuka Sampurasun. Wilujeng tepang deui dina kagiatan diajar kaweruh basa Sunda. Dina kagiatan diajar ayeuna, Sadérék bakal ngulik perkara pangajaran nulis. Sakumaha kagiatan diajar saméméhna, aya tujuh komponén kagiatan, nyaéta: (1) pangajaran nulis di sakola, (2) nulis warta, (3) nulis pedaran, (4) nulis eksposisi, (5) nulis surat, (6) nulis laporan, (7) nulis aksara Sunda B. Capaian Pembelajaran Peserta PPG memiliki pengetahuan dan kemampuan tentang kaparigelan ngaregepkeunn intensif (keterampilan berbahasa lisan) bahasa Sunda. C. Sub Capaian Pembelajaran Tujuan khusus yang akan dicapai melalui pembelajaran ini, Saudara dapat: 1. Menjelaskan pangajaran nulis di sakola, 2. Menjelaskan nulis warta, 3. Menjelaskan nulis pedaran, 4. Menjelaskan nulis eksposisi, 5. Menjelaskan nulis surat, 6. Menjelaskan nulis laporan, 7. Menjelaskan nulis aksara Sunda D. Galeuh Matéri

2 Galeuh matéri dina kagiatan diajar 2 ngawengku: (1) pangajaran nulis di sakola, (2) nulis warta, (3) nulis pedaran, (4) nulis eksposisi, (5) nulis surat, (6) nulis laporan, (7) nulis aksara Sunda. E. Pedaran Matéri Ieu pedaran matéri téh nyoko kaparigelan pangajaran nulis. Pék baca dina jero haté ku Sadérék tur sawalakeun jeung nu séjén kalawan pinuh ku rasa tanggung jawab. 1. Pangajaran Nulis di Sakola Kaparigelan nulis leuwih nyoko kana prakték tibatan tiori. Jadi wengkuan kaparigelan nulis ngaliwatan latihan jeung prakték. Sacara umum hiji tulisan atawa karangan ngawengku dua hal, nya éta eusi jeung cara nepikeunana nu teu bisa dipisahkeun sabab silih mangaruhan. Substansi hiji tulisan jeung tujuan tulisan nangtukeun cara nepikeunana naha sifatna formal atawa informal jeung rupa-rupa wacana nu rék dipaké boh nu sifatna naratif, ékspositoris, arguméntatif, boh pérsuasif. Pangajaran basa, kayaning pangajaran basa indung, boh pangajaran basa Indonesia, boh pangajaran basa kosta, kudu nyumponan sawatara sarat sangkan pangajaran basa téh bisa ngahontal tujuanana. Sarat-sarat ieu ogé tangtu kudu diperhatikeun dina unggal pangajaran kamahéran basa kaasup pangajaran kaparigelan nulis. Éta sarat-sarat téh saperti ieu di handap. 1) Siswa anu diajar basa kudu boga karep jeung motivasi diajar nu luhur. 2) Siswa kudu mibanda harepan nu luhur pikeun ngahontal suksés. 3) Tujuan pangajaran basa kudu réalistis jeung kudu bisa dihontal ku siswa. 4) Silabus kudu luyu jeung tujuan pangajaran katut harepan siswa.

3 5) Situasi diajar kudu kondusif. 6) Waktu nu disayagikeun kudu dimangpaatkeun kalawan optimal. 7) Bahan pangajaran kudu ngarojong kahontalna tujuan pangajaran basa. 8) Guru basa kudu qualified jeung terlatih. 9) Performance 'kinerja' guru kudu profésional, boh dina waktu ngajar boh dina waktu ngabingbing siswa. 2. Nulis Warta Warta asalna tina basa Sansekerta, lemesna wartos atawa warti anu hartina béja, kabar (LBSS, 1975: 517). Warta nya éta laporan ngeunaan peristiwa atawa kajadian, anu sipatna aktual, faktual, ngirut panitén, sarta penting pikeun balaréa, dipidangkeun ngaliwatan wangun média citak atawa media éléktronik. Sawatara kriteri anu aya perlu diperhatikeun dina nulis warta, kayaning ieu di handap. 1) Kajadian anu miboga kamungkinan mangaruhan kahirupan balaréa, disebut ogé significance (penting). Misalna kasus korupsi pajabat nagara; 2) Kajadian anu pakait jeung angka-angka anu miboga harti keur balaréa. Istilahna nya éta magnitude (gedé). Misalna bencana tsunami di aceh anu nyababkeun rébuan korban jiwa; 3) Kajadian anu pakait jeung hal-hal anu anyar kajadian atawa anyar ditimukeun. Istilahna nya éta timeliness (waktu). Misalna kasus panyakit flu burung anu geus évolusi, baso anu dicampur daging babi; 4) Kajadian anu deukeut jeung pamaca, disebut ogé proximity (deukeut). Misalna perang paléstina deukeut jeung urang indonesia anu mayoritas muslim, banjir cieunteung deukeut jeung warga bandung; 5) Kajadian ngeunaan hal-hal atawa tokoh-tokoh anu kawentar, disebut ogé prominence (kasohor). Misalna kajadian anu ngalibetkeun inohong, tokoh

4 pulitik, agama, atawa artis, jeung sajabana; jeung 6) Kajadian anu nyentug kana rarasaan, kajadian pakait jalma biasa dina situasi luar biasa, atawa gegedén dina situasi biasa. Kajadian ieu disebut ogé human interest. (Ashadi Siregar (1982) dina Chaer (2010: 12). Sacara gurat badag warta dibagi dua bagian, nya éta news (warta) jeung view (opini). News (warta) bisa dipasing-pasing jadi: 1) straight news (warta langsung), anu ngawengku: a) matter-of-fact-news; b) interpretative report; jeung 3) reportage. 2) feature news, anu ngawengku: a) human interest feature; b) biographical and personality features; c) travel faeture; d) explanatory and howdo-it feature; jeung e) scientific feature. Sedengkeun View (opini) dibagi jadi: 1) editorial; 2) special articles (artikel husus); 3) column (kolom); jeung 4) feature articles (artikel feature). Unggal warta kudu ngandung unsur-unsur anu dirumuskeun dina 5W+1H jeung fakta- faktana. Anu dimaksud 5W+1H, nya éta (1) what (naon anu kajadian); (2) who (saha anu kalibet dina éta kajadian); (3) why (kunaon éta kajadian muncul); (4) where (dimana tempat éta kajadian); (5) when (kapan kajadianna); jeung (6) how (kumaha kajadianna). Fakta dina unggal peristiwa téh loba, sedengkeun waktu kawatesanan. Ku kituna, aya standar jurnalistik anu disebut pola piramida tibalik (inverted pyramid). Dina éta pola, pesen warta disusun sacara déduktif: ide poko dina paragraf kahiji jeung kadua anu eusina jawaban kana 5W+1H, tuluy paragraf saterusna mangrupa katerangan detail. Beuki ka handap beuki kurang penting. 3. Nulis Pedaran Pedaran nya éta wacana anu eusina ngajéntrékeun tur medar hiji objék, prosésna, tujuanana, jeung gunana (Sudaryat, 2007:321). Teu pati béda jeung pamadegan Sudaryat, nurutkeun Achmadi (1988:71) pedaran téh hartina méré nyaho jeung ngajéntrékeun hiji hal ka pamiarsa. Kitu deui nurutkeun KBBI

5 (2008:360), pedaran (éksposisi) téh nya éta paparan anu tujuanana ngajéntrékeun maksud jeung tujuan. Nurutkeun Salim jeung Salim (2002:383), pedaran téh nya éta karangan anu sipatna méré informasi atawa fakta-fakta. Dumasar kana pamadegan paraahli di luhur, bisa dicindekkeun yén pedaran téh nya éta wacana anu eusina ngajéntrékeun, méré informasi atawa fakta-fakta, sarta medar hiji objék, prosésna, tujuanana, jeung gunana. Ciri-ciri pedaran téh nya éta 1) eusi karanganana miboga tujuan pikeun ngajéntrékeun jeung ngadadarkeun fakta, gagasan, jeung ide; 2) basana jelas tur langsung; jeung 3) ka nu maca leuwih ngajak mikir intelék tibatan ngagunakeun émosi. Téhnik nyusun pedaran téh aya genep, nya éta: 1) eusi karanganana ngajéntrékeun harti kecap-kecap nepi ka ngawangun hiji karangan; 2) masalah dikelompokkeun jadi sababaraha kelompok anu logis dumasar kana hasil analisis anu ngarangna; 3) eusina ngajéntrékeun léngkah-léngkah atawa prosés hiji hal; 4) eusina mangrupa hal-hal utama atawa penting tina hiji wacana anu satuluyna dijieun karangan deui; 5) pedaran informatif ngeunana eusi jeung kualitas hiji buku atawa karangan anu satuluyna dijieun karangan deui; jeung 6) pedaran faktual dumasar kana hasil panalungtikan langsung ngeunaan hiji pasualan. 4. Nulis Eksposisi Karangan éksposisi nya éta karangan atawa wacana anu eusina nerangkeun hiji obyék kalayan jéntré, méré informasi kumaha prosésna, sarta tujuanana pikeun ngajembaran pangaweruh hiji jalma anu maca. Gorys Keraf (1982:3) nétélakeun yén karangan éksposisi nya éta salasahiji wangun tulisan atawa rétorika anu eusina nerangkeun jeung ngajéntrékeun hiji poko pikiran, nu bisa ngajembaran wawasan jeung pangaweruh hiji jalma sanggeus maca éta karangan. Nurutkeun Djago

6 Tarigan (1991:42) karangan éksposisi nya éta tulisan tina kumpulan sababaraha paragraf anu disusun kalayan sistematis, kohérén, uniti, aya bagéan utama panganteur, eusi jeung panutup, aya progrés, kabéh nyaritakeun hiji hal sacara tinulis dina basa anu sampurna. Ciri-ciri karangan éksposisi nya éta: 1) Éksposisi ngan saukur medar atawa nerangkeun kalayan jéntré ngeunaan hiji hal sangkan anu maca meunangkeun informasi nu sajelas-jelasna; 2) Dina bagéan panutup, biasana karangan éksposisi mah sok negeskeun deui kalayan jéntré hal-hal anu geus dibahas saméméhna; 3) Gaya panulisan sifatna informative; 4) Basa nu digunakeun ku panulis nya éta basa berita tanpa aya rasa subyéktif atawa émosional; 5) Tujuan tina karangan éksposisi nya éta pikeun ngajembaran élmu pangaweruh anu lega; 6) Anu maca teu dipaksa pikeun narima kana pamadegan panulis anu dibahas. Metode nulis karangan éksposisi perlu aya métode atawa cara anu bisa digunakeun, nurutkeun Keraf (1982:8) métode éksposisi aya 6 nya éta 1) Métode identifikasi: Métode identifikasi mangrupa métode anu digunakeun dina ngarang pikeun medar ciri-ciri atawa unsur-unsur idéntitas hiji obyék sangkan nu maca leuwih apal kana obyék tadi. 2) Métode babandingan: hiji cara pikeun nuduhkeun sasaruaan jeung bédana antara dua obyék atawa leuwih kalawan ngagunakeun dasar-dasar anu tangtu. Ku kituna bisa dicindekkeun yén tujuan perbandingan nya éta medar hiji hal nu dianggap can dipikanyaho ku nu maca, ku cara ngabandingkeun jeung nu séjén nu dianggap geus dipikanyaho ku nu maca. 3)Saupama merhatikeun tujuan éksposisi anu dipedar di luhur, sacara umum tujuan éksposisi nya éta pikeun ngenalkeun hiji obyék, anu antukna bisa ngajembaran pangaweruh anu maca. Ku kituna, métode babandingan nu digunakeun dina nulis karangan éksposisi ieu nya éta pikeun ngenalkeun hiji obyék nu digarap ku cara ngabandingkeun jeung obyék séjén anu geus dipikanyaho ku nu maca. 4) Métode ilustrasi atawa éksémplifikasi: Métode ilustrasi atawa éksemplikasi nya éta métode anu digunakeun ku pangarang dina ngajelaskeun hiji hal anu sifatna abstrak dijelaskeun deui kalawan jéntré ngagunakeun conto-conto anu konkrit. 5) Métode

7 Klasifikasi: Métode klasifikasi nya éta métode anu ngabagi-bagi kelompok dumasar kana ciri-ciri hususna. Nu dipiharep sangkan karangan anu disusun leuwih nyusun jeung jéntré dumasar kana ciri-ciri obyék anu dibahas. 6) Métode définisi: Harti definisi anu sok dibaca dina kamus bisa ngawengku dua hal: Anu kahiji mangrupa pedaran hiji barang atawa obyék, anu kadua nya éta mangrupa pedaran anu ngabahas ngeunaan hiji kecap atawa frase. Maksud métode definisi di dieu nya éta métode anu miboga usaha ngawatesanan hiji hal anu didefinisikeun; 7) Métode Analisis: Métode analisis nya éta métode anu ngabagi hiji obyék kana komponénkomponén. Métode analisis kabagi jadi opat bagéan, nya éta: (a) Analisis bagéan nya éta métode éksposisi anu masualkeun hubungan antara hiji bagéan anu umum jeung husus atawa hubungan jeung topik individual, tapi mangrupakeun hiji beungkeutan; (b) Analisis fungsional nya éta satahap leuwih luhur ti analisis bagéan. Mimiti ngalakukeun idéntifikasi jeung déskrifsi ngeunaan bagéanbagéanna; (c) Analisis prosés nya éta hiji métode analisis anu ngusahakeun ngajawab patalékan. Analisis prosés bakal nempatkeun tiap-tiap tahap kalayan jelas; (d) Analisis kausial nya éta analisis anu ngahubungkeun hiji obyék atawa leuwih anu dianggap bisa nimbulkeun pangaruh ka nu séjén, atawa sabab akibat; (é) Dina ieu panalungtikan, métode anu digunakeun pikeun nyusun karangan nya éta métode analisis prosés cara nyieun hiji hal ku cara nempatkeun léngkah-léngkah sarta prosés urutan dina mekarkeun hiji karangana. Karangan éksposisi dina hakékatna mangrupa karangan anu eusi karanganana méré elmu pangaweruh anu lega ka nu maca ngeunaan hiji obyék anu dipedarna. Pikeun ngahontal tujuan éta, tangtuna panulis kudu miboga kaweruh anu luhur jeung miboga kaparigelan dina nulis. Salian ti éta aya sababaraha sarat anu kudu dipimilik ku panulis dina nulis karangan éksposisi, di antarana: 1) mikanyaho jeung apal ngeunaan obyék anu bakal dipedarna. Ku ayana pangarang kurang mikanyaho kalayan gamblang ngeunaan hiji obyék, manéhna bakal néangan élmu pangaweruh ku cara ngalakukeun panalungtikan ka lapangan, wawancara, atawa ngalakukeun studi pustaka. Tina hasil panalungtikan manehna bisa ngumpulkeun data-data

8 saloba-lobana, saterusna dievaluasi, jeung ahirna ditulis jadi hiji karangan. 2) Panulis ngabogaan kamampuh dina nganalisis data anu geus dikumpulkeun kalayan konkrit. Sedengkeun nurutkeun Ice Sutari dina (Supartia, 2008;20) sarat nulis karangan éksposisi nya éta: 1) Mikanyaho saeutikna mah ngeunaan subyék anu bakal digarapna. Sanggeus kitu bisa ngajembaran pangaweruhna ngeunaan éta hal ku cara ngaliwatan panalungtikan studi pustaka atawa wawancara, anu saterusna éta bahan dikumpulkeun sarta diévaluasi pikeun dijéntrékeun dina tulisanana. 2) Miboga kamampuh pikeun nganalisis pasualan sacara konkrét sarta jelas. Bahan anu dikumpulkeun kudu diolah, ditalungtik, diévaluasi, sarta dianalisis pikeun dijéntrékeun jadi hiji karangan. 3) Mampuh ngébréhkeun analisana sacara jelas sarta konkrit ngaliwatan wangun basa anu digunakeunna. 5. Nulis Surat Surat mangrupa sarana pikeun népikeun informasi atawa wawaran anu ditulis (biasana dina kertas) ka pihak séjén, boh minangka wawakil diri, boh wawakil organisasi. Informasi atawa wawaran téh bisa mangrupa katerangan, laporan, pamenta, gagasan atawa pikiran anu rék ditepikeun ka pihak séjén. Ditilik tina jihat basa surat téh mangrupa omongan winangun tulisan atawa karangan (Prawirasumantri, 1989:9). Surat téh loba fungsina, di antarana nya éta pikeun: 1) alat komunikasi; 2) alat bukti tinulis; 3) alat bukti historis; 4) alat pangingetnginget; 5) alat organisasi; jeung 6) padoman gawé. Nilik kana jenisna, aya tilu, nya éta: 1) Surat pribadi: Surat pribadi, nya éta surat anu dijieun ku salah saurang nu eusina nyangkut kapentingan pribadi. 2) Surat resmi/dinas: Surat resmi, nya éta surat nu dijieun ku salahsahiji badan perusahaan, organisasi, atawa instansi nu tangtu. 3) Surat niaga/perdagangan: Surat niaga atawa perdagangan, nya éta surat nu ditulis ku salahsahiji badan perusahaan perdagangan nu eusina, ngabahas masalah dagang atawa perniagaan.

9 Surat resmi, nya éta salahsahiji alat komunikasi kadinasan nu penting pisan dina ngokolakeun administrasi saperti népikeun war,ta tinulis nu eusina wawaran, penjelasan, permohonan, pernyataan sawangan ti instansi ka instansi nu lian, jeung ti instansi ka salah salahsahiji pihak atawa sabalikna. Mangpaat surat resmi, nya éta urang bisa laluasa pikeun mikir jeung ngarenungkeun hal-hal anu bakal ditépikeun, alus gorengna saran, pamadegan, harepan, urang bisa nimbang-nimbang bener, sabab kumaha ogé pikeun bisa ngakomunikasikeun naun anu alus, urang merlukeun data nu léngkép, kaputusan nu bijak, sarta pilihan kécap jeung kalimah nu tepat. Tujuan surat resmi nu dijieun gumantung kana eusi surat, jeung maksud nu ngirim jeung nu ngajieun surat. Dumasar eusina, tujuan surat diantarana bisa mangrupa undangan, wawaran, pamohonan, mantuan ngabéwarakeun, pangélingngéling, permohonan izin, parentah, usulan, jeung paménta barang. Salian ti pikeun media komunikasi, surat ngabogaan fungsi salaku bukti tinulis, alat pangéling, bukti historis, pedoman gawé, jeung data organisasi. Surat anu bener miboga bagéan-bagéan anu tangtu. Susunan nempatkeunana bagéan-bagéan surat téa disebut wangun surat. Umumna mah, dina nyusun surat ngan aya dua wangun utama nya éta: (1) wangun ngelok (Indented Style), (2) wangun balok atawa wangun lempeng (blok style). Nu liana mangrupa raéhan ti nu dua rupa téa. Kiwari di Indonesia digunakeun sababaraha wangun surat, nya éta: 1) Wangun ngelok (Indented Style); 2) Wangun balok sampurna atawa wangun lempeng pisan (stricblock style); 3) Wangun balok atawa wangun lempeng (block style): 4) Wangun satengah balok atawa wangun satengah lempeng (semi-block style). Sangkan leuwih tétéla kumaha janggélékna unggal wangun surat téa, urang titenan conto-contona kayaning ieu di handap.

10 Katerangan Cara Ngelok (Indented Style): (1) Puhu Surat (7) Salam Pamuka (2) Titimangsa surat (8) Paragraf (alinea) (3) Nomer surat (9) Salam Panutup (4) Lampiran (10) Tanda Tangan (5) Perkawis (11) Ngaran jéntre (6) Alamat surat

11 Katerangan Cara Balok (Block Style) (1) Puhu Surat (2) Titimangsa surat (3) Nomer surat (4) Lampiran (5) Perkawis (6) Alamat surat (7) Salam Pamuka (8) Paragraf (alinea) (9) Salam panutup (10) Tanda Tangan (11) Ngaran jéntre

12 Katerangan Cara Balok Sampurna/Lempeng pisan (Strict Blok Style) (1) Perkawis (2) Alamat surat (3) Salam Pamuka (4) Paragraf (alinea) (5) Salam panutup (6) Tanda Tangan (7) Ngaran jéntre Bedana jeung wangun balok nya éta lebah nempatkeun bagéan panutup surat. Di nu lempeng pisan mah (strict block style) bagéan panutup surat téh ditempatkeun beulah kénca, lempeng jeung alinéa bagéan eusi surat.

13 Katerangan Surat Satengah Balok (Semi Block Style) (1) Puhu surat (2) Titimangsa surat (3) Nomer surat (4) Lampiran (5) Perkawis (6) Alamat surat (7) Salam pamuka (8) Paragraf (alinea) (9) Salam panutup (10) Tanda tangan (11) Ngaran jéntre

14 Katerangan Gambar Modél Surat Cara Indonesia (1) Puhu surat (2) Titimangsa surat (3) Nomer surat (4) Lampiran (5) Perkawis (6) Alamat surat (7) Salam pamuka (8) Paragraf (alinea) (9) Salam panutup (10) Tanda tangan 6. Nulis Laporan Laporan nya éta hiji tulisan anu eusina ngalaporkeun hiji hal atawa hiji kagiatan anu mangrupa pertanggungjawaban kana naon anu geus dilaksanakeun.

15 Rupa-rupa laporan kagiatan. Ditilik tina cara nepikeunana ngawengku: 1)Laporan lisan, ditepikeun sacara lisan, biasana dilaksanakeun lantaran aya halhal anu kudu buru-buru dilaporkeun ngaliwatan tatap muka, telepon atawa wawancara. 2) Laporan tinulis, ditepikeun sacara lengkap dina wangun tulisan. Ditilik tina basa anu digunakeun, ngawengku: 1)Laporan anu ditulis sacara populer, nya éta laporan anu ditulis ngagunakeun kecap-kecap sederhana, biasana sok ngagunakeun kalimah anu humor. 2) Laporan anu ditulis sacara ilmiah, salaku hasil tina panalungtikan. Laporan ieu ditulis kalawan singket, padat, sistematis sarta logis. Ditilik tina eusina, ngawengku: 1) Laporan kagiatan, nya éta hiji tulisan anu eusina mangrupa laporan tina hasil kagiatan. 2) Laporan perjalanan, nya éta hiji tulisan anu eusina mangrupa laporan tina hasil lalampahan anu geus dilaksanakeun. 3) Lapoaran keuangan, nya éta hiji tulisan anu eusina mangrupa laporan ngeunaan asup jeung kaluarna duit. 4) Laporan ilmiah, nya éta hiji tulisan anu eusina mangrupa laporan tina hasil panalungtikan anu geus dilaksanakeun, eusina mangrupa fakta anu geus kabukti bebeneranana. Laporan kagiatan mangrupa alat anu penting pikeun mikanyaho dasar dina nangtukeun kawijakan pupuhu, bahan pikeun nyusun rarancang kagiatan satuluyna, mikanyaho kamajuan hiji kagiatan, sarta pikeun data arsip kana naon anu geus dilaksanakeun. Laporan mangrupa hiji tulisan anu eusina ngeunaan hal-hal anu geus karandapan ku nu nulis. Laporan ditulis sacara singkat, padet, sistematis sarta bisa dipertanggungjawabkeun. Laporan ogé bisa mangrupa investigative report nya éta laporan anu eusina hasil panalungtikan lapangan sacara ilmiah. Salian ti éta aya ogé laporan anu mangrupa new journalism report nya éta laporan anu eusina ngeunaan hasil panalungtikan sorangan anu ngawengku unsur-unsur fiktif. Struktur dina nulis laporan kudu ngawengku léad, eusi jeung panutup. Léad

16 nya éta poin-poin sacara saliwat. Eusi kudu bisa ngajelaskeun naon waé anu geus dilaksanakeun, eusi kudu bisa ngajwab sakabeh patalekan, eusi ogé kudu ditepikeun sacara jelas. Sedengkeun panutup nya éta mangrupa kacindekan tina tulisan anu dilaporkeun. Aya sababaraha hal anu kudu diperhatikeun dina nulis laporan, nya éta laporan kudu ditulis sacara: 1) singget jeung padet; 2) sistematis; 3) babari dipikaharti eusina; 4) eusina lengkep; 5) matak ngirut; 6) dumasar kana fakta, data jeung masalahna; jeung 7) tepat waktu. Dina nulis laporan tangtuna miboga tujuan anu baris dihontal. Nurutkeun Djajaparna dina Widya (2012: 17) tujuan nulis laporan nya éta: 1) Sangkan mikanyaho kana hasil panalungtikan; 2) Bisa nyusun fakta jadi hiji informasi nu logis tur jéntré; 3) Bisa ngaringkes inti masalah kalawan teu kudu ngaleungitkeun maksud jeung tujuanana; jeung 4) Bisa ngabantuan dina maham inti masalah salaku bahan pikeun ngarobah hiji kaputusan. Salian ti tujuan diluhur, aya sababaraha tujuan séjén dina nyieun laporan, nya éta: 1) Bisa jadi dasar nu nangtukeun kawijakan jeung pengarahan pimpinan; 2) Bahan pikeun nyusun hasil panalungtikan saterusna; 3) Mikanyaho kana kamekaran jeung prosés ningkatna panalungtikan; jeung 4) Mikanyaho data sejarah kamekaran panalungtikan nu keur ditalungtik. Laporan kudu ditulis kalayan sistematis. Laporan ditulis kudu bisa ngajawab sakabeh patalekan anu ngawengku 5W + 1H, nya éta: 1) what (naon), 2) when (iraha), 3) where (dimana), 4) why (kunaon), 5) who (saha), 6) how (kumaha). Dina nulis laporan kudu ngawengku bubuka (kasang tukang, watesan masalah, dasar panalungtikan, maksud jeung tujuan), eusi laporan (data hasil panalungtikan), jeung panutup (kacindekan jeung saran).

17 7. Nulis Aksara Sunda Aksara Sunda Standar 1) Aksara Swara Vokal Mandiri a = A i = I u = U é = É o = O e = E eu = Ê 2) Aksara Ngalagena a) Aksara Ngalagena Konsonan tina sora Basa Sunda ka = k ga = g nga = G ca = c ja = j nya = J ta = t da = d na = n pa = p ba = b ma = m ya = y ra = r la = l wa = w sa = s ha = h b) Aksara Ngalagena Konsonan tina sora serepan fa = f qa = q va = v xa = x za = z kha = kh sya = sy 3) Rarangkén Dumasar kana cara nuliskeunnana vokalisasi aksara Sunda aya 13 rupa. Kalayan wincikan saperti kieu: rarangkén anu ditulis di luhureun lambang aksara dasar jumlahna aya lima rupa, nya éta panghulu, pamepet, paneulueng, panglayar, jeung panyecek; Vokalisasi nu ditulis di handapeun lambang aksara dasar jumlahna aya tilu rupa, nya éta panyuku, panyakra, jeung panyiku; Vokalisasi nu

18 ditulis sajajar jeung lambang aksara dasar jumlahna aya lima rupa, nya éta panéléng, panolong, pamingkal, pangwisad, jeung pamaéh. Anapon cara nuliskeunana saperti ieu di handap: a) Vokalisasi anu ditulis di luhureun lambang aksara dasar jumlahna aya lima rupa, nya éta: 1) i = panghulu miboga fungsi pikeun ngarobah sora vokal aksara dasar /a/ jadi / i /. Conto : s = sa jadi si = si 2) e = pamepet miboga fungsi pikeun ngarobah sora vokal aksara dasar /a/ jadi /e/. Conto : n = na jadi ne = ne 3) ê = paneuleung miboga fungsi pikeun sora vokal aksara dasar /a/ jadi /eu/. Conto : p = pa jadi pê = peu 4) Q = panglayar miboga fungsi pikeun nambah konsonan /+r/ dina panungtung aksara dasar. Conto : h = ha jadi hq = har 5) N = panyecek miboga fungsi pikeun nambahan konsonan /+ng/ dina panungtung aksara dasar. Conto : k = ka jadi kn = kang

19 b) Vokalisasi nu ditulis di handapeun lambang aksara dasar jumlahna aya tilu rupa, nya éta: 1) u = panyuku miboga fungsi pikeun ngarobah sora vokal aksara dasar /a/ jadi /u/. Conto : s = sa jadi su = su 2) R = panyakra miboga fungsi pikeun nambahan aksara /+r+/ dina aksara dasar nu aya disagigireunana, jeung bisa disaluyukeun jeung tanda vokalisasi dina aksara dasarna. Conto : p = pa jadi pr = pra 3) L = panyiku miboga fungsi pikeun nambahan aksara /+l+/ dina aksara dasar nu aya disagigireunana, jeung bisa disaluyukeun jeung tanda vokalisasi dina aksara dasarna. Conto : k = ka jadi kl = kla c) Vokalisasi nu ditulis sajajar jeung lambang aksara dasar jumlahna aya lima rupa, nya éta: é 1) = panéléng miboga fungsi pikeun ngarobah sora vokal aksara dasar /a/ nu aya di hareupeunana jadi /é/. Conto : k = ka jadi ék = ké 2) o = panolong miboga fungsi pikeun ngarobah sora vokal aksara dasar /a/ nu aya di hareupeunana jadi /o/.

20 Conto : k = ka jadi ko = ko 3) Y = pamingkal miboga fungsi pikeun nambah sora /+y+/ dina aksara dasar nu aya di sagigireunana, jeung bisa disaluyukeun jeung tanda vokalisasi dina aksara dasarna. Conto : k = ka jadi ky = kya 4) H = pangwisad miboga fungsi pikeun nambah konsonan /+h/ dina panungtung aksara dasar. Conto : k = ka jadi kh = kah 5) = pamaéh miboga fungsi pikeun ngaleungitkeun sora vokal dina aksara dasar nu aya disagigireunana. Conto : k = ka jadi k = k. nya éta: Salian ti éta, aya tilu rarangkén nu bisa diréndéngkeun jeung aksara swara, 1. Panglayar Q AQ = ÉQ = IQ = ar; ér; ir;

21 OQ = UQ = EQ = ÊQ = or; ur; er; eur. 2. Panyecek N AN = ÉN = IN = ON = UN = EN = ÊN = ang; éng; ing; ong; ung; eng; eung. 3. Pangwisad H AH = ÉH = IH = OH = UH = ah; éh; ih; oh; uh;

22 EH = ÊH = eh; euh. Dumasar kana fungsina kana aksara swara jeung aksara ngalagena, rarangkén bisa dikelompokkeun kana tilu fungsi, nya éta : ngaleungitkeun, nambahan, jeung ngarobah sora vokal jeung konsonan aksara swara atawa ngalagena. Rarangkén pamaéh miboga fungsi pikeun ngaleungitkeun sora vokal /a/ aksara ngalagena. Rarangkén panglayar, panyecek, jeung pangwisad miboga fungsi pikeun nambahan sora konsonan /+r/, /+ng/, jeung /+h/ dina tungtung aksara swara atawa ngalagena. Rarangkén panghulu, pamepet, paneuleung, panyuku, panéléng, jeung panolong miboga fungsi pikeun ngarobah sora vokal /a/ aksara ngalagena jadi sora vokal /i/, /e/, /eu/, /u/, /é/, jeung /o/. Rarangkén panyakra, panyiku, jeung pamingkal miboga fungsi pikeun nambahan sora konsonan di tengah aksara ngalagena antara sora konsonan jeung vokal /+r+/, /l/, jeung, /y/. Rarangkén anu miboga fungsi pikeun ngaleungitkeun sora vokal Pamaéh /ø/ Rarangkén anu miboga fungsi pikeun nambah sora Q N H Panglayar /+r/ Panyecek /+ng/ Pangwisad /+h/

23 Rarangkén anu miboga fungsi pikeun ngarobah sora /a/ aksara ngalagena i e ê Panghulu/+i/ Pamepet /+e/ Paneuleung /+eu/ é o Panéléng /é/ Panolong /o/ Rarangkén anu miboga fungsi pikeun nambah sora konsonan di tengah aksara ngalagena antara sora konsonan jeubg sora vokal /a/ R L Y Panyakra /+r+/ Panyiku /+l+/ Pamingkal /+y+/ 4) Angka Sistem tata tulis aksara Sunda dilengkepan ogé ku angka-angka. Dina nalika nuliskeun lambang angka puluhan, ratusan jeung saterusna ditulis ngajajar ti kénca ka katuhu, saperti nuliskeun angka Arab. Sababaraha lambang angka Sunda wangunna aya nu éh sarua jeung wangun lambang aksara, nepi ka pikeun nuliskeun lambang angka kudu dihapit ku garis vértikal anu luhurna 6:4 tina ukuran lambang angka. Lambang-lambang angka nu dimaksud nya éta. 1 = 1 2 = 2 3 = 3 4 = 4 5 = 5 6 = 6 7 = 7 8 = 8 9 = 9 0 = 0

24 5) Pungtuasi (Tanda Baca) Pungtuasi atawa tanda baca dipaké pikeun panglengkep ngagunakeun aksara Sunda dina nuliskeun hiji kalimah, alinéa, atawa wacana bisa dilakukeun ku cara ngadopsi sakabéh tanda baca nu luyu jeung sistem tata tulis hurup Latén. Tanda baca nu dimaksud nya éta koma (, ), peun (. ), titik koma ( ; ), deubeul peun ( : ), panyeluk (! ), pananya (? ), kekenteng ( ), panyambung ( - ), tanda kurung ( () ), jsté. Ukuran fisik tanda baca disaluyukeun jeung ukuran fisik aksara Sunda. Salian ti éta, anu patali jeung ngaran prédikat atawa gelar, boh gelar akademis, boh gelar kaagamaan nuliskeunana tetep ngagunakeun sistem tata tulis hurup Latén nu dipaké dina waktu kiwari. F. Raguman Kaparigelan nulis leuwih nyoko kana prakték tibatan tiori. Jadi wengkuan kaparigelan nulis ngaliwatan latihan jeung prakték. Sacara umum hiji tulisan atawa karangan ngawengku dua hal, nya éta eusi jeung cara nepikeunana nu teu bisa dipisahkeun sabab silih mangaruhan. Substansi hiji tulisan jeung tujuan tulisan nangtukeun cara nepikeunana naha sifatna formal atawa informal jeung rupa-rupa wacana nu rék dipaké boh nu sifatna naratif, ékspositoris, arguméntatif, boh pérsuasif. Pangajaran basa, kayaning pangajaran basa indung, boh pangajaran basa Indonesia, boh pangajaran basa kosta, kudu nyumponan sawatara sarat sangkan pangajaran basa téh bisa ngahontal tujuanana. Sarat-sarat ieu ogé tangtu kudu diperhatikeun dina unggal pangajaran kamahéran basa kaasup pangajaran kaparigelan nulis. Warta asalna tina basa Sansekerta, lemesna wartos atawa warti anu hartina béja, kabar (LBSS, 1975: 517). Warta nya éta laporan ngeunaan peristiwa atawa kajadian, anu sipatna aktual, faktual, ngirut panitén, sarta penting pikeun balaréa, dipidangkeun ngaliwatan wangun média citak atawa media éléktronik.

25 Pedaran nya éta wacana anu eusina ngajéntrékeun tur medar hiji objék, prosésna, tujuanana, jeung gunana (Sudaryat, 2007:321). Teu pati béda jeung pamadegan Sudaryat, nurutkeun Achmadi (1988:71) pedaran téh hartina méré nyaho jeung ngajéntrékeun hiji hal ka pamiarsa. Kitu deui nurutkeun KBBI (2008:360), pedaran (éksposisi) téh nya éta paparan anu tujuanana ngajéntrékeun maksud jeung tujuan. Karangan éksposisi nya éta karangan atawa wacana anu eusina nerangkeun hiji obyék kalayan jéntré, méré informasi kumaha prosésna, sarta tujuanana pikeun ngajembaran pangaweruh hiji jalma anu maca. Surat mangrupa sarana pikeun népikeun informasi atawa wawaran anu ditulis (biasana dina kertas) ka pihak séjén, boh minangka wawakil diri, boh wawakil organisasi. Informasi atawa wawaran téh bisa mangrupa katerangan, laporan, pamenta, gagasan atawa pikiran anu rék ditepikeun ka pihak séjén. Laporan nya éta hiji tulisan anu eusina ngalaporkeun hiji hal atawa hiji kagiatan anu mangrupa pertanggungjawaban kana naon anu geus dilaksanakeun. G. Pancén Pikeun ngukur kamampuh Sadérék dina nyangkem bahan anu geus dipidangkeun, pék pigawé sakur pancén ieu di handap! 1. Kumaha carana sangkan murid bisa resep kana pangajaran nulis? 2. Dina nulis warta aya sawatara kriteria nu kudu diperhatikeun, diantarana berita nu dipidangkeun kudu mibanda pangaruh pikeun hiru balarea atawa disebut oge significance (penting). Naon maksudna? Bere conto! 3. Aya sawatara jinis warta? Jentrekeun! 4. Tehnik naon wae nu kudu dilarapkeun sangkan hiji tulisan bisa disebut pedaran nu hade? 5. Di Indonesia ilaharna aya sabaraha wangun surat nu sering digunakeun? Jelaskeun?

26 6. Ditilik tina eusina, laporan téh dibagi sababaraha jenis, naon wae? Jelaskeun kalayan jentre! 7. Nilik kana jinisna surat téh aya tilu, nya éta surat pribadi, surat resmi/dinas, jeung surat niaga/perdagangan. Jelaskeun! 8. Nulis laporan téh bisa oge disebut investigative sport. Naon maksudna? Contoan! 9. Dumasar kana fungsina kana aksara swara jeung aksara ngalagena, rarangken téh bisa dikelompokeun kana tilu fungsi, nya éta: ngaleungitkeun, nambahan, jeung ngarobah sora vocal jeung konsonan swara atawa ngalagena. Naon maksudna? Jentrekeun! 10. Jieun ngaran sorangan make aksara Sunda! H. Tés Formatif Pilih salah sahiji jawaban nu bener! 1. Dina nulis warta, aya sawatara kriteria nu kudu diperhatikeun, di antarana kajadian nu miboga pangaruh pikeun hirup balarea atawa significance (penting). Contona nya éta: a. Longsor di jalan raya. b. Toko kolontong kamalingan. c. Murid kabur ti sakola d. Imah Pa RT kahuruan e. Maling hayam katewak. 2. Tulisan nu ngagambarkeun jalma biasa dina situasi nu luar biasa tur matak nyentug kana rarasaan disebut jinis tulisan: a. Human interes b. News c. Investigasi d. Interpretative e. Straight news

27 3. Dina nulis warta kudu ngandung unsur-unsur 5W+1H, nu dimaksud 5W + 1 H nya eta: a. What, which, where, when, who, jeung how. b. What, who, why, where, when, jeung how. c. Where, why, while, when, who, jeung how. d. What, while, which, when, who, jeung how. e. Where, who, why, which, with, jeung how. 4. Tulisan nu eusina ngajentrekeun hiji objek, prosesna, tujuananan, jeung gunana hiji hal mangrupa tulisan: a. warta b. pedaran c. surat d. artikel e. news 5. Nu teu kaasup ciri-ciri karangan eksposisi, nya eta: a. Medar jeung nerangkeun hiji hal kalayan jentre. b. Gaya penulisan sifatna informative c. Tulisanana up to date tur anyar. d. Dina panutup negeskeun deui kalayan jentre hal-hal anu geus dibahas samemehna e. Basa nu digunakeun nya eta basa berita nu tanpa aya rasa subyektif atawa emosional. 6. Dina nulis eksposisi aya metode nu digunakeun pikeun medar ciri-ciri unsur-usnur identitas hiji obyek sangkan pamaca leuwih apal kana obyek tadi, metode eta disebut: a. metode identifikasi b. metode babandingan c. metode definisi

28 d. metode analisis e. metode ilustrasi 7. Wangun surat nu ilahrna digunakeun di Indonesia, nya eta: a. Indentend style, unblock style, block style, semi-block style. b. Alignt style, stricblock style, block style, line-block style. c. Indentend style, stricblock style, block style, semi-block style. d. Indentend style, center block style, block style, semi-block style. e. Indentend style, stricblock style, block style, semi-block style. 8. Aya sawatara hal nu kudu diperhatikeun dina nulis laporan, iwal: a. singket jeung padet b. sistematis c. babari dipikaharti eusina, d. Ngadadarkeun kajadian kalayan lengkep tur jentre e. dumasar fakta 9. Karangan nu eusina nerangkeun hiji obyek kalayan jentre, mere informasi kumaha prosesna, sarta tujuanana pikeun ngajemparan pangaweruh pamaca, disebut karangan: a. persuasi b. eksposisi c. narasi d. alegori e. argumentatif 10. Tulisan laporan nu eusina ngabahas ngeunaan hasil panalungtikan sorangan nu ngawengku unsur-unsur fiktif disebut: a. investigative report b. new journalism report c. objectif report d. eksposision report e. lead report.

29 i. Daftar Pustaka Arifin, E. Zaenal Penulisan Karangan Ilmiah dengan Bahasa Indonesia yang Benar. Jakarta: PT Mediyatama Sarana Perkasa. Dahlan, D.M Model-model Mengajar. Bandung: CV Diponegoro. Ghony, Djunaidi Pedoman di Dalam Penelitian & Penilaian. Surabaya: Usaha Nasional. Hadi, Ahmad, spk Peperenian. Bandung: CV Geger Sunten. Harianti, Diah Program Kegiatan Belajar Taman Kanak-Kanak Jakarta: Depdikbud. Ibrahim Inovasi Pendidikan. Jakarta: Depdikbud Dirjen Dikti P2LPTK. Mulyadi, HP Makalah Pemasalahan Penulisan Makalah Ilmiah Semarang: LPMP Jawa Tengah. Nurjanah, Nunuy&Yayat Sudaryat Bahan Pangajaran Basa jeung Sastra Sunda: Konsep, Komponen, jeung Model Diajarna. Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah. Patmonodewa, Soemaiarti Buku Ajar Pendidikan Prasekolah. Jakarta: Depdikbud. Sari, Dini P. Daeng Metode Mengajar di Taman Kanak-Kanak II. Jakarta: Depdikbud. Shapiro, Lawrence E Mengajarkan Emotional Intelligence. Jakarta: PT Gramedia Pustaka Utama. Sudjana, Nana Tuntunan Penyusunan Karya llmiah. Bandung: Sinar Baru.

30 Sugiarto T., Mayke Bermain, Mainan, dan Permainan. Jakarta: Depdikbud. Suriamiharja, Agus, spk Padika Pangajaran Basa Sunda di Sakola Dasar. Bandung: CV Geger Sunten. Wardani, I.G.A.K. Terbuka Teknik Menulis Karya Ilmiah. Jakarta: Universitas