AMOBILISASI ION Pb 2+ OLEH GEOPOLIMER HASIL SINTESIS DARI ABU LAYANG PT. IPMOMI PROBOLINGGO

dokumen-dokumen yang mirip
Amobilisasi Kation Logam Berat Cr 3+ pada Geopolimer Berbahan Baku Abu Layang PT. IPMOMI

Hariadi Aziz E.K

AMOBILISASI LOGAM BERAT Cd 2+ dan Pb 2+ DENGAN GEOPOLIMER. Warih Supriadi

LAMPIRAN. I. SKEMA KERJA 1. Pencucian Abu Layang Batubara

AMOBILISASI ION Pb 2+ OLEH GEOPOLIMER YANG DISINTESIS DARI ABU LAYANGPT. IPMOMI PROBOLINGGO

BAB 4 HASIL DAN ANALISIS

BAB 3 METODOLOGI. Analisis ketahanan..., Niken Swastika, FT UI, Universitas Indonesia

PASI NA R SI NO L SI IK LI A KA

AMOBILISASI KATION LOGAM BERAT Cd 2+ PADA SINTESIS GEOPOLIMER DENGAN VARIASI RASIO MOL SiO 2 /Al 2 O 3 DARI ABU LAYANG PLTU PAITON

selanjutnya penulis mengolah data dan kemudian menyusun tugas akhir sampai

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

BAB IV HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN. A. Hasil Penelitian Tujuan dari penelitian ini adalah untuk mengetahui pengaruh waktu aging

BAB III METODE PENELITIAN

III. METODOLOGI PENELITIAN. Penelitian ini dilakukan pada bulan Mei-Juli 2013 di Laboratorium Kimia

BAB IV HASIL DAN ANALISA PERCOBAAN

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

Deskripsi SEMEN CEPAT GEOPOLIMER DAN METODA PEMBUATANNYA

Pengaruh Amobilisasi Kation Cu 2+ dan Pb 2+ terhadap Kuat Tekan dan Ketahanan Asam pada Geopolimer Abu Layang

PENGEMBANGAN METODE SINTESIS UNTUK MENINGKATKAN KUALITAS ZEOLIT ALAMI DI INDONESIA

Pengaruh Penambahan Abu Terbang (Fly Ash) Terhadap Kuat Tekan Mortar Semen Tipe PCC Serta Analisis Air Laut Yang Digunakan Untuk Perendaman

3 Percobaan. Untuk menentukan berat jenis zeolit digunakan larutan benzena (C 6 H 6 ).

Bab IV Hasil dan Pembahasan

III. METODOLOGI PENELITIAN di Laboratorium Kimia Analitik dan Kimia Anorganik Jurusan Kimia

BAB III METODE PENELITIAN. Penelitian ini dilakukan di Laboratorium Riset Kimia dan Laboratorium

SINTESIS DAN KARAKTERISASI GEOPOLIMER BERDASARKAN VARIASI RASIO MOL SiO 2 /Al 2 O 3 DARI ABU LAYANG PLTU SURALAYA

III. METODE PENELITIAN. Penelitian ini dilakukan pada bulan Februari - Mei 2015 di Laboratorium Kimia

4 Hasil dan Pembahasan

FAKTOR - FAKTOR PENYEBAB PEMUAIAN DALAM PEMBUATAN AGREGAT RINGAN GEOPOLIMER BERBASIS LUMPUR SIDOARJO

3 Percobaan. 3.1 Bahan Penelitian. 3.2 Peralatan

BAB IV HASIL DAN PEMBAHASAN

BAB III METODE PENELITIAN. 3.1 Kerangka Penelitian Kerangka penelitian secara umum dijelaskan dalam diagram pada Gambar 3.

STUDI PERBANDINGAN SINTESIS GEOPOLIMER SECARA NORMAL DAN TERPISAH DARI ABU LAYANG PLTU SURALAYA

BAB III METODE PENELITIAN. Laboratorium Kimia Analitik Instrumen Jurusan Pendidikan Kimia FPMIPA UPI.

BAB III METODE PENELITIAN. selulosa Nata de Cassava terhadap pereaksi asetat anhidrida yaitu 1:4 dan 1:8

BAB III METODOLOGI PENELITIAN. Mulai. Persiapan alat dan bahan. Meshing AAS. Kalsinasi + AAS. Pembuatan spesimen

III. METODOLOGI PENELITIAN. Penelitian ini dilakukan di Laboratorium Kimia Anorganik Fakultas Matematika dan

SINTESIS ZSM-5 SECARA LANGSUNG DARI KAOLIN TANPA TEMPLAT ORGANIK: PENGARUH WAKTU KRISTALISASI

III. METODOLOGI PENELITIAN. Penelitian ini telah dilakukan di Laboratorium Kimia Anorganik/Fisik Fakultas

Jurusan Kimia Fakultas Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam Institut Teknologi Sepuluh Nopember

METODE PENELITIAN. Penelitian ini telah di laksanakan pada bulan Desember 2014 sampai April 2015

PROGRAM STUDI TEKNIK SIPIL

3. Metodologi Penelitian

PELINDIAN NIKEL DAN BESI PADA MINERAL LATERIT DARI KEPULAUAN BULIHALMAHERA TIMUR DENGAN LARUTAN ASAM KLORIDA

BAB III METODE PENELITIAN

BAB IV HASIL DAN PEMBAHASAN

BABrV HASIL DAN PEMBAHASAN

Pengaruh Suhu Sintering terhadap Morfologi dan Sifat Mekanik Membran Rapat Asimetris CaTiO 3

BAB III METODE PENELITIAN

STUDI GANGGUAN KROM (III) PADA ANALISA BESI DENGAN PENGOMPLEKS 1,10-FENANTROLIN PADA PH 4,5 SECARA SPEKTROFOTOMETRI UV-TAMPAK

I. PENDAHULUAN. Seiring kemajuan teknologi dan ilmu pengetahuan. dibutuhkan suatu material yang memiliki kualitas baik seperti kekerasan yang

BAHAN DAN METODE Alat dan Bahan Metode Penelitian Pembuatan zeolit dari abu terbang batu bara (Musyoka et a l 2009).

III. METODE PENELITIAN. Penelitian ini dilaksanakan pada bulan Mei sampai Juli 2015 di Laboratorium

Disusun oleh : Lintas Jalur - S1 Teknik Sipil Fakultas Teknik Sipil Dan Perencanaan Institut Teknologi Sepuluh Nopember Surabaya

AKTIVASI ABU LAYANG BATUBARA DAN APLIKASINYA SEBAGAI ADSORBEN TIMBAL DALAM PENGOLAHAN LIMBAH ELEKTROPLATING

BAB I PENDAHULUAN 1.1.Latar Belakang

BAB III METODE PENELITIAN. Penelitian ini dilakukan di Laboratorium Riset Kimia dan Laboratorium

III. METODE PENELITIAN. Penelitian ini dilakukan pada bulan Februari hingga Mei 2012 di Laboratorium. Fisika Material, Laboratorium Kimia Bio Massa,

Metodologi Penelitian

BAB III METODOLOGI PENELITIAN

PENGARUH PERLAKUAN PANAS PADA ANODA KORBAN ALUMINIUM GALVALUM III TERHADAP LAJU KOROSI PELAT BAJA KARBON ASTM A380 GRADE C

Makalah Pendamping: Kimia Paralel E

HASIL DAN PEMBAHASAN Hasil analisis proses preparasi, aktivasi dan modifikasi terhadap zeolit

BAB IV HASIL DAN PEMBAHASAN. dihasilkan sebanyak 5 gram. Perbandingan ini dipilih karena peneliti ingin

4 Hasil dan Pembahasan

Sintesis ZSM-5 Mesopori menggunakan Prekursor Zeolit Nanocluster : Pengaruh Waktu Hidrotermal

Studi Pemanfaatan Limbah Karbon Aktif sebagai Bahan Pengganti Agregat Halus pada Campuran Beton Ringan (Studi Kasus di PT PETRONIKA)

PENGARUH KOMPOSISI SOLID MATERIAL ABU TERBANG DAN ABU SEKAM PADI PADA BETON GEOPOLIMER DENGAN ALKALINE ACTIVATOR SODIUM SILIKAT DAN SODIUM HIDROKSIDA

PENGARUH KONSENTRASI NaOH DAN Na 2 CO 3 PADA SINTESIS KATALIS CaOMgO DARI SERBUK KAPUR DAN AKTIVITASNYA PADA TRANSESTERIFIKASI MINYAK KEMIRI SUNAN

Laboratorium Teknologi Pengolahan Limbah Jurusan Teknik Kimia Fakultas Teknik Industri Institut Teknologi Sepuluh November

BAB 3 RANCANGAN PENELITIAN

STUDI KEMAMPUAN LUMPUR ALUM UNTUK MENURUNKAN KONSENTRASI ION LOGAM Zn (II) PADA LIMBAH CAIR INDUSTRI ELEKTROPLATING

BAB 4 ANALISIS DAN PEMBAHASAN

PENGEMBANGAN MATERIAL SEMEN BERBAHAN DASAR INSINERASI LIMBAH RUMAH SAKIT DENGAN TEKNOLOGI HIDROTERMAL

Amobilisasi Kation Logam Berat Cr 3+ pada Geopolimer Berbahan Baku Abu Layang PT. IPMOMI

III. METODOLOGI PENELITIAN. Penelitian ini dilaksanakan pada bulan Juni sampai dengan bulan Oktober 2011,

BAB III METODOLOGI PENELITIAN

Gambar 3.1 Diagram Alir Penelitian Secara Keseluruhan

PENGARUH PENAMBAHAN SUPERPLASTICIZER PADA KINERJA BETON GEOPOLIMER

HASIL DAN PEMBAHASAN. Lanjutan Nilai parameter. Baku mutu. sebelum perlakuan

BAB IV HASIL DAN PEMBAHASAN. Modifikasi Ca-Bentonit menjadi kitosan-bentonit bertujuan untuk

METODE. Penentuan kapasitas adsorpsi dan isoterm adsorpsi zat warna

Bab III Metodologi Penelitian

KIMIA ANORGANIK (Kode : D-03) PEMBUATAN FOAM DARI ABU LAYANG DAN SERBUK GELAS

BAB III METODE PENELITIAN

BAB III METODE PENELITIAN

BAB III METODOLOGI PENELITIAN

BAB I PENDAHULUAN. konstruksi, khususnya dalam proses produksi Semen Portland (SP).

III. METODOLOGI PENELITIAN. Penelitian ini telah dilakukan pada bulan Mei sampai Juli 2013 di Laboratorium

BAB IV. HASIL DAN PEMBAHASAN

HASIL DAN PEMBAHASAN. standar, dilanjutkan pengukuran kadar Pb dalam contoh sebelum dan setelah koagulasi (SNI ).

BAB III METODE PENELITIAN. Ide Penelitian. Studi Literatur. Persiapan Alat dan Bahan Penelitian. Pelaksanaan Penelitian.

4 Hasil dan pembahasan

III. METODOLOGI PENELITIAN. Penelitian ini dilakukan di Laboratorium Kimia Anorganik Fakultas Matematika

PENGARUH KARBON TERHADAP PEMBENTUKAN ZEOLIT DARI ABU DASAR DENGAN METODE HIDROTERMAL LANGSUNG

III. BAHAN DAN METODA 3.1. Tempat dan Waktu Penelitian Penelitian ini akan dilakukan di laboratorium Kimia Analitik Fakultas matematika dan Ilmu

BAB I PENDAHULUAN Latar Belakang

BAB 3 METODOLOGI PENELITIAN

Lingkungan, BKT Teknik Sipil FTSP UII dan laboratorium terpadu Universitas. Penelitian ini termasuk penelitian eksperimen yang dilaksanakan dalam

PEMISAHAN LOGAM BERAT (PB DAN CD) DALAM BIOSOLID DENGAN PROSES EKSTRAKSI (LEACHING) ASAM BASA PENELITIAN OLEH :

BAB III METODOLOGI PENELITIAN. Penelitian ini dilaksanakan pada bulan Februari - Juni 2015 di Balai Besar

Transkripsi:

AMOBILISASI ION Pb 2+ OLEH GEOPOLIMER HASIL SINTESIS DARI ABU LAYANG PT. IPMOMI PROBOLINGGO Oleh: Ria Akmalia Fitriani 1408 100 079 pembimbing: Drs. M. Nadjib Mudjahid, MS. Hamzah Fansuri, M. Si. Ph. D. 10 Agustus 2014 Jurusan Kimia Fakultas Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam Institut Teknologi Sepuluh Nopember Surabaya 2014

LATAR BELAKANG Pb 2+ Digunakan pada industri cat Industri baterai Pada bensin menaikkan nilai oktan Limbah Logam berat Tahan terhadap asam, garam, basa Memiliki kekuatan yang baik memblokir pembentukkan hemoglobin Merusak ginjal dengan menurunkan fungsi ginjal Penurunan fungsi sistem saraf pusat, Epilepsi, Halusinasi Menyebabkan keguguran AMOBILISASI

LATAR BELAKANG Memiliki fasa amorf dan kristalin sehingga perlu ditambahkan larutan pengaktif Kaolin atau metakaolin Kekuatan mekanik dipengaruhi silikat dan aluminat, kandungan air, larutan pengaktif Limbah abu layang & Produksi melimpah, terpenting mengandung SiO 2 dan Al 2 O 3

LATAR BELAKANG Penelitian-penelitian sebelumnya Warih, 2009 Stiasari, 2011 Kation logam Pb 2+ memiliki kemampuan amobilisasi yang lebih tinggi di bandingkan kation logam Cd 2+ seiring bertambahnya waktu pada geopolimer berbahan dasar abu layang cilacap Kation logam Cd 2+ memiliki keefektifan 79,09-96,25% pada geopolimer berbahan dasar abu layang PT.IPMOMI

RUMUSAN MASALAH Bagaimana mengamobilisasi ion Pb 2+ pada geopolimer dari abu layang PT. IPMOMI Bagaimana ketahanan geopolimer yang mengamobilisasi ion Pb 2+ terhadap leaching serta pengaruh penambahan Pb 2+ pada kekuatan geopolimer Amobilisasi Ion Pb 2+ Oleh Geopolimer Hasil Sintesis dari Abu Layang PT. Ipmomi Probolinggo

TUJUAN Untuk mengamobilisasi ion Pb 2+ pada geopolimer dari abu layang PT. IPMOMI Probolinggo Mengetahui kemampuan amobilisasi ion Pb 2+ pada geopolimer serta perubahan kekuatan geopolimer MANFAAT Mendapatkan amobilisasi logam berat secara umum oleh geopolimer Memanfaatkan geopolimer sebagai bahan baku bangunan darat dan bangunan air sebagai pengganti semen

METODOLOGI PENELITIAN PREPARASI SAMPEL PREPARASI ABU LAYANG Abu layang Diayak menggunakan ayakkan 120 mesh dikeringkan pada suhu 105 C (12 jam) Dianalisis menggunakan XRF Abu layang karakterisasi

METODOLOGI PENELITIAN PEMBUATAN LARUTAN PENGAKTIF NaOH Aqua DM Waterglass karakterisaasi Diaduk dan didiamkan selama 12 jam Larutan NaOH Larutan Alkalin Diaduk dan didiamkan selama 15 menit

METODOLOGI SINTESIS GEOPOLIMER Abu layang karakterisasi Larutan pengaktif Al(OH) 3 Diaduk selama 2 menit mixer kecepatan rendah Pb(NO 3 ) 2 data Divibrasi 2 menit Pasta homogen Pasta homogen dalam cetakan Dimasukkan plastik kedap udara Pellet geopolimer Dioven 60 C + dsiimpan 28 hari Pellet geoplimer di curing Diuji kuat tekan

METODOLOGI LEACHING Pellet geopolimer Pellet geopolimer data dimasukkan dalam larutan asetat Dianalisa ICP Sampel leachate Pellet geopolimer Diaduk selama 7 jam

OPTIMASI S/L AL (g) Fasa padat WG (g) Fasa cair NaOH (g) Aqua DM (ml) S/L Kuat Tekan (Mpa) 200 30,76 9,24 16 40 5,40 N/A 180 30,76 9,24 16 40 4,90 24,40 150 30,76 9,24 16 40 4,15 33,20 140 30,76 9,24 16 40 3,90 33,30 130 30,76 9,24 16 40 3,59 33,70 120 30,76 9,24 16 40 3,40 9,60 110 30,76 9,24 16 40 3,15 8,10 100 30,76 9,24 16 40 2,90 5,60 80 30,76 9,24 16 40 2,40 3,60 menurun Kuat tekan tertinggi Paling tinggi

OPTIMASI S/L Grafik geopolimer variasi S/L 40,00 kuat tekan (MPa) 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 33.70 33,30 33,20 24,40 Series1 Rentang rasio 3,59-4,15 : kuat tekan yang dimiliki masih tinggi, setelah rasio 4,9 mulai mengalami penurunan 10,00 5,00-9,60 8,10 5,60 3,60 0 2,40 2,90 3,15 3,40 3,59 3,90 4,15 4,90 5,40 variasi S/L geopolimer Geopolimer dengan rasio S/L =3,59 menjadi standart

OPTIMASI RASIO SIO 2 /Al 2 O 3 SIO 2 tetap dengan Al 2 O 3 AL (g) Fasa padat WG (g) Fasa cair NaOH (g) Aqua DM (ml) AlOH 3 (g) SiO 2 / Al 2 O 3 Kuat tekan (Mpa) 130 30,76 9,24 16 40 0,00 6,85-130 30,76 9,24 16 40 0,99 6,62-130 30,76 9,24 16 40 1,70 6,45 33,46 130 30,76 9,24 16 40 3,64 6,06 21,00 130 30,76 9,24 16 40 6,59 5,54 14,00 130 30,76 9,24 16 40 10,30 5,00 11,46 130 30,76 9,24 16 40 14,57 4,50 7,46 Setting time terlalu cepat tidak bisa dicetak Kuat tekan tertinggi Geopolimer yang memiliki kuat tekan terbaik diperoleh pada rasio SiO2/AlO3 6,45

OPTIMASI RASIO SIO 2 /Al 2 O 3 40 pengaruh perbedaan rasio SiO2/AlOH3 dengan Si tetap 35 30 33,46 Kuat tekan tertinggi kusat tekan (MPa) 25 20 15 10 5 7,46 11,46 14 21 Series1 Semakin tinggi rasio SiO 2 /Al 2 O 3 maka semakin tinggi pulakuat tekan, namun menurun setelah rasio 6,45 0 0 0 4,5 5 5,54 6,06 6,45 6,62 6,85 variasi SiO2AlOH3

OPTIMASI RASIO SIO 2 /Al 2 O 3 Al 2 O 3 tetap AL (g) Fasa padat WG (g) Fasa cair NaOH (g) Aqua DM (ml) AlOH 3 (g) Fasa padat Fasa Cair SiO 2 / Al 2 O 3 Kuat tekan (Mpa) 130,00 30,76 9,24 16,00 40,00 0,00 0,00 6.45 10,93 104,40 24,70 7,41 26,10 35,80 0,52 0,00 5.50 15,46 76,80 19,22 5,77 36,50 31,10 1,05 0,01 4.90 14,26 61,50 14,54 4,37 43,00 28,80 2,11 0,02 4.00 - Geopolimer yang memiliki kuat tekan terbaik diperoleh pada rasio SiO 2 /Al 2 O 3 5,50

OPTIMASI RASIO SIO 2 /Al 2 O 3 Kust Tekan (MPa) 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 pengaruh perbedaan rasio SiO2/Al2O3 dengan Al tetap 0 14,26 15,46 4 4,9 5,5 6,45 rasio SiO2/Al2O3 10,9 Series1 Kuat tekan tertinggi Batas kenaikkan kuat tekan terjadi pada rasio 5,5 dan menurun setelah rasio 5, 5 Rasio SiO 2 /Al 2 O 3 5,5 : geopolimer dengan Si tetap <geopolimer dengan Al tetap Rasio SiO 2 /Al 2 O 3 6,45 : geopolimer dengan Si tetap <geopolimer dengan Al tetap Rasio SiO 2 /Al 2 O 3 dengan Si tetap 6,45 dengan S/L 3,59 digunakan sebagai geopolimer standar untuk amobilisasi ion logam Pb 2+

PENGARUH PENAMBAHAN Pb 2+ TERHADAP KUAT TEKAN GEOPOLIMER Nama Sampel Kuat tekan (mpa) I II III Kuat Tekan (Mpa) standart 36,00 51,20 13,20 33,46 Pb-1000 50,00 29,20 26,00 34,53 Pb-2000 48,00 49,20 22,00 35,86 Pb-4000 38,40 32,80 40,40 37,20 Pb-8000 45,20 45,20 44,00 44,80 Pb-16000 60,00 52,00 48,40 53,46 Na 2 CO 3 Semakin tinggi konsentrasi Pb maka semakin tinggi pula kuat tekan yang di dapat

PENGARUH PENAMBAHAN Pb 2+ TERHADAP KUAT TEKAN GEOPOLIMER Grafik Chart Title 60 50 40 30 20 10 26 34,53 35,86 37,2 44,8 53,46 Series4 Masih dimungkinkan penambahan logam Pb karena nilai Kuat tekan meningkat 0 0 1000 2000 4000 8000 16000

LEACHING GEOPOLIMER TUJUAN Mengetahui kemampuan geopolimer dalam menahan ion Pb 2+ Nama mg Pb/g mg Pb/g Kadar Pb 2+ yang sampel geopolimer geopolimer terleaching (ppm) Pb-1000 0,579 3,473 1,4749 Pb- 8000 4,43 27,80 0,4931 Pb-16000 9,093 54,556 Tidak terdeteksi Amobilisasi Pb 2+ paling baik diamati pada penambahan Pb 2+ 16.000 ppm seiring tingginya kerapatan yang ditimbulkan ion kontaminan semakin kuat pula geopolimer menahan serangan asam asetat

ANALISIS MiKROSTRUKTUR DENGAN SEM Mengetahui mikrostruktur baik porositas maupun bentuk retakan geopolimer Bagian tepi Bagian tengah Bagian tepi Bagian tengah sampel Pb 1000 ppm sebelum di leaching sampel Pb 8000 ppm sebelum di leaching

ANALISIS MORFOLOGI DENGAN SEM Bagian tepi Bagian tengah Terdapat aglomerasi Si setting time cepat sampel Pb 16000 ppm sebelum di leaching Jika dibandingkan dengan geopolimer (dengan Pb1000 dan Pb 8000) kerapatan lebih tinggi

ANALISIS MORFOLOGI DENGAN SEM Bagian tepi Bagian tengah Bagian tepi Bagian tengah sampel Pb 1.000 ppm setelah di leaching Aglomerasi Si disebabkan setting time tinggi sampel Pb 8.000 ppm setelah di leaching Intensitas Pb lebih banyak di bagian tengah dibandinggkan bagian tepi

ANALISIS MORFOLOGI DENGAN SEM Bagian tepi Bagian tengah Intensitas Pb lebih banyak di bagian tengah dibandinggkan bagian tepi Jika dibandingkan dengan geopolimer (dengan Pb1000 dan Pb 8000) kerapatan lebih tinggi sampel Pb 16.000 ppm setelah di leaching Jika dibandingkan dengan geopolimer dengan geopolimer yang

KESIMPULAN DAN SARAN Kesimpulan Ion logam Pb 2+ dapat diamobilisasi menggunakan geopolimer dari abu layang PT. IPMOMI Komposisi geopolimer terbaik terdapat pada rasio S/L 3,59 : kuat tekan tertinggi sebesar 33,70 MPa. rasio SiO 2 /Al 2 O 3 dengan Si tetap 6,45 pada S/L 3,59 : kuat tekan sebesar 33,46 MPa. Kemampuan amobilisasi terbaik di peroleh pada geopolimer dengan penambahan Pb 16000 ppm. Semakin tinggi konsentrasi ion Pb 2+ yang ditambahkan, semakin tinggi pula kuat tekannya. Kuat tekan tertinggi sebesar 53,46 MPa didapat pada geopolimer dengan penambahan Pb 2+ sebesar 16.000 ppm. Pada penambahan sebesar 16.000 ppm, tidak ditemukan adanya ion Pb 2+ di dalam leachate.

TERIMAKASIH