RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP) Nama Sekolah Mata Pelajaran Kelas/Semester Pertemuan Ke Alokasi Waktu Kemampuan berbahasa : SMP N 4 Wates : Bahasa Jawa : VIII/ Gasal : 1 (satu) : 2 x 40 menit : Membaca A. Standar Kompetensi Memahami wacana tulis sastra dalam kerangka budaya Jawa Kompetensi Dasar 1.1 Menanggapi pembacaan wacana prosa (fiksi) Indikator 1. Menjawab pertanyaan seputar unsur- unsur intrinsik wacana prosa (fiksi) 2. Mengartikan kata- kata sukar yang terdapat pada wacana prosa (fiksi) 3. Menemukan contoh tembung saroja yang ada dalam wacana prosa (fiksi) B. Tujuan Pembelajaran 1. Siswa dapat menjawab pertanyaan seputar unsur- unsur intrinsik wacana prosa (fiksi) 2. Siswa dapat mengartikan kata- kata sukar yang terdapat pada wacana prosa (fiksi) 3. Siswa dapat menemukan contoh tembung saroja yang ada dalam wacana prosa (fiksi) C. Materi Pembelajaran 1. Sastra Sastra inggih menika pirantos kangge paring pitutur lan ugi kangge olah basa. Wujudipun sastra wonten tiga inggih menika: a. Prosa/ Gancaran inggih menika wacan ingkang awujud roman, novel, cerbung, cerkak, lan dongeng. b. Puisi inggih menika wacan ingkang awujud tembang/ sekar, parikan, wangsalan, lan geguritan c. Drama inggih menika wacan ingkang saged awujud drama radio lan drama panggung (jinis drama: wayang ringgit/ wong, kethoprak, mandra wanara, lan drama modern. 2. Unsur Intrinsik Karya Sastra
Unsur intrinsik inggih menika perangan ingkang ndadosaken wontenipun satunggaling carios. Unsur intrinsik inggih menika: a. Tokoh Inggih menika paraga ingkang wonten cariyos utawi karya sastra. b. Latar /Setting Inggih menika wekdal, papan, saha kawontenanipun swasana wonten salah satunggaling cariyos utawi karya sastra. c. Tema Inggih menika wedharing rembag ingkang dados dhasaripun cariyos. d. Perwatakan Inggih menika gambaran watak / sifat paraga ing cariyos. Watak paraga ing cariyos menika sageddipun tingali saking pedamelanipun, pakulinanipun paraga ing cariyos. e. Amanat Inggih menika ancasipun satunggaling cariyos. Ancasing cariyos saged dipun pendhet menawi cariyos sampun cekap anggenipun maos. f. Alur / plot Inggih menika urut-urutaning kedadosan ingkang sambungsinambung ing salebeting cariyos. Alur dipunperang dados kalih inggih menika alur maju, mundur utawi flashback utawi alur campuran. 3. Tembung Saroja Tembung Saroja inggih menika tembung ingkang kadadosan saking kalih tembung ingkang dipungandheng dados setunggal utawi langkung lan gadhah teges memper utawi sami, saha tembung kala wau sampun gumathok utawi tetep. 4. Tuladha tembung saroja Uba rampe, tambal sulam, rina wengi, mobah mosik, jala sutra, suka rena lan sapanunggalanipun. 5. Tuladha cerkak : Cerkak Jaka Tarub Ing satunggaling dhusun ingkang ayem tentrem, wonten pawongan ingkang asma Jaka Tarub ingkang manggen ing padesan. Padamelan saben dinten inggih menika madosi ron pisang utawi ron jati kangge dipunsade wonten peken ing kitha. Tindak wonten peken ngantos pinten-pinten minggu saking tebihing kitha. Padamelan sanesipun Jaka Tarub menika mbebedhag wonten wana ingkang ijo royo-royo. Wontan ing sawijining dinten Jaka Tarub boten gadhah dhahar lajeng Jaka Tarub kesah wonten wana kangge mbebedhag. Kados adatipun ananging boten angsal punapa-punapa, sampun sonten
sampun dangu lampahipun Jaka Tarub boten manggihi satunggal punapa kemawon sato kewan. Namung Jaka Tarub menika boten nglokro piyambakipun taksih nglajengaken lampahipun ingkang tebih sanget wonten ing wana. Ananging ngantos dalu Jaka Tarub taksih boten angsal punapapunapa. Saking sayahipun Jaka Tarub sumene ngantos sare saestu, amargi lampahipun menika tebih sanget lajeng Jaka Tarub sare ing wana. Piyambakipun kaget amargi kepireng suwanten gemujenging tiyang-tiyang estri. Amargi pengin ngertos suwanten menika, Jaka Tarub madosi suwanten menika. Piyambakipun boten pitados ingkang dipunpirsani ing dalu menika. Jaka Tarub kaget amargi ing tengahing wana wonten suwanten widodariwidodari ingkang sami gumujengan sinambi siram ing sendhang. Jaka Tarub nyaketi panggenan widodari menika ingkang nembe siram kala wau amargi dalu punika kaleres wulan purnama. Sanalika Jaka Tarub gadhah pamanggih pingin mundhut garwa satunggal pramila piyambakipun mundhut selendhang satunggal lan dipunsingitaken. Wonten satunggal widodari ingkang kicalan selendhang saengga dipuntilar widodari- widodari sanesipun ing kayangan. Widodari menika muwun lajeng widodari menika dipuncaketi Jaka Tarub lan dipun rih-rih lajeng dipunajak wangsul lan dipungarwa dening Jaka Tarub. Widodari menika naminipun Nawang Wulan. Awit saking palakrama menika Nawang Wulan lan Jaka Tarub kagungan putri saking Jaka Tarub ingkang naminipun Nawang Sih, amargi rasukan kathah ingkang reged pramila Nawang Wulan badhe nggirahi ing lepen. Saengga Nawang Wulan nyuwun Jaka Tarub kangge nenggani Nawang Sih kaliyan adangipun, lan Jaka Tarub boten angsal mbikak kekep. Saktindakipun Nawang Wulan wonten lepen Jaka Tarub malah kepengin mangertos isinipun kekep, ebo kagetipun Jaka Tarub amargi ingkang dipunadang garwanipun namung satunggal las kemawon. Saking kedadosan menika kasekten Nawang Wulan dados widodari ical lan adangipun satunggal las boten saged dados sekul malih. Saengga dintendinten salajengipun Nawang Wulan anggenipun adang sekul kanthi cara biyasa kados tiyang- tiyang sanes. Ing satunggaling dinten Nawang Wulan nglengkap gelaran klasa. Eba kegetipun manah Nawang Wulan mersani rasukan widodari wonten ing ngandhapipun klasa, piyambakipun kaget lan piyambakipun duka dhumateng garwanipun amargi sampun goroh dhumaten piyambakipun. Nawang Wulan sanalika minggah kayangan malih. Saderengipun minggah ing kayangan Nawang Wulan paring wejangan kaliyan Nawang Sih yen kangen ibunipun mersani rembulan, amargi ing tengahing wulan wonten bayangipun Nawang Wulan.
6. Kata-kata sukar No Kata Arti 1 Nglokro Pedhot ing pangareparepsusuah/lungkrah/tidak semangat/putus asa/pesimis 2 Dipunsingitaken Dipundhelikaken / disembunyikan 3 Muwun Nangis / menangis 4 Ron Godhong / daun 5 Gemujeng Ngguyu / tertawa 6 Nggirahi Ngumbahi/mencuci baju D. Metode Pembelajaran 1. Ceramah digunakan untuk mengawali pembelajaran dan menyampaikan materi pembelajaran tentang jenis jenis karya sastra, unsure intrinsik wacana dan tembung saroja 2. Diskusi digunakan untuk mengukur kemampuan siswa mengenai apa saja unsur intrinsik yang terdapat pada wacana, selain itu agar para siswa juga dapat menemukan tembung saroja yang terdapat pada wacana 3. Tanya jawab digunakan untuk meningkatkan keaktifan para siswa dalam belajar E. Media Pembelajaran 1. Wacana berbentuk cerkak 2. Kertas bertuliskan nama kelompok F. Langkah- langkah pembelajaran a. Pendahuluan 1) Guru mengucapkan salam kepada para siswa 2) Salah satu siswa memimpin doa sebelum pelajaran dimulai 3) Mengecek kehadiran siswa / presensi siswa 4) Menjelaskan tujuan pembelajaran atau manfaat pembelajaran. b. Kegiatan inti 1) Eksplorasi - Siswa menyebutkan macam-macam contoh karya sastra.
- Siswa menyebutkan unsur-unsur penyusun karya sastra prosa(fiksi). - Siswa mencoba menjeaskan penyusun unsur-unsur intrinsik karya sastra prosa(fiksi). 2) Elaborasi - Siswa memperhatikan guru ketika menerangkan pengertian dan jenis-jenis unsur intrinsik - Siswa dibentuk kelompok, setiap kelompok terdiri dari 6 siswa (cara pembentukan kelompok dilakukan dengan cara siswa berhitung dari 1-6, dan yang berhitung angka 1 berkelompok dengan yang berhitung angka 1, angka 2 berkelompok dengan angka 2 dan seterusnya) - Setiap kelompok memiliki nama kelompok yang telah ditentukan oleh guru - Siswa mendapatkan bacaan berwujud wacana prosa (fiksi) dari guru - Siswa secara berkelompok membaca wacana prosa (fiksi) yang diberikan oleh guru - Siswa mengerjakan soal yang diberikan oleh guru. 3) Konfirmasi - Guru memberikan pertanyaan-pertanyaan yang bersangkutan dengan wacana beserta unsur intriksik kepada kelompok. - Salah satu kelompok menjawab pertanyaan yang diberikan oleh guru. - Kelompok lain mengkonfirmasi jawaban dan juga memberi tanggapan. - Setelah selesai memberikan pertanyaan guru mengumpulkan hasil pekerjaan. c. Kegiatan Penutup - Siswa dibantu dengan guru menyimpulkan materi yang telah dipelajari. - Salah satu siswa memimpin doa penutup - Siswa menjawab salam penutup dari guru. G. Sumber 1) Setyawati, Bethy Mahara. 2012. Siswa Tama. Yogyakarta. Ulinuha Grafika
2) LKS Puspita Basa Bahasa Jawa kangge kelas VIII dening Bethy Mahara Setyawat, S.Pd 3) Cerkak Basa Jawa kanthi irah-irahan Ande- Ande Lumut dari web http://www.slideshare.net/brankal/cerita-rakyat-bahasa-jawa-keongmas-jaka-tarub-rawa-pening 4) Prabaswara. 2012. Kawruh Basa Jawa Pepak. Surabaya: Sinar Kemala H. Penilaian Indikator 1.Menjawab pertanyaan seputar unsur- unsur intrinsik wacana prosa (fiksi). 2. Mengartikan kata- kata sukar yang terdapat pada wacana prosa (fiksi) Teknik Penilaian Teknik tertulis Teknik tertulis Instrumen 1)Wonten pinten paraga ing wacan? Kasebutna! 2)Sinten ingkang dados paraga utama ing wacan? 3)Kasebutna jinis-jinisipun setting(wekdal, papan, lan swasana) ing wacan? 4)Kados pundi watakipun Jaka Tarub? 5) Kados pundi watakipun mbok Nawang Wulan? 6)Menapa tema wacan kasebut? 7)Cariyos ing wacan menika ngginaaken alur menapa? 8) menapa tegesipun tembung nglokro ing wacan? 9)Menapa tegesipun tembung dipunsingitaken ing wacan? 10)Menapa tegesipun tembung muwun ing wacan? 11) Menapa tegesipun tembung ron ing wacan? 12) Menapa tegesipun tembung gemujeng ing wacan?
3.Menemukan contoh tembung saroja yang ada dalam wacana prosa (fiksi) Teknik tertulis 13) Menapa tegesipun tembung nggirahi ing wacan? 14) Cobi kapanggihaken tembung saroja ing wacan! 15) Kasebutna 3 tuladha tembung saroja kejawi ing wacan menika! I. Kunci Jawaban 1. Paraga ing wacan wonten 3 inggih menika Jaka Tarub, Nawang Wulan, Nawang Sih. 2. Paraga utama inggih menika Jaka Tarub 3. Jinis- jinisipun setting : a. Papan: wana utawi alas lan padesan b. Wekdal: dalu, nalika Jaka Tarub kepireng suwanten widodari c. Swasana: susah/ sedhih nalika nawang wulan wangsul ing kayangan malih. 4. Watakipun Jaka Tarub inggih menika tememen ananging ora jujur. 5. Watakipun Nawang wulan inggih menika sabar. 6. Tema wacan kasebut inggih menika katresnan. 7. Alur cariyos menika ngginaaken alur maju. 8. Tegesipun nglokro inggih menika susah/ lungkrah. 9. Dipunsingitaken tegesipun dipundhelikaken. 10. Muwun tegesipun nangis. 11. Ron tegesipun godhong. 12. Gemujeng tegesipun ngguyu. 13. Nggirahi tegesipun ngumbahi. 14. Tembung saroja ing wacan inggih menika ijo royo- royo lan ayem tentrem. 15. Tuladha tembung saroja (3) inggih menika ayom ayem, tresna asih, lila legawa. J. Kriteria Penilaian Tiap nomor memiliki skor 20 Nilai : Jumlah Skor (15 x 20) 3 = 100