Topik 2 Persekitaran dan Sistem Ekonomi HASIL PEMBELAJARAN Pada akhir topik ini, anda seharusnya dapat: 1. Membincangkan perbezaan dalam persekitaran ekonomi negara bergantung pada faktor geografi; 2. Membezakan antara pasaran, perintah dengan ekonomi campuran; 3. Mengenal pasti petunjuk utama makroekonomi yang memberi kesan kepada perniagaan antarabangsa seperti pertumbuhan ekonomi, inflasi, lebihan defisit; dagangan; dan 4. Terangkan keadaan ekonomi yang penting besar seperti peralihan ekonomi dan krisis kewangan yang mempengaruhi perniagaan antarabangsa. PENGENALAN Dalam topik ini, kita akan membincangkan pelbagai cara mengkategorikan ekonomi negara mengikut kawasan geografi dan mengklasifikasikan sistem ekonomi kepada ekonomi pasaran, ekonomi perintah dan ekonomi campuran. Kita juga akan membincangkan isu utama makroekonomi yang memberi kesan pada strategi perniagaan, krisis ekonomi di Asia dan krisis kewangan global semasa. Di samping itu, kita akan melihat masalah dalam perkembangan ekonomi termasuk inflasi, lebihan imbangan pembayaran, defisit dan hutang dalaman. Topik ini juga turut meliputi proses peralihan sistem ekonomi di Rusia, China dan Eropah Timur dan kita akan melihat perbezaan yang terdapat di negara yang mengamalkan demokrasi dan sosialisme. Kita akan juga mempelajari kepentingan penggunaan dasar penswastaan dalam pembangunan ekonomi negara membangun.
TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI 23 AKTIVITI 2.1 Malaysia diklasifikasikan sebagai sebuah negara membangun. Pada pendapat anda, apakah kriteria yang digunakan untuk klasifikasi ini? 2.1 LATAR BELAKANG Pemahaman tentang persekitaran ekonomi pasaran asing akan membantu para pengurus meramal arah tuju dan kuasa yang boleh memberi kesan pada prestasi masa depan syarikat. Syarikat multinasional perlu mempertimbangkan soalansoalan berikut apabila membangunkan usaha niaga mereka di luar negara buat kali pertama: (c) (d) (e) (f) (g) (h) Apakah jenis sistem ekonomi yang akan digunakan oleh syarikat untuk beroperasi? Apakah saiz pasaran, potensi pertumbuhan dan kestabilan pasaran? Adakah industri ini dalam sektor swasta atau awam di negara ini? Jika syarikat ini adalah dalam sektor awam, adakah kerajaan akan membenarkan persaingan daripada sektor swasta? Jika syarikat ini adalah dalam sektor swasta, adakah ia akan bergerak ke arah pemilikan awam? Adakah kerajaan melihat modal asing sebagai persaingan atau kerjasama awam dan swasta? Bagaimanakah kerajaan mengawal keadaan dan pembangunan perniagaan swasta? Berapakah jumlah sumbangan yang dijangka daripada sektor swasta untuk membantu kerajaan dalam persekitaran ekonomi? Walaupun soalan-soalan di atas kelihatan mudah, jawapannya adalah rumit kerana keadaan politik dan kerumitan ekonomi yang negara hadapi hari ini. Sebagai contoh, pelabur asing tidak berminat untuk melabur di Hong Kong selepas ia diserahkan kepada China pada tahun 1997. Sistem ekonomi di China adalah berbeza daripada sistem British. Adakah China akan meneruskan dengan kebebasan ekonomi pasaran seperti yang diamalkan di Hong Kong ketika di bawah kuasa British? Keraguan terhadap situasi seperti ini boleh menyebabkan ramai ahli perniagaan memindahkan perniagaan mereka ke negara lain seperti Singapura.
24 TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI AKTIVITI 2.2 Berdasarkan senario sebelum ini, adakah syarikat global dapat mengikuti dan menyesuaikan diri dengan perubahan dalam keadaan ekonomi semasa? Faktor fizikal dan kemasyarakatan mempengaruhi kestabilan ekonomi, kewujudan dan pengaruh modal pasaran, saiz pasaran dan infrastruktur seperti pengangkutan awam dan komunikasi. Seorang pengurus perlu memahami keadaan ekonomi dunia semasa membuat keputusan. Pengurus juga perlu mendapatkan maklumat terkini mengenai pendapatan nasional sesebuah negara dan sistem ekonomi yang diamalkan oleh negara asing. Pertumbuhan ekonomi, inflasi serta lebihan dan defisit mempengaruhi keputusan yang dibuat ke atas penggunaan sumber dan keupayaan dinamik bagi sebuah perniagaan multinasional. Rajah 2.1 merumuskan bagaimana faktor fizikal dan kemasyarakatan mempengaruhi perniagaan antarabangsa. Rajah 2.1: Pengaruh terhadap perniagaan antarabangsa
TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI 25 2.2 TINJAUAN EKONOMI DUNIA Terdapat 196 buah negara di seluruh dunia dengan jumlah penduduk seramai lebih tujuh bilion orang (About.com, 2013). Kepada negara yang manakah sepatutnya pengurus mengagihkan sumber syarikatnya? Walaupun jawapannya berbeza dari negara ke negara, sebuah syarikat perlu mengambil kira pelbagai faktor semasa mengendalikan perniagaan mereka di negara yang mereka memilih. Faktor pengeluaran adalah termasuk sumber manusia, lokasi fizikal, pengetahuan, modal dan infrastruktur fizikal. Faktor geografi adalah seperti iklim, ketersediaan air, akses kepada bahan mentah seperti besi dan pengeluaran pertanian serta pengangkutan bagi produk dari satu pasaran ke yang lain, dan akhirnya pengetahuan melalui penyelidikan dan pembangunan yang dilaksanakan oleh syarikat dan kerajaan perlu dipertimbangkan. 2.3 KLASIFIKASI NEGARA MENGIKUT PENDAPATAN Langkah utama yang digunakan dalam membandingkan sebuah negara dengan negara lain mengikut saiz permintaan pasaran atau keluaran negara kasar (KNK). Kita boleh mengkategorikan negara dengan tepat melalui KNK per kapita iaitu dengan membahagikan saiz KNK dengan jumlah populasi. Sebuah negara dengan populasi yang besar dan KNK per kapita yang tinggi mempunyai potensi pasaran yang lebih besar. Sebaliknya, sebuah negara dengan KNK per kapita yang rendah dan populasi yang rendah ialah kegemaran negara maju untuk melabur. Sebagai contoh, China mempunyai KNK yang rendah per kapita disebabkan oleh populasi yang tinggi, bagaimanapun, saiz pasaran dan permintaan yang besar ini telah menarik banyak syarikat multinasional untuk melabur bagi mendapatkan syer pasaran di pasaran China. Apakah maksud keluaran negara kasar? Keluaran negara kasar ialah ukuran jumlah aktiviti ekonomi sesebuah negara.
26 TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI Ia juga merupakan jumlah nilai barang siap sesebuah pasaran dan perkhidmatan yang dihasilkan oleh faktor pengeluaran di rumah dan di luar negara. Alternatif kepada keluaran negara kasar ialah keluaran dalam negara kasar (KDNK). KDNK ialah jumlah nilai pengeluaran barangan dan perkhidmatan yang dikeluarkan di negara tersebut sama ada ia dihasilkan oleh syarikat tempatan atau asing. SEMAK KENDIRI 2.1 Mengapakah kita mesti menggunakan keluaran negara kasar untuk menjelaskan pertumbuhan ekonomi sesebuah negara? Bank Dunia terdiri daripada 184 negara anggota yang menggunakan pendapatan negara kasar (sebelum ini dirujuk sebagai Keluaran Negara Kasar) sebagai asas untuk mengeluarkan pinjaman. Bank Dunia telah ditubuhkan pada tahun 1944 di Persidangan Monetari Bretton Woods. Objektifnya adalah untuk memberi pinjaman dan bantuan khidmat nasihat ekonomi kepada negara berpendapatan sederhana dan rendah. Ia menggunakan Pendapatan Negara Kasar per kapita untuk menentukan negara yang paling memerlukan pinjaman. Programnya juga termasuk: (c) (d) Melabur dalam pembangunan kesihatan dan pendidikan negara dan perlindungan alam sekitar; Menggalakkan perkembangan perniagaan swasta; Mewujudkan kestabilan kerajaan dalam menyediakan perkhidmatan yang berkualiti, cekap dan jujur; dan Meningkatkan kestabilan persekitaran makroekonomi yang sesuai untuk pelaburan dan lain-lain pelan jangka panjang. Fokus utama Bank Dunia adalah untuk meningkatkan pembangunan sosial orang ramai dan institusi pembangunan lain sebagai elemen utama untuk membasmi kemiskinan. Aktiviti Bank Dunia adalah penting kepada perniagaan multinasional kerana ia membantu membangunkan infrastruktur dan meningkatkan pertumbuhan dan kestabilan ekonomi, kuantiti dan juga kualiti permintaan.
TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI 27 Bank Dunia mengklasifikasikan ekonomi kepada pelbagai kategori mengikut Pendapatan Negara Kasar per kapita, seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 2.1. Jadual 2.1: Klasifikasi Ekonomi Mengikut Pendapatan Negara Kasar (PNK) Per Kapita Tahap Pendapatan GNI Per Kapita Pendapatan rendah $1005 atau kurang dari 2010 Pendapatan pertengahan rendah Pendapatan pertengahan tinggi Pendapatan tinggi $1006 $3,975 $3976 $12,275 $12,276 atau lebih Sumber: http://www.worldbank.org Bank Dunia mengklasifikasikan negara berpendapatan rendah dan pertengahan rendah sebagai negara membangun, (kini juga dikenali sebagai ekonomi yang sedang pesat membangun) walaupun ia dikenal pasti bahawa tidak semua negara membangun adalah sama dan tidak semua berada di peringkat yang sama tahap pembangunannya. Negara membangun juga dikenali sebagai negara sedang berkembang. Istilah tersebut juga digunakan untuk menjelaskan pasaran modal (hutang dan pasaran ekuiti) negara itu yang berbeza daripada pasaran modal negara maju. Bank Dunia tidak menyatakan bahawa negara berpendapatan tinggi telah mencapai puncak pembangunan. Negara berpendapatan tinggi dikenali sebagai negara maju atau negara perindustrian. Istilah negara perindustrian wujud kerana peratusan pengeluaran dan pendapatan negara kasar adalah tinggi. Pada masa ini, peratusan daripada pendapatan negara kasar tertumpu kepada perkhidmatan dan tidak lagi pada industri. Walau bagaimanapun, istilah negara perindustrian masih digunakan. 2.4 KLASIFIKASI NEGARA MENGIKUT KAWASAN GEOGRAFI Kebanyakan data Bank Dunia adalah berdasarkan kepada rantau geografi dan data tersebut adalah penting untuk membincangkan pertumbuhan ekonomi. Walau bagaimanapun, negara yang disenaraikan ialah mereka yang ada dalam senarai negara membangun. Ia adalah jelas bahawa Jepun, Australia dan New Zealand termasuk dalam kawasan Asia Timur dan Pasifik, walaupun negara-negara ini ialah negara berpendapatan tinggi dan ditandakan secara berbeza dalam peta. Ini adalah sama dengan Eropah, seperti mana Eropah Barat ditandakan secara berbeza daripada negara lain di Eropah dan Asia Tengah.
28 TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI Lokasi negara adalah penting bagi perniagaan multinasional. Sebagai contoh, IBM mengatur perniagaannya mengikut kawasan: Afrika, Amerika, Asia Pasifik dan Timur Tengah. Siemens, syarikat elektronik terbesar Jerman, merangka strategi jualan mereka mengikut kawasan seperti Afrika, Timur Tengah, negara Komanwel dan negara bekas Kesatuan Soviet; Asia Pasifik, Amerika, Eropah dan Jerman. Pengurus boleh menggunakan data Bank Dunia untuk mengenal pasti lokasi pasaran utama mereka. Di samping itu, pelabur boleh menggunakan data untuk menganalisis potensi pembangunan dan risiko yang wujud di kawasan yang mereka beroperasi. 2.5 KLASIFIKASI NEGARA MENGIKUT SISTEM EKONOMI Sesebuah negara juga boleh dikelaskan mengikut jenis sistem ekonomi. Dalam suatu sistem ekonomi, aktiviti ekonomi disusun mengikut pemilikan dan kawalan. Pemilikan dan kawalan sumber dan aktiviti ekonomi adalah dimiliki oleh individu dalam sektor swasta atau sektor awam atau kedua-duanya. Pemilikan aktiviti ekonomi yang dilakukan oleh sektor awam merujuk pada perniagaan yang dimiliki oleh negara tersebut. Kawalan terhadap aktiviti ekonomi bermakna sumber diedarkan dan dikawal sama ada oleh sektor awam atau swasta. Contoh terbaik boleh dilihat semasa peralihan ekonomi awal China menyaksikan perniagaan tempatan dikendalikan oleh banyak perusahaan milik negara. Sektor swasta tidak digalakkan dan terhad. Keadaan yang sama berlaku semasa transformasi ekonomi Rusia, iaitu pengeluaran dilakukan oleh sektor awam melalui monopoli milik negara. Walau bagaimanapun, satu dekad yang lepas telah menyaksikan bilangan perusahaan milik negara menurun dan China menggalakkan pertumbuhan sektor swasta. Walau bagaimanapun, pemilikan perniagaan sektor awam bukan sahaja satu fenomena di negara komunis. Negara seperti Brazil, India dan Perancis juga mempunyai syarikat milik negara yang besar. Hong Kong dan Amerika ialah contoh negara yang mempunyai pemilikan negara terhad dalam aktiviti ekonomi utama mereka. Banyak kerajaan hari ini telah memulakan dasar penswastaan, iaitu perusahaan milik negara telah ditukar menjadi syarikat milik persendirian. Setiap tahun, Yayasan Warisan dan Wall Street Journal menerbitkan indeks kebebasan ekonomi. Indeks tersebut adalah bagi sesebuah negara untuk menilai kebebasan ekonomi negara lain berdasarkan prinsip kebebasan ekonomi seperti pemerkasaan individu, layanan yang saksama dan penggalakan persaingan. Indeks ini ditentukan dengan menggunakan 10 petunjuk:
TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI 29 (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j) Kebebasan perdagangan; Kebebasan fiskal; Perbelanjaan kerajaan; Kebebasan kewangan; Kebebasan pelaburan; Kebebasan monetari; Kebebasan buruh; Hak harta; Kebebasan perniagaan; dan Kebebasan daripada rasuah. Penyelidikan seperti ini dapat membantu dalam mengenal pasti sejauh mana penglibatan kerajaan dalam mengawal aktiviti ekonomi. Indeks Kebebasan Ekonomi 2010 mengklasifikasikan kebebasan ekonomi negara berdasarkan keterbukaan ekonomi, kecekapan pengawalseliaan, kedaulatan undang-undang dan daya saing. Jadual 2.2 menunjukkan beberapa contoh klasifikasi negara mengikut indeks kebebasan ekonomi. Jadual 2.2: Klasifikasi Negara Mengikut Kebebasan Ekonomi Kategori Percuma Kebanyakannya percuma Kebanyakannya tidak percuma Tidak percuma langsung Negara Hong Kong, Singapura, Amerika Republik Czech, Jepun, Jerman Zambia, Indonesia, China Zimbabwe, Cuba, Korea Utara Sumber: http://www.heritage.org/index AKTIVITI 2.3 Senaraikan tiga negara yang diklasifikasikan mengikut aktiviti ekonomi.
30 TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI 2.6 EKONOMI PASARAN Dalam ekonomi pasaran, sumber negara dimiliki atau dikawal oleh sektor swasta. Faktor utama yang menjadikan ekonomi berjaya ialah kuasa pengguna, iaitu pengguna mempunyai kebebasan dalam menentukan apa yang mereka mahu beli berdasarkan keupayaan untuk membelanjakan bagi memaksimumkan kepuasan mereka. Firma mempunyai kebebasan perusahaan untuk memutuskan apa perniagaan dan pasaran yang mahu dioperasi dan memaksimumkan keuntungan. Pembuatan keputusan adalah terpencar. Mekanisme harga wujud bagi memperuntukkan sumber di kalangan persaingan kehendak. Harga ditentukan oleh daya pasaran bebas permintaan dan bekalan. Sebagai contoh, dalam pasaran minyak, apabila permintaan melebihi bekalan, harga meningkat. Pada harga yang lebih tinggi, pengguna akan kurang berbelanja menyebabkan permintaan untuk berkurangan sehingga lebihan permintaan tiada dan pasaran adalah dalam keseimbangan. Terdapat sedikit atau tiada campur tangan kerajaan. Kerajaan memainkan peranan yang terhad dan menyediakan rangka kerja perundangan bagi perniagaan untuk beroperasi dan untuk melindungi hak rakyat untuk memiliki harta. Syarikat multinasional mendapati ia menguntungkan untuk beroperasi dalam ekonomi pasaran kerana terdapat sedikit kekangan ke atas pelaburan. 2.7 EKONOMI PERINTAH Ekonomi perintah atau ekonomi terancang berpusat adalah sistem yang berkait dengan aktiviti ekonomi, harga dan keputusan pengeluaran yang ditentukan oleh kerajaan pusat. Kerajaan memiliki dan mengawal semua sumber negara. Kerajaan juga menetapkan matlamat bagi setiap usaha perniagaan di dalam negara, jumlah pengeluaran dan pengedaran. Mengikut ekonomi ini, kerajaan menganggap bahawa mereka lebih layak dalam menentukan pengagihan sumber berbanding dengan orang ramai atau ahli perniagaan. Terdapat ketiadaan mekanisme harga untuk mengagihkan sumber. Perancang pusat berkuasa memutuskan apa yang perlu dihasilkan, kuantitinya dan cara menghasilkannya dan memastikan pengagihan harta dengan sama rata di kalangan rakyatnya. Sistem terancang seperti itu telah mengakibatkan kekurangan barangan keperluan seperti makanan dengan kerap. Catuan barangan biasanya diamalkan dan ini membawa kepada pembangunan pasaran
TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI 31 gelap. Akibatnya ialah kegagalan kerajaan untuk memenuhi keperluan rakyat. Keruntuhan ekonomi Kesatuan Soviet pada awal tahun 1990-an ialah hasil daripada kelemahan ekonomi terancang. Pada masa itu, negara lain seperti China dan Vietnam juga telah mula mengamalkan reformasi pasaran untuk beralih daripada sosialisme kepada ekonomi pasaran sosialis. Sejak 1980-an, negara yang mengikuti ekonomi terancang berpusat telah berkurang dengan ketara. Pada masa ini, Rusia, Korea Utara dan Cuba masih mengikuti sistem ekonomi ini. 2.8 EKONOMI CAMPURAN Dalam dunia sebenar, tiada sistem ekonomi yang merupakan pasaran bebas semata-mata atau ekonomi perintah semata-mata diamalkan oleh mana-mana negara. Pada praktiknya, kebanyakan negara menerima pakai campuran keduadua jenis sistem ekonomi. Contoh ekonomi campuran adalah sosialisme pasaran; individu swasta memiliki sumber penting tetapi pengedaran ditentukan oleh mekanisme harga. Walaupun kerajaan memiliki sumber ekonomi tertentu, harga ditentukan oleh kuasa pasaran bebas permintaan dan bekalan. Kerajaan memainkan peranan yang aktif untuk mengawal aktiviti ekonomi dan memastikan persaingan dalam sektor swasta. Kerajaan boleh memiliki sektor utama ekonomi seperti utiliti dan kereta api. Seseorang pengurus perlu memahami peranan syarikat dan kerajaan dalam sistem ekonomi di mana mereka menjalankan perniagaan mereka. Sesebuah syarikat perlu sedar akan sebarang perubahan ekonomi di sesebuah negara. Oleh itu, adalah penting bagi pengurus untuk memahami kitaran perubahan ekonomi dan bagaimana ia memberi kesan kepada syarikat mereka. Negara seperti Eropah Barat, Asia, Amerika Latin dan Afrika Selatan ialah contoh ekonomi campuran. Bagi merangsang ekonomi mereka, beberapa negara seperti Malaysia, Britain, Sepanyol dan Perancis telah memulakan program penswastaan. Dalam program ini, syarikat milik kerajaan telah dijual kepada syarikat swasta. LATIHAN 2.1 Terangkan ciri-ciri setiap ekonomi berikut: Ekonomi Pasaran; dan Ekonomi Perintah
32 TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI 2.9 PERUBAHAN DALAM PERSEKITARAN MAKROEKONOMI DAN PETUNJUKNYA Perubahan dalam persekitaran makroekonomi di ekonomi global boleh menjejaskan keuntungan dan strategi operasi pelaburan asing syarikat. Pihak pengurusan perlu memantau dan menganalisis penunjuk makroekonomi di mana mereka menjalankan perniagaan mereka. Kita akan membincangkan tiga petunjuk ekonomi pertumbuhan, inflasi dan lebihan defisit dan dagangan. Kemudian, kita akan membincangkan cabaran yang dihadapi oleh negara dalam peralihan daripada ekonomi perintah kepada ekonomi pasaran bebas. Di samping itu, dua peristiwa utama ekonomi yang telah memberi kesan kepada operasi perniagaan antarabangsa dan strategi juga akan dibincangkan: Krisis Kewangan Asia 1997/1998 dan Krisis Kewangan Global 2008/2009. 2.9.1 Pertumbuhan Ekonomi Mari kita mempelajari tentang pertumbuhan ekonomi. Apakah maknanya? Pertumbuhan ekonomi menunjukkan kesihatan dan prestasi ekonomi. Pertumbuhan ekonomi negara mewakili peningkatan KNK per kapita negara. Peningkatan dalam KNK per kapita menunjukkan bahawa taraf hidup negara itu telah bertambah baik. Oleh itu, syarikat multinasional berminat dalam pertumbuhan ekonomi sesebuah negara kerana ia mencerminkan kapasiti ekonomi yang berpotensi. Bagaimana syarikat multinasional melabur di sesebuah negara dipengaruhi oleh faktor pertumbuhan ekonomi. Perkembangan terkini menunjukkan negara membangun dengan kadar pertumbuhan ekonomi yang tinggi seperti negara BRIC (Brazil, Rusia, China dan India) dan ini telah menarik pelaburan langsung asing ke dalam ekonomi yang sedang pesat membangun ini. 2.9.2 Inflasi Satu lagi petunjuk yang kita harus lihat adalah inflasi. Apakah yang anda faham dengan inflasi? Inflasi merujuk pada kadar perubahan dalam tingkat harga umum sebuah negara.
TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI 33 Indeks Harga Pengguna (IHP) atau di sesetengah negara ia dikenali sebagai Indeks Harga Runcit sering digunakan untuk mengukur kadar inflasi. IHP mengukur harga pengguna berdasarkan bakul barangan. Inflasi menjejaskan: (c) (d) Kadar faedah; Kadar pertukaran mata wang; Kos sara hidup; dan Keyakinan umum syarikat, pengguna dan ekonomi. Secara umumnya, peningkatan kadar faedah ketika inflasi berlaku atas dua sebab: Sebab pertama adalah kadar faedah perlu lebih tinggi daripada kadar inflasi supaya pelaburan ke atas aset wang akan terus menikmati keuntungan sebenar; dan Kedua, pihak berkuasa kewangan, seperti Bank Rizab Persekutuan di Amerika, akan menaikkan kadar faedah bagi mengurangkan inflasi. Apabila kadar faedah itu tinggi, syarikat dan pengguna akan berasa keberatan untuk meminjam wang kerana kos pinjaman yang tinggi. Kadar faedah yang tinggi mempunyai kesan deflasi terhadap ekonomi dan dalam jangka masa panjang melemahkan pertumbuhan ekonomi. Inflasi mempengaruhi kadar pertukaran sesebuah negara. Apabila ada inflasi, nilai mata wang jatuh. Dalam erti kata lain, kuasa beli oleh sesebuah mata wang dikurangkan. Secara umumnya, negara yang mempunyai kadar inflasi yang rendah akan mempunyai mata wang yang agak stabil dan kuat. Syarikat multinasional memilih untuk melabur di negara dengan kadar inflasi yang rendah dan stabil yang kondusif bagi pertumbuhan ekonomi manakala inflasi yang tinggi menunjukkan ketidakstabilan ekonomi, kos yang meningkat dan kawalan ekonomi yang lemah oleh kerajaan. Barangan yang dikeluarkan di negara ini akan menjadi mahal dan ini membawa kepada harga eksport yang tinggi. Ini boleh memberi kesan negatif kepada pelaburan langsung asing. 2.9.3 Lebihan Defisit dan Perdagangan Satu lagi cara bagi kita untuk mengukur kestabilan lokasi pelaburan dan potensi ekonomi ialah melalui defisit dan lebihan, secara dalaman atau luaran. Seseorang pengurus perlu memantau perdagangan dan baki hutang sebagai petanda kedudukan ekonomi dan prestasi negara. Defisit perdagangan luaran berlaku apabila aliran keluar wang ke atas perbelanjaan import melebihi aliran masuk
34 TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI penerimaan wang daripada jualan eksport. Defisit dalaman berlaku apabila perbelanjaan kerajaan melebihi pendapatannya. Sebuah negara dengan defisit luar yang besar dan/atau defisit dalaman merujuk kepada negara penghutang. Sebagai contoh, krisis hutang di Eropah dan Amerika pada 2010/2011 telah mencetuskan kebimbangan aliran masuk pelaburan langsung asing menurun. Mari kita cuba latihan berikut: AKTIVITI 2.4 1. Bagaimanakah inflasi mempengaruhi keputusan pelaburan langsung asing? 2. Mengapakah defisit dalaman dan defisit luaran sesebuah negara penting kepada pengurus syarikat multinasional? 2.10 PERALIHAN KE ARAH EKONOMI PASARAN Pada 1980-an dan 1990-an, negara seperti China dan Rusia telah memulakan proses peralihan daripada sistem perintah kepada ekonomi berorientasikan pasaran disebabkan oleh kegagalan kerajaan dalam menguruskan ekonomi negara. Reformasi ekonomi juga berlaku di Eropah Timur. Proses peralihan ekonomi negara-negara ini mempunyai kesan yang besar kepada perniagaan antarabangsa di seluruh dunia. LATIHAN 2.2 Bagaimanakah proses peralihan ekonomi memberi kesan pada perniagaan antarabangsa? Peralihan atau transformasi ekonomi berbeza dari sebuah negara ke negara lain. Kejayaan dalam peralihan bergantung kepada beberapa faktor: (c) (d) Mengekalkan kestabilan persekitaran makroekonomi seperti kawalan inflasi; Kelajuan proses transformasi; Pelaksanaan reformasi pasaran; dan Sokongan rangka kerja undang-undang yang berkesan.
TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI 35 2.11 KESAN DARIPADA PROSES PERALIHAN Dalam subtopik ini, kita akan melihat kesan daripada proses peralihan. Proses peralihan sebenarnya telah menyediakan peluang kepada perniagaan multinasional. Oleh itu, apabila negara-negara ini membuka pintu mereka kepada syarikat asing, eksport mereka berkembang dengan pesat. 2.11.1 Peralihan di Rusia Di Rusia, peralihan kepada ekonomi pasaran adalah sukar kerana kerajaan pada masa yang sama cuba mengubah sistem ekonomi dan politik mereka. Rusia ialah sebuah negara yang kaya dengan sumber asli. Ia mempunyai penduduk yang berpendidikan tinggi, buruh murah dan juga populasi pengguna yang besar. Walau bagaimanapun, Rusia tidak mampu untuk menarik pelabur asing terutamanya dalam sektor perkilangan. Ia perlu bersaing dengan meningkatkan pertumbuhan industri secara dalaman tanpa pelaburan asing. 2.11.2 Peralihan di Eropah Timur dan Tengah Dalam tempoh tiga tahun kejatuhan komunis pada tahun 1989 hingga 1990, pertumbuhan ekonomi di Eropah Timur telah dihentikan. Dari tahun 1990 hingga 1992, keluaran negara kasar telah menurun kepada 40% di Czechoslovakia, 32% di Hungary dan 32% di Poland. Peralihan di Poland, Hungary dan Republik Czech bergerak lebih cepat daripada Rusia kerana negara-negara ini menyertai Kesatuan Eropah, yang memerlukan mereka untuk berubah menjadi ekonomi pasaran. Walau bagaimanapun, negaranegara di Eropah Timur yang memegang identiti kebangsaan yang kuat dipengaruhi oleh Gereja Katolik, mempunyai tradisi pemilikan yang kukuh dan kesatuan pekerja yang kuat. (Balcerowics,1994) Tiga ciri peralihan ekonomi Eropah Timur dan Tengah adalah: (c) Kestabilan makroekonomi; Liberalisasi mikroekonomi dan penswastaan; dan Perubahan institusi dalam kedua-dua sistem ekonomi dan politik.
36 TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI 2.11.3 Peralihan di China dan Vietnam Pendekatan untuk transformasi ekonomi Asia yang diamalkan oleh China dan Vietnam adalah berbeza daripada Rusia dan Eropah Timur. Mereka mengamalkan pendekatan gradual berbanding pendekatan radikal oleh Rusia dan Eropah Timur. Pendekatan gradual menggunakan reformasi pasaran secara beransur-ansur, uji kaji, berperingkat dan separa (Guo, 2004). Pemimpin China tidak berminat untuk menukar kepada sistem demokrasi. Mereka terus mengamalkan totalitarianisme. Mereka membenarkan pelaburan swasta tetapi mereka masih mengawal ekonomi mereka dengan sepenuhnya. Begitu juga di Vietnam, peralihan ekonomi melibatkan liberalisasi sektor kerajaan dan sedikit penswastaan. Kerajaan kekal dominan dalam ekonomi. AKTIVITI 2.5 Bandingkan peralihan di tiga buah kawasan yang anda baru sahaja baca. Nyatakan kekuatan dan kelemahan bagi setiap peralihan. Kemudian, pilih jenis peralihan yang anda fikir adalah sesuai dilaksanakan di Malaysia. 2.11.4 Kesan Peralihan kepada Perniagaan Antarabangsa Peralihan ekonomi keseluruhannya menyediakan peluang pasaran baru kepada syarikat multinasional bagi pembesaran operasi perniagaan dan pelaburan langsung asing. Dua dekad selepas proses peralihan ekonomi, ia telah membawa kesan yang besar terhadap perniagaan antarabangsa. China telah dipuji kerana kejayaannya dalam pembangunan ekonomi. Kadar pertumbuhan purata KDNK memuncak 9.8% (Lin, 2010). Perusahaan bukan milik negara digalakkan untuk membangun bersama sektor negara yang lebih baik. Pertumbuhan China sebagai kuasa ekonomi super yang baru ialah bukti kepada kejayaan reformasi pasaran semasa proses transformasi ekonomi. China telah melangkaui Jepun untuk menjadi ekonomi kedua terbesar di dunia. Banyak syarikat multinasional telah mengambil kesempatan terhadap dasar terbuka China untuk melibatkan pelaburan langsung asing di sana. China adalah menarik bagi pelaburan langsung asing kerana lokasinya yang strategik, permintaan pasaran yang besar, buruh dan tanah yang murah serta sumber asli.
TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI 37 Begitu juga, Vietnam telah mencatatkan banyak kejayaan sejak pembaharuan ekonomi pada tahun 1986. Ia merupakan salah satu daripada negara yang pesat membangun di ASEAN yang menarik pelaburan asing kerana keterbukaannya kepada perdagangan, perkembangan KDNK yang tinggi, saiz pasaran dan pembangunan infrastruktur (Hoang, 2006). Walau bagaimanapun, pelaburan langsung asing ke Eropah Timur dan Tengah telah menurun sejak kemuncaknya pada 2006. Poland, Rusia dan Romania adalah tiga lokasi utama bagi pelaburan langsung asing. Aliran masuk pelaburan langsung asing ialah hasil jualan besar penswastaan, pelaburan dalam komoditi, dan ledakan hartanah (The Economist, 2007). 2.12 PERUBAHAN UTAMA DALAM PERSEKITARAN MAKROEKONOMI Terdapat dua perubahan utama dalam persekitaran makroekonomi yang membawa kejutan ekonomi di pasaran dunia, iaitu: Krisis Kewangan Asia pada 1997/1998; dan Kemelesetan Kewangan Dunia pada 2008/2009. Apakah yang anda faham dengan kejutan ekonomi? Kejutan ekonomi didefinisikan sebagai kejadian ekonomi yang menyebabkan perubahan ketara dalam sesebuah ekonomi, walaupun berlaku luar kawasannya. Ia tidak dapat dijangka dan kesannya mempunyai kesan ke atas permintaan dan bekalan di seluruh pasaran global (Investopedia, 2012). Sekarang, mari kita beralih ke bahagian seterusnya yang menjelaskan mengenai Krisis Kewangan Asia pada 1997/1998. 2.12.1 Krisis Kewangan Asia pada 1997/1998 Pada 2 Julai 1997, Thailand terpaksa menurunkan nilai mata wangnya, Baht, sebanyak 17% berbanding Dolar Amerika. Ini disebabkan oleh tekanan pasaran untuk melindungi Baht yang jatuh. Krisis ini telah diburukkan lagi oleh spekulator mata wang, Thailand sebagai rizab yang menurun dan keyakinan pasaran bersifat pesimistik. Spekulator adalah orang atau syarikat yang cuba
38 TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI untuk membuat sedikit keuntungan daripada perubahan kadar mata wang tanpa sebarang perlindungan atau lindung nilai (Rugman dan Collinson, 2006). Krisis ini segera merebak ke Korea Selatan, Malaysia dan Indonesia. Krisis mata wang membawa kepada peningkatan mendadak dalam kadar faedah dan ini menyebabkan pasaran saham runtuh. Kesan penularan krisis menyebabkan Indonesia terpaksa menurunkan nilai Rupiah sebanyak 90% berbanding dengan Dolar Amerika yang menyebabkan keruntuhan besar dalam pasaran kewangan dan sistem politik. Kejutan ekonomi dirasai di seluruh dunia terutama di negara seperti Rusia dan Eropah Timur, dan ia merebak ke China dan Jepun. Persaingan daripada eksport yang murah dari negara ASEAN ialah punca utama selepas penurunan besar nilai mata wang. Walau bagaimanapun, ekonomi Amerika dan Eropah kurang terjejas. Walaupun Dana Kewangan Antarabangsa (IMF International Monetary Fund) telah campur tangan untuk menyediakan reformasi kewangan yang ketat di Thailand dan Indonesia, ini tidak mengurangkan kesan penularan yang sebaliknya menyebabkan ekonomi negara untuk menyusut lagi akibat dasar monetari dan fiskal yang ketat. 2.12.2 Krisis Kewangan Global 2008/2009 Pada pertengahan tahun 2007 dan awal tahun 2008, krisis kewangan global telah menjulang menjadi kemelesetan ekonomi global dengan kesan buruk di semua pasaran. Ia dipercayai menjadi krisis terburuk sejak kemelesetan 1930-an. Juga dipanggil luluh kredit, krisis berasal dari Amerika ini mencetuskan krisis gadai janji dalam hartanah terutama pasaran perumahan. Ekonomi negara maju dan kaya juga tidak terkecuali. Pasaran kewangan di seluruh dunia runtuh. Institusi kewangan yang besar, tua dan kukuh di Amerika seperti Lehman Brothers muflis dan mencetuskan tindak balas rantaian di bank utama yang lain seperti Citibank dan AIG. Kerajaan perlu menyediakan pakej fiskal untuk memulihkan keyakinan dalam sistem kewangan dengan membeli bank bermasalah. Kesan penularan krisis ini masih dirasai hari ini dan masalah belum berakhir. Kedua-dua kejutan ekonomi telah membawa kesan negatif yang besar terhadap perniagaan global. Kesan negatif kejutan ekonomi adalah: Kejatuhan kadar pertukaran mata wang yang penting seperti Dolar Amerika menjejaskan keuntungan;
TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI 39 (c) (d) (e) Kejatuhan permintaan dunia untuk barangan dan perkhidmatan memberi kesan kepada eksport negara; Kekurangan kemudahan kredit untuk pembangunan perniagaan; Kemerosotan pelaburan langsung asing global membawa kepada am perlahan pertumbuhan dunia dengan negara membangun yang paling terjejas; dan Kemelesetan global membawa kepada penutupan perniagaan dan pengangguran. Walaupun kejutan ekonomi tersebut tidak boleh diduga, pengurus perlu sedar akan risiko ekonomi. Pengajaran boleh dipelajari daripada kegawatan ekonomi untuk mengurangkan risiko. Strategi yang dicadangkan termasuk: (c) (d) (e) (f) Menyasarkan pasaran baru terutamanya di negara membangun; Meneroka peluang perniagaan baru dengan produk baru atau e-perniagaan; Memperluaskan pangkalan pelanggan; Strategi potongan-kos untuk mengekalkan perniagaan; Memulakan perniagaan kecil atau usaha keusahawanan; dan Mengehadkan rancangan perkembangan perniagaan. AKTIVITI 2.6 Terangkan bagaimana kejutan ekonomi seperti krisis kewangan Asia dan krisis kewangan global memberi kesan kepada perniagaan antarabangsa. Anda boleh melawat laman web berikut untuk maklumat lanjut: (c) (d) Tabung Kewangan Antarabangsa di http://www.imf.org Forum Ekonomi Dunia di http://www.weforum.org ASEAN di http://www.asean.org Kumpulan Dagangan Dunia di http://www.worldbank.org
40 TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI Sekarang, cuba latihan berikut. LATIHAN 2.3 1. Apakah maksud keluaran negara kasar? Keluaran negara kasar ialah. A. nilai perdagangan dan perkhidmatan pasaran akhir yang dihasilkan oleh faktor pengeluaran B. nilai pasaran dan perkhidmatan yang tidak mempunyai persaingan dalam pasaran perdagangan C. nilai pasaran yang tinggi berbanding dengan nilai pasaran domestik D. nilai pasaran sifar dan boleh diambil kira untuk mengklasifikasikan negara E. nilai pasaran yang mesti digunakan dalam menentukan pengiraan pendapatan negara 2. Ekonomi campuran ialah. A. pasaran kapitalisme iaitu kerajaan memiliki sumber tertentu B. pasaran sosialisme iaitu kerajaan menyatakan sumber sendiri yang tertentu tetapi pengagihan dikawal oleh mekanisme harga pasaran C. pasaran kapitalisme dan sosialisme iaitu kerajaan menentukan pengagihan sumber tertentu D. pasaran sosialisme iaitu kerajaan akan menentukan apa yang dihasilkan dan kuantiti produk untuk dihasilkan E. pasaran sosialisme dan kapitalisme yang diamalkan oleh negara yang mengamalkan komunisme 3. Ciri-ciri utama bagi membezakan antara satu negara dengan negara yang lain ialah. A. saiz kehendak atau keluaran kasar negara B. saiz kehendak atau jumlah eksport tahunan negara C. pengeluaran negara kasar dan kadar inflasi D. saiz pasaran atau keluaran negara kasar E. pengeluaran negara kasar atau jumlah penduduk
TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI 41 4. Fungsi utama Bank Dunia ialah. A. menghapuskan kemiskinan B. menghapuskan rasuah C. menghapuskan kemiskinan dan rasuah D. menyediakan pinjaman bagi negara miskin E. menyediakan pinjaman bagi negara maju 5. Kebanyakan data di Bank Dunia diperoleh daripada. A. negara maju B. negara membangun C. negara maju dan negara membangun D. negara sosialisme E. kawasan geografi Memahami persekitaran ekonomi pasaran asing boleh membantu pengurus untuk meramalkan hala tuju syarikat. Negara dalam ekonomi dunia ialah dikelaskan mengikut pendapatan atau KNK per kapita, geografi oleh wilayah dan sistem ekonomi seperti sistem pasaran, perintah dan campuran yang wujud. Syarikat membuat keputusan pelaburan asing berasaskan kepada faktor alam sekitar dan pasaran seperti permintaan pasaran, saiz dan potensinya. Dalam ekonomi pasaran, sektor swasta mengawal dan memiliki sumber, manakala dalam ekonomi arahan, kerajaan memiliki dan mengawal sumber. Ekonomi campuran adalah hibrid daripada sistem ekonomi pasaran dan perintah. Kebebasan ekonomi sesebuah negara merujuk pada tahap campur tangan kerajaan dalam aktiviti ekonomi.
42 TOPIK 2 PERSEKITARAN DAN SISTEM EKONOMI Maklumat mengenai persekitaran makroekonomi seperti kadar inflasi, pertumbuhan ekonomi dan keseimbangan dalaman dan luaran membantu pelabur asing untuk membuat keputusan dalam memilih negara sebagai lokasi untuk operasi perniagaan mereka. Transformasi ekonomi China dan Rusia mempengaruhi corak dan pembangunan perniagaan antarabangsa. Krisis kewangan boleh membawa kejutan ekonomi dan memberi kesan negatif ke atas perniagaan antarabangsa. Ekonomi arahan Ekonomi campuran Ekonomi dunia Ekonomi pasaran Inflasi Kejutan ekonomi Lebihan dan defisit Pertumbuhan ekonomi Proses peralihan Sistem ekonomi