PEMBUATAN DAN KARAKTERISASI ARANG AKTIF DARI BATANG. TANAMAN GUMITIR (Tagetes erecta) YANG DIAKTIVASI DENGAN H 3 PO 4. Skripsi

dokumen-dokumen yang mirip
MODIFIKASI LEMPUNG BENTONIT TERAKTIVASI ASAM SULFAT DENGAN BENZALKONIUM KLORIDA DAN PEMANFAATANNYA SEBAGAI ADSORBEN ZAT WARNA RHODAMINE B SKRIPSI

KARAKTERISTIK MUTU GELATIN DARI KULIT AYAM BROILER MELALUI PROSES PERENDAMAN ASAM DAN KOMBINASI ASAM-BASA SKRIPSI

PEMBUATAN DAN KARAKTERISASI ARANG AKTIF DARI BATANG TANAMAN GUMITIR (Tagetes erecta) YANG DIAKTIVASI DENGAN H 3PO 4. *

PEMBUATAN DAN KARAKTERISASI ARANG AKTIF DARI BATANG TANAMAN GUMITIR (TAGETES ERECTA) DENGAN AKTIVATOR NaOH

ABSTRAK. Kata kunci : komposit kaolin-cr 2 O 3, karakterisasi, fotokatalis, remazol brilliant orange. iii

BIOAVAILABILITAS DAN SPESIASI LOGAM BERAT Pb DAN Cd PADA TANAH PERTANIAN BASAH DAN KERING DI DAERAH DENPASAR SKRIPSI

EKSTRAKSI DAN KARAKTERISASI HIDROKSIAPATIT DARI LIMBAH KERAJINAN TULANG SAPI SKRIPSI

KAJIAN PENGARUH VARIASI KONSENTRASI ASAM SITRAT TERHADAP KEKUATAN GEL PRODUK GELATIN KULIT AYAM BROILER DIKAITKAN DENGAN POLA PROTEINNYA

DISTRIBUSI LOGAM BERAT Pb DAN Cu PADA AIR LAUT, SEDIMEN, DAN RUMPUT LAUT DI PERAIRAN PANTAI PANDAWA

ADSORPSI DESORPSI Cr(VI) PADA ADSORBEN BATU CADAS KARANGASEM LIMBAH KERAJINAN CANDI BALI TERAKTIVASI NaOH DAN TERSALUT Fe(OH) 3 SKRIPSI

DAFTAR ISI. HALAMAN JUDUL... i. LEMBAR PENGESAHAN... ii. TEAM PENGUJI SIDANG SKRIPSI... iii. ABSTRAK... iv. ABSTRACK... v. KATA PENGANTAR...

ABSTRAK. Kata kunci: kulit kacang tanah, ion fosfat, adsorpsi, amonium fosfomolibdat

FITOEKSTRAKSI Cu, Cr DAN Pb LIMBAH TEKSTIL DENGAN TUMBUHAN KIAMBANG (Pistia stratiotes L.) SKRIPSI. Oleh: NI PUTU AYU DWIJAYANTI NIM.

SUSU BUBUK FORMULA DENGAN METODE DESTRUKSI KERING DAN BASAH SECARA SPEKTROFOTOMETRI SERAPAN ATOM

ANALISIS KUALITAS DAN KLASIFIKASI MUTU AIR TUKAD YEH POH DENGAN METODE STORET

PEMBUATAN KARBON AKTIF DARI CANGKANG KELAPA SAWIT DENGAN AKTIVATOR H 3 PO 4 SKRIPSI

ISOLASI SENYAWA GOLONGAN TRITERPENOID DAN UJI TOKSISITAS EKSTRAK N-HEKSANA BATANG PRANAJIWA

Skripsi. Oleh : Komang Ardipa Saputra NIM

KANDUNGAN LOGAM Pb DAN Cu DALAM BUAH STROBERI SERTA SPESIASI DAN BIOAVAILABILITASNYA DALAM TANAH TEMPAT TUMBUH STROBERI DI DAERAH BEDUGUL SKRIPSI

PENGGUNAAN KITOSAN DARI LIMBAH KULIT UDANG SEBAGAI INHIBITOR TERHADAP KEASAMAN TUAK SKRIPSI. Oleh: FIKRIATUN NURHIKMAWATI NIM.

PEMBUATAN KARBON AKTIF DARI KULIT DURIAN SEBAGAI ADSORBEN ZAT WARNA DARI LIMBAH CAIR TENUN SONGKET DENGAN AKTIVATOR KOH

ISOLASI PROTEASE DARI BUAH LABU SIAM (Sechium edule (Jacq.) Sw.) DENGAN TEKNIK SALTING OUT MENGGUNAKAN GARAM AMMONIUM SULFAT

ABSTRAK. Kata Kunci : Biodegradasi, Remazol Brilliant Blue, Inokulum, Bakteri, Biosistem.

PEMBUATAN KARBON AKTIF DARI KULIT DURIAN SEBAGAI ADSORBEN ZAT WARNA DARI LIMBAH CAIR TENUN SONGKET DENGAN AKTIVATOR NaOH

PEMBUATAN BIOETANOL DARI KUPASAN KENTANG (Solanum tuberosum L.) DENGAN PROSES FERMENTASI SKRIPSI. Oleh : DEVI ESTERIA HASIANNA PURBA

EFEK PAPARAN RADIASI UV-C TERHADAP KARAKTERISTIK RAPAT ARUS DIFUSI ION PADA MEMBRAN KITOSAN SKRIPSI BIDANG MINAT BIOFISIKA

PEMBUATAN DAN KARAKTERISASI KARBON AKTIF DARI TEMPURUNG KELUWAK (Pangium edule) DENGAN AKTIVATOR H 3 PO 4

TEKNIK VOLTAMETRI PELUCUTAN ANODIK UNTUK PENENTUAN KADAR LOGAM Pb, Cd, DAN Cu PADA AIR LAUT PELABUHAN BENOA

LAPORAN PENELITIAN SKRIPSI. Diajukan untuk memenuhi sebagai syarat mencapai derajat sarjana S-1. : Kurnia Andriati NIM :

PEMANFAATAN LIMBAH KULIT PISANG KEPOK (MUSA ACUMINATE L) SEBAGAI KARBON AKTIF YANG TERAKTIVASI H 2 SO 4

IDENTIFIKASI DAN UJI AKTIVITAS SENYAWA TRITERPEN DARI DAUN TREMBESI (Samanea saman (Jacq.) Merr) TERHADAP Escherichia coli.

SKRIPSI AGUS NINGSIH

PENENTUAN KONDISI OPTIMUM PEMBUATAN GEL CINCAU HIJAU DAN PENGARUH PENAMBAHAN ADSORBEN TERHADAP WARNA GEL CINCAU HIJAU SKRIPSI

:Minyak Atsiri, Acorus calamus Linn, Fusarium solani, Minimum Inhibitory Concentration (MIC) iii

BIOSINTESIS NANOPARTIKEL PERAK DENGAN MENGGUNAKAN TANAMAN SAMBILOTO (Andrographis paniculata Ness) DAN KARAKTERISTIKNYA SKRIPSI BIDANG MINAT BIOFISIKA

PEMANFAATAN ARANG AKTIF DARI BATANG TANAMAN GUMITIR (Tagetes erecta) SEBAGAI ADSORBEN LOGAM BERAT Pb(II) DAN Cd(II) DENGAN AKTIVATOR NaOH

PENGARUH BAHAN AKTIVATOR PADA PEMBUATAN KARBON AKTIF TEMPURUNG KELAPA

Disusun Sebagai Persyaratan Menyelesaikan Pendidikan Diploma III pada Jurusan Teknik Kimia Politeknik Negeri Sriwijaya. Oleh :

TOKSISITAS SENYAWA FLAVONOID DARI EKSTRAK ETANOL DAUN DEWANDARU (Eugenia uniflora Linn.) SEBAGAI SKRINING AWAL ANTIKANKER SKRIPSI

APLIKASI MEMBRAN KITOSAN UNTUK MENYARING SKRIPSI OLEH: RENDRA RUSTAM PURNOMO JURUSAN FISIKA FAKULTAS MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN ALAM

Karakterisasi Asap Cair dari Daun dan Kulit Buah Pisang (Musa paradisiacal) SKRIPSI. Angga Nugraha

Hafnida Hasni Harahap, Usman Malik, Rahmi Dewi

Pengaruh Perlakuan Mikrogravitasi pada Biji Cabai Rawit terhadap Laju Pertumbuhan Tanaman Cabai Rawit (Capsicum frutescens L.

ANALISIS POTENSI PROTEASE EKSTRASELULER TANAH HUTAN MANGROVE PANTAI SUWUNG KAUH BALI SKRIPSI. Oleh: Inten Hardianti Nizar NIM.

ADSORPSI PEWARNA METHYLENE BLUE MENGGUNAKAN PASIR VULKANIK GUNUNG MERAPI SKRIPSI

DAFTAR ISI ABSTRAK... KATA PENGANTAR... DAFTAR ISI... DAFTAR TABEL... DAFTAR GAMBAR... DAFTAR LAMPIRAN... BAB I PENDAHULUAN... 1

ABSTRAK. Kata kunci : Kapasitas antioksidan, Total fenol, Buah mengkudu, Fermentasi

PEMBUATAN ARANG AKTIF DARI KULIT SINGKONG KASPO DAN UJI DAYA ADSORPSINYA TERHADAP ASAM LEMAK BEBAS DAN PEROKSIDA PADA TAHAP BLEACHING MINYAK IKAN

ANALISIS KESTABILAN KALIUM IODAT DALAM GARAM TERHADAP PERUBAHAN TEMPERATUR MENGGUNAKAN METODE TITRASI IODOMETRI DAN SPEKTROFOTOMETRI UV-VIS SKRIPSI

DATA PENGAMATAN. 2. Untuk Konsentrasi Aktivator H2SO4 4M Serbuk kayu. No Pengamatan Kelapa (gr) (gr)

Diajukan Sebagai Persyaratan untuk Meyelesaikan Pendidikan Diploma III Jurusan Teknik Kimia Politeknik Negeri Sriwijaya. Oleh RESKY

LAPORAN AKHIR PENGOLAHAN LIMBAH CAIR INDUSTRI TAHU DENGAN MENGGUNAKAN KARBON AKTIF BERBASIS CANGKANG DAN LUMPUR SAWIT

III. BAHAN DAN METODA 3.1. Tempat dan Waktu Penelitian Penelitian ini akan dilakukan di laboratorium Kimia Analitik Fakultas matematika dan Ilmu

DEPARTEMEN TEKNIK KIMIA

TUGAS AKHIR PENGARUH SINAR ULTRAVIOLET TERHADAP. PERTUMBUHAN BAKTERI Enterotoxigenic E.coli (ETEC) PENYEBAB PENYAKIT DIARE. Bidang Minat Biofisika

PENGARUH SUHU AKTIVASI TERHADAP DAYA SERAP KARBON AKTIF KULIT KEMIRI

ISOLASI, IDENTIFIKASI SERTA UJI AKTIVITAS ANTIBAKTERI PADA MINYAK ATSIRI SEREH WANGI ( Cymbopogon winterianus Jowitt )

DAFTAR ISI HALAMAN JUDUL HALAMAN PENGESAHAN HALAMAN PERNYATAAN HALAMAN MOTTO DAN PERSEMBAHAN KATA PENGANTAR DAFTAR GAMBAR DAFTAR TABEL DAFTAR LAMPIRAN

DEGRADASI LIMBAH TEKSTIL MENGGUNAKAN JAMUR LAPUK PUTIH Daedaleopsis eff. confragosa

KARAKTERISTIK KARBON AKTIF CANGKANG BINTARO (Cerberra odollam G.) DENGAN AKTIVATOR H 2 SO 4

KARAKTERISTIK DAN AKTIVASI CAMPURAN TANAH ANDISOL / LEMPUNG BAYAT / ABU SEKAM SEBAGAI PENJERAP LOGAM BERAT KROMIUM (Cr) TESIS

POTENSI ARANG AKTIF DARI TULANG SAPI SEBAGAI ADSORBEN ION BESI, TEMBAGA, SULFAT DAN SIANIDA DALAM LARUTAN

SINTESIS DAN KARAKTERISASI GRAFENA DENGAN METODE REDUKSI GRAFIT OKSIDA MENGGUNAKAN PEREDUKSI Zn

PEMBUATAN KARBON AKTIF DARI KULIT SALAK (SALACCA SUMATRANA) DENGAN AKTIVATOR SENG KLORIDA (ZnCl 2 ) SKRIPSI

MODIFIKASI LEMPUNG BENTONIT TERAKTIVASI ASAM DENGAN BENZALKONIUM KLORIDA SEBAGAI ADSORBEN ZAT WARNA RHODAMINE B.

Oleh : Msy. Rini rahmawati

PENGARUH RASIO TEPUNG KETAN DENGAN TEPUNG LABU KUNING (Cucurbita moschata) TERHADAP KARAKTERISTIK DODOL S K R I P S I

LAPORAN TUGAS AKHIR PEMBUATAN KARBON AKTIF DARI LIMBAH KULIT SINGKONG DENGAN MENGGUNAKAN FURNACE

PENGARUH KONSENTRASI AKTIVATOR H 2 SO 4 UNTUK MENINGKATKAN DAYA SERAP ARANG AKTIF SABUT KELAPA DAN SERBUK SEBAGAI MEDIA ADSORBEN

KARAKTERISASI KARBON AKTIF KOMERSIAL SERTA APLIKASINYA SEBAGAI ADSORBEN ION TIMBAL(II) DAN KROM(III)

Rini Pujiarti dan J.P. Gentur Sutapa. Abstract

PENGARUH LAMA PENYULINGAN DAUN NILAM (Pogostemon cablin Benth.) TERHADAP RENDEMEN DAN BEBERAPA KARAKTERISTIK MUTU MINYAK NILAM YANG DIHASILKAN

Pemanfaatan Kulit Singkong Sebagai Bahan Baku Karbon Aktif

KARAKTERISASI KARBON AKTIF KULIT SINGKONG (Manihot utilissima) DENGAN VARIASI JENIS AKTIVATOR

KATA PENGANTAR Studi Karakteristik Kimia Amilum Singkong Terpregelatinasi Melalui Pengamatan Spektroskopi Raman

PENGGUNAAN KITOSAN NANOPARTIKEL SEBAGAI ADSORBEN PADA LIMBAH CAIR INDUSTRI BENANG KARET UNTUK MENURUNKAN KADAR ION LOGAM

Gustan Pari, Djeni Hendra dan Ridwan,A Pasaribu (Pusat Litbang Hasil Hutan). Peningkatan Mutu Arang Aktif Kulit Kayu mmangium

LAPORAN AKHIR. Diajukan Sebagai Persyaratan Untuk Menyelesaikan Pendidikan Diploma III Jurusan Teknik Kimia Politeknik Negeri Sriwijaya

LAPORAN AKHIR. Oleh : Badi ah Muniaty Syahab NIM

EKSTRAKSI KLOROFIL DAN UJI STABILITAS WARNA RENDEMEN DARI DAUN KATUK (Sauropus androgynus)

IDENTIFIKASI DAN UJI AKTIVITAS SENYAWA FLAVONOID DARI EKSTRAK DAUN TREMBESI (Albizia saman (Jacq.) Merr) SEBAGAI ANTIBAKTERI Escherichia coli SKRIPSI

PENINGKATAN MUTU ARANG AKTIF KULIT KAYU MANGIUM (Increasing the Qualities of Activated Charcoal from Mangium Bark)

PEMBUATAN KARBON AKTIF DARI KULIT SALAK (SALACCA EDULIS) DENGAN IMPREGNASI ASAM FOSFAT (H 3 PO 4 ) SKRIPSI

ANALISIS BACKUP DAN SINKRONISASI DATA OTOMATIS

PEMBUATAN ADSORBEN DARI CANGKANG KERANG BULU YANG DIAKTIVASI SECARA TERMAL SEBAGAI PENGADSORPSI FENOL SKRIPSI

Sintesis dan Karakterisasi Karbon Teraktivasi Asam dan Basa Berbasis Mahkota Nanas

ADSORPSI KARBON AKTIF DARI TONGKOL JAGUNG SEBAGAI ADSORBEN ION LOGAM Cu 2+

OPTIMASI PARAMETER ADSORPSI LOGAM Pb OLEH SERBUK KAYU POHON MANGGA (Mangifera indica) DALAM SISTEM DINAMIS SKRIPSI

KATA PENGANTAR. Segala puji syukur penulis panjatkan kepada Allah SWT atas berkat dan rahmat-

KAJIAN FREKUENSI DAN LAMA PEMAPARAN MEDAN ELEKTROMAGNETIK PADA FASE GENERATIF TERHADAP PRODUKSI DAN KUALITAS BUNGA KRISAN (Crhysantemum) SKRIPSI

OPTIMASI JENIS PELARUT PENGEKSTRAKSI TERHADAP AKTIVITAS ANTIOKSIDAN EKSTRAK KULIT BUAH MANGGIS (Garcinia mangostana L.) MENGGUNAKAN METODE DPPH

BAB IV HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN. 1. Panjang Gelombang Maksimum (λ maks) Larutan Direct Red Teknis

KATA PENGANTAR. berkat rahmat-nya penulis dapat menyelesaikan skripsi yang berjudul

ISOLASI DAN IDENTIFIKASI SENYAWA MINYAK ATSIRI YANG BERSIFAT ANTIBAKTERI DARI TUMBUHAN SEMBUKAN

ANALISIS KALSIUM, MAGNESIUM, DAN TIMBAL PADA AIR MINERAL DALAM KEMASAN DAN AIR MINUM ISI ULANG SECARA SPEKTROFOTOMETRI SERAPAN ATOM

Prosiding Teknik Pertambangan ISSN:

ACTIVATED CARBON PRODUCTION FROM COCONUT SHELL WITH (NH 4 )HCO 3 ACTIVATOR AS AN ADSORBENT IN VIRGIN COCONUT OIL PURIFICATION ABSTRACT

ADLN-PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

POTENSI ARANG AKTIF BIJI ALPUKAT (Persea americana Mill) SEBAGAI ADSORBEN ION KADMIUM (II) DAN TIMBAL (II) DENGAN AKTIVATOR H 2 SO 4

KANDUNGAN NATRIUM DAN KALIUM LARUTAN ISOTONIK ALAMI AIR KELAPA (Cocos nucifera) VARIETAS Eburnia, Viridis dan Hibrida

Transkripsi:

i PEMBUATAN DAN KARAKTERISASI ARANG AKTIF DARI BATANG TANAMAN GUMITIR (Tagetes erecta) YANG DIAKTIVASI DENGAN H 3 PO 4 Skripsi Oleh : I Putu Adi Surya Mahardika NIM. 1208105002 JURUSAN KIMIA FAKULTAS MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN ALAM UNIVERSITAS UDAYANA BUKIT JIMBARAN 2016

ii PEMBUATAN DAN KARAKTERISASI ARANG AKTIF DARI BATANG TANAMAN GUMITIR (Tagetes erecta) YANG DIAKTIVASI DENGAN H 3 PO 4 Skripsi Skripsi ini diajukan sebagai salah satu syarat untuk memperoleh gelar Sarjana Sains (S.Si) di Jurusan Kimia Fakultas Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam Universitas Udayana Oleh : I Putu Adi Surya Mahardika NIM. 1208105002 Disetujui untuk disidangkan tanggal : 16 Mei 2016 Menyetujui Pembimbing I Pembimbing II Dra. Emmy Sahara, M.Sc.(Hons.) Ir. Wahyu Dwijani Sulihingtyas, M.Kes. NIP. 196506161991032002 NIP. 195909191985032002 Mengesahkan Ketua Jurusan Kimia I NENGAH WIRAJANA NIP. 197102191997021001

iii TEAM PENGUJI SIDANG SKRIPSI PEMBUATAN DAN KARAKTERISASI ARANG AKTIF DARI BATANG TANAMAN GUMITIR (Tagetes erecta) YANG DIAKTIVASI DENGAN H 3 PO 4 Oleh : I Putu Adi Surya Mahardika NIM. 1208105002 Skripsi ini disidangkan di Bukit Jimbaran Pada hari Senin, 16 Mei 2016 Penguji Sidang Skripsi Ketua Sekretaris Dra. Emmy Sahara, M.Sc.(Hons.) Ir. Wahyu Dwijani Sulihingtyas, M.Kes. NIP. 196506161991032002 NIP. 195909191985032002 Anggota Drs. I Wayan Suarsa, M.Si. NIP. 196504191991031001 Anggota Drs. I Wayan Suirta, M.Si. NIP. 196507191992031002 Anggota Ir. Ni Gst. Ayu Made Dwi Adhi Suastuti, M.Si. NIP. 196604101991032002

iv ABSTRAK Telah dilakukan penelitian tentang pembuatan dan karakterisasi arang aktif dari batang tanaman gumitir (Tagetes erecta) dengan aktivator H 3 PO 4. Penelitian ini bertujuan untuk membuat dan menentukan karakteristik arang aktif dari limbah batang tanaman gumitir serta menentukan konsentrasi optimum H 3 PO 4 yang dibutuhkan untuk mendapatkan arang aktif dengan karakteristik yang baik ditinjau dari kadar air, kadar zat mudah menguap, kadar abu total, kadar karbon, daya serap terhadap metilen biru, dan daya serap terhadap iod. Selain itu, dilakukan juga analisis spektra secara FTIR terhadap arang aktif dengan karakteristik yang terbaik. Secara umum, bila dibandingkan dengan standar mutu SNI 06-3730-1995 tentang arang aktif teknis maka aktivasi dengan berbagai konsentrasi H 3 PO 4 dalam penelitian ini menghasilkan arang aktif dengan karakteristik yang baik, dimana aktivasi dengan asam fosfat sebesar 15% menunjukkan karakteristik yang terbaik yaitu: kadar air 4,67 ± 0,33%, kadar zat mudah menguap 5,59 ± 0,33%, kadar abu 5,67 ± 0,33%, kadar karbon 84,33%, daya serap terhadap metilen biru sebesar 162,84 ± 0,50 mg/g dan daya serap terhadap I 2 sebesar 759,62 ± 3,07 mg/g. Hasil identifikasi dengan spektrofotometer FTIR menunjukkan bahwa arang aktif tersebut mengandung gugus fungsi OH, C-H alifatik, P=O dan P-OH. Kata kunci: arang aktif, karakterisasi, Tagetes erecta, asam fosfat.

v ABSTRACT This paper discusses the manufacture and characterization of activated carbon made from the stems of marigold plants (Tagetes erecta) with H 3 PO 4 as the chemical activator. This research was aimed to create and determine the characteristics of the activated carbon from the waste of marigold plant as well as to determine the optimum concentration of H 3 PO 4 required to obtain the activated carbon with good characteristics in terms of water, volatile substance, total ash, and carbon contents, as well as the absorption capacities of methylene blue and iodine. In addition, the analysis of FTIR spectra of the activated carbon with the best characteristics was also carried out. In general, compared to the quality standards of SNI 06-3730-1995 about the technical activated carbon, activation with various concentrations of H 3 PO 4 produced activated carbon with good characteristics, but most of all activation with phosphoric acid at the concentration of 15% produced the activated carbon showing the best characteristics as follows: water content of 4.67 ± 0,33%, volatile substance content of 5.59± 0,33%, ash content of 5.67 ± 0,33%, and carbon content of 84.33%. The absorption capacity of methylene blue was 162.84 ± 0,50 mg/g while the absorption capacity of I 2 was 759, 62 ± 3,07 mg/g. The FTIR identification showed that the activated carbon contains the functional groups of OH, C-H aliphatic, P=O and P-OH. Keywords: activated carbon, characterization, Tagetes erecta, phosphoric acid.

vi KATA PENGANTAR Puji syukur penulis panjatkan kehadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa, karena berkat rahmat-nya akhirnya penulis dapat menyelesaikan skripsi dengan judul Pembuatan dan Karakterisasi Arang Aktif dari Batang Tanaman Gumitir (Tagetes erecta) yang Diaktivasi dengan H 3 PO 4 tepat pada waktunya sebagai salah satu syarat untuk memperoleh gelar Sarjana Sains (S.Si.) di Jurusan Kimia, Fakultas Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam, Universitas Udayana. Penulisan dan penyusunan skripsi ini tidak terlepas dari bimbingan dan bantuan dari berbagai pihak. Oleh karena itu, penulis mengucapkan terima kasih yang sebesar-besarnya kepada : 1. Dr. I Nengah Wirajana, S.Si., M.Si selaku Ketua Jurusan Kimia Fakultas MIPA Universitas Udayana yang telah memberikan petunjuk dan saran. 2. Dra. Emmy Sahara, M.Sc.(Hons.) dan Ir. Wahyu Dwijani Sulihingtyas, M.Kes. selaku pembimbing I dan pembimbing II yang telah memberikan bimbingan dan dukungan dalam penyusunan skripsi ini. 3. Ayah I Nyoman Sutamba dan Ibu Ni Wayan Suatri yang telah memberi doa, semangat, dukungan dan bantuan dalam menyelesaikan skripsi ini. 4. Ni Putu Diah Pithaloka Dewani, Amd.Gz untuk doa, semangat, dukungan dan bantuannya selama proses penelitian dan penyusunan skripsi. 5. Seluruh teman-teman Jurusan Kimia Fakultas MIPA Universitas Udayana dan semua pihak yang tidak dapat penulis sebutkan satu persatu. Penulis sangat mengharapkan kritik dan saran konstruktif dari semua pihak sehingga dapat menjadi evaluasi dan penyempurnaan skripsi ini. Penulis berharap semoga skripsi ini dapat bermanfaat bagi semua pembaca dan pihak yang membutuhkan. Bukit Jimbaran, 29 April 2016 Penulis

vii DAFTAR ISI Halaman Halaman Judul... i Lembar Pengesahan... ii Team Penguji Sidang Skripsi... iii Abstrak... iv Abstract... v Kata Pengantar... vi Daftar Isi... vii Daftar Tabel... x Daftar Gambar... xi Daftar Lampiran... xii BAB I Pendahuluan 1.1 Latar Belakang... 1 1.2 Rumusan Masalah... 4 1.3 Tujuan... 4 1.4 Manfaat Penelitian... 4 BAB II Tinjauan Pustaka 2.1 Tagetes sp.... 5 2.2 Biomassa... 9 2.2.1 Pengertian biomassa... 9 2.2.2 Biomassa sebagai sumber energi... 10 2.2.3 Konversi biomassa... 11 2.2.4 Pemanfaatan energi biomassa... 12

viii 2.3 Arang Aktif... 14 2.3.1 Bahan baku arang aktif... 15 2.3.2 Pembuatan arang aktif... 16 2.3.3 Kualitas arang aktif... 19 2.4 Spektroskopi... 22 2.4.1 Spektroskopi inframerah... 24 2.4.2 Spektroskopi ultraviolet dan cahaya tampak (UV-Vis)... 26 BAB III Metode Penelitian 3.1 Tempat Penelitian... 29 3.2 Alat dan Bahan... 29 3.2.1 Peralatan penelitian... 29 3.2.2 Bahan penelitian... 29 3.3 Prosedur Kerja... 29 3.3.1 Penyiapan bahan... 29 3.3.2 Pirolisis batang gumitir (Tagetes erecta) menjadi arang... 30 3.3.3 Aktivasi arang... 30 3.3.4 Karakterisasi arang aktif... 30 BAB IV Hasil dan Pembahasan 4.1 Pembuatan Arang dari Batang Tanaman Gumitir (Tagetes erecta) 33 4.2 Aktivasi Arang... 33 4.3 Karakterisasi Arang Aktif... 35 4.3.1 Kadar air... 35 4.3.2 Kadar zat mudah menguap... 38 4.3.3 Kadar abu total... 40

ix 4.3.4 Kadar karbon... 42 4.3.5 Daya serap metilen biru... 44 4.3.6 Daya serap iodin... 46 4.3.7 Gugus fungsi... 48 Bab V Simpulan dan Saran 5.1 Simpulan... 53 5.2 Saran... 53 Daftar Pustaka... 54 Lampiran... 57 Curriculum Vitae... 83

x DAFTAR TABEL Halaman Tabel 2.1 Standar Kualitas Arang Aktif Menurut SII. 0258-79.... 19 Tabel 2.2 Standar Kualitas Arang Aktif Menurut SNI 06 3730 1995 dtrefsfsd tentang Arang Aktif Teknis.... 19 Tabel 4.1 Rendemen Hasil Aktivasi Arang Batang Gumitir Menggunakan berbagai Konsentrasi Asam Fosfat... 34 Tabel 4.2 Hasil Penentuan Kadar Air Arang Aktif... 36 Tabel 4.3 Hasil Penentuan Kadar Zat Mudah Menguap Arang Aktif... 38 Tabel 4.4 Kadar Abu Total Arang Aktif... 40 Tabel 4.5 Kadar Karbon Arang Aktif... 42 Tabel 4.6 Hasil Penentuan Daya Serap Metilen Biru... 45 Tabel 4.7 Hasil Penentuan Daya Serap Iodin... 47 Tabel 4.8 Data Spektrum Inframerah Arang... 50 Tabel 4.9 Data Spektrum Inframerah Arang Aktif... 51 Tabel 4.10 Perbandingan Karakteristik Arang dan Arang Aktif... 52

xi DAFTAR GAMBAR Halaman Gambar 2.1 Tanaman Gumitir... 7 Gambar 2.2 Limbah Biomassa... 10 Gambar 2.3 Struktur Pori Arang (a) dan Arang Aktif (b)... 15 Gambar 2.4 Diagram Alir Pembuatan Arang Aktif... 17 Gambar 2.5 Absorpsi dalam Spektrum Inframerah... 25 Gambar 2.6 Contoh Spektrum Inframerah Biokarbon yang Berasal dari Daun Tanaman Gumitir (Tagetes erecta)... 26 Gambar 4.1 Hubungan Konsentrasi Asam Fosfat dan Rendemen Arang Aktif... 35 Gambar 4.2 Grafik Hubungan antara Konsentrasi Asam Fosfat dan Kadar Air Arang Aktif... 37 Gambar 4.3 Grafik Hubungan antara Konsentrasi Asam Fosfat dan Kadar Zat Mudah Menguap Arang Aktif... 39 Gambar 4.4 Grafik Hubungan antara Konsentrasi Asam Fosfat dan Kadar Abu Total Arang Aktif... 41 Gambar 4.5 Grafik Hubungan antara Konsentrasi Asam Fosfat dan Kadar Karbon Arang Aktif... 43 Gambar 4.6 Kurva Kalibrasi Larutan Standar Metilen Biru... 44 Gambar 4.7 Grafik Hubungan antara Konsentrasi Asam Fosfat dan Daya Serap Arang Aktif terhadap Metilen Biru... 45 Gambar 4.8 Grafik Hubungan antara Konsentrasi Asam Fosfat dan Daya Serap Arang Aktif terhadap Iodin... 48 Gambar 4.9 Spektra Inframerah Arang... 49 Gambar 4.10 Spektra Inframerah Arang Aktif... 50

xii DAFTAR LAMPIRAN Halaman Lampiran 1 Skema Kerja 1.1 Diagram alur penelitian... 57 1.2 Pirolisis batang gumitir (Tagetes erecta) menjadi arang... 58 1.3 Aktivasi arang... 59 1.4 Karakterisasi arang aktif... 60 1.5 Analisis gugus fungsi... 63 Lampiran 2 Pembuatan Larutan 2.1 Pembuatan larutan asam fosfat (H 3 PO 4 )... 64 2.2 Pembuatan larutan iodium (I 2 ) 0,125 N... 65 2.3 Pembuatan larutan natrium tiosulfat (Na 2 S 2 O 3 ) 0,1 N... 65 2.4 Pembuatan larutan kalium dikromat (K 2 Cr 2 O 7 ) 0,05 N... 65 2.5 Pembuatan larutan metilen biru... 65 2.6 Pembuatan indikator amilum 1%... 66 Lampiran 3 Pembuatan dan Karakterisasi Arang Aktif 3.1 Pirolisis batang tanaman gumitir menjadi arang... 67 3.2 Aktivasi arang dengan variasi konsentrasi asam fosfat... 68 3.3 Penentuan kadar air arang aktif... 69 3.4 Penentuan kadar zat mudah menguap arang aktif... 70 3.5 Penentuan kadar abu total arang aktif... 72 3.6 Penentuan kadar karbon arang aktif... 73 3.7 Penentuan daya serap arang aktif terhadap metilen biru... 74 3.8 Penentuan daya serap arang aktif terhadap iodin... 78

xiii Lampiran 4 Dokumentasi 4.1 Preparasi sampel... 81 4.2 Pirolisis sampel... 81 4.3 Aktivasi arang... 82 4.4 Karakterisasi arang aktif... 82 4.5 Penentuan absorbansi filtrat metilen biru... 83 Lampiran 3.3 Penentuan