TUGAS AKHIR ANALISIS PENGARUH KECEPATAN ALIRAN FLUIDA TERHADAP EFEKTIFITAS PERPINDAHAN PANAS PADA HEAT EXCHANGER JENIS SHELL AND TUBE

dokumen-dokumen yang mirip
BAB III METODOLOGI PENELITIAN

TUGAS AKHIR RANCANG BANGUN MESIN REFRIGERASI KOMPRESI UAP

BAB I. PENDAHULUAN...

ANALISIS KEEFEKTIFAN ALAT PENUKAR KALOR TIPE SHELL AND TUBE SATU LALUAN CANGKANG DUA LALUAN TABUNG SEBAGAI PENDINGINAN OLI DENGAN FLUIDA PENDINGIN AIR

BAB II LANDASAN TEORI

ANALISIS EFEKTIFITAS ALAT PENUKAR KALOR SHELL & TUBE DENGAN MEDIUM AIR SEBAGAI FLUIDA PANAS DAN METHANOL SEBAGAI FLUIDA DINGIN

Tugas Akhir. Perancangan Hydraulic Oil Cooler. bagi Mesin Injection Stretch Blow Molding

TUGAS AKHIR ANALISIS KOMPRESI PADA KOMPRESOR TORAK SINGLE ACTION

TUGAS AKHIR PERCOBAAN KUALITAS ETHYLENE DAN AIR PADA ALAT PERPINDAHAN PANAS DENGAN SIMULASI ALIRAN FLUIDA

KATA PENGANTAR. Assalamu alaikum warohmatullah wabarokatuh. dapat menyelesaikan Skripsi ini. Pada kesempatan ini penulis menyampaikan

UJI EKSPERIMENTAL OPTIMASI LAJU PERPINDAHAN KALOR DAN PENURUNAN TEKANAN PENGARUH JARAK BAFFLE

Ditulis Guna Melengkapi Sebagian Syarat Untuk Mencapai Jenjang Sarjana Strata Satu (S1) Jakarta 2015

BAB II DASAR TEORI 2.1 Pasteurisasi 2.2 Sistem Pasteurisasi HTST dan Pemanfaatan Panas Kondensor


Analisa Pengaruh Laju Alir Fluida terhadap Laju Perpindahan Kalor pada Alat Penukar Panas Tipe Shell dan Tube

KAJIAN EXPERIMENTAL KOEFISIEN PERPINDAHAN PANAS KONVEKSI DENGAN NANOFLUIDA Al2SO4 PADA HEAT EXCHANGER TIPE COUNTER FLOW

LAPORAN TUGAS AKHIR MODIFIKASI KONDENSOR SISTEM DISTILASI ETANOL DENGAN MENAMBAHKAN SISTEM SIRKULASI AIR PENDINGIN

SKRIPSI ALAT PENUKAR KALOR

TUGAS AKHIR ANALISIS KEKUATAN TARIK SAMBUNGAN LAS SMAW PADA BAJA SS400 DENGAN VARIASI ARUS

ANALISA PERPINDAHAN KALOR PADA KONDENSOR PT. KRAKATAU DAYA LISTRIK

BAB IV ANALISA DAN PERHITUNGAN

RANCANG BANGUN ALAT PENUKAR KALOR TYPE SHELL & TUBE DENGAN 1 LALUAN CANGKANG DAN DUA LALUAN TABUNG UNTUK MEMANASKAN AIR

TUGAS AKHIR EKSPERIMEN HEAT TRANSFER PADA DEHUMIDIFIER DENGAN AIR DAN COOLANT UNTUK MENURUNKAN KELEMBABAN UDARA PADA RUANG PENGHANGAT

ANALISIS DAN SIMULASI KEEFEKTIFAN ALAT PENUKAR KALOR TABUNG SEPUSAT ALIRAN SEJAJAR DENGAN VARIASI KAPASITAS ALIRAN.

UNIVERSITAS DIPONEGORO TUGAS SARJANA. Disusun oleh:

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

Skripsi Yang Diajukan Untuk Melengkapi Syarat Memperoleh Gelar Sarjana Teknik TAMBA GURNING NIM SKRIPSI

WATER TO WATER HEAT EXCHANGER BENCH BAB I PENDAHULUAN. 1.1 Tujuan Pengujian

DEPARTEMEN TEKNIK MESIN FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS SUMATERA UTARA MEDAN 2016

SKRIPSI. Skripsi Yang Diajukan Untuk Melengkapi. Syarat Memperoleh Gelar Sarjana Teknik BINSAR T. PARDEDE NIM DEPARTEMEN TEKNIK MESIN

PENGARUH VARIASI FLOW DAN TEMPERATUR TERHADAP LAJU PENGUAPAN TETESAN PADA LARUTAN AGAR-AGAR SKRIPSI

RANCANG BANGUN HEAT EXCHANGER TUBE NON FIN SATU PASS, SHELL TIGA PASS UNTUK MESIN PENGERING EMPON-EMPON

BAB III METODE PENELITIAN. Waktu penelitian dilakukan setelah di setujui sejak tanggal pengesahan

DAFTAR ISI. KATA PENGANTAR... i. ABSTRAK... iv. DAFTAR ISI... vi. DAFTAR GAMBAR... xi. DAFTAR GRAFIK...xiii. DAFTAR TABEL... xv. NOMENCLATURE...

BAB I PENDAHULUAN I.1.

PENUKAR PANAS GAS-GAS (HXG)

ANALISIS EFEKTIFITAS ALAT PENUKAR KALOR SHELL & TUBE DENGAN AIR SEBAGAI FLUIDA PANAS DAN FLUIDA DINGIN

Tugas Sarjana Bidang ADI SUMANTO L2E JURUSAN

I. PENDAHULUAN. Mesin pengering merupakan salah satu unit yang dimiliki oleh Pabrik Kopi

STUDI EKSPERIMENTAL PENGARUH PITCH

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

BAB III METODE PENELITIAN

BAB I PENDAHULUAN. Perpindahan panas adalah ilmu untuk memprediksi perpindahan energi

LAPORAN TUGAS AKHIR ANALISA PERHITUNGAN ALAT PENUKAR PANAS TIPE SHEEL & TUBE PADA INDUSTRI ASAM SULFAT

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

Karakteristik Perpindahan Panas dan Pressure Drop pada Alat Penukar Kalor tipe Pipa Ganda dengan aliran searah

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

31 4. Menghitung perkiraan perpindahan panas, U f : a) Koefisien konveksi di dalam tube, hi b) Koefisien konveksi di sisi shell, ho c) Koefisien perpi

EFEKTIVITAS PENUKAR KALOR TIPE PLATE P41 73TK Di PLTP LAHENDONG UNIT 2

ANALISIS KEEFEKTIFAN ALAT PENUKAR KALOR TABUNG SEPUSAT ALIRAN BERLAWANAN DENGAN VARIASI PADA FLUIDA PANAS (AIR) DAN FLUIDA DINGIN (METANOL)

PENGARUH PERUBAHAN KECEPATAN ALIRAN PADA HEAT EXCHANGER JENIS SHELL AND TUBE TERHADAP KOEFISEN OVERALL HEAT TRANSFER

PEMILIHAN BAHAN BAKAR DALAM PEMBUATAN DAPUR CRUCIBLE UNTUK PELEBURAN ALUMINIUM BERKAPASITAS 50KG MENGGUNAKAN BAHAN BAKAR BATU BARA

BAB II TEORI DASAR 2.1 Perancangan Sistem Penyediaan Air Panas Kualitas Air Panas Satuan Kalor

PENGARUH KONSENTRASI LARUTAN, KECEPATAN ALIRAN DAN TEMPERATUR ALIRAN TERHADAP LAJU PENGUAPAN TETESAN (DROPLET) LARUTAN AGAR AGAR SKRIPSI

PENGUJIAN UNJUK KERJA SOLAR ASSISTED HEAT PUMP WATER HEATER. MENGGUNAKAN HFC-134a DENGAN VARIASI INTENSITAS RADIASI

PENUKAR PANAS GAS-GAS (HXG)

BAB I PENDAHULUAN. Masyarakat Indonesia sebagaian besar bekerja sebagai petani, Oleh karena itu, banyak usaha kecil menengah yang bergerak

RANCANG BANGUN DAN PENGUJIAN HEAT EXCHANGER CROSS FLOW UNMIXED, FINNED TUBE FOUR PASS, UNTUK MENGERINGKAN EMPON-EMPON DENGAN VARIASI MASS FLOW RATE

DEPARTEMEN TEKNIK MESIN FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS SUMATERA UTARA MEDAN 2008

SIMULASI EFEKTIFITAS ALAT KALOR TABUNG SEPUSAT DENGAN VARIASI KAPASITAS ALIRAN FLUIDA PANAS, FLUIDA DINGIN DAN SUHU MASUKAN FLUIDA PANAS DENGAN ALIRAN

BAB II LANDASAN TEORI

Sujawi Sholeh Sadiawan, Nova Risdiyanto Ismail, Agus suyatno, (2013), PROTON, Vol. 5 No 1 / Hal 44-48

BAB II LANDASAN TEORI

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

TUGAS AKHIR RANCANG BANGUN PROTOTIPE TURBIN ANGIN SUMBU VERTIKAL. Diajukan Untuk Memenuhi Persyaratan Kurikulum. Strata Satu (S1) Teknik Mesin

LAPORAN TUGAS AKHIR. Design Oil Cooler pada Mesin Diesel Penggerak Kapal Laut untuk Jenis APK Sheel and Tube

ANALISIS DAN SIMULASI KEEFEKTIFAN ALAT PENUKAR KALOR TABUNG SEPUSAT ALIRAN BERLAWANAN PADA FLUIDA PANAS (AIR) DAN FLUIDA DINGIN (METANOL)

BAB lll METODE PENELITIAN

BAB II TINJAUAN PUSTAKA. Perpindahan kalor (heat transfer) ialah ilmu untuk meramalkan

MODIFIKASI DAN PENGUJIAN EVAPORATOR MESIN PENDINGIN SIKLUS ADSORPSI YANG DIGERAKKAN ENERGI SURYA

TUGAS AKHIR PERANCANGAN ULANG MESIN AC SPLIT 2 PK. Diajukan Sebagai Salah Satu Syarat Dalam Mencapai Gelar Strata Satu ( S-1 ) Teknik Mesin

ANALISA HEAT EXCHANGER JENIS SHEEL AND TUBE DENGAN SISTEM SINGLE PASS

BAB II TINJAUAN PUSTAKA. Perpindahan kalor (heat transfer) ialah ilmu untuk meramalkan

ANALISA PERPINDAHAN PANAS PADA KONDENSOR DENGAN KAPASITAS m³/ JAM UNIT 4 PLTU SICANANG BELAWAN

BAB II LANDASAN TEORI

BAB IV PENGOLAHAN DATA

RANCANG BANGUN HEAT EXCHANGER TUBE FIN TIGA PASS SHELL SATU PASS UNTUK MESIN PENGERING EMPON-EMPON

Karakteristik Perpindahan Panas pada Double Pipe Heat Exchanger, perbandingan aliran parallel dan counter flow

PENGUJIAN KOLEKTOR SURYA PLAT DATAR UNTUK PEMANAS AIR LAUT DENGAN MEMBANDINGKAN PERFORMANSI KACA SATU DENGAN KACA BERLAPIS KETEBALAN 5MM SKRIPSI

Lampiran 1. Perhitungan kebutuhan panas

ANALISIS PERHITUNGAN LAJU PERPINDAHAN PANAS ALAT PENUKAR KALOR TYPE PIPA GANDA DI LABORATORIUM UNIVERSITAS 17 AGUSTUS 1945 JAKARTA

Taufik Ramuli ( ) Departemen Teknik Mesin, FT UI, Kampus UI Depok Indonesia.

SKRIPSI. Diajukan sebagai salah satu syarat untuk memperoleh gelar Sarjana Teknik. Oleh: INDRA SETYAWAN NIM. I

STUDI EKSPERIMENTAL PENINGKATAN PERPINDAHAN PANAS PADA PENUKAR KALOR PIPA KONSENTRIK DENGAN REGULARLY SPACED HELICAL SCREW TAPE INSERT

PROGRAM STUDI TEKNOLOGI MEKANIK INDUSTRI PROGRAM DIPLOMA-IV FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS SUMATERA UTARA 2008

STUDI EKSPERIMENTAL KOEFISIEN PERPINDAHAN KALOR MODEL WATER HEATER KAPASITAS 10 LITER DENGAN INJEKSI GELEMBUNG UDARA

Analisa Perfomansi Alat Penukar Kalor Tiga Saluran Satu Laluan Dengan Aliran Yang Terbagi Dalam Konfigurasi Aliran Berlawanan Arah dan Searah

RANCANG BANGUN ALAT PENUKAR KALOR (HEAT EXCHANGER) BERSIRIP HELICAL DENGAN MEMANFAATKAN GAS BUANG SEPEDA MOTOR SEBAGAI PEMANAS AIR

TUGAS AKHIR. Perbandingan Temperatur Pada PTC Dengan Kamera Infrared antara Fluida Air dan Minyak Kelapa Sawit

Analisis Koesien Perpindahan Panas Konveksi dan Distribusi Temperatur Aliran Fluida pada Heat Exchanger Counterow Menggunakan Solidworks

PEMILIHAN MATERIAL DALAM PEMBUATAN DAPUR CRUSIBLE PELEBUR ALUMINIUM BERKAPASITAS 50KG DENGAN BAHAN BAKAR PADAT

PERANCANGAN ULANG ALAT PEMANAS DAN PENDINGIN AIR MINUM BERTENAGA LISTRIK

BAB III METODE PENELITIAN

BAB II DASAR TEORI. ke tempat yang lain dikarenakan adanya perbedaan suhu di tempat-tempat

BAB II LANDASAN TEORI

UNIVERSITAS DIPONEGORO

ANALISIS LAJU ALIRAN PANAS PADA PROSES THERMOFORMING BLISTER PACKING MESIN PAM-PAC BP-102 DENGAN 2 DESAIN

DAFTARISI HALAMAN JUDUL LEMBARAN PENGESAHAN DOSEN PEMBIMBING LEMBARAN PENGESAHAN DOSEN PENGUJI HALAMAN PERSEMBAHAN HALAMAN MOTTO KATA PENGANTAR

BAB IV PERANCANGAN, PEMBUATAN DAN PENGUJIAN ALAT

INTISARI. iii. Kata kunci : Panas, Perpindahan Panas, Heat Exchanger

Transkripsi:

TUGAS AKHIR ANALISIS PENGARUH KECEPATAN ALIRAN FLUIDA TERHADAP EFEKTIFITAS PERPINDAHAN PANAS PADA HEAT EXCHANGER JENIS SHELL AND TUBE Diajukan untuk Memenuhi Persyaratan Kurikulum Sarjana Strata Satu (S-1) Jurusan Teknik Mesin Fakultas Teknik Universitas Darma Persada Disusun Oleh: Nama : Romli Nim : 2010250001 Fakultas Teknik Jurusan Teknik Mesin Universitas Darma Persada Jakarta 2014

LEMBAR PERNYATAAN Nama : Romli Nim : 2010250001 Jurusan : Teknik Mesin Fakultas : Teknik Universitas Darma Persada Menyatakan bahwa tugas akhir atau skripsi ini saya disusun sendiri berdasarkan hasil penelitian, bimbingan dan panduan buku-buku referensi lain yang terkait dan relevan dengan materi tugas akhir atau skripsi ini. Demikianlah Pernyataan ini saya buat dengan sesungguhnnya; Jakarta, 19 Agustus 2014 Materai 6000 ( Romli )

LEMBAR PENGESAHAN Telah diperiksa dan diterima dengan baik oleh dosen pembimbing tugas akhir, untuk melengkapi dan memenuhi sebagaian dari syarat-syarat guna mengikuti ujian tugas akhir Jurusan Teknik Mesin Fakultas Universitas Darma Persada. Nama : Romli Nim : 2010250001 Jurusan : Teknik Mesin Judul : Analisis pengaruh kecepatan aliran fluida terhadap efektifitas perpindahan panas pada Heat Exchanger jenis Shell and Tube. Jakarta, 24 juli 2014 Pembimbing; Penulis; ( Yefri Chan, ST, MT ) ( Romli ) Ketua Jurusan Teknik Mesin; ( Yefri Chan, ST, MT )

ABSTRAK Efektifitas penukar kalor ialah perbandingan jumlah panas yang di pindahkan dengan jumlah panas maksimal yang dapat dipindahkan. Perpindahan panas maksimum mungkin terjadi bila salah satu fluida mengalami perbedaan suhu terbesar beda suhu maksimum yang terdapat dalam heat exchanger tersebut, yaitu selisih antara suhu masuk fluida panas dan fluida dingin. Fluida yang mungkin mengalami perbedaan suhu maksimum ini ialah fluida yang mempunyai nilai kapasitas panas (m.cp) minimum. Alat praktikum pada penelitian ini bertujuan untuk mengetahui kecepatan aliran fluida double pipe; Pada pecobaan pertama dengan suhu air panas 60 0 C dan suhu air dingin 30 0 C pada flow meter dengan debit 27 Lpm untuk air panas dan air dingin 24 Lpm. Yang kedua pada flow meter dengan debit 24 Lpm untuk air panas dan air dingin 20 Lpm. Dan percobaan ketiga pada flow meter dengan debit 22 Lpm untuk air panas dan air dingin14 Lpm. Pada pecobaan kedua dengan suhu air panas 50 0 C dan suhu air dingin 25 0 C pada flow meter dengan debit 27 Lpm untuk air panas dan air dingin 24 Lpm. Yang kedua pada flow meter dengan debit 25 Lpm untuk panas dan dingin 21 Lpm. Dan percobaan ketiga pada flow meter dengan debit 22 Lpm untuk panas dan dingin15 Lpm. Pada pecobaan ketiga dengan suhu air panas 40 0 C dan suhu air dingin 20 0 C pada flow meter dengan debit 27 Lpm untuk air panas dan air dingin 24 Lpm. Yang kedua pada flow meter dengan debit 25 Lpm untuk panas dan dingin 21 Lpm. Dan percobaan ketiga pada flow meter dengan debit 22 Lpm untuk panas dan dingin15 Lpm. i

KATA PENGANTAR Puji dan syukur penulis panjatkan kepada Tuhan Yang Maha Esa karena atas berkat dan anugerah-nya penulis dapat menyeleseikan Tugas akhir yang berjudul ANALISIS PENGARUH KECEPATAN ALIRAN FLUIDA TERHADAP EFEKTIFITAS PERPINDAHAN PANAS PADA HEAT EXCHANGER JENIS SHELL AND TUBE. Laporan ini kami susun sebagai Persyaratan kurikulum sarjana S1 Teknik mesin. Dalam pembuatan laporan ini, penulis mendapat bantuan dari banyak pihak. Oleh karena itu, penulis ingin mengucapkan banyak terima kasih kepada : 1. Bpk. Yefri Chan, ST, MT, selaku Ketua Jurusan Teknik Mesin Fakultas Teknik Universitas Darma Persada. 2. Bpk. Dr. Aep Saepul Uyun, S.TP, M.Eng Selaku Dosen pembimbing. 3. Bpk. Ir. Asyari Daryus, SE, MSc, Selaku Dosen pembimbing. 4. Bpk. Dhimas Satria, ST, M.Eng Selaku Dosen Penguji. 5. Kedua Orang Tua penulis yang telah memberikan dorongan, semangat serta doa yang tulus kepada penulis. 6. Rekan-rekan di Fakultas Teknik Universitas Darma Persada yang tidak bisa penulis sebutkan satu persatu. Penulis menyadari Laporan tugas akhir ini banyak memiliki kekurangan. Oleh karena itu, penulis mengharapkan saran dan kritik yang membangun demi kesempurnaan laporan tugas akhir ini. Semoga Laporan ini dapat berguna bagi kita semua. Jakarta, 19 Agustus 2014 ( Romli ) i

DAFTAR ISI KATA PENGANTAR...i DAFTAR ISI...ii DAFTAR GAMBAR...vi DAFTAR TABEL...viii DAFTAR GRAFIK...ix GAMBAR SIMBOL...x ABSTRAK...xi BAB I PENDAHULUAN 1.1. Latar belakang masalah...1 1.2. Tujuan dan manfaat penelitian...1 1.2.1.Tujuan penelitian...1 1.2.2. Manfaat penelitian...2 1.3. Perumusan masalah...2 1.4. Metodologi penelitian...2 1.5.1.Jenis penelitian...3 1.5.2.Sifat penelitian...3 1.5.3.Pengumpulan data...4 1.5.4.Metode analisa data...4 1.3. Sistematika penulisan...4 BABII LANDASAN TEORI...6 2.1. Proses perpindahan kalor...6 2.1.1.Perpindahan panas konduksi...8 2.1.2 Perpindahan panas konveksi...9 2.1.3 Perpindahan kalor secara radiasi (Pancaran)...10 2.2. Daerah pembentukan lapisan thermal...10 2.3. Kombinasi Antara Daerah Pembentukan Lapis Batas Thermal dengan Daerah Pembentukan Lapis Batas Hidrodinamik...11 2.4. Aliran terbentuk penuh...11 2.5. Klasifikasi alat penukar kalor...12 2.5.1 Klasifikasi berdasarkan proses perpindahan panas...12 2

2.5.2 Berdasarkan arah aliran...12 2.6. Alat penukar panas...13 2.6.1.Penukar panas pipa rangkap (double pipa Heat Exchanger)...14 2.6.2.Penukar panas cangkang dan buluh (Shell and Tube Heat Exchanger)..14 2.6.3.Penukar panas plate and frame (plate and flame Heat Exchanger)...15 2.6.4. Penukar kalor shell and tube...16 2.7. Bilangan Reynolds...17 2.8. Tekanan...18 2.9. Koefisien perpindahan kalor menyeluruh...19 2.10. Selisih temperatur logaritmit...21 2.11. Efektifitas penukar kalor...23 BAB III METODOLOGI PENELITIAN...25 3.1. Diagram alir penelitian (Flow Chat)...25 3.2. Penjelasan diagram alir penelitian...27 3.3. Fluida yang digunakan dalam penelitian...27 3.3.1 Fluida dingin...27 3.3.2 Fluida panas (heater)...27 3.4. Alat yang digunakan dalam penelitian...27 3.5. Skema Penelitian...28 3.6. Bahan yang digunakan dalam pembuatan heat exchanger...29 3.7. Bahan Material yang digunakan dalam pembuatan Heat Exchanger...31 3.7.1 Pipa stainless 1 inch & 3 inch...31 3.7.2 Elbow 1 inch...31 3.7.3 Tee 1 inch...32 3.7.4 Ball valve 1 inch...32 3.7.5 Union (water mur) 1 inch...32 3.7.6 Sock drat dalam 1 inch...33 3.7.7 Pipa drat luar 1 inch...33 3.8. Alat yang di gunakan dalam pembuatan Heat Exchanger...33 3.8.1 Mesin las TIG (argon)...33 3.8.1.1 Tabung gas lindung...34 3

3.8.1.2 Regulator gas Lindung...34 3.8.1.3 Flow meter gas...35 3.8.1.4 Selang gas dan perlengkapan pengikatnya...35 3.8.1.5 Kabel elektroda...35 3.8.1.6 Stang las (welding torch)...36 3.8.1.7 Elektroda tungsten...36 3.8.1.8 Kawat las...36 3.8.2 Mesin gerinda tangan...37 3.8.3 Mesin cutting (gerinda potong).....37 3.8.4 Mesin Bor Tangan...37 3.8.5 Mesin Bor Vertikal...38 3.9. Intrumentasi...38 3.9.1 Termokopel...38 3.9.2 Flow Meter...39 3.10 Tempat pengujian dan pengambilan data...39 3.10.1. Prosedur pengujian single pipe...40 3.10.2. Prosedur pengujian double pipe...40 BAB IV PENGUJIAN ALAT PERPINDAHAN PANAS HEAT EXCHANGER JENIS SHELL AND TUBE DOUBLE PIPE...42 4.1 Pengumpulan Data...42 4.2 Data Hasil Pengujian Suhu 60 0 C...43 4.2.1.1 Perhitungan pertama...43 4.2.2.1 Perhitungan kedua...45 4.2.3.1 Perhitungan ketiga...47 4.3 Pembahasan...49 4.4 Data Hasil Pengujian Suhu 50 0 C...52 4.4.1.1 Perhitungan pertama...52 4.4.2.1 Perhitungan kedua...54 4.4.3.1 Perhitungan ketiga...56 4.5 Pembahasan...58 4.6 Data Hasil Pengujian Suhu 40 0 C...61 4

4.6.1.1 Perhitungan pertama...61 4.6.2.1 Perhitungan kedua...63 4.6.3.1 Perhitungan ketiga...65 4.7 Pembahasan...67 4.8 Data Hasil Pengujian Suhu 60 0 C...70 4.8.1.1 Perhitungan pertama...70 4.8.2.1 Perhitungan kedua...72 BAB V KESIMPULAN DAN SARAN...75 5.1 KESIMPULAN...75 5.2 SARAN...75 DAFTAR PUSTAKA...77 LAMPIRAN... 5

DAFTAR GAMBAR Gambar 2.1 Perpindahan panas konduksi...8 Gambar 2.2 Perpindahan panas secara konveksi...9 Gambar 2.3 Perpindahan Panas Secara Radiasi ( Pancaran )...10 Gambar 2.4 Lapis Batas Thermal...11 Gambar 2.5 Kombinasi Antara Daerah Pembentukan Lapis Thermal Dengan Lapis Hidrodinamik...11 Gambar 2.6 Aliran terbentuk penuh...12 Gambar 2.7 Suhu pada aliran co- current...13 Gambar 2.8 Suhu pada aliran counter current...13 Gambar 2.9 Penukar panas jenis pipa rangkap...14 Gambar 2.10 Penukar panas jenis cangkang dan buluh...15 Gambar 2.11 Penukar panas jenis pelat and Frame...16 Gambar 2.12 Pola Aliran Berlawanan (counter flow)...17 Gambar 2.13 Penukar kalor pipa ganda...21 Gambar 2.14 Temperatur untuk aliran berlawanan arah pada penukar kalor pipa ganda...22 Gambar 3.1 Diagram alir penelitian...25 Gambar 3.2 Alat Heat Echanger...27 Gambar 3.3 Skema Penelitian...28 Gambar 3.4 Pipa stainless stell 304 1 dan 3 inch...31 Gambar 3.5 Elbow stainless 304 1 inch...32 Gambar 3.6 Tee stainless 304 1 Inch...32 Gambar 3.7 Ball valve (kran katup) stainless 316 1 inch...32 Gambar 3.8 Union (water mur) stainless 304 1 inch...32 Gambar 3.9 Sock drat dalam stainless 304 1 inch...33 Gambar 3.10 Pipa drat luar stainless 304 1 inch...33 Gambar 3.11 Mesin Las TIG (argon)...34 Gambar 3.12 Tabung Gas Lindung...34 6

Gambar 3.13 Regulator Gas Lindung...34 Gambar 3.14 Flow Meter Gas...35 Gambar 3.15 Selang Gas...35 Gambar 3.16 Kabel Elektroda...35 Gambar 3.17 Stang Las (welding torch)...36 Gambar 3.18 Elektroda Tungsten...36 Gambar 3.19 Kawat Las...36 Gambar 3.20 Mesin Gerinda Tangan...37 Gambar 3.21 Mesin Cutting...37 Gambar 3.22 Mesin Bor Tangan...37 Gambar 3.23 Mesin Bor Vertikal...38 Gambar 3.24 Termometer data logger...39 Gambar 3.25 Flow Meter...39 Gambar 4.1 Grafik Efektifitas dan D LMTD pada double pipe dengan suhu 60 0 C...50 Gambar 4.2 Grafik Q air panas dan efektifitas pada double pipe suhu 60 0 C...51 Gambar 4.3 Grafik Q air dingin dan efektifitas pada duoble pipe...51 Gambar 4.4 Grafik Efektifitas dan D LMTD pada double pipe dengan suhu 50 0 C...59 Gambar 4.5 Grafik Q air panas dan efektifitas pada double pipe suhu 50 0 C...60 Gambar 4.6 Grafik Q air dingin dan efektifitas pada duoble pipe...60 Gambar 4.7 Grafik Efektifitas dan D LMTD pada double pipe dengan suhu 40 0 C...68 Gambar 4.8 Grafik Q air panas dan efektifitas pada double pipe suhu 40 0 C...69 Gambar 4.9 Grafik Q air dingin dan efektifitas pada duoble pipe...69 7

DAFTAR TABEL Tabel 3.1 Komposisi kimia baja Stainless AISI 304...30 Tabel 3.2 Sifat mekanik baja stainless AISI 304...31 Tabel 4.2.1 data hasil pengujian double pipe debit panas 27 Lpm dan dingin 24 Lpm...43 Tabel 4.2.2 data hasil pengujian double pipe debit panas 24 Lpm dan dingin 20 Lpm...45 Tabel 4.2.3 data hasil pengujian double pipe debit panas 22 Lpm dan dingin 14 Lpm...47 Tabel 4.2.4 hasil perhitungan pengujian double pipe suhu 60 0 C...49 Tabel 4.4.1 data hasil pengujian double pipe debit panas 27 Lpm dan dingin 24 Lpm...52 Tabel 4.4.2 data hasil pengujian double pipe debit panas 25 Lpm dan dingin 21 Lpm...54 Tabel 4.4.3 data hasil pengujian double pipe debit panas 22 Lpm dan dingin 15 Lpm...56 Tabel 4.4.4 hasil perhitungan pengujian double pipe suhu 50 0 C...58 Tabel 4.6.1 data hasil pengujian double pipe debit panas 27 Lpm dan dingin 24 Lpm...61 Tabel 4.6.2 data hasil pengujian double pipe debit panas 25 Lpm dan dingin 21 Lpm...63 Tabel 4.6.3 data hasil pengujian double pipe debit panas 22 Lpm dan dingin 15 Lpm...65 Tabel 4.6.4 hasil perhitungan pengujian double pipe suhu 40 0 C...67 Tabel 4.8.1 data hasil pengujian double pipe debit panas 27 Lpm dan dingin 27 Lpm...70 Tabel 4.8.2 data hasil pengujian double pipe debit panas 24 Lpm dan dingin 24 Lpm...73 8

DAFTAR GRAFIK 4.3.1 Grafik Efektifitas dan Delta LMTD pada double pipe dengan suhu 60 0 C...50 4.3.2 Grafik Q air panas dan efektifitas pada double pipe suhu 60 0 C...50 4.3.3 Grafik Q air dingin dan efektifitas pada duoble pipe...51 4.5.1 Grafik Efektifitas dan Delta LMTD pada double pipe dengan suhu 50 0 C...59 4.5.2 Grafik Q air panas dan efektifitas pada double pipe suhu 50 0 C...60 4.5.3 Grafik Q air dingin dan efektifitas pada duoble pipe...60 4.7.3 Grafik Efektifitas dan Delta LMTD pada double pipe dengan suhu 40 0 C...68 4.7.4 Grafik Q air panas dan efektifitas pada double pipe suhu 40 0 C...69 4.7.5 Grafik Q air dingin dan efektifitas pada duoble pipe...69 9

DAFTAR SYMBOL Symbol A = Luas penampang (m 2 ) Cp = Kalor jenis (kj/kg 0 C) D = Diameter (m) h = Koefisien perpindahan kalor (W/m 2 0 C) k = Konduktivitas thermal (W/m 0 C) L M Nu p P Q R = Panjang (m) = Massa aliran (kg/s) = Bilangan Nusselt = Tekanan (N/m 2 ), (Pa) = Bilangan Prandtl = Laju perpindahan kalor (W) = Bilangan Reynolds T = Temperatur ( 0 C) U V = Kecepatan (m/s) = Volume spesifik (m 3 /kg) ρ = Densitas (kg/m 3 ) μ = Viskositas dinamik (kg m/s) Ɛ = Efektifitas (%) 10

11