BAB III IMBUHAN KATA BAHASA ARAB. Imbuhan merupakan aspek yang amat berkaitan dengan pembentukan kata.

BAB III IMBUHAN KATA BAHASA ARAB 3.1 Konsep Imbuhan. Imbuhan merupakan aspek yang amat berkaitan dengan pembentukan kata. Pengimbuhan berlaku melalui proses sesuatu morfem digabungkan dengan morfem yang lain untuk pembentukan kata yang baru dan makna yang baru terhasil. Pengimbuhan atau pembentukan kata dalam bahasa Arab dibincangkan dalam disiplin ilmu morfologi bahasa Arab. Perbincangan utama dalam ilmu morfologi bahasa Arab memfokuskan kepada binaan kata berdasarkan kaedah tertentu seperti kedudukan huruf kata asal, pola-pola kata, penambahan huruf, pengguguran huruf, penukaran dan perubahan sesuatu huruf dengan huruf lain. Perkataan merupakan satu unit ujaran bebas yang terbentuk daripada gabungan beberapa huruf dan perkataan tersebut mestilah mengandungi makna. Perkataan merupakan unit bahasa yang paling kecil dalam binaan ayat dan juga menjadi unit asas dalam ilmu semantik atau makna. Dalam pembentukan sesuatu kata, perbahasan ditumpukan kepada unsur terkecil dalam ال صر ف ي ة ل و ح د ة morfologi iaitu morfem ( ا ). Morfem merupakan unit minimal yang bermakna dalam pembinaan kata. Sesuatu kata boleh terdiri hanya dengan satu morfem sahaja atau gabungan beberapa morfem. Morfem terdiri daripada dua jenis, iaitu morfem bebas dan morfem terikat. Morfem bebas ialah morfem yang boleh wujud 41

secara bersendirian tanpa bergantung kepada morfem lain sebagai satu suku kata dan mempunyai makna yang tersendiri. kami. ertinya: نح ن kereta. ertinya: س ي ار ة masuk. ertinya: د خ ل 3. Manakala morfem terikat pula ialah morfem yang tidak boleh berdiri sendiri sebagai kata dan hanya wujud sebagai imbuhan yang digabungkan dengan morfem lain. Huruf ta: /ت/ dalam perkataan ق ام ت ertinya: dia seorang perempuan telah berdiri. Huruf nu:n /ن/ dalam perkataan masuk. ertinya: kami ن د خ ل 3. Huruf alif dan la:m /ال/ dalam perkataan ا ل ك ت ا ب ertinya: kitab itu. Morfem memainkan peranan penting dalam konsep pengimbuhan kata. Sesuatu morfem yang digabungkan dengan morfem yang lain akan menghasilkan kata yang baru dengan makna yang baru. Menurut (Al-Khu:liyy 2000:71-74) apabila morfem dilihat daripada proses pembentukannya maka ia terdiri daripada morfem derivasi morfem infleksi ي شت قاق dan ال م ر ف ي م الا. Morfem derivasi ialah perkataan kata nama pelaku, kata صر ي ف ي ال م ر ف ي م الت nama objek, kata nama tempat dan sebagainya. Manakala morfem infleksi tetap tidak berubah leksikalnya walaupun berlaku perubahan morfem seperti perubahan kata kerja 42

kala lampau kepada kata kerja kala kini. Kedua-dua kata tersebut masih lagi berada dalam golongan kata yang sama iaitu kata kerja. Kata berimbuhan akan terhasil daripada penambahan morfem dalam sesuatu kata asal dan melalui proses tertentu dalam pembentukan kata. Ahli-ahli morfologi bahasa Arab telah mengkaji aspek pengimbuhan atau perubahan kata dan mendapati bahawa dalam bahasa Arab terdapat dua bentuk pengimbuhan kata, iaitu pengulangan huruf dan penambahan huruf. Bentuk pengimbuhan dengan pengulangan huruf ialah terdapat pengulangan huruf asal pada sesuatu perkataan atau terdapat tanda tasydid./ / Tanda tasydid pada perkataan tersebut menunjukkan gandaan huruf atau pengulangan huruf asal pada perkataan tersebut. ا حم ر ertinya: memotong-motong, perkataan ق ط ع ertinya: kemerah-merahan dan pelbagai bentuk kata yang lain. Menurut (Umar bin Tha:bit al-thama:ni:niyy, 1999:220) taṣri:f penambahan huruf kepada perkataan asal hanya berlaku pada ain fi il /ع/ dan juga la:m fi il /ل/ sahaja. atau dalam bentuk asal ialah س ل م, perkataan tersebut mengunakan pola kata س ل ل م fi il. iaitu pada kedudukan ain /ل/. Huruf tambahan ialah huruf la:m ف ع ل, perkataan tersebut mengunakan pola ك ذ ذ ب atau dalam bentuk asal ialah ك ذب kata ف ع ل. Huruf tambahan ialah huruf dha:l /ذ/ iaitu pada kedudukan ain fi il. 3., huruf tambahan ialah huruf ف ع ل ل perkataan tersebut mengunakan pola kata ج ل ب ب ba: /ب/ iaitu pada kedudukan la:m fi il /ل/ sebelum akhir. 4. perkataan tersebut mengunakan pola kata ض ر ب ب, huruf tambahan ialah huruf ف ع ل ل ba: /ب/ iaitu pada kedudukan la:m fi il /ل/ sebelum akhir. 43

Manakala pengimbuhan melalui proses penambahan huruf ialah menambahkan sesuatu huruf tambahan pada perkataan asal. Terdapat sepuluh morfem yang boleh diimbuhankan untuk pembentukan kata baru. Huruf-huruf tersebut adalah sepeti dalam jadual berikut: Bil. Nama huruf Lambang huruf ا 1 Alif ت Ta: 2 س 3 Si:n ل 4 La:m م 5 Mi:m ن 6 Nu:n و 7 Wa:u ه Ha: 8 أ 9 Hamza ي Ya: 10 Jika digabungkan sepuluh morfem tersebut menjadi satu lafaz iaitu:.س ا ل ت م و ن ي ه ا Morfemmorfem tersebut boleh diimbuhkan ke dalam kata kerja dan juga kata nama. Pengimbuhan morfem-morfem ke dalam kata asal akan berlaku perubahan makna pada kata asal tersebut, iaitu perkataan baru yang terbentuk akan menghasilkan makna yang 44

baru. Antara contoh perkataan yang terdapat imbuhan melalui proses penambahan huruf ialah: Kata asal selepas huruf /ا/ ertinya: mengetahui, setelah penambahan huruf alif ع ل م asal yang pertama maka kata asal bertukar menjadi ع الم ertinya: orang alim (orang yang mengetahui). Kata asal ertinya: baik, setelah penambahan huruf hamzaṯ /ء/ di awal kata ح س ن asal maka kata asal bertukar menjadi ertinya: lebih baik. أ ح س ن 3. Kata asal di awal kata dan /ت/ ta: ertinya: lalai, setelah penambahan huruf غ ف ل huruf alif /ا/ setelah fa: fi il /ف/ maka kata asal bertukar menjadi ertinya: ت غ اف ل berpura-pura lupa. 4. Kata asal huruf,/أ/ ertinya: mengampunkan, setelah penambahan huruf hamzaṯ غ ف ر si:n /س/ dan huruf ta: /ت/ di awal kata asal menjadi ertinya: meminta ا س ت غ ف ر ampun. 3.2 Pola kata (Wazan Sarf). Para ulama ahli tatabahasa bahasa Arab sepakat dalam menetapkan pembentukan pola kata bahasa Arab ( م ي زنا ). Kebanyakan kata dalam bahasa Arab dibentuk daripada perkataan yang terdiri daripada tiga huruf asal. Huruf asal pertama dikenali sebagai fa: fi il,/ف/ huruf asal kedua dikenali sebagai ain fi il /ع/ manakala huruf asal yang ketiga dikenali sebagai la:m fi il /ل/ dan pola kata tersebut ialah /fa ala/. ف ع ل Perkataan yang mengikut pola kata kata kerja tiga huruf asal iaitu Perkataan.ك ت ب tersebut mengikut pola kata tiga huruf asal iaitu /fa ala/. Huruf asal pertama ialah ف ع ل 45

ka:f /ك/ pada kedudukan fa: fi il,/ف/ huruf asal kedua ialah ta: /ت/ pada kedudukan./ل/ pada kedudukan la:m fi il /ب/ ba: dan huruf asal ketiga ialah huruf /ع/ ain fi il Kebanyakan kata asal bagi perkataan bahasa Arab menggunakan pola kata /fa ala/. ف ع ل Contoh kata asal tanpa penambahan imbuhan ialah: menolong. ertinya: ن ص ر menulis. ertinya: ك ت ب 3. mengetahui. ertinya: ع ل م Contoh perkataan yang berlaku proses pengimbuhan bagi kata asal ialah: Perkataan menjadi ن ص ر penolong, ertinya: ن اص ر ertinya: mengkristienkan dan ن صر pelbagai bentuk kata yang lain. Perkataan menjadi ك ت ب penulis, ertinya: ك ات ب ertinya: meja (tempat م ك ت ب menulis) dan pelbagai bentuk kata yang lain. 3. Perkataan menjadi م ع ل م guru, ertinya: م ع ل ertinya: pelajar, dan pelbagai م ت ع ل م bentuk kata yang lain. Setiap perkataan dalam bahasa Arab mesti mengikut pola kata tertentu. fa ala/. ertinya: duduk, mengikut pola kata / ج ل س ف ع ل ertinya: penulis, mengikut pola kata ك ات ب /fa: ilun/. ف ا ع ل 3. /maf u:lun/. م ف ع و ل ertinya: orang yang ditolong, mengikut pola kata م ن ص و ر /tafa: ala/. ertinya: saling bertanya, mengikut pola kata ت س اي ل 4. ت ف اع ل 46

5. ertinya: meminta ampun, mengikut pola kata ا س ت غ ف ر /istaf ala/. ا س ت ف ع ل Bentuk pola kata merupakan unsur asas untuk menentukan makna sesuatu kata yang diterbitkan dari kata asal. Melalui pola kata juga konsep makna perkataan tersebut dapat dijelaskan dan pengolongan kata dapat dikenal pasti. berilmu. ertinya: orang yang ع الم ilmu). ertinya: pelajar (penuntut م ت ع ل م 3. ilmu). ertinya: guru (pengajar م ع ل م 4. ilmu. ertinya: ع ل م Golongan kata dalam bahasa arab terbahagi kepada tiga, iaitu: a. Kata nama (ism) b. Kata kerja (fi il) c. Partikel (harf). Kata nama dan kata kerja adalah perkataan yang terdapat pola kata, manakala partikel tidak terdapat pola kata kerana kebiasaannya partikel terdiri daripada perkataan yang mempunyai satu atau dua konsonan. 47

3.3 Imbuhan dan perubahan makna. Kajian tentang makna perkataan merupakan topik yang menarik dalam bahasa Arab. Ini disebabkan makna merupakan tujuan utama yang ingin disampaikan oleh sesuatu perkataan. Dalam ilmu linguistik, bidang morfologi merupakan satu bidang yang memberi tumpuan terhadap makna yang terkandung dalam sesuatu perkataan untuk pembentukan ayat atau ujaran. Pengimbuhan kata bahasa Arab jika dirujuk dalam perbahasan morfologi bahasa Arab terdapat dua istilah yang dikaitkan dengan imbuhan kata, iaitu isytiqa:q dan taṣri:f. 3.3.1 Isytiqa:q (Derivasi). Isytiqa:q dalam bahasa Arab sangat penting kerana bahasa Arab terdiri dari satu kata dasar mampu menerbitkan bentuk kata yang baru, sama ada kata kerja atau kata nama melalui proses imbuhan fonem-fonem ke dalam kata asal. Proses ini menunjukkan keistimewaan dan keunggulan bahasa Arab. Perkataan isytiqa:q (الاشتقاق) adalah berasal daripada kata dasar /syaqaqa/ dan ش ق ق isytiqa:q adalah kata terbitan daripada perkataan ا ش ت ق /isytaqqa/ ertinya ialah menerbitkan, iaitu ( أ خ ذ الك ل م ة ) maknanya ialah menerbitkan sesuatu kalimah الك ل م ة م ن daripada satu kalimah yang lain. (Fairuz A:ba:diyy, Al-Kamus, 2003:898). Maksud isytiqa:q dari segi istilah ialah: Pengambilan satu kalimah dari satu kalimah yang lain dengan penyesuaian lafaz dan makna berserta suku kata perkataan tersebut tidak berubah mengikut susunan kata asal. 48

Menurut (Muhammad Abdul Ghani Al-Misr, 1989:17) isytiqa:q adalah mengambil satu perkataan daripada perkataan yang lain serta terdapat persamaan keduaanya pada makna tetapi berbeza dari segi lafaz. Contoh pengambilan perkataan ertinya: orang yang ع الم berilmu, daripada perkataan م ك ت و ب ertinya: telah mengetahui. Dan perkataan ع ل م ertinya: yang ditulis, daripada perkataan menulis. ertinya: telah ك ت ب Isytiqa:q adalah pengambilan satu perkataan daripada perkataan lain dengan terdapat penyesuaian lafaz dan makna. Menurut (Muhammad Abdul al-hafiz al- Itya:n 2003: 149-150) yang dimaksudkan bersesuaian dengan lafaz terdapat tiga bentuk persamaan, iaitu: persamaan dengan huruf asal dan susunannya dinamakan istiqa:q ṣaghi:r contoh: ertinya: syurga. Perkataan tersebut terdapat الجن ة ertinya: jin, dan perkataan الجن persamaan susunan huruf iaitu huruf ji:m dan huruf nu:n bersabdu. Perkataan tersebut juga terdapat persamaan makna iaitu sifat terselindung iaitu tidak dapat dilihat. Persamaan dengan huruf asal sahaja dinamakan istiqa:q kabi:r contoh: pasar, dan perkataan و س ق ertinya: س و ق ertinya: mengumpulkan. Perkataan tersebut juga terdapat persamaan makna iaitu tempat orang ramai. Manakala yang ketiga persamaan tempat keluar huruf, iaitu makhrajnya dinamakan istiqa:q akba:r. Menurut majoriti ahli semantik bahasa Arab, isytiqa:q terbahagi kepada empat jenis, iaitu: ر. ش الا ت قا ق ال صغ ي.a Isytiqa:q Ṣaghi:r ر. ش ال ك الا ت قا ق ب ي.b Isytiqa:q Kabi:r. ش الا كب ر الا ت قا ق.c Isytiqa:q Akbar. ش ال كب ا ر الا ت قا ق.d Isytiqa:q Kubba:r 49

a. Isytiqa:q Ṣaghi:r. Isytiqa:q ṣaghi:r ialah penghasilan satu kata daripada satu kata yang lain dan kedua-dua perkataan tersebut terdapat perkaitan dari segi makna dan persamaan huruf-huruf asal serta susunan huruf. Contoh pengambilan perkataan ض ار ب ertinya: orang yang memukul, daripada perkataan ض ر ب ertinya: pukulan. (Al-Sayu:thiyy, tt, Vol 1:346.) Isytiqa:q ṣaghi:r merupakan isytiqa:q yang sangat meluas penggunaannya dan merupakan perbincangan utama dan asas dalam mempelajari ilmu sarf. Contohnya: a. ertinya: telah memahami, setelah proses pengimbuhan dilakukan akan ف ه م menghasilkan perkataan baru, antaranya ialah ertinya: sedang memahami, ي ف ه م kefahaman, ertinya: ف ه م ا ertinya: yang م ف ه و م memahami, ertinya: yang ف اه م difahami dan lain-lain lagi. b. ertinya: telah memukul, setelah proses pengimbuhan dilakukan akan ض ر ب menghasilkan perkataan baru, antaranya ialah ض ر ب ا memukul, ertinya: sedang ي ض ر ب ertinya: pukulan, ض ار ب ertinya: yang memukul, م ض ر و ب ertinya: yang dipukul dan lain-lain lagi. Proses imbuhan tersebut adalah proses istiqa:q ṣaghi:r. Menurut (Muhammad Abdul al-hafiz al- Irya:n, 2003:153). Terdapat tiga ciri bagi isytiqa:q ṣaghi:r, iaitu: Terdapat persamaan makna antara perkataan yang dibentuk dengan perkataan asal, terdapat persamaan huruf asal bagi kedua-dua perkataan tersebut dan terdapat persamaan turutan huruf asal perkataan. 50

b. Isytiqa:q Kabi:r. Ibn jinniyy dalam al-khaṣa: iṣ merupakan ulama pertama yang membuat kajian tentang isytiqa:q kabi:r. Mengikut kaedah isytiqa:q kabi:r kata yang mempunyai tiga sukukata dapat ditukar susunan sukukata akar sehingga menjadi enam perkataan tetapi dari segi semantik secara umum terdapat persamaan sifat makna. (Ibn Jinniyy, 2003, Vol 1:490). Isytiqa:q kabi:r ialah pembentukan kata melalui proses rombakan perkataan, iaitu sesuatu perkataan akan mengalami pertukaran kedudukan susunan huruf-huruf perkataan kata akar dan menyebabkan lafaz perkataan berubah sebutan dan bunyinya. Perubahan fonem ini secara inovasi yang memberi maksud perubahan bunyi, bentuk kata, makna dan menyebabkan terbentuk perkataan baru. Walaupun binaan perkataan berubah dan makna perkataan baru terhasil namun masih lagi mempunyai persamaan makna dari segi semantik secara umum. (Ibn Jinniyy, 2003, Vol 1:493). Contoh perkataan ا ل س م ل ditukarkan kepada beberapa perkataan seperti: a. sejahtera. ertinya: ا ل سل م b. c. mengalir. ertinya: sedikit air yang tidak ا ل م س ل halus. ertinya: licin atau ا ل م ل س d. ا لل م س ertinya: sentuhan. ertinya: bayu. ا.e لل س م Walaupun berlainan makna secara khusus namun mempunyai persamaan sifat makna semantik iaitu terdapat unsur-unsur kelembutan. 51

c. Isytiqa:q Akbar. Isytiqa:q akbar juga dikenali sebagai al-ibda:l al-lughawiyy, iaitu menukarkan suatu huruf dengan suatu huruf yang lain dalam suatu perkataan dengan syarat kedua-dua perkataan tersebut memiliki sifat dan makhraj yang sama dan juga terdapat perkaitan dari segi makna. Contoh perkataan ertinya: bunyi suara (himar) dan perkataan ن ه ق ن ع ق ertinya: bunyi suara burung (gagak atau burung hantu). Kedua-dua perkataan tersebut terdapat persamaan makna iaitu keduanya terkandung makna sifat suara yang tidak disukai. Terdapat juga perkataan-perkataan yang tidak ada persamaan dari segi makhraj tetapi mempunyai perkaitan makna. ertinya: lubang jarum, dan perkataan ا لخ ر ب 1989:19) al-misriyy, ertinya: lubang. (Muhammad Bin Abdul Ghani ا لخ ر ت d. Isytiqa:q Kubba:r. Isytiqa:q kubba:r dikenali juga sebagai al-naht (.(الن Isytiqa:q kubba:r ialah satu perkataan yang dibentuk hasil gabungan daripada dua perkataan atau lebih dan perkataan baru yang terbentuk menunjukkan makna kepada dua perkataan asal atau ayat yang digabungkan. (Muhammad Abdul al-hafiz al- Irya:n, 2003:175). ت ح a. b. c. ayat: adalah yang terhasil daripada gabungan ح ي ع ل. ح ي ع ل ى ال صلا ة ayat: adalah yang terhasil daripada gabungan ح و ق ل. لا ح و ل و لا ق وة إ لا ب ا الله iaitu: adalah yang terhasil daripada gabungan dua perkataan ع ب ش م ي. ع ب د ال شم س Antara empat bahagian isytiqa:q yang telah dinyatakan, isytiqa:q ṣaghi:r merupakan isytiqa:q yang paling luas dan terperinci dibincangkan dalam perbahasan ilmu sarf. 52

Penulis juga akan menumpukan perbahasan isytiqa:q ṣaghi:r dalam perbahasan yang berkaitan imbuhan kata bahasa Arab. 3.3.2 Taṣri:f. Ilmu taṣri:f merupakan satu ilmu untuk mengetahui kaedah-kaedah menukarkan perkataan daripada satu bentuk kata kepada pelbagai bentuk yang lain dengan penambahan huruf, pembuangan huruf, perubahan baris, pergantian huruf dan penukaran huruf. Menurut (Ahmad Hamla:wiyy, 2003:11) Taṣri:f ialah mengubah satu kata asal kepada pelbagai bentuk kata untuk mendapatkan makna yang dikehendaki dan makna tersebut tidak akan terhasil melainkan melalui proses tersebut, seperti ism fa: il, ism maf u:l, ism tafḍi:l, kata duaan, kata jama dan lain-lain lagi. Menurut (Fakhr al-di:n Qaba:waṯ, 1988:13), taṣri:f ialah menukarkan perkataan daripada satu bentuk kepada bentuk yang lain sama ada dengan menambah, mengurangkan, memadamkan, menukar baris perkataan, menggantikan (konsonan dengan konsonan yang lain ibda:l), menukarkan huruf vokal dengan vokal yang lain ( i la:l) dan lain-lain lagi. Taṣri:f dari segi istilah ialah ilmu asas untuk mengetahui keadaan pembentukan kata. Manakala taṣri:f dari segi praktikal iaitu proses pembentukan kata ialah proses mengubah satu kata asal kepada pelbagai bentuk kata untuk mendapatkan makna yang dikehendaki dan tidak terhasil makna tersebut melainkan dengan proses taṣri:f, seperti ism fa: il, ism maf ul, ism tafḍi:l, kata duaan, kata jama dan lain-lain lagi. 53

Menurut (Umar bin Tha:bit al-thama:ni:niyy, 1999:212) taṣri:f terbahagi kepada tiga bentuk, iaitu: Penambahan. Penguguran. 3. Penukaran. Taṣri:f dalam bentuk penambahan, terdapat dua bentuk iaitu penambahan huruf dan penambahan baris. Contoh penambahan huruf ialah: ertinya: pemukul, perkataan tersebut terdapat penambahan satu huruf pada ض ار ب./ا/ kata asal iaitu huruf alif ertinya: yang mulia, perkataan tersebut terdapat penambahan satu huruf pada م ك ر م./م/ kata asal iaitu huruf mi:m di awal kata ertinya: yang dipukul, perkataan tersebut terdapat penambahan dua huruf م ض ر و ب 3. pada kata asal iaitu huruf mi:m di awal kata /م/ dan huruf wa:w /و/ sebelum akhir. Manakala bentuk penambahan baris berlaku pada perkataan asal yang berbaris mati. Perkataan setelah penambahan baris pada huruf yang berbaris mati menjadi ن ه ر.ن ه ر Perkataan setelah penambahan baris pada huruf yang berbaris mati menjadi شم ع.شم ع 54

3. Perkataan setelah penambahan baris pada huruf yang berbaris mati menjadi ص خ ر.ص خ ر Adapun taṣri:f dalam bentuk penguguran terdapat dua bentuk iaitu penambahan huruf dan penambahan baris. Contoh pengguguran huruf ialah:. ق اض ي perkatan asal ialah ق اض. م ع ط ي perkatan asal ialah م ع ط 3. perkatan asal fi il muḍa:ri tersebut ialah لم ي ب ع ya: iaitu pengguguran huruf,ي ب ي ع./ي/ 4. iaitu pengguguran huruf,ي ق و ل perkatan asal fi il muḍa:ri tersebut ialah لم ي ق ل./و/ wa:w iaitu pengguguran huruf,يخ اف perkatan asal fi il muḍa:ri tersebut ialah لم يخ ف 5../ا/ alif 6../ي/ ya: perkatan asal fi il amr tersebut ialah pengguguran huruf ا ر م./و/ perkatan asal fi il amr tersebut ialah pengguguran huruf wa:w ا د ع 7. 8../ا/ perkatan asal fi il amr tersebut ialah pengguguran huruf alif ا س ع Manakala contoh pengguguran baris ialah:. ف خ ذ baris bawah huruf pertengahan digugurkan menjadi ف خ ذ. ك ب د baris bawah huruf pertengahan digugurkan menjadi ك ب د 55

. ع ض د baris bawah huruf pertengahan digugurkan menjadi ع ض د 3. ف.4.ك ت ف baris bawah huruf pertengahan digugurkan menjadi ك ت Terdapat dua faktor berlakunya proses taṣri:f, iaitu: a. Faktor makna. b. Faktor lafaz. a. Faktor Makna. Menurut (0TFakhr al-di:n Qaba:waṯ, 1988:0T13), proses penukaran dalam sesuatu perkataan dilakukan untuk mendapatkan makna yang dikehendaki, seperti fi il yang menunjukkan kepada tiga masa, perbuatan tanpa kaitan dengan masa, ism fa: il, ism maf u:l, mua nath, muthanna, jama, taṣghi:r dan nisbah. Makna yang sesuai tidak boleh dihasilkan melaikan melalui proses penukaran atau perubahan pada perkataan tersebut. Satu perkataan akan membentuk pelbagai bentuk perkataan yang lain untuk mendapatkan makna yang sesuai untuk diucapkan. Contoh perkataan ق ط ع ertinya: memotong daripada perkataan tersebut akan dibentuk pelbagai perkataan yang lain, iaitu:, dan ditukarkan kepada ي ق ط ع ditukarkan kepada ق ط ع. ا ق ط ع Penukaran dilakukan untuk menghasilkan makna masa berlaku perbuatan tersebut. memotong. fi il ma:ḍi menunjukkan perbuatan telah berlaku, ertinya: telah ق ط ع berlaku, fi il muḍa:ri, menunjukkan perbuatan tersebut sedang atau akan ي ق ط ع ertinya: sedang memotong. Manakala perkataan fi il amar menunjukkan ا ق ط ع 56

perintah, ertinya: potonglah. Fi il amar menunjukkan perbuatan tersebut berlaku setelah ujaran perintah dilafazkan. ع ditukarkan kepada ق اط ع dan ditukarkan kepada ي ق اط. ق اط ع Penukaran dilakukan untuk menceritakan masa berlaku perbuatan. fi il ma:ḍi menunjukkan perbuatan yang telah berlaku, ertinya: telah saling ق اط ع ع memotong. fi il muḍa:ri menunjukkan perbuatan yang telah sedang atau ي ق اط akan, ertinya: sedang saling memotong. perintah, fi il amar menunjukkan ق اط ع ertinya: salinglah berpotongan. 3. ditukarkan kepada ق ط ع, ditukarkan kepada م ق ط و ع, ditukarkan kepada ق اط ع م ق ط ع dan ditukarkan kepada. م ق ط ع fi il ma:ḍi iaitu menunjukkan perbuatan telah berlaku, ertinya: telah ق ط ع memotong. pemotong. ism fa: il iaitu menunjukkan pelaku perbuatan, ertinya: ق اط ع padanya, ism maf u:l iaitu menunjukkan objek yang berlaku perbuatan م ق ط و ع ertinya: yang dipotong. ism maka:n atau ism zama:n iaitu menunjukkan م ق ط ع tempat atau masa berlaku perbuatan, ertinya: tempat memotong atau masa memotong. ism alat iaitu menunjukkan alat yang digunakan dalam م ق ط ع melakukan perbuatan, ertinya: alat memotong. 4., dan ditukarkan kepada ي ق ط ع ditukarkan kepada أ ق ط ع. أ ق ط ع Penukaran dilakukan untuk menceritakan masa berlaku perbuatan. fi il ma:ḍi menunjukkan perbuatan telah berlaku, ertinya: telah أ ق ط ع memotongkan. memotongkan. fi il mudha:ri, ertinya: sedang ي ق ط ع fi il amar أ ق ط ع menunjukkan perintah, ertinya: potongkanlah. 5.. ق اط ع ة ditukarkan kepada ق اط ع Penukaran dilakukan untuk menunjukkan gender pelaku perbuatan. 57

ism fa: il (muzakkar iaitu menunjukkan pelaku lelaki) ertinya: seorang ق اط ع pemotong lelaki. ق اط ع ة ism fa: il (muanath iaitu menunjukkan pelaku perempuan) ertinya: seorang pemotong perempuan. 6.. ق اط ع و ن dan ditukarkan kepada ق اط ع ان ditukarkan kepada ق اط ع Penukaran dilakukan untuk menunjukkan bilangan pelaku perbuatan. ism fa: il (mufrad iaitu menunjukkan bilangan satu) ertinya: seorang ق اط ع pemotong. ق اط ع ان ism fa: il (muthanna iaitu menunjukkan bilangan dua) ertinya: dua orang pemotong. ق اط ع و ن ism fa: il (jama iaitu menunjukkan bilangan ramai) ertinya: ramai pemotong. b. Faktor Lafaz. Proses penukaran dalam sesuatu perkataan juga dilakukan untuk mendapatkan lafaz yang sesuai, iaitu membentuk satu perkataan untuk memudahkan sebutan bagi perkataan yang sukar (keadaan sifat perkataan tersebut sukar dilafazkan). (0TFakhr al-di:n Qaba:waṯ, 1988:0T14), Contohnya dalam taṣri:f mengubah sebahagian baris atau huruf dan menukarkan sebahagian bunyi huruf untuk mengelakkan sesuatu perkataan daripada sukar dilafazkan tanpa berlaku perubahan makna bagi perkataaan tersebut. Fi il ع و د berat sebutannya kerana huruf wa:w berbaris selepas fathah (baris atas). Maka huruf wa:w ditukarkan kepada huruf alif untuk meringankan sebutan, maka jadilah perkataan ع اد ertinya: kembali. Ism berat sebutannya kerana terdapat huruf ta: selepas huruf ṣa:d yang ا ص ت لا ح berbaris mati. Maka huruf ta: ditukarkan kepada huruf yang sesuai dengan huruf ṣa:d iaitu huruf ṭa:, maka jadilah perkataan istilah. ertinya: ا ص ط لا ح 58

3. Fi il ا س ت م د د berat sebutannya kerana bertemu dua huruf da:l yang berbaris. Maka diringankan dengan memindahkan baris da:l yang pertama kepada huruf yang berbaris mati sebelumnya dan huruf da:l dimasukkan kepada da:l yang kedua, maka jadilah perkataan ا س ت م د ertinya: meminta bantuan atau pertolongan. 3.3.3 Hubungkait antara Isytiqa:q dengan Taṣri:f. Isytiqa:q dan taṣri:f dua kaedah dalam pembentukan kata daripada kata asal. Isytiqa:q dan taṣri:f saling berkaitan antara satu sama lain dan saling lengkap melengkapi. Ibn Jinniy menjelaskan bahawa taṣri:f adalah pola kata bahasa Arab untuk mengetahui asal kata bahasa Arab daripada huruf tambahan yang berlaku padanya dan tidak boleh mengenali isytiqa:q melainkan dengan mengenali ilmu taṣri:f. (Al-Muṣannif, 1954:2-4) Menurut Mubarak, isytiqa:q adalah perbincangan dalam ruang lingkup kata asal dalam pembentukan kata yang baru. Manakala taṣri:f perbincangan dalam ruang lingkup proses pembentukan kata untuk memberikan makna tambahan. Walau bagaimanapun menurut beliau, kedua-duanya saling berkaitan untuk mengenali antara satu sama lain. (Al-Mubarak, 1981:75) Terdapat hubungan antara isytiqa:q dan taṣri:f dari segi khusus dan umum. Isytiqa:q lebih khusus daripada taṣri:f, kerana isytiqa:q hanya membincangkan kata yang terdapat kaedah pembentukan kata, akan tetapi taṣri:f lebih umum kerana membincangkan kata yang terdapat kaedah pembentukan kata dan juga membincangkan yang tiada kaedah pembentukan kata. (Jalaluddin Al-Sayutiyy, tt, Vol 1:351) Berdasarkan beberapa pendapat yang telah dinyatakan bolehlah disimpulkan bahawa isytiqa:q ialah menerbitkan sesuatu kata daripada satu kata asal yang lain melalui proses 59

penambahan huruf untuk tujuan menerbitkan kata baru dengan makna yang baru. Manakala taṣri:f ialah menerbitkan sesuatu kata daripada satu kata asal yang lain melalui proses penambahan huruf, gandaan huruf, pergantian huruf, pergantian konsonan dan vokal untuk tujuan menerbitkan kata baru dan makna baru, pengembangan makna dan juga bertujuan untuk mudah dilafazkan. Perbincangan isytiqa:q lebih khusus dan tidak luas jika dibandingkan dengan konsep taṣri:f. Walau bagaimanapun dua konsep ini saling berkaitan dan saling lengkap melengkapi dalam pembentukan kata. Manakala mengenai taṣri:f lebih umun dan luas dalam pembentukan kata seperti yang telah dijelaskan dalam perbahasan faktor berlakunya taṣri:f. Manakala jika meneliti berdasarkan penggunaan istilah dalam disiplin ilmu morfologi bahasa Arab istilah isytiqa:q digunakan dalam perbahasan kata nama iaitu perkataan dalam penelitian tetap atau pembentukan daripada kata lain terbahagi kepada dua bahagian, iaitu ja:mid dan musyta:q. Manakala istilah taṣri:f digunakan dalam perbahasan kata kerja iaitu perkataan dalam penelitian terdapat huruf tambahan atau tidak terdapat huruf tambahan terbahagi kepada dua bahagian, iaitu ja:mid dan mutaṣarrif. 60

Hubungkait antara isytiqa:q dengan taṣri:f boleh dijelaskan berdasarkan gambar rajah 3.1, iaitu isytiqa:q adalah terbatas kepada isim manakala konsep taṣri:f lebih luas dan menyeluruh. Taṣri:f Isytiqa:q Rajah 3.1: kaitan antara isytiqa:q dengan taṣri:f. 61

3.4 IMBUHAN KATA NAMA. Dalam perbincangan imbuhan kata nama, penulis akan membincangkan imbuhan kata nama yang berkaitan dengan isytiqa:q ṣaghi:r yang dibincangkan dalam bidang ilmu morfologi bahasa Arab, iaitu:.(اس م ال ف اع ل ( Fa: il Ism ). ص ي غ ال م ب ال غ ة ( Muba:laghaṯ Ṣighaṯ ). ا ل صف ة ال م ش ب ه ة ( al-musyabbahaṯ 3. Al-Ṣifaṯ.(اسم ال م ف ع و ل ( Maf u:l 4. Ism.(اسم ال ت ف ض ي ل ( al-tafḍi:l 5. Ism.(اس م ال م ك ان و اس م ال زم ا ن ( Zama:n 6. Ism Maka:n dan Ism م الا ل.(اس ة ( A:laṯ.7 Ism Penulis membataskan perbahasan imbuhan kata nama dengan membincangkan perbahasan yang kebiasaan dibincangkan oleh majoriti ahli morfologi bahasa Arab, iaitu tujuh bahagian seperti yang telah dinyatakan. Tujuh bahagian perbahasan tersebut merupakan perbahasan yang sangat penting dan perlu dikuasai bagi para pelajar yang ingin mempelajari bahasa Arab. 62

3.4.1 Ism Fa: il. Ism fa: il ialah satu kata nama yang dibentuk daripada kata kerja ma lu:m untuk menunjukkan pelaku bagi sesuatu perbuatan. Contoh perkataan ertinya: penulis ك ات ب adalah ism fa: il iaitu menunjukkan siapa yang melakukan perbuataan menulis. (Abduh Al-Ra:jihiyy, 1999:66). Pembentukan ism fa: il boleh dibentuk daripada fi il tiga huruf dan juga fi il yang bukan tiga huruf, sama ada fi il-fi il tiga huruf yang terdapat penambahan huruf atau fi il yang terdiri daripada empat huruf dan terdapat penambahan huruf. a. Bagi fi il tiga huruf pola kata ism fa: il ialah /fa: ilun/, dan pembentukan kata ف ا ع ل adalah seperti berikut: i. Jika fi il tiga huruf asal maka ism fa: il mengunaka pola kata /fa: ilun/. ف ا ع ل ertinya: menulis, manakala ism fa: il ialah penulis. ertinya: ك ات ب ك ت ب ertinya: bermain, manakala ism fa: il ialah pemain. ertinya: لا ع ب ل ع ب ertinya: bertanya, manakala ism fa: il ialah س ا ل 3. penanya. ertinya: س ا ي ل ii. /ا/ maka huruf alif,/ا/ Jika fi il ajwaf iaitu ain fi ilnya adalah huruf alif ditukarkan kepada hamzaṯ /ء/ pada pembentukan ism fa: il. ertinya: berkata, manakala ism fa: il ialah ق ال berkata. ertinya: yang ق ا ي ل penjual. ertinya: ب اي ع ertinya: menjual, manakala ism fa: il ialah ب اع 3. ertinya: yang د اي ر ertinya: mengelilingi, manakala ism fa: il ialah د ار mengelilingi. 63

iii. Jika fi il ajwaf iaitu ain fi ilnya adalah huruf wa:w /و/ atau huruf ya:./ي/ Maka mestilah dikekalkan seperti ism fa: il. ertinya: memesong, manakala ism fa: il ialah ع و ج pemesong. ertinya: ع او ج ertinya: yang ح اي د ertinya: menyimpang, manakala ism fa: il ialah ح ي د menyimpang. berubah. ertinya: yang ح او ل ertinya: merubah, manakala ism fa: il ialah ح و ل 3. iv. Jika fi il na:qiṣ, iaitu perkataan yang terdapat huruf illah diakhirnya maka ism fa: il mengikut keadaan ism manqu:ṣ. Huruf ya: /ي/ iaitu huruf illah diakhir mesti dibuang ketika keadaan rafa dan jar. Manakala ketika keadaan nasab dikekalkan huruf ya: /ي/ tersebut. penyeru. ertinya: د اع ertinya: menyeru, manakala ism fa: il ialah د ع ا kaki. ertinya: pejalan م اش ertinya: berjalan kaki, manakala ism fa: il ialah م ش ى ي redha. ertinya: yang ر اض ertinya: redha, manakala ism fa: il ialah ض 3. ر b. Manakala fi il yang bukan tiga huruf pembentukan ism fa: il dilakukan mengikut pola kata fi il muḍa:ri dengan melakukan penukaran huruf muḍa:ra aṯ kepada huruf mi:m /م/ yang berbaris ḍammah dan huruf sebelum akhir berbaris bawah. Antara pola katanya ialah: i. ف ع ل fi il muḍa:ri.م ف عل, manakala ism fa: il ialah ي ف ع ل ertinya: mengajarkan, fi il muḍa:ri. Manakala ism fa: il ialah ي ع ل م ع ل م pengajar. ertinya: م ع ل م 64

, manakala ism fa: il ialah ي د ر ب muḍa:ri ertinya: melatihkan, fi il د رب pelatih. ertinya: م د رب ii. ف اع ل fi il muḍa:ri.م ف اع ل, manakala ism fa: il ialah ي ف ا ع ل muḍa:ri ertinya: bertanya, fi il س اي ل. Manakala ism fa: il ialah ي س ا ي ل bertanya. ertinya: yang م س ا ي ل. Manakala ism fa: il ialah ي س اع د muḍa:ri ertinya: membantu, fi il س اع د pembantu. ertinya: م س اع د iii. ان ف ع ل fi il muḍa:ri.م ن ف ع ل, manakala ism fa: il ialah ي ن ف ع ل muḍa:ri ertinya: pecah, fi il ا ن ك س ر م ن ك س ر. Manakala ism fa: il ialah ي ن ك س ر ertinya: yang pecah. muḍa:ri ertinya: terpotong, fi il ا ن ق ط ع terpotong. ertinya: yang م ن ق ط ع. Manakala ism fa: il ialah ي ن ق ط ع iv. اف ت ع ل fi il muḍa:ri.م ف ت ع ل, manakala ism fa: il ialah ي ف ت ع ل. Manakala ism fa: il ialah ي س ت م ع muḍa:ri ertinya: mendengar, fi il اس ت م ع mendengar. ertinya: yang م س ت م ع. Manakala ism fa: il يج ت ه د muḍa:ri ertinya: bersungguh-sungguh, fi il ا ج ت ه د ialah مج ت ه د ertinya: yang bersungguh-sungguh. v. ت ف ع ل fi il muḍa:ri.م ت ف عل, manakala ism fa: il ialah ي ت ف ع ل 65

ertinya: berkata-kata, fi il muḍa:ri. Manakala ism fa: il ialah ي ت ك ل م ت ك ل م berkata-kata. ertinya: yang م ت ك ل م. Manakala ism fa: il ialah ي ت و ضا muḍa:ri ertinya: berwuduk, fi il ت و ضا berwuduk. ertinya: yang م ت و ضي vi. ت ف اع ل fi il muḍa:ri.م ت ف اع ل, manakala ism fa: il ialah ي ت ف ا ع ل ت ص اد ق.1 fa: il ialah ي ت muḍa:ri ertinya: saling membenarkan, fi il membenarkan. ertinya: yang saling م ت ص اد ق. Manakala ism ص اد ق ertinya: berbunuhan, fi il muḍa:ri. Manakala ism fa: il ialah ت ق ات ل ي ت ق ات ل berbunuhan. ertinya: yang م ت ق ات ل vii. اس ت ف ع ل fi il muḍa:ri, manakala ism fa: il ialah س ت ف ع ل. م س ت ف ع ل ي muḍa:ri ertinya: meminta maaf, fi il ا س ت غ ف ر. Manakala ism fa: il ialah ي س ت غ ف ر maaf. ertinya: peminta م س ت غ ف ر ق ب ل.2 muḍa:ri ertinya: menyambut, fi il ا س ت. Manakala ism fa: il ialah ي س ت ق ب ل penyambut. ertinya: م س ت ق ب ل viii. ف ع ل ل fi il muḍa:ri.م ف ع ل ل, manakala ism fa: il ialah ي ف ع ل ل. Manakala ism fa: il ialah ي ز ل ز ل muḍa:ri ertinya: menggoncangkan, fi il ز ل ز ل penggoncang. ertinya: م ز ل ز ل 66

. Manakala ism fa: il ialah ي د ح ر ج muḍa:ri ertinya: menggolekkan, fi il د ح ر ج menggolekkan. ertinya: yang م د ح ر ج c. Terdapat juga ism fa: il yang tidak mengikut kaedah seperti yang dijelaskan sebelum ini namun bilangannya sangat sedikit. (Abduh Al-Ra:jihiyy, 1999:67). م س ه ب ertinya: berhujah dengan panjang lebar, manakala ism fa: il ialah أ س ه ب ertinya: yang berhujah dengan panjang lebar. Jika mengikut kaedah adalah bawah. berbaris /ه/ ha iaitu huruf م س ه ب ertinya: berkahwin atau مح ص ن ertinya: menikah, manakala ism fa: il ialah أ ح ص ن yang telah menikah. Jika mengikut kaedah adalah /ص/ iaitu huruf ṣa:d مح ص ن berbaris bawah. 67

3.4.2 Ṣighaṯ Muba:laghaṯ. Ṣighaṯ muba:laghaṯ ialah isim yang dibentukkan daripada fi il untuk menunjukkan pelaku perbuatan berserta terdapat kekuatan, berlebihan atau bersangatan pada makna yang terkandung dalam perkataan tersebut. Ṣighaṯ Muba:laghaṯ hanya dibentuk daripada fi il tiga huruf. (Abduh Al-Ra:jihiyy, 1999:68). Terdapat lima pola kata yang biasa digunakan bagi ṣighaṯ muba:laghaṯ, iaitu: a. Pola kata ف ع ال /fa a:lun/. ع لا م.1 س فاح.2 ertinya: yang sangat mengetahui. ertinya: yang banyak menumpahkan darah. makan. ertinya: yang banyak أ كال 3. b. Pola kata م ف ع ال /mif a:lun/. berani. ertinya: yang amat م ق د ام bergembira. ertinya: yang amat م ف ر اح 3. toleransi. ertinya: yang banyak bersikap pemaaf atau م س م اح c. Pola kata ف ع و ل /fa u:lun/. bersyukur. ertinya: yang banyak ش ك و ر bersabar. ertinya: yang banyak ص ب و ر 3. memukul. ertinya: yang banyak ض ر و ب 68

d. Pola kata ف ع ي ل /fa i:lun/. mengetahui. ertinya: yang sangat ع ل ي م menolong. ertinya: yang banyak ن ص ي ر 3. mendengar. ertinya: yang sangat سم ي ع e. Pola kata ف ع ل /fa ilun/. berhati-hati. ertinya: yang sangat ح ذ ر bijaksana. ertinya: yang sangat ف ط ن 3. berdiplomasi. ertinya: yang sangat mahir berkomunikasi atau ل ب ق Terdapat beberapa pola kata yang lain bagi ṣighaṯ al-muba:laghaṯ, tetapi amat sedikit bilangannya. Ahli morfologi bahasa Arab terdahulu berpendapat, pola kata selain yang disebutkan di atas hanya mengikut kebiasaan didengari sahaja dan tidak terdapat kaedah yang tertentu, antaranya ialah: a. ف اع و ل /fa: u:lun/. ف ر ق ertinya: takut atau bimbang. ف ار و ق ertinya: yang terlalu takut atau pengecut. b. /fi i:lun/. ف ع ي ل ص د ق ertinya: bercakap benar. ص د ي ق ertinya: yang sentiasa bercakap benar. c. /mif i:lun/. م ف ع ي ل ertinya: memakai wangian. wangian. ertinya: banyak memakai م ع ط ير ع ط ر 69

d. ف ع ل ة /fu alatun/. هم ز ertinya: mencela. هم ز ة ertinya: yang suka mencela. e. ف ع ال /fu a:lun/. ك ب ر ertinya: besar. ك ب ار ertinya: yang terlalu besar. 70

3.4.3 Al-Ṣifaṯ al-musyabbahaṯ. Al-Ṣifaṯ al-musyabbahaṯ merupakan kata nama yang membawa maksud pelaku perbuatan tetapi tidak mengikut kaedah seperti ism fa: il. Al- Ṣifaṯ al-musyabbahaṯ merupakan kata nama yang dibentuk daripada kata kerja tak transitif untuk menunjukkan sifat pelaku perbuatan yang diceritakan dengan sifat yang tetap atau hampir sentiasa berlaku. (Muhammad Ba:sal Ayu:n al-su:d, 2000:51). Dinamakan al- ṣifaṯ al-musyabbahaṯ kerana menyerupai makna ism fa: il. Ahli morfologi bahasa Arab menyatakan bahawa al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ berbeza dengan ism fa: il dari sudut sifatnya yang tetap. (Abduh Al-Ra:jihiyy, 1999:69). Terdapat perkataan-perkataan tertentu dalam bahasa Arab tidak boleh mengikut kaedahkaedah seperti yang dibincangkan sebelum ini dalam tajuk ism fa: il. (Md Zubir Osman, 2005:124). Antara perkataan yang tidak mengikut kaedah ism fa: il seperti dalam jadual berikut: Rajah 3.2: Jadual perkataan yang tidak mengikut kaedah ism fa: il. No Fi il ma:ḍi Fi il muḍa:ri Ism fa: il Al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ Salah Betul 1 ف ر ح ي ف ر ح ف ار ح ف ر ح 2 ع ر ج ي ع ر ج ع ار ج ي ع ر ج أ ع ر ج 3 ش ر ف ي ش ر ف ش ار ف ش ر ي ف 4 ش ج ع ي ش ج ع ش اج ع ش ج اع ش اج 5 ح س ن يح س ن ح اس ن ح س ن ح اس Perkataan yang tidak mengikut kaedah ism fa: il dan perkataan tersebut adalah golongan kata nama al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ. 71

Perbezaan antara al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ dengan ism fa: il ialah; al-ṣifaṯ almusyabbahaṯ menunjukkan sifat yang tetap. berani. ertinya: Tentera itu ا لج ن د ي ش ج اع.1 Sifat berani yang dimiliki oleh tentera tersebut tetap tanpa mengira waktu. Manakala ism fa: il ialah menunjukkan sifat hanya terjadi semasa berlaku perbuatan. berperang. ertinya: Tentera itu ا لج ن د ي م ق ات ل Menunjukkan perbuatan berperang hanya berlaku ketika peperangan sahaja. Terdapat beberapa pola kata al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ yang biasa digunakan, antaranya ialah: a. Jika kata kerja berwazan /fa ila/ maka al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ dibentuk dengan ف ع ل tiga pola kata, iaitu: i. ف ع ل ة /fa ilun/ dan jika menunjukkan mu annath menggunakan wazan ف ع ل /fa ilatun/. ertinya: bergembira, manakala al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ ialah ف ر ح dan ف ر ح mu annath ف ر ح ة ertinya: yang bergembira. dan ط ر ب ertinya: berseronok, manakala al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ ialah ط ر ب mu annath ط ر ب ة ertinya: yang berseronok. 3. ertinya: menyombong, manakala al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ ialah ب ط ر dan ب ط ر mu annath ب ط ر ة ertinya: yang sombong atau tidak bersyukur. 72

ii. أ ف ع ل /af alu/ dan jika menunjukkan mu annath menggunakan pola kata ف ع لا ء /fa la u/. ertinya: bermata satu, manakala al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ ialah ع و ر dan أ ع و ر mu annath ertinya: yang bermata satu. al- ertinya: tidak dapat melihat pada siang hari, manakala al-ṣifaṯ ع و ر اء ج ه ر musyabbahaṯ ialah أ ج ه ر dan mu annath ج ه ر اء ertinya: yang tidak dapat melihat pada siang hari. 3. dan أ ع ر ج ertinya: tempang, manakala al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ ialah ع ر ج mu annath ertinya: yang tempang. ع ر ج اء iii. ف ع لا ن /fa la:nu/ dan jika menunjukkan mu annath menggunakan ف ع ل ى /fa la:/. dan غ ض ب ان ertinya: marah, manakala al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ ialah غ ض ب mu annath ertinya: yang pemarah. غ ض بى ertinya: haus atau dahaga, manakala al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ ialah ع ط ش dahaga. ertinya: yang haus atau ع ط ش ى dan mu annath ع ط ش ان dan ي ق ظ ان ertinya: waspada, manakala al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ ialah ي ق ظ 3. mu annath ي ق ظ ى ertinya: yang berwaspada. b. Jika kata kerja berwazan /fa ula/ maka al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ dibentuk ف ع ل daripada lima pola kata berikut, iaitu: i. /fa alun/. ف ع ل ertinya: ح س ن ertinya: baik, manakala al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ ialah ح س ن Yang baik. 73

ii. /fu ulun/. ف ع ل ertinya: jauh, manakala al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ ialah ج ن ب ertinya: ج ن ب yang jauh. iii. ف ع ال /fa a:lun/. ج بن ertinya: takut, manakala al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ ialah ج ب ان ertinya: yang penakut. iv. ف ع و ل /fa u:lun/. ertinya: berwibawa, manakala al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ ialah و ق ر و ق و ر ertinya: yang berwibawa. v. ف ع ال /fu a:lun/. ش ج اع ertinya: berani, manakala al-ṣifaṯ al-musyabbahaṯ ialah ش ج ع ertinya: yang berani. 74

3.4.4 Ism Maf u:l. Ism maf u:l ialah ism yang dibentuk daripada kata kerja yang tidak disebut pelakunya untuk menunjukkan kepada siapa perbuatan tersebut dilakukan. (Abdul Aziz Muhammad Fakhir, 1998:55). Pembentukan ism maf u:l boleh dibentuk daripada fi il tiga huruf dan juga fi il yang bukan tiga huruf, sama ada fi il-fi il tiga huruf yang terdapat penambahan huruf atau fi il yang terdiri daripada empat huruf dan terdapat penambahan huruf. a. Bagi kata tiga huruf pembentukan ism maf u:l menggunakan pola kata berikut, iaitu: i. Jika fi il tiga huruf maka ism maf u:l menggunakan pola kata م ف ع ول /maf u:lun/. ertinya: Makanan atau benda م ا ك و ل ertinya: Makan, manakala maf u:l ialah أ ك ل yang dimakan. ertinya: membunuh, manakala maf u:l ialah dibunuh. ertinya: yang م ق ت و ل ق ت ل 3. ertinya: minuman atau م ش ر و ب ertinya: minum, manakala ism maf u:l ialah ش ر ب benda yang diminum. 4. ertinya: yang م ض ر و ب ertinya: memukul, manakala ism maf u:l ialah ض ر ب dipukul. 5. ertinya: membuka, manakala ism maf u:l ialah ف ت ح dibuka. ertinya: yang م ف ت و ح ii. Jika fi il ajwaf iaitu ain fi ilnya adalah huruf alif,/ا/ maka perkataan tersebut mestilah mengikut pola kata fi il muḍa:ri berserta ditukarkan huruf muḍa:ra aṯ./م/ pada huruf mi:m 75

م ق و ل. Manakala ism maf u:l ialah ي ق و ل muḍa:ri ertinya: berkata, fi il ق ال ertinya: yang dikatakan.. Manakala ism maf u:l ialah ي ب ي ع muḍa:ri ertinya: menjual, fi il ب اع ertinya: yang dijual. م ب ي ع م ب ي ت. Manakala ism maf u:l ialah ي ب ي ت muḍa:ri ertinya: bermalam, fi il ب ات 3. ertinya: Yang bermalam. iii. Jika fi il, iaitu perkataan yang terdapat huruf illah diakhirnya maka ism maf u:l mengikut keadaan fi il muḍa:ri. Ketika keadaan rafa dan jar pembuangan huruf ya: diakhir mesti dilakukan. Manakala ketika keadaan nasab dikekalkan huruf ya: tersebut. muḍa:ri ertinya: mendekati, fi il د ن ا م د ن و. Manakala ism maf u:l ialah ي د ن و ertinya: yang didekati. muḍa:ri ertinya: melipat, fi il ط و ى م ط و ي. Manakala ism maf u:l ialah ي ط و ي ertinya: yang dilipat atau gulung. muḍa:ri ertinya: menjaga, fi il و ق ى 3. ertinya: yang dijaga.. Manakala ism maf u:l ialah ي ق ي م ق ي b. Manakala jika bukan daripada kata tiga huruf pembentukan kata dilakukan dengan menggunakan pola kata fi il muḍa:ri majhu:l kemudian ditukarkan huruf /ع/ dan huruf sebelum akhir iaitu ain fi il /م/ muḍa:ra aṯ kepada huruf mi:m berbaris atas. (Abdul Aziz Muhammad Fakhir, 1998:56). Antara pola katanya ialah: i. ف ع ل fi il muḍa:ri.م ف ع ل, manakala ism maf u:l ialah ي ف ع ل 76

ertinya: disusun, fi il muḍa:ri م ن ظ م. Manakala ism maf u:l ialah ي ن ظ م ن ظ م ertinya: yang disusun. ii. ف و ع ل fi il muḍa:ri.م ف اع ل, manakala ism maf u:l ialah ي ف اع ل م ش اه د. Manakala ism maf u:l ialah ي ش اه د muḍa:ri ertinya: dilihat, fi il ش و ه د ertinya: yang dilihat. iii. ان ف ع ل fi il muḍa:ri.م ن ف ع ل, manakala ism maf u:l ialah ي ن ف ع ل ن ك س ر muḍa:ri ertinya: dipecah, fi il ان ك س ر ي ialah م ن ك س ر ertinya: benda yang dipecah.. Manakala ism maf u:l iv. اف ت ع ل fi il muḍa:ri.م ف ت ع ل, manakala ism maf u:l ialah ي ف ت ع ل muḍa:ri ertinya: didekatkan, fi il اق تر ب ialah م ق ت ر ب ertinya: yang didekatkan.. Manakala ism maf u:l ي ق ت ر ب v. ت ف عل fi il muḍa:ri.م ت ف ع ل, manakala ism maf u:l ialah ي ت ف ع ل ertinya: diterima, fi il muḍa:ri م ت س ل م. Manakala ism maf u:l ialah ي ت س ل م ت س ل م ertinya: yang diterima. 77

vi. ت ف و ع ل fi il muḍa:ri.م ت ف اع ل, manakala ism maf u:l ialah ي ت ف ا ع ل. Manakala ism maf u:l ي ت و ار ث muḍa:ri ertinya: dipusakai, fi il ت و و ر ث ialah م ت و ا ر ث ertinya: yang diberi pusaka. vii. اس ت ف ع ل fi il muḍa:ri.م س ت ف ع ل, manakala ism maf u:l ialah ي س ت ف ع ل ي س ت غ ف muḍa:ri ertinya: dimaafkan, fi il ا س ت غ ف ر.1 dimaafkan. ertinya: yang م س ت غ ف ر ر. Manakala ism maf u:l ialah viii. ف ع ل ل fi il muḍa:ri.م ف ع ل ل, manakala ism maf u:l ialah ي ف ع ل ل. Manakala ism maf u:l ialah ي ز ل ز ل muḍa:ri ertinya: digoncangkan, fi il ز ل ز ل digoncangkan. ertinya: yang م ز ل ز ل c. Terdapat juga fi il tiga huruf yang tidak mengikut kaedah asal dalam pembentukan ism maf u:l. mengikut kaedah asal ialah ج ر ي ح luka. ertinya: yang مج ر و ح mengikut kaedah asal ialah dibunuh. ertinya: yang م ق ت و ل ق ت ي ل Pembentukan ism maf u:l tersebut menggunakan pola kata /fa i:lun/, dan ف ع ي ل penggunaannya adalah sama bagi muzakkar dan muannath. (Abbas Al-Muna:ṣaraṯ, 2000:143). 78

.(اسم الت ف ض ي ل ( al-tafḍi:l 3.4.5 Ism Ism al-tafḍi:l ialah kata nama yang dibentuk daripada kata kerja dengan menggunakan pola kata /fu la:/ bagi mu annath, untuk ف ع ل ى /af alu/ bagi muzakkar dan pola kata أ ف ع ل menunjukkan sesuatu yang berkongsi sifat yang sama pada sesuatu benda dan salah satu di antaranya melebihi yang lain. (Muhammad Ba:sal Ayu:n al-su:d, 2000:51). Pembentukan ism al-tafḍi:l mengunakan pola kata أ ف ع ل /af alu/, iaitu terdapat penambahan huruf alif /ا/ di pangkal kata asal. Penambahan huruf tersebut telah memberikan perubahan makna iaitu menunjukkan makna perbandingan antara dua perkara. mudah. ertinya: lebih أ س ه ل ertinya: mudah, manakala ism al-tafḍi:l ialah س ه ل Penggunaan dalam ayat ا لل غ ة ال ع ر ب ي ة أ س ه ل م ن الل غ ة ال ي اب ان ي ة ertinya: bahasa Arab lebih mudah daripada bahasa Jepun. baik. ertinya: lebih أ ح س ن ertinya: baik, manakala ism al-tafḍi:l ialah ح س ن Penggunaan dalam ayat ا ل رج ل ال ق و ي أ ح س ن م ن ال رج ل ال ضع ي ف ertinya: lelaki yang س ر ع.3 kuat lebih baik daripada lelaki yang lemah. ertinya: cepat, manakala ism al-tafḍi:l ialah أ س ر ع ertinya: lebih cepat. Penggunaan dalam ayat ا لط اي ر ة أ س ر ع م ن ال ق ط ار ertinya: kapal terbang lebih cepat daripada keretapi. 4. ertinya: besar, manakala ism al-tafḍi:l ialah besar. ertinya: lebih أ ك ب ر ك ب ر Penggunaan dalam ayat daripada bumi. ا ل شم س أ ك ب ر م ن ض ertinya: Matahari lebih besar الا ر Ayat-ayat tersebut jelas menunjukkan salah satu objek terdapat kelebihan berbanding dengan satu objek yang satu lagi. 79

Manakala ism al-tafdil yang mu annath menggunakn pola kata ف ع ل ى /fu la:/. ertinya: lebih baik. Manakala ism أ ح س ن ertinya: baik, ism al-tafḍi:l ialah ح س ن al-tafḍi:l mu annath ialah. ح س نى ertinya: besar, ism al-tafḍi:l ialah ertinya: lebih besar. Manakala ism al-. ك ب ر ى tafḍi:l mu annath ialah أ ك ب ر ك ب ر 3. ertinya: baik, ism al-tafḍi:l ialah ertinya: lebih baik. Manakala ism al- ف ض ل أ ف ض ل.ف ض ل ى tafḍi:l mu annath ialah 4. ertinya: kecil, ism al-tafḍi:l ialah ص غ ر al- ertinya: lebih kecil. Manakala ism أ ص غ ر.ص غ ر ى tafḍi:l mu annath ialah al- ertinya: lebih tinggi. Manakala ism أ ع ل ى ertinya: tinggi, ism al-tafḍi:l ialah ع لا 5..ع ل ي ا tafḍi:l mu annath ialah Walau bagaimanapun bukan semua ism al-tafḍi:l terdapat pola kata mu annath. Antara ism al-tafḍi:l yang tidak terdapat pola kata mu annath ialah: al- ertinya: lebih mulia dan ism أ ش ر ف ertinya: mulia, ism al-tafḍi:l ialah ش ر ف.أ ش ر ف tafḍi:l mu annath juga ertinya: mengtahui, ism al-tafḍi:l ialah ع ل م ertinya: lebih mengetahui dan أ ع ل م ism al-tafḍi:l mu annath juga.أ ع ل م 3. ertinya: bermanfaat, ism al-tafḍi:l ialah ن ف ع ertinya: lebih bermanfaat dan أ ن ف ع ism al-tafḍi:l mu annath juga.أ ن ف ع 80

3.4.6 Ism Maka:n dan Ism Zama:n. Ism maka:n dan ism zama:n kedua-duanya mempunyai pola kata yang sama. Ism maka:n ialah ism yang menunjukkan tempat berlakunya perbuatan, manakala ism zama:n pula ialah ism yang menunjukkan masa berlaku perbuatan. Pola kata ism maka:n dan ism zama:n adalah seperti berikut, iaitu: a. Jika kata nama berbentuk tiga huruf asal, maka menggunakan dua jenis pola kata, iaitu /maf ilun/ dan م ف ع ل /maf alun/. م ف ع ل i. Pola kata /maf ilun/. م ف ع ل Ism maka:n dan ism zama:n yang dibentuk mengunakan pola kata /maf ilun/ م ف ع ل adalah daripada kata kerja yang berbentuk kata kerja mitha:l iaitu huruf fa fi il adalah./و/ huruf wa:w ertinya: م و ل د ertinya: melahirkan. Manakala ism maka:n dan ism zama:n ialah و ل د masa kelahiran atau tempat kelahiran. ertinya: م و ع د ertinya: berjanji. Manakala ism maka:n dan ism zama:n ialah و ع د masa berjanji atau tempat berjanji. 3. ertinya: melakukan. Manakala ism maka:n dan ism zama:n ialah و ق ع ertinya: م و ق ع masa berlaku atau tempat berlaku. Ism maka:n dan ism zama:n yang dibentuk mengunakan pola kata /maf ilun/ م ف ع ل mestilah daripada kata kerja yang berbentuk ajwaf iaitu huruf ain fi il adalah huruf ya./ ي/ 81

. Manakala ism maka:n dan ism zama:n ي ب ي ع muḍa:ri ertinya: menjual, fi il ب اع ialah menjual. ertinya: tempat menjual atau masa م ب ي ع. Manakala ism maka:n dan ism ي ص ي ف muḍa:ri ertinya: panas terik, fi il ص اف zama:n ialah م ص ي ف ertinya: tempat menetap pada musim panas atau masa menetap pada musim panas.. Manakala ism maka:n dan ism ي ب ي ت muḍa:ri ertinya: bermalam, fi il ب ات 3. zama:n ialah م ب ي ت ertinya: Tempat menginap atau masa menginap. ( ( bawah Mestilah kata kerja tersebut berbentuk kata kerja ṣahih dan ain fi il berbaris dalam bentuk fi il muḍa:ri. ertinya: duduk, fi il muḍa:ri. Manakala ism maka:n dan ism zama:n ج ل س يج ل س ialah duduk. ertinya: tempat duduk atau masa مج ل س. Manakala ism maka:n dan ي ع ر ض muḍa:ri ertinya: membentangkan, fi il ع ر ض ism zama:n ialah م ع ر ض ertinya: tempat pertunjukan (pameran) atau masa pertunjukan. 3. muḍa:ri ertinya: memukul, fi il ض ر ب. Manakala ism maka:n dan ism ي ض ر ب zama:n ialah م ض ر ب ertinya: tempat memukul atau masa memukul. Contoh ayat: memukul. ertinya: Saya telah memukul pada masa Zaid ض ر ب ت م ض ر ب ز ي د Umar. ertinya: Saya telah duduk di tempat duduk ج ل س ت مج ل س ع م رو 82

ii. Pola kata م ف ع ل /maf alun/. Bentuk-bentuk ism maka:n dan ism zama:n yang mengunakan pola kata /ma alun/ م ف ع ل adalah yang diambil daripada kata kerja yang mana ain fi il dalam bentuk fi il muḍa:ri ). ( depan atau berbaris ( ( atas berbaris Contoh Pembentukan daripada fi il muḍa:ri yang ain fi ilnya berbaris atas: muḍa:ri ertinya: minum, fi il ش ر ب. Manakala ism maka:n dan ism zama:n ي ش ر ب ialah م ش ر ب ertinya: tempat minum atau masa minum. muḍa:ri ertinya: mencampakkan, fi il ط ر ح. Manakala ism maka:n dan ism ي ط ر ح zama:n ialah mencampak. ertinya: tempat mencampak atau masa م ط ر ح Contoh Pembentukan daripada fi il muḍa:ri yang ain fi ilnya berbaris depan: muḍa:ri ertinya: menulis, fi il ك ت ب. Manakala ism maka:n dan ism ي ك ت ب zama:n ialah menulis. ertinya: tempat menulis (meja) atau masa م ك ت ب muḍa:ri ertinya: menolong, fi il ن ص ر. Manakala ism maka:n dan ism ي ن ص ر zama:n ialah menolong. ertinya: tempat menolong atau masa م ن ص ر b. Pembentukan ism maka:n dan ism zama:n yang berasal bukan daripada golongan kata tiga huruf asal, maka menggunakan pola kata ism maf u:l yang dibentuk /م/ daripada fi il muḍa:ri dengan menukarkan huruf muḍa:ri aṯ kepada huruf mi:m ). atas( dan huruf sebelum akhir berbaris ( ( depan yang berbaris. Manakala ism maka:n dan ism يخ ر ج muḍa:ri ertinya: mengeluarkan, fi il أ خ ر ج zama:n ialah mengeluarkan. ertinya: tempat mengeluarkan atau masa مخ ر ج muḍa:ri ertinya: menyambut, fi il ا س ت ق ب ل Manakala ism maka:n dan ism ي س ت ق ب ل zama:n ialah menyambut. ertinya: tempat menyambut atau masa م س ت ق ب ل 83

. Manakala ism maka:n dan ي ن ص ر ف muḍa:ri ertinya: meninggalkan, fi il ا ن ص ر ف 3. ism zama:n ialah م ن ص ر ف ertinya: tempat meninggalkan atau masa meninggalkan. c. Terdapat beberapa bentuk ism maka:n dan ism zama:n yang mengunakan pola kata /maf ilun/ walaupun mengikut kaedah mestilah mengunakan pola kata م ف ع ل م ف ع ل /maf alun/. Perkataan-perkataan ini adalah tergolong dalam perkataan sima: iy. (Abduh Al-Ra:jihiyy, 1999:75). Perkataan-perkataan tersebut antaranya ialah:. Manakala ism maka:n dan ism zama:n ي س ج د muḍa:ri ertinya: sujud, fi il س ج د ialah م س ج د ertinya: tempat sujud (masjid) atau masa sujud. muḍa:ri ertinya: terbenam, fi il غ ر ب. Manakala ism maka:n dan ism ي غ ر ب zama:n ialah م غ ر ب ertinya: tempat terbenam (barat) atau masa terbenam (waktu maghrib).. Manakala ism maka:n dan ism zama:n ي ش ر ق muḍa:ri ertinya: terbit, fi il ش ر ق 3. ialah م ش ر ق ertinya: tempat terbit (timur) atau masa terbit. d. Terdapat juga penambahan huruf ta: marbu:taṯ (ة) diakhir kalimah sebahagian ism maka:n dan ism zama:n. (Abduh Al-Ra:jihiyy, 1999:75). م د ر س ة ertinya: belajar. Manakala ism maka:n dan ism zama:n ialah د ر س ertinya: tempat belajar (sekolah) atau masa belajar. م ط ب ع ة ertinya: mencetak. Manakala ism maka:n dan ism zama:n ialah ط ب ع ertinya: tempat cetak. ertinya: م ز ر ع ة ertinya: menanam. Manakala ism maka:n dan ism zama:n ialah ز ر ع 3. tempat menanam (kebun atau ladang). 84