ANALISIS KESULITAN SISWA DALAM MENYELESAIKAN SOAL MATERI ALJABAR SISWA KELAS VIII SMP NEGERI 2 BANGIL SKRIPSI

dokumen-dokumen yang mirip
ANALISIS KEMAMPUAN LITERASI MATEMATIKA SISWA KELAS IX-A SMP NEGERI 1 AMBULU DITINJAU BERDASARKAN KEMAMPUAN MATEMATIKA SKRIPSI.

SKRIPSI. Oleh: Lailatus Sya adah NIM

PENERAPAN MODEL PROBLEM BASED LEARNING

PENERAPAN PEER TUTORING

ANALISIS PROSES BERPIKIR SISWA DALAM PEMECAHAN MASALAH TERBUKA BERBASIS POLYA SUB POKOK BAHASAN TABUNG KELAS IX SMP NEGERI 7 JEMBER SKRIPSI

PENGEMBANGAN PERANGKAT PEMBELAJARAN MATEMATIKA BERORIENTASI PADA PENDEKATAN REALISTICS MATHEMATICS EDUCATION

PROFIL PERILAKU METAKOGNISI DAN TINGKAT BERPIKIR KREATIF DALAM PEMECAHAN MASALAH MATEMATIKA PADA SISWA KELAS VIII DI SMP NEGERI 4 JEMBER SKRIPSI

SKRIPSI. Oleh Shofia Hidayah NIM

PENGEMBANGAN INSTRUMEN PEMECAHAN MASALAH SOAL CERITA SISTEM PERSAMAAN LINIER DUA VARIABEL BERDASARKAN MODEL POLYA DAN PENSKORANNYA UNTUK SISWA SMP

PENGEMBANGAN PERANGKAT PEMBELAJARAN MATEMATIKA POKOK BAHASAN TRIGONOMETRI KELAS X SMA BERSTANDAR NCTM (NATIONAL COUNCIL OF TEACHERS OF MATHEMATICS)

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN PREDICTION OBSERVATION EXPLANATION

SKRIPSI. Oleh : Nur Mutmainnah NIM : Nurcholif Diah Sri Lestari, S.Pd., M.Pd

MENGURANGI KESALAHAN MENYELESAIKAN SOAL-SOAL PERSAMAAN GARIS LURUS MELALUI PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE STAD PADA SISWA KELAS VIIIA

IMPLEMENTASI KURIKULUM TINGKAT SATUAN PENDIDIKAN (KTSP) DALAM PEMBELAJARAN MATEMATIKA DI SMPLB TPA JEMBER SKRIPSI

PENGEMBANGAN PERANGKAT PEMBELAJARAN MATEMATIKA BERBASIS PBI (PROBLEM BASED INSTRUCTION)

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE MAKE A MATCH

PENINGKATAN HASIL BELAJAR SISWA MELALUI PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN STUDENT TEAMS ACHIEVEMENT DIVISION

ANALISIS KEMAMPUAN PEMECAHAN MASALAH MATEMATIKA KEUANGAN BERDASARKAN MODEL POLYA SISWA SMK NEGERI 6 JEMBER SKRIPSI. Oleh

SKRIPSI. Oleh : YUNITA MANDHAYANTI NIM

PENERAPAN TEKNIK MIND MAPP

ANALISIS SOAL GEOMETRI PADA BUKU SISWA MATEMATIKA KURIKULUM 2013 KELAS VII BERDASARKAN TINGKAT BERPIKIR VAN HIELE SKRIPSI

RATNA DWI WULANDARI NIM

) KELAS VIII SMP SKRIPSI

PENGEMBANGAN PERANGKAT PEMBELAJARAN MATEMATIKA REALISTIK PADA POKOK BAHASAN LINGKARAN KELAS VIII SMP SKRIPSI. Oleh Dewi Santi NIM

SKRIPSI. Oleh: Wahyu Eko Permadi NIM

PAKET BAHAN AJAR DENGAN ANALISIS KEJADIAN RIIL DALAM FOTO DAN WACANA ISU DALAM PEMBELAJARAN FISIKA DI SMA (Kajian Pada: Konsep Fluida Statis) SKRIPSI

SKRIPSI. Oleh : Donny Youngki Rangkuti NIM

SKRIPSI. Oleh : FARIS SYAIFULLOH NIM

SKRIPSI. Oleh Devi Yuniarti Ningtyas NIM

Oleh FENI TRISTANTI NIM

ANALISIS KEMAMPUAN PEMECAHAN MASALAH PADA SETIAP TAHAP MODEL POLYA DARI SISWA SMK IBU PAKUSARI JURUSAN MULTIMEDIA PADA POKOK BAHASAN PROGRAM LINIER

PENGEMBANGAN PERANGKAT PEMBELAJARAN OPERASI MATRIKS BERORIENTASI PENDEKATAN PEMECAHAN MASALAH DI SMK PROGRAM KEAHLIAN TATA NIAGA KELAS XII

METODE PRAKTIKUM DI DALAM PEMBELAJARAN PENGANTAR FISIKA SMA : STUDI KONSEP BESARAN DAN SATUAN TAHUN AJARAN SKRIPSI

SKRIPSI. Oleh Siti Fatimah NIM

MODEL PEMBELAJARAN GENERATIF (GENERATIVE LEARNING) DISERTAI METODE EKSPERIMEN PADA PEMBELAJARAN IPA-FISIKA DI SMP SKRIPSI. Oleh

SKRIPSI. Oleh Nanik Mujayanti NIM

SKRIPSI. Oleh : SIH PAMBUDI NIM

IMPLEMENTASI PEMBERIAN PENGUATAN DALAM PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE NUMBERED HEAD TOGETHER

SKRIPSI Diajukan sebagai tugas akhir dan memenuhi syarat-syarat untuk menyelesaikan Program Sarjana Program Studi Pendidikan Matematika.

PENGARUH BAURAN PEMASARAN TERHADAP KEPUTUSAN PENGGUNAAN JASA KERETA API MUTIARA DI STASIUN JEMBER SKRIPSI. Oleh DESIRINI SRI RAHAYU

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN RECIPROCAL

PENERAPAN METODE ROLE PLAYING

SKRIPSI. Oleh : Mahbubil Iqbal NIM

SKRIPSI. Oleh: YULIA ELY RIANTI NIM

PENERAPAN PENDEKATAN PEMBELAJARAN PROBLEM POSING

SKRIPSI. oleh Endah Purwasari NIM

PROFIL ASSESSMENT GURU MATEMETIKA SMK DI KOTA PROBOLINGGO SKRIPSI. Oleh

SKRIPSI. Oleh: Ida Rahmawati NIM

PENERAPAN MODEL COOPERATIVE LEARNING

PENGARUH PEMBERIAN PENGUATAN TERHADAP PRESTASI BELAJAR SISWA KELAS XI DI SMA NEGERI 1 PAKUSARI TAHUN AJARAN 2012/2013 SKRIPSI

PENERAPAN METODE DRILL

PENGEMBANGAN BAHAN AJAR BIOLOGI BERBASIS PENDEKATAN SAVI (SOMATIC, AUDITORY, VISUAL, INTELLECTUAL)

PENERAPAN STRATEGI PEMBELAJARAN INDEX CARD MATCH

SKRIPSI. Oleh: Hendra Desma Adi Wiguna

SKRIPSI. Oleh David Nurfiqih NIM

MODEL INVESTIGASI KELOMPOK DENGAN CATATAN TERBIMBING UNTUK MENINGKATKAN AKTIVITAS BELAJAR DAN KETUNTASAN HASIL BELAJAR FISIKA SISWA KELAS X

IMPLEMENTASI MODEL GROUP INVESTIGATION (GI) BERBASIS MASALAH KONTEKSTUAL DIPADU PENILAIAN PROYEK PADA PEMBELAJARAN FISIKA DI MA SKRIPSI.

SKRIPSI. Oleh Intan Fiddiyah NIM

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE JIGSAW DENGAN METODE INKUIRI UNTUK

SKRIPSI. Oleh. Yosika Metyawati NIM

TOTOK PURDIYANTO NIM.

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN QUANTUM TEACHING

SKRIPSI. Oleh: TIKA NURPITASARI NIM

Oleh Ruri Wirianto NIM

PENERAPAN PEMBELAJARAN ACCELERATED TEACHING

SKRIPSI. Oleh: Siti Nuril Harissiyah NIM

Oleh : Wardatus Sholihah

PERSEPSI GURU DAN SISWA TERHADAP PENGGUNAAN BAHASA INGGRIS PADA PELAJARAN MATEMATIKA DAN SAINS DI SEKOLAH BERTARAF INTERNASIONAL

PEMBELAJARAN MATEMATIKA DENGAN METODE ACCELERATED TEACHING

PENGGUNAAN MODEL RECIPROCAL TEACHING

SKRIPSI. Oleh Iin Maristyani NIM

PENERAPAN PEMBELAJARAN PEMECAHAN MASALAH MODEL POLYA PADA SOAL CERITA DISERTAI AUTHENTIC ASSESSMENT

PENERAPAN PEMBELAJARAN KOOPERATIF DENGAN PENDEKATAN PROBLEM BASED INSTRUCTION

WEINDY PRAMITA A. NIM.

SKRIPSI. Oleh: Friska Yuri Prahesti

SKRIPSI. Oleh NOVAL ABDILLAH NIM

PENGEMBANGAN BAHAN AJAR SISTEM GERAK MANUSIA BERBASIS PETA KONSEP DALAM MENINGKATKAN PENGUASAAN KONSEP SISWA KELAS XI SMA DI KABUPATEN JEMBER SKRIPSI

ANALISIS BUKU SEKOLAH ELEKTRONIK (BSE) MATEMATIKA KONSEP DAN APLIKASINYA 2 UNTUK KELAS VIII SMP DAN MTS SEMESTER 1 BERDASARKAN KRITERIA BELL SKRIPSI

SKRIPSI. Oleh Veny Rosita Febriratna NIM

PENERAPAN PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE TEAM ASSISTED INDIVIDUALIZATION

PENINGKATAN AKTIVITAS DAN HASIL BELAJAR SISWA KELAS XI UPW SMK NEGERI 1 JEMBER MELALUI PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF TIPE THINK PAIR SHARE

APLIKASI TEORI ANTRIAN MODEL MULTI CHANNEL SINGLE PHASE DALAM OPTIMASI LAYANAN PEMBAYARAN PELANGGAN DI SENYUM MEDIA STATIONERY JEMBER

ANALISIS KARAKTERISTIK BUTIR SOAL UJIAN NASIONAL BIDANG STUDI MATEMATIKA SMK KELOMPOK AKUNTANSI DAN PENJUALAN TAHUN AJARAN 2011/2012 SKRIPSI

PROPOSAL SKRIPSI. Oleh : Niken Tyara Septiana NIM Pembimbing 1: Dra. Dinawati T., M. Pd. Pembimbing 2: Susi Setiawani, S. Si., M. Sc.

PENGEMBANGAN BAHAN AJAR VIRUS BERBASIS PENDEKATAN PEMBELAJARAN KONTEKSTUAL DALAM MENINGKATKAN HASIL BELAJAR SISWA KELAS X SMA SKRIPSI

PENERAPAN PENDEKATAN KETRAMPILAN PROSES SAINS MELALUI MODEL THINK PAIR SHARE PADA PEMBELAJARAN FISIKA DI SMA SKRIPSI. Oleh

SKRIPSI. Oleh Arie Eka Endraful NIM

ANALISIS SOAL UJIAN NASIONAL SMA/MA BIDANG STUDI MATEMATIKA PADA PROGRAM IPS DAN IPA TAHUN 2011 BERDASARKAN TAKSONOMI BLOOM DAN TAKSONOMI SOLO SKRIPSI

PENGGUNAAN MODEL PEMBELAJARAN CREATIVE PROBLEM SOLVING (CPS) DISERTAI LKS KARTUN FISIKA PADA PEMBELAJARAN FISIKA DI SMP SKRIPSI

SKRIPSI. Oleh Rani Dwi Hartanti NIM

PENGEMBANGAN BAHAN AJAR IPA BIOLOGI BERBASIS CONTEXTUAL TEACHING AND LEARNING

PENERAPAN MODEL RECOLLECTION SMART TEACHING

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN DO TALK DO

SKRIPSI. Oleh FADHILAH SARTIKA NIM

MODEL PEMBELAJARAN KOOPERATIF GROUP INVESTIGATION DISERTAI LEMBAR KERJA LAPANGAN (LKL) DALAM PEMBELAJARAN FISIKA DI SMP SKRIPSI.

PENERAPAN MODEL PEMBELAJARAN POE (PREDICTION, OBSERVATION, EXPLANATION) BERBASIS KETERAMPILAN PROSES SAINS SISWA PADA PEMBELAJARAN FISIKA DI SMP

DENGAN MEMANFAATKAN LINGKUNGAN SEKITAR

SKRIPSI. Oleh: ZIADATUS SHA ADHAH NIM

SKRIPSI. Oleh : DANDY PRAMANA

ANALISIS DESKRIPTIF SOAL UJIAN NASIONAL MATEMATIKA SMA PROGRAM IPA TAHUN AJARAN 2009/2010 SKRIPSI

Transkripsi:

ANALISIS KESULITAN SISWA DALAM MENYELESAIKAN SOAL MATERI ALJABAR SISWA KELAS VIII SMP NEGERI 2 BANGIL SKRIPSI diajukan guna melengkapi tugas akhir dan memenuhi salah satu syarat untuk menyelesaikan Program Studi Pendidikan Matematika (S1) dan mencapai gelar Sarjana Pendidikan Oleh Bunga Ayu Desy Permatasari NIM 100210101006 PROGRAM STUDI PENDIDIKAN MATEMATIKA JURUSAN PENDIDIKAN MIPA FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS JEMBER 2014 i

PERSEMBAHAN Puji syukur kehadirat Allah SWT atas segala limpahan rahmat serta hidayah- Nya, sehingga dapat terselesaikan karya ini sebagai langkah kecil dari perjalanan hidupku. Kupersembahkan sebagai rasa hormat dan terima kasih kepada orang-orang yang sangat berarti dalam hidupku: 1. Ibunda Lilik Indarwati dan Ayahanda Sampurno Hadi, S.E., M.M., terima kasih atas doa, kesabaran, perhatian, pengertian, pengorbanan, dan limpahan kasih sayang yang diberikan; 2. Adikku Anggun Octaviana Isnaini serta keluarga besarku di Bangil, terima kasih atas segala dukungan, doa, dan kasih sayang yang kalian berikan kepadaku; 3. Mochammad Zaini, yang menemani hari-hariku, terima kasih untuk dorongan semangat, perhatian, cinta kasih, kesabaran serta dukungan positif bagiku dalam penulisan skripsi ini; 4. Bapak dan Ibu Guruku sejak TK sampai dengan SMA yang telah mencurahkan ilmu, bimbingan, dan kasih sayangnya dengan tulus ikhlas; 5. Sahabatku Hanifia Hajar Permatasari, Fika Ulfatu Nisak, Nurul Hidayati Arifani, dan Hannaning S. Putri, terima kasih untuk dorongan semangat serta selalu membantuku baik tenaga maupun pikiran dalam penulisan skripsi ini; 6. Saudaraku Keluarga Besar Mahasiswa Pendidikan Matematika, khususnya Angkatan 2010 yang selalu memberikan bantuan, semangat, senyuman, inspirasi, dan cerita persahabatan. ii

MOTO ا ل و ي إ إ وا ا لا ا ل ا ي ا ل ي يا ا ل ا إ ا ل و م ا ا ل ن ى ا ي ا ل ي ي وا ا ل ا إ إ ن ا ن Sesungguhnya Allah tidak akan mengubah keadaan suatu kaum sebelum mereka mengubah keadaan diri mereka sendiri. (Q. S. Ar-ra du :11) ا لذوا ا لف ا ل وغ ا لتا ا لف و ا لص وبا ٧ ا ا ل إل ى ا ا ل ي ا لكا ا لف و ا لغ وبا ٨ إ ن ا ا ل ا لعاو ول يع و إ ا ي و وا ٦ ا ا لفإ إ Sesungguhnya sesudah kesulitan itu ada kemudahan. Maka apabila kamu telah selesai (dari sesuatu urusan), kerjakanlah dengan sungguh-sungguh (urusan) yang lain, dan hanya kepada Tuhanmulah hendaknya kamu berharap. (Q. S. Al-Insyirah ayat 6-8) Kebanggaan kita yang terbesar adalah bukan tidak pernah gagal, tetapi bangkit kembali setiap kali kita jatuh. (Confusius) iii

PERNYATAAN Saya yang bertanda tangan dibawah ini: Nama : Bunga Ayu Desy Permatasari NIM : 100210101006 menyatakan dengan sesungguhnya bahwa karya ilmiah yang berjudul Analisis Kesulitan Siswa dalam Menyelesaikan Soal Materi Aljabar Siswa Kelas VIII SMP Negeri 2 Bangil adalah benar-benar hasil karya sendiri, kecuali kutipan yang sudah saya sebutkan sumbernya, belum pernah diajukan pada institusi manapun, dan bukan karya jiplakan. Saya bertanggung jawab atas keabsahan dan kebenaran isinya sesuai dengan sikap ilmiah yang harus dijunjung tinggi. Demikian pernyataan ini saya buat dengan sebenarnya, tanpa adanya tekanan dan paksaan dari pihak mana pun serta bersedia mendapat sanksi akademik jika ternyata di kemudian hari pernyataan ini tidak benar. Jember, Mei 2014 Yang menyatakan, Bunga Ayu Desy Permatasari NIM. 100210101006 iv

SKRIPSI ANALISIS KESULITAN SISWA DALAM MENYELESAIKAN SOAL MATERI ALJABAR SISWA KELAS VIII SMP NEGERI 2 BANGIL Oleh Bunga Ayu Desy Permatasari NIM 100210101006 Pembimbing Dosen Pembimbing Utama Dosen Pembimbing Anggota : Drs. Toto Bara Setiawan, M.Si. : Arika Indah Kristiana, S.Si., M.Pd. v

HALAMAN PENGAJUAN ANALISIS KESULITAN SISWA DALAM MENYELESAIKAN SOAL MATERI ALJABAR SISWA KELAS VIII SMP NEGERI 2 BANGIL SKRIPSI Diajukan untuk dipertahankan di depan Tim Penguji sebagai salah satu persyaratan untuk menyelesaikan Program Pendidikan Sarjana Jurusan Pendidikan Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam dengan Program Studi Pendidikan Matematika pada Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Jember Oleh Nama : Bunga Ayu Desy permatasari NIM : 100210101006 Tempat, Tanggal Lahir : Jember, 04 Desember 1991 Jurusan/Program : P.MIPA/Pendidikan Matematika Disetujui oleh Pembimbing I, Pembimbing II, Drs. Toto Bara Setiawan, M.Si. NIP. 19581209 198603 1 003 Arika Indah Kristiana, S.Si, M.Pd. NIP. 19760502 200604 2 001 vi

HALAMAN PENGESAHAN Skripsi berjudul Analisis Kesulitan Siswa Dalam Menyelesaikan Soal Materi Aljabar Siswa Kelas VIII SMP Negeri 2 Bangil telah diuji dan disahkan pada : hari : Senin tanggal : 19 Mei 2014 tempat : Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Jember. Tim Penguji Ketua, Sekretaris, Susi Setiawani, S.Si., M.Sc. NIP. 19700307 199512 2 001 Anggota I, Arika Indah Kristiana, S.Si, M.Pd. NIP. 19760502 200604 2 001 Anggota II, Drs. Toto Bara Setiawan, M.Si. NIP. 19581209 198603 1 003 Dra. Dinawati Trapsilasiwi, M.Pd NIP. 19620521 198812 2 001 Mengetahui, Dekan Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Jember Prof. Dr. Sunardi, M.Pd. NIP. 19540501 198303 1 005 vii

RINGKASAN Analisis Kesulitan Siswa dalam Menyelesaikan Soal Materi Aljabar Siswa Kelas VIII SMP Negeri 2 Bangil; Bunga Ayu Desy Permatasari, 100210101006; 2014; 70 halaman; Program Studi Pendidikan Matematika Jurusan Pendidikan MIPA Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Jember. Matematika merupakan salah satu bagian yang penting dalam bidang ilmu pengetahuan. Apabila dilihat dari sudut pengklasifikasian bidang ilmu pengetahuan, pelajaran matematika termasuk ke dalam kelompok ilmu-ilmu eksakta, yang lebih banyak memerlukan pemahaman dari pada hafalan. Untuk dapat memahami suatu pokok bahasan dalam matematika, siswa harus mampu menguasai konsep-konsep matematika dan keterkaitannya serta mampu menerapkan konsep-konsep tersebut untuk memecahkan masalah yang dihadapinya. Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui kesulitan siswa berdasarkan kemampuan pemahaman konsep dalam menyelesaikan soal materi aljabar, serta untuk mengetahui penyebab kesulitan siswa dalam mempelajari aljabar siswa kelas VIII SMP Negeri 2 Bangil. Hal ini dimaksudkan agar guru memahami kesulitan siswa dalam menyelesaikan soal materi aljabar berdasarkan kemampuan pemahaman konsep serta penyebab kesulitan siswa dalam mempelajari aljabar sehingga dapat memperbaiki kualitas mengajar guru serta kualitas belajar siswa. Penelitian dilaksanakan pada tanggal 7 dan 11 April 2014. Sebelum penelitian dilakukan, instrumen terlebih dahulu diuji coba untuk mengetahui tingkat validasi dan reliabilitas instrument tersebut. Jika sudah valid dan reliabel, maka instrumen yang telah dibuat dapat digunakan dalam penelitian. Uji coba instrumen pada penelitian ini dilakukan pada siswa kelas VIII SMP Negeri 7 Jember. Kesulitan siswa dalam menyelesaikan soal materi aljabar dianalisis berdasarkan kemampuan pemahaman konsep yang terdiri dari 7 indikator yaitu, viii

menyatakan ulang sebuah konsep, mengklasifikasikan objek sesuai dengan konsepnya, mengidentifikasi dan membuat contoh dan bukan contoh konsep, menyajikan konsep dalam berbagai bentuk representasi matematika, mengidentifikasi sifat-sifat suatu konsep dan mengenal syarat yang menentukan suatu konsep, menggunakan, memanfaatkan dan memilih prosedur tertentu, serta mengaplikasikan konsep atau algoritma ke pemecahan masalah. Sedangkan faktor penyebab kesulitan siswa ditinjau dari faktor intern dan faktor ekstern. Berdasarkan hasil tes, angket dan wawancara didapat dari bahwa kesulitan siswa kelas VIII SMP Negeri 2 Bangil yang termasuk tinggi kategori kesulitannya terdapat pada indikator menyatakan ulang sebuah konsep yaitu sebesar 61,59%. Selain itu indikator mengaplikasikan konsep atau algoritma ke pemecahan masalah dengan persentase sebesar 64,63% juga termasuk kategori kesulitan yang tinggi. Hal ini berarti pemahaman siswa dalam menyatakan ulang sebuah konsep masih kurang serta siswa belum dapat mengaplikasikan konsep atau algoritma untuk memecahkan masalah yang terdapat pada soal. Penyebab kesulitan siswa dalam mempelajari aljabar terdapat dua faktor, yaitu faktor intern dan faktor ekstern. Dari hasil penelitian menunjukkan bahwa kesulitan siswa dalam mempelajari aljabar disebabkan oleh faktor intern dengan persentase 23,66%, sedangkan faktor ekstern dengan persentase 48,01%. Dari kategori tersebut, dapat dikatakan bahwa penyebab kesulitan siswa dalam mempelajari aljabar yang paling dominan adalah faktor ekstern. Berdasarkan hasil analisis data kesulitan siswa tersebut dapat disimpulkan bahwa siswa masih mengalami kesulitan pada indikator kemampuan pemahaman konsep yaitu pada indikator menyatakan ulang sebuah konsep dan mengaplikasikan konsep atau algoritma untuk pemecahan masalah. Sedangkan faktor yang lebih banyak mempengaruhi kesulitan siswa dalam mempelajari aljabar yaitu pada faktor ekstern khususnya pada aspek metode guru. ix

PRAKATA Puji syukur kehadirat Allah SWT atas segala rahmat dan hidayah-nya, sehingga penulisan skripsi ini dapat terselesaikan dengan baik. Penyusunan skripsi ini tidak lepas dari bantuan berbagai pihak. Oleh karena itu, penulis menyampaikan terima kasih kepada: 1. Dekan Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Jember; 2. Ketua Jurusan Pendidikan MIPA FKIP Universitas Jember; 3. Ketua Program Studi Pendidikan Matematika FKIP Universitas Jember; 4. Dosen Pembimbing I dan Dosen Pembimbing II yang telah membimbing dan mengarahkan demi terselesaikannya penulisan skripsi ini; 5. Seluruh bapak dan ibu dosen yang telah memberikan ilmunya; 6. Keluarga Besar SMP Negeri 2 Bangil yang telah membantu terlaksananya penelitian; 7. Almamater Universitas Jember yang kubanggakan; 8. Semua pihak yang tidak dapat disebutkan satu per satu. Penulis juga menerima segala kritik dan saran dari semua pihak demi kesempurnaan skripsi ini. Akhirnya penulis berharap semoga skripsi ini dapat bermanfaat. Jember, Mei 2014 Penulis x

DAFTAR ISI Halaman HALAMAN JUDUL... i HALAMAN PERSEMBAHAN... ii HALAMAN MOTO... iii HALAMAN PERNYATAAN... iv HALAMAN PEMBIMBINGAN... v HALAMAN PENGAJUAN... vi HALAMAN PENGESAHAN... vii RINGKASAN... viii PRAKATA... x DAFTAR ISI... xi DAFTAR TABEL... xiv DAFTAR GAMBAR... xv DAFTAR LAMPIRAN... xvii BAB 1. PENDAHULUAN... 1 1.1 Latar Belakang... 1 1.2 Rumusan Masalah... 3 1.3 Batasan Masalah... 4 1.4 Tujuan Penelitian... 4 1.5 Manfaat Penelitian... 4 BAB 2. TINJAUAN PUSTAKA... 6 2.1 Pembelajaran Matematika... 6 2.2 Kemampuan Pemahaman Konsep... 8 2.3 Kesulitan Belajar... 10 2.4 Faktor-Faktor Kesulitan Belajar Siswa... 12 2.5 Materi Aljabar... 17 xi

BAB 3. METODE PENELITIAN... 21 3.1 Jenis Penelitian... 21 3.2 Daerah dan Subjek Penelitian... 21 3.3 Definisi Operasional... 22 3.4 Prosedur Penelitian... 23 3.5 Instrumen... 27 3.5.1 Langkah-Langkah Penyusunan Soal Tes... 27 3.5.2 Uji Validitas Instrumen... 29 3.5.3 Reliabilitas Instrumen... 30 3.5.4 Tingkat Kesukaran Soal Tes... 31 3.6 Teknik Pengumpulan Data... 32 3.7 Analisis Awal... 33 3.7.1 Uji Normalitas... 33 3.7.2 Uji Homogenitas... 34 3.8 Analisis Hasil... 35 3.8.1 Persentase Tingkat Kesulitan Siswa Dalam Menyelesaikan Soal Materi Aljabar... 35 3.8.2 Persentase Tingkat Pengaruh Masing-Masing Faktor... 36 BAB 4. HASIL DAN PEMBAHASAN... 37 4.1 Tahap Awal Penelitian... 37 4.2 Pelaksanaan Penelitian... 38 4.3 Hasil Penelitian... 39 4.3.1 Validasi Ahli... 40 4.3.2 Uji Coba Tes... 39 4.3.3 Uji Coba Angket... 41 4.3.4 Persentase Kesulitan Siswa Siswa Dalam Menyelesaikan Soal Materi Aljabar... 41 4.3.5 Persentase Penyebab Kesulitan Siswa xii

Dalam Mempelajari Aljabar... 42 4.4 Analisis Data... 43 4.4.1 Analisis Kesulitan Siswa Dalam Menyelesaikan Soal Materi Aljabar... 43 4.4.2 Analisis Penyebab Kesulitan Siswa Dalam Mempelajari Aljabar... 56 4.5 Pembahasan... 61 BAB 5. KESIMPULAN DAN SARAN... 65 5.1 Kesimpulan... 65 5.2 Saran... 67 DAFTAR PUSTAKA... 68 LAMPIRAN... 71 xiii

DAFTAR TABEL Halaman 3.1 Kategori Interpretasi Koefisien Validitas... 30 3.2 Kategori Interpretasi Koefisien Reliabilitas... 31 3.3 Kategori Tingkat Kesukaran Soal Tes... 31 3.4 Kategori Taraf atau Tingkat Kesulitan Siswa Dalam Menyelesaikan Soal Materi Aljabar... 36 4.1 Uji Normalitas One-Sample Kolmogorov-Smirnov... 37 4.2 Nilai Variansi Data... 38 4.3 Jadwal Pelaksanaan Penelitian di SMP Negeri 2 Bangil... 39 4.4 Persentase Kesulitan Siswa Berdasarkan Kemampuan Pemahaman Konsep... 42 4.5 Persentase Faktor Penyebab Kesulitan Siswa Dalam Mempelajari Aljabar... 42 xiv

DAFTAR GAMBAR Halaman 3.1 Prosedur Penelitian... 26 4.1 Contoh jawaban S21 tidak dapat menjelaskan pengertian fungsi... 43 4.2 Contoh jawaban S22 tidak dapat menjelaskan pengertian fungsi... 43 4.3 Contoh jawaban S61 tidak tepat mengungkapkan pengertian dari persamaan linier dua variabel... 44 4.4 Contoh jawaban S62 tidak tepat mengungkapkan pengertian dari persamaan linier dua variabel... 44 4.5 Contoh jawaban S11 tidak dapat menentukan koefisien dan konstanta... 46 4.6 Contoh jawaban S12 tidak dapat menentukan koefisien dan konstanta... 47 4.7 Contoh jawaban S62 salah meberikan contoh konsep... 48 4.8 Contoh jawaban S31 salah menggambarkan diagram panah dan menyatakan himpunan berurutan... 49 4.9 Contoh jawaban S32 tidak dapat menyatakan himpunan pasangan berurutan... 50 4.10 Contoh jawaban S51 salah menuliskan syarat gradien garis yang saling tegak lurus... 51 4.11 Contoh jawaban S11 tidak dapat menyelesaikan soal yang berkaitan dengan pemangkatan suku dan konstanta... 52 4.12 Contoh jawaban S41 tidak dapat menyelesaikan soal yang berkaitan dengan persamaan garis lurus... 53 4.13 Contoh jawaban S52 tidak dapat menyelesaikan soal yang berkaitan dengan persamaan garis lurus... 54 4.14 Contoh jawaban S71 tidak dapat mengaplikasikan algoritma xv

ke pemecah masalah... 55 4.15 Contoh jawaban S73 tidak dapat mengaplikasikan algoritma ke pemecah masalah... 56 xvi

DAFTAR LAMPIRAN Halaman A. Matriks Penelitian... 71 B. Kisi-Kisi Soal Tes... 73 C. Soal Tes Kemampuan Pemahaman Konsep... 76 D. Kunci Jawaban Dan Pedoman Penskoran... 82 E. Kisi-Kisi Angket... 88 F. Angket Faktor-Faktor Kesulitan Siswa Dalam Mempelajari Aljabar... 89 G. Lembar Validasi Soal Tes... 99 H. Lembar Validasi Angket... 109 I. Pedoman Wawancara... 136 J. Hasil Uji Coba Soal Tes dan Angket... 139 K. Data Nilai Ulangan... 160 L. Hasil Tes... 163 M. Analisis Hasil Tes Kesulitan Siswa... 166 N. Analisis Hasil Angket Penyebab Kesulitan Siswa... 170 O. Transkrip Wawancara... 175 P. Surat Izin Penelitian... 187 Q. Surat Keterangan... 188 R. Formulir Pengajuan Judul... 189 S. Lembar Konsultasi Penyusunan Skripsi... 190 T. Lembar Revisi Skripsi... 191 U. Hasil Pekerjaan Tes Kemampuan Pemahaman Konsep Siswa... 192 V. Hasil Angket Siswa... 196 xvii