АДАМДЫҚ ӘБУ ХАНИФА АДАЛДЫҚПЕН Ѳ ЛШЕНЕДI ХАУАРИЖ НАИБ МҮФТИ САУД АРАБИЯ ЕЛШIСIМЕН КЕЗДЕСТI СӘЛӘФИЛЕРДIҢ БҮГIНГI НѲ МIРДЕ:

Transkripsi

1 ТѲ РТ РӘКАТТЫҚ НАМАЗДА ҚАТЕЛЕСIП БЕСIНШI РӘКАТҚА ТҰРЫП КЕТСЕ НЕ IСТЕУ КЕРЕК? 7- бет 2015 жылғы 19 маусымнан шыға бастады 26 (54) 5 ТАМЫЗ ЖҰМА 2016 ЖЫЛ Республикалық рухани-ағартушылық газеті АДАМДЫҚ АДАЛДЫҚПЕН Ѳ ЛШЕНЕДI Үш-ақ нəрсе адамның қасиеті, Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек. Абай ҚҰНАНБАЙҰЛЫ Асыл дініміз Ислам адамзаттың игілігі үшін түсірілген и л ə һ и д і н. А д а м з ат т ы ң а р намысына нұқсан келтірмеуді, қадір-қасиетін бағалауды мұрат еткен ислам шариғатынан мұсылман баласын ізгілікті таратып, қоғамға зиянды əрекеттерден алшақ болуға, бір-біріне құрмет, ізет танытуға шақыратын принциптерді көруге болады. Ізгіліктің бастауы саналатын Құран Кəрімде адам баласының көркем бейнеде жаратылғаны жəне осы арқылы адамзаттың абыройбеделі айқындалғаны баяндалады. Бұл жайында Исра сүресінің 70ші аятында: «Расында, адам баласын ардақтадық. Сондай-ақ оларды құрылықта да, теңізде де көліктендірдік. Əрі оларды жақсы нəрселермен қоректендірдік. Əм оларды жаратқандарымыздың к ө б і н е н н е қ ұ рл ы м а рт ы қ жараттық» делінеді. Алла Тағала екі дүниенің сардары Мұхаммед пайғамбарды адамзат нəсілінен етіп,адам баласын ардақтады. Бұл Алла тағаланың БҮГIНГI НѲ МIРДЕ: ӘБУ ХАНИФА СҮННЕТТІ ҚАЛАЙ ҚҰРМЕТТЕГЕН? 2-БЕТ ХАУАРИЖ 4-БЕТ СӘЛӘФИЛЕРДIҢ адамды ардақты етуінің үлкен бір белгісі. Ислам діні адам баласын бірбірін құрметтеуді, өзгенің арабыройы мен мүддесіне аса үлкен құрметпен, жауапкершілікпен қарауды насихат етеді. Бұл турасында Құран Кəрімнің Мəида сүресінің 8 сүресінде «Əй, мүміндер! Алла үшін күəлікте туралық үстінде мықты тұрыңдар. Жəне бір елдің өшпенділігі сендерді əлсіздікке тартпасын. Əділдік істеңдер. Сол тақуалыққа жақынырақ...» деп, мұсылман баласын əрбір ісəрекетте əділдікке һəм тақуалыққа жүгінуге бұйырады. (Жалғасы 3-бетте) БАСТЫ ҚАТЕЛIКТЕРI 5-БЕТ НАИБ МҮФТИ САУД АРАБИЯ ЕЛШIСIМЕН КЕЗДЕСТI Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төраға орынбасары, наиб мүфти Серікбай қажы Ораз, ҚМДБ қажылық бөлімінің мең герушісі Бейбіт Мырзагелдиев жəне қажылық компа нияларының басшылары Сауд Арабиясы Корольдігінің Қазақстандағы елшісі Халид Мұхаммед Сибағимен кездесті. Кездесуде екі ел арасындағы рухани қарым-қатынас, мұсылман үмбетінің бірлігі туралы пікір алмасты. Əлемдік діндераралық ортақ түсініктер мен мүдделер қалыптастыру жəне алда келе жатқан қажылық маусымына дайындық барысы талқыланды. Елші Халид Мұхаммед Сибағи екі ел арасында қалыптасқан дəстүрлі саяси, мəдени, рухани достықпен қатар, қажылық мəселелеріне де өздерінің үлкен мəн беретінін жəне Қазақстан т а р ап ы н ы ң а л д ы н а л а ж ү р г і з ге н дайындық жұмыстарының нəтижесінде Қазақстан қажыларының ұйымдасқан түрде қажылық парыздарын атқарып жүргенін атап өтті. Ал, наиб мүфти Серікбай қажы Ораз Сауд Арабиясы Корольдігінің Қазақстан азаматтарына көрсетіп келе жатқан ілтипаты мен достық көмегі, қамқорлығы үшін алғыс айтты. Қазақстан мұсылмандары Сауд елінің қажылық жеңіл өтуіне мəн беріп жəне тиісті дəрежеде қолғабыс етіп отырғанын бағалайтынын мəлімдеді. «Қажылық қызметі елімізде жылдан жылға жолға қойылып келе жатыр. Қызмет көрсету сапасы да артып келеді. Жуырда Діни басқарма жанынан арнайы Қажылық қоры құрылды. Қажылық компаниялары арасында конкурс жарияланып, іріктеуден өтті. Мақсатымыз қажылық мəдениетін қалыптастыру, қажылық қызметін жетілдіре түсу» деді Серікбай қажы Ораз.

2 2 ЕЛ ЖАҢАЛЫҚТАРЫ 5 ТАМЫЗ 2016 ЖЫЛ ДIНИ БАСҚАРМА ҚАСИЕТТI САПАРҒА ШАҚЫРАДЫ Барша мұсылманның асыл арманы болған ұлы құлшылық, қасиетті қажылық сапарына да санаулы күндер қалды. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы қажылық парызын өтеуге ниет білдірген отандастарымызды Алланың қонағы болуға шақырады. Еліміздің қажылары биыл Астана, Алматы, Шымкент қалаларынан Жидда (яғни, Мекке қаласына) бағыты бойынша тікелей рейс арқылы ұшады. Бұл Қазақстан қажылары үшін мол мүмкіндік, үлкен жеңілдік. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы 2016 жылдың басында Сауд Арабия Корольдігі (САК) Қажылық министрлігінің жаңа талаптарына орай, еліміздегі қажылықпен айналысуға үміткер туристік фирмалар арасында алғаш рет ашық КОНКУРС жариялаған болатын. Ашық конкурсты жариялаудағы негізгі мақсатымыз қажылық сапарының сапасы мен қызметін жақсартып, жерлестеріміздің қауіпсіздігін жан-жақты қамтамасыз ету. ҚМДБ жариялаған конкурс нəтижесінде 10 турфирма іріктеуден өтті. Олар: «Хидаят нұр»; «Яссауи»; «Атлас туризм»; «Хикмет тревель»; «Дельта тревель»; «Қызмет саяхат»; «Əлмаруа»; «Санабль»; «Аңсар круиз»; «Нұр- Қазақстан». Қалған компаниялар тізімде көрсетілген 10 фирманың құрамына енді. Биыл еліміздің қажыларына 3000 квота бөлінді. Қажылық қызметі елімізде жылдан жылға жолға қойылып келе жатыр. Қызмет көрсету сапасы да артуда. Елімізде қажылық парызын өтеуге мол мүмкіндіктер жасалған. Бұл Алланың халқымызға берген ұлы сыйы. Кейбір елдерде мұсылмандар қажылыққа бару үшін жылдап кезекке тұрады. Өйткені, бөлінген квота саны шектеулі. Тіпті, кезегі келмей, дүние салатын адамдар да бар. Ал, біздің елімізде Аллаға шүкір мұсылмандар емін-еркін кезексіз қажылық парызын өтеп келуде. Бұл Алла Тағаланың мемлекетімізге, халқымызға берген шексіз нығметі. Пайғамбарлар атасы Ибраһимнің (оған Алланың сəлемі болсын) ізі қалған, құтты мекен, қасиетті жер, Жаратушының нұры жауған Мекке мен Мəдина шаһарын зиярат етуге асығайық, бауырлар! Биылғы қажылық маусымы тамыз айының 30-ынан басталып, қыркүйек айының 22-інде аяқталады. Сауд Арабиясы Қажылық министрлігінің бекіткен ережелері бойынша қажылық сапарына қатысты құжаттарды қабылдау 10 тамызда аяқталады. Осы санаулы күндерді сəтті пайдалануға кеңес береміз. Жерлестеріміздің таңдауына орай, биылғы қажылық маусымының ең қысқа мерзімі 14 күн. Бұдан да ұзақ мерзімді таңдайтын азаматтар үшін 25 күнге жоспарланған арнайы рейстер ашылғанын хабарлаймыз. Қолайлы мүмкіндікті жіберіп алмаңыздар. Жылдағы дəстүр бойынша ҚМДБ «Қажылық Миссиясының» мүшелері білікті, жоғары санаттағы дəрігерлер қажыларымыздың денсаулығын 24 сағат бойы бақыласа, 10-нан астам дінтанушығалымдар мен тəжірибелі имамдар ұлы сапарда туындаған сұрақтарға жауап беріп, діни рəсімдердің дұрыс атқарылуына жіті көңіл бөледі. ҚМДБ «Қажылық Миссиясы» қажылық маусымында ұйымдастыру жұмыстарын, үйлестіру шараларын жоғары деңгейде жүзеге асыруға мүдделі. Қажылық қаржылық мүмкіндігі бар мұсылман баласына парыз етілген амал. Өйткені, Алла Тағала Құранда «Əли Ғимран» сүресінің 97-аятында: «Мұнда келуге шамасы келген адамның бəрі Алла үшін сол үйге (Қағбаны) қажылық жасауға міндетті», деп бұйырған. Қажылық мұсылман үмбетінің бірлігін айқындайтын, барша адамзатты ұлы мақсатқа үндейтін, пендені рухани кемелденуге бастайтын мол мүмкіндіктер мен сансыз сауаптар маусымы. Қажылық Алланың адамзат баласына берген ұлы сыйы, шексіз нығметі, берекесі мол теңдессіз құлшылық. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) барша мұсылман қауымын: «Кімде-кім Алла Тағаланың ризалығы үшін қажылық жасап, жаман сөз бен жат амалдан аулақ болса, анасынан жаңа туған сəби секілді пəк күйінде күнəларынан тазарып, еліне қайтады», деп сүйіншілеген. Қабыл болған қажылықтың сыйы Жəннат! Сондықтан қажылыққа барудың ерте-кеші болмайды. Балиғат жасына толған кез келген адамның шамасы келсе қажылыққа баруына тосқауыл жоқ. Жаратушы Иеміз қажылық сапарын абыроймен атқарып, Отанымызға сауап арқалап оралуды жазғай! Əмин! ҚМДБ Қажылық миссиясы ӘБУ ХАНИФА ҚҰРМЕТТЕГЕН? СҮННЕТТІ ҚАЛАЙ Имам Ағзам Əбу Ханифаның ата-тегі парсы ұлтынан болатын. Ол Хақ елшісі (с.ғ.с)-ның кіндігінен тараған алтын ұрпақ өкілдерін (əһлі бəйт) басына хан көтеріп, олармен бас қоса қалса, дəйім төрден орын беретін. Əйткенмен, базбір əһлі бəйт өкілдері қазының қиясқа (ақыл) көбірек жүгінетінін естіп, оған сырттай наразы болып жүруші еді. Бірде, Имам Ағзам Əбу Ханифа Меккеде Алла елшісі (с.ғ.с)-ның ұрпақтарының бірі Мұхаммед əл-бакрмен кездеседі. Ол салған жерден: Сен Əбу Ханифасың ба? деп сұрайды. Имам Ағзам: Иə. Пайғамбарымыздан (с.ғ.с) қалған асыл мұра сүннеттің орнына, қияспен үкім беріп жүрген сен екенсің ғой. Мен ешқашан Хақ елшісі (с.ғ.с)-ның сүннетіне құрметсіздік танытқан емеспін, деп, қасам айтқанымен, Мұхаммед əл-бакр оңайлықпен жіби қоймайды. Бұлтартпастай дəлел айтпаса, Мұхаммед əл-бакрдің өкпесін жаза алмайтынын ұққан Имам Ағзам: Алланың разылығы үшін асықпай отырып сөйлесейік деп əдептілік танытып, əһлі бəйт өкілін екеуара сұқбаттасуға шақырады. Имам Ағзам: Еркек пен əйелдің қайсысы əлсіздеу? сауал қояды. Мұхаммед əл-бакр: Əлбетте, əйел əлсіздеу, дейді. Имам Ағзам: Мирастың əйел адамға қанша бөлігі тиесілі? Мұхаммед əл-бакр: Еркектен екі есе кем ала алады. Егер, мен əсіре қиясшыл болсам, керісінше əйелге екі бөлігін, ер адамға бір бөлігін берер едім. Себебі, əйел заты əлсіз болып жаратылған. Ол еркекке қарағанда қамқорлыққа зəру. Осылай болса да, мен сүннетті өзгертпей, əйелге еркектен екі есе кем мұраны үкім етіп келемін, деп, дəлелді уəжін айтқанда, Мұхаммед əл- Бакр үнсіз қалады. Имам Ағзам: Намаз артық па, ораза артық па? Намаз артық. Рамазан уақытында əйелдің етеккірі келсе,ол оразаның қазасын өтейді ме, əлде намаздың қазасын өтейді ме? Оразаның қазасын өтейді, дейді. Сонда, Əбу Ханифа: Осы мəселені қиясқа салар болсақ, оразадан көрі намаздың қазасын өтеуге үкім шығаруға болар еді. Себебі, намаз құлшылық атаулының ұлығы. Басқа ғибадатқа қарағанда, намаздан анағұрлым көбірек сауап аламыз. Бірақ, мен Хақ елшісі (с.а.у)-ның сұлу сүннетін өзгертпей, əйелдерге намаздың емес, оразаның қазасын өтеуге пəтуа беріп келемін. Мұхаммед əл-бакр қазыға қарсы уəж айта алмай, аузына құм құйылады. Сонда Имам Ағзам оған соңғы сауалын қояды. Зəр нəжіс пе, еркектің ұрығы нəжіс пе? Зəр нəжіс, деп жауап қатады Мұхаммед əл-бакр. Егер қиясқа салсам, онда мен еркектің ұрығы шыққанда емес, зəр шыққанда ғұсыл алынуы керек дер едім. Бірақ, сүннетте зəр мен ұрыққа қатысты не айтылса, мен ол пəтуаны қызғыштай қорғап келемін, дегенінде Мұхаммед əл-бакр еріксіз Имам Ағзамның даналығына бас иеді. Мұхан ИСАХАН

3 5 ТАМЫЗ 2016 ЖЫЛ АДАМДЫҚ АДАЛДЫҚПЕН Ѳ ЛШЕНЕДI ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІ 3 (Жалғасы. Басы 1-бетте) Ал пайғамбарымыз болса, тіптен, үш адамның екеуі біреуін шетке тастап, өзара күбірлесуден қайтарып, көңілге кірбің ұялатудан сақтандырады. Алла Тағаланың алдында əрбір жан иесі тең болғаны секілді, асыл дініміз адамдар арасында əділеттіліктің орындалуын талап етеді. Əз елші өзінің соңғы құтпасына шығып тұрып: «Уа, адамдар, расында сендердің Раббыларың бір, расында аталарың бір, барлығың адамсыңдар (Адамнан таралғансыңдар), ал Адам топырақтан (жаратылған), Алланың алдында ең құрметтілерің ең тақуалыларың (құдайдан қорқушы), сондай-ақ ешбір арабтың араб еместен тақуалығы болмаса, басқа артықшылығы жоқ» деді. Міне, байқағанымыздай, ешбір ұлт немесе халық өзге ұлт пен халықтан артық не кем емес, артықшылық олардың тақуалық сипаттарына ғана байланысты болып келеді екен. Дінімізде еш уақытта бейкүнə адамның өміріне қауіп төндіруге, оның мүлкіне жəне ар-намысына нұқсан келтіруге болмайтыны айтылады. Бұл сөзімізге əз пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с.) қоштасу құтпасында: «Ақиқатында сендердің қандарың, мал-мүліктерің бір-бірің үшін қастерлі, қол сұғуға болмайды. Мына қажылық күніндей қастерлі, қажылық айындай қастерлі, Мекке қаласындай қастерлі» деген өсиеті айқын дəлел. Келесі бір хадистерінде пайғамбарымыз мұсылмандар ортасында бүлік шығарып, жаманды-жақсылы адамдарды өлтірген адамның өз үмметінен еместігін ескертеді. Себебі, Жаратушы Жаббар иеміз бізді жер бетіне зұлымдық жаю үшін емес, көркем мəміле жасап, ізгі істер атқарып, жақсылықты насихаттау үшін, аспанын əсем жұлдыздармен көмкеріп, жер бетін сан алуан нығметтерге байытқан Өзіне сансыз мадақ-мақтау айтып, ізгілікке пайдалану үшін жаратты емес пе? Ендеше, қазіргі уақытта Таяу Шығыста жандарын қу шүберекке түйіп, босқынның күйін кешкен сан мыңдаған мұсылман халқы, əлемнің əр түкпіріндегі терактілерден жапа жеккен жалпы жұртшылық кімнің кесірінен немесе зұлымдығынан осындай жағдайға жетті? Əлбетте, бұл мұсылман затының қолынан келетін іс емес жəне ислам дініне тəн құбылысқа жатпайды. Жалпы адамгершілік құндылықтарға қазық қаққан діндерде, оның ішінде ислам дінінде бейбіт халықты қырып-жою, бейкүнə адамдардың өміріне қауіп төндіру ешқашан да құпталмайтын, керісінше, айыпталатын іс. Асыл дін ұстынында зорлық-зомбылық, мұсылман бауырларына қол көтеру, пікірі үйлеспеген адамға қиянат жасау, ағайын-туғанмен қарымқатынасты үзу, қоғамның тыныштығын бұзу, өзі өмір сүретін мемлекеттің заңдарына құрметсіздік таныту секілді келеңсіз қарекеттер болмаған жəне болмайды да. Себебі, ислам мұндай бассыз əрекеттерді болдырмау үшін, ізгілікті көркем түрде жаю үшін жеткен дін. Ислам айналасын қырып-жоюға, аздырып-тоздыруға емес, гүлдендіруге, өсіп-өркендетуге бағытталған, надандық пен білімсіздікке емес, ғылым мен өркениетке негізделген дін. Адамзаттың өмір тіршілігіндегі ең құнды дүние оның ар-намысы мен абыройы болса, бүгінде еліміздің Ата Заңы Қазақстан Республикасы Конституциясында адам жəне оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары ең қымбат қазына ретінде белгіленген. Ислам діні де əрбір адамның арұжданын, ерік-бостандығын қорғауда ТҰТАСТЫҚ ПЕН ТЫНЫШТЫҚҚА НАСИХАТТАУ ИМАМНЫҢ ҒАНА ЕМЕС, БҮГІНГІ ҚОҒАМНЫҢ НЫҚ ҚАЛЫПТАСЫП, БАЯНДЫ БОЛАШАҚҚА ЖОСПАР ҚҰРУЫН ҚАЛАЙТЫН ЕЛІМІЗДІҢ ӘРБІР АЗАМАТЫНЫҢ МІНДЕТІ үлкен қамқорлық көрсетеді. Əр адамның дербес не топтасқан түрде қоғамның діни, əлеуметтік немесе саяси өміріне үн қосып, жақсылыққа бұйыратын, жамандықтан тыйятын пайдалы ісшараларды жүзеге асыруын құптайды. Байыппен мəн беріп қарасақ, асыл дінімізде құп көрілген дүниелер бүгінгі қоғамның дамуына, еліміздің өсіпөркендеуіне негізделгенін байқау қиын емес. Керек десеңіз, мемлекетіміздің аяғына нық тұрып, ел азаматтарының білімді де білікті маман болып, баянды қоғам қалыптастыру мүддесінде дəстүрлі дініміз бен зайырлы, демократиялы Қазақстан Республикасының бағытбағдарының үйлесім табатыны да рас. Биыл ғасырлар бойы бабалар арманы мен мұратына айналып келген тəуелсіздігіміздің 25-ші жылын қарсы алудамыз. Аллаға мың да бір шүкір дейміз, тəуелсіздікпен бірге ата дінімізбен қауыштық, салт-дəстүрімізді жаңғырттық. Аллаға мойынсұнып, құбылаға бет бұрған жастар қатары жыл санап көбейіп келеді. Осы жалынды жас буынға дұрыс бағытбағдар беру өз кезегінде өте маңызды іс. Бұл ретте жастарды жат ағымның жетегіне жібермей, бабалар салған сара жолмен, дəстүрлі дінімізге шақыруда, еліміздің тыныштығына ықпал етуде имамдарға жүктелер жауапкершіліктің де жеңіл еместігін айта кеткеніміз жөн. Ислам қағидалары əу бастан бейбітшіліктен бастау алатын көркем насихатқа негізделді. Алла Тағаланың: «Уа, пенделерім! Мен зұлымдық етуді өзіме жəне сендерге харам еттім. Сондықтан да бір-біріңе зұлымдық етуші болмаңдар» деген əмірі жəне де ардақты пайғамбарымыздың (с.ғ.с.): «Өзара жауласпаңдар!» деген сөзі осының үлкен айғағы. Тұтастық пен тыныштыққа насихаттау имамның ғана емес, бүгінгі қоғамның нық қалыптасып, баянды болашаққа жоспар құруын қалайтын еліміздің əрбір азаматының міндеті деп ойлаймын. Ал, əлмисақтан өзін мұсылман санайтын жастар бүгінде һəм қай заманда да біліммен қаруланып, ой жарыстырып, ғылыммен өркениетке қадам басып, биік мақсаттарға ұмтылуы қажет-ақ. Өйткені, ислам бейбітшілікті қалайтын, сүйіспеншілікті сыр қылып, бірлікке бекем болуды құптайтын, алыс та жақын елдердің ынтымақта өмір сүруіне мүдделі дін. Хəкім Абай атамыз айтқандай, бүгінгі буын «Адамзаттың бəрін бауырым деп» құрметтеп, сыйлап, барша адам баласына жақсылық тілеп, достықты жүрегіне сыйғыза алатындай парасатқа ие болуы керек. Дана бабамыздың бұл сөзі қазақ үшін ғана емес, баянды болашақты ойлайтын əрбір ұлт пен ұлыстарға арналғандай. Адамзат қоғамындағы жалпыұлтық құндылық, адамгершілік, дін мен діл жайы күні бүгінге дейін маңыздылығын жоймай келеді. Бұл əр заманның басты талабы, өзекті тақырыбы болып қала да бермек. Қасиетті Құранда Алла Тағала «...Бір-біріңе игілікте əрі тақуалықта көмектесіңдер, күнəда жəне дұшпандықта жəрдемші болмаңдар. Құдайдан қорқыңдар...» деп бұйырады. Бірлігіне бекем, ағайын-жұртқа, алыс та жақын көршіге адал халық ешуақытта жаманшылыққа жол бермейді. Дана қазақ мұны «Алтау ала болса ауыздағы кетеді, төртеу түгел болса төбедегі келеді» деп, түгел сөздің түбін осы бір түйінді сөзбен жеткізген. Ойымды Елбасымыздың биылғы Қазақстан халқы Ассамблеясының XXI сессиясында айтқан салмақты пікірімен қуаттар болсам, «Қазақ халқының рухани болмысы əрдайым гуманизммен жəне ішкі тұтастығымен ерекшеленеді. Атабабалардан мирас болған осынау ұлы қасиеттен айырылуға бүгінгі буынның ешбір хақы жоқ. Сондықтан, мен қазақ зиялыларын, рухани жетекшілерін, барлық жəне əрбір қазақты ұлы ұстаздардың ұлағатын ұмытпауға шақырамын. Біз ұрпағымызды жат ықпалдардан қорғауға, адасқандарды ақылға шақырып, оларды оқыс қадамдардан сақтандыруға тиіспіз...». Тарихтан тағылым, бабадан мирас болған осы бір ұлы мұратмақсаттарды іске асыру сіз бенен бізге жүктелер жауапты міндет деп білемін. Халқымызда «тау мен тасты жел бұзады, адамзатты сөз бұзады» деген нақыл қалған. Адамның қоғамда өз орнын тауып, құрмет пен сеніміне ие болуында, кемел ғұмыр кешуінде орнымен айтылған дəйекті сөз үлкен рөл атқарады. Қисынды да қысқа, мəнді де əділ үкімді халық ұйып тыңдап, «тура сөз», «құдайы сөз» деп дəйекті уəжге тоқтаған. «Ердің құнын екі ауыз сөзбен бітірген» кешегі тек ті халықтың жалғасты буыны ретінде өне гелі, өскен жұрттың жолын кейінгі ұрпаққа үлгі етіп, мұсылмандық сипатымызды, қазақы келбетімізді сақтау асыл мұратымыз əрі міндетіміз деп білуіміз керек. Келешекке кемел жоспарлармен, биік арман-мақсаттармен қадам басқан Қазақстанның дамуы, өсіп-өркендеуі жолында бүгінгінің жастары өз қарымқабілетімен, білім-парасатымен атсалысып, үн қосса алар асуымыз бен жемісті жетістіктеріміз де молынан болмақ. Асыл дініміз «Тəңірдің рахметі ауызбірлікте» десе, дана қазақ «жұмыла көтерген жүк жеңіл» деген. Сол бірлікке жету үшін ең алдымен ел тізгінін ұстаған басшыларымызға бағынып, қоғамның тұтастығына қызмет қылуымыз қажет. Сонда ғана еліміз өркендеп, дініміз көркейеді. Шəкəрімше түйер болсақ, «адамдық борышымыз ақ жолдан айнымай, қалтқысыз адал еңбек қылу, арнамысты сақтай біліп, білім мен өнер үйрену, онсыз ақыл тұл болар». Əр азамат ел бірлігіне, ұлт тұтастығына қызмет етсе, ел ертеңіне деген сенімімізге де селкеу түспейді. Алла лайым елімізді осы бірлігінен, ынтымағынан ажыратпасын. Наурызбай қажы ТАҒАНҰЛЫ, ҚМДБ-ның наиб мүфтиі, «Нұр Астана» орталық мешітінің бас имамы

4 4 СҰХБАТ 5 ТАМЫЗ 2016 ЖЫЛ Ќуат ЕРЄАЛИЎЛЫ: ХАУАРИЖ Бүгінгі сұхбатымызда ислам тарихындағы мутазилит, хауариждер секілді алғашқы теріс ағымдардың пайда болуы, олардың таралу кеңістігі, таным-түсініктері мен адасушылықтарының басты көріністері турасында «Əзірет Сұлтан» мешітінің наиб имамы Қуат ЕРҒАЛИҰЛЫ баяндайды. Алғашқыда жаңа дінге қарсы болған арабтар кейінірек исламды топ-тобымен қабылдап жатты. Жалпы ислам қандай қағидаттармен таралды? Шындық пен ақиқатқа негізделген ислам дінін алғашында араб қоғамы мен көшпелі бəдəуилердің қабылдауы қиын болды. Бұл өз кезегінде ру, тайпа шонжарларына тиімді болмады. Сонымен қатар, ислам дінінің əлеуметтік тірегі болмады. Бұған қоса меккеліктер үшін политеизмнің сақталуы пайдалырақ еді. Адамгершілікті, шынайылықты, төзімділік пен барға қанағат етуді кеңінен насихаттайтын асыл дініміз кең етек жайылуы сыншы уақыт еншісінде болды. Ислам дінінің негізгі қос ұстанымы Құран кітап пен пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с) өнегелі іс-амалдары. Сол арқылы жергілікті халық пұттарға табыну қателік екенін түсінді. Алла елшісі (с.ғ.с) тайпалық көп құдайдың орнына тек бір Аллаға сыйыну керектігін ұқтырды. Уақыт өте келе арабтар арасында кең қолдау тауып, ақиқат дінді жаппай қабылдау басталды. Ислам дінінің 622 жылы мұсылмандар Меккеден Мединеге көшіп келгеннен кейін таралуы қарқынды күш алды. Мекке мен Медине қалалары ислам дінінің бүкіл мұсылман əлемнің қасиеті мекеніне айналды. Кейіннен ислам діні ортағасырлық араб халқын ұйыстыруда, жаңа саяси құрылым халифаттың орнығуында, біртұтас ел қалыптастыруда, əлемде «мұсылман үмбеті» деп аталатын жаңа қауымның түзілуінде маңызды факторға айналды. VII ғасырда ислам дінінің аумағы Араб түбегін қоса алғанда Солтүстік Африка, Пиреней түбегі, Иран, Ауғанстан, Кавказ аумағы, Орталық Азия мен Үндістанның солтүстігіне дейін жетті. Мутазилиттер ағымы қашан жəне ненің негізінде пайда болды? «Муғтазилə» араб тілінде «оқшауланған», «бөлінген», «бөлініп шыққан» жəне «жырақтанған» деген мағыналарды береді. Бұл ағымның негізі Əмəуилер халифаты тұсында қаланғанымен, Аббасилер халифаты тұсында саяси биліктің көмегімен қанатын кең жаяды жəне өз пікірлерін басқаларға мəжбүрлеп таңуда күш қолданады. Муғтазиттердің шығу тарихына қатысты ортақ пікір жоқ. Ғалымдар түрлі ұстанымда. Кейбір ғалымдардың мұғтазилиттер туралы тұжырымдары төмендегідей: Олар Хасан мен Муғауияның жақтастарына қосылмай, бөлініп, мешіттен шықпай құлшылық ететін, діни мəселелерді зерттеумен айналысатын топқа айналады. Айталық, Уасил ибн Ата атты ғалым атақты табиғин Хасан əл- Басримен «Үлкен күнə жасаушы адам мұсылман ба, кəпір ме?» деген мəселеде келісе алмай, дəрісіне қатысудан бас тартады. Өз алдына жеке дəріс ұйымдастырып, «муғтазилə» атанған. Сондықтан да болар муғтазила ағымының негізін Уасил ибн Ата қалаған деп есептеледі. Алайда ғалым Рамадан əл-бути «муғтазилəның негізі тағдырды теріске шығарған Мағбат əл-жуһаниден басталады» дейді. Аталған ағымның «муғтазилə» атануы туралы тағы басқа да пікірлер бар. Батыс шығыстанушыларының айтуынша, олар бұл дүниенің қызығын тəрк етіп, бар өмірін ғылымға арнаған адамдар. Сондықтан «муғтазилə» атанған. Алайда бұл тұжырымды мұсылман ғалымдары теріске шығарады. Себебі, олардың арасында тек тақуа, тəркі дүниелікпен айналысқандар ғана емес, бұзақы, күнəһарлар да көп болған. Ал, такфиризмнің тарихы қандай? Алғашқы мұсылмандар намаз оқымаған өз руластарын күпірлікпен айыптады ма? Жалпы «такфир» немесе «һижра жамағаты» деген (өздерін «мұсылман жамағаты» деп атаушылар) ағым исламдағы шектен шыққан топ. Бұл ағым сенімдерінің негізі хауариж ағымының такфир ұғымынан құрылады. Хауариж ислам тарихында ең алғаш пайда болған кереғар ағым. Бұл ағымның мүшелері ІІІ Халифа Осман бин Аффанды жəне ІҮ халифа Əли ибн Əбу Талибті қастандықпен өлтірген. Осман жəне Əли ұлық сахабалар, ислам дініне көп еңбек сіңірген тұлғалар. Хауариждер Алла елшісі (с.ғ.с) сахабаларының ғана емес, мыңдаған бейкүнə мұсылмандардың да қанын төккен. Ағым өткен ғасырдың алпысыншы жылдары Мысыр елінің түрмелерінде жаппай қамауға алынған мұсылмандар арасында бой көтерді. Əсіресе, ол Мысыр студенттері ортасында ерекше қолдауға ие болды. Ағымның дүниеге келуіне түрткі болған жайт түрмелердегі адам төзгісіз жағдай еді. Түрмедегі ауыр азаптан көптеген кісілер қайтыс болды. Осындай уақытта ауыр қысымға ұшыраған мұсылмандар осы ағымға кіре бастаған. Мұсылман баласын «кəпір» деп айыптау сонау сахабалардың дəуірінде адасқан ағымдар тарапынан пайда болған дүние. Хазірет Əли (р.а.) ел басқарған тұста харижиттер (хауариждер) тіпті, сахабалардың өзін діннен шықты деп айыптағаны белгілі. Міне, сол харижиттердің арасында бірде-бір сахаба, тіпті дінді терең ұққан ешбір адам жоқ еді. Олар пайғамбар тəрбиесін көрген абзал жандардың сынына ұшырап, сол заманның өзінде билік болып, оларға қарсы күрес жүргізілгені тарихтан белгілі. Дəлірек айтқанда, хазірет Əли (р.а.) күнə жасағандарды кəпір санаған хауариждерге қарсы Абдулла ибн Аббас (р.а.) сынды білікті сахабалар арқылы күрес жүргізіп, тойтарыс беріп еді. Содан басым бөлігі бері қайтқанды. Ал өз ұстанымдарынан қайтпай, ғылыми дəлелдəйектің парқына бармайтын бірбеткей қыңырларын билік күшімен басудан басқа айлатəсіл қалмады. Сондай-ақ, төрт мəзһаб имамдарының бірі Ахмад ибн Ханбал өмір сүрген тұста муғтазилиттер ағымы бой көтеріп, дəстүрлі бағыттың тамырына балта шаппақ болды. Философиялық ой еркіндікті шектен тыс пайдаланған бұл теріс ағым да жоғарыдағы хауариждер сынды үлкен күнə жасағандарды діннен шығарған-ды. Тағы да сол дəстүрлі бағыт өз міндетін орындап, мұғтазилиттерге қарсы идеологиялық күрес жүргізіп, бір жағынан билік те қол ұшын беріп, қоғамға кесірі тиген жат ағым құрықталды. Бүгінгі таңдағы елімізде көкірегін керіп, аяғын алшаң басқан жат ағымның да осы тап жоғарыдағы хауариждер мен мұғтазилиттер сияқты үлкен күнə жасағандарды мұсылманшылықтан шығаратынын бəріміз естіп, көріп жүрміз. Осындай адасқан ағымдардың бірі «Тəкфир жəне һижра жамағаты» болып табылады. Қоғамда көбіне «такфиршілер» деген атаумен танымал. Алайда, олар өздерін «Дағуат жəне һижрат жамағаты» деп те атайды. «Тəкфир» сөзі «біреуді кəпір санау» дегенді білдірсе, «һижра» сөзі «өздерімен діни мəселеде келіспегендерді тəрк ету, олармен араласпау» дегенге саяды. Бұлардың адасқан жерлері күнə жасаған мұсылманды жəне өздерін мұсылман санаса да шариғатты басшылыққа алмағандары үшін билік өкілдерін кəпір санаулары. Ең сорақысы сол, тəкфир жамағаты кəпір санаған тұлғаларды кім кəпір деп есептемесе, оның өзі де кəпір болады. Исламда адамды күпірлікке айыптау (тəкфир) ең үлкен күнəлардың қатарына жатады. Бұл жайында Қасиетті Құранда Алла Тағала былай деген: «Бой ұсынушыларды, күнəһарлардай етеміз бе? Сендерге не болды, қалай үкім бересіңдер?» (Қалам сүресі, аяттар). Ал Алла елшісі (с.ғ.с): «Кімдекім мұсылман адамды күпірлікке айыптаған болса, ол адамды өлтіргенмен тең», деп бұл мəселеге аса үлкен сақтықпен қарау керектігін ескертеді. Ханафи мəзһабында амал етпеген мұсылманға такфирдің жарияланбайтынын білеміз. Бұл немен түсіндіріледі? Ханафи мəзһабы бойынша мүмин екенін айтумен қатар, илəһи сипаттарды жоққа шығаратын немесе жаратылыстардың сипаттарына ұқсататын, тағдырға сенбейтін, Құранда ашық белгіленген үкімдерді мойындамаған, күнə істеуді халал санаған, Құранның бір əрпін болса да мойындамаған адам кəпір болып табылады. Алайда, Құранды тəпсір немесе тəуил (жорамал жасап түсіндіру) жасау арқылы үкім шығаратын немесе пайғамбарымызға (с.ғ.с) тəн деп айтылатын хадистерде келген кейбір сенім негіздерін қабылдамаған адамды кəпір санауға болмайды. Əбу Ханифаның «əл-фиқһул-əкбар» кітабында осыған сай мынадай сөз бар: «Мейлі үлкен күнə істесе де, ол істеген үлкен күнəсін халал санамайынша, оны кəпір деп айта алмаймыз. Мұсылман деген атты одан алып тастай алмаймыз. Біз оны мүмін деп атаймыз». Олай болса, кəлима шəһадат айтып жүрген мұсылманның ең үлкен қателігі күнə ісі үшін мұсылман бауырын діннен шығарып, оны кəпір санауы. Жастардың дəстүрлі ислам бағытында жүргізілетін уағыздарға құлақ асуы үшін не істеуге болады? Бұл арада біздің имамдарымыздың біліктілігі қажет. Республикалық дəрежеде өтіп жатқан арнайы конференцияларда да осы тақырып төңірегінде мəселелер көтеріліп келеді. Бүгінгі күні діни біліммен қатар, дүнияуи білімдерді де бірге алып жүру заман талабы. Онымен ғана шектелмей ҚМДБға қарасты діни-ағарту сайттары өз жұмыстарын одан əрі жандандыра түсу қажет. Түрлі аудио, видео өнімдердің саны мен сапасын арттыру лəзім. Осы орайда арнайы мамандарға деген сұраныс арта түседі. Оған мемлекет тарапынан да көптеп қолдау көрсетілуі қажет. Мəселен, ағымдардың сойылын соғатын сайттарға шектеу қою керек. Ол қоғам арасындағы діни алауыздықтардың тез өршуіне себеп болады. Əрі дəстүрлі ислам бағытынан тайдырады. «Жұмыла көтерген жүк жеңіл», демекші бұл көпшілік бір жұдырық болып жасау керек болған шаруалар. Жастарға, олардың атаанасы мен туыстарына айтар кеңестеріңіз бар ма? Біз фиқһта Ханафи мəзһабын, діни сенімде Матуриди мектебін ұстанамыз. Бұл біздің мызғымас сара жолымыз. Осы мектеп талай ғасырлардан бері өз құндылығын жойған жоқ. Ханафи мəзһабы халқымыздың ұлт ретінде қалыптасып, ұйысуына себепші болды. Ол əдет-ғұрып, салт-дəстүрімізбен біте қайнасып жатыр. Тəуелсіз елдің əрбір саналы жастары осыны дұрыстап түсініп алуы қажет. Бүгінде бүлік тудырып жатқан жат ағымдардың іс-əрекеті баршаға аян. Олар адасқандар. Саяси астар жатқан бұл пиғылдардың ар жағында жауыз ниетті күштер тұрғанын түсінуіміз керек. Солардың сойылын соғып кетуден азаматтарымызды сақтандыруымыз ауадай қажет. Ислам діні тек бейбітшілікті қалайды. Бұл əрбір кəмелетке толған жастар мен ұл-қыз өсіріп отырған ата-ананың ойға түюі тиіс болған нəрсе. Еліміздегі діни ағарту жұмыстарының бəрі де осы мақсатта жүзеге асып жатыр. Ең əуелі халыққа дұрыс діни білім қажет. Кез келген бір сұрақ туындаса көшедегі көлденең көк аттыдан сұрап кете бермей, мешітке келіп арнайы имамдардан жауап алу қажет. Онымен қоса, бүгінде мешіттерімізде діни сауат ашуға арналған арнайы курстар жұмыс істеп жатыр. Соларға келіп дұрыс бағыт алып, діни білімнің нағыз қайнар көзінен сусындау қажет. Сонда ғана азаматтарымыз адасудан аулақ болады. Бұл сайып келгенде еліміздің тыныштығы мен тұрақтылығының да кепілі болмақ. Сұхбатыңызға рахмет! E-Islam.kz

5 5 ТАМЫЗ 2016 ЖЫЛ ИСЛАМ ҚҰНДЫЛЫҒЫ 5 СӘЛӘФИЛЕРДIҢ БАСТЫ ҚАТЕЛIКТЕРI Расында, адам баласы қамшының сабындай болған қысқа өмірде өзінің өмірлік бағытын тура діни жолмен байланыстырғысы келеді. Ол үшін кез келген адам алдымен білім деңгейін мейілінше жоғарлатуы керек. Өкінішке қарай, бүгінде елімізде діни бағытты қош көріп, оны өмірлік бағыт етіп ұстанамын деген көптеген қаракөз жастарымыз діни сауатының төмендігінен жат ағымдардың жалауын желбіретіп кеткенін аңғармай қалып жүр. Сол ағымдардың бірі уаһабилік-сəлəфилік бағыт. Сəлəфизм жақтаушылары өздерінің көзқарастарын қазақ жерінде дəріптеумен қатар сан ғасырлар бойы қазақи дүниетанымда қалыптасқан діни көзқарастың шайқалуына себеп болып отыр. Бұл өз кезегінде буыны қатпаған мұсылман жастардың арасында кикілжің туындауына алып келеді. Осы тұрғыда сəлəфизм бағытын арнайы зерттеп жүрген жəне бұл бағытта көптеген мақалалары жарыққа шыққан, Құран Кəрім жəне ондағы үкімдер жайлы, пайғамбардың (с.ғ.с.) өмір жолы, ислам тарихы жайлы жəне т.б. көптеген еңбектер жазумен айналысқан, өз еліне танымал Мысыр академигі, профессор Хусни Ахмет Мутаъфидің сəлəфилердің теріс тұстарына тоқталып кеткен «Сəлəфилердің басты қателіктері» атты мақаласынан үзінді ұсынғанды жөн көріп отырмыз. Сəлəфилер өздерінің ұста нымдарында ақида мəселесінде тым 1. шектен шыққан. Олар Алла Тағалаға жаратылыстың сипатын беру арқылы сондай-ақ, Аллаға заман, мекен берумен аспан көктерінен түсу, көтерілу секілді қисынсыз көзқарастарын алға тартады. Бұдан басқа осы уақытқа дейін Ашъария, Матурудия сияқты мəзһабтардың ешқайсысы Жаратушыға мұндай сипат бермеген. Сəлəфилер мұндай сенімдерінен бөлек өздерімен санаспаған барлық əсіресе, сопылық бағыттағы мұсылмандарды кəпірге шығарып, олардың амалдарын ширк амалдарымен теңестіреді. Сəлəфилер Құран Кəрімді 2. жай тілдерінде ғана оқиды. Іс жүзінде олар Құраннан тыс əрекет жасайды. Қандай да бір діни мəселеде сəлəфилер өздерінің ғалымдарының шығарған үкімдеріне ғана назар аударады. Осылайша олар Құранды сəлəфизм идеологтарының ұғымында ғана түсінеді. Сəлəфилер Мұхамед (с.ғ.с.) 3. пайғамбардың қабірін зиярат ету амалын құп көрмейді. Сонымен қатар олар пайғамбарды (с.ғ.с.) еске алуға байланысты қандай да бір шара ұйымдастыруды немесе оның туылған күнін (Мəуліт) атап өтуді дұрыс амал деп есептемейді. Сəлəфилер Құрандағы «сүннет», 4. «фиқһ» секілді терминдердің түпкі мағынасын бұрмалап көрсетумен айналысады. Олар Құрандағы аталған терминдерді араб (Хижаз) өлкесінде тұратын халықтың түсінігіне жақын етіп, бұл терминдерді тек дінмен байланыстырып түсіндіруге тырысады. Салдарынан бүгінде ислам əлемінде əсіресе, араб түбегіндегі елдерде ғылыми жаңалықтың ашылмауына, ондағы мұсылмандардың бірбеткей, яғни, өмірлік бақытқа жету үшін тек діни біліммен шектелу секілді көзқарастың қалыптасуына əкеліп соқтыруда. Бұған қазіргі сəлəфизм жақтаушыларының арасында жаратылыстану, инженерия, астраномия, медицина жəне т.б. секілді ғылым салалары бойынша бірде бір ғалымның шықпауы дəлел бола алады. Сəлəфилердің Алла Тағаланы 5. тану мен ислам дінін терең меңгеремін деген көзқараспен ғана ақыл саналары шектеліп қалған. Осылайша сəлəфилер Құрандағы жаратылысқа ой СӘЛӘФИЛЕР ӘЛЕМДІ ЕКІГЕ БӨЛДІ. БІРІНШІСІ, ӨЗДЕРІМЕН САНАСҚАН МҰСЫЛМАНДАР ӘЛЕМІ, ЕКІНШІСІ, «ДАР УЛ-ХАРБ», ЯҒНИ, ӨЗДЕРІНЕ ҚАРСЫ КЕЛГЕНДЕР ӘЛЕМІ. СӘЛӘФИЛЕР БҰЛ ЕКІНШІ ТОПТАҒЫ АДАМДАРҒА ҚАРСЫ СОҒЫС АШУ ҚАЖЕТТІГІН АЙТЫП, «ОЛАРДЫ ШАРИҒИ ҮКІММЕН ӨМІР СҮРУГЕ МІНДЕТТЕУ КЕРЕК» ДЕГЕН КӨЗҚАРАСТЫ АЛҒА ТАРТАДЫ жүгірту, көк пен жердің жаратылысын тану секілді аяттардың негізгі мағынасын түсінбей, тек исламның шеңберінде ғана өмір сүруде. Сəлəфилер өздерінің Ибн 6. Таймия, Мұхамед ибн Абдул Уаһһаб секілді ғалымдарының діндегі орнын өзгеден жоғары қойып оларды исламның негізгі қайнарлары деп біледі. Сəлəфизм жақтаушыларының 7. арасында адами моральдық қасиетке ие мұсылмандар өте аз. Олардың діни жүйелерінде мұндай қасиеттерді ұстану енгізілмеген. Сондықтан болар олармен пікір алмасу аса қиын. Сəлəфилер исламдағы ар-ождан 8. түсінігін айналып өтеді. Сəлəфилер арабтардың 9. дүниетанымы, салт-дəстүрі мен сенім-нанымдарын діннен деп біледі. Сəлəфилер (барлығы емес) 10. заманауи күллі ғылымдарды арнайы бағыт ретінде оқу мен технологияларды қолдануға түбегейлі қарсы. Сəлəфилер əлемді екіге бөлді. 11. Біріншісі, өздерімен санасқан мұсылмандар əлемі, екіншісі, «Дар улхарб», яғни, өздеріне қарсы келгендер əлемі. Сəлəфилер бұл екінші топтағы адамдарға қарсы соғыс ашу қажеттігін айтып, «оларды шариғи үкіммен өмір сүруге міндеттеу керек» деген көзқарасты алға тартады. Осындай аталған ұстанымдары бар сəлəфизм жақтаушылары бүгінде əлемнің өркендеуіне, адами қарымқатынастың орнығуына, елдер арасындағы дипломатиялық байланыстың нығаюына жəне басқа да сала бойынша жетістіктердің ашылуына өрескел кесірін тигізіп жатыр. Сонымен қатар, сəлəфилер Алла тарапынан түскен ислам дініндегі жанжақты түсініктерді тарылтып, көптеген мұсылмандар жетістіктерін əлемдік аренаға шығуына тосқауыл болып отыр. Осы жайттардың барлығы бүгінгі таңда қоғамдағы ауызбіршіліктің бұзылуына алып келуде. Бір сөзбен айтқанда сəлəфизм бағыты Алланың ризашылығына кенелетін жолдарды жауып, адами қасиеттерден айыратын жəне ілгері дамудың негізін жоятын керітартпа адамдарды дайындап отыр. Аударған Жалғас АСХАТҰЛЫ

6 6 ЖАҺАН ЖАҢАЛЫҚТАРЫ 5 ТАМЫЗ 2016 ЖЫЛ ТҮРКИЯ ПРЕМЬЕРI ТАКСИ ҚЫЗМЕТIН АТҚАРДЫ Түркия премьер-министрі Бинали Йылдырым ел азаматтарын толғандырған мəселелерді өз ауыздарынан есту үшін тиімді əдіс тапты. ОЛИМПИАДА АЛАУЫН БОСҚЫН АЛЫП Ѳ ТЕДI Сириялық Ибрахим əл-хусейн бастаған босқын адамдарға тілектестік ниетімен Рио-де-Жанейродағы олимпиада алауын алып өтеді. Аталмыш шара Афинадан бастау алып, Бразилияға жеткізіледі. Айта кетсек, Ибрахим əл-хусейн-дейрэз-зор қаласында өскен сириялық спортшы. Алғаш рет əкесінен жүзуді үйренген ол жергілікті жəне ұлттық жарыстарда топ жарған. Оншақты медальдар иеленіп, жеңімпаз болған. Спортқа жастайынан əуес болған Ибрахим Олимпиада ойындарына қатысуды арман етіп келген екен. Алайда, қанды соғыс оны бұл арманына жеткізбей, оң аяғы жарылыс салдарынан жарақаттанды. Қазір ол Параолимпиядаға қатысуды жоспарлап отыр. ЛАҢКЕСТЕР XVI ҒАСЫР МЕШIТIН ЖАРЫП ЖIБЕРДI Лаңкестер өткен жұмада Йеменнің оңтүстік-батысындағы тарихи мешітті жарып жіберді. Бұл туралы «əл-арабия» телеарнасы хабарлады. Ақпарат көзінің хабарлауынша, бір топ қарулы лаңкестер XVI ғасырға тəн ғибадатханаға шабуылдаған. Йемен ежелгі жəдігерлер мен музей ісі комиссиясы аталмыш істі қылмыс деп танып, айыптады. «Йемендегі ең үлкен күмбез осы мешітте еді» делінген комиссия мəлімдемесінде. Йеменде 2014 жылдың тамыз айынан бері ел билігі мен шииттік бас көтеруші хуситтер арасындағы қақтығыс толастамай келеді. Бұл жағдайды террористік ұйымдар да өз мақсаттарында пайдаланып қалуға күш салуда. Осы мақсатта министрлер кабинетінің басшысы Анкарада такси рөліне отырды. Үкімет басшысының «жаңа қызметі» барысы жазылған таспа YouTube желісінде кең тарап кетті. Бейнежазбада жолаушылардың премьер-министрдің таксист болып отырғанын көргенде таңдана қарағаны анық көрінеді. Үш сағат ішінде Йылдырым астаналықтарды тегін тасымалдады, олармен əртүрлі тақырыпта əңгімелесіп, өтініш-тілектеріне құлақ асты. Қала тұрғындары өз кезегінде премьер-министрге əлеуметтік-экономикалық, денсаулық сақтау саласы жəне терроризм мəселелері алаңдататынын жеткізді. СОДЫРЛАР Ѳ З БАЛАЛАРЫНАН ЛАҢКЕС ӘЗIРЛЕУДЕ РИМ ПАПАСЫ ИСЛАМДЫ ЗҰЛЫМДЫҚПЕН ШАТАСТЫРМАУҒА ШАҚЫРДЫ Рим Папасы Франциск дінге сенушілерді ислам мен зұлымдықты шатастырмауға шақырды, деп жазады ҚазАқпарат Reuters-ке сілтеме жасап. «Мұсылмандық зұ лымдықты айту ұнамайды. Өйткені əр күні газет беттерін ашқанда Италияда біреу өзінің сүйіктісін, біреу енесін өлтірді деген ақпаратты оқып отырамын. Мұны істеген католиктер. Егер мұсылмандық зұлымдық туралы айтатын ДАИШ ұйымы содырлары террористердің жаңа буынын дайындауда, деп хабарлайды The Independent басылымы. Хабарламада содырлардың өз балаларынан террорист дайындайтыны жарияланды. Өзге елдерден келген ДАИШ содырлары да балаларын «тəрбиелеуге» арнайы жаттығу лагерлеріне беретін көрінеді. Quilliam Foundation халықаралық зерттеу орталығының мəліметінше, қазіргі уақытта лаңкестер ықпалындағы территорияларда Ұлыбританияның алпысқа жуық баласы мен 30 мыңнан аса жүкті əйел бар. Сарапшылардың пайымдауынша, балаларды террористік əрекет жасауға ерте бастан əзірлеу өте қауіпті, себебі мұндай балалардың сезім қасиеттері жоғалып, еш ойланбастан неше түрлі қанқұйлы қылмыстарға барады. болсақ, онда католиктік зұлым дық туралы да айтқан жөн» деді ол. Сондай-ақ ол терроризмнің пайда болуына ақшаны аса дəріптеу, əлемдік экономиканың орталығы ретінде адамды емес, ақшаны ұлықтау лаңкестікті тудыруға себеп болғанын айтты. 10 ЖЫЛДА ҮЙ ҮЙIНДIГЕ АЙНАЛДЫ 2016 жылдың қаңтар-маусым айы аралығы туралы деректерге сүйенсек, израильдік басқыншылар палестиналықтардың 168 үйін қиратып, 740 тұрғынды баспанасыз қалдырды. Олардың 384-і жас балалар. Жермен жексен етілген үйлердің көпшілігі палестинаның елдімекендерінен жырақта, Иордан, Хеврон өзені жағалауын қоныстанған тұрғындарға тиесілі еді. Ал 2006 жылдың басынан 2016 жылдың 30 маусымы аралығында израильдік əскер Батыс жағалаудағы үйді үйіндіге айналдырды. Кем дегенде адамды қуып шықты. Мұнан соң тағы 656 палестиналықтың баспанасын қиратқан.

7 5 ТАМЫЗ 2016 ЖЫЛ САРАПШЫ БАҒАНЫ САУАЛ СІЗДЕН -- ЖАУАП БІЗДЕН 7 ДІНИ КІТАПТАРДА «ƏУРЕТТІ ЖАБУ» ДЕ- ГЕН СӨЗДІ КӨП ОҚИМЫЗ. ƏУРЕТТІ ЖАБУ ДЕГЕН НЕ? Əурет дегеніміз адамның басқаларға көрсетуге болмайтын ұятты жерлері. Ал əуретті жабу осы ұятты жерлерді жабуды білдіреді. Намазда болсын, былайғы уақытта болсын, əурет жерді сырт көзден таса етіп, жабық ұстау парыз. Құранда «Ағраф» сүресі, 31-аятта: «Уа, Адамның ұрпақтары! Əркез мешітке жақсы киімдеріңді киіп барыңдар» деп бұйырылған. Осы аяттағы «жақсы киімдеріңді киіп барыңдар» дегенді ғалымдар əурет жерлерді жабу деп түсіндірген. Еркектер үшін əурет кіндіктен төмен тізенің астына дейінгі аралық. Себебі пайғамбарымыз (с.ғ.с.) хадистерінде: «Ер адамның əуреті кіндігі мен тізесінің арасы», «Ер адамның əуреті кіндіктен төмен тізесінің астына дейінгі жер» (Ахмед ибн Ханбал, Мүснəд) деп айтқан. Əйелдер үшін саусақтарының ұшынан білезікке дейін қолы, табанынан тобық арасы аяғы жəне беттің тысындағы мүшелер тегіс əурет болып табылады. Құранда «Нұр» сүресі, 31-аятта: «Мүмін əйелдерге айт, өздігінен көрінетін жерлерінің тысында, əсемдігі жəне əшекейлерін көрсетпесін» делінген. Əйелдердің өздігінен көрінетін жерлері: білектері мен жүздері. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) балдызы Əсмаға (р.а.): «Уа, Əсма! Балиғат жасына жеткен қыздың (сырт көзге) мына екеуінен басқа жерінің көрінгені дұрыс емес» деп жүзі мен екі қолын көрсеткен болатын. (Əбу Дəуіт, Сүнəн) Міне осы хадисте əйелдердің əурет саналатын жерлері нақты айтылған. Олар намазда беттерін, білектерін жəне екі аяқты (табан мен тобық арасын) жаппай-ақ қойса да рұқсат. Əйел кісілердің аяқтары (табан мен тобық арасын) əурет жер болып санала ма дегенге ғұламалар түрлі пікір білдірген. Бұлардың ішіндегі ең дұрысы табан мен тобық арасын əурет жер емес деген көзқарас. (Тахмаз, Фиқһул-ханафи фи сəубиһил-жəдидə) Көпшілік қолдаған көзқарас бойынша, əурет жердің жабық жүруі жалғыз намаз оқушы кісіге ғана қатысты емес, жалпыға ортақ міндет. ТӨРТ РƏКАТТЫҚ НАМАЗДА ҚАТЕЛЕСІП БЕСІНШІ РƏКАТҚА ТҰРЫП КЕТСЕ НЕ ІСТЕУ КЕРЕК? МҰНДАЙ ЖАҒДАЙДА НАМАЗ ҚАЙТА ОҚЫЛАДЫ МА? Төрт рəкатты парыз намаздардың соңғы рəкатынан кейін отырмай шатасып, дереу бесінші рəкатқа тұрған жағдайда, егер əлі бесінші рəкаттың сəждесін жасамаған болса, дереу соңғы отырысқа отырады. «Əт-тахият» дұғасын оқығаннан кейін сəлем беріп, сəһу сəждесін жасайды. Өйткені парыз болған соңғы отырыс кешіктірілді. Ал егер бесінші рəкаттың сəждесін жасап қойған болса, тағы бір рəкат қосып, алты рəкат қылып тамамдайды. Бұл алты рəкаттық намазы парыз емес, нəпіл намазға айналып кеткендіктен парызды қайтадан оқиды.төрт рəкатты парыз намаздардың соңғы рəкатынан кейін отырып «əт-тахият» дұғасын оқығаннан кейін немесе оқитындай уақыт отырғаннан кейін шатасып, бесінші рəкатқа тұрған жағдайда, егер əлі бесінші рəкаттың сəждесін жасамаған болса, дереу отырып, «əттахият» дұғасын оқығаннан кейін сəһу сəждесін жасап, намазын тəмамдайды. Ал егер бесінші рəкаттың сəждесін жасап қойған болса, тағы бір рəкат қосып оқиды. Бұл алты рəкаттық намаздың төрті парыз ретінде екеуі нəпіл ретінде жүреді. Намаздың соңында сəһу сəждесі жасалады. Парызды қайтадан оқу қажет емес. Өйткені, төртінші рəкаттан кейін «əт-тахият» дұғасы оқылғандықтан, яки оқылатындай уақыт отырғандықтан парыз болған соңғы отырыс орындалып отыр. Уəжіп болған сəлем беру кешіктірілгендіктен алтыншы рəкаттың соңында сəһу сəждесі жасалады. БІР ТАНЫСЫМА ҚАРЫЗ БЕРГЕН ЕДІМ. СОНЫ ƏЛІ ҚАЙТАРМАЙ ЖҮР. ЖАЛПЫ ОСЫ ҚАРЫЗДЫ ҚАЙТАРУДЫ КЕШІКТІРГЕНДЕР ТУРАЛЫ ИСЛАМ ДІНІНДЕ НЕ АЙТЫЛҒАН? Бұл жағдайда алдымен қарызды қайтаруды кешіктірудің себептерін анықтау қажет. Себебі қарыздар адам көбінесе үш жағдайда қарызды кешіктіруі мүмкін: жағдайының болмауы, ұмыту, мүмкіншілігі бола тұра қарызды қайтарғысы келмеуі. Қарыз алған адам берешегін қайтаруға шамасы жетпей, жағдайы болмай жүрсе қарыз берушінің оған кеңшілік жасауын ислам діні құп көреді. Алла Тағала Құранда Бақара сүресі, 280-аятта: «Қарыздар адам қиналып жүрсе жеңілдікке қол жеткізгенге дейін (жағдайы болғанға дейін) оған уақыт бер» дейді. Пайғамбарымыз да (с.ғ.с.) хадисте: «Кімде-кім қиналып жүрген қарыздар кісіге жеңілдік танытса, Алла Тағала да сол кісіге əрі осы өмірде, əрі ақыретте жеңілдік танытады» дейді. (Мүслим) Берешегі бар екенін ұмытып кеткен адам да өзі немесе біреу есіне түсіргенге дейін кінəлі болып саналмайды. Себебі дінімізде ұмытып немесе қателесіп жасалған күнəлар кешірілетіні айтылған. Ал енді мүмкіншілігі бола тұра қарызын қайтармауды хадисте зұлымдық деп бағалайды. Алла елшісі (с.ғ.с.) бір хадисінде: «Мүмкіншілігі бола тұра қарызды қайтармау зұлымдық» деген. (Бұһари) Сондықтан мүмкіншілігі бар адам ешкімге қиянат жасамай, қарызын қайтаруға асығуы қажет. ХАУЫЗҒА ДƏРЕТ АЛУ НИЕТІМЕН ТҮСПЕСЕК ТЕ ОҒАН ТҮСІП ШЫҒУ ДƏРЕТ БОЛЫП САНАЛАТЫНЫ РАС ПА? Дəретте ниет етудің үкімі сүннет. Сондықтан, ниет болмаса да дəрет мүшелері толық жуылса дəрет алынған болып саналады. Сол секілді хауызға түскенде дəрет мүшелері сумен толық жуылып шықса, онда дəретке саналады. Бірақ ол үшін хауыз суы нəжістенбеген болуы қажет. Себебі нəжістенген сумен алған дəрет жарамсыз. Егер хауыздың суы ағын сулар секілді үнемі айналымда болса немесе көлемі 50 шаршы метр болса, ондай хауыздар ішіне нəжіс түссе түсі, исі немесе дəмі бүлінбейінше ластанбайды. Ал егер хауыздың көлемі 50 шаршы метрден кем болып, ішіне нəжіс түссе, хауыздағы судың түсі, исі немесе дəмі өзгермегеніне қарамастан əп-сəтте бүлінген болып саналады. Мысалы, бір тамшы қан, иттің сілекейі немесе зəр тамса, су нəжістенген болып есептеледі. ДІНИ КІТАПТАРДЫ ОҚЫҒАНДА КЕЙБІР АМАЛДАРДЫҢ ҮКІМІ УƏЖІП ДЕП АЙТЫЛА- ДЫ. УƏЖІП ДЕГЕН НЕ? УƏЖІП ДЕГЕН АМАЛ- ДАРДЫ ОРЫНДАМАСАҚ КҮНƏ БОЛАДЫ МА? «Уəжіп» сөзі діни термин. Сөздіктегі мағынасы: «берік, қажеттілік, қажетті нəрсе» дегенді білдіреді. Ал ханафи мəзһабы бойынша терминдік мағынасы: «Орындалуына қатысты дəлелдер Құран аяттары мен хадистерден келтірілгенімен, бұл дəлелдерде амалдың орындалуы парыздағыдай бұйрық немесе айқын түрде айтылмаған, дегенмен орындалуы міндетті болған амалдар». Ханафи ғалымдары парыз бен уəжіпті бөлек қарастырады. Олардың айтуынша, уəжіптің дəлелі Құран аяты немесе мутауатир хадис болғанымен ғұламалар аяттың немесе мутауатир хадистің мағынасына қатысты түрлі пікір білдірген. Мысалы, Құранда Кəусар сүресі, 2-аятта: «Сондықтан Раббың үшін (айт) намазын оқы, құрбан шал» деп айтылған. Осы жерде ғұламалар «құрбан шал» деген сөздің түрлі мағына білдіретінін алға тартып, бір ауыздан ортақ пікірге келмегендіктен ханафи мəзһабында бұл амал парыз емес, уəжіп болып есептелген. Сол секілді үтір намазы жəне айт намаздары уəжіп болып саналады. Дегенмен, уəжіптің де үкімі парыз секілді. Яғни орындалса сауап, орындалмаса күнə ретінде есептеліп, ақыретте жазасын тартады. Алайда мойындау тұрғысынан алғанда уəжіп дəл парыз секілді емес. Уəжіпті мойындамаған кісі діннен шықпайды. Бірақ діни бұйрықты мойындамағаны үшін күнəһар болып саналады. СƏЖДЕГЕ БАРҒАНДА МАҢДАЙ ҚАТТЫ ЖЕР- ГЕ ТИЮІ ҚАЖЕТ ДЕП ОҚЫҒАНЫМ БАР ЕДІ. ҚАЛЫҢ ТҮКТІ КІЛЕМНІҢ НЕМЕСЕ КӨРПЕШЕНІҢ ҮСТІНЕ НАМАЗ ОҚЫП СƏЖДЕ ЖАСАУҒА БОЛАДЫ МА? Қалың түкті кілемнің немесе көрпешенің үстінде тұрып намаз оқуға болады. Ең бастысы бұл төсеніштерде сəжде мүшелері жерге тиетін орындарда нəжіс болмауы қажет. Сəжде мүшелері дегеніміз маңдай мен мұрын, екі қол, екі тізе жəне екі аяқтың саусақтары. Міне, осы мүшелермен сəжде жасалғанда олардың асты таза болуы қажет. Сондай-ақ, сəжде жасағанда мұрын мен маңдай нық əрі қозғалмайтындай, жердің қаттылығы сезілетіндей болғаны дұрыс. Ал егер жерге төселген көрпе, көрпеше, мақта, жүн болып сəжде жасағанда маңдайы мен мұрны яғни жүзі көрінбейтіндей батып кететін болса ол жерге сəжде жасауға болмайды. Дегенмен, сіз айтқандай кілем түкті болғанымен немесе көрнешенің үстінде сəжде жасалғанда қаттылық сезілетін болса, сəжде жасауға болады. Сұрақтарға жауап берген исламтанушы, ғалым Алау ƏДІЛБАЕВ

8 8 ҒИБРАТ 5 ТАМЫЗ 2016 ЖЫЛ АҚЫРЗАМАН КЕЛГЕНДЕ... Азарсың, жұртым, азарсың, Азарыңның белгісі: Құрамалы, қорғанды үйің болады, Айнымалы, төкпелі биің болады. Халыққа бір тиын пайдасы жоқ Ай сайын бас қосқан жиын болады. Ішіне шынтақ айналмайтын Ежірей деген ұлың болады. Ақыл айтсаң ауырып қалатын Бедірей деген қызың болады. Алдыңнан кес-кестеп өтетін Кекірей деген келінің болады. Ішкенің сары су болады, Берсең итің ішпейді, Бірақ адам оған құмар болады. Қиналғанда шапағаты жоқ жақының болады. Ит пен мысықтай ырылдасқан, Еркек пен қатының болады... Азарсың, жұртым, азарсың, Азарыңның белгісі: Жас баладан биің болар, Жас балшықтан үйің болар, Ат жақсысы арбада болар, Жігіт жақсысы саудада болар. Көлдің суы бітіп, табаны қалар, Аттың жүйрігі кетіп, шабаны қалар. Жақсының атағы кетіп, азабы қалар, Əулиенің аруағы кетіп, мазары қалар. Сөздің маңызы кетіп, самалы қалар, Сөйтіп, ақылы жоқ, санасыздың заманы болар. Ертеңіне сенбейтін күнің болады. Бетіңнен алып түсер інің болады. Алашұбар тілің болады, Дүдəмалдау дінің болады. Əйелің базаршы болады, Еркегің қазаншы болады, Жылқы жұлдыз болады, Қой құндыз болады. Кебір - жерге теңеледі, Əйел - ерге теңеледі, Көл - теңізге теңеледі. Сиыр - өгізге теңеледі. Ақырзаман адамы - Сағынып тамақ жемейді, Ащыны - ащы демейді, Тапқанын олжа дейді, «Алһам» білгенін молда дейді. Бір-біріне қарыз бермейді, Шақырмаса, көрші көршіге кірмейді. Сарылып келіп тосады, Құны жоқ қағазды судай шашады... Азарсың, жұртым, азарсың, Азарыңның белгісі: Ақыр заман халқының Шайдан басқа асы жоқ, Жақыннан басқа қасы жоқ. Лағынет қамыты мойнында, Жұмыстан қолының босы жоқ. Əрқашан да олардың Көңілінің хошы жоқ. Бар шаруасы түп-түгел Енді мұның несі жоқ... Заман ақыр боларда - Жер тақыр болар, Халқы пақыр болар. Балалар жетім болар, Əйелдер жесір болар, «Ə» десе, «мə» дейтін кесір болар. Бас қосылған жерлерде Əйел жағы ден болар, Жаман-жақсы айтса да, Өзінікі жөн болар. Орай салып бастарын, Жалпылдатып шаштарын, Тақымдары жалтылдап, Емшектері салпылдап, Ұят жағы кем болар Сөйткен заман кез болса, Түзелуі қиын болар. Мөңке би Маѕызды бес нəрсе Бірде пайғамбарымыз (с.ғ.с.) адамзаттың келешегіне көз жүгіртіп, тұнжырап былай деген: «Сондай бір заман тап болғанда, үмбетім бес нəрсені ұмытып, бес нəрсені жақсы көретін болады: Дүниені жақсы көріп, ақыретті ұмытады; Малды жақсы көргенмен, ақырет күні оның есебін беретінін ұмытады; Жаратылғандарды жақсы көргенмен, Жаратушыны ұмытады; Күнəні жақсы көріп, тəубаны ұмытады; Сəнді сарайларды жақсы көріп, қабірді ұмытады». АЌЫРЕТТЕ ЌАЙТЕМ?! Ислам мемлекетінің қуатты кезі. Елдің қарны тоқ, көйлегі көк, бұл бір қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заман еді. Бірақ байлығы мол, салтанаты шексіз елді, кең аумақты басқарғанмен хазірет Омар (р.а.) баяғы қарапайым қалпынан өзгермеді. Бір күні көрші мемлекеттен елшілер келді. Омар (р.а.) оларды баяғы ескі киімімен, жұпыны ғана шаңырағында қарсы алды. Əкесінің тозығы жеткен шапанмен жүргенін көрген қызы Хафса шыдай алмай: Əке, сіз қазір бір елдің бетке ұстар басшысысыз. Мұнша жүдеу жүргеніңіз сырт көзге қораш көрінеді. Жаңа киім кисеңіз болмай ма? деп сұрады. Сонда Омар (р.а.) қызына: Олай деме, қызым, күні кеше ғана Ардақты пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бен Əбу Бəкірдің қандай тұрмыс тауқыметін тартқанын ұмыттың ба? Мен олардың үлде мен бүлдеге оранғанын көрген емеспін. Ақыретте достарымның бетіне қалай қарамақпын?! деп сабырмен жауап берді. ШАПАҒАТ Əбу Хұрайра (р.а.) əңгімелеуде: «Бір күні пайғамбарымызға (с.ғ.с.) барып, қиямет күні оның шапағатына ең көп кімдер кенелетінін сұрадым. Ол əдеттегі байсалды қалпымен: Бұл сөзді сенен бұрын ешкімнің сұрамас деп ойлайтынмын. Өйткені сенің хадистеріме деген ынтықтығыңды білемін. Иə, қиямет күні менің шапағатыммен бақыт құшатындар бар ықыласымен «Лə илəһə иллаллаһ» дейтіндер, деп жауап берген еді». ЖАҚСЫЛЫҚТЫҢ ЕҢ ҮЛКЕНI Əбу Зəрр (р.а.) əңгімелеуде: «Бірде пайғамбарымызға (с.ғ.с.) барып «Маған ақыреттік пайдасы бар кеңес беріңізші?» дегенімде, Дүниелік ісіңнің артынша дереу сауапты іс жаса. Қатең менен күнəңды жуыпшайсын, деген жауап алдым. «Лə илəһə илаллаһ» деп айту да сауапты іске жата ма? деп сұрағанымда, О не дегенің? Бұл сөз жақсылықтың ең үлкені» деп айтты деп, Əбу Зəрр (р.а.) адамзат үшін сауапты əрекеттерді атап көрсетті. Меншік иесі: республикалық руханиағартушылық газеті ҚҰРЫЛТАЙШЫ: «Дінтанушылар конгресі» ҚБ Төраға Айдар ƏБУОВ ГАЗЕТ РЕДАКЦИЯСЫ: Бас редактор Жалғас САНДЫБАЕВ Əдеби редактор Жайық НАҒЫМАШ Жауапты хатшы Əлімхан СЫРБАЙ Көркемдеуші əрі техникалық редактор Заңғар ƏБДІКЕРІМ МЕКЕН-ЖАЙЫМЫЗ: Астана қаласы, Тəуелсіздік даңғылы, 57 «Бейбітшілік жəне келісім сарайы», 129 к. Тел: е-mail: zhabdramanov@gmail.com Газет ҚР Инвестициялар жəне даму министрлігі Байланыс, ақпараттандыру жəне ақпарат комитетіне тіркеліп, 2015 жылдың сəуір айында Г куəлігі берілген. Редакция қолжазба иегерлерінің пікірлері мен ойларын бөлісуі шарт емес. Газет сайты редакциясының компьютерлік орталығында теріліп, қатталды. Таралымы дана Газет «Ernur» Медиа холдингі» ЖШС баспаханасында басылып шықты (Астана қ., Сілеті көшесі, 30).