به نام ایزد منان راهنمای سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران کارگزاری آفتاب درخشان خاورمیانه تابستان 59

Transkripsi

1 به نام ایزد منان راهنمای سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران کارگزاری آفتاب درخشان خاورمیانه تابستان 59 1

2 تاریخچه: کلمه بورس هم مثل هر کلمهای دارای یك پیشینهی تاریخي است. به گفته اغلب کارشناسان تاریخچه پیدایش واژه بورس هم به قرن پانزدهم میالدی باز ميگردد. در آن زمان بازرگانان و کسبهی شهری به نام بور وژ (Bruges) در شمال غربي بلژیك در میداني به نام ت ربورس (TerBeurze) در مقابل خانهی بزرگزادهای به نام»واند ر بورس«جمع ميشدند و خرید و فروش ميکردند. از آن تاریخ به بعد مكانهایي که مردم در آنجا خرید و فروش ميکردند به بورس معروف شدند. در آن زمان این مكانها از نظم و انضباط خاصي برخوردار نبود و هر کس ميتوانست در آنجا به فعالیت بپردازد اما به مرور زمان و رفتهرفته نظم و انضباط خاصي در این مكانها حاکم شد به نحوی که پس از مدتي فقط بازرگانان صرافان و دالالن بودند که اجازه داشتند در این مكانها خرید و فروش کنند. در گذر زمان تاالرهای مسقف بورس شكل گرفت و بازرگانان که تا پیش از آن در هوای آزاد خرید و فروش ميکردند برای خرید و فروش به این تاالرها ميرفتند. در بسیاری از منابع علمي و تاریخي زمان آغاز به کار تاالرهای مسقف بورس را به عنوان تاریخ رسمي تأسیس بورس در دنیا معرفي ميکنند اگرچه همانطور که گفتیم پیشینه آن به قبل از آن تاریخ و به قرن پانزدهم میالدی برميگردد. مطالعات اولیه درباره تأسیس بورس در ایران به سال 3139 هجری شمسي بر ميگردد. در این سال فردی بلژیكي به نام "ران لوترف لد" پس از انجام مطالعات گسترده دربارهی تأسیس بورس در ایران اساسنامهی داخلي بورس را تهیه و به مسئوالن ایراني ارائه کرد اما با توجه به شرایط آن زمان و وقوع جنگ جهاني دوم عمال موضوع بررسي و تأسیس بورس در ایران بیش از 59 سال به تأخیر افتاد. باالخره در سال 3133 کمیسیوني در وزارت بازرگاني و با حضور نمایندگان وزارت دارایي وزارت بازرگاني و بانك توسعهی صنعتي و معدني ایران تشكیل و موافقتنامه اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون تنظیم شد. 2

3 در اواخر همان سال یعني سال 33 هیأتي از بورس بروکسل به سرپرستي دبیرکل این بورس برای مشارکت در راهاندازی بورس ایران به کشورمان دعوت شدند و باالخره پس از چهار سال در سال 3139 قانون تشكیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانك مرکزی ابالغ شد. حدود یكسال بعد از ابالغ قانون تشكیل بورس اوراق بهادار در پانزدهم بهمن ماه سال 3131 بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معادله بر روی سهام بانك توسعهی صنعتي و معدني که بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار ميرفت به طور رسمي فعالیت خود را آغاز کرد. بورس ایران در تاریخ 39 ساله فعالیت خود همواره فراز و فرودهای بسیار زیادی را تجربه کرده است اما شاید بتوان گفت یكي از مهمترین تحوالت تاریخ بورس ایران تأسیس قانون جدیدی تحت عنوان قانون بازار اوراق بهادار در اول آذر سال 3133 بوده است که ضمن رفع برخي نارسایيها و نواقص موجود در قانون اولیه زمینه توسعه گسترده بورس در ایران را فراهم کرد. براساس این قانون بخش نظارتي بورس از بخشهای عملیاتي آن تفكیك شد به این معنا که سازماني به عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان نهاد نظارتي بورس تشكیل شد. سازمان بورس که خود تحت نظارت شورایي به اسم شورای عالي بورس فعالیت ميکند وظایف متعددی دارد که یكي از مهمترین وظایف آن تأسیس و نظارت بر عملكرد بورسهای مختلف است. 3

4 چرا برای سرمایهگذاری بورس را انتخاب کنیم همه ما عموما به دنبال آن هستیم تا پول خود را در جایي سرمایهگذاری کنیم که سود بیشتری را نصیبمان کند. در عین حال از قانوني بودن محلي که در آن سرمایهگذاری ميکنیم مطمئن باشیم. از دیگر نكاتي که مورد نظر قرار ميدهیم شفافیت اطالعات درخصوص سرمایهگذاری مورد نظر سرعت و سهولت نقدشوندگي سرمایه است. بنابراین به طور خالصه ميتوانیم بگوییم که در انتخاب روش سرمایهگذاری موارد زیر برای ما مهم است: کسب سود بیشتر نسبت به سایر روشهای سرمایهگذاری حصول اطمینان از قانوني بودن روش سرمایهگذاری اطالع از بازار مورد نظر در هر زمان )وجود شفافیت در بازار( قابلیت نقدشوندگي سریع و راحت بورس از جمله مواردی است که عالوه بر پوشش اهداف ذکر شده منجربه بهرهمندی کل جامعه از سرمایهگذاریهای انجام شده نیز ميشود که از آن جمله ميتوان به ایجاد اشتغال اشاره کرد. فواید بورس برای سرمایهگذاران: الف( ایجاد درآمد: مهمترین هدف یك سرمایهگذار کسب درآمد است. سرمایهگذران در بورس به 5 روش ميتوانند درآمد کسب کنند: 3- پرداخت سود نقدی ناشي از فعالیت شرکتها شرکتهایي که سهامشان در بورس عرضه شده است بخشي از سود ناشي از فروش محصوالت خود را بین سهامداران تقسیم ميکنند. در نتیجه سرمایهگذاراني که سهام این شرکتها را دارند از این طریق کسب درآمد ميکنند. این سود بهصورت سالیانه به سهامداران پرداخت ميشود. 5- کسب درآمد ناشي از افزایش قیمت سهام قیمت سهام شرکتها به دلیل فعالیتهای مفید و اثربخش مدیرانشان ميتواند افزایش یابد. افزایش قیمت سهام این شرکتها موجب ایجاد درآمد برای سهامداران آن خواهد شد. 4

5 ب( قابلیت نقدشوندگي: زماني که فرد در بورس سرمایهگذاری ميکند اگر به پول خود نیاز پیدا کند سریعتر از سرمایهگذاریهای دیگر ميتواند سهام یا سرمایه خود را به پول نقد تبدیل کند. فرض کنید فردی با خرید ماشین زمین یا مسكن سرمایهگذاری کرده است تبدیل هر کدام از این سرمایهها در زماني که فرد نیاز فوری به پول خود دارد زمانبر بوده و به راحتي انجام نميگیرد. اما سهام خریداری شده در هر روز کاری قابلیت فروش را خواهد داشت مگر آنكه نماد سهم به دالیل معلومي)مانند برگزاری مجمع عمومي ساالنه( بسته شده باشد که عموما مدت زمان توقف و بازگشایي نماد طبق قانون مشخص است. ج( اطمینان از محل سرمایهگذاری و شفافیت بازار: کلیه فعالیتهای بورسي با توجه به مجوز قانوني مربوط به خود و با نظارت یك نهاد ناظرتحت عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار به فعالیت ميپردازند. شرکتهای بورسي بر اساس قانون موظف هستند اطالعات مجاز خود را بهطور مرتب و دورهای در اختیار خریداران و فروشندگان قرار دهند. این امر منجر به شفافیت بازار شده و سرمایهگذاران ميتوانند با اطمینان بیشتری اقدام به معامله کنند. د( هدایت سرمایههای سرگردان به سمت سرمایهگذاریهای متمرکز وهدفمند ه( استفاده از پساندازهای کوچك و خرد افراد به هر میزان در سرمایهگذاریهای بزرگ و( ایجاد بازار دائم و مستمر که امكان سرمایهگذاری بلند مدت و کوتاه مدت را برای سرمایهگذاران فراهم ميآورد. ز( وجود اوراق بهادار با ریسك و بازدهي مختلف برای سرمایهگذاران با هر سطح ریسك پذیری 5

6 برخي از مفاهیم اولیه بورسي الف-شاخص بورس: بهطور کلي شاخصها در بورس برای بررسي و ارزیابي وضعیت گذشته و وضعیت فعلي بورس از جنبههای مختلف و همینطور پیشبیني روند آینده آن شناسایي شدند. شاخصها و نوسانات آنها نقش مهمي در تصمیمگیری سرمایهگذاران ایفا ميکنند. شاخصهای بورسي انواع مختلفي دارند که هر یك وضعیت بورس را از جنبه خاصي بررسي ميکنند. شاخص کل یكي از مهمترین و کاربردیترین شاخصهای بورسي است که مورد استفاده سرمایهگذاران قرار ميگیرد. شاخص کل که به آن شاخص قیمت و بازده نقدی هم گفته ميشود نشاندهنده سطح عمومي قیمتها و سود شرکتهای پذیرفته شده در بورس است. تغییرات این شاخص بیانگر میانگین بازدهي سرمایهگذاران در بورس است. در شاخص کل توجه به 5 نكته ضروری است: 3 -افزایش شاخص کل لزوما به معنای سودآوری سهام همه شرکتهای بورسي نیست. همانطور که کاهش شاخص کل نیز لزوما به معنای زیان سهام همه شرکتهای موجود در بورس نیست. 5 -هر اندازه سبد سهام یك سرمایهگذار متنوعتر و به ترکیب سهام موجود در بورس نزدیكتر باشد بازدهي سرمایهگذار به متوسط بازدهي کل بورس که توسط شاخص نشان داده ميشود نزدیكتر خواهد بود. انواع شاخص را برای هرروز معامالتي در بورس اوراق بهادار تهران میتوانید از سایت مشاهده فرمائید. 6

7 چگونه در بورس سرمایهگذاری کنیم برای انجام معامله در بورس هر شخص حقیقي یا حقوقي نیاز به یك کارگزار رسمي و دریافت کد معامالتي از آن دارد. همانطور که بانك به مشتریان خود شماره حساب ميدهد و این شماره شناسه مشتری به شمار ميآید در بورس هم کد معامالتي هر فرد شناسه او در بازار است. در ادامه مراحل کامل خرید و فروش در بورس اوراق بهادار به تصویر کشیده شده است. 7

8 شروع مراجعه حضوری متقاضي پذیرش به کارگزاری تكمیل فرم مشخصات مشتریان حقیقي و قرارداد اینترنتي دریافت مدار : 1- اصل و تصویر شناسنامه 2- اصل و تصویرکارت ملي 3 حساب- شماره بانكي و شماره شبا 4- آدرس کد پستي و شماره تلفن آیا مشتری تمایل به انجام معامله به صورت آنالین دارد تكمیل فرم معامالت برخط و دریافت مدر تحصیلي دیپلم و باالتر آیا مشتری کد بورسي دارد ( ) 8 پایان

9 چگونه در بورس خرید و فروش کنیم در ابتدا باید بدانیم که نظام قیمتگذاری بورس به گونهای است که اشخاص نميتوانند در قیمتگذاری آن دخالت داشته باشند. به این معني که افراد نميتوانند شخصا و با قیمتي خارج از محدوده تعیین شده اقدام به خرید و فروش سهام نمایند بلكه این کار باید از طریق کارگزاریهای بورس انجام پذیرد. کارگزاران افراد مطمئن هستند که عالوه بر اینكه سابقه تخلف مالي ندارند مجوز فعالیت خود را از سازمان بورس دریافت ميکنند. در واقع فعالیت آنها تحت نظارت بورس انجام ميگیرد. همانطور که گفتیم خریداران و فروشندگان برای ورود به بورس در اولین اقدام باید به یكي از کارگزاران بورس مراجعه کرده و کد بورسي دریافت نمایند. پس از ان درخواست خود را به کارگزاری مربوطه اعالم کنند. این اعالم ميتواند بهصورت حضوری تلفني اینترنتي و یا آنالین صورت پذیرد. تقاضای آنها وارد سیستم معامالت شده و در ستون خرید و فروش بر اساس قیمت و الویت زماني قرار ميگیرد. نحوه قرار گرفتن تقاضای خرید یا فروش در سیستم به این گونه است که تقاضای فروشي که قیمت ارزانتری داشته باشد یا تقاضای خریدی که قیمت باالتری دارد در ردیف اول ستون مربوط به خود قرار ميگیرد. الزم به ذکر است چنانچه دو تقاضای خرید یا دو تقاضای فروش با قیمت مشابه وارد سیستم معامالت شود قرار گرفتن سفارش در سیستم بر اساس زمان ارسال درخواست خواهد بود. 9

10 عالوه بر این هر خرید و فروش در بورس کارمزدی دارد. این کارمزد بر اساس اینكه چه نوع اوراق بهاداری در چه بازاری معامله شده است متفاوت است.کارمزدها و نرخ خدمات در بازار سرمایه ایران در مطلب ذیل به طور کامل بررسي شده است. کارمزد های معامالت بطور کلي کارمزد معامالت آنالین با معامالت عادی هیچگونه تفاوتي ندارد و مشتریان در هر روش معامله یك مقدار کارمزد خواهند پرداخت با توجه به موارد مذکور کارمزد های معامالت مصوب سازمان بورس و اوراق بهادار برای معامالت اوراق بهادار به شرح جداول زیر است: 11

11 کارمزد معامالت در بورس اوراق بهادار تهران شرح کارمزد خرید فروش سقف کارمزد خرید )میلیون ریال( سقف کارمزد فروش )میلیون ریال( کارمزد کارگزاران کارمزد شرکت بورس حق نظارت سازمان کارمزد شرکت سپرده گذاری فناوری مالیات جمع کل کارمزد معامالت در فرابورس ایران شرح کارمزد خرید فروش سقف کارمزد خرید )میلیون ریال( سقف کارمزد فروش )میلیون ریال( کارمزد کارگزاران کارمزد شرکت فرابورس حق نظارت سازمان کارمزد شرکت سپرده گذاری فناوری مالیات سقف ندارد جمع کل سقف ندارد 11

12 کارمزد معامالت اوراق مشارکت شرح کارمزد خرید فروش سقف کارمزد خرید )میلیون ریال( سقف کارمزد فروش )میلیون ریال( کارمزد کارگزاران کارمزد شرکت فرابورس جمع کل کارمزد معامالت اوراق تسهیالت مسكن شرح کارمزد خرید فروش سقف کارمزد خرید )میلیون ریال( سقف کارمزد فروش )میلیون ریال( کارمزد کارگزاران کارمزد شرکت فرابورس حق نظارت سازمان کارمزد شرکت سپرده گذاری جمع کل

13 کارمزد پذیره نویسي شرکتهای سهامي عام در شرف تاسیس شرح کارمزد خرید فروش سقف کارمزد خرید )میلیون ریال( سقف کارمزد فروش )میلیون ریال( کارمزد کارگزاران کارمزد شرکت سپرده گذاری حق نظارت سازمان کارمزد شرکت فرابورس جمع کل کارمزد پذیره نویسي انواع صندوق های سرمایه گذاری شرح کارمزد خرید فروش جمع حداکثر مبلغ توضیح کارمزد خرید 52% سهم کارگزار فروشنده و %32 سهم کارگزار خریدار مي باشد کارمزد کارگزاران کارمزد فرابورس ایران کارمزد شرکت سپرده گذاری جمع کل

14 ( ETF )کارمزد معامالت ثانویه واحدهای سرمایه گذاری صندوق های سرمایه گذاری در سهام شرح کارمزد خرید فروش جمع حداکثر مبلغ کارمزد خرید حداکثر مبلغ کارمزد فروش جمع/سقف کارمزدها کارمزد کارگزاران کارمزد فرابورس ایران کارمزد شرکت سپرده گذاری کارمزد شرکت مدیریت فناوری جمع کل کارمزد معامالت ثانویه واحدهای سرمایه گذاری صندوق های سرمایه گذاری زمین و ساختمان حداکثر حداکثر مبلغ مبلغ جمع/سقف شرح کارمزد خرید فروش جمع کارمزد خرید کارمزد فروش کارمزدها کارمزد کارگزاران کارمزد فرابورس ایران کارمزد شرکت سپرده گذاری کارمزد شرکت مدیریت فناوری جمع کل

15 کارمزد معامالت ثانویه واحدهای سرمایه گذاری صندوق های سرمایه گذاری مختلط شرح کارمزد خرید فروش جمع حداکثر مبلغ کارمزد خرید حداکثر مبلغ کارمزد فروش جمع/سقف کارمزدها کارمزد کارگزاران کارمزد فرابورس ایران کارمزد شرکت سپرده گذاری کارمزد شرکت مدیریت فناوری جمع کل کارمزد معامالت ثانویه واحدهای سرمایه گذاری صندوق های سرمایه گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت شرح کارمزد خرید فروش جمع حداکثر مبلغ کارمزد خرید حداکثر مبلغ کارمزد فروش جمع/سقف کارمزدها کارمزد کارگزاران کارمزد فرابورس ایران کارمزد شرکت سپرده گذاری کارمزد شرکت مدیریت فناوری جمع کل

16 کارمزد بازارگرداني انواع صندوق های سرمایه گذاری سقف کارمزد معامله خرید بازارگردان سقف کارمزد معامله فروش بازارگردان شرح کارمزد نسبت به ارزش حداکثر مبلغ کارمزد در هر معامله نسبت به ارزش معامله حداکثر مبلغ کارمزد در هر معامله معامله کارمزد کارگزاران کارمزد فرابورس ایران کارمزد شرکت سپرده گذاری کارمزد شرکت مدیریت فناوری جمع کل کارمزد گواهي سپرده کاالیي شرح کارمزد خرید فروش سقف کارمزد حداکثر مبلغ کارمزد خرید کارمزد کارگزاران کارمزد بورس کاال کارمزد شرکت سپرده گذاری حق نطارت سازمان بورس کارمزد مدیریت فناوری جمع کل حداکثر مبلغ کارمزد فروش 16

17 این مختصری از روند انجام یك معامله بود.حال سوال این است که چگونه باید متوجه شویم که سهام چه شرکتي را بخریم یا بفروشیم در خرید و فروش چه مواردی را باید مدنظر قرار دهیم اگر دوستمان گفت فالن سهم را بخر یا بفروش چگونه مطمئن شویم که اشتباه نميکنیم یا بهتر بگوییم چگونه ضرر و احتمال اشتباه خود ار به حداقل برسانیم برای بررسي و تحلیل سهام شرکتها به طور عموم از دو روش استفاده ميشود: تحلیل بنیادی )فاندامنتال(: در این روش عوامل بنیادی که بر روی قیمت سهم یك شرکت تاثیر ميگذارد مورد بررسي و تجزیه و تحلیل قرار ميگیرد. این تحلیل با استفاده از گزارشهایي که در صورتهای مالي اعالم ميشود به پیشبیني و بررسي سهام یك شرکت ميپردازد و بیشتر برای دورههای زماني طوالنيتر مورد استفاده قرار ميگیرد. در این نوع تحلیل شرایط اقتصادی کالن شرایط صنعت مربوطه و پس از آن شرایط شرکت مورد نظر بررسي و تحلیل ميشود. نسبت P/E شرکت )نسبت قیمت به سود هر سهم( حاشیه سود خالص آن نسبت بدهي نسبت جاری ارزش دفتری و گردش موجودیها از جمله عواملي است که در تحلیل فاندامنتال مورد توجه قرار ميگیرد. تحلیل تكنیكال: در این نوع تحلیل به جای بررسي صورتهای مالي شرکتها به نمودار قیمتي آنها در بازههای زماني مشخص پرداخته ميشود و از آنچه در گذشته اتفاق افتادهاست رفتار آینده سهم پیشبیني ميشود. این روش تحلیلي برای بازههای زماني 17

18 کوتاهتر مورد استفاده قرار ميگیرد. در تحلیل تكنیكال اعتقاد بر این است که رفتار و روند قیمتي سهام یك شرکت در دورههای زماني مشخص تكرار ميشود. چند نكته کاربردی: هنگام سرمایه گذاری در بورس توجه به برخي نكات ظاهرا ساده مي تواند از یك شكست تلخ جلوگیری نموده و سرمایه گذار را در رسیدن به اهدافش یاری دهد. هدف از ارائه این نكات این است که یك بینش کلي نسبت به معامالت بازار سرمایه در سهامدار ایجاد نموده و قبل از به دام افتادن وی را از تجربیات گران قیمت دیگران آگاه سازد. تجاربي که گاها با پرداخت هزینه گزافي بدست آمده است. موارد زیر از جمله نكات مهمي هستند که برخي از آنها از اصول مهم و پایه ای سرمایه گذاری در بازار سرمایه محسوب مي شوند : 3- انتخاب صنعت برتر از میان صنایع : در میان صنایع مختلف صنایعي هستند که میانگین بازده آنها از میانگین بازده بازار بیشتر است. پس چرا آنها را انتخاب نكنید! 5- انتخاب شرکت برتر از یك صنعت: پس از گزینش صنعت برتر حاال به سراغ شرکتهایي بروید که بازده آنها از میانگین بازده صنعت باالتر است. )منظور از بازده کلیه سودهای منتفع از شرکت اعم از EPS اختالف قیمت سهام جایزه و... در یك مدت معین مي باشد.( 1- توجه به میزان نقد شوندگي سهام : هیچگاه سهمي نخرید که در فروش آن دچار مشكل شوید. نقد شوندگي عامل بسیار مهمي است که هرگز نباید مورد غفلت قرار گیرد. این فاکتور متاثر از پارامترهایي مثل حجم معامالت شرکت تعداد سهام معامله شده دفعات معامله تعداد خریدار و... مي باشد. به هرحال بسته به استراتژی و هدف سرمایهگذاری تان مالکي را برای خودتان قرار دهید. 18

19 3- میزان سهام در دست سهامداران عمده : هر چه این میزان کمتر باشد و سهم یك شرکت بیشتر در دست مردم و سهامداران جز باشد بهتر است. چرا که در اینجا عرضه و تقاضای واقعي است که میزان قیمت را تعیین مي کند. درصورتیكه قسمت اعظمي از سهام یك شرکت در دست سهامداران عمده باشد به همان نسبت آنها مي توانند کنترل بیشتری را بر آن سهم اعمال کنند. و در این بین سهامدار جز است که ضرر ميکند. 9 -پیگیری اخبار اقتصادی-سیاسي : همواره به اخبار داخلي و خارجي توجه داشته باشید. مطلع بودن از شرایط اقتصادی و سیاسي روز دنیا کمك بزرگي به تصمیم گیری شما در خرید و فروش اوراق بهادار خواهد کرد. 1- دقت در نسبت P/E شرکت: P/E معیاری است که درآمد ساالنه یك سهم را با قیمت بازار آن مقایسه ميکند و از تقسیم قیمت بازار به درآمد یك سهم (EPS) بدست ميآید.این شاخص مطالب بسیار زیادی به ما مي گوید. مثال به ما ميگوید که جو بازار از یك سهم بخصوص چه انتظاری دارد. میزان باالی این شاخص مي تواند نشان دهنده این واقعیت باشد که سهامداران چشم امید به آن سهم بسته اند و باور دارند که پیشرفت قابل مالحظه ای خواهد داشت. میزان رشد P/E را نیز فراموش نكنید سالهای مختلف را باهم مقایسه کنید. شرکتهای یك صنعت را نیز با یكدیگر مقایسه کنید. 0- توجه به رشد :EPS درآمد هر سهم یا به اختصار EPS از تقسیم سود خالص شرکت پس از کسر مالیات بر تعداد کل سهام شرکت محاسبه ميشود.توجه به این نكته که کدام شرکتها رشد EPS بیشتری داشته اند کدام شرکتها معموال در اول سال مالي EPS پایینتری اعالم کرده و در طول سال مرتبا آن را تعدیل مثبت مي کنند آنها را از نظر دور ندارید. 19

20 3- تشكیل سبد سهام: همیشه سبد سهام درست کنید. اگر مثال 32 میلیون تومان دارید حتما ترکیبي از سهام را بخرید. اصطالحا به این ها سبد سهام مي گوییم. مثال 9 سهم بخرید یعني 5 میلیون تومان به هر سهم اختصاص دهید. بدین ترتیب ریسك شما کاهش پیدا مي کند. با این کار ریسكتان را پایین مي آورید. در تشكیل سبد تعدد و تنوع شرکت و صنعت را فراموش نكنید. 32- تعیین استراتژی: همواره یك استراتژی داشته باشید. و خود را مقید به پیروی از آن بدانید. 33- اگر حرفه ای نیستید تسهیالت نگیرید و از دیگران قرض نكنید تا سهام بخرید. به کساني هم که مدعي اند وجوه شما را به نرخ باالیي از شما دریافت مي کنند تا در بازار سرمایه گذاری کنند وجهي ندهید. با آرزوی روزهایي پر سود برای شما عزیزان 21