Бірлігіміз бекем, қалқанымыз берік болғай!

Transkripsi

1 4 Алматы Астана о с о с о с о с 5 8 мамыр, 2012 жыл ЭКОНОМИКА АЙНАСЫ ДОЛЛАР ЕВРО 147,85 192,31 РУБЛЬ 4,96 EUR/USD 1,30 RTSI 1480,47 BRENT 113 АҢДАТПА Қалы кілем өндіруде неге қалыс қалдық? -бетте Ашаршылықты әшкерелеген тұңғыш туынды -бетте (ICE) Елбасы кубогындағы жетістігіміз жеті алтын ЮАНЬ 23,44 DJIA 13038,27 KASE 1211,01 GOLD(NYMEX) 1645,20 Астана уақытымен сағат бойынша Н.НАЗАРБАЕВ: Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет Бірлігіміз бекем, қалқанымыз берік болғай! ҚАУІП Елбасы кеше Ақордада елдің ұлттық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз етуге елеулі үлес қосқан бір топ әскери қызметшілерді, құқық қорғау органдары мен ұлттық қауіпсіздік қызметкерлерін Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградаларымен марапаттады. «Тәуелсіздік алғалы 20 жылдың ішінде біз Қазақстанның төл офицерлерін дайындап шықтық. 20 жылдың ішінде сіздер әскери қызметтің неше түрлі сатысында болып, өз қызметтеріңізге берілгендігіңізбен және отансүйгіштіктеріңізбен көзге түсіп, осындай дәрежеге жетіп отырсыздар», деген Президент Отан қорғаушыларымызды мерекелерімен құттықтады. Ірімейтін тағам асқазанымызды шірітіп жүрмей ме? Тау асып, теңіз басып әкелінген трансгенді өнімдер туралы даудың көрігі қызып кетпесе де қоғамда екіұдай пікір қалыптастырып отыр. Тағамтану саласының кей мамандары оны қоштаса, оқығаны мен тоқығаны көп болмаса да бір білері бар ауылдағы ағайын мұның астарында қандай да бір құпия барын біледі. Табиғи емес өнімдер расында ірімейді, шірімейді, сөреде айлап емес, жылдап тұра береді. Сырты жылтырап өзі ірімесе де, асқазаныңызды шірітіп жатпағанына кім кепіл? Гүлжан КӨШЕРОВА Аштан емес, астан өлмейтініңе де ке піл дік жоқ. Қолдан өсірген емес, қол дан өлтірген тағамдардың кесірінен құбыжық сәбилердің, түрлі аурулардың көбейіп кетуінің бір ұштығы осында жатқан жоқ па екен? Алайда ол туралы ресми статис тикалық дерек мүлдем жоқ. Батыс ғалымдары мутацияға ұшырау генетика ғы лы мының қарқынды дамуы себебінен деп есептейді. Ал гендік инженерияның Отаны саналатын Америкада гені модификацияланған өнімге кең жол ашылған. Әлемде мыңнан астам гені модифи кацияланған «өнер туындылары» бар. Салтан СӘКЕН Кеше ғана бірлік мерекесін тойласақ, енді, міне, ерлік мейрамын атап өтіп жатырмыз. Мамырдың 7-сін Елбасы өз Жарлығымен мемлекеттік мереке ретінде тағайындағанын білеміз. Нұрсұлтан Назарбаевтың айтуынша, бұл жастарымызды патриоттық сезімге бөлеу үшін, отансүйгіштікке тәрбиелеу үшін арнайы жасалып отырған шара. «Еліміз өсіп-өніп, қаруланып келе жатқан Қарулы Күштерімізді құрметтейді әрі сыйлайды деп білемін. Жастар бүгінде әскер қатарына баруға ынтызар. Осының барлығы сіздердің көрсететін өнегелеріңіз болса керек. Осыны ескере отырып мен өз Жарлығыммен әскери шендер мен арнаулы атақтар беруді ұйғардым», деді Президент. Елбасы марапатқа ие болғандарды «Тәуелсіздіктің тәлімгерлері» деп, қызметтің барлық баспалдағынан өтіп, соның нәтижесінде жоғары әскери шенге, генерал атағына ие болып отырғандарын жеткізді. «Қазақстан генералдары ел алдында ерекше жауапкершілікті сезініп, барлық сарбаздар мен еліміздің азаматтары үшін үлгілі қызмет етуге тиісті. Құқық қорғау органдары да қызмет барысында халыққа етене жақын болулары қажет», деген Елбасы әскери қызметкерлер атақ-абыройларына ешуақытта кір келтірмеуі тиіс екенін атап өтті. Президент Тәуелсіздігімізді қорғайтын, шекарамызды мызғымастай ұстайтын өз әскерімізді құрғанымызды мақтан тұтты. «Қазір біз әлем таныған мерейлі мемлекетіміздің әскерінің әлеуетін жоғарылатып отырмыз. Біздің сарбаздар мен сардарлар Тәуелсіздігімізге қорған бола білді. Жалғасы 2-бетте Мансұр ХАМИТ (фото) Бірақ оның тек 100-іне ғана шы ғаруға рұқсат берілген. Кәрі құрлықта өнімнің қорабында ГМО туралы ескерту белгі жапсырылады. Ал біз дің елімізде мұндай мәдениет қалыптаспаған. Тіпті сол шетелден келген импорт өнімдерге ескерту жазылсын деп те міндеттей алмай отырмыз. Азық-түлік пен көкөністің көбісі Қытайдан келетіндіктен, онда иероглифтен басқа ештеңе жоқ. Еліміздегі 1 тағамтанушы Төрегелді Шарманов болса, осы өнімдерге шаң жуыт қысы жоқ. «АҚШ ғалымдары тран сгенді өнімдердің адам денсаулығына қатері жоқ екенін баяғыдаақ дәлелдеген. Ресей ғалымдарының атүсті тексеру жасап, гені модификацияланған өнімдер адамның генін өзгертіп, күрделі ақау ларға ұшыратады деп жүргені дұрыс емес» дейді. Хош, сонымен ресейлік ғалымдар бүгінде ГМО-ның артынан шам алып түсіп, түрлі тәжірибелер жасап, өз тұжырым дарын дәлелдеп бағуда. Алайда алпауыт елдің ғылыми тұжырымдамасы олардың айқайына қиқу қосуға кедергі болып тұр. Оған себеп көп... Елімізде ауылшаруашылығына көп көңіл бөлініп, жылыжай кешендері іске қосылып, көкөніс өндіру артқанымен, импорт өнімді сөреден түре қуып шығуға қауқар жетер емес. Ішкі нарық жұтап қалмас үшін Қытай, Қырғызстан, Өзбекстаннан өкіртіп тасып жатыр мыз. Әсіресе қытайлық жемістер жа санды сияқты көрінетіні рас. Ұзақ сақталады. Алмасына мүлде құрт түспейді. Жалғасы 3-бетте Сәкен Сейфуллиннің бейнекадры табылды Мәскеу мұрағатынан Сәкен Сейфуллиннің алғашқы бейнекадры табылды. Оны режиссер Жәнібек Жетіруов Тұрмағамбет Ізтілеуов туралы деректі фильмге қажетті материалдарды жинап жүріп кездейсоқ тауып алған. Кинорежиссердің айтуынша, биыл туғанына 130 жыл толғалы отырған халық ақыны, әйгілі аудармашы Тұрмағамбет Ізтілеуов туралы деректі фильм түсірілген. Оны әзірлеу барысында Мәскеу киномұрағаттарынан алынған материалдар қолданылды. Соның ішінен Сәкен Сейфуллиннің әлдебір жиналыстағы бейнекадры табылды. Онда Сәкеннің екі жолдасымен жиналыс кезінде қол шапалақтап, өзара сөйлесіп тұр ған сәт тері бар. Әзірше Сәкен Сейфуллиннің жанын дағы адамдардың кім екені анықталмай отыр. Бұл бейнекадрларды филология ғылымының докторы, Әл- Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры, сәкентанушы Тұрсынбек Кәкішев те көріп, Сәкен Сейфуллинді бірден таныған. Бұған дейін ақынның артында қалған мұрасының арасында фотолары болмаса, бірде-бір бейнекадры табылмай келген. Тұрсынбек КӘКІШЕВ, сәкентанушы-ғалым: Иә, мен күні кеше ғана режиссер Жәнібек Жетіруовтың тауып алған бейнематериалын көріп шықтым. Онда Сәкен Сейфуллиннің бір жиында сөйлеп тұрған кадры бар. Оның қасында екі адам тұр. Бірақ біз олардың кім екенін әлі білмей отырмыз. Қазір зерттеп, сұрастырып жатырмыз. Қандай жиын екені де белгісіз. Себебі дауыс жоқ. Арман АСҚАР, Астана МҰРА АЙТӨБЕЛ-ДАТ! 6 бетте Берік ЖҮСІП: Мәдениетті, мәдени өмірді жаңарту үшін жаңа көзқарас керек Оқырман сауалына жауап іздейміз «Алаш айнасы» газеті жарық көрген сәтінен бастап өз оқырмандарымен тығыз байланыста. Жас пен жасамысты, қараша мен бақуаттыны толғандырған кез келген сауалға басылым қызметкерлері жауап табуға әзір. Бүгінгі өмірде сіз кезіккен барлық түйткілді білуге біз де мүдделіміз. Жауап таппаған сауалыңызды бізге жолдаңыз. Осы ретте газетіміз «Оқырман сауалына жауап іздейміз» атты жаңа айдар ашпақ. Бұл айдарда қоғамдық өмірдің сан алуан саласындағы сауалдарға жа уап табуға болады. Айталық, сіз көлікті техникалық байқаудан өткізгелі жүріп, өзіңізге түсініксіз сұрақтарға жолықтыңыз немесе азаматтық хал актілері жағ дайларын тіркеуде қиындықтарға кезіктіңіз делік. Мамандардан тиісті жауаптың бәрін толық ала алмадыңыз. Демек, сіздің «Алаш айнасына» хабарласып, ақпараттық көмек сұрауға мүмкіндігіңіз бар. Сонымен бірге әлеуметтік сала, төтенше жағдай, спорт пен мәдениет, шоу-бизнес мәселелері, қоғамдағы түрлі оқиғаларға қатысты пікір-көзқарастардың дұрыс-бұрыстығы немесе тылсым құбылыстар туралы да сұрауыңызға болады. БАЙЛАНЫС Редакцияның байланыс теле фоны: 8 (727) , Редакцияның мекенжайы: Алматы қаласы,050051, Бегалин көшесі, 148/1 А электронды пошта мыз: info@alashainasy.kz. 7 -бетте дедім-ай, ау! Александр СОБЬЯНИН, ресейлік саясаттанушы: Иуда тозақта жатып ыржиюда. Михаил Горбачевке Әулие апостол Андрей Первозванный атындағы сыйлық берілді. (Facebook-тегі жеке парақшасынан) «АЛАШ АЙНАСЫ» ГАЗЕТІ МЕН СТВ ТЕЛЕАРНАСЫНЫҢ БІРЛЕСКЕН ЖОБАСЫ Аты-жөнді өзгертудің қазіргі формасы тиімді ме? Гүлназат МҰҚАШЕВА, Алматы қаласы Әділет департаменті АХАТ бөлімінің бас маманы: ИƏ Меніңше, біз қолданып жүрген форма тиімді. Заң аясында азаматтардың аты-жөнін ауыстыруына, өзгертуіне, түзетуіне барлық жағдай қарастырылған. Көп жерде фа милиядан «-ов», «-ев»-терді алып тастау мәселесі талқыланып жатыр. Еліміз 1991 жылы Тәуелсіздік алған болса, Президентіміздің 1999 жылғы қаулысы бойынша азаматтарға өз фамилиясынан «-ов», «-ев», «-ин» қосымшаларын алып тастауға құқық берілді. Ал көпшілік азаматтардың фами лиясында мұндай қосымшалардың әлі күнге дейін алынбай жүруі, ол адамдардың өз қалауы солай болғандықтан деп есептеймін. Тәуелсіздік алғалы бері ел азаматтарының, оның ішінде, мемлекет құраушы ұлт өкілдерінің дені жеке бас мәліметтерін, аты-жөндерін ұлттық дәстүрге сай жазып, тіркете бастады. Бір кездердегі «-ов», «-ев»-терден арылып келеміз. Азаматтардың хал актілері жағдайларын тіркейтін органдар қазақстандықтардың есім мен тегін ұлттық ұғымға сай жазудың бірыңғай тәртібін түзді. Бірақ ескі құжатты өзгертудің машақаты азаюдың орнына қат-қабаттана түсті. Фамилияны сәл өзгерту жеке басқа қатысты барлық құжатты ауыстыруға мәжбүрлейді: өзгерген бір әріп салықтық тіркелу нөміріңе де, әлеуметтік жеке кодыңа да кедергі келтіреді. Ал осы шаруаны жеңілдетудің амалы бар ма немесе аты-жөнді өзгертудің тиімді формасын табуға болмай ма? Бұл сауалға хабар қонақтары жауап береді. 3 -бетте ЖОҚ Мен азаматтардың фами лиясын өзгертуге құқығы бар екенін білемін. Бірақ Тәуелсіздік алғанымызға 20 жыл болды, өз басымнан мысал келтіретін болсам, өзім әлі күнге дейін «Лепесбаева» деген фамилиям ды өзгерте алмай жүрмін. Оны мен, әрине, ауыстырғым-ақ келеді. Бірақ бізде мемлекет жағынан атыжөнді бір ретке келтіретін жүйе жоқ сияқты әлі. Әркім өзінің ойынша ауыстырып жатады. Біреу «Лепесбай» дей салуы, біреу «Лепесбаева» деп жазғызса да, «Лепесбайтегі» деуі мүмкін. Басқа ұлттарға қарайтын болсақ, өзге халықтарда олардың фамилиясына қарап, қандай ұлттың өкілі екенін бірден білуге болады. Гүлнәр ЛЕПЕСБАЕВА, «Желтоқсан көтерілісі» қоғамдық бірлестігінің төрайымы:

2 2www.alashainasy.kz САЯСИ БЮРО Басы 1-бетте КӨРШІ АҚОРДА Н.НАЗАРБАЕВ: Бірлігіміз бекем, қалқанымыз берік болғай! Бірлігіміз бекем, қалқанымыз берік болған соң, ел тыныштығы бұзылған жоқ. Сондықтан 7 мамыр Отан қорғаушылар күні деп менің Жарлығыммен үлкен мәртебе алды. Бұл мейрамды Тәуелсіздігіміздің жасампаз жылнамасында айтулы күн деп санауға болады», деді Нұрсұлтан Әбішұлы. Ұлттық қауіпсіздік біздің баға жетпес байлығымыз болып табылатынын тілге тиек еткен Президент Отанды қорғау шыр етіп дүниеге келген әр қазақ азаматының борышы екенін еске салды. Сонымен, дәл осы күні Елбасының қолы нан Ұлттық қауіпсіздік комитеті, Қорғаныс және Төтенше жағдайлар жөніндегі министрліктер, Президенттің Күзет қызметі, Республикалық Ұлан және «Сырбар» сырт қы барлау қызметінің ұсыныстары бойынша барлығы 101 адам марапатталды. Ола рдың ішінде І дәрежелі «Даңқ» орденімен үш адам, ІІ дәрежелі «Даңқ» ор денімен 5, І дәрежелі «Ай бын» орденімен 2, ІІ дәрежелі «Айбын» орденімен 25, ІІІ дәрежелі «Айбын» ор денімен 7 (оның ішінде 3-еуі мар құм), «Құрмет» орденімен 9, «Ерлігі үшін» медалімен 8, «Жауынгер лік ерлігі үшін» медалімен 31, «Ерен еңбегi үшiн» ме далімен 9, «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» құрметті ата ғымен екі адам атап өтілді. Ал генерал атағын ал ғандар саны жетеу. Оның үшеуі Қорға ныс министрлігінің қызметкерлері, екеуі ұлттық қауіпсіздік комитеті, екеуі Тө - тенше жағдайлар министрлігі мен Пре зидент күзет қызметінің қызметкерлері. Путиннің үшінші кезегі Кеше 59 жастағы Владимир Путин араға бір мерзім салып үшінші мәрте Ресей Президенті ретінде ұлықтау рәсімін өткізді. Путин биылғы 4 наурызда өткен сайлауда 63,75 пайыз дауыс жиып, Ресейдің екінші (Б.Ельциннен кейін) және (Д.Медведев тен кейін) төртінші президенті тағына көтерілді. Көрші елдегі Конституция лық өзгерістерге байланысты В.Путин енді төрт жылға емес, алты жылға, яғни 2018 жылға дейін прези дент тік өкілетті гін атқара тын болады. Құбаш САҒИДОЛЛАҰЛЫ КРЕМЛЬГЕ ҚАЙТА ОРАЛУ Сонымен, Кремль қожайыны ресми түрде ауысты, ядролық шабаданның құпия коды Путинге қайта табысталды. Үшінші мерзімге басым дауыспен сайлануына орай, саясатта «Путиннің қайта оралуы» деген тіркес жиі айтылады. Дегенмен соңғы төрт жылда президенттіктен бас тартып, үкімет басқарған Путин үлкен саясаттан ешқайда кеткен де жоқ. Танымалдығы мен ықпалына қылау түспей, күшті үкімет жағдайында ел тізгінін уысында ұстады. Сондықтан Путиннің қайта оралуы дегеннен гөрі қайта сайлануы деген қисындырақ сияқты. Путиннің үлкен саясатқа келгеніне осымен 12 жыл толса, енді 12 жыл ел билейтініне шек келтірмейтіндердің қарасы көп. Сарапшылар 2018 жылға дейін ел билейтін Путиннің одан кейінгі мер зімде де, яғни 2024 жылға президенттік өкілеттікті атқара беретінін болжайды. Айта кету керек, Дмитрий Медведев Ресей президенттігін атқарған жылдары ( ) Путиннің ықпалы бір мысқал да кеміген емес. Медведевтің ұсынуымен Ресей үкіметінің премьер-министрі болған В.Путин Ұлыбритания, Түркиядағыдай күшті үкіметтік билікті қалыптастырды. Ресейдің экс-президенті премьер-министр лауазымын атқармақ. 20 млн рубль (600 мың евроға жуық) қаражат жұмсалған, 3 мың адам қатысқан Ресей Федерациясы жылнамасындағы алтыншы ұлықтау рәсімінде В.Путин 33 сөзден тұратын ант берді, бұл АҚШ президенті беретін ант мәтінінен үш сөзге қысқа екен. Кешегі Ресей президентін ұлықтау рәсіміне қарсылық білдірген «миллиондар маршын» өткізген оппозиционер шерушілер мен полиция арасында күшті қақтығыстар болды. «ПУТИН ЖОЛЫ» КІМГЕ ДАҢҒЫЛ, КІМГЕ СҮРЛЕУ? Путиннің үшінші келісін әркім әрқалай қа былдап жатыр. Путин жолы біреуге даң ғыл, соқтықпалы сүрлеу. Медведев сыртқы сая сатта жұмсақтық танытып, ымырашыл дығымен көрінсе, Путин бұрынғы алған бетінен қайтпайтын, қадалған жерінен қан алмай қоймайтын бірбеткей лігіне басады деп топшылайды батыс са рап шылары. Ба тыс елдері Путиннің қайта оралуын күдік-күмән, үреймен қарсы алып, айылын жия бастағандай. Ресейдің пост кеңестік аймақ тағы ұстанымы мығым бол ғанымен, халық аралық саясатта Таяу Бақытбек ҚАМЗИНОВ, Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі әскери бөлімнің командирі, ІІ дәрежелі «Айбын» орденінің иегері: Елбасы өзіміздің төл мерекемізде өзінің жарлығымен бізді мемлекеттік наградалармен марапаттады. Бұл біз үшін үлкен абырой, зор мәртебе. Бұл сон дай-ақ жиырма жылдың ішінде әскери лер дің жеткен табысының жемісін көрсе те ді. Елбасының өз қолынан бірінші рет наг ра да алғаным үшін үлкен толқыныста тұрмын. Жасұлан БЕРНИЯЗОВ, Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі әскери бөлімінің командирі, І дәрежелі «Айбын» орденінің иегері: Бүгін еліміздің Қарулы Күштерінің 20 жылдығында І дәрежелі «Айбын» Шығыс, Сирия, Иран мәселелерінде бірқатар шегіністерге жол беріп алды. Енді Батыс тарапы қайта айналып келген Путин кеткен есені қайтарып, орыстың дүлей күшін көрсетеді деп қауіп қылып отыр. Бұдан басқа, Кавказға қатысты Путиннің ескі ұстанымы бары мәлім. Ресейдің бұрынғы президенті Дмитрий Медведев Әзірбайжан мен Ар мения арасындағы Таулы Қарабақ жанжа лын келіссөзбен шешуге ұмтылып келді, ал Пу тиннің қайта оралуымен Ресейдің Арме нияға бүйрегі бұра тартуы ықтимал. Биіктігі метрлік шыңға Путиннің есімін еншілеп, «Қырғызстан батыры» атағын бе руді ұсынған айыр қалпақты ағайындары мыз қатты қуанары сөзсіз. Алатаудың ар жағындағы ары тарт та бері тарт болып келе жатқан Қырғыздың Кедендік одаққа ену мәселесі Путиннің тұсында шешімін та буы мүмкін. Қырғыздың бас байкесі А.Атамбаев енді Путин тұр- ордені мен марапатталып отырмын. Мұны елімізге сіңірген еңбегіміздің бағасы деп білемін. Бұл орден менің ғана емес, өзім басқарып отырған әскери бөлімдегі әр сарбаздың еңбегі. Мамырдың 7-сі күнін мемлекеттік мереке еткен Елбасымызға деген алғы сымыз шексіз. Астана ғанда «Манас» әуе базасын америкалықтардың шылауына бере қоймайды. Ресей Қазақстанның стратегиялық әріп тесі және тағдыр қосқан тату-тәтті көршісі. Екі ел арасындағы саяси, сауда-экономикалық байланыстар жыл сайын артып келеді. Ресейдің бұрынғы президенті Д. Медведев төрт жыл ішінде 52 елге 115 шет елдік сапар жасаған. Соның ішінде Қазақ станға 12 рет, Германияға 7 рет, Фран ция, АҚШ, Италияға алты рет сапар шек кен екен. Ресей басшысының Қазақстанға 12 мәрте сапарға шығуы Қазақстан мен Ресейдің өзара тығыз ынтымақтастығының айғағы болса керек. Владимир Путиннің өзі жиі мәлімдеп жүргеніндей, Ресей ТМД аумағындағы терең интеграцияға барынша ден қоймақ. Путин Медведевтің кезінде іргесі қаланған Кедендік одақ, Бірыңғай экономикалық кеңістікті одан әрі нығайтып, Еуразиялық одаққа ұласуына күш салуы кәдік. ПУТИНИЗМ ИДЕОЛОГИЯСЫ Батыстық баспасөзде путинизм идеология сы жағымсыз сипатта қатаң сыналып жатады. Батыс путинизмді авторитаризм мен әпербақандыққа балайды. Ал, негізінде, путинизм Путиннің билікке келуі мен Ресейдің экономикасында өзге көпт еген салаларындағы алға өрлеу құбылысымен айшықталса керек. Путин кезінде Ресейдің алтын қоры рекордық деңгейге, яғни 424 млрд долларға жеткен, Үкіметтің тұрақтандырушы қоры 3,5 трлн рубльді құраған. Путиншілдікті коммунизм, КГБ және орыстық патриотизмнің өзара ұштасуымен байланыстыруға болатын шығар. Путиннің өзі философ Иван Ильиннің, тарихшы Василий Ключевскийдің идеяларынан қуат алған. Ресейдің қазіргі идеологиясында ақ гвардияшылар мен коммунист Ста линнің тарихи тұлғаларының бұрынғыдан ерекше дәріптелуі тегін болмаса керек. Қалай десек те, Путин идеологиясының басты құндылықтары суверенді демокра тия, суверенитет, тұрақтылық пен өмір сү ру дің жоғары деңгейі деп ой түюге бола ды. Асылы, президенттік билікке қайта келген Путин ел ішіндегі демократиялық күштер мен сөз бостандығын ту еткен толқынмен санасуға мәжбүр. Сондықтан бұрынғыдай қатаң басқару тәсіліне жүгіне қоймас. Алдағы уақытта мұнай бағасының біртіндеп төмендеуі Путин басқаратын Кремльге саяси-экономикалық жаңғырту саясатын қолға алуға итермелеуі мүмкін. Ал көрші ел Қазақстанмен тең әріптестік негізіндегі жан-жақты байланыстар бұдан әрі нығая бермек. Мансұр ХАМИТ (фото) ШАРА ҚҰТТЫҚТАУ Әскерде қызмет ету құрметті іс қызметкерлерді атаулы мерекемен құттықтады. Елбасы Н.Ә.Назарбаев осыдан тура 20 жыл бұрын Қазақстанның Қарулы Күштерін құру туралы жарлыққа қол қойды. Аз уақыттың ішінде қазақ әскерінің буыны бекіп, тәуелсіз елдің сенімді қорғанына айналды. Салтанатты жиында халықтың мақтанышы болған әскери қызметшілерге министр мемлекеттік наградаларды табыстады. Сондай-ақ мерзімінен бұрын әскери атақтар берілді. Мерекелік жиынға Қарулы Күштердің ардагерлері де қатысты. Әскери тұғырдың тұңғыштары мерейтойлық медальдармен марапатталды. Ардагерлер атынан Қазақстан Республикасының тұңғыш қорғаныс министрі, армия генералы Са ғ адат Нұрмағамбетов сөз сөйледі. Құттықтау сөздің арасында ардагер әскери Елордамызда тұңғыш рет өткізіліп отырған шараның бастамашылары әрі негізгі ұйымдастырушылары «Ұлы дала қырандары» әлеуметтік-мәдени республикалық қозғалысы. Ал кештің өтуіне қолдау көрсеткендер Астана қаласының әкімдігі, Астана қаласы Мәдениет департаменті, «Жастар» мәдениет сарайының әкімшілігі, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің телестудиясы және бас қаламыздағы телеарналар мен бұқаралық ақпарат құралдары ұжымдары. Іргетасы енді бекіп, керегесі кеңге жайы лып жатқан жаңа астанамызда төртінші билік өкілдерінің ұйытқы болуымен 1998 жылдың 4 сәуірінде құрылған Астана қаласының Халықаралық баспасөз орталығы бас қаланың бет-бейнесі мен күн сайын қарқынды дамып, гүлденуі жолында айтарлықтай жұмыстар атқарғаны мәлім. Елордалық дарынды журналист-қаламгерлерді еске алу кешінің бастамашысы әрі ұйымдастырушысы «Ұлы дала қырандары» әлеуметтік-мәдени республика лық қозғалысының тең төрағасы Сәдібек Түгелдің айтуынша, халықаралық баспасөз орталығында өткізілген іс-шаралардың нәтижесінде жаңа елордамыз туралы барлық газет-журналдар беттерінде тартым ды мақалалар мен очерктер жарыққа шығып, теледидарлар мен радиолар арқылы мыңдаған бейне және бейнесюжеттер бүкіл жер шарына таратылды. «Астана қала сының Халықаралық баспасөз орта лығының осы үлкен жеңісіне өмірден ерте өткен дарынды қаламгер-журналистер өз үлестерін молынан қосып, ел есінде қалды. Олардың арасында Ақселеу Сейдімбек, Дүкеш Бәйімбетов, Владимир Коченов, Жомарт Әбдіхалық, Рафаэль Жұмабаев, Талғат Ілімжан, Владимир Бойко, Жұматай Сабыржанұлы, Шәкизада Құттаяқов, ШАРТАРАП ҚР Қарулы Күштерінің құрылғанына 20 жыл толды. Кеше Астанада қорғаныс министрі Әділбек Жақсыбеков әскери қыз метшілердің алдына қойылған кез келген тапсырмалардың сөзсіз орындалаты нына сенімді екенін білдірді. Отан қорғау шыларды мерекелерімен құттықтаған қор ғаныс министрі оларға зор денсаулық, мол бақыт, қызметте табыс тіледі. «Отаны мыз бен халқымыздың қауіпсіздігін ел Қа рулы Күштері қамтамасыз етеді. Ал ар мияда қызмет ету Қазақстанның әрбір аза ма тының конституциялық борышы ғана емес, шын мәнінде құрметті іс. Әскери қыз мет қазақстандықтар үшін аса құрметті ма мандық са налады. Бұл біздің мерейтой лық жылда қол жеткізген басты та бы сы мыз», деді қорғаныс министрі Ә.Жақсыбеков. Сандуғаш ӘЛІМЖАНОВА Астана өмірден ерте озған дарынды журналистерін еске алды «Өткенсіз болашақ жоқ» дейді халық даналығы. Олай болса, өткенімізді санаға зерделеу арқылы ғана болашаққа жол табатынымыз анық. Түркі дүниесі мәдениетінің астанасы атанған елордамызда соңғы кездері өткенімізді ұлықтап, өшкенімізді қайта жаңғыртқан тағылымды шаралар өмірге келуде. Солардың бірі «Жастар» мәдениет сарайында өткен жұма күні ұйымдастырылған, өмірден ерте озған елордалық дарынды журналист-қаламгерлерді еске алуға арналған ерекше кеш. «Франция президенті Николя Саркози жексенбі күні өткен президенттік сайлаудың екінші турындағы жеңілісін мойындады. Сондай-ақ сайлаудың жеңімпазы Франсуа Олландқа телефон шалып, оны жеңісімен құттықтады», деп жазады агенттік. Сайлаудың екінші кезеңі барысында Николя Саркозиге сайлаушылардың 49 пайызы дауыс берсе, Франсуа Олланд 51 пайыз дауыс жинағаны айтылады. Франсуа Олланд социалистердің қатары нан сайлауға түсіп, Франция президенті атанған екінші тұлға ретінде ел тарихына енді. Бұған дейін жылдары ара лығында социалистер қатарынан Франсуа Миттеран Франция мемлекетін бас қарған болатын. Осы уақытқа дейін Франсуа Олланд бірде-бір министрлікті басқарған Алмас Жолтаев, Мадрид Рысбеков, Нөгербек Мағзұмов, Октябрь Әлібек, Олег Квятковский, Біржан Белғара және басқалар бар. Бүгінгі қастерлі еске алу кеші бас қаламыздың өсіп-өркендеуі жолында айрықша еңбек еткен, жүзден жүйрік, мыңнан тұл пар осы әріптес ағаларымыздың құрметіне арналып отыр. Олардың жасаған ерен еңбектері еліне үлгі, ұрпаққа ұлағат. «Өлді деуге бола ма айтыңдаршы, өлмейтұғын артына сөз қалдырған», деп ұлы ойшыл Абай атамыз айтқандай, олардың жарқын жүздерін, азаматтық келбетін, биік парасат-пайымдарын, өз қызметтеріне деген адал дықтарын, туған Отанымыз Қазақстанға деген шексіз сүйіспеншіліктері мен отбасы ларына, туған-туыс, дос-жаран дарына де ген қамқорлықтарын сағына еске аламыз», дейді Сәдібек Түгел. Әдеби-сазды кеш барысында өмірден ерте өткен дарынды журналист-қаламгерлерге арналған бейнесюжеттер көрсетіліп, олардың замандастары мен қызметтестері жарқын естеліктерімен бөлісті. Елорданың бүгінгі келбетін қалыптастыру мен әлемге танытуда зор үлес қосқан, бұл күндері есімдері аталмыш кешке арқау болып отырған тұлғалардың артында қалған жұбайлары мен олардың ұл-қыздарына «Ұлы дала қырандары» әлеуметтік-мәдени республикалық қозғалысының атынан сый-сияпаттар тапсырылып, құрмет көрсетілді. Тағылымды кеш соңы концерттік бағдар ламаға ұласып, онда есімдері елімізге белгілі өнер жұлдыздары Айман Мұсаходжаева, Секен Тұрысбеков, Серік Оспанов, Бекболат Байсағатов, Естай Мұқаш ев, Мәдина Сәдуақасовалар өнер көрсетті. Нұрсұлтан МЫҚТЫБАЙ, Астана қаласы Францияны Франсуа басқарады Франция президенті Николя Саркози жексенбі күні болған президенттік сайлаудың екінші турында да жеңіліске ұшырады. Бұл туралы кеше Францияның France-Presse ақпараттық агенттігі хабарлады. жоқ. Дегенмен ол «Демократиялық қозғалыс тың» белсенді мүшесі ретінде бұл партияны 11 жыл бойы басқарып келеді. «Маған дауыс беру арқылы Франция халқы өзгерістерді таңдады. Мен өзіме жүктелген жауапкершілікке сай қызмет ететін боламын», деп мәлім етті Ф.Олланд. Фран ция ның жаңа президенті атап көрсеткендей, өз жұмысында ол отандық өнеркә сіпті қайта жаңғыртып, бюджет тапшылығын қысқартатын болады. Сондай-ақ ол әлеуметтік жүйені барынша дамытуға уәде берді. «Мен белгілеген басымдықтардың ішінде білім беру, қоршаған ортаны қорғау, экология бар. Біз Еуропаның экономикалық өсімін қамтамасыз етіп, жаңа жұмыс орындарын ашу үшін жұмыс істейтін боламыз», деді ол. Қара жұмысқа жегілген балалар саны Католицизм өкілдері көбейіп келеді Менің білгім келетіні, әлемдегі сенім иелерінің арасында 400 миллионға жетеді католиктердің үлес салмағы қанша? Әлемде әлі күнге дейін құлдыққа салынатын балалар мен жасөспірімдер бар екені айтылады, бұл қаншалықты шындық? Нұрбек, оқушы, Тараз қаласы Көптеген елдерде әлі күнде дейін адамды, оның ішінде балаларды құлдық та ұстап отырған оқиғалар көп кездеседі. Есеп бойынша, қазір әлемде 400 миллионға жуық бала қара жұмыстың соңында жүр. Олардың басым көп шілігі Үндістан мен Ауғанстанда. Бұл мем лекет те бүлдіршіндер мен жасөспірімдер, не гі зінен, құрылыс саласында жұмыс жасай ды. Ал Брази лияда құл ре тінде жегілген ба лалар шах тада жұмыс іс тейді. Мьян ма да ба ла ларды қант қы зылшасын өсіріп, ору ға және басқа да ауыл шаруашылығы са лаларындағы жұ мыстарға салады. Өзбекстан да күзгі ай лар да мектептерде оқу тоқтатылып, ба ла лар мақтаға салы нады. Қы тай бала лар ды пиротехни ка лық жа рыл ғыш өнімдер жасауға жұ мылдырады. Ватикандағы Annuario Pontificio шіркеуінің мәліметіне сүйенсек, әлем дегі католиктердің саны шамамен 1,18 миллиард адамды құрайды. Соның жартысы на жуығы Оңтүстік және Солтүстік Америкаға тиесілі. Бұл екі құрлық тұрғындарының саны жер бетіндегі адам санының 13,6 пайызын ғана құрайтынын ес керсек, бұл үлкен көрсеткіш. Жал пы, әлемде 5065 католиктік Гүлнәз, Жамбыл обл епископ, 410 мың шіркеу қызмет кері бар екен. Католик шіркеуіне қызмет ететін ер адамдардың саны соңғы 10 жылда үлкен қарқынмен артып жатса, әйел діндарлар, керісінше азайып жатыр. Естеріңізге сала кетейік, католиктердің орталығы Ватикан болып саналады. Аталған дінге қызмет ететіндердің барлығы осы орталықта тіркеліп отырады.

3 ҚАУІП Ірімейтін тағам асқазанымызды шірітіп жүрмей ме? Басы 1-бетте Ал алмұрт деген атауы бар қолдан жасал ған жемісті жесеңіз қағаз шайна ғандай боласыз. Бақшаңызға өзіңіз өсір ген қызанақпен салыстырып көріңізші. Өзі ңіздікі дәмі тіл үйірерліктей болғанымен екі-үш күннен артыққа шыдамайды. Босап кетеді. Ал қытайлық қызанағыңыз тастай қатып жата береді. Жарамдылық мерзімі жарап тұр. Осыдан кейін ойға қаласың, расында, Қытай өнімдерді гендік модификацияны қолданып өсірген бе деп. Бірақ олар дәл осыны қатаң құпияда ұстайды. Ешқандай мәлімет ала алмайсыз... Ресми емес деректерге сенсек, қызанақтың қатты болып, ұзақ қа шыдауы үшін акуланың азу тісінің ген дері пайдаланылады екен. Елімізде шеттен келген өнімдерді қатаң тексеруден өткізіп, бақылауда ұстайтын қатаң тетік ендіретін кез жеткен секілді. Базар лардағы зертханалар тек зиянды заттарды, нейтраттарды тексере алады. Ал ен ді трансгенді өнімдерді тексеруге ешқандай мүмкіндік жоқ. Ол үшін мүм кіндігі мол, арнайы құрал-жабдықпен жаб дықталған зертханалар керек. Ал біздің мұндай жетістікке қол жеткізе алмай жүр геніміз рас. Шетелдерде мұндай өнім ді өндірушілерді оның тез пісетіндігі мен төзімділігі қызықтырады. Әрине тиын нан теңге сауғандар қаражатты үнем деу үшін ештеңеден де тайынбайтыны түсінікті. Олар үшін адам ның денсаулығы емес, қалтасының қа лың дығы маңызды. Ал елімізде мұндай өнімдерге шектеу қо йыл мағандығы мен тексеретін зертхана лардың жоқтығы олардың кәсібіне даң ғыл жол ашып отыр. Әрине ғылымның соңғы жетістігі дегенімізбен де әртүрлі қоспалар арқылы өсірілген өнімдердің адам денсаулығына кері әсері болмауы мүмкін емес, әрине. Кезінде осы ған зерттеу жүргізген еліміздің ғалымдары қызанақтан, шұжықтан транс геннің көп мөлшерін анықтаған болатын. Негізі, талап бойынша, мұндай қосынды 0,9 пайыздан аспау керек екен. Сонда тексеруге түскен 117 өнімнің 20-сында гені модификация лан ған болып шыққан. Яғни, шекті мөл шерден, 0,9 пайыздан асып кеткен жылы ҚР «Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы» заң қабылданған болатын. Кейі нірек 2011 жылы біраз өзгерту лер мен толықтырулар енгізілді. Осы заңның 34-ші бабында «Өтпелі кезеңде генетикалық түр лендірілген объектілері бар тамақ өнім дерін әзірлеу (жасау) өндіру, айналымы, кәдеге жарату және жою процестерінің (сатыларының) ерекшеліктері» деген бөлі мінде «Тамақ өнімдеріндегі генетикалық түрлендірілген объектілер қауіпсіздігінің ғылыми негізделген расталуы белгіленгенге дейін олардың Еуропалық Одақ мемлекеттерінде белгіленгеннен аспайтын тамақ өнімдері құрамындағы деңгейі қабыл данады» делінген. Осы заң талаптары 2008 жылы қолданысқа енгізілді. Алайда заң бар болғанымен, оның талаптарын тап-тұйнақтай етіп орындап отырмыз деп ай туға әлі ертерек. Онда трансгенді өнім на рыққа енгізілмесін деген тыйым жоқ. Кезінде Тағамтану академиясы сан эпид стансымен бірлесе отырып тексеру жұмыс тарын бастаған болатын. Ғалымдар тобы Үкіметке үлкен зертханалар ашып, транс генді өнімдерді тексеру қажет деп ұсыныс жасаған болатын. Кеңестік заманда шетелден келетін өнімдердің құрамын анықтай тын санэпидстансылар кеденде орналасатын. Бұл жүйе өте тиімді-тін. Егер қандай да бір қауіптің барын анықтаса кедендегі кермеден бері өткізбей қайтарып жіберетін. Содан ел де аман, жұрт та тыныш болатын. Бүгінде ел арасында атын адам естімеген нешетүрлі аурулардың тарап жат қаны осыдан шығар? Бір ғана мысал, үл кен нің де, кішінің де сусынын қандырып жүрген атақты COCA-COLA-ны тексеріп, онда зиянды фермент, қосындылар бар еке ніне көз жеткізген ғалымдар осы сусын дар дың сатылымына шектеу қою керек деп дабыл қаққанымен тыңдар құлақ табылар емес. Оның зияндылығын тексеру үшін үл кен зертхананың қажеті де жоқ. Қойдың ішек қарнын тазалау үшін әсіресе қарынның бүрін құрту үшін бүйенге толтырып «коланы» құйып, жарты сағаттан кейін төксеңіз қарын тап-таза болып, иісінен де ары лып шыға келеді. Зияндылығын осыдан-ақ білу ге болар. Ал «коланы» күніге ішетін қан дас тарымыздың асқазанында қандай «ре волюция» болып жатқанын кім білсін? Ға лымдарымыз трансгенді өнімдердің құрамында зиянды заттар бар екенін ан ықтаса да, қайтарып жіберуге қауқары жоқ. Еліміз биологиялық қауіпсіздік бо йын ша Картахендік протоколға қол қой ғаны белгілі. Оның талабы бойынша оған қо сылған елдерге трансгенді өнім әкелуге тыйым салынбайды. Демек, мұндай өнім дерден әл-әзірге құтылмаймыз деген сөз. Рахила БАТЫРБЕКҚЫЗЫ, зейнеткер: Кім білген, мұндай өнімдер ақырын әсер ететін вирус сияқты шығар. Ондай өнімдерге тыйым салмаса, онда сыртына ГМО деген белгі жапсырылсын. Сонда сатып алмайтын болады. Ешкім сатып алмаса, нарықта пайда таппаса онда өздері-ақ жоғалады ғой. Немерем әлгі қытайдың кеспесін өте жиі жейді. Қанша ұрыссақ та қоймайды. Соңғы кездері шаштары сыпырылып түсе бастады. Біз сол кеспенің кесірі деп ойлаймыз. Қолдан өсірілген өнімдердің зиянды екені дәлелдеуді қажет етпейтін шығар... Әсем ӘСІЛБЕК, биолог: Расында, ғалымдарымыз осы салада зерттеу жұмыстарын жүргізіп жатыр. Оған жоғары жақтан қолдау қажет-ақ. Тек тексеріп қана қоймай содан нәтиже шығару керек қой. Кезінде ресейлік ға лым дар Қытайдың түрлі ыдыс-аяқта ры нан әртүрлі зиянды қоспалар тауып еді, дереу дау шығарып қайтарып жіберді. Бізде неге солай істемейді? Бәлкім, ел арасында айты латын қытайлықтардың әлемді «соғыс сыз-ақ жаулап аламыз» дегені осы ма екен? Жамбыл облысы ТӘРТІП Теңіздің тынысы ашыла бастады Жақында Ақтауда Каспийдің жағасында жұмыс істеп тұрған бір кафе және құрылысы аяқталуға жақын қалған екі ғимарат бұзылды. Бұл бұқара халық үшін жағымды жаңалық болғанын көпшіліктің шәпкісін аспанға атып қуанғанынан білуге болады. Ақтаулықтар мәз-мейрам болып, су жаңа кафені бұзып жатқан бульдозердің қасына суретке түсіп жатты. Теңіз жағасына заңсыз салынған құ рылыстар облыс әкімі Бауыржан Мұха метжановтың тікелей тапсырмасы бойынша бұзылып жатыр. Жаңа басшы аймаққа келе сала, Каспий жағасында тұрғындар қыдыратындай жағдайдың жоқтығына назар аударған еді. Жағалауды бойлап са лынған құрылыстардың көптігінен теңіз көз ге көрінуден қалған. Арнайы зерттеу жүргізгенін, салынған ғимараттардың көбі облыстағы таны мал адам дардың меншігі екенін әкім көпшіліктің алдында жасырмай айтты. Бір шоғыр азаматтардың тіпті жағажай лар ға дейін иемденіп алып, қарапайым халықтың теңізге аттап баса алмай отыр ғанынан да хабардар екенін айтты. Әкім нің таза қазақша: «Сіздер сияқты «үлкен» адамдарға жағажай бизнесі не керек? Осы сіздерге лайық па? Абырой алып келе ме халықтың алдында? Не істеп жатырсыңдар? Қанша айтам, түсінбейсіңдер», деген сөзін жұрт жыр қылып айтып жүр. Дегенмен «үлкен» адамдардың жай сөзді түсінуі қиын екен. Іші қара-құрым адам нан үзілмейтін мейрамханалардың табы сынан айырылғысы келмеді ме әлде басқа себептері бар ма, олар әкімнің ескертпесі нен де ықпады. Сол кезде барып іске құ қық қорғау органдары араласты. Алайда олар кәсіпкерлердің кәсіп етуге қажетті құ жат та ры сақадай сай екенін анықтайды. Жерді алуы да, салған ғимараттары да заңды. Ең бірінші заңсыздық анықталған «Оазис» атты мейрамхананың жанында орналасқан әлгі кафе болды. Ол сөзге келместен бұзыл ды. Бұрын теңізге шыға алмай қалған ақ тау лық тарға төте жол қайта ашылып, мәз мей рам. Артынша 15-ші ықшам ауданда ор на ласқан тағы екі құры лыс жермен-жексен болды. Кәрім АҚБАРЫС, Ақтау Басы 1-бетте ҚОҒАМ «Алаш айнасы» газеті мен СТВ телеарнасының бірлескен жобасы «Алаш айнасы» «Ой-көкпар» бағдарламасының жазбаша нұсқасы. Жүргізуші: Жарқын ТҮСІПБЕКҰЛЫ. Бағдарлама ұзақтығы: 27 минут. Эфирдегі уақыты: сағат Хабар қонақтары: Гүлназат Мұқашева, Алматы қаласы Әділет департаменті АХАТ бөлімінің бас маманы Гүлнәр Лепесбаева, «Желтоқсан көтерілісі» қоғамдық бірлестігінің төрайымы Аты-жөнді өзгертудің қазіргі формасы тиімді ме? Гүлназат МҰҚАШЕВА, Алматы қаласы Әділет департаменті АХАТ бөлімінің бас маманы Гүлназат ханым, бізде фамилияны жазудың 18 түрі бар екен: «-ұлы», «-қызы», «-тегі», тағы басқа. Бірізді ліктің болмауына не себеп? Аты-жөнді бір жүйеге келтіруді азаматтар, қоғамдық ұйымдар жиі көтеріп жүр ғой. Бірізділікке келе алмауымызға не кедергі болып отыр? «Аты-жөнді тіркеуде бір ізге түсе алмай жүрміз» деген пікірге қарсымын. Неге десеңіз, біз бір жүйеге әлде қашан жыл бұрын түскенбіз жылдары ғана егемендігімізді енді ғана алған жылдары жаңа туған балалардың бір азғана тобының жеке бас мәлімет теріне, яғни фамилиясына «-тегі» деген жалғау жалға нып кетті. Бірақ содан кейін мұндай үлгі тоқталды да, қазір жазылмайтын болды, бүгінде атыжөнді тіркеудің үлгісі бір ізге келді. Енді «тегі» деген сөз фамилия дегенді біл діретін болды. Мен бұған қосылмаймын. «Тегі» деген адамның тегін білдіруі керек, «тек» дегенді, айталық, жеті атасын, қай әулеттен шыққанын. Ал фамилия «-ұлы», «-қызы» дегеннен көрінуі тиіс. «Тек» дегеннің мағынасы басқа. Оның фамилияға қатысы жоқ. Бұл ру дегенге жақын. Жоқ, «тегі» деген де сол, кімнің тегі екенін білдіреді. Мысалы, Марастың тегі, Жарастың тегі. Бұл да адамның кімнің баласы екенін, қайдан шыққанын, кімнен тарағанын, тіпті, Сіз айтқандай қай ұлттан екенін де білдіреді. Ол не әкеңіздің аты болуы мүмкін, не атаңыздың аты болуы мүмкін. Демек, «тегі» дегеннің анықтамасы бізде заңмен берілген ғой? Иә, заңмен көрсетілген, бұл фамилия. Ал қарсыласым айтып отырған «Лепесбаева» деген фамилияны, яғни, әкеңіздің әкесінің атын, «Бауыржан Момышұлы» деген сияқты, «Лепесбайқызы» деп те жаздырып алуы ңыз ға болады. Оған ешқандай қарсылық, кедергі жоқ. Бұл бізде заң бойынша әлдеқашан реттелініп, жолға қойы лып қойған мәселе. Бұл тұрғыдан Сіздің «ешқандай бірізділік жоқ, жүйе жоқ, заң жоқ» деп айту қате. Бізде «Неке және отбасы» туралы Заң бар, сонда бәрі қарас тырылған. Гүлнәр ханым, айтып отырған үлгі де, жүйе де жолға қойылған және азаматтарымызға өте ыңғайлы. Кешіріңіз, Гүлназат, заң бар шығар, бірақ бірізділік әлі де жоқ, ол рас. Қағаз жүзінде бәрі де болуы мүмкін. Бірақ күнделікті тәжірибеде басқа. САЙЫС БӨЛІМІ Гүлнәр ханым, осы тақырыпқа байланысты қарсыла сыңызға қандай сауалыңыз бар? Аты-жөнді өзгертудің тегін және қысқа мерзімдегі үлгісі бар ма? Қандай? Азаматтарға фамилиясын ауыстыруға бір ай мерзім беріледі. Ал бұл үшін мемлекеттік баж салығы алынады. Қазіргі көрсеткіштер бойынша 3236 теңге. Неліктен бір ай мерзім деп ойлауыңыз мүмкін. Түсіндірейін, мысалы, ОЙТҮЙІН Бұл хабардан түйген ойым, ұсынысым бар халық мемлекетке емес, мемлекет халыққа жұмыс істесе екен деймін. Осыдан кейін енді Гүлназат ханыммен жолығып, фамилиямды «Сабырғалиқызы» деп ауыстыруға әрекеттенемін. Маманның «құжатты жеті күнде өзгертуге болады» дегені рас болса, соған көз жеткізбекпін. Фамилияны заңда көрсетілген үлгі бойынша басқаша өзгертемін деген адам бол са, оған ешқандай кедергілер жоқ. Қазақта «біреу қыз алып қашады, біреу бос қа қашады» деген сөз бар. Кейбір азаматтар тиісті мамандардың алдына барып, кеңес алмай тұрып, құр байбалам салғыш келеді. Ешқайда барып шабы лудың қажеті жоқ, жай ғана интернетті ашып, одан «Неке және отбасы» туралы Заңды оқы са да болады. Сонда бәрі анық жазылған. Жаңа туған бала ның құ жа тын тіркемек болған әрбір атаана ға біздің мамандар мін детті түрде кеңес беріп оты рады. Бұл біз дің жұмысы мыз. Оған қоса, аты-жөнді өзгер ту ге байланысты жаңа лықтар болып жатса, біздің сала ның мамандары бұқа ралық ақ па рат құрал дары арқылы оны әр бір азаматтың сауалына орай егжейтегжейлі тү сін діріп беріп жатыр. ТАРТЫС БӨЛІМІ Ал бізде олай емес, белгілі бір үлгі, жүйе деген жоқ. Меніңше, фамилия да «-ұлы», «-қызы» деген қосымша керек. Осы қо сымша біздің қазақ екенімізді көрсете алады. Сол себепті көп адам фамилиясын ұлт тың ұғымына сай жазуға әлі күнге дейін құлықсыз. Ауыстыруға әре кеттенген күннің өзінде де оның машақаты өте көп. Оны ауыстырғаннан кейін СТН-ді де өзгертуің керек, болмаса, жоғары оқу орнын бітіргені туралы дипломымыз ды ауыстыруымыз керек болады, тағысын-тағы. Біз, «Жел тоқ сан көтерілісі» қоғамдық бір лестігі, аты-жөнді өз гер ту ді бір жүйеге келтіру мәселесін 90-жыл дары-ақ көтер ген едік. Жоқ, Сіз қағазбастылықты айтып отырған шығарсыз. Аты-жөнді өзгертуде Сіз көп құжат жинамайсыз. Гүлназат ханым, сөзіңізді бөліп, Гүлнәр ханымға сөз берсем. Сіз азаматтардың аты-жөнінің «Бауыржан Момышұлы» деген сияқты үлгіде жазылуын қолдайсыз. Мен мынадай жағдайдың куәсі болдым: Дулатбек Қыдырбекұлы деген ғалымнан сұхбат алған кезде, ол кісі менің аты-жөнімді тура осылай жаз деді. Ал визиткасын қарасам, «Дулатбек Балғабекович Қыдырбекұлы» деп жазылыпты. Сонда, айналып келгенде, фамилияны «-ұлы» деп жазу орысшаға тіреліп тұр, яғни, кімнің ұлы екені басқа, фамилиясы басқа, бірақ екеуі де «ұлы» деп жазылған. Бұл тиімсіз сияқты. Орысшадан құтыламыз деп соған қайтып келетін тәріздіміз. Иә, мен бұған келісемін. Бірақ, тағы айтамын, бұл да сол бізде осы аты-жөнді ретке келтірудің бір жүйесі жоқ екенін аңғартып отыр. Мысалы, өз аты-жөнімді «Гүлнәр Сабырғалиқызы» деп жаздырғым келеді. Осыдан кімнің қызы екенім көрініп тұр. Фамилияның «-ұлы», «-қызы» деп жазылғанына қоса, әкесінің аты тағы жазылуы, әрине, дұрыс емес. Сол сияқты кейбіреулер «Гүлнәр Сабырғали» дей салады. Аты қайсы, фамилиясы қайсы, адамның түрін көрмесең, ер адам, әйел адам екенін де ажырату қиын. Түзетіп кетейін. Заң бойынша бізде алдымен азаматтардың фамилиясы жазылуы, аталуы керек. Есім қазір Сіз Алматыда тұрып жатырсыз, ал туған жеріңіз Балқаш делік. Төлқұжатты реттеу үшін мұрағаттан анықтамалар қажет болады. Сондықтан, азаматтың туу туралы куәлігінің түпнұсқасын алу үшін Балқашқа сұраныс жіберіледі, ары-бері хат алмасу біраз уақытты қажет етеді. Егер хат алмасу процесі бұдан тез бітіп жатса, азаматтың құжат алмастыруы да соғұрлым тез бітуі мүмкін. Ол енді азаматтардың қай жерде туылғанына байланысты. Гүлназат ханым, Сіздің Гүлнәр ханымға сұрағыңыз? Менің хабардан түйгенім бізде азаматтардың арасында әлі де болса, өздерінің құқықтарын толық білмейтіндер көп. Тағы қайталаймын, жеті күн мерзім деген ол құжаттандыру бөлімінің азаматтың фамилиясын ұлттық дәстүрге сай жазып, құжат беру мерзімі. Ал негізі фамилияны өзгертуге бір ай уақыт беріледі. 3 Гүлнәр ЛЕПЕСБАЕВА, «Желтоқсан көтерілісі» қоғамдық бірлестігінің төрайымы содан кейін жазылады. Осы жүйе бір қалыпқа түсіп келе жатыр. Алдымен фамилия, содан кейін есім. Адамның аты-жөнін, міне, соған қарап, анықтау керек. Ал фамилияға «-қызы», «-ұлы» дегенді жалғау азаматтардың өз еркі. Жоқ, аты-жөнді жазудың бір-ақ үлгісі болуы керек деп есептеймін. Ол өзіміздің ұлттығымызды көрсетіп тұруы керек. Бірнеше үлгінің болуы дұрыс емес. Сіз текті өзгертуде үлкен машақатқа кезігесіз деп айттыңыз. Қандай кедергілер бар? Мысалы, аты-жөнді өзгертіп, жаңа құжат алу мерзі мі ұзаққа созылып кетеді. Мемлекет азаматтардың аты-жөнін өзгертуді бір жүйеге келтіріп, міне, мынадай азамат тың жеке бас мәліметтерін былай деп өзгертіп бе ріңіз десе немес басқа да бір тиімді жолын тапса деймін. Аты-жөнін өзгерткен адамға «осындай кісі тегін ауыс тырды, соған сенулеріңізді сұраймын» деген маз мұн дағы сияқты сертификат немесе куәлік берсе, ол адам ның жүгірістері де азаяр еді. Жарайды, әркімнің аты-жөнді ауыстырудағы талғамы өзіне байланысты күй де қала берсін делік. Бізде қазір қаражат тапшы, екіншіден, уақыт тапшы. Осы екеуі үнемделетіндей болуы керек. Гүлназат ханым, қазір кеңестік жүйені көрмеген ұрпақ өсіп келеді. Кезінде әке-шешесі аты-жөнін бұрын ғы орысша үлгімен жазғызған, бірақ бүгінде өздігінен оны ұлттық дәстүрге сай жазуға тырысатын жастар бар. Мен бір адамнан сұхбат алған кезде, ол аты-жөнді өз гер ту үшін бес-алты ай уақыт жоғалтқанын айтты. Ал Сіз аты-жөнді ауыстырудың формасы тиімді дедіңіз. Әлі күн ге дейін орысша текпен жүрген азаматтар үшін айты ңыз шы, осы шаруа үшін қанша уақыт, қанша қаржы кетеді? Бұрын құжаттандыру бөлімі Әділет министрлігіне қарайтын, қазір, былтырдан бастап, ол Ішкі істер министрлігінің Көші-қон полициясына берілді. Дегенмен, біз мемлекеттік қызметкер ретінде байланыстамыз. Содан білетінім, азаматтар тегіндегі «-ов», «-ев»-тері алынған, таза қазақ тіліндегі куәлікті жеті күн мерзім ішінде ала алады. Ал басқа құжаттар, мысалы, диплом, тағы басқалар өзгертілмейді. Азаматтың қолына «мына уақыттан бастап, бұл адамның аты-жөні өзгертілген» деген анықтама қағазы беріледі. Бұл қағазды талап еткен барлық орынға көрсете аласыз. Аты-жөнді өзгертуге қатысты заңда көрсетілген жайт тарға көңіліңіздің толмауының нақты себебі қандай? Сіз дің біздің мемлекеттік қызметкерлерден тауыңыз шағылған жағдайлар болды ма? Барлық жерде қағазбастылық бары ақиқат. Дұрыс жауап ала алмайтын сәттер көп. Мен әділет басқармасы мамандарының жұмысына 100% қанағаттана алмаймын. Бір әріптесіңізге барғанымда, оның үйіне келгендей әсерде болғаным рас. Біздің көрермен мен оқырман Сіздердің пікірталастарыңыздан өздеріне керектіні алды деп ойлаймыз. Мақ сатымыз қоғамдық пікір қалыптастыру болатын, ше шім қабылдау әрқашанда ресми органдардың еншісінде. Жазып алған Болатбек МҰХТАРОВ, Жарқын ТҮСІПБЕКҰЛЫ Қазақстандықтарды жаппай идентификациялау керек деген ұсынысқа қалай қарайсыз? Нұрлан ӘБДІРОВ, Мәжіліс депутаты: Мен дәл осы мәселе қозғалған дербес деректер қорына қатысты заң жо басын талқылайтын топтың жетекшісімін. Бұл заң жобасының негіз гі мақ саты, екін ші бабында көрсетілгендей, «адамдардың дербес деректе рін өңдеу кезінде оның құқықтары мен бостандықтарын қорғауды қам тамасыз ету». Жалпы, адам дардың дербес деректері қоғамда көп пай да ла нылады. Адамдардың дербес деректеріне аты-жөні, мекенжайы, жеке мүлкі, қан тобы, ұлты секілді деректер енеді. Мәселен, адам жол апа тына ұшырап, оған жедел түрде қан құю қажет болған жағдайда дер бес дерегіне қарай оты рып, оның қан тобын тез анықтауға мүмкіндік бар. Айта кетер жайт дербес деректер қорына қандай мәлімет салу әр адамның өз еркінде. Егер халықтың жеке басына қа тыс ты мәліметтер дербес де ректер қорына енсе, оның қауіпсіздігі де арта тү сер еді. Ата Заңымызда 18-бабында адамдардың жеке басына қатысты мәлі мет тердің құпиялылығы сақталуы керек екені айтылған. Осы орайда халықтың жеке басына қа тыс ты деректердің бәрін топтастырып, бір арнаға салатын кез жетті деп санай мын. Және де әр азамат жайлы дербес дерек айрықша жағдайларда тиісті ор гандар үшін ғана қолжетімді болуы тиіс. Сонымен қатар заңда талқылау бары сында әр бабын електен өткізіп, жеке адамдардың құқығы бұзылмауын қада ғалауымыз керек. Негізі, бір жағынан алып қарағанда, бұл заңға қайшы. Адамдардың жеке басына, құқына қол сұғу болып табылады. Мәселен, адамның жеке мүлкіне қатысты мәліметтерді жариялау өз еркінде болғаны дұрыс. Ал азаматтардың қол таңбасы, жеке басына қатысты мәліметтер онсыз да тиіс ті орындарда сақталған. Ендеше, оларды жеке деректер қорына енгізіп, арнайы сақтаудың қажеті қанша?! Қазір қыл мыс жасалған жағдайда жеке деректерге қарап оты рып, қылмыскерді тез табуға немесе жол апаты секілді жағдайлар тіркелгенде есін жоғалтқан адам ның кім екенін бірден анықтауға мүмкіндік бар деп, Ермек НҰРМАҒАНБЕТ, ҚазҰУ заң факультеті бұл жүйенің артық шылықтарын айтуда. Негізі, жеке қыл мыстық құқық, қылмыстық деректер қорына қарап, қылмыскерді анық тау оңайырақ іс жүргізу және крими налистика кафедрасының аға тұр ғаным жоқ. Жалпы, кейбір шетел дерде кездесетін бұл деген бос сөз. Одан келіп-кетер артық шы лықты көріп оқытушысы: үрдістің бізге аса қажеті жоқ деп ойлаймын. Ғабиден ЖАЙЛИН, ҚР Сауда-өнеркәсіп палатасының жанындағы Аралық сот төрағасының орынбасары, заң ғылымының кандидаты: Жеке дерек қорына әр азаматтың өзі туралы қандай деректі енгізуі өз құқығы болуы керек. Ал оларды міндеттей отырып, жеке дерек қорын толтыру дұрыс емес. Өйткені жеке дерек қоры бір мәселеге қатысты құқық ғана емес, кешенді түрде бірнеше құқыққа қатысты болғандықтан, бұл жерде адам құқы бұзылмауын қадағалауымыз қажет. Азаматтардың өзін толық бақылауда жүр гендей сезінетін әрекеттерге жол бермеуіміз керек. Негізі, дерек қорын құрамыз десек, бұған ал ды мен азаматтарымызды үйретуіміз керек. Әйт песе халық тарапынан түсініспеушіліктер туын дауы мүмкін. Негізі, қазақстандықтарды жап пай иден тификациялау керек десек те, біз мұ ны сәл ер терек қолға алдық деп санаймын. Дайындаған Қуаныш ӘБІЛДӘҚЫЗЫ

4 4www.alashainasy.kz НАРЫҚ ЖЕҢІЛ ӨНЕРКӘСІП Қалы кілем өндіруде неге қалыс қалдық? Жалпы, қалы кілемге деген сұранысты толықтай қамтып қана қоймай, өнімдерін экспортқа шығаруда бүгінде Иран әлем бойынша озық елдердің бірі. Осыны сезінгендіктен барып, олар «10 жылдық межеде 17 млрд АҚШ долларын табамыз» деп алақандарын ысқылап отыр. Бұған, әрине, біз қызыға да қызғана қарадық. Себебі біздің нақ қазір қалы кілем өндіруде қалыс қалып отырғанымыз жасырын емес. КІЛЕМ ТОҚУ ҚАЗАҚҚА ЖАТ ЕМЕС ЕДІ Негізінде, кілем тоқу қазаққа жат үрдіс емес. Қазақтарда тіпті кілем өрмегінің «аспалы өрмек», «іліп-шалу өрмегі» атты өзіндік атаулары бар. Бұрындары кілем бетіндегі сан қилы өрнектер көшпелі халықтың шежіресін айқындап тұратын. Арнаулы мамандар Кеңес Одағы тұсында Түрікменстанның, Өзбекстанның, Қырғызстанның, Қазақстанның кілемдері өздерінің сән-салтанатымен көш ілгері тұрғандығын сөз етіп отыр. Шынтуайтында, ұлттық кілемдер қазақ топырағында мұнан мың жылдар бұрын қарапайым халық өнерпаздарының ой қазынасынан дүниеге келген. Кілемнің алғашқы түрлерінің Алтай тауы маңындағы қола дәуіріне жататын Пазырық, Нойын- Улинск қорғанынан табылғаны белгілі. Негізінен, қазақтың қалы кілемдері тура сы н- да мамандар «кеңестік кезеңде түрікмен кілемдерінің 10 пайыздық үлесі болса, одан кейін 8 пайыздық межемен Қазақстан кілемдері көш басынан көрінді» дейді. Ал қазір кілем өндіруде өзіміздің отандық тұтынушыларымызды мүлде қамтамасыз ете алмай отырғанымыз айқын дәлел. Бұл ретте бұрындары кілем өндірген фабрикаларымыз жабылып, жұмыстарын тоқыратып алғалы қашан?! ТАСЫМАЛ Кеше ғана Иран елі алдағы сегіз-тоғыз жылдың ішінде бір ғана кілем саудасынан 17 млрд АҚШ доллары көлемінде табыс түсіретіндерін мәлімдеді (!). Бұл Иранның ұлттық кілем орталығының мамандарының ресми ақпараты. Кілемдерін ауқатты американдықтар, жапондықтар және ресейліктер белсенді түрде сатып алып жатқанын сүйіншілете жеткізген ирандықтар «алдағы уақытта кілем саудасынан түсетін табыс еселене бермек» деседі. Ені 2,5, ал ұзындығы 3,5 метр кілемдерді ирандықтар қолдан бір жылға жуық уақыт тоқиды екен. Бір қызығы, олардың бұл өнімдерінің әрқайсысының жеке паспорты бар. Сондай-ақ Иранның экспортында парсы кілемдері де соңғы орында қалып отырған жоқ. Қарлығаш ЗАРЫҚҚАНҚЫЗЫ Мейрам ҚАБДРАХМАНҰЛЫ, Экономист-сарапшы: Бұрын кеңестік дәуірде «Алматы Кілем» фабрикасы қарқынды жұмыс істеді. Ол кездері олардың өндірген кілемдері сапалы, тіні мықты, тығыздығы жағынан Түрікмен кілемдерімен бәсекелес болатын. Ал қазірде жасыратыны жоқ, бұл фабриканың аты да, заты да мүлде өзгерді. Мен бір ғана мысал айтайын: Кеңес өкіметі кезінде «Алматы Кілем» фабрикасының шығарған кілемдері Ашхабад мұражайында тұрғанын біз сол кездері жаздық. Иран қазірде кілем өндіруде он жылда 17 млрд АҚШ долларын табамыз деп болжап отыр. Түрікменстан, Парсы елдері, Біріккен Араб Әмірліктері де жеңіл өнеркәсіптің осы түрін дамытуға айрықша назар аудару да. Ал біз, керісінше, «Алматы Кілемнің» бір қатар цехын жаптық, қазір бірді-екілі цех қана баршылық. Шығаратын өнім көлемін шектедік. Қазірде «Алматы Кілем нің» шығаратын өнімі экспортқа шықпақ тү гіл, тұтынушыны қанағаттандыра алмай жүр. Расымен де, біз кілем өндіруді табыс көзіне айналдырмақ түгіл, елімізде кәсіптің бұл түрімен айналысатын фабриканы біресе акционерлік қоғам етіп, атауын өзгерттік, енді бірде цехтарын қысқарттық. Сөйтіп, қалы кілем өндірісінен айтарлықтай артқа қалыс қалдық. ЗАМАНАУИ ШЕБЕРЛЕР ДЕ ШЕТ ҚАЛДЫ Ирандардың кілем өндіру үрдісінен тағы бір мысал етіп айта кетерлігі Иранда кілем тоқумен айналысатын шеберлер үнемі өкімет назарынан тыс қалмайды. Оларда кілемнің авангард, классикалық, ұлт тық түрлерін тоқумен айналысатын шебер лерге белгілі бір салықтық жеңілдіктер де қарастырылған. Ал балаларға арнап кілем тоқитын шеберлеріне деген ирандық тардың ықыласы тіпті ерекше. Тіпті ескерткішке кішкентай кілемше тоқитын шеберлерін де олар аса қадірлейді екен. Әрине, мұның барлығы қолөнерді бағалағаннан кейін туындайтын құрмет екені белгілі. Ендеше, біз неге осындай шеберлерді назардан тыс қалдырдық? Этнографтарымыздың бағамдауынша, кезінде бір ғана Қазақстанда аты Кеңес Одағына мәлім 176 шебер болыпты. Өкініштісі, олардың дені қазірде бұл өнер лерін жылы жауып қойған. Себебі, бірін шіден, елде кілем тоқуға қажетті асай-мү сей техника да жоқ, қала берді, тіндерін берік етіп тоқитын сапалы жібек жіп те тапшы. Жандос АЙТБАЕВ, сарапшы-маман: Өткенде иран, парсы шеберлері көлемі 520 шаршы метрді құрайтын, салмағы бір тоннадан асатын кілем тоқып шығарғаны жайлы ақпарат тарады. Оларға осы өнерлері үшін өкімет тарапынан арнайы марапат беріліп, бұл шеберлер арнайы салықтық жеңілдіктен құтылды. Қазірде Иран, Франция, Үндістан, Қытай, Румыния, Венгрия, Польша, Ауғанстан, Түркия, Түрікменстан, Әзірбайжан елдері осы салаға айрықша мән беріп, саладағы өнім көрсеткішін өсіруге мән беруде. Ал бізде, өкінішке қарай, мұндай мән берушілік жоқтың қасы. Жекелеген шеберлердің еңбегі мүлде еленбейді. Кезінде Қазақстанның оңтүстік облыстары мен Арқада түкті, тықыр, араб кілемдерін тоқу, Семей өңірінде кілем кестелеу күшті дамыған. Түк сіз кілем оюларына қошқар мүйіз, құс тұм сық, ботагөз, тұмар, тарақ тағы да басқа ою нұсқаларын салып тоқуды біздің шеберлер терең меңгерген-ді. Әттегенайы қазірде бірді-екілісі ғана болмаса, кілем тоқуда озық шығып, белшеден табысқа батып отырғанымыз жоқ. Ал өзге елдер бұл саладан айтарлықтай табыс көріп отыр. ИМПОРТТЫҢ АТЫН ЖАТТАП ЖҮРМІЗ Расымен де, қазірде қара базарда өзгенің кілемі самсап тұр. Ал соларды елімізге әкеліп жүрген саудагерлер олардың атын жатқа соғып, жасалу тарихын да жіктеп береді. Мәселен, «ушан», «пенди», «гауһар», «иомуд», «бешир» тәрізді түрікмен кілем дерін отандық саудагерлер «өте жақсы» көреді. Түрікмен кілемдері, негізінен, түсі қызыл, геометриялық сызықты өрнектер мен әсемделгендіктен ең өтімді тауар са налады екен. Бұдан соң отандық саудагер лердің саудасын қыздырып тұрған кавказ кілемдері: «куба», «щируан», «хила», «карабах», «дербент», «микрах» және т.б. Түрі қызыл, көк, көгілдір, алқызыл, сары, ақшыл түсті. Ою-өрнегі гүл жапырақ, құс, жан-жануарлар бейнесі болғандықтан, отандық тұтынушылардың бұл кілемдерге деген сұранысы да жоғары. Түрік кілемдерін саудагерлер: «анадолы», «анкара», «смирна», «бергамо», «брусса», «ушан» деп атайды. Бұл кілемдерге де қара базарда сұраныс өте жоғары. Иран кілемдерінің ара сында «исфахан», «қашан», «фаранған», «хорасан» деп аталған кілемдер әлем ге әйгілі. Бұл кілемдер де қазақтың төрінен табылып жататыны рас. Әттеген-айы сол біз кезінде атағы аспандаған қалы кілеміміздің брендін уақыт өткен сайын төмендетіп алдық. Ал қазір импорттық кілемдердің атауын жатқа соғып, өзгенің саудасына өзіндік үлес қосудан жалықпайақ келеміз. Такси көлігі неге қымбаттап барады? Бұл өмірде әр адам ал ды. Оның өзінде баратын жеріңе жеткіз бей, орталықтағы аялдамаға жеткенде жолаушы. Десек те, түсіріп кетеді. Ал бұл мәселеге жо ғарыдағы ағаларымыздың ешбірі назар қазіргі таңда күн өткен сайын шарықтап бара аударар емес. жатқан бензинмен қатар, Такси бағасы тұрақтамай, мәселе шешімін таппайды. Жергілікті билік такси- қымбаттап жатқан шілердің бағаны төмендетуге ұсыныс жасауға тырысып баққанымен, жекеменшік қоғамдық және жекеменшік көліктегі жолақы бағасы таксилер айылын да жияр емес. ауыздықталатын емес. Алпамыс АЙТҚОЖИН, ауыл әкімі: Соның бірі такси құнының Ауыл адамдары «қалаға қатынауымыз қиын әрі жол ақысы қымбат» шамадан тыс болуы... деп жыл сайынғы есеп беруде шағымдарын айтып жатады. Сондықтан былтыр Атшаптырым жерге айғыр құнын сұрай тын таксишілер бағасының аспандап автобусы бар бір жігітпен келісіп, тұрақты кеткені соншалық жолаушы жинау баға мен қалаға қатынайтын кесте жасаған едік. Алайда бағасы арзан болса да, бизнесіне ұмтылғандардың қатары тым артқан сияқты. Әсіресе түнгі уақытта. Сағат жү ре тін адамдар аз болып, көлікті тоқтатуға тура келді. Сонымен қатар қалаға тыс қымбаттығы жолақы бағасын да өсі- бағаны өз еркімен өсіріп, төмендетуіне сіз дігі мен жанармай бағасының шектен Бірақ олар жекеменшік болуы себепті, кешкі ондарға тақап, қоғамдық көліктер тоқтаған сәтте такси бағасы екі еседен қаты науға жол нашар болған дықтан, руге мәжбүр етеді. біз еш қандай кедергі жасай алмаймыз. астам көбейіп шыға келеді. Ал оған «Ай автобус табудың өзі қиынға соғады. Саян ЕСМҰРАТОВ, такси жүргізушісі: дейтін әже, қой дейтін қожа» болмай Расында да, ауылдарға қатынайтын Бала-шағаның несібесі үшін үйдегі Бұл таксилер заңды тіркеуге алынып, тұр. халық жолдың жөнделмей, көлік дөңгелегін жылға жетпей бірнеше рет ауыстырамей, күс басқан қолың рульге қарысқан Ал тіркелмеген таксишілердің қанша екенін бар жұмысымызды тастап, күн-түн де- мем лекетке аз да болса салық төлеп жатыр. Ең алдымен, ауылдағы ағайынға қиын тиіп тұрғаны осы жолақы мәселесі десек тынын айтып зар илейді. күйі жолдан көз алмаймыз. Олай етпеске бір құдай біледі. Өйткені түнгі уақытта қала қателеспейміз. Ондаған жылдар бойы шұрық тесік болып, жыртығына жамау жасал- 40 жыл шопыр болған мен жолдың легіңді, не көлігіңнің астыңғы жағын белгісін тағып алады. Жалақысына Аманбай ЕРЕЖЕПОВ, ауыл тұрғыны: шара жоқ. Сәл ойланып кетсең, не дөңге- ішінде жүрген көліктің 90 пайызы «такси» май тозығы жеткен жолдарда қоғамдық қыр-сырын түгел меңгерген адаммын. сын дырып алуың ғажап емес. Әрі бензин қосымша қаражат табуды ойлаған жандар көліктер мүлде жүрмейді. Есесіне, көлік Сондықтан жекеменшігімдегі көлікті күтіп мінуге тырысамын. Алайда соның саңы рау құлақ тай қаптап кеткен жа- салады. бағасы да күйіп тұр. Жауыннан кейінгі осылайша түнгі уақытта бірден такси бола мінген таксишілердің айы оңынан туған сыңайлы. Такси болып заңды тіркелмегендіктен, ешқандай да салық төлемейтін ғандықтан, көлігімді бірнеше рет бензин теңгеге дейін өсіп ке- жолдың ұзақтығына байланысты бағаны өзін де жолда жүру өте ыңғайсыз болнармай стансыларында АИ-93 марка лы Жалпы, орташа есеппен қала ішінде мұндай таксилер жайшылықтағы бағадан жөн деу ге мәж бүр болдым. Соңғы рет теді. Сон дықтан бағаны да өсіруге мәжб үрміз. Кез келген жерге кемінде 500 теңге ақ- такси жүргізушілерінің өздері белгілейді. үш-төрт есеге дейін қымбат алып, онсыз күре жолдың қашан күрделі жөндеуден да қалтасы жұқа жандардың жүйкесін де өткені есімде де қал мапты. Жергілікті Бұл ауылға қатынайтын такси жүргізушілерінің пікірі. Ал қалаішілік және ірі сыз. Ал алыстау жерге барсаңыз, шаңыз болмаса, таксиге отыра да алмай- жұқартқан сияқты. билік шұрық тесікке ай налған жолды Алтын Жолдыбаева, студент: жыл сайын жамап-жас қап жөндегенімен, қалаларға қатынайтын такси құны жөнінде 1500 теңге ұсынуыңызға тура келеді. Көкшетауға алпыс шақырымдай онысы жылға жетпей орнына келіп, қайтадан таз қалпына түсе ді. Бензин бағасы Айгүл ОМАРОВА, Көкшетау қалалық нарықтың бұлжымас қағидасына айналып, әңгіме тіптен басқа. Қалай десек те, бағаның сан құбылуы ғана орналасқан Баратай ауылына таксишілер теңге алады. Демалысты өз алдына, мініс көлігіңді қиратып салық басқармасының бас маманы: халықтың шымбайына, шынымен-ақ, пайдаланып ауылға барып, таң ертең алмайын деп қатты қиналасың. Қала ішінде «Визит», «Ваше такси», «Форсаж» тағы да басқа жалпы сынбас үшін қайтпек керек? батып отыр. Сонда өгіз де өлмей, арба да автобус мүлде жүрмейтіндіктен, таксимен шыққан едім. Ақшаны молынан алутай алмаймыз, сондықтан бағаны өсіруге тір ке лген жеті такси агенттігі бар. Әділет «Жолға кететін шығынмен өзімізді ақды ойласа керек, төрт адам отыратын мәжбүрміз» дейді бірқатар таксишілер. органдарында тіркеуге алынғандықтан, Абзал АЛПЫСБАЙҰЛЫ, орын ға жеті адамды бірдей отыр ғызып Яғни, олардың айтуынша, жолдың жетім- олар тұрақты түрде салық төлеп тұрады. Көкшетау Нұрғиса ЕЛЕУБЕКОВ (фото) Мансұр ХАМИТ (фото) ЖОБА «Даму» кәсіпкерлікті дамытуда Алматы облысының әкімі Аңсар Мұсаханов жуырда ауылшаруашылық еңбеккерлерінің қатысуымен өткен жиында ағымдағы жылы ауыл шаруашылығы саласында Жамбыл, Іле, Қарасай, Панфилов, Талғар аудандары мен Талдықорған қаласында жалпы құны 9,7 млрд теңге болатын 11 жоба жүзеге асырылып, 1 мыңнан аса жұмыс орнын құру көзделгенін атап өтті. Облысымызда жұмыс ор ындарын сақ тап қана қой май, жаңа тұрақты жұмыс орындарын ашуда, сондай-ақ кәсіп кер ліктің өрістеуіне «Даму» кәсіпкерлікті дамы ту қо ры АҚ Алматы облысы бойынша ай мақ тық филиалы ат қа рып отырған ең бек тері де ауыз толтырып ай тар лықтай. «Бизнестің жол картасы 2020» бағ дар ламасы аясын да Ал маты об лысында 54 млн теңгеден астам қар жыны құрайтын 84 жоба ға қолдау көр сетілгені бұған айқын дәлел. «Даму» қоры қызметкер лері жақында БАҚ өкілдерінің басын қосып, Алматы об лы сын дағы кәсіп ор ындарды аралатып, мем лекеттік қол дауға ие болған серпінді жо балардың жүзеге асырылу барысымен таныстырды. Іле, Қарасай аудандарындағы жеті кәсіп орынды қамтыған шара барысын да жур налистер шұжық, нан, сусын шығаратын зауыттарды аралап, құс фабрикасы, жүзу бассейні, мейманхана кешені мен бал мұздақ өндірісінің жұмысымен танысты. «Жаңыл» ӨК, «Сарыбұлақ» ЖШС, Fo od kz, «Пак» ЖК, BL LTD мен Coppa Ita lia ЖШС банктердің ма құлдауымен жыл дық өсімі 14 пайызды құрайтын несие алған болса, соның 50 пайызын өтеуді «Даму» қоры арқылы мемлекет өз мойнына алып отыр. Алынған қаражат өндірісті кеңейтіп, сапалы қыз мет көрсету үшін жұмсалмақ. Гүлжанат НҰРШАНОВА, Алматы облысы «БИЗНЕСТІҢ ЖОЛ КАРТАСЫ 2020» Бағдарлама шарттары жетілдірілді 2012 жылдан бастап мемлекеттік қолдауды алу рәсімдерін жеңілдету мақсатында бағдарламаға бірқатар өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Енген өзгерістерге сәйкес, кәсіпкерлердің жобаларын қарау және келісу механизмдері жеңілдетілді. Осыған орай, кәсіпкерлердің жобалары бойынша соңғы шешімді Өңірлік үйлестіру кеңесі қабылдайтын болады. Бұдан былай кәсіпкерлер тек қана несие бойынша емес, сондай-ақ лизингілік мәмілелер бойынша да мемлекеттік субсидия алуларына болады. Үкіметтің шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту үшін Үдемелі индустриялық-ин нова ция лық даму бағдарламасын қолға алуы кәсібінен нәсібін айырғандарға біраз қолғабыс болды. Мемлекет басшысының бастамасымен әзірленген «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасы да аталмыш бағдарламаны жүзеге асырудың тетігі болып табылады. Пайыздық мөл шерле менің бір бөлігін субсидиялау, несиелер бо йынша ішінара кепілдік беру, өндірістік инфрақұрылымды дамыту және сервистік қолдау көрсету, салықтық жеңілдіктер, әлеу меттік жұмыс орындарын ашу секілді шаралар әлемнің көптеген елдерінде тиімді болып келеді. Осыған орай ағымдағы жылы әрекет ететін бағдарламаға енгізіліп жат қан өзгерістер өте өзекті болып табылады. Бұл әсіресе несиелерді кепілдендіру құралдарына қатысты болып отыр. Кәсіпкерлер үшін жағымды жаңалықтардың бірі кәсіпкердің жобаға қатысатын өз қаражаттары мөлшерінің төмендетілуі. Егер бұрын кәсіпкер жобаға 15 пайыз көле мінде өз ақша қаражатымен немесе құ ны жобаның жалпы құнының 25 пайызынан кем болмайтын мүлкімен қатысып кел ген болса, енді бұл шама ақшамен 10 пайызға, ал мүлікпен қатысқан жағдайда 20 пайызға төмендетілген. Оқыту және сер вистік қызмет көрсету бағдарлама ла рының да механизмдері оңтайландырыл ған. Мемлекеттік бағдарлама аясында қолдау көрсетілетін экономиканың басым бағыт тарының тізімі кеңейтілген. Атап айтқанда, бұл тізімге техникалық қызмет көрсету және көлік құралдарын жөндеу; пошта және курьерлік қызметтер; компьютерлік бағдарламалар құру, кеңестер беру және өзге де қызметтер; бухгалтерлік есеп және аудит саласындағы қызметтер, салық бойын ша кеңес беру; сәулет, инженерлік барлау, техникалық сынау және талдау сала сын дағы қызметтер; басқа да кәсіптік, ғылыми және техникалық қызметтер; кітап ханалар, мұрағаттар, мұражайлар және тағы басқа мәдени қызмет көрсету мекеме лерінің қызметі; спорт саласындағы қыз меттер; компьютерлер, жеке тұтыну бұйым дары және тұрмыстық тауарларды жөндеу; кинофильмдер көрсету; тоқыма бұйым дарын және теріден жасалған бұйымдарды жуу және химиялық жолмен тазарту сияқты қызметтер түрі енгізілген. Сонымен қатар кәсіпорындағы үлестер ді, акцияларды және мүліктік кешендерді сатып алуға бағытталған жобалар, егер оларды инвестициялық қызметте пайда ланған жағдайда «Бизнестің жол картасына» қатысуға жіберілетін болады. «Бизнестің жол картасына» несиелер бойынша кепілдік берудің жаңа жүйесі енгізілді. Ісін жаңа бастаған кәсіпкерлерді қолдау мақсатында оларға несиенің 70 пайызына дейін экспресс-кепілдеме берілмек. Яғни ісін жаңа бастаған кәсіпкерлер несиенің 30 пайызынан кем емес сомада өз кепілдігімен қамтамасыз етеді, ал қалған 70 пайызына «Даму» қоры кепілдеме береді. Жұмыс жасап тұрған кәсіпкерлер үшін берілетін жеке кепілдеменің көлемі бұрын ғысынша 50 пайыздан артық болмайды. Экспресс-кепілдемелер бойынша жобалар «Даму» қорында бес жұмыс күні ішінде қаралады, ал жеке кепілдемелер бойынша жобаларды қарау мерзімі 15 жұмыс күнін құрайды. Бағдарламаның басқа да жаңалықтарының бірі ісін жаңа бастаған кәсіпкерлердің бизнес бастамаларын гранттық қаржыландыру болып табылады. Гранттардың мөлшері 1,5 млн теңгеден 3 млн теңгеге дейін. Өңір лік үйлестіру кеңесінің басшылы ғымен өткізілетін гранттар конкурсына тіркелу уақыты бір жылдан аспаған және несие та рихы жоқ кәсіпкерлер қатыса алады. Ұсы нылатын жоба бәсекеге қабілетті, ерекше және жүзеге асыруға дайын болуы керек. Бағдарламаның шарт тарына сәйкес кәсіп кер грант сомасының 20 пайызынан кем емес сомада жобаны бірлесіп қаржы лан дыруы қажет. Ағымдағы жылдың басынан бастап Ақтөбе облысында бағдарлама аясында сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау бойынша жалпы құны 789,2 млн теңгені құрайтын 17 жоба, кепілдеме беру бойынша жалпы құны 19,2 млн теңгені құрайтын екі жоба, ин фра құрылымдық қолдау көрсету бойынша құны 126,7 млн теңгелік төрт жоба Өңір лік үйлестіру кеңесімен қаралып, мақұл данған. «Бизнестің жол картасы 2020» бағдар ламасының іске асырылу уақыты ішінде Ақтөбе облысында Өңірлік үйлестіру кеңесімен сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау бойынша жалпы құны 18,1 млрд теңгені құрайтын 99 жоба мақұлданған, оның ішін де құны 682,7 млн теңгелік жеті жоба бо йынша мемлекеттік кепілдеме берілген. Сондай-ақ 41 жобаға 1,8 млрд теңге көлемінде инфрақұрылымдық қолдау көрсетілді. Самал АБДРАХМАНОВА, Ақтөбе облысы Өңдеу өндірісі артып келе ме? Үдемелі индустриялық-инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасы өңдеуші өнеркәсіп салаларындағы өндіріс көлемін арттыруды көздейді. Биыл осы бағытта қандай жетістіктер болып жатыр? Жанар МАЙЛЫБАЕВА, Астана ҚР Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің ақпаратына қарағанда, биылғы І тоқсандағы мәлімет терге сәйкес, машина құрастыру, хи мия, фармацевтика және жеңіл өнер кәсіптегі өндіріс көлемі артты. Ай талық, машина жасау саласындағы өн діріс көлемі млн теңгені (же ке көлем индексі 120,1%) құраған. Ал еңбек өнімділігі жан басына шақ қанда 3,7 мың доллар болды. Сондай-ақ қаңтар-наурыз айлары нда химия өнеркәсібіндегі өндіріс көлемі млн теңгені құрады. Өнеркәсіптің жалпы көлеміндегі осы саланың үлесі І тоқсанда 0,9 пайыздан 1,1 пайызға дейін, өңдеуші өнеркәсіпте гі үлесі 3,1 пайыздан 4 пайызға өсті. Фар мацевтикалық өнімдердің отандық өндірістегі үлесі 12,5 пайыз болды. Ал фармацевтикалық салада өндірілген өнім бағасы 21,8 млрд тең гені, жеке көлем индексі 94,7 пайыз ды құрады. Жалпы, фармацев тикалық өнеркәсіпті дамытуға бағыт талған еліміздің Индустрияландыру картасына 27 жоба енгізілген жылдарға арналған Индустрияландыру картасының 10 жобасы орындалды. Қалған 17 жоба 2014 жылға дейін жүзеге асуы тиіс. Сонымен бірге осы мерзім ішінде жеңіл өнер кәсіптегі өндіріс көлемі млн теңгені құрады, өткен жылғы осы кезе ң- мен салыстырғанда бұл көрсеткіш 10,9 пайызға артқан. Жұмыс сұрағандарға жұмыс бар ма? Елімізде адамдарды тұрақты жұмыспен қамтуға арналған «Жұмыспен қамту-2020» бағдарламасы қолға алынғанын білеміз. Содан қандай нәтиже бар екен? Жұбаныш ҮРКЕРБАЕВ, Талдықорған Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметінше, биылғы бірінші тоқсанда «Жұмыс пен қамту-2020» бағдарламасына қатысуға барлық аймақтық уәкілетті органдарға 26,4 мың адам өтініш берген. Оның 19,7 мыңы немесе 75 пайы зы әлеуметтік келісімшартқа отырды. Осы кезеңде 17 мың адам жұмысқа орналасты рылды, оның ішінде 10,6 мың адам немесе 62,4 пайызы бағдарлама арқылы әлеуметтік жұмыс орындарына жіберілді. Өтініш бергендердің ішінде 2 мың адам немесе 11,8 пайызы бос жұмыс орындарына, 2,4 мың адам немесе 14,2 пайызы жастар тәжірибесіне, 11,8 пайызы немесе 2 мың адам оқуларын бітірген соң тұрақты жұмыс орындарына жіберілген. Бағдарламаға қатысуға өтініш жасағандардың сандық үлесіне келер болсақ, Оңтүстік Қазақстан облысында 7,9 мың адам, Шығыс Қазақстанда 4 мың адам, Батыс Қазақстанда 1,9 мың адам, Жамбыл облысында 1,8 мың адам жүгінген. Әлеуметтік келісімшарттарға отырғандар бойын ша Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Жамб ыл, Қызылорда және Ақтөбе облыстарында ең жо ғ ары көрсеткіш тіркеліп отыр.

5 ТҰЛҒА 5 Белгілі қоғам, мемлекет қайраткері, жазушы-журналист Кәкімжан Қазыбаев тірі болғанда мамырдың 10-ында 83 жасқа толатын еді Ашаршылықты әшкерелеген тұңғыш туынды Жазушы Кәкімжан Қазыбаевтың басқалардан бөлек бір қасиеті қашанда тың тақырыпқа түрен тартуы десек қателеспеспіз. Оның соңғы «Сұрапыл» романы 30- жылдардағы ашаршылықты ашына әшкерелеп, кең ауқымда көрсеткен қазақ топырағындағы тұңғыш туынды. Оны оқығанда төбе шашың тік тұрып, тұла бойың түршігетін неше түрлі оқиғаларға тап боласың. Романда суреттелетін, асырай алмай, балалар үйіне өткізілген «Ваня, Таня, Петя, Вера» болып жазылып кеткен балаларын күні бүгінге дейін іздеп таба алмай жүрген ата-аналар әлі бар емес пе? Қаны сорғалаған сол шындықты шырқыратып, жалғанның жарығына алғаш шығарған соны шығармасын Кәкең көзі тірісінде-ақ баспаға тапсырып, басшылармен келісімшартқа отырып еді. Кезінде тарысы піскеннің тауығы болып, алдында құрақ ұшып, құрдай жорғалаған қулар көзі кетісімен-ақ уәдесін тарс ұмытып, біріне-бірі сілтеп, бірден-бірге ысырып, аттай алты жыл жатқызды. Ақыры, оның досы, ары да, жаны да абзал азамат Хайдолла Тілемісов «Қайнар» баспасынан шығарып берді. Сөйтіп, әдебиеттегі соны тақырыпқа соқпақ салған сирек шығарма оқырманына, бері қойғанда, алты жыл кештетіп жетіп отыр. Көктем талықсып әрең жетті. Малыбай ор таққа жиналған 60 жылқының бір тұяғын шы ғын етпестен «Бастұмаға» оралды. Қоспанбеттің ая ғының бір башпайы ғана үсіпті, бірақ ауылды көр іп екеуінің де зәресі ұшты. Тең жартысы тент і реп, қаңғып кеткен. Қалғандары тышқан аулап жүр екен. Көктемде бусап жататын даланы жыпырлатып, ін қазып, үйіндіге толтыратын кәдімгі кезқұйрық тышқан қойдан қадірлі болыпты. Қақпан салуды үйренбеген бала жоқ. Әйел атаулы көрші орыс поселкесінің аңызын дағы көктеген масақтарды теріп кешке дейін жүреді екен. Қыстан шыға алмай, арам өлген, көмусіз малдың денесі күн қызуымен саси бас таған. Қолқаңды алғанда маңынан жүргізбейді. Адам тұрғай, мал екеш, мал да, оның ішінде төрт түліктің кінә мінезді өкілі жылқы пысқы рынып тіпті жоламайды. Кешегі құрылған колхоздан түк те жоқ. Тұрымтай тұсына, бөдене басына. Малыбай мен Қоспанбет айдап келген жылқыны кімге өткізерін білмей састы. Айғаным көктеген масақпен балаларын, әупірім тәңір, әрең ұстап отыр екен. Бәрі жақтары суалып жүдеген. Бұл жағдайды көргенде Қоспанбет етпетінен құлай жылады. Мына күйді көрсеткенше, құмның арасында неге қалдырмадың, құдай! Ей, онда бала-шағаң тіпті тұл жетім қалатын еді ғой, деп жұбатқансиды Малыбай. Дүлдүл тәтем болмағанда, біздің үй дің де түндігі ашылмай қалатын еді, деді өксі гін баса алмаған Айғаным. Екі-үш пұттап астық әкеп тастады. Төрем болыс болып тұр ғой, әй те уір. Малыбай мен Қоспанбет Ақылжанның үйленгенін, Қайша деген келіндерінің бар екенін, 27-інші ауылда баласының болыс екенін осы арада естіді. Малыбай омырауынан алты тарам жас аға жылап жіберді. Тұла бойы тұңғышымның қызығын осылай көрем деп пе едім. Өмір бойы дайындалып, өмір бойы күткенім сол емес пе еді? Не боп кетті бұл заман? Шүкір, шүкір, бұған да шүкір де. Ана есігі ашылмай қалған үйлерді көрмейсің бе? Қоспанбет енді ағасын жұбатты. Кенже аға, деді ол жұлып алғандай, ана қара құнанды сояйық. Мына әлсіреген ба ла-шағаның, тіпті ауылдың бүйірі бір шықсын. Не дейді, бұл колхоздың малы ғой, оны сойғанша мені сой. Ертең не бетімді айтам. «Малыбай колхоздың бір құнанын сойып алыпты» дегізбексің бе? Атай көрме! Қайдағы колхоз, ойда ізі, қырда қылы қалмаған? Орнын сипап отырған жоқпыз ба? Айта көрме, айта көрме! Ана атқа мінген балаға қырсығымыз тиеді. Аштан өлсек те, адал өлейік. Өкіметтің құрығы ұзын, жерге кірсең желкеңнен, аспанға ұшсаң, аяғыңнан тартып алады. Бименді ағаңыз секілді сіз де қалтырауық екенсіз. Ол өз малына қалтырады, сіздікі не? Көпшіліктікі болған соң, ортақтікі болған соң қалтыраймын. Қалтырағандық па екен? Қоғамның малында не әкеңнің құны бар? Ой, сіздің қоғамыңызды... Аштан өлейік деп отырғанда неғылған қоғам?! Қоспанбет Малыбайдың бетіне ғұмыры бұлай тіке келіп көрген жоқ еді. Кенже ағасы болған соң ба, Дәмелі жеңгесінің беделі ме, әлде олар елден жырақ көп жүрген соң ба, әйтеуір, сыйлау қалпынан жаңылғысы Сарбас АҚТАЕВ, Кәкімжан Қазыбаев туралы естеліктерден. «Білім» баспасы, 2007жыл. СҰРАПЫЛ (үзінді) келмейтін. Қаны басына шауып, өзінің не айтқанын да білмей қалды. Әлде мынау бала-шағаның күйі ме, тіпті күйзеліп кетті. Ана мал сүйегінен жасалған тауды көрдіңіз бе? Сол құсап босқа қырылады. Ең болмаса бір құнанның сорпасын ішіп қалайық, жілігі татыса онда да. Көкке аузы ілінді ғой, енді қырылмайды, деп күңк етті Малыбай. Қоспанбет терісіне сыймай, тағы бірдеңе дегісі келді де, өзін-өзі әрең ұстады. Арасынан қыл өтпейтін, мынау қыста талай қиындықты бірге көрген ағайынды екеуінің ортасына түскен шұбар жылан ысылдап, тілін жан-жағына жалаң-жалаң еткізеді. Оған шаққызбай, сонау құм арасынан аман жетіп еді. Енді қара құнаннан бастап қаншасын жалмай тынын бір құдай білсін? Ол жағы Малыбайға да, Қос панбетке де беймәлім. Біреу ендігі ие мен деп қабылдап алса екен, сосын алпысын бір күнде сойып жесе де мейлі, деді Малыбай қинала. Мен қабылдадым. Сіз ана Қарауылтөбеге, үйіңізге кетіңізші, деді Қоспанбет күлкі аралас ызамен. Керек десеңіз, қолхат берейін. Осы кезде дауласып тұрған ағайынды екеуінің қасына таяғын сүйретіп Шәкен қарт келді. Ассалаумағалейкүм! Малыбай мен Қоспанбет қатар сәлемдесті. Сәлемет болыңдар. Бүкіл бір ауылдың орнын сипап тұрсыңдар ма? Біліп ем-ау, бұл сұмдықтың келерін. Солай болып шықты. Мал-жан аман ба, ақсақал? Малыбай ыңғайсыздау сұрақ қойғанын байқамай қалды. Неге сұрайсың? Ауру кемпірді бердік. Көк биені бердік. Қу таяқты ұстап қалды деген осы. Мына ауылдың халі не болды енді? Біржола құрыдық па сонымен. Түндігі ашылмай қалғанға ет үйреніп барады. Нағыз ашаршылық басталды ғой. Тышқан жегенді кім көрген? Бұл зұлматқа амал жоқ па? Малыбай Шәкен қарттың сөзін «балаң болыс, айтпайсың ба?» деп тұрғандай түсінді. Ауданы басқаның алары бөлек пе, Ақылжан тұрған жер шүкіршілік деп естиміз. Кіндік қаны тамып, кіршіксіз балалығы өткен ауылға да көз қырын салсын да. «Ит сиген жерге шөп шықпайды» демекші, алдыартына қарамайтын Анарбай секілдінің содырлығы әкеп құлатқан құз деп білем мұны. Қол ұшын берер ешкімнің қалмағаны ма? Дәмелінің еті тірілігімен біраз көтеріліп қалып едік, қайтадан құладық қой. Олар көшіп кеткенде берекем біржола ауғандай, ішім қан жылап еді. Амал не, амал не? Шамаң келсе, екеуің анау қырылған малдың саси бастаған ет-сүйегін бір жерге көміңдер. Аштықпен қоса, індет тарап жүрмесін. «Қайран, қартым-ай», деді ішінен Малыбай. Салалы сақалыңды тарап, әдемі әңгіме бастағанда айналаңды ұйытып тастаушы едің. Сенің баптылығыңмен көк биенің қымызы да балдай тәтті болушы еді. Оған жабайы жоңышқаны орап әкеп бергеніңде де бір ұсынақтылық жатушы еді. Бау-бау етіп үй жанында үйгеніңнің өзі аса бір әдемілік секілді болып көрінуші еді. Бал тамған қолыңмен талай ағаш қасық жасап, талай тостағанды сәндеп қоюшы едің. Олармен ішкен қымызда да бөлек дәм болатын. Сенің шапқан ерің, сенің өрген қамшың, жүгенің кімді таңдандырмады? Ісмерлігіңнің өзі-ақ ғұмыр бойы асырап, ғұмыр бойы кербез етті өзіңді. Мырзалығың да соның арқасы еді. Ағаштан түйін түйген шеберім, сенің де өрісің тарылып, өзегің талған ба? Қабырғаңның қайысқанынан Ажы ауылынан тұқым қалмай ма деген қайғыны көрем бе, қалай? Қара құнанға зыр-зыр өткенде ойлағаным өз қамым, қара басымның беделіне қылау түспесін деген өзімшілдік тар ниет екен-ау. Сендей аяулылар аштан өліп, қара құнан аман қалғанда табар мархабам қандай? Адалдықтан осы не опа таптым, кім бар оны біліп жатқан? О, қайран Шәкем! Мынау аштық сұрқыңды алса да, жаныңның сұлулығына әлі де тие қоймаптыау! Қоспанбет, менен гөрі сенің жүрегің сезімтал екен. Сой да, жарты етін Шәкеңнің үйіне апарып таста. Ал, жігіттер, енді тұрмаңдар, деді Шәкең қалың ойдағы Малыбайды селт еткізіп. Шәке, сонау құм арасынан қанжығамызға байлай келген сүрді Айғаным асып жатыр еді, сорпа-су ішіп кетіңіз, деді Қоспанбет. Бұл сөзді құлағы шалып қалған Айғаным тыржың ете қалды. Өздері әрең жетіп отырғанда балашағаның бұл несібесіне мына шалды несіне ортақ етеді екен? Пейілді тарылтатын жоқтық қой, тегі. Әйтпесе Айғаным осы ауылдағы қолы ашық келіндердің бірі еді. Өзге өзге, Шәкен қартқа олай етпейтін жөні бар-ды. Әй, қу жоқтық-ай, кең көңілді көн ететін, кең пейілді жоқ ететін жолың болмағыр, жоқтықай! Басқаны былай қойғанда, Қоспанбет етекке кеткелі, Дүлдүл тәтелері көшкеннен бері екі-үш келіп, халдерін білген, ортасынан қақ бөлінген келісін көгерген масақты түйсін деп құрсаулап берген осы Шәкен қарт емес пе еді? Оның арғы тегі ажы руынан емес. Жас кезінде еліне өкпелеп, біржола кетіп, осында сіңген арғын атаның бір бұтағы. Бірақ оны ешкім «кірме» демейді. Осы ауылға балдай батып, судай сіңіп, қадірлі қарты болды. Қолының өнерімен көпке жақты. Көрдіңіз бе, қу жоқтық осындай адамға да қабақ шыттырып тұр. Бір ішер асының өзін ауырсынады. Қоспанбет Айғанымға оқты көзін атты. Күйеуінің ашуланғанда сойып салатын мінезін білетін Айғаным жым болды. Шәкен қарт Қоспанбет ұсынысын қабыл алғандай сыңай танытты. Күн де қыза түскен еді, үшеуі әңгімені үйде жалғастыруға беталғандай. Оның үстіне, асулы қазандағы сүрдің иісі шыққалы балалар айнала жапырлап өліп барады, қазанға төніп барады. Ішіне түсіп кете жаздайтындай. Көңілді бұзатын көрініс, көру де тіпті ауыр. Нәр татпағанына екі күн болса, оларға не кінә? Көгерген масақтан тышқақтаған екеуінің көзі әбден кіртиіп кетіпті. Оның үстіне сорпа ішкен соң не болады? Айғанымды мазалап тұрған осы ой. Шәкен ақсақал үйге кірген соң, Нарғазының халін сұрады. Біраз дерек алды. Оларда да малдан шығын көп екен. Әсіресе ортақтың малы баудай түсуде. Жанғазы ауылнайлықтан мүлде бас тартып, Нарғазы екеуі әрі көл жағасына қарай көшіп кетіпті. Су таусылмай, балық таусылмайды, малдан қайыр кетті. Енді су иесі Сүлейменнің құдіретіне табынбай болмас, депті Нарғазы. О, азаматым-ай, ақыл сонікі, деді Шәкен қарт. Бір орыс тамырларынан қайық тауып әкепті. Жаюлы тұрған екі ау көрдім. Кетерде «қазір союға жарайтын мал жоқ, осыған разы боласыңдар» деп балық сорпасын берді, деді Малыбай. Ондай азаматы бар ауыл амал табады, деп Шәкен қарт басын ұзақ изектетті. Әңгіме үстінде Малыбай Шәкен қарттан Қараатанның да жұттың жұтқыншағында кеткенін естіді. Малдың көбі осы көктемнің алдында, қыстың соңында қырылды, деді Шәкен қарт. Жекеменшіктің көктемге аман жеткен малдарын аткөшектер ұрлады. Көк биені де соның біреуі жетектеп кетті білем. Аткөшегі кім? Олар да өзіміз секілді адам. Бірақ өзге жерден келген. Өңдеріне қарауға дәтің шыдамайды, адам жеуден тайынбайтын босқындар. Сұмдық-ай, бұл не болып барады? деді Айғаным. Шәкен қарт алдыға келген еттен сыпайы ғана екі-үш татты да, табаққа түсе жаздап отырған балаларға аяй қарады. Heгe алмадыңыз, Шәке? Қоспанбет шын ықыласымен ақсақалды ет алуға шақырды. Бір татып, екі татып жүрген адамға бірден көп жеу қауіп. Дәтке қуат болса жарады. Мына балалар неше күннен бері тамақ ішпеп еді? Нәр сызбағандарына екі күн, деді Айғаным. Онда байқап жесін. Тойып жеймін деп тоңқайып қалып жүрмесін. Әкесі келді, бір амалы табылар, аман болсын бұлар....жұттан қырылған малдың ішінде Қараатанды Малыбай бірден таныды. Жарықтық теңкиіп жатыр екен. Тілін тістеп қалыпты. Үймелеген құрт-құмырсқаның құдайы бір жарылқаған. Жыртылыпайырылғандай қаптаған қара шыбын, көк соналар тіпті ірі көрінді. Борсыған еттің иісіне шыдай алмай, Малыбай мен Қоспанбет ауыздарын орамалмен таңды. Табиғаттың өзі қазған жыраны кеңейтті де, шетінен өлген малды сүйреп әкеп, соған құлатып жатты. Қараатанның қалған қаңқасының өзі ауыр көрінді. Артқы екі сирағынан тартқанда Малыбай мен Қоспанбет едәуір мықшыңдады. Малыбайдың көңілі бұзылды. Төрт түлігінің берекесіндей көрінген Сарыатан заузаның осынау тұқымын ортаққа өткізерде бір қиналып еді. Шөлтұмсықтың қиясынан құлап, қиратқан аяғын сылтып басып бара жатқанда жылағаны есінде. Шын жылаған екен ғой. Осындай боларын біліп, Құдайдың өзі соған бастап тұрды ма екен? Қыстаудан жайлауға, жайлаудан қыстауға көшкенді тоқтатқаннан бері түйенің беделі түсе бастаса да, Қараатан осы Бастұманың басты түлігі сияқтанушы да тұрушы еді Малыбайға. Қараатан құлаған күні ақыр заман да орнайтындай көрінетін оған. Ортақта болғанмен, анда-санда көзіне түскенде көңілі жібіп, Қараатанмен арақа тынасын жалғап тұратындай бір жіп болушы еді. Енді, міне, сол жіп те үзілді. Өз ырысын ғана емес, колхоз ырысын да қолымен көміп жатқандай көрінді. Нарғазы ауылында Құдайторының опат болуы, мұнда Қараатанның көмілуі Малыбай үшін малға деген ықыластың ең соңы сияқтанып кетті. Кәріліктен бе, қапыда ма, әйтеуір, Құдайторы мұзға түсіп өлді. Нарғазы оны адамдай етіп көмді. Қазақта «қашаннан азаматтың атын шығарған жүйрік ат пен ақылды әйел» дейді. Нарғазының Құдайторысы дегеннің өзі не тұратын еді. Садыр, Матайда алдына қыл құйрықтыны салмады. НКВД-ның қамауынан да қарғып шығып кетті, Бәсібектің әкесінің асындағы бәйгеде Шатырбайдай байдың көріктей кепкен кеудесін басқан да осы тұлпардың тұяғы болатын. Мұның өлімі қайбір жақсы ырым дейсің. Зейнептен перзент көрмеген Нарғазының алданышы жүйрік аты мен жүйрік тазысы, қыран бүркіті еді ғой. Ат табылар-ау, Құдайторы табыла ма? Қараатанның да ыстықтығы бұдан кем соғып тұрған жоқ. Екі қадірлі малдың өлімінде де бір тұтастық, екеуіне келген опатта бір ұқсастық бар секілді. Малдың аты мал ғой, деді Қоспанбет манадан бергі бүгжеңнен удай ашыған белін жазып. Адамдарды осылай көміп жүрмейік. Ажы ауылының көрі біреу-ақ боп жүрмесін. Тәйт, деді даусы қатты шыққан Ма лыбай. «Ірігеннің аузынан шіріген сөз шығады» демекші, қайдағыны қайдан айтасың? Сенің аузыңа бір оңды сөз түссеші! Қанша қақпаласаң да, малдың жұты адамның жұтына ұласпай қоймайды, деді Қоспанбет ызалы мақаммен. Қара құнан емес, ана алпыс жылқыны түгел сойсаң да, аман қалатын ауыл көріп тұрғам жоқ. Ындыны кетіп қалыпты өйткені. Тышқан жеген соң, не сорым? Көктемнің ұзақты күні, шыжыған ыстығы Малыбай мен Қоспанбетті әбден қалжыратты. Үйге күн ұясына кіре оралды. Келсе, кіші екі баласы ессіз жатыр екен. Айғаным жанын қоярға жер таппай еңіреп жүр. Қоспанбет тамырларын ұстап еді, тіршіліктен боларболмас қана белгі қалыпты. Кірпіктерін андасанда ғана бір қимылдатады, ауыздарынан шыққан көпіршік көбік бар. Үрейі ұшқан Малыбай бәйек болды. Кеңесжаны мен Амангүлі де тап осындай сұлық жатқандай көрініп кетті. Шәкен қарттың айтқаны рас болды-ау! Манағы ет аш өзегіне түсіп кетті-ау! Бала неме байқамай көп жеп қойды-ау!.. Айғаным біреуін, Қоспанбет біреуін алдарына алды. Жаға қоятын білте шам да жоқ екен. Түндігін ашқанмен, әлі ай тумапты, қайта іңір қою қараңғылығымен үрей әкелді. Қоспанбет ашық шаңырақтан көкке қарап еді, бір жұлдыз ағып түсті. Тұла бойы дір етті. Ойбай-ай, денесі суып барады, деп айғай салды Айғаным. Құлыным-ау, құлыным-ау, шынымен демің біткені ме? Қараңғыда оларға қоса үнсіз жылап отырған Малыбайдың көз жасын ешкім көрген жоқ. Демесіннің өн бойынан қорқып, тірі отырған екеуі де шулап қоя берсін. Үй іші азан-қазан болып жатса да, көршілерден бас сұққан біреуі болмады. Жапандағы кәдімгі жалғыз үйдей қайғысына да, қасіретіне де ортақтасатын ешкім жоқ сияқты. Мұндай тылсым жалғыздық бұрын Ажы ауылында болды ма екен? Малыбайдың алғаш көріп отырғаны осы шығар. Ал, біреуі аз болса, екіншісінің де тынысы бітті, деді Қоспанбет ызалы үнмен. Не жаздық құдайға, құлындарымды қосақтап алардай не күнәміз бар еді? Құдай емес, адам қолдан жасаған аштықтың құрбандары бұл, деді солқылдап жылаған Қоспанбет. Айғаным қараңғыда шыр-шыр етіп жүгіріп жүрген секілді. Есейіп қалған екі бауыры екі бірдей кішкене інілерінің о дүниелік болғанына тұс-тұстан бақырып, үн қатты. Бұған да бүкіл ауылдан құлақ асып жатқан ешкім жоқ сияқты. Бәрі бірдей жусап қалғандай, еш тірлік білінбеді Малыбайға. Шәкен қарттың да осынау қасіретке құлақ түруге шамасы келмей қалғаны ма екен? Жоқ, әлде мынау қараңғылық бәрін: көздің жасын да, ышқынған жанның шырылын да жасырып тұр ма? Малыбай Қарауылтөбеге қалжырап әрең жетті. Артель малын қыс бойы бағып, аман айдап келгенінен не пайда, немере інісінің екі бірдей баласы көз алдында шейіт болды. Бұрын көріп жүрсе де, сонадайдан көзге ұрған биік төбе осы маңдағы өлгендерді жиып жерлеген обадай боп көрінді. «Қазақ елін қалмақтар жаулап алғанда, қайта-қайта қарсы шығып, маза бермеген жергілікті шапқыншыларды қарауылдап тұру үшін әскер күшімен үйгізген төбе екен» деген ел арасында аңыз бар. Біреулер оны Қарауылтөбе, біреулер Қалмақтөбе деп атайды. Көбірек қолданылатыны Қарауылтөбе. Соған сай жаңа ұйымдасқан артельді де жер атымен атаған ғой. 27-інші ауылдың орталығы да осында, өйткені ауылнай осында тұрады. Бір сәт Малыбайға сол төбенің басына Кеңесжанды жетектеп, Амангүлді көтеріп, Дәмелі шығып тұрғандай көрінді. Ақылжанның қолы тимей жүрген шығар. Өзге ауданға қарайтындығынан ба, бауыр басып кеткен Бастұмадан гөрі, бұл жер бөлектеу, бөгделеу көрінді. Айнала тыптипыл, даланың жаны секілді қараң-қараң малдан көзге еш нәрсе ілікпейді. Жансыз бір сурет, жадағай сорайған төбеден басқа ештеңе жоқ. Бұл көрініс онсыз да күңіреніп келе жатқан кеудені жаншып-жаншып жіберді. Әдетте тіршілік атаулыны қозғалысқа келтіріп, көздің жауын алатын көктемде де ажар жоқ. Айналадағы жаңа гүл жарып келе жатқан шөптердің иісі кешегі көмген малдай борсып, қолаңса сасып, қолқаны алатын секілді. Әлде сол көргеннен, сол сезгеннен түршіккен дене алған ауыр әсерден әлі арыла алмай келе жатыр ма екен? Жан жібіткен көктем емес, иықты басқан ауыр бірдеңе. Өз шаңырағын Малыбай бірден таныды. Дәмелі келе жатқан жалғыз аттыға киіз үй сыртынан тесіле қарап тұр екен. Бүкжие отырысынан-ақ күйеуін бірден білді. Тым бүгіліп кеткен бе, немене? Кеңесжан, Кеңесжан, әкең келе жатыр! деп айғай салды. Қуанышы да, сағынышы да осы айғайдың ішінде. Үйден есікті сарт еткізіп, қарғып шыққан қара домалақты Малыбай аудармай таныды. Әбден сағындырған өзінің Кеңесжаны. Баланың кішісі қашанда әке-шешенің ойынан кетпейді ғой. Мынау күшігі соңғы кезде тіпті түсінен шықпай қойған. Бір қыс көрмегендіктен бе, есейіп қапты. Кекілі жалбырап жүгіріп келеді. Аттың бауырына кіріп кетер ме екен? Малыбай көргеннен-ақ баласын айнала бастады: «Құдай берген, тәңір берген, бере салған, ие салған». Жүгіріп жеткен Кеңесжанды ат үстінен тік көтеріп алды да, құшырлана бетінен, маңдайынан, тамағынан сүйе бастады. Сақал-мұйтың жыбыйлатып жібейді, деді Кеңесжан «р»-ға тілі келмейтіні анық байқалып. Онысы сөзін тіпті сүйкімді етіп тұрғандай. Қыс бойы сен қайда болдың? Қайша тәтеме қойімдік бейесің, ол Ақылжан көкеммен бірге ұйықтайды. Малыбай мырс-мырс күлді. Бұл ауыл ит асырай ма, асырамай ма, алдынан бірде-бір әупілдек шықпады ғой. Ауылда ит жоқ қой өзі. Малыбай Кеңесжан тағы бірдеңені бүлдірмесін деп, әңгімені басқа жаққа бұрды. Иттей аткөшектейден қойқып қашып кеткен. Олай иттің етін жейді. Малыбайдың жүрегі зу ете қалды. Бастұмада Шәкен қарт «тышқан жеген сұмдық» деп күңіренсе, мына жерде «ит жеген» деген пәле тап болуын қара. Бармысың әйтеуір, ат-көлігің аман ба? деп Дәмелі күйеуін аттан өзі түсіріп алды. Жүзі әбден тотыққан, көзінің қызылы да көбейіп кеткен шалының өңінде үлкен бір кейістік бар секілді. Екі жерден сақалына жолақтана ақ түсіпті. Шүйінші, келін түсірдік. Сәл кідіре тұр, киініп алсын, деді Дәмелі жұмсақ қана. Ал, ал, құтты болсын, бақытты болсын! деді Малыбай жай ғана. Қуанғысы келсе де, көңілін бір ащы сезім тіліп тұрған секілді. Тұла бойы тұңғышы үй болғанда елде болмағаны көңілін жасытты ма, әлде оның үйленгенінің мынадай ауыр кезеңге тап болғаны жанын жаншып тұр ма, әлде кешегі Ажы ауылының сұрықсыз көркі, Қоспанбеттің екі бірдей ұлының аяқасты шейіт болғаны ойын ойран етті ме, әйтеуір, Малыбай ағынан жарыла қоймады. «Келіннің аяғынан, қойшының таяғынан» демекші, аяғың құтты болса жарады. Ертерек үйленші», деп әкесі әлденеше айтқан еді Ақылжанға, қыз таңдап жүріп алды емес пе? Кездескен уақытын көрдің бе? Мейлі, қойны құтты болсын, бір бұларға келген зауал емес қой. Ішіп-жемдері де жүдеп қапты. Шөлдеп келген бетінде Дәмелі сұлының көжесін ұсынды. Ат жейтін сұлыны енді адам жейтін болған ба? Бұған да шүкір де, тышқан еті мен иттің етінен жақсы ғой. Сұмдық-ау, сендер де сол күйге жеттіңдер ме? Балаң ауылнай емес пе? Не, ауылнайдың үйі май құсып отыруы керек пе? Ел басына туған күн оған да туды. Сұлы да болса, үйінде дәні бар, соған шүкіршілік, деді Дәмелі. Қайша қысылып, атасына шай құйып отырды. Шай дегенде не, күні кеше дастарқан үстінде көпіріп жататын ірімшік, бауырсақ, майы шыққан құрт атымен жоқ. Сарымай деген ағаш тостағанда төбе-төбе болып үйіліп тұрушы еді. Бұрқыраған аққұйрық шайдың иісі мұрынды жаратын. Өзге қасиетімен бірге, Дәмелі ел арасында тамақты мол, дәмді ұстайтындардың қатарына жататын еді. Сонау Қармыс ауылынан, шешесі Балжаннан қалған мұра. Соған жаман үйреніп қалған Малыбай, әрине, өзгені қалайды. Қайдан білсін, ол мұраға да ашаршылық келгенін. Кеңесжан-ей, әкеңнің атын біреу жетектеп кетпесін, деді Дәмелі ұлына. Тапа-тал түсте кім жетектейді? Пәле, сен өзге дүниеден келгендей болып отырсың ғой. Көзіңді ілестірмейді, қағып әкетеді. Қазір түске қарай аштар, қайыршылар шұбырады дейсің. Ақылжан қайда? Ауданға кетті. Шодыр шақыртыпты. Аштыққа қарсы кәмәсия құрылған дей ме. Соның ішінде, әйтеуір. Қайта оралғанша зәреміз кетіп отырады. Нарғазылардың халі қалай? Қайын жұртыңмен араздасып келгеннен саусың ба? деді Дәмелі. Сендерге қарағанда олардікі құдайдай. Былқылдатып балық асып жеп отыр. Аман болсын, аман болсын! Дәмелі басын ұзақ изектетті. Бұл жақта тірі жан қалмай жатқан ауылдар бар. Әсіресе таза қазақтар тұратын өңір сорлап жатыр. Кеудесінде жаны бар балаларды детдом дегенге жинауға кірісіпті. Ана Қайша да сол жинауда бір апта жүріп, кеше келді. Ол «не нәрсе» дегендей, Малыбай бірінші көрген келініне тесіле қарады. Әке, бұл сұмдықты көргеннен көрмеген жақсы еді. Ақылжан мен Шодыр ағаның сөзін тастамайын деп кірісіп кетпесім бар ма. Қайшаның көзінен жас көрінді. Басындағы қызыл орамалының ұшымен мөлт еткен бірнеше тамшысын тосып алды. Сөйлеуге шамасын келтірмей, бір нәрсе көмейінде тіреліп тұр. Жұтынып арлы-берлі біраз отырды. Малыбай байқап қараса, келінінің кескінкелбеті жаман емес сияқты. Қара торының әдемісі. Сөзі де биязы, өзі де биязы. Бесікте жатқан Амангүл оянды. Қайша оған тұра ұмтылды. Әрлі-берлі тербетіп еді, уана қойған жоқ. Қарны ашып жатыр ғой, жарымай жүр сорлы, деді Дәмелі кейістене. Әрине, Малыбай оны бірден түсіне қойды. Балалары тойғанша өзі тамақ ішпейтін әйелі қазір бәрін аузынан жырып, соларға беріп жүр ғой. Әлденіп тамақ ішпеген соң, емшектен сүт шыға ма? Емізіп көрейін, деп келінін шай құюға жіберді. Қуырған бидай, ақтаған сұлы дәні шайдың бар жемі осы ғана. Дегенмен шөлдеп келген Малыбай қара шайдың өзін біраз ішуге ыңғай білдірді. Қайшаның әңгімесін одан әрі жалғастыруын күтті. Әнеугүні райкомның тапсырмасымен он ауылды араладық. Соның төртеуінен бір тірі пенде таба алмадық. Түгел қырылған. Бәрін бір жыраға көмдірді. Екі ауылда ешкім жоқ, қаңырап қалған, босып кеткен болуы керек. Ал қалған төрт ауылдан тірі тапқанымыз отыз шақты әлсіреген екі мен онның арасындағы жас бала. Әке-шешелері өздері өлгенше ең соңғы дәмін ауыздарына тосып, ұрпағын артында қалдырған болуы керек. Кей үйлерден қазанда асулы қалған тышқан еттерін көрдік. (Жалғасы бар) Кәкімжан Қазыбаев қандай қызметтер атқарған? Аса көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері Кәкімжан Қазыбаевтың өмір дерегін білгім келеді. Ол кісі қандай жауапты қызметтер атқарған? Әубәкір РЫМҒАЛИ, Астана Кәкімжан Қазыбаев 1929 жылы 10 мамырда Алматы облысы Сарқант ауданындағы Ағарту совхозында, қазіргі Кәкімжан Қазыбай ауылында дүниеге келген. Еңбек жолын Ұлы Отан соғысы жылдарында колхозда есепші болудан бастаған жылы ҚазМУ-дің журналистика факультетін үздік аяқтаған. Әр жылдарда республикалық «Лениншіл жас» газетінде әдеби қызметкер, жауапты хатшы, Алматы облыстық «Жетісу» газетінде ре дактордың орынбасары, Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің нұсқаушысы, хатшысы, Қазақ КСР Баспа, полиграфия және кітап саудасы істері жөніндегі мемлекеттік комитет төрағасының орынбасары, ҚазТАГ-тың директоры, «Қазақстан коммунисі» журналының бас редакторы болып қызмет еткен жылғы әйгілі Желтоқсан көтерілісі кезінде К.Қазыбаев үлкен қайраткерлік танытты. Сол жылдары ол Ақмола облысында неміс автономиясын құруды көздеген Мәскеуге қарсылық білдіріп, ұлт намысын батыл қорғағандардың алдыңғы легінен көрінді жылы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты кезінде «Тіл туралы» Заңның қабылдануына үлкен үлес қосты. Қаламгердің қандай ірі шығармалары бар? Кәкімжан Қазыбаев есімі қалың жұртшылыққа жазушы, аудармашы, көсемсөз шебері ретінде де кеңінен танымал. Осы ретте, қаламгердің әдебиет пен публицистика жанрын да ғы ірі шығармалары, үлкен еңбегі туралы жазсаңыздар екен? К.Қазыбаевтың қаламынан туған көптеген мақалалар мен очерктер, көркем әдеби және публицистикалық туындылар, «Кер неген кек», «Құпия», «Ызғар», «Сұрапыл», «Октябрь өренде рі», «Ақиқатқа ар серік», «Аманат», «Қышыма» атты романдары мен повестері оқырман қауым Ағайша БЕКСҰЛТАН, Есік қаласы мен сыншылардан жоғары бағасын алған. Ол сондай-ақ орыс тілінде «Изморозь», «Наказ», «Со ветский Казахстан» және «Қара сел» атты үш актілі пьеса жазған. Қаламгер жайында «Көзден кетіп, көңілде қалған», «Азамат еді еңселі» деген атпен естелік кітап тар шыққан. Кәкімжан Қазыбаев туралы әңгіме қозғалғанда, ең бірінші, ол кісінің Бауыржан Момыш ұлынан тәлім-тәрбие алғандығы, Рейхс тагқа жеңіс туын тіккен батыр Рақымжан Қошқарбаев жайлы бірінші болып очерк жазып, Халық Қаһарманы атағын иеленуіне ықпал еткендігі ойға оралады. Мұның сыртында, қазақ журналистикасының корифейі атанған Кәкімжан Қазыбаев ұлт жу рналистерінің көптеген өкілдерін тәрбиелеген ұлағатты ұстаз.

6 6www.alashainasy.kz АЛАШ АЗАМАТЫ АЙТӨБЕЛ-ДАТ! «Алаш айнасы» газетi мен Қазақ радиосының бiрлескен жобасы Алаш айнасы «Айтөбел» хабарының жазбаша нұсқасы Авторы: Едiл АНЫҚБАЙ Хабардың тiкелей толқындағы уақыты: 101 ҒМ, сәрсенбі күні сағат 14:05-15:00 Берік ЖҮСІП, Қызылорда облыстық Мәдениет басқармасының бастығы, филология ғылымының кандидаты, доцент, эпик жыршы: Мәдениетті, мәдени өмірді жаңарту үшін жаңа көзқарас керек Қазақ мемлекеті Тәуелсіздік алған 1991 жылы сіздер 20-ның енді ғана үстіне шыққан азамат, жас жігіттер едіңіздер. Оқу оқып, білім алып, өмірден тоқып, ең бекке араласа бастадыңыздар. Ал дүние есігін ашқан сәби бүгін 20-дан ас ты. Сол кездегі 20 жасар жігіт пен бүгіндегі 20-ға келген азаматтың Тәуел сіздікке көз қарасы, ойы, ішкі әлемі, жан дүниесі туралы қалай айтуға болды? Тәуелсіздік алған тұста дүниеге келген бала ның бірі, тұла бойы тұңғышым Әбілманапқан деген азамат Тәуелсіздіктің бел құр дасы. Бұлар ойындағысын жасырмай ай тады. Кей уақыттарда өкпелеп жатамыз: «Біз сияқты ананы ойламайды, мынаны ойла майды, тура айтады, әке мен шешеге басқа талаптар қояды», деп. Онда бір мәселе бар. Бұлар құлдық психологиядан ада ұрпақтың өкілі. Мен солай деп ойлаймын. Бұлардың санасында басқа үстем, алапат күштердің экс панциясы жоғарыдан басып тұрма ғандықтан, ойын жасырмай ай тады. Ал, біздің Тәуелсіздіктің тұсында жиыр мадағы жігіттердің әке-шешеміздің құ лағымызға құйып өсірген тәрбиесі мүлдем бөлек, көрген қоғамымыздың шет жағасы басқа. Біз мектеп партасында отырған уақытта қылышынан қан тамған советтік жүйе бо латын. Біз Кова левскидің жүйесімен оқыдық. Ақыл сана мыздың тең жартысы осы Тәуел сіздік деп соқса, тең жарымында Кеңес Ода ғының тұсынан қалған ескі рудименттер бар. Біздің бағымызға Тәуелсіз мемлекеттің құры лымына араласып, шарулардың бел орта сында жүру бақыты бұйырған деп ойлаймын. Дербес мемлекет болып, барлық саланың құрылымын қайта жасақтап, кеңес секілді азуын айға білеген одақтан бөлініп шыққан нан кейін, әрине, біздің қай салада да қиындықтар болды. Сол уақыттағы өмір сүр ген ағаларымыз немесе біз сияқты 20-ның желкесінде тұрған жастар үшін де ол оңай болған жоқ. Әдебиетке, ғылымға араластық, бала кү німнен таңдап алған жо лым өнерге қызмет жасадық. Ол уақытта бізге жолдар таңдауға тура келді. «Еуропаның жолын таңдайсың ба, Американың жолын тұты насың ба, немесе сол 70 жылдық жол дасың, қанды балақ досың Ресейлік жүйені қабылдайсың ба» деген бағыт-бағдарлар болды. Біз қалай болғанда да солардың қай-қайсысына да жүз пайыз толық қайы рылған жоқпыз. Біз өзі міздің ұлттық бет-бейнемізді қалыптастыра бастадық. Қазір ұлттық деген нәрсенің өзіне сын көп қой. Ұлттық өнерден, ұлттық ғылымнан, ұлттық технологиялардан кейін қалдық немесе осыны өз қалпында тұтынып жүрген жоқпыз деген секілді әңгімелер көп. «Айттым бітті, кестім үзілді» деп үзіл дікесілді болжам айтуға болмайды. Ең бастысы, 20 жылда біздің ұрпақ құлдық психологиядан құтылды. Бұл азат болу деген сөз. Адам тәнінің азаты емес, сананың азат болуы. Көптеген ұлттар, ұлыстар мұн дай жолды ондаған жылдар бойы жүрді. Мәселен, Мұса пайғамбардың тұсында «халықтың санасын азат ету үшін еврей халқын 40 жыл сахарамен алып өтті» деген аңызәфсана бар. Тек сананы азат ету үшін 40 жыл уақыт кетіпті. Бұл аңыз. Тарих жа салып жатыр, біз сол тарихтың шетіндеміз. Біздің сананы құлдық психолгиядан азат ету үшін 20 жыл уақыт жеткілікті болды. Тәуелсіздікті естіген уақыттағы өзіңіздің әлеміңіз қандай күй кешті? Жыладым деп айта алмаймын. Тәуелсіздікті алған уақытта көп адамның дағдарып қалғаны рас. Аң-таң күй... «Шынымен біздің бағымызға, басымызға осы күн келді ме?» деген. Бұл ата-баба ла рымыздың ат тың белінде, атанның қо мында жүріп арман даған, аңсаған күні. Ұланбайтақ даланы сыртқы дұшпан дарынан азат еткенде, соның жолында құрбан болғанда, бір ғана нәрсені аңсады. Ол осы азаттық. Сол азаттыққа жеттік. Бір күнде: «Енді не істейміз? Енді қалай қы ламыз?» деген оймен ояндық. Бүкіл Қа зақстан солай оянды. Барлық шаруа, барлық бағытбағдарлар өзімізге тірелді. Дәл сол күнгі сезімімді жеткізе алмаймын. Бірақ дәл сол күннен бастап, қай салада да өзімнің келе жатқан жолымда, өнерде біз дің мүлдем басқа жол іздегеніміз хақ. Ұлттық байлығымыз, төл өнеріміз қай халықтан болса да кем емес екендігі белгілі. Өнердің бел ортасында өзіңіз жүрсіз. Осы 20 жылдық белесте біздің төл өнеріміз жыр белгілі бағытқа, бір ізге түсті ме? Төлөнер бұрын да бағытқа түскен еді ғой. Бірақ осы соңғы 20 жылда, шынын айтуымыз керек, жырдың тыңдаушыларын жоғалтып алдық. Бұл жыршылық өнердің үлкен қасіреті. Қазіргі жыршылардың бұрын ғы жыршылармен салыстырғанда басым түсетін жерлері көп. Мәселен, сахна мәде ниетін, техника тілін меңгерген, басқа мектеп термен Жетісумен, Арқамен, Батыстың дәс түрімен бір қазанда қайнап, әбден соның сө лін алған орындаушылар көп. Ал ұлттық рең, бояу немесе жаңағы үрдіс деп жатамыз ғой, дәстүр емес, үрдіс көп нәрсенің басын біріктіріп, будандастырып жіберген де жағ дай ларымыз бар. Ол әрине біздің олқы тұс тарымыз. Сондықтан жетістіктер мен шық қан биігімізбен қоса, «әттеген-айлары мызды» да айтып отыруымыз жөн. Абай атамыздың сөзі бар ғой: «Сөз түзелді, тың даушы, сен де тү зел», деген. Қа зір жыр шылардың, әнші лердің сауатты кезі. Сахналық мәдениет меңгерілді. Бұ рын-сонды болмаған сал танатты киімдер тігілді. Қазақтың архивте шаң басып жатқан әндері түбірімен қайта қопарылып, сахнаға шықты. Қазір репертуар іздеймін, баяғыдай «бір ән сатып алдым құнан нарға» деген заман жоқ. Репертуар, сөз дайын, енді осыған халықтың құлағы дайын емес-ау деп ойлаймын. Әрине, халық Құдайдың бір аты, дәл олай болмай шықса, халықтан кешірім сұраймын. Бірақ мына техногендік өркениет, өмір-салт, уақыт тың ағымы жылдам дамып, бүкіл адамның жанын, ділін сегіз сағатқа байлап қойған кезеңде, мүмкін, әншіні, жыршыны тыңдайтын уақыты да жоқ шығар, алайда, тыңдаушы құлақ дайын емес пе деймін. Жетістігіміз де, жете алмай жүрген нәрсеміз де сол. Қазақ мемлекетінде кез келген салада заманауи үрдіске көшу, жолдарды таңдау деп жатады. Жыр-дастандар миллиондаған жолдардан тұрады десек болғандай. Бүгінгі ақпарат заманында миллиондаған жолдарды тыңдап отыратын тың даушы табу қиын. Сондықтан оларды заманға қарай лайықтап, ұқыптап ұқтыратындай мүмкіндік бар ма? Адамның ағзасы он екі мүшеден тұрады: бас, мұрын, құлақ, қол, аяқ т.б. Барлығының өз орны бар. XXI ғасыр келді деп, осы он екі мүшені қысқартуға ұшырата аламыз ба? Құлақты қанша дәрежеде қайшылағанда құлақ қой, ал мұрынды кескенде танау шолт ете қалады. Езуді қай жерге дейін көтеруге болады? Мүмкін, құлақ тың түбіне дейін... Бел мен бөксені, аяқты қалай қысқартасың? Дәл сол сияқты әншілік, жыршылық үрдісіміз ескіден есіліп келе жатқан дәстүрлі жол. Мұны өзгертуге болмайды. Қиындығы сол, қазір түбірімен өзгеріп бара жатыр. Дегенмен заманауи жолдарын орындаушылар тапты. Мысалға, Рамазан Стамғазиев арқаның әншілік дәстүрін тұтынып жүрген азамат. Ол дәс түрлі әндерді эстрадалық бағытта қалай сауатты айту керектігін түсіндірді ғой. Жетісудың жыршысы Ахан Әбдуәлиев не месе Сыр бойы мен Қарақалпақстан өңі рінің әнжырын жаттаған Сәуле Жан пейісовадан оқыған Өмірқұл Айниязов. Осылар ескі әндерді жаңаша құлпыртып, заманауи эстра далық ырғаққа түсіріп, халықтың санасына, құлағына қайтадан құйып жүрген азаматтар. Одан ән өзгеріп кеткен жоқ, жолы табылды, бірақ тағы бір қасіреті, біздің жастарымыз дәстүр осы екен деп тек қана сондай нәрселерді тың дайтын болды. Мәселе сол. Өзінің бас тапқы формасында тыңдап үйрену керек қой. Ол үшін мен тағы да қайталап айтамын, үлкен бір фактор, тұлғалық мәселе ғой, біздің жастарымыз болсын, жасамыс тарымыз болсын, біздің өзіміз дайын бо луымыз керек осыларды тыңдауға. Ешкім бізге қайтадан сол дәстүрдің ұрығын егіп кетпейді. Бұл қай кезде тыңдалады? Бұл үлкен тойларда, үлкен жиындарда тыңдалу керек. Қазақтың той ларының мазмұн-ма ғынасы мен формасы шаршатып болды ғой қазір. Үш жүз адамның билігін заржақ асабаның қолына береді де қояды. Сол біртекті әншілер, екі әнін ана тойға да айтады, екі әнін мына тойға да айтады. Есесіне, жас жігіт пен жас келінге айтылып жатқан тілектің барлығы аяқасты. Келіп жүрген қонақ тардың бәрі бей тарап қалады. Олар да сөйлескісі, отырғысы келеді. Қынжылтатыны тарсыл-гүрсіл, үсті-үстіне үстемелеп берген асабаның сөзі, оған қоса, топ-тобымен шыққан біздің аға йын дардың: «Ал енді не айтамын?» деп бастайтын бірінен-бірі айнымайтын тілектері шаршатып бітті ғой. Қазақтың той-тома лақтарының жүйесін, формасын өзгертіп, үлкен жиындарда дәстүрлі дүниелерімізді тыңдайтындай жағдайға келу керек деп ойлаймын. Беке, Қызылорда облыстық мәдениет басқармасын басқарасыз. Сыр өңірі қашанда өнерге жақын екендігі бүгінге дейін белгілі. Әрине, сіздің осы орынға барғалы бері көңіл толтыратын көптеген істеріңізді білеміз. Мәселен, «Сыр Алаштың анасы» атауымен Ал маты, Астанада өткен Қызылорда облы сының күн дерін айтсақ та жеткілікті. Сол жерде, елде, тыңдау шыны қалай дайын дап жатырсыздар? Тыңдаушының төл өнерге құлық-ықыласын арт тыратын қандай амал -шаралараңыз бар? Мәдениетті, мәдени өмірді жаңарту үшін, жаңғырту үшін мүлдем бөлек, жаңа көзқарас керек. Шыны керек, мәдениетке осы уақытқа дейін қалдық принциппен қарап келген уақыттар болды. Күштің барлығын білімге, денсаулыққа саламыз, ол дұрыс. Молдалардан қалған «Ораза, намаз тоқтықта» деген уәзипа бар. Егер сенің денің сау болмаса, білім ала ал майсың. Алайда білім, денсаулықтың қа тарында, атақты үш тағанның бірі ретінде мәдениет жүру керек. Елбасының мәдени мұра бағдарламасы көптеген мұралары мыздың бағын ашты. Біз сырттағы мұра ларымызды ішке әкеліп алдық. Қазір қолымызда бар Мәдени мұраға жататын обьектілерді жөндеуге, оған қаржы бөлдіруге, оны ары қарай ұстап тұруға, ұрпаққа соны мәңгі лендіру жолында көптеген шараны қойып алдық. Енді кешегі Кеңес Одағының тұсында салынған мә дениет үйлері бар. Тозығы жеткенін айт пағанның өзінде, рухани қажеттілікке сай емес нысандар өте көп. Көптеген клуб тардың аузында қара құлып тұрады. Сол клубтар бір замандағы типтік клубтар еді. Есігін ашып кірдім, отырып алып концерт көруім керек, не болмаса кино көруім керек. Басқалай жағдайға жарамайды. Бұл барлық облыстарға қатысты мәселе. Демек, типтендірілген заманауи жобалар біздің облыстарда салынуы керек және онымен тоқтап қалмай, жетілдіруіміз керек. Өйткені за ман жетілді. Біз XXI ғасырда өмір сүріп жатырмыз. Құдайға шүкір, «Ат аунаған жерде түк қалады, нар аунаған жерде жүк қалады» деген қазақтың қағидасы бар. Қазақтың қай топырағы да қасиетті. Соның ішіндегі өзегін жарсаң жыр ағатын, өнер қонған жер Қызылорда. Б ірақ біздің де сахнагерлерге байланысты бір мәселеміз бар. Қызылордаға сырттан әншілер өте көп келеді. Қазақ эстрада жұлдыздарының Қызылорда облысына келіп, жеке концерт қоймағаны кемде-кем және солардың қай-қайсысының кон цертінде ол екі сеанс қоя ма, үш сеанс қоя ма, залда ине шаншитын орын бол майды. Ол сол жерде тұратын қазақтардың болмысы, өнерге деген құр меті, ықыласы. Неге біз әншілерге талап қоймаймыз? Біздің елге келіп, қалтасына қаржысын салып кетіп жатқан әншілер неге фоно граммамен келіп бізге концерт қояды? Бұл фонограмма деген өзін-өзі алдау. Әнші өзін-өзі аяу керек. Екі жыл фонограм мамен ән айтқаннан кейін арбаға жегілген өгіз сияқты алаңдайсың да отырасың. Қай жерін қай минутта, қай сағатта ұмытып қалады екенмін деген сенің санаңды сұм дық ой билейді. Табан ет, маңдай те ріңмен келген ақшаға билет алып кірдің бе, сен неге оның жанды даусын тыңдамайсың? Сен сол адаммен сахнада неге бетпе-бет келіп сырласпайсың? Неге оның жаңағыдай осыдан бір-екі жыл немесе одан да бұрын жазып алған жансыз дүниесін тыңдауға тиіссің? Жалпы, мұндай мәселе жалғыз Қызылордада ғана емес, Қазақстан бойын ша бар-ау деймін. Қазақта бір жақсы сөз бар: «Өзіңді-өзің сыйлай біл, жат бойынан түңілсін», деген. Ресейдің жұл дыздарының фонограмманы тоқтат қан дарына бес жыл уақыт болды. Егер біздің бауырларымыз өздерін қазақ аспанында жарқыраған жұлдыз санағысы келеді екен, онда осы үзілді-кесілді фонограмманы тоқтату керек. Осындай ала-құлалықты бір деңгейге келтірудің қандай амалжолдары бар? Қазақта: «Ханның айтқанын қара да айтады, бірақ аузының дуасы жоқ», деген сөз бар. Ал жаңа сіз айтып отырған біркелкілендіру, мысалға, орысы көп өлкелерге қазақы әншілерді көбірек апарып, қазақ мәдениетін насихаттау керек. Бұған мәдени саясат керек. Қай істің басында саясатың болмай, ол істің ары қарай жемісін көре қою қиын. Қоғамда, өмірде адамның оның бәріне көзі жетіп болды. Мәдени сая сатымызды осыған қарай болашақта бағыттауымыз керек шығар деп ойлаймын және мынау ауылдың халқы ауданнан, ауданның халқы облыстан, облыстың халқы республикадан дәмететін, сонау Кеңес Ода ғының тұсынан бермен қарай келе жатқан салпыншақ ұғым бар. Енді осы ұғымнан құтылу керек. Бірақ бүгін-ертең бұдан құтылып кете қоямыз дегенге мен өз басым сенбеймін. Осыған арнайы жүйе жасалса, мәдениеттің айналасында жүрген азаматтардың бәрі орындауға дайын ғой деп ойлаймын. Беке, мәдениеттің түрлі саласы бар ғой. Мәселен, тәуелсіз жылдардағы дүниеге келген киноларға көңіліңіз тола ма? Киноның біздің мәде ниетімізді көтеруге әсері бар ма? Мен бір ғана нәрсені айтайын, сериялдарды өзім өмірі көрген емеспін, көргім де келмейді. Бірақ көрген адамға неге көресің деп айтудың өзі қиын шығар. Мүмкін, бұл мәдениетіміздегі бос қалған кеңістік шығар. Ал бос қалған кеңістікті әлдебіреулер пай даланады. Әрбірден кейін оны біреу пай даланбаған күннің өзінде бос қалған кеңістікке шыбын, маса келеді. Демек, бұл біздің қасіретіміз. Біздің бос кеңістіктерімізді қазір пайда ланып жатыр. Қытайдың, түріктің фильм дері неше түрлі басқа да фильмдер бар бізге келіп жатқан. Басынан аяғына дейін көріп шығу үшін 60, 70, 100 серия фильмге қаншама уақыт, қан шама шыдам керек. Мен соған таңғаламын. Осыған өмірінің белгілі бір бөлігін арнап отырған өзіміздің қан дастарымыз бар, жаным ашиды және осын дай нәрселерден қорқамын. Ақыры неге алып барар екен деген үрей билейді мені. Бұл кеңістікті қайтадан толтыру үшін фильмдерді өзіміз түсіре бастауымыз керек шығар. Түсі ріліп те жатыр, сондықтан мен мынау ұлттық бағыттағы түсіріліп жатқан теле сериялдарды өз басым қолдаймын. «Түсіріліп жатқан кинолар өзіміздің тарихымызды, мәдениетімізді, болмы сымызды насихаттайтындай болса» деген тілек бар. Патриоттық негізге құрылған «Жау жүрек мың бала» деген киноны «Қазақ фильм» киностудиясы түсіріп, оның тұсаукесері және алғашқы көрсетілімі де болды. Белгілі тарихшы ғалым Зардыхан Қинаятұлы «осы кинодағы басты кейіпкер Сартай батыр болмаған, ол аңызбен жеткен» деген сияқты пікір айтты. Бұған қоса, бұл жыр Сырдікі, Жетісудікі деген де әңгімелер бар. Сіз Сыр елінің азаматысыз және жыршысыз, ғалымсыз. Жыр туралы, Сартай батыр туралы сіз не дейсіз? «Жау жүрек мың бала» фильмі түсіріліп жатқанын естідім, естігенде қуан дым. Мұ ның кеңесшісі кім екенін білмеймін, өйткені оның беташарында болған жоқпын. Осы фильмді түсірген азаматтар кішігірім бас қосулар жасап, түрлі пікірлерге байланысты тарихқа тамыр тартып, зерттеулер жүргізгенде дұрыс болатын еді. Бірақ енді шаруа оңды ше шілсе, ол фильм түсіріліп бітсе, біткен іске сыншы көп қой. Бірінші айтарым, құтты болсын! Ал тарихшы Зардыхан Қинаятұлының пікіріне өз басым үзілді-кесілді қарсымын. Мың бала оқиғасы тарихтың үлкен бір белесі. Бұған байланысты уақы тында жұмыс жасаған азаматтар және зерттеу лердің де шет жағасы бар. Сартайды қалай болмаған дейді? Әбіш Кекілбаевтың шығармасын оқыған азаматтар Байжан деген қарттың, атақты 100-ден асып дүние салатын, оның баласы Сартай бидің қай уақытта болғанын білу керек деп ойлаймын. Егер оны болмаған десе, тарихқа үлкен қиянат. Мен міндетті түрде бұл фильмнің басталуы мен аяқталуына мән беріп қарауға тырысамын. Сол жерде Нұр мағанбет Қосжанұлы деген Сырдың бойы нан шыққан белгілі шайырдың аты жазы лып тұру керек сияқты болады да тұрады маған. Сырдың бойында үлкен шайырлық мектеп болғанын білесіз. Түрлі-түрлі эпи калық мек тептерге жалғасқан, соның бір үлкен ордасы, Отаны Арал, Қазалы өңірі. Бұл батыстағы жыршылық дәстүрмен жалғасады. Соның ішінде Нұртуған, Нұр мағанбет деген үлкен шайырлар өткен. Нұрмағанбет Қосжанұлы 1937 жылы репрессияға ұшырап, Ақтөбенің үштігімен атылған азаматтың бірі. Нұрмағанбет Қосжанұлы менің арғы аталарым болып келеді. Осы кісінің жазған шығармасы бар. Ол «Сартай хан», «Сартай би» немесе «Сартай» деп те аталады. Бала кезімізде мұны біз жаттап өстік: Нұрмағанбет жолға сал, Қаламыңды қақпалап. Бұл күнде күйсіз жүйріксің, Құралмайды сөзің нақпа-нақ. Шаруашылық сай келсе, Тастар едім тақталап. Тақтасы келсе жел сөздің, Естіген халық мақтамақ. Аты шыққан адамның, Әруағын әркім жақтамақ. Әруағын әркім сыйласа, Нұрмағанбет Қосжанов, Қаламыңды олжа қаптамақ, деп басталады осы жыр, қисса, дастан. Мың баланың басын біріктіріп қалмақты жеңіп жеңіске жететіні, үш жүздің баласының, қазақ хал қының бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығарып, ұйымшылдық танытып, елімізді, жерімізді қорғап қалатындығы туралы осындай дастан бар. Бұл негізі аяқталмай қалған дастан. Осы дастанның желісіндегі сю жет пайдаланылды ма екен деп ойлаймын сол кинода. Енді оны фильмді көргеннен кейін айтамын. Бұл мың бала тарихта болған оқиға. Енді мұның ішінде көптеген қосалқы батырлар бар. Эпостың жасалу дәстүрінде кейде оның ішінде жүрген батырлардың дәуірі сәйкес келмеуі мүмкін. Дәл сол уақытта өмір сүрді деп есеп қылуға болмайды. Өйткені мына эпосты жырлаушы, эпикалық мұраның иесі өзінің ой еркіндігіне байланысты 50 жыл, 60 жыл бұрын өтіп кеткен батырларды сол оқиғаның ішіне салып жіберуі мүмкін немесе кейіннен қосылған кенже батыр ларды да қамтиды. Сондықтан бұл эпи калық сарын ара ласып кеткен тарихи туынды. Енді мұның қайсысы эпикалық сарын, қайсысы эпостан келіп қосылған батырлар, қайсысы таза тарихта болған оқиғалар, мұның арасын ажыратып барып, фильм жасалу керек еді, менің ұғымымда. Бірақ жасалған екен, құтты болсын! Беке, түйін сөзіңіз... XXI ғасырда мың тарау жолдың тоғысқан тұсында тұрмыз. Еліміз тұтынып отырған бағыт-бағдарымыз, әлемдік жағдайдан өзін жеке-дара алып кете алмайды ғой. Өйткені дамыған мемлекеттер бар. Көп жағдайда үлгілерін тұтынып жатамыз. Дұрыс бағыттарымыз көп. Біз орыс болғымыз келген уақыттар болған, бірақ орыс бола алмадық, неміс, ағылшын, француз бола алмайтындығымыз бесе неден белгілі. Қазақта сөз бар: «Тектіден текті туады, тексіздік тұқым қуады», деген. Сөзіміздің басын егеменді елдің тарихынан бастадық қой. Енді осы қазақ деген ұлттың бауырынан тараған ұлқыз, көшеде жүрсін, үйінде отырсын, шетелге барып оқысын, мейлі, қайнаған тіршіліктің қазанында қандай салада жүрсін, санасында бір нәрсе тұрса екен деген үнемі бір ой кеулейді де жүреді. Ол өзінің қазақ екендігін, қазақ деген халықтың салтдәстүрі, иман-ынсабы бар екендігін, оны меңгеруіміз керек екендігін, соны меңгергенде ғана қазақпыз деп әлемге кеудемізді кере ала тындығымызды сана сынан, ойынан өшіріп алмай, көзінің алдынан көлденең ұстап, көңіліне мықтап бекітіп және сеніп жүрсе деген менің тілегім бар. Ел аман, жұрт тыныш болсын! Тек күннің жақсысында кезігейік. Әумин, әңгімеңізге рақмет! Жаңғақ түрлерін өндіруден қай елдер алда? Жаңғақтардың фундук, каштан, пісте сияқты неше түрі бар. Базарларда бұлардың қай-қайсысының да бағасы арзан емес. Білгім келетіні, жаңғақтардың қай түрі қымбат саналады және жаңғақ өндіруден қай елдер әлемде көш бастайды? Қазақстанда жаңғақтар өндіріле ме? Жұмагүл МАҚСАТ, Астана қаласы Грек жаңғақтарын өндіруден әлемде Қытай мен АҚШ көш бастайды. Әлемдік өндіріс жылына 1,5 млн тоннаны құраса, оның 46%-ы аталған екі елдің үлесінде. Жаңғақтың басқа түрлері бойынша Иран, АҚШ, Түркия, Сирия, Қытай, Грекия, Ауғанстан және Тунис елдері алда. Нарықта жаңғақтардың ең қымбат түрі макадамия. Бір кездері Австралияның байырғы тұрғындарының негізгі асының бірі болған бұл өнімді ғылым ағзаға аса пайдалы деп танып отыр. Қымбат жаңғақ Австралия, Бразилия, ОАР, Гавай аралдары мен АҚШ-та өседі. Қазақстанда жаңғақ түрлерін дайын өнім ретінде өндіретін бірнеше компания қызмет етеді. Ақпарат беруден бас тартқан шенеунікке қандай жаза қолданылады? Журналистердің белгілі бір материалды жасауына кедергі келтіріп, ақпарат беруден бас тартқан мемлекеттік қызметкерлерге заң бойынша қандай жауапкершілік қарастырылған? Еліміздің Қылмыстық кодексінде мұндай бап бар ма, әлде тек қана «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» Заңда ма? Назым АСАНБАЙҚЫЗЫ, Астана қаласы ҚР Қылмыстық кодексінде журналистердің кәсіби қызметіне кедергі келтірген мемлекеттік қызметкерлерге қатысты қылмыстық жауапкершілік қарастырылған. Айталық, кодекстің 155- бабында мемлекеттік қызметкер журналисті ақпаратты таратуға мәжбүрлесе немесе оған ақпарат беруден бас тартса, жауапқа тарты латыны айтылған. Сонымен бірге, жауап кер шіліктің басқа да түрлері бар: 50-ден 100-ге дейін айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе оның бір айлық жалақысы, өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салынады, ше неунікті 180 сағатқа дейін қоғамдық жұмыстарға немесе бір жылға дейін түзету жұмысына тарту да қарастырылған. Журналиске ақпарат бермегенімен қоймай, оған күш қолданса, жаза бұдан да ауыр болады.

7 ДОДА 7 БОКС Елбасы кубогындағы жетістігіміз жеті алтын Алматыда бокстан Елбасы кубогының жүлдесі жолында ғы халықаралық турнир мәресіне жетіп, жерлестеріміз жеті алтынға қол жеткізді. Оның алтауын ұлттық құрама ның бірінші нөмірлілері иеленсе, тағы бір алтынға Қазақстан-2 командасының өкілі Әсет Қасымов қол жет кізді. Қалған үш алтын қонақ тарға бұйырды. Әзиз ЖҰМАДІЛ Осымен үшінші мәрте ұйымдастырылған бұл доданың бұрынғылардан ерекшелігі сол Олимпиада алдындағы сын болғандықтан ба, барлық елдер турнирге мықты боксшыларын алып келіпті. Куба, Сирия, Үндістан құрамалары Лондонда өнер көрсететін жігіттерін тағы бір сынап алу үшін Алматыға Олимпиада лицен зияларын иеленген саңлақтарын алып келіпті. Ал Қазақстан боксшылары үш құраммен өнер көрсетті. Төртіншісі Алматы қаласының командасы. Рас, Ресей мен Украина құрамалары оңтүстік астанамызға екінші нөмірлі боксшыларын әкелді. Бірақ олардың өздері де қара жаяу емес. Мәселен, ресейлік Данил Швед «Динамо» сапында өнер көрсетіп, WSB жүйесінде көрермендердің көзайымына айналып үлгер ген. Ал Олег Прудкий, Владимир Мот веийчук, Иван Голубь сынды боксшылар Украинада да, халықаралық аренада да өздерін көпшілікке мойындатқан жігіттер. Жалпы, Елбасы кубогы жолындағы додаға Қазақстан, Куба, Ресей, Украина, Қырғызстан, Тәжікстан, Үндістан, Алжир, Сирия, Түрікменстан және Швеция боксшылары қатысты. Әлбетте, көрермендердің ғана емес, мамандардың да күткені Қазақстан Куба боксшыларының текетіресі болатын. Өйткені, шыны керек, Сирия, Үндістан құрамалары қанша жерден қарымды болғанымен, қонақтардың барлығынан кубалықтардың шоқтығы биік болды. Жалпы, бұл турнирде көрермендер Қазақстан Куба боксшыларының 14 текетіресінің куәсі болды. Төрт жекпежекте кубалықтармен Қазақстан құрамасының бірінші нөмірлі боксшылары жұдырықт асты. Ал жалпы есеп 7:7. «Бостандық ара лының» өкілдерімен болған текетірестері мізге тоқталар болсақ, 49 келіде Юсув а ни Вейтиа жартылай финалда Алматы командасының атынан шыққан Әділет Қапезовті 16:14 есебімен жеңді. 52 келіде екінші нөмірлі боксшымыз жартылай финалда Каразана Рамиресті 17:7 есебімен тізе бүктірді. 56 келіде Эстрадо Алванес алды мен алматылық Бағдат Әлімбековті 14:6 есебімен жеңді. Одан кейін жартылай финалда Қазақстан-2 құрамасының намысы нын қорғаған Қайрат Эралиевтен 16:15 есебімен басым түсті. Ал Қанат Әбутәліпов пен болған ақтық айқаста 17:17 есебі тір келіп, боксшылардың барлық соққы ларын санап шыққан төрешілер жеңісті жерлесімізге берді. 60 келіде Толедо Лопезке қазақ жігіттері қауқар көрсете алмады. Куба лық қабылан алдымен Самат Бәшеновті 15:12 есебімен жеңсе, финалда Ғани Жайлауовтың қорғанысын бұзып, 12:8 есебімен жеңіске жетті. Дегенмен Ғанидың жеке бап кері Нұрлан Ақүрпеков шәкіртінің көрсеткен өнеріне көңілі толған секілді. Жекпежек тен кейін «Бұл жолы Ғани әлем чемпиона тындағыдай емес, кубалықпен терезесі тең өнер көрсетті. Әлемдік сында өзіне дарыт қан соққылар саны тым көп болатын. Бұл жолы төрт ұпай айырмасымен жеңілді. Кубалықтың деңгейі біршама биік екенін ескеріп, Ғанидың жекпе-жегін өзім жақсы бағалаймын. Екі рет кездесті, тәжірибе жинады. Қарсыласын біраз зерттеді. Енді Олимпиада ойындарында кездесіп қалса, есе жібермеуі керек», деп ағынан жарылды бапкері Нұрлан Ақүрпеков. Сонымен, Қазақстан Куба боксшылары ның текетіресін одан әрі жалғастырар болсақ, 64 келіде кубалық Ричард Пур бір ұпай айырмасымен жерлесіміз, Қазақстан құрамасының екінші нөмірлі саңлағы Әсет Қасымовтан жеңілді. 69 келіде Бақытжан Қожабеков бірінші жекпе-жегінде-ақ «Бостандық аралының» боксшысы Ариан Лискайды 10:3 есебімен оңай ұтты. Жалпы, Серік Сәпиевтің көлеңкесінде қалғаны бол м аса, Бақытжан да дарынды, еңбекқор боксшы. Әттең, халықаралық аренадағы тәжірибесі аздау болып тұр. 75 келіде Нұр дәулет Жарманов пен Луис Рамон жарты лай финалда кездесті. Артық айтқандығы мыз емес, жерлесіміз әлдеқайда қарымды болды. Таблодағы көрсеткіш те соның ай ғағы. Есеп 20:7. 81 келіде Кубаның Олим пиададағы басты үміттерінің бірі Хулио Ла Круз финалға дейін жерлестеріміз ді «басынумен» болды. Алдымен Арман Рысбекті 13:5 есебімен жеңді. Одан соң Асқар Абдуллаевты нокаутқа түсірді. Тек финалда Әділбек Ниязымбетов жерлест еріміздің есесін қайтарып, 16:10 есебімен Хулионы тізе бүктірді. Алайда жеңілісіне мойынсұнбаған кубалық боксшы өзіне риза болмады ма, әлде төрешілер ге көңіл толмады ма, әйтеуір шаршы алаңнан басын шайқап кетіп бара жатты. 91 келіде кубалық боксшы Лардует Гомес Азияның үздік алыптарының бірі сирия лық Мохаммед Госсоунға есе жібергендік тен бұл салмақта қазақ Куба текетіресін көре алған жоқпыз. Ал аса ауыр салмақ дәрежесінің финалдық айқасында Иван Дычко кубалық Эрисланди Савоннан екі ұпай айырмашылығымен басым түсті. Сондай-ақ тағы бір айта кетеріміз: Қазақ стан құрамасының бірінші нөмірлі бокс шыларынан финалға алты боксшы жетіп, бесеуі бас жүлдегер атанды. Ал 49 келідегі Біржан Жақыпов жартылай финалда, нақтырақ айтсақ, бірінші айқасында үнді боксшысы Девендро Сингхтан жеңілді. Таблода 16:16 есебі тіркелгенімен, төрешілер жеңісті қонаққа берді. Негізі, бұл екі боксшы наурыз айында Алматыда өткен «Төр теудің турнирі» кішігірім додасында өзара кездескен. Сол кезде 14:12 есебімен Жақып ов жеңген болатын. Міне, үнді боксшысы есе қайтарды. Ал Данияр Елеусіновтің жайын түсінуге болады. Бұл турнирге саңлағымыз 64 емес, 69 келіде өнер көрсетуді жөн көріпті. Нашар жұдырықтасқан жоқ. Бірінші күні қырғыз Азамат Қаныбекұлын 14:4 есебімен оңай жеңді. Одан кейін ширек финалда ресейлік Александр Беспутинмен жұдырық тасты. 12:12 есебі тіркелгенімен, жеңіс жер лесімізге берілді. Ал жартылай финалда Бақытжан Қожабековпен жұдырықтасуы керек болатын. Бірақ Данияр шаршы алаңға шыққан жоқ. Астанадағы лицензиялық турнирдің аяқталғанына екі-ақ апта болған. Сондықтан Даниярға аса ауыртпалық түсірген жоқпыз. «Салмақ қумай-ақ өнер көрсете берсін. Ары кетсе екі айқас өткізсін», деп бапкерлер кеңесі осылай шешкенбіз. Елеусін ов жарады, басқа салмақта жұдырықтас са да, тайсалған жоқ, деп ұлттық құра мамыздың аға бапкері Александр Стрель ников астаналық боксшының өнеріне осылайша бағасын берді. Сонымен, Лондон Олимпиадасының алдында жерлестеріміздің бабын тағы бір рет тексеріп алдық. Әзірге Біржаннан басқасының бәрі де бабында секілді. Ал осы жетіс тігімізді Лондон Олимпиадасында қай талай аламыз ба?! Бәрін де уақыт көрсетеді. Финал: 49 келі: Йосвани Вейтия (Куба) Девендро Сингх (Үндістан) 15:11 52 келі: Ілияс Сүлейменов Мирас Жақыпов 15:10 56 келі: Қанат Әбутәліпов Альванес Эстрадо (Куба) +17:17 (компьютер арқылы барлық соққылар есептеліп, жеңіс Қанатқа берілді) 60 келі: Ғани Жайлауов Ясниер Толедо Лопес (Куба) 8:12 64 келі: Әсет Қасымов Алмазбек Әлібеков 10:7 69 келі: Серік Сәпиев Бақытжан Қожабеков 16:5 75 келі: Данабек Сужанов Нұрдәулет Жарманов 12:9 81 келі: Әділбек Ниязымбетов Хулио Лакруз (Куба) 16:10 91 келі: Мухаммед Гассоун (Сирия) Арбек Әбдуғаниев 21:9 91+ келі: Иван Дычко Эрисланди Савон (Куба) 8:6 КҮРЕС Тұрлыханов турнирі тартысты өтті Семейде қазақ күресінен Дәулет Тұрлыхановтың жүлдесі үшін бірінші халықаралық турнир дүркіреп өтті. Енді жылда ұйымдастырылатын турнир ге алыс-жақын шетелдер мен еліміздің барлық аймағынан 200-ге жуық балуан келіп белдесті. Дзюдо мен еркін күрестен елімізге танылып үлгерген балуандар, атап айтқанда, Дастан Ықыбаев, Александр Касачев, Асхат Құсепов сынды жігіттер де қазақ күресінен хабардар болып шықты. Сонымен қатар алыстағы Германиядан келген екі балуан да Қазақстаннан күміспен күптеліп кетті. Қазақ күресінің әдіс-айласын жетік меңгерген шетелдік балуандарға жергілікті жан күйерлердің құрметі де ерекше болды. Екі күнге созылған даңқты балуан турнирінде жеңімпаздар жеті салмақ дәрежесі бойынша анықталды. Аса ауыр салмақта Айбек Нұғымаровқа тең келер ешкім болмады. Ол ақтық сында неміс алыбы Берн Бахменмен белдесіп, тартысты өткен белдесуде жеңіске жетті. 90 келідегі ақтық сында тағы да қазақнеміс балуандары күрестті. Финалға дейін «білекті балуанға оң мен солы бірдей» деген қағидамен қарсыластарын қоғадай жапырған неміс Хелге Мұхит шешуші белдесуде семейлік Мұрат Тұрсыновқа тісін батыра алмады. 82 келі салмақ дәрежесінде Семей өңірінің түлегі Мереке Тұрашев алтынмен апталды. Финалда ол оралдық Саят Шәмшиевтен басым түсті. 74 келіде астаналық Ерлан Естек семейлік дзюдошы Дархан Ықыбаевты әзер ұтты. 66 келіде алматылық Аслан Түсіпханов, ал 60 келіге дейінгі салмақта Алматы об лы сының балуаны Аманкелді Сатыбал дин ов топ жарса, ең жеңіл салмақта орал дық Қазбек Сұпығалиев ерен шықты. Жанкүйерлер тағатсыздана күткен «Түйе балуандар» белдесуінде Айбек Нұғымаровтың айдарынан жел есті. Жартылай финалда Қуаныш Салықбайдан, ақтық сында Александр Касачевтан басым түскен Айбек темір тұлпар мініп қайтты. Телжан КҮДЕРОВ ФУТБОЛ Жеңілістен көз ашпаған «Жетісу» Қазақстан футболында көшбасшы ауысты. Тоғызыншы турда «Ордабасыдан» жеңілген «Ақжайық» екінші орынға ығысып, «Тобылды» алдыға шығарып алды. Ал үздік үштікте «Тараз» командасы. Жалпы, Қазақстан чемпионатында тур өткен сайын көшбасшы ауысуда. Келесі турда қай команданың көш бастайтынын болжау қиын. Тур өткен сайын сіз бен біз күтпеген нәтижелер тіркелуде. Мәселен, «Жетісу» өз алаңында «Ертістен» жеңілді. Рас, керекуліктер де аутсайдерлер сана тынан емес. Дегенмен өз алаңында ойнағанын әрі талдықорғандықтарға ұпайдың ауадай қажет болғандығын ескерер болсақ, бұл матчта «Жетісудың» ұтылуға қақысы жоқ болатын. Тең жағдайда өткен ойында бірінші болып алаң иелері есеп ашты. «Міне, енді «Жетісу» жеңісті қолдан бермейді» деп ойлағанбыз. Алайда эксталдықорғандық шабуылшы Бақаевтың екі нәтижелі пасы бәрін шешті. Алдымен өзбек легионері Юриннің гол соғуына жағдай жасаса, артынша Аяғановтың басына әдемі пас асырып, жеңіске сүбелі үлесін қосты. Сөйтіп, «Жетісу» 14 команданың ішін де 13-орынға бір-ақ сырғыды. Ал талды қорғандықтар биыл Еурододада өнер көрсету керек. Соңы қалай болар екен? 9-тур «Астана» «Шахтер» 1:0 Гол: Михаил Рожков, 10. «Қайсар» «Оқжетпес» 1:0 Гол: Црногорац, 90+. «Жетісу» «Ертіс» 1:2 Голдар: Цветкович, 59 Юрин, 66. Аяғанов, 88. «Ордабасы» «Ақжайық» 2:0 Голдар: Тәжімбетов, 47. Тәжімбетов, 55. «Тараз» «Қайрат» 2:1 Голдар: Мирослав Лечич, 16. Перич, 57 Кнежевич, 87. «Сұңқар» «Атырау» 0:0 «Ақтөбе» «Тобыл» 0:1 Гол: Де Соуза, 4 ШАЙБАЛЫ ХОККЕЙ Көмескі үміт отын өзіміз үрлеп өшірдік Швеция мен Финляндияда шайбалы хоккейден 2012 жыл ғы әлем чемпионаты да басталды. Хельсинки тобында бақ сынап жатқан Қазақстан ұлттық құрамасы әзірше екі ойын өткізіп, екеуінде де жеңі ліс тің кермек дәмін татты. Швей цария құрамасынан 1:5 есебі мен, ал Франция хоккейші лерінен 3:6 есебімен ұтылып қалдық. Нұрғазы САСАЕВ Осы екі жеңіліс, әсіресе екіншісі, өзегімізді өртеді. Себебі біздің хоккейшілер екінші матчта Франция құрамасына есе жіберіп қойды. Ал француздар біздің басты бәсекелесіміз еді. Осылай көмескі үміт сәулесін өшіріп те алғандаймыз. Енді жоғарғы дивизиондағы орнымызды сақтап қала алмаспыз. Швейцария және Франция құрамаларымен өткен матчтардағыдай сүреңсіз ойынымызбен жоғарғы дивизионда қаламыз деудің өзі әбестік. Екі матчта да біздің құраманың командалық ойын өрнегі үйлеспейтіндігі анық байқалды. Хоккейшілер мұзайдында әлі бір-бірімен түсінісе алмай жүргендей. Оның басты себебі, біздің құрама биылғы маусымда алғаш рет бас қосып отыр. Биыл екі мәрте халықаралық турнирге қатысу жоспарланғанымен, ұлттық құрамамыз сол додаларға бармады. Неге, не үшін түсініксіз? «Барыс» сапындағы қаптаған легинонерлерге жалақы төлеуге қаржы бар да, ұлттық құраманың жиынына қаражат жоқ па?.. Содан соң ең осал тұсымыз қорғанысымыз екені көзге ұрып тұрды. Семенов, Васильченко, Блохин сынды тәжірибелі қорғау шыларымыздың әлем чемпионатына бара алмағандарын еске алып, қынжылдық. Қазақстан шайбалы хоккей әлеміне тасқамал қақпашыларымен танылған ел еді. Алайда дәл қазір сол қақпашыларымыз да сенім үдесінен шыға алар емес. Бірінші ойында біздің қақпаны көпшілікке танымал Виталий Колесник қорғады. Бірақ не қара басқаны белгісіз, былтыр Құрлықтық хоккей лигасында жеңімпаз болған тәжірибелі қақпашымыз бұл ойында өз деңгейінде өнер көрсете алмады. Қара басып, бірнеше рет қателесті. Үш голды жіберетін жөні жоқ-ақ еді. Әсіресе бірінші және бесінші гол дарды айтсаңыздаршы. Соңғы голды Швейцария қорғаушысы Дю Буа оң қаптал мен емін-еркін алшаңдай басып, сүйір бұрыштан шайбаны қақпаға тоғытты. Колесниктей хас шебер мұндай шайбадан қалай көз жазып қалды деп таңдандық... Бұдан соң, оның орнына үшінші қақпашы мыз Алексей Иванов шықты. Обалы нешік, ол алғашқы ойында сенімді ақтады. Бірнеше рет қауіпті соққыларды тойтарды. Бірақ... бірақ басындағы шлемін (дулығасын) көріп, жер болдық. Басындағы дулығасы қазақтың көк байрағы түстес болғанымен, екінші жағы Ресей туы түстес пе?.. Әлде біз қателесеміз бе?! Ивановтың Ре сей тумасы екенін білеміз. Біздің елде бағы жанып, бірер жыл қазақ жерінен, Қазақстан чемпионатынан нәпақа тауып жүр. Ұлттық құрамаға алғанымыз, оған деген құр метіміз шығар... Шеберлігін бағалағанымыз шығар... Ресей құрамасының намысын бірнеше қазақстандық қақпашы қорғады ғой (Вадим Тарасов, Евгений Набоков және Константин Барулин). Бірақ ешқайсысы да Қазақстан туы түстес дулыға киген жоқ. Бас бапкер Андрей Шаяновтың тактика лық тұрғыда сауаттылық, алғырлық танытқандығын көре алмадық. «Барыс» клубында тәжірибелі шетелдік легионерлер дің тілін тауып, соның арқасында тәптәуір жаттықтырушы сияқты болып жүр. Ал әлем чемпионатына келгенде, Қазақстан ойыншыларын түлете алмай жүргендей. Құрлықтық хоккей лигасында шеберлік терін шыңдап жүрген хоккейшілеріміздің өздері кібіртіктеп, көсіле алар емес. Шайбаны бір-біріне қақпақылдау атымен жоқ. Аяқтарына жем түскен бәйге аттарындай бәрі де шабан, қарқындары бәсеңсіп, шеберліктері шау тартқан. Бұл жерде бар кінәрат ойыншыларда емес, бас бапкерде сияқты. «Шәкірт деген ыдыс емес, басын ақыл-кеңеспен толтыра беретін, ол ұшқын, оны тұтатып, лаулату керек» деген екен, бір ғалым. Өкінішке қарай, біздің бапкерлер өз шәкірттерін солай лаулата да, зулата да алмай жүр. Қазақта жол айрығына (тағдыр тығыры ғына) тірелгенде айтатын аталы сөз бар. «Не өгіз өледі, не арба сынады» деген. Десек те, өмірде өгізді де өлтірмей, арбаны да сындырмай, ұтымды шешім қабылдап, сол тығырықтан сытылып кетуге болады. Ал біздің шайбалы хоккей федерациямыз солай сытылып кете алмай, өгізді де өлтіріп, арбаны да сындырып, жігерімізді құм қылуда. Нақтырақ айтқанда, «Барыс» биыл да ҚХЛ додасында плей-оффтың бірінші сатысынан шыға алмады, ал ұлттық құрамамыз әлем чемпионатында нәтижелі ойын өрнегін көрсете алар емес. Бас бапкердің біздің құраманы биікке сүйрей алмасы айта-айта, жаза-жаза жауыр болған мәселе. Ескеріп, елеп жатқан ешкім жоқ. Федерация басшылары қазір бас бапкерді осы лауазымды қызметке екінші рет тағайындап отыр. Сол басшылар сөйлейтін тілде «бір тырманы екі қайта баспайды» деген мақал да бар емес пе?!. Осыдан оншақты жыл бұрын Франция құрамасы біздің хоккейшілерге төтеп бере алмаушы еді. Енді міне, тайраңдап, мұзайдында жорғадай желіп, қай жағынан алсаңыз да, бізден асып түсіп отыр. Ал біз өзгелер сияқты жоқтан бар жасамақ тұрмақ, қолда бардың өзін сақтап қала алмай жүрміз. Хоккейіміз қандай еді?! Көп елден көш ілгері болмап па едік? Ал қазір ше? Төмен сырғып бара жатқандаймыз... Айтпақшы, екінші ойында бас бапкер тағы қателесті. Әуелі қақпаға Алексей Ивановты қойды. Ол өз қақпасынан үш рет шайба қармаған соң, Виталий Еремеевті шығарды. Еремеев француздардың қарша бораған соққыларының көбісіне тосқауыл болғанымен, сол үш гол түбімізге жетті. Ал елде Иван Полошков, Дмитрий Мальгин сынды әлеуеті зор қақпашылар қалды. Содан соң табан тірескен дода барысын да ереже бұзып, айдыннан қуылуымыз көп. Сөйтіп, кем құрамда қарсыласта рымызға төтеп бере алмай қаламыз. Ал өзіміз артық құраммен ойнасақ, гол соқпақ түгіл, қарсыластарымызды қақпаларының алдында ұмар-жұмар қылып, сеңдей соғылыстыра алмай, дал боламыз. Енді мына бір статистикалық мәліметке көңіл аударайықшы. Швейцария құрамасы біздің қақпаға 48 соққы (!) бағыттапты. Шайбалы хоккейдегі деңгейі жоғары додаларда бір кезеңде 10 соққы бағыттау тамаша көрсеткіш болып саналады. Ал Швей цария құрамасы біздің қақпаға бірінші және екінші кезеңдерде 17 соққыдан, ал үшіншісінде 14 соққы бағыттаған. Бұл өте жоғары көрсеткіш. Әлем чемпионатында ойнайтын құрама үшін өз қақпасына осынша соққы соққызып қою жақсы емес. Әрі қарсыласымыз Канада, Ресей сынды шабуылы жойқын құрама емес, деңгейі олардан төмендеу ұжым болды. Айтпақшы, өзіміз бұл ойында Берра қорғаған қақпаны 20 рет қана нысанаға ала алдық. Бұл аз. Екінші ойында осы кемшіліктеріміз қайталанды. Тағы ойын ережесін бұзып, айдыннан қуылуымыз көп. Франция хоккейшілері біздің қақпаны 41 рет ( ) нысанаға алды. Ал біз олардың қақпасына 23 (12+5+6) соққы ғана бағыттай алдық. Қырсық бір айналдырса, шыр айналдырады дегендей, Франциямен болған матчта ұстараның жүзіндей лыпылдаған жылпың шабуылшыларымыздың бірі Роман Старченко жарақаттанып қалды. Бас бапкер Андрей Шаянов: «Ол госпитальге жеткізілді, енді әлем чемпионатының аяғына дейін қатарға қосыла алмайды», депті. Ендігі қарсыластарымыз белгілі Беларусь (8.05), сыралғы Словакия (9.05), азулы АҚШ (11.05), қарымды Канада (12.05) және пәрменді Финляндия (14.05). Бәлкім, Беларусь құрамасымен тайталасып көруге болар, ал қалғандары бізге бой бермейді де, бет қаратпайды да. Қазақстан Швейцария - 1:5 (0:2, 1:3, 0:0) Жалғыз голды Роман Савченко соқты. Оған пас берген Старченко. Франция Қазақстан 6:3 (3:1, 1:1, 2:1) Голдар: 3:1 Краснослободцев (Дударев, Старченко), 17:13 /артық құрам/ 4:2 Полищук (Трощинский, Савченко), 33:16 /екі ойыншы артық/ 4:3 Жайлауов (Дударев, Новопашин), 40:42 Лондон Олимпиадасындағы қарсыластарымыз анықталды Демалыс күндері шетелдік телеарналардың бірінен су добынан Лондон Олимпиадасында додаға түсетін командалар арасында жеребе тартылды деп естіп қалдым. Ол не жеребе? Араларында Қазақстан құрамасы да бар сияқты. Қуаныш ЖАПАНҰЛЫ, Қарағанды облысы Осыдан екі-үш күн бұрын Халықаралық су спорты түрлері федерациясының (FINA) ресми сайты Лозаннада су добынан жазғы Олимпиада ойындарының жеребесі тартылғандығын мәлімдеген. Таратып айтқанда, Лондон Олимпиадасы бағдарламасындағы су добы додасының жеребесі тартылған болатын. Ал Лондонда өтетін Олимпиада ойындары іріктеуінен тек ерлер ара сын да ұлттық құрамамыз ғана сүрінбей өткен болатын. Лозаннадағы жеребе қорытындысы бойынша, Қазақстан ұлт тық құрама сының жігіттері «А» тобына түсті: Ерлер «А» тобы: Грекия, Италия, Қазақстан, Испания, Австралия, Хорватия «В» тобы: Венгрия, Черногория, Румыния, Ұлыбритания, АҚШ, Сербия Өкінішке қарай, Әсел Жақаева бастаған әйелдер арасындағы ұлттық құрамамыз Лондон Олимпиадасына қатыса алмайды. Қыздарымыз лицензиялық екі електік сынға қатысып, екеуінде де Олимпиада жолдамасына қол жеткізе алмай, таулары шағылған. Ал Лондон хауызындағы көгілдір айдында бақ сынайтын әйелдер арасындағы сегіз құра ма екі топқа былай жіктелді: Әйелдер «А» тобы: Венгрия, Испания, Қытай, АҚШ «В» тобы: Италия, Ұлыбритания, Ре сей, Австралия «Атлетик» пен «Атлетико»: кім жеңеді? Футболдан Чемпиондар лигасы додасын үзбей көруші едім. Биыл финалда «Барселона» мен «Реал» кездеседі ғой деп, алақанымды ысқылап жүр едім. Бірақ екеуі де ома қапты. Алайда Испанияның ұпайы түгел сияқты. Еуропа лигасының финалында осы елдің екі клубы өзара кездеседі дейді. Сол рас па? Егер шын бол са, «Барселона» мен «Реалдың» финалға шыға алмай қалғандары жақсы бол ған екен. Әйтпесе екі кубоктың ақтық ойындары да Испания клубтары арасында өтер еді. Жасұлан НҰРҒАЛИЕВ, Атырау қаласы Біріншіден, сіздің сұрағыңызға бірден жауап бермегеніміз үшін кешірім сұраймыз. Мереке күндеріне тұспа-тұс келіп қалғандықтан, сұрағыңыздың жауабын бірер күн кешеуіл детіп алдық. Ал футболдан Еуропа лига сының финалына келер болсақ, дұрыс ай тасыз, ақтық матчта Испанияның екі клубы кез деседі. Атап айтқанда, «Атлетик» пен «Атлетико» ертең, яғни 9 мамыр күні Бухаресте Еуро па кубогын сарапқа салады. «Атлетико» (Мадрид) клубы жартылй фи налда өздерінің отандастары «Валенсия» клубын өз алаңында 4:2 есебімен, ал түзде 1:0 есебімен жеңіп, финалға шықты. Ал «Атлетик» (Бильбао) клубы жартылай финалда Португалияның «Спортингімен» кездесіп, өз алаңында 3:1 есебімен басым түсіп, Лиссабонда 1:2 есебімен ұтылып қалған болатын. Ал «атлетиктердің» Испания чемпионатындағы жағдайларына келсек, соңғы турдың алдында Мадрид клубы 53 ұпаймен 5-орында, ал Бильбао футболшылары 49 ұпаймен 9-орында тұр. Екі команда да 37 ойыннан өткізген. Жалпы, «атлетиктер» арасындағы бәсекелестік те өте жоғары. Бильбаоның Баск елдері автономиясының қаласы екенін ұмытпаңыз.

8 8www.alashainasy.kz СІЗ ЕСТІДІҢІЗ БЕ? Мысық ыдыс жууды үйреніп алыпты YouTube-тің Anastlit есімді қолданушысы ғаламторға қызықты бейнероликті жариялады. Онда Бася атты шұбар мысық ыдыс-аяқ жуып, қожайындарына көмектесіп жүр. Бейнероликтен мысықтың судан мүлдем қорықпайтыны көрініп тұр. Ол ыдыс жуатын бақалшықтың ішіне еніп алып, емін-еркін ыдыс жуа біледі. Алғыр мысық оны қожайындарына қарап, үйренгенге ұқсайды. Бейнероликте сөйлеп жатқан адамдардың түсіндіруінше, Бася суға шомылғаннан кейін фенмен кептірінгенді де жақсы көреді екен. Ыдыс жуатын үй жануарының әрекетін ғаламтордың бетінен тамашалауға болады. СКАНВОРД Есуас, жынды Қайырсадақа Агат түрі, минерал «Домалақ хат» Конго керігі Әдеби сыйлық Хим. элемент, газ Шашақ Бейшара Асығыс, жедел жүріс Қорым Жылы сырткиім Қолдағы өлшем бірлігі М.Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театры (Алматы) 8 мамыр «Ымырттағы махаббат» 10 мамыр «Күлеміз бе, жылаймыз ба?» (комедия) 11 мамыр «Қыз мұңы» 12 мамыр «Империядағы кеш» 13 мамыр Кіші зал «Жынойнақ» 18 мамыр Кіші зал «Күзгі романс» Венеция алтын ақ шасы Мал азығы, шөп Фидель Кастро... Құрастырған Айтқазы МАЙЛЫБАЙ Тиесілі үлес Эл. зарядталған бөлшек Австралия түйеқұсы Шағын әдеби шы ғарма Еврей тілі Тибеттегі дінбасы Елді мекен авт. Г.Гауптман ауд. Қ.Ысқақ реж. Р.Андриасян Екі нәсілден туған ұрпақ Газетіміздің 76 (758) санында жарияланған сканвордтың жауабы КӨЛДЕНЕҢІНЕН: Фараб. Елі. Мопс. Амеба. Ірі. Анис. Оқулық. Бизон. Сауға. Ана. Анод. Өтіл. «Дала». Ика. Ош. «Әлия». Құты. ТІГІНЕН: Шармық. Автол. Ушу. Жамбыл. «Ғалия». Боа. Ыбан. Ақи. Одақ. Бесін. Зада. Ритон. Лот. Кіріс. Нағашы. Айыр авт. Е.Жуасбек реж. М.Ахманов авт. И.Сапарбай реж. Е.Обаев, Т.Аралбай авт. С.Асылбекұлы реж. А.Кәкішева авт. Д.Кобрун ауд. Е.Аманшаев реж. Е.Аманшаев А.Кәкішева авт. С.Асылбекұлы реж. Ә.Рахимов Қ.Қуанышбаев атындағы Қазақ академиялық музыкалық драма театры (Астана) 8 мамыр «Мұқағали» (поэтикалық драма) 9 мамыр «Кеш» 10 мамыр «Қымбатты Памелла» (комедия) 11 мамыр «Үйлену» (музыкалық комедия) 12 мамыр Премьера «Гамлет» (трагедия) 13 мамыр «Сен үшін» (комедия) 16 мамыр «Ақ кеме» Септік С.Тұрғынбекұлы А.Дударев Дж. Патрик Е.Жуасбек У.Шекспир Е.Жуасбек Ш.Айтматов segodnya.ua Бразилия футболшысы Сазгер туындысы РЕСПУБЛИКАЛЫҚ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ ГАЗЕТ Ерлерге де омырауды күте білу керек Омырау қатерлі ісігі әйелдерден гөрі ерлерге қауіпті. Америкалық сарапшылар бұл дерттен ер адамдардың көп көз жұматынын анықтады. The Toronto Sun басылымының хабарлауынша, мамандар ер адамның мәліметін жылдары Қатерлі ісік мәліметтерінің Америка ұлттық базасына енген адамның ауру тарихымен салыстыра талдау жүргізген. Соның нәтижесінде бұл кеселден әйелдердің 83%- ының, ерлердің 74%-ының жазылып шығатыны белгілі болды. Қайтыс болған ерлер диагноз қойылғаннан кейін сегіз жылдай өмір сүрсе, әйелдер 10 жылдан артық өмір сүрген. Зерттеу тобының жетекшісі Джон Грейфтің айтуынша, бұған әйелдердің омырау қатерлі ісігінің алдын алуды білуі себеп. Ал ерлер өздеріне обырдың мұндай түрінен қауіп барын ойлай бермейді. Ерлер арасындағы омырау қатерлі ісігіне тұқымқуалаушылық, радиация, шылым мен артық салмақ себеп болуы мүмкін. Көркем шығармадағы кейіпкер Астарлы сөз Мағына, мазмұн Кіші Азия. ең ауыр салмақ өлшемі «Алаш айнасы» газетiне жазылу индексi: Редакцияның мекенжайы: Бегалин көшесі «АЛАШ АЙНАСЫ» Бегалин көшесі, 148/ 1а ДУМАН Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясы (Алматы) 8 мамыр Н.Тілендиев атындағы «Отырар сазы» фольклорлықэтнографиялық ансамблінің концерті 12 мамыр Камералық музыка кеші мамыр Ағылшын классикалық музыкасының премьерасы 8 мамыр мамыр Ғ.Мүсірепов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық балалар мен жасөспірімдер театры (Алматы) «Бұлбұлдар түні» «Қозы Көрпеш Баян сұлу» (трагедия) 11 мамыр «Карменсита» («Кармен» повесіне фантазия) 12 мамыр мамыр мамыр Сүйе білсең... (лирикалық комедия) «Жұбайлар-ай, жұбайлар!» (лирикалық комедия) «Қызыл орамалды шынарым» (екі бөлімді драма) Балаларға арналған спектакльдер 10 мамыр «Аждаһаның әлегі» (музыкалық ертегі) 11 мамыр «Ер көжек» (музыкалық ертегі) Алматтың әзілдері Әскери госпитальда. Дәрігер жауынгерге: Қайда жараландың? Әскери дайындық кезінде. Оқиға қалай болды? Мен орманның шетінде бір елікті ұстап тұрдым, бірақ офицер дәл тигізе алмады... *** Екі келіншек кездесіп қалады: Сен күйеуіңді Отан қорғаушылар күнімен құттықтадың ба? Жоға, ол әскерде болмаған ғой... *** Әскери бөлімшеге командир кіріп келеді: Ауыр салмақты қиналмай көтеретін төрт сарбазға керемет сыйлық бар. Төрт сарбаз алдыға шығады: Ол қандай сыйлық? Тоғызыншы қабатқа күйсандықты жеткізіп берсеңдер, жеңгелерің жақсылап тұрып тамақтандырады. Бегалин көшесі Коккинаки көшесі Байтасов көшесі Алматы қаласы, Бегалин көшесі, 148/1 А Телефон: 8(727) , Факс: 8(727) Луганский көшесі Дирижерлер: Д.Тілендиева, Ю.Дороховскии, М.Әмзе Солистер: А.Бисенғалиев (скрипка) А.Романенко (фортепиано) Дирижер: Д.Андерсон Жеке орындаушылар: Р.Эймст, Г.Бисенгалиева авт. В.Ежов ауд. Ә.Сығай реж. Т.Теменов авт. Ғ.Мүсірепов реж. Ж.Хаджиев авторы және реж. Т.Теменов авт. Э. Хушвақтов ауд. И. Сапарбай реж. Б.Сейітмамытұлы авт. М.Хасенов реж. А.Бектеміров авт. Ш.Айтматов инсц. және реж. Т.Теменов К.Байсейітова атындағы Ұлттық опера және балет театры (Астана) 9 мамыр «Мәңгілік алау» (екі қойылымды балет-оратория) 12 мамыр «Бозбала Вертердің махаббаты мен өлімінің тарихы» (екі қойылымды лирикалық драма) 18 мамыр «Коппелия» (үш қойылымды балет) авт.иран-ғайып реж. С.Қарабалин авт. Ө.Боранбаев реж. И.Әбілмәжінов Республика сарайы С.Еркінбеков Ж.Массне Л.Делиб Сәтбаев көшесі Достық даңғылы Абай даңғылы Құрманғазы көшесі Қабанбай батыр көшесі euromednews.ru Жм Сн Жк Дс Жм Сн Жк Дс Жм Сн Жк Дс Жм Сн Жк Дс Мамыр Мамырдың 8-і Алаштың атаулы күні 96 жыл бұрын ( ) Кеңес Одағының Батыры, Ұлы Отан соғысының ардагері Хамит Қожабергенұлы Көбіков дүниеге келді. Бүкілдүниежүзілік Қызыл Жарты ай және Қызыл Крест күні. Екінші дүниежүзілік соғыс құрбандарын еске алуға арналған зерде және татуласу күні. Туған күн иелері Асанәлі Әшімов (1937) М. Әуезов атындағы мемлекеттік академиялық драма театрдың режиссері, Халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты; Серік Әбдірахманов (1951) Қазақстан Еңбек конфедерациясының президенті, мемлекеттік қайраткер; Байбота Қошым-Ноғай (1954) ақын, аудармашы; Серікқали Хасан (1960) жазушы; Ғалымжан Жақиянов (1963) «Азаматтық қоғам» қоғамдық қоры қамқоршылар кеңесінің төрағасы; Мұрат Оспанов (1967) Павлодар облысы әкімінің орынбасары; Айзада Құрманова (1970) Павлодар облысы Лебяжі ауданының әкімі; Роман Скляр (1971) ҚР Көлік және коммуникация вицеминистрі. info@alashainasy.kz Мерейлі күндеріңіз мерекеге ұласып, мәртебелеріңіз арта берсін! «Алаш айнасы» 05,37 14,25 20,02 ТОҚТЫ Бұл күні күрделі мәселелер көп болады, сонымен қатар қызықты да өтеді. Айнала ңыздағы адамдар күтпеген таңғаларлық шешім қабылдап, беделіңізді нығайта аласыз. Әрі қызмет баспалдағымен жоғары көтерілуге мүмкіндік бар. ТОРПАҚ Бүгінгі күніңізді бір сөзбен «жемісті»-деп сипаттауға болады. Өйткені күніңіз кез келген саладағы пайдалы істерге,тиімді ұсыныстарға байланысты болмақ. Жақсы көшбасшы ғана емес, сондай-ақ кере мет орындаушы да бола аласыз. ЕГІЗДЕР Сіздің бүгінгі күніңіз күтпеген ұсыныстар мен өзіңіз де түсінбейтін тосын әрекеттерге толы болады. Соның бәріне сізде іштей дайын болуыңыз керек. Бүгін қаншалықты жұмбақ болып көрінсеңіз, соншалықты табысқа жетесіз. ШАЯН Сіз бүгін бар күш-жігеріңізді жинап, өзіңізді бір нәрсеге бағыттай алсаңыз, айтарлықтай жетістіктерге жете аласыз. Сіз осы мүмкіндікті қалт жібермей, дұрыс шешім қабылдап, жақ сы іс бастай біліңіз. Жалқаулықты ұмытқан жөн. АРЫСТАН Бүгін тәуекелге бел бууға дайын болуыңыз керек. Себебі бұл күн кілең ұсыныс пен шақыр ту лардан тұрады. Көңіл күйі ңіздің екпінін өзіңізде ұстап қалмағаныңыз жөн. Жалпы табысқа жету үшін, өз-өзіңізге сенгені ңіз дұрыс. БИКЕШ Күніңіз айтарлықтай сәтті болады. Бәсекелестеріңізге дес бермей, қарсы тұра алатындай дәрежедесіз. Өзіңіз жақсы танымайтын, бей таныс адамдарға сене бер меген абзал. Жеке қарым-қатынастарыңыз да қарқынды түрде дамиды о о о о о о о о Ауа райы о +4+6 о о +7+9 о ТАРАЗЫ Бұл күні өзіңізге белгілі бір жағдайға байланысты бұрыннан бері қалыптасып үлгерген дәстүрді бұзбаған абзал. Әрі нартәуекелге бел буғызатын тәжірибеге бармаңыз. Сыртқы әсерлерге берілмей, ішкі түйсік пен өз ақылыңызға сеніңіз. САРЫШАЯН Сіздің бүгін белсенділігіңіз өте жоғары, күшіңіз асып-тасып, шығармашылық шабытыңыз ша рықтап тұрады. Осын дай сәттерді пайдаланып, жаңа жобалар жасаған жөн. Махаббат мәселесінде тек өзіңізді емес, достар ды да тыңдаңыз. МЕРГЕН Бүгін шешім қабыл дағанда, әдеттегідей асығыс тық жасамаған жөн. Әр қа дамыңызды аңдап бас са ңыз, көптеген ке леңсіздіктерден қашып құ ты - ласыз. Егер ішкі се зіміңізге сенсеңіз, жеке өміріңіз жақсы жағына қарай өзгереді. ТАУЕШКІ Іскерлік қарым-қатынастар үшін бүгінгі күніңіз айтарлықтай сәтті болмақ. Сізге келіссөздер өткізуге, күрделі мәселелерді шешуге, жаңа міндеттеріңізге кірісе беріңіз. Жеке қарым-қатынаста бастысы шынайылық пен сенім. СУҚҰЙҒЫШ Сізге күш-қуатыңызды дұрыс пайдалана білу керек, сонда мүмкіндіктеріңіз еш қиындықсыз кеңейе түседі. Сондай-ақ жаңа бір кәсіптің көзін ашуға, пайдалы адам дармен танысуға ұмты лыңыз. Жақсы нәтижеге қол жеткізесіз. БАЛЫҚТАР Бүгінгі қалыптасқан қиын жағдайлар сізге қандай талап қойса да, жақсы мүмкіндіктерге жол ашып, күніңіз қызық ты өтеді. Сізге ұстамды, батыл болу керек. Себебі жақындарыңызға деген жауапкершілікті өз мойныңызға аласыз о о о о о о о о о о о о О О о +4+6 о о о о +2+7 о о +2+4 о О О «Алаш айнасы» газетiне жазылу индексi: Редакцияның мекенжайы: Алматы қаласы,050051, Бегалин көшесі, 148/1 А Алматы қаласы «Дәуiр» РПБК ЖШС Қалдаяқов көшесi, 17-үй. Тел.: 8 (727) , Тапсырыс 1526 Газет 2008 жылдың 17 қарашасында ҚР Мәдениет және ақпарат министрлiгiнде тiркелiп, бұқаралық ақпарат құралын есепке қою туралы 9650-Г куәлiгi берiлген. Редакция авторлар мақаласы мен жарнама мазмұнына жауап бермейдi. Авторлар қолжазбасы өңделмейдi және керi қайтарылмайды. Көлемi екi компьютерлiк беттен (14 кегль) асатын материалдар қабылданбайды. «Алаш айнасында» жарияланған материалдар мен суреттердi көшiрiп немесе өңдеп басу үшiн редакцияның жазбаша рұқсаты алынып, газетке сiлтеме жасалуы мiндеттi. Айдын ҚАБА жауапты хатшы Бас редактор Серiк ЖАНБОЛАТ Талғат КIРШIБАЕВ жауапты хатшының орынбасары Мұратқали ДҮЙСЕНБАЕВ Бас редактордың бiрiншi орынбасары Таралымы дана Астана қаласы «Астана-Полиграфия», Брусиловский көшесi, 87-үй. Тел.: 8 (7172) Тапсырыс 830 Нұрлыбай ИТЕКБАЕВ тех.редактор Дархан БЕЙСЕНБЕКҰЛЫ Бас редактордың орынбасары Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет Газет сейсенбi, сәрсенбi, бейсенбi, жұма, сенбi күндерi шығады. Бағасы келiсiмдi Күләш НАҚЫПОВА аға корректор, тел.: Кезекшi редактор Алмат ИСӘДІЛ Құрылтайшысы және меншiк иесi «ТОЛҒАУ» ЖШС Директор Александр Филимонович АН Тарату қызметi (бөлшектеп сату және жазылу) тел.: 8 (727) Жарнама бөлімі тел.: 8 (727) (727) alikulova.a@orangepoint.kz Аймақтағы тiлшiлер: Атырау Бақытгүл БАБАШ, тел.: Қарағанды Серiк САҒЫНТАЙ, тел.: Жамбыл Гүлжан КӨШЕРОВА, тел.: Қызылжар Ербақыт АМАНТАЙ, тел.: Қызылорда Әділжан ҮМБЕТ, тел.: Өскемен Азамат ҚАСЫМ, тел.: Шымкент Шадияр МОЛДАБЕК, тел.: Орал Тоқтар КЕНЖЕҒАЛИЕВ, тел.: Астана бюросы: Мекенжайы: Сейфуллин көшесi, 31, офис 414«б» Тел.: 8 (7172) aa_astana@mail.ru Айбын ШАҒАЛАҚОВ Астана бюросының жетекшiсi Салтан СӘКЕН тiлшi Қанат ТОҚАБАЕВ тілші Арман АСҚАРОВ тілші Бөлiм редакторлары: Құбаш МЕҢДIҒАЛИЕВ саяси бюро, тел.: Берiк ӘШIМОВ нарық, тел.: Қалдар КӨМЕКБАЕВ қоғам, тел.: Алмат ИСӘДIЛ өркениет, тел.: Нұрғазы САСАЕВ дода (спорт), тел.: Болатбек МҰХТАРОВ жаңалықтар, тел.: Дәурен ҚҰДАЙБЕРГЕН меншiктi тiлшiлер қосыны, тел.: Қабылдау бөлмесі: 8(727) , факс: 8(727)