қор туристерге қолдау көрсете ала ма?!

Transkripsi

1 Қоғамдық-саяси, құқықтық газет Ақпарат ЕлбАСы радиацияға төзімді трансфокатор объективтерін ШығАрАтын кәсіпорынға барды мемлекет басшысы ресей федерациясына жұмыс сапары барысында осындағы «Диаконт» акцио нерлік қоғамының қызметімен танысты. кәсіпорынның таныстырылымы алдында Қазақстан мен ресей президенттері ресей федерациясының Қорғаныс министрлігі ұшағының апатқа ұшырауына байланысты мәлімдеме жасады. нұрсұлтан назарбаев ресей халқына тағы да көңіл айтты. «Диаконт» акционерлік қоғамы радиацияға төзімді трансфокатор объективтерін шығаратын әлемдегі екі кәсіпорынның бірі болып саналады және ғылымды қамтитын экономикадағы қауіпсіздікті қамтамасыз ететін құрылғылар әзірлеу және өндіру саласындағы әлемдік көшбасшылар қатарына кіреді. Е.КАМАЛ АҢДАТПА Оңтайлы бағалау жүйесі мемлекеттік басқару тиімділігінің көрсеткіші Бүгінгінің бас тақырыбы 3-бет рақымшылық пен кешірім жасау ізгілік қағидасының айқын көрінісі қор туристерге қолдау көрсете ала ма?! 6-бет Қ.тоҚАЕв ҮСтЕл теннисі федерациясының президенті болды Қазақстан республикасы үстел теннисінің федерациясын Қазақстан республикасы парламенті Сенатының төрағасы Қасым Жомарт тоқаев басқарады. бұл шешім кеше Астанада федерацияның кезектен тыс өткен конференциясында қабылданды. бұл лауазымда Қасым Жомарт тоқаевтың алдында бақтықожа ізмұхамбетов болған еді. одан басқа, федерацияның басшылық органы сайланып, Данияр Абулғазин бас хатшылыққа тағайындалды. «нәтижелі жұмысқа және маған көрсетілген сенімге орай, мен конференцияға қатысушыларға алғыс білдіремін. біздің алдымызда төрт жылдық жаңа кезең басталды жылы токиода өтетін олимпиадада маңызды жарыстарда сынға түсетін боламыз. Үстел теннисіндегі нәтижелерді жақсарту жөніндегі күрделі де қиын жолдарды бірге бағындырамыз. Сондықтан, аймақтардағы материалдық техникалық базаны нығайту және аймақтық федерацияны дамыту, жаттықтырушылар құрамының біліктілігін арттыру, біздің спортшыларды сапалы жаттығу жағдайларымен қамтамасыз ету, халықаралық ынтымақтастықты дамыту және үстел теннисінен әлемдік спорт аренасында Қазақстанның орнын күшейту қажет деп санаймын. федерацияның басты міндеттерінің бірі үстел теннисінің елімізде кеңінен қанат жаюын қамтамасыз ету, спорттың осы түріне бұқаралық сипат беру болып табылады. Сондай ақ, үстел теннисін дамыту саласында озық тәжірибелермен алмасуды ұйым дастыру да маңызды», деп атап өтті Қ.тоқаев. конференцияға қатысушылар Қазақстандағы осы спорт түрін дамытудың қазіргі кездегі өзекті мәселелерін талқылады. Сондай ақ, конференцияда федерация атқару комитетінің жаңа құрамы бекітілді. С.ОРЫНБАСАРҰЛЫ Қыстың қамын жаз ойлағанды жөн көретін елміз. Туризм саласына жауаптылар, керісінше, алдағы жаздың жайына қыстан бастап қамданып отыр. Әлбетте, «атың барда жер таны, желіп жүріп» ұстанымымен шет мемлекеттерге саяхаттайтындар жыл он екі ай бойы табылады. Дегенмен, туризмнің көркі жазда қыза түсетіні аян. Айтпағымыз, қазақстандық азаматтардың құқығын кепілдендіру жүйесі жайлы. Бұл Үкімет қаулысымен мақұлданған жүйенің ресми атауы. (Соңы 3-бетте) Баспасөз 2017 құрметті оқырман! «Заң газеті» және «Юридическая газета», «Заң», «Фемида» басылым дарына жазылу жалғасып жатқанын естеріңізге салғымыз келеді. төл басылым да рыңыздан қол үзіп қалмаңыздар! Біздің басылымдарға «Қазпошта» АҚ бө лім ше лері, «Қазпресс» ЖШС дүң гір шек тері және Алматы қаласын дағы «Дауыс» жүйесі ар қы лы жазы лу ла ры ңызға болады. Жазылу индекстері: «Заң газеті» жеке тұлғалар үшін заңды тұлғалар үшін «Юридическая газета» жеке тұлғалар үшін заңды тұлғалар үшін «Заң» журналы «Фемида» Түйткіл Жазалары жеңілдетілгендерді жауапқа тартуға не кедергі? Осыдан бір жылдан астам уақыт бұрын еліміздің барлық құқық қорғау, қадағалау, сот органдары қылмыстық заңының және қылмыстық іс жүргізу заңының жаңа моделіне көшті. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің халыққа арнаған дәстүрлі жолдауларында ұлттық құқықтық жүйені халықаралық құқықтық стандарттармен сәйкестендіре отырып реформалар жүргізу керектігін айтқан болатын. Осы орайда, елімізде жаңа Қылмыстық, Қылмыстық процестік және Қылмыстық атқару кодекстері қабылданды. Осылайша жоғарыда аталған заңдар 2015 жылдың 1 қаңтарынан күшіне еніп, қолданылып келеді. Сонымен қатар, Елбасы «100 нақты қадам» Ұлт жоспарында да әлемдегі дамыған мемлекеттердің отыздығына кіру үшін заңның үстемдігін қамтамасыз етуді басымдылық ретінде белгіледі. Осы жолдауда сот саласын және құқық қорғау органдарының қызметін жетілдіру туралы кеңінен айтылған. Алайда, қазіргі таңда Қылмыстық, Қылмыстық процестік заңдар әлі де толықтыруды қажет етеді деп есептеймін. ҚР Қылмыстық кодексінің 73 бабы бойынша жазаның өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңіл жаза түріне ауыстыру қолданылған адамдарға, егер олар жеңіл жазаны өтеуден қаскөйлікпен жалтарса немесе заңбұзушылықтарға жол берсе, осы бапта жеңіл жазаның күшін жою жөнінде тәртіптері көрсетілмеген. Сот практикасында үкім бойынша бас бостандығынан айырылып сотталған адамдар, кейін жазалары жеңіл жазаға бас бос тандығынан шектеуге ауыстырылып, ол адамдар осы жеңіл жазаны өтеуден қасақана жалтарып, өздеріне жүктелген міндеттерді орындамаған жағдайда ол сотталғандар жауапқа тартылусыз қалып жатыр. Себебі, ондай сотталғандарға заң бойынша шара қолдану реттелмеген. Мысалы, Ақтөбе облысы Алға аудандық сотының 7 сәуір 2011 жылғы үкімімен азамат ҚР ҚК 179 бабы 2 бөлігінің «а,в,г» тармақтарымен 8 жылға бас бостандығынан айырылып, белгіленген жазаның қатаң тәртіптегі түзеу мекемесінде өтеуге сотталған. Ақтөбе облысы Мұғалжар аудандық 2 сотының 16 сәуір 2015 жылғы қаулысымен оның өтелмеген 3 жыл 9 ай 20 күн бас бостандығынан айыру жазасы жеңіл жаза түріне бас бостандығынан шектеу жазасына ауыстырылған. 14 мамырда ол Алға ауданының пробация қызметіне есепке алынып, оған бас бостандығынан шектеу жазасын өтеу тәртібі мен жағдайлары және оның міндеттері түсіндірілген. Алайда, ол азамат бас бостандығынан шектеу жазасын өтеу кезінде өзіне жүктелген міндеттерді орындамай, жаза өтеу тәртібін бірнеше рет өрескел бұзған. Сонымен қатар, бір рет аудандық пробация қызметіне арақ ішкен мас күйінде барған. Осы жағдайларды ескеріп, аудандық пробация қызметінің басшысы сотқа ұсыныс беріп, оның бас бостандығынан шектеу жазасын қайтып бас бостандығынан айыру жазасына ауыстыруды сұраған. Ақтөбе облысы Алға аудандық сотының 7 сәуір 2011 жылғы қаулысымен аудандық пробация қызметі басшысының ұсынысы қанағаттандырылып, бас бостандығынан шектеу жазасы бас бостандығынан айыру жазасына ауыстырылған. Бірақ, Ақтөбе облыстық сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының 21 маусым 2016 жылғы қаулысымен Алға аудандық сотының 7 сәуір 2011 жылғы қаулысының күші жойылып, жаңа қаулы қабылданып, пробация қызметі басшысының ұсынысы қанағаттандырусыз қалдырылған. (Соңы 4-бетте) Орайы келген әңгіме Ақылбек НҰРҒАЛИЕВ, Ақтөбе облысы прокурорының жасырын тергеу әрекеттері заңдылығын қадағалау жөніндегі көмекшісі, 1-дәрежелі прокуратура үздігі: «Әр орган өз жұмысын тиімді атқарса, заңсыздыққа жол берілмес еді» Ақылбек Молданиязұлы, облыстық прокуратура ықпалымен қол жеткізген, ауыз толтырып айтарлықтай атқарған жұмыстар туралы айтсаңыз... Қоғамдағы тәртіп пен заңдылықты қамтамасыз ету міндеті жүктелген құқық қорғау органдарының орны айрықша. Олар заңдылық қағидасы негізінде әрекет етеді. Ал, заңдылықтың мәні құқық қорғаушы органдардың құқықтық нормаларды адал, жауапкершілікпен сақтауында, орындауында, пайдалана және қолдана білуінде. Бұл тұрғыдан алғанда прокуратура органдарына жүктелген міндет аса салмақты және жауапты. Тәуелсіздік жылдары прокуратура ықпалымен шешілген мәселелер көп. Олардың ішінен мұнайлы аймақтың экологиялық ахуалын жақсартуға қосқан прокуратура үлесін ерекше атағым келеді. (Соңы 5-бетте)

2 2 құқық Сот іс қарады Жиын Зейнеткер құқығы апелляциялық сатыда қорғалды Батыс Қазақстан облыстық сотының азаматтық істер жө ніндегі апелляциялық сот алқасы Орал қа ласының 2 соты ның шешімін өзгеріс сіз, ал, апелляциялық шағымды қанағат тандырусыз қалдыр ды. Іс материалдарына сәйкес, К.Қазмұхамбетов өртке қарсы қызмет органында прапорщик дәрежесінде қызмет атқарып, қызмет етудің шекті жасына жетуіне байланысты 2013 жылдың қыркүйегінде мекеме бұйрығымен қызметінен босатылған. Қызметінен босатылған кезде жалпы еңбек өтілі 25 жылды құраған. Оның ішінде еңбек жылдарының 13 жыл 6 айын мемлекеттік өртке қарсы қызмет органына арнаған. Алайда, жұмыстан босату кезінде оған заңға сәйкес зейнетақы тағайындаудан бас тартылған. Орал қаласының 2 сот ы н ы ң ж ы л ғ ы шешімімен К.Қазмұхамбетов тің жауапкер «БҚО бойынша ішкі істер департаменті» ММ нің әрекетін заңсыз және бұзылған құқықтарын жоюды міндеттеу туралы талап арызы бойынша, зейнетақы төлеуден бас тарту туралы әрекеті заңсыз деп танылды. Талап арыздың қалған бөлігі қанағаттандырусыз қалдырылды. Бірінші сатыдағы соттың шешімімен келіспеген мекеме өкілі шешімнің күшін жойып, жаңа шешім шығару туралы апелляциялық шағым түсірген. ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінің 427 бабының талаптарына сәйкес, апелляция лық тәртіппен сот шешімінің күшін жоюға не оны өзгертуге іс үшін маңызы бар мән жайлар ауқымының дұрыс айқындалмауы және анықталмауы, дәлелденбеуі, материалдық немесе процестік құқық нормаларының бұзылуы немесе дұрыс қолданылмауы негіз болып табылады. Мәні бойынша дұрыс сот шешімінің күші бір ғана формалды пайымдаулар бойынша жойылмайды. Облыстық соттың азаматтық істер жөніндегі сот алқасы азаматтық іс материалдарын зерделеп, талапкердің, жауапкер өкілінің жауаптарын және прокурордың қорытындысын тыңдап, бірінші сатыдағы сот шешім шығаруда жоғарыда аталған бұзушылықтарға жол бермегендігін басшылыққа алып, шешім өзгеріссіз қалдырылуға жатады деген шешімге келді. Айжан НҰРЖІГІТОВА, Батыс Қазақстан облыстық сотының баспасөз хатшысы Қабылдау Төраға тұрғындармен кездесті Шығыс Қазақстан облыстық сотының төрағасы Досжан Әміров Тарбағатай аудандық со тында болып, азаматтарды қа былдады. Қабылдауда болған азаматтар М.Абуғазин, М.Исадилова, М.Атантаеваға айтқан өтініштері бойынша қандай мемлекеттік органдарға жүгіну тәртібін түсіндіріп, мәселенің шешімін табудың заң тұрғысында жолдарын ұғындырды. Қабылдауда аудандағы кәсіби емес медиаторлар медиация тәртібімен дауды сотқа дейін шешудің тиімділігі туралы ойларын бөлісті. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы судьяларының кезектен тыс өткізілген VІІ cъезінде қабылдан ған судьялардың Әдеп кодексінің нормалары түсіндірілді. Елбасы Н.Назарбаевтың әділ сот төрелігін жүзеге асырудағы міндеттерін орындаудың маңыздылығын пысықтап, жыл бойы атқарған жұмыстарға ризашылығын білдіре келе, алдағы уақытта да мінсіз қызмет етуге бағыт бағдар берді. Судьялар марапатталды Ақмола облыстық сотының төрағасы Нұрғазы Әбдіқанов Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25 жылдығына арнайы салтанатты жиналыс өткізді. Іс шараға судьялар, сот жүйесінің ардагерлері мен қызметкерлері қатысты. Әділет департаментінің басшысы А.Дермановский мен Медиа цияны дамыту орталығы өкілдігінің директоры А.Әміржанов салтанатты жиналыстың құрметті қонақтары болды. Сот төрағасы тәуелсіз Қазақстанның негізгі жетістіктері мен тәуелсіз еліміздің құрылуындағы Елбасының рөлі туралы баяндама жасады. Облыс тық соттың баспасөз қызметі әзірлеген Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25 жылдығына арналған видеофильм көрсетілді. Салтанатты жиналыста Н.Әбдіқановқа А.Дермановский Қазақстан заңгерлері одағы атынан «Қазақстанның құрметті заңгері» төсбелгісін табыс етті. «Қазақстанның құрметті заңгері» төсбелгісі адамның құқығы мен бостандығын, құқықтық мемлекет құруда, еліміздің мемлекеттігін нығайтудағы елеулі үлесі үшін мемлекет және қоғам қайраткерлеріне, танымал заңгерлерге беріледі. А.Әміржанов облыстың сот жүйесін Тәуел- сіздіктің 25 жылдығымен құттықтап, Медиацияны дамыту орталығының атынан медиация ісін дамытуда және келісімді азаматтық қоғам қалыптастыруда қосқан белсенді үлесі үшін Ақмола облыстық сотының судьясы Роза Ертаеваға, Көкшетау қалалық сотының судьялары Айнагүл Аймурзинова және Қайрат Хасеновке алғысхаттар табыс етті. Облыстық сот төрағасы құрметті қонақтарға табысты әріптестігі үшін ҚР Тәуелсіздігінің 25 жылдығы қарсаңында Құрмет грамоталарын табыс етті. Салтанатты іс шара судьялар мен сот жүйесінің қызметкерлерін қызметтік міндеттерін үлгілі әрі адал атқарғандары үшін марапаттаумен жалғасты. Қазақстан Республикасы Судьялар одағының «Үш би» құрмет белгісімен Ақмола облыстық сотының азаматтық істер жөніндегі сот алқасының төрағасы Ерлан Жанәділов және Ақмола облыстық сотының судьясы Сәуле Қияшева марапатталды. Іс шара мерекелік концертке ұласты. Ақмола облыстық сотының баспасөз қызметі Іссапар қызметтердің сапасы, сонымен қатар, облысымызда мемлекеттік мекемелер жұмысының әр уақытта басталуы сияқты мәселелер төңірегінде сауалдар қойды. Өз кезегінде А.Шпекбаев тұр ғындардың сұрақтарына жауап беріп, көтерілген кейбір мәселелердің заң аясында қаралатынын жеткізді. Жеке қабылдаудан кейін агенттік төрағасының орынбасары Қызылорда қаласындағы халыққа қызмет көрсету орта- Тарбағатай аудандық сотының баспасөз қызметі ШығыС ҚАзАҚСТАН ОБлыСы Акция Алик Шпекбаев азаматтарды қабылдады ҚР Мемлекеттік қызмет іс тері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс қимыл агенттігі төрағасының орынбасары Алик Шпекбаев жұмыс сапарымен Қызылорда облысына келді. Сапар барысында агенттік төрағасының орынбасары «Нұр Отан» партиясының Қызылорда облыстық филиалының ғимаратында азаматтарды жеке мәселелерімен қабылдады. Қабылдауға келген тұрғындар негізінен мемлекеттік қызметке тұру, құқық қорғау органдарына кадр дайындау, мүмкіндігі шектеулі жандар үшін кедергісіз орта қалыптас тыру, мемлекеттік көрсетілетін лығында болып, мекеменің жұмысымен танысты. ҚР Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі Қызылорда облысы бойынша департаментінің баспасөз қызметі Шипажай Қағаздан түскен қаржы қайырымдылыққа жұмсалды Жоғарғы Сот департаменті мен Астана қаласының сотта ры қайырымдылық акциясын ұйым дастырды. Акция шеңберінде сот жүйесінің қызметкерлері көпбалалы, аз қам тылған отбасыларға көмек көрсетті. Жеті баланың анасы, «Алтын алқа» иегері Мәрияш қаланың шеткі ауданында тұрады. Отбасының материалдық жағдайы төмен, меншігінде баспанасы жоқ. Қазіргі уақытта жатақханада бөлме жалдап тұруға мәжбүр. Сот қызметкерлері осы отбасыны азық түлікпен, жылы киім кешектермен, тұрмыстық техникамен, мектепке қажетті заттармен және балалар ойыншықтарымен қамтамасыз етті. Мәрияш ана көрсетілген көмек пен қолдау үшін сот қызметкерлеріне өз алғысын білдірді. Д е п а рт а м е н т б а с ш ы с ы А.Тоқ саба батыр анамен әң гімелесу барысында бұл қайы рым дылық акциясы Астана қаласының соттары макулатура жинап, тапсырғаннан түскен қаражатқа ұйымдастырылғанын атап өтті. Мұндай қайырымдылық акциялары алдағы уақытта да тұрақты түрде жалғасын таппақ. Әскери соттар әкімшісінің басшысы Н.Байтілесов сот жүйесінің электрондық құжат айналымына көшуі кеңсе қағаздарын сатып алуға кететін бюджет қаражатын үнемдеуге мүмкіндік бергенін айтты. Сатып алынатын аз көлемдегі кеңсе қағаздары пайдаланған- нан кейін қоқысқа тасталмай, жинақталып макулатура өңдейтін арнайы мекемелерге тапсырылады. Түскен қаражат қайырымдылыққа бағытталмақ. Еске салсақ, ҚР Жоғарғы Сотының бастамасымен 2016 жылдың сәуір айынан бастап республика соттары макулатура жинау жұмысын қолға алған болатын. Бүгінгі күні республика бойынша барлық соттардан 70 тоннадан астам макулатура жиналып, одан 2 млн теңге шамасында қаражат түскен. Оның ішінде 8 тоннадан артық макулатураны Астана қаласында орналасқан соттар, соның ішінде әскери соттар жинаған. Ерлан АХМЕДЖАНОВ Солтүстікқазақстандық ішкі істер органдарының 20-ға жуық ардагері Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25 жылдығын оңтүстік астанамыздың ведомстволық шипажайында қарсы алды. Ардагерлерге құрмет көрсетілді Ішкі істер органдарының 19 зейнеткері бойларында аздап толқыныс болса да, көтеріңкі көңіл күймен Алматы қаласына желтоқсанның 6 сы күні аттанған болатын. Солтүстіктің аязынан Алматының жылы ауа райына аттанған олар ведомстволық шипажайда 10 күн емдеу сауықтыру курстарынан өтіп, ем алып қайтты. Сапарды ұйымдастыру, ардагерлермен ілесіп жүру және басқа да мәселелер бойынша кеңес беру ІІД кадр жұмысы басқармасының қызметкерлеріне жүктелді. Енді, міне, туған өлкеге келетін уақыт та келіп жетті. Теріскейдің қытымыр аязы мен уақыттың кештігіне қарамастан, ардагерлердің жүздерінен қуаныш байқалады. «Шипажайда түрлі ем шараларын қабылдадық. Күн сайын түс ауа қала ішін аралап, шаһардың көрікті жерлерін көріп келуге мүмкіндік болды. Тәуелсіздігіміздің 25 жылдығына және Жаңа жыл мейрамына орайластырып осындай сапар ұйым дастырған ІІД басшылығына, кадр жұмысы басқармасы мен ІІД ардагерлер кеңесіне алғысымызды білдіреміз», дейді ішкі істер органдарының ардагері Нина Бенграф. Облыстық ІІД ардагерлер кеңесінің төрағасы Сұраған Көпеев нақтылағандай, ардагерлерді Алматы шипажайына жіберу бастамасын ІІД бастығы, полиция генерал майоры Берік Біләлов қолға алған. Бұл ардагерлердің биылғы жылы ұйымдастырылған екінші сапары болып отыр. Екі жыл ішінде осы сынды 6 сапар ұйымдастырылды. Таулы жердегі шипажайда 125 солтүстікқазақстандық ардагер ем қабылдап қайтты. Юрий КЛЫКОВ, СҚО ІІД баспасөз қызметі

3 қоғам 3 zangazet@mail.ru Бүгінгінің бас тақырыбы Қор туристерге Қолдау көрсете ала ма?! (Соңы. Басы 1-бетте) Түсінікті тілде тарқатып көрсек, «ел көрейін, жер көрейін» деген желеумен туристік сапарға аттанып, ақырында барған жерінде түрлі жағдайға тап болып, елге қайта алмай әуреге түсетін туристер қаншама. Мәселен, осы уақытқа дейін бас-аяғы 12 мың адам сапарлаймын деп сарсаңға түскен. Бұл Инвестициялар және даму министрлігінің өкілдері келтірген дерек. Аталмыш министрлікке қарасты Туризм департаменті туристік операторлардың салғырттығынан туристердің өзге мемлекеттердегі демалыс орындарының ақысы мен қайтар билеттері төленбей қалған жағдай, әсіресе, жылдары көп тіркелген. Осындай олқылықтарды болдырмау үшін Үкімет кешегі қарашада қаулы қабылдаған-ды. Сол бойынша арнайы «Туристік Қамқор» қоры құрылды. Бұдан былай аталмыш қор шетелден қайта алмай қалғандарға қол ұшын созады. «Туристер төтенше жағдай болған уақытта елге қайта алмай қалып жатады. Ал, туроператорлар өз міндеттерін орындай алмайды. Мұндай жағдайды болдырмау үшін осы қорды құрып отырмыз. Осы бағытта екі құралды жүзеге асырамыз. Біріншіден, туроператорлар банкке бірнеше кепілдік түрін төлейді. Егер тәуекел жоғары болса, туроператорлар 30 млн теңгеге дейін кепілдік ұсынады. Ал, егер қарапайым қызмет түрі болса, кепілдік құны 10 млн теңгені құрайды. Екіншіден, турдан түскен қаржының Жыр кеші «өз жеріңде демал, өз еліңде ем ал!» Еліміз Тәуелсіздіктің 25 жылдығын қал-қадірінше атап өтті. Айтулы мереке халықтық сипат алды деп айтуға болады. Оған мейрам қарсаңында жер-жерде ұйымдастырылған түрлі шаралар дәлел. Әр мереке бұған өзінше үлес қосуға тырысып бақты. Дәстүрлі шараларды өткізгендер қаншама, сондай-ақ, саласымен, бағытымен қабыса бермейтін ізгі дүниелерді ұйымдастырып, батыл қадамға барғандар да жоқ емес. Бесжұлдызды «Алматы» шипажайы мұрындық болған мүшәйраны соңғылардың қатарына жатқызуға болады. Талайдың дертіне дауа болған «Алматы» шипажайы құрылғанына 50 жыл толғанын Тәуелсіздіктің 25 жылдығымен сабақтастыра отырып, ақындардың жырымен өрнектегенді жөн көріпті. Тақырыбы да ерекше: «Өз жеріңде демал, өз еліңде ем ал!» Әрі насихат. Айтулы мерекеге орай, шипажайдың мәжіліс залында аталмыш республикалық жыр мүшәйрасының ақтық сайысы өтті. Онда әр өңірден өлеңін жолдаған 40-тан астам ақынның 12-сі жүрекжарды жырларын оқыды. Талап бойынша бір өлең ширек ғасыр толған Тәуелсіздікке, екінші өлең жарты ғасырдан бері жанға дауа болып келе жатқан шипажайға арналуы тиіс. Мүшәйрада өлең ғана оқылған жоқ. Саят Нұрғазин бастаған бірқатар дәстүрлі әншілер әуелеген әнмен жыр кешінің көркін аша түсті. Соңын ала жас та болса есімдері елге танылған айтыскерлер Қалижан Білдәш пен Шұғайып Сезімхан сөз қағыстырып, келушілерді бір серпілтті. Бұдан соң кеш тізгінін ұстағанбелгілі журналист Нұртілеу Иманғалиұлы бастаған, Бекжан Пікір Қазіргі таңда қазақ тілін дамыту мен оның мәртебесін асқақтату мақсатында бірқатар шаралар жүзеге асырылуда. Мемлекет басшысының Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың жыл дарға арналған іс-шаралар жоспарын бекіту туралы бағдарламасы қабылданды. Осы бағдарламаны жүзеге асыру мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының ресми сайтында «Аtau.kz» ономастикалық, «Emle.kz» орфографиялық, «Termincom.kz» терми нологиялық электрондық дерек қорлары ашылды. Жаңа технологиялар дың құндылығы қандай десек, «Atau.kz» ономастикалық электрондық дерекқорында Қазақстандағы жер-су, қалалар мен елді мекендер, мекемелер, көше, саябақ т.б. нысан атаулары, бұған қоса, ономастикалық атаулардың тарихы, этимологиясы, жасалу ерекшеліктері туралы танымдық сипаттағы ғылыми, ғылыми-көпшілік, анықтамалық әдебиет тер мен мақалалар ұсынылған. Бұл өз кезегінде ісқағаздарын жүргізу барысында жер-су, қалалар мен елді мекендердің мемлекеттік тілде қа- бір бөлігі қорға аударылады. Ол ақша шұғыл жағдай болған кезде қажетке жаратылады», деп сендіреді қор директоры Инна Рей. Қор басшысының сөзінше, қорға аударылатын ақша 0,5 АЕК, яғни 1061 теңге шамасында болмақ. Ал, банктегі туроператор төлеген кепілдік сақтандыру қызметін атқарады. Яғни, осы жүйенің қатысушысы саналатын туроператордың кесірінен турист шетелде қиын жағдайда қалса, жүйенің әкімшісі банкке хабарласып, ондағы кепілдікте тұрған қаржы қорға беріледі-мыс. Сол қаржының есебінен қор туристің қонақүйде тұрған ақысын, тамақ ақысын, қайту билетін төлейді. Әрине, бұл туроператор «бүлдіреді», оны қор «қалпына келтіреді» дегенді білдірмейді. Тұтынушыларын жат жерде қалдырған мекемелер қалайда онысы үшін жауап беретін болады. Сондай-ақ, біз сөз етіп отырған азамат тардың құқығына кепілдік беру жүйе сі жұмыс істеп, қор көмекке мұқтаж болғандарға қол соза алуы үшін туроператорлар оған мүше болуы тиіс. Сондықтан, қазіргі уақытта туристік қызмет ұсынатын коммерциялық мекемелерді жүйеге қосу жұмыстары жүріп жатқанын айта кету керек. Таяуда осы мәселеге байланысты Орталық коммуникациялар қызметінде Инвестициялар және даму министрлігі өкілдері мен қор директорының қатысуымен баспасөз мәслихаты өтті. Сонда «2016 жылдың 7 қарашасынан бастап Қазақстаннан туркодсыз шығу заңсыз болып табылады. Бұл арада мәселе еріктілік, қалау немесе қаламау жайлы емес. Осы күні 40 туроператор қордың мүшелігіне енді және 25-тен астамы келіссөз жасау үстінде. Жыл соңына дейін бәрі заңды болуы тиіс», деп бұл талаптан барлық туроператорлардың өтуі тиістігін меңзеген қор директоры Инна Рей туркод туралы да түсінік бере кетті. Яғни, турист туркомпаниядан туркодты талап етуі керек, ал, туркод қор сайтындағы сандық нөмірден тұрады. Турөнімді сатып алған азамат аталмыш қорда сақтандырылғаны туралы сайттан біле алады. Егер өзін реестрдан тапса, онда шетелге еш уайымсыз шыға беруіне болады. Өйткені, «қор оны қиын жағдайда қалдырмайды, аталған жүйе Еуропа, Ресей мен АҚШ-та бар» деп сендірді «Туристік Қамқор» қорының басшысы. Ал, Инвестициялар және даму министрінің туризм мәселесі бойынша кеңесшісі Қайрат Сәдуақасов қорда жеткілікті қаржы көлемі жиналғаннан кейін, тіпті, алдағы уақытта шетелде түрлі төтенше жағдайға тап болған туристерге материалдық өтемақы төлеу секілді қосымша көмектер де қарастырылуы мүмкін екендігін жеткізді. Бір сөзбен айтқанда, «Туристік Қамқор» қоры да, оған қолдау көрсетіп отырған министрлік те қазақстандық туристер шетелде алаңсыз демалса, уақытын жақсы өткізсе екен дегенді мұрат тұтатын секілді. Ал, аталмыш қордың туристерге қатысты қордаланған мәселені қаншалықты шеше алатынын, әрине, уақыт көрсетеді. Сәкен ОРЫНБАСАРҰЛЫ, «Заң газеті» Әшірбаев, Серікзат Дүйсенғазы, Олжас Отар сынды ақындардан құралған қазылар алқасы сахнаға шығып, мүшәйра қорытындысын жария етті. Он екі ақынның өлеңіне төрелік еткен қазылар бірінші орынға Серік Қалиевті лайықты деп тауып, оған «Алматы» шипажайына LUX санаттағы 10 күндік жолдаманы табыстады. Екінші орын Қуаныш Қолқаев пен Олжас Қасымға берілді («Алматы» шипажайына STD санаттағы 10 күндік жолдама). Үшінші орын Айдана Сегізбаева, Бауыржан Әлқожа мен Наурызбек Саршаевқа бұйырды («Алматы» шипажайына STD санаттағы 7 күндік жолдама). Астаналық Рауан Қайдар мен шығыстағы Аягөзден келген Қазбек Байжұманға шипажай президенті Талғат Тұңғышбаев арнайы жүлде табыстады (7 күнге стандарт нөмірде демалуға жолдама). Ал, ынталандыру сыйлығын алған Манас Қайыртай, Аслан Тілегенов, Сайлаубай Тойлыбаев, Ұлмекен Лесбекова сынды ақындар енді шипажай бассейнінде бір жыл бойы тегін жүзе алады. Мұндай жыр кеші шипажайға тәнін сауықтыруға келгендердің жанын да сауықтырары сөзсіз. С.ҚАЛДЫБАЕВ тілді дамытуда технологияның көмегі көп тесіз жазылуына септігін тигізеді. Сонымен қатар, бұл дереққорлардың азаматтарымыздың сауаттылық деңгейін арттыра түсетіні де күмән келтірмейді. Мәселен, «Emle.kz» орфографиялық электрондық дерекқорында графика мен орфографияға қатысты теориялық мәліметтер мен сөздіктер орналастырылған. Электрондық дерекқорда оқырмандарға қазақша дұрыс жазу, сөзді дұрыс айту (дыбыстау) ережелері түсіндіріледі. Дерекқорда сөздердің дұрыс жазылу ережелері, кірме сөздер мен терминдік мәнге ие сөздердің бұрынғы және қазіргі жазылу барысындағы айырмашылықтар салыстырмалы түрде көрсетілген. Сондай-ақ, тыныс белгілердің қойылу ретіне қатысты ережелер, қысқарған сөздер мен олардың толық атаулары, қысқартылу реті туралы да түсінік беріледі. «Termincom.kz» терминологиялық электрондық дерекқорында Қазақстан Республикасының Үкіметі жанындағы республикалық терминология комиссиясы бекіткен терминдер әліпбилік ретпен бекітілу мерзімі бойынша берілген. Сонымен қатар, электрондық дерекқорда салалық терминологиялық сөздіктер орналастырылған. Қызықтыратын жайт, сайттың «Ойталқы» атты бөлімінде оқырман талқыға түскен сөздер тізбесінен кез келген сөздің бірін таңдап, оның қазақша аудармасын ұсына алады. Әрине, аталған технологиялар интернет сүйер қауымның көңілін баурайтыны сөзсіз. Біздің ойымызша, бұл қазақ тілін меңгерудегі ең тиімді шаралардың бірі. Алайда, қазақ тілін дамыту, оның қолданылу аясын тек арнайы технологиялар мен қондырғыларды енгізу арқылы ғана емес, барша халықты, ел азаматтарын мемлекеттік тілде сөйлеуге ынталандыру арқылы жүзеге асатынын естен шығармау керек. Сондықтан, әрбір азамат қазақ тілін дамытуға белсене атсалысуы тиіс. Өйткені, мемлекеттік тілді дамытуда технологияға сүйенгеннен гөрі өзіміз әрекет етуге тиіспіз. Айжан ЫБЫРАйЫМ, Жамбыл облысы бойынша қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының бас маманы Мәдина ӘбілқасыМова, қазақстан Республикасының Ұлттық экономика вице-министрі Көзқарас Қазақстандағы мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттырудың заманауи әдістерін қоса алғанда, озық тәжірибелердің енгізілуі үкіметтің стратегиялық мақсаттарының бірі болып табылады. Әсіресе, қарқынды геосаяси трендтер мен жаһандық қатерлер аясында уақыт талабына сай болу өте маңызды. Мемлекет басшысының мемлекеттік сектордағы басқарудың жаңа және заманауи идеялары мен әдістерін қолдап отырғанын атап өткен орынды. Әлеуметтік-экономикалық және саяси жаңғыртулар барысында мемлекеттік басқару жүйесін ретке келтіру және тиімділігін арттыру маңызды рөл атқаратыны бірнеше мәрте расталды. Қазіргі кезеңдегі мемлекеттік басқарудың даму векторында барынша дамыған әлемдік экономика тәжірибесінің маңызы зор. Мәселен, ЭЫДҰ елдерінің үздік практикалары мемлекеттік басқаруды реформалау және адами капиталды дамыту стратегиясын құруға үлес қосты жылы ЭЫДҰ «Қазақстандағы бәсекеге қабілеттілікті арттыру» жобасы шеңберінде Қазақстандағы биліктің орталық деңгейіндегі мемлекеттік басқару жүйесіне бағалау жүргізілді. Негізгі мақсат мемлекеттік жоспарлау, ведомствоаралық өзара әрекеттестік пен есептілік, мемлекеттік қызметті жетілдіру, мемлекеттік аппарат қызметінің тиімділігін арттыру, билікті орталықсыздандыру сияқты жекелеген негізгі бағыттардың сапасын арттыру бойынша ұсынымдар беру. ЭЫДҰ жүргізген бағалау нәтижесі бойынша берілген ұсынымдардың көпшілігі Мемлекет басшысының «100 нақты қадам» Ұлт жоспары бағдарламасында көрініс тапты. Ұлт жоспарын жүзеге асырумен қатар, мемлекеттік органдар реформаның барлық бағыттары бойынша белсенді жұмыс атқаруда және қазірдің өзінде белгілі бір нәтижелер бар. Мәселен, соңғы екі жылда біздің еліміз Дүниежүзілік экономикалық форумның жылдардағы жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексі рейтингінде 50-орын нан 42-орынға алға жылжыды. Жоба шеңберінде ЭЫДҰ Қазақстандағы мемлекеттік аппарат қызметінің тиімділігін бағалау жүйесіне және оны жетілдіруге ерекше мән береді. ЭЫДҰ ұсынымдарының 37-ден 10-ы дәл осы аталған бағытқа арналғанын атап өту керек. ЭЫДҰ Қазақстанның мемлекеттік аппараттың тиімділігін бағалау жүйесін құруда зор табысқа жеткендігін атап көрсетуде. Мемлекеттік органдар жұмысының нәтижелілігі жыл сайын қадағаланып отырады және ол 2010 жылы құрылған Мемлекеттік орган дар қызметінің тиімділігін бағалау жүйесінің негізгі басты идеясы. ЭЫДҰ-ның көптеген қатысушы елдері сияқты мемлекеттік аппараттың тиімділігіне бағалау жүргізу әдістемесі жұмыс процесі мен аралық нәтижеден гөрі барынша түпкілікті қорытындыға назар аудару мақсатында үнемі жетілдіріліп отырады. Тиісінше мемлекеттік аппараттың жұмысын бағалау жүйесін жетілдіру Ұлт жоспарының 93-қадамында көзделген. ЭЫДҰ-ның басқа да елдерінің тәжірибесіне келетін болсақ, мемлекеттік органдарды бағалау процесіндегі мақсатты индикаторлардың тым көптігінің жағымсыз әсері болуы мүмкін екендігі мемлекеттік аппараттың тиімділігі мәселесіне арналған Ұлыбритания министрлер кабинетінің баян дамасында көрсетілген. Осыған орай, Қазақстандағы Мемлекеттік аппараттың жұмысын Қазақстан Республикасында мемлекеттік басқаруды трансформациялау қалай өтуде десек, 2050 жылға қарай Қазақстан әлемнің барынша дамыған 30 мемлекетінің біріне айналуы тиіс. Осы мақсатқа қол жеткізу үшін Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша үкімет маңызды қайта құруларды жүргізуде. Оңтайлы бағалау жүйесі мемлекеттік басқару тиімділігінің көрсеткіші бағалау жүйесінің жаңа жетілдірілген моделінде бағалау 5 бағыттан төмендегі 3 бағытқа азайтылды. Олар: стратегиялық мақсаттарға қол жеткізу және бюджеттік бағдарламаларды іске асыру; мемлекеттік органдардың азаматтармен өзара іс-қимылы; мемлекеттік органдардың ұйымдас тырушылық дамуы. Сонымен қатар, аталған бағалау шеңберінде сыртқы тәуелсіз бағалау институты Мемлекеттік органдар қызметін бағалау жөніндегі комиссияны енгізу көзделуде. Бұдан әрі ЭЫДҰ азаматтардың мемлекеттік органдардың тиімділігі туралы ақпарат алу мүмкіндігін кеңейтуге, сол арқылы мемлекеттік сектордың ашықтығын күшейтуге үлес қосуына назар аударуда. Мәселен, ЭЫДҰ сарапшыларының пікірінше, «қызмет нәтижелері туралы деректерді жариялау үкіметтің азаматтардың алдындағы есептілігін күшейтеді. Бұл қызметтің тиімділігін арттыруға ықпал етеді және талдаушылардың пікірінше, қалыпты нәрсе, адамдар өздері төлейтін салықтың қайда жұмсалып жатқандығын білуге құқығы бар (Prat 2006). Мемлекеттік аппараттың жұмысын бағалау жүйесінің жетілдірілген моделі аясында есепке алынған және 2016 жылы Мемлекет басшысы бекіткен аталған ұсыныс, мемлекеттік органдардың қызметінің тиімділігін бағалау интернет-порталында бағалау қорытындысын жариялау арқылы, сондай-ақ, ашықтықты арттыруды қамтамасыз ете отырып, қоғаммен кері байланыс арқылы іске асырылды. ЭЫДҰ бірқатар басқа да қатысушы елдер практикаларымен қатар, мемлекеттік органдар тиімділігі «қысқарту, оңайлату, сезіну» деген үш негізгі тобымен өлшенеді. Осыған байланысты мемлекеттік аппараттың жұмысын бағалау жүйесінің жетілдірілген моделі аясында ұқсас құрамдас бөліктер көзделеді. Мәселен, бағалаудың бірінші «Стратегиялық мақсаттарға қол жеткізу және бюджеттік бағдарламаларды іске асыру» бөлігінде бюджеттік бағдарламаларды іске асыру тиімділігі мен бюджет қаражатын игеруді ұштастыра отырып, мемлекеттік органдардың мақсатына қол жеткізу ұсынылады. «Мемлекеттік органдардың азаматтармен өзара іс-қимылы» екінші бөлігі бойынша «Мемлекеттік қызмет көрсету сапасы», «Азаматтардың өтініші» және «Мемлекеттік органдардың ашықтығы» сияқты негізгі өлшемшарттар бойынша жүргізіледі. Ал, үшінші «Мемлекеттік органдардың ұйымдастырушылық дамуы» бөлігінде «Персоналды басқару» және «Ақпараттық технологияларды қолдану» сияқты негізгі өлшемшарттар бойынша жүзеге асырылады. Қорытындылай келе, Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау жүйесін жетілдіру бойынша ауқымды жұмыс жүргізілгенін атап өтуге болады. Жоғарыда көрсетілген шараларды іске асыру мемлекеттік органдардың бірінші басшыларының дербес жауапкершілігін арттыру, ашықтықты қамтамасыз ету, сондай-ақ, қоғаммен кері байланыс орнату мүмкіндігін береді. Бұл қадамды тұтастай мемлекеттік басқаруды реформалаудың және ЭЫДҰ елдерінің жоғары стандарттарын енгізудің бастапқы кезеңінің бірі деп санауға болады. ЭЫДҰ-ның стандарттарын енгізу және үздік практикаларын экономиканың барлық салаларында және қоғам өмірінде қолдану Қазақстанға әлемнің ең дамыған елдерінің отыздығына кіру бойынша өршіл мақсатына қол жеткізу мүмкіндігін береді.

4 4 Таразы Түйткіл Жазалары жеңілдетілгендерді жауапқа тартуға не кедергі? (Соңы. Басы 1-бетте) Қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы бірінші сатыдағы сот қаулысының күшін жойып, пробация қызметі басшысының ұсынысын қанағаттандырусыз қалдырған кезде ҚР ҚК-нің 44-бабының 3-бөлігін және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2015 жылғы 2 қазандағы 6 «Жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың, жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстырудың және тағайындалған жаза мерзімін қысқартудың сот практикасы туралы» нормативтік қаулысын басшылыққа алған. Осы нормативтік қаулының 20-тармағындағы түсіндірме бойынша, бас бостандығынан айыру жазасынан ауыстырылған бас бостандығынан шектеу жазасы ол сотталған адамның жағымсыз тәртібіне байланысты бұзылуы мүмкін емес делінген. ҚР ҚК-нің 44-бабының 3-бөлігіне сәйкес, бас бостандығын шектеуге сотталған адам жазаны өтеуден қаскөйлікпен жалтарған жағдайда бас бостандығын шектеудiң өтелмеген мерзiмi дәл сол мерзiмге бас бостандығынан айыру түрiндегi жазаға ауыстырылады делінген. Яғни, осы заң талабына сәйкес және нормативтік қаулының түсіндірмесі бойынша, бас бостандығын шектеуге сотталған адам ғана жазаны өтеуден қаскөйлікпен жалтарған жағдайда бас бостандығынан айыру жазасына ауыстырылуға жатады. Егер үкім бойынша бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалып, кейін ол бас бостандығынан шектеу жазасына ауыстырылып, азамат бас бостандығынан шектеу жазасын өтеуден қаскөйлікпен жалтарған жағдайда жоғарыда аталған заң талаптары бойынша оның жазасы қайтып бас бостандығынан айыру жазасына ауыс тырылуға жатпайды. Осындай заңның олқылығына байланысты ағымдағы жылы жазасын өтеуден қаскөйлікпен жалтарған басқа да бірнеше сотталғандар бойынша пробация қызметкерлерімен берілген ұсыныстар соттармен қанағаттандырусыз қалдырылған. Бастысы, сотталғандар өздеріне заңмен жүктелген міндеттерді орындамай жаза өтеуден жалтарса да, жазасыз қалып отыр. Сондықтан, қазіргі таңда қылмыстық заңда қарама-қайшылық бар деп айтуға болады. Өйткені, бас бостандығынан шектеуге сотталған адам жазаны өтеуден қаскөйлікпен жалтарған жағдайда ол адамның жазасын бас бостандығынан айыру жазасына ауыстыруға жатады. Ал, екінші адамның бас бостандығынан айыру жазасы бас бостандығынан шектеу жазасына ауыстырылып, ол адам жазасын өтеуден қаскөйлікпен жалтарған жағдайда жазасын қайтып бас бостандығынан айыруға ауыстыруға жатпайды. Бұл мәселе Қылмыстық-процестік кодексте де реттелмеген. Қазіргі кезде осы заңдағы қарама-қайшылықты басқа да сотталғандар біледі және олар оны өз пайдаларына ұтымды пайдаланып жүр. Бұндай жағдайда заң барлық сотталғандарға бірдей және әділ болу үшін ҚР ҚК-нің 44-бабының 3-бөлігіне толықтыру енгізіліп, осы баптың талаптары жазалары бас бостандығынан айырудан бас бостандығынан шектеуге ауыстырылған сотталғандарға да қатысы барын заңмен белгілеу қажет. Сонда ғана заң бәріне бірдей және әділ болады. Меже Мұндай талап құқық қорғау саласында тіптен жоғары жылы қабылданған «Құқық қорғау органдарының кадр саясаты» тұжырымдамасы негізінен құрылымдарды сапалы мамандармен қамтамасыз етуге бағытталған. Кадр саясатына лайықталып арнайы тұжырымдаманың жасалуы тегін емес. Жалпы, өркениетті елдер көшіне ілесуді мақсат еткен елде қауіпсіздіктің сақталуы, азаматтар құқының мінсіз қорғалуы басты талап. Ал, құқық бұзушылықтар санының өсуі, жасалған қылмыстардың дер кезінде ашылмауы азаматтардың күштік құрылым қызметкерлеріне ғана емес, елдің ертеңіне деген сенімін азайтары анық. Сондықтан, тұжырымдамада кадр саясатына қатысты жаңа реформалар қарастырылған. Осы мақсатта ТМД елдері, АҚШ, Сингапур, Германия, Ұлыбритания, Польша және тағы басқа мемлекеттердің кадрмен қамтамасыз ету тәжірибесі жан-жақты зерделенген болатын. Шетелдің тәжірибесінен байқағанымыз, онда кадрлық жоспарлау қысқа мерзімдік және орта мерзімдік перспективаға лайықталып жүзеге асырылады. Бұл елдерде білімнің жоғары деңгейі ең басты басымдық болып табылады. Сондай-ақ, тағы бір үлгі етерлік дүние бұл елдерде кадрларды тұрақты орнықтыру мақсатында жас мамандарды бейімдеудің тиімді жүйесі жасалған. Тәлімгерлік институтының дамуы жастардың ортаға бейімделіп, сапалы кадрлар сапына ертерек қосылуына септігін тигізеді. Тұжырымдама екі кезеңнен тұрады жылдар аралығын қамтыған Майлыбай КОСУМБЕТОВ, Ақтөбе облыстық сотының судьясы тұжырымдама жастардың өсуіне мүмкіндік береді Мықты басшы маңайына білімі мен білігі келіскен, талабы мен таланты ұштасқан жандарды топтастыра біледі. Өз саласының ертеңін ойлаған жетекшінің азаматтарды тамыр-таныстықпен жұмысқа қабылдаудан бас тартатыны тағы белгілі. Себебі, араағайын арқылы мансап іздегендер мамандығының маңызын түсінбейді, оны ілгерілетуге еңбек етпейді. Ал, өз кәсібіне берілген жандар саланың жетістігін еселеуге қызмет етеді. Бұл қашаннан дәлелденген қағида. бірінші кезеңде кадрларға қажеттілікті қанағаттандырудың тиімді жүйесін енгізу; лауазымдарға жаңа талаптарды белгілеу және оларды бағалаудың әділ тәсілдерін енгізу; бос лауазымдарға орналасудың ашықтығы мен әділдігін қамтамасыз ету; кәсіби, қызметтік және дене даярлығының инфрақұрылымын құру көзделген болатын. Біз қазір осы міндеттерді кезең-кезеңімен орындауға қол жеткіздік. Ал, екінші кезеңде кадрларды кәсіби даярлау мен қайта даярлау сапасын арттырудың тиімді тетігін құру; бүкіл қызмет кезеңінде кәсіби дамытудың үздіксіздігі мен жүйелілігін қамтамасыз ету; қызметкерлерді жоғары корпоративтік рухта тәрбиелеу, қызметкерлерді уәждеудің тиімді жүйесін құру; органдардың оңтайлы ұйымдық-штаттық құрылымын жасау көзделген. Кадр саясаты қолданысқа меритократия ұғымын енгізген болатын. Бұл кәсіби құзыреттілік деңгейіне сәйкес бос орындарға орналасуға тең қолжетімділікті қамтамасыз етуге бағытталған. Үміткерлердің жұмысқа тұруына теңдей мүмкіндіктің берілуі, тәлімгерлік мектептің жолға қойылуы, ынталы жастардың сатылап өсуіне қолдау көрсетілуі сала құрылымын сапалы кадрмен жасақтауға көмектесері анық. Қайсар МОлдАКАшЕВ, Алматы қаласы бойынша ҚСжАЕА басқармасының бөлім прокуроры Съезден соң Ел тәуелсіздігінің 25 жылдығы қарсаңында өткен VII съезде судьялардың жаңартылған Әдеп кодексі қабылданды. Онда судьяларға қойылар талаптар ауқымы кеңейтілген. Сондай бір ерекшеліктің бірін айтар болсақ, бұдан былай сотқа жүгінуші судьяның іс-әрекетіне көңілі толмаса, Жоғарғы Сот жанындағы Сот жюриіне шағымдана алады. Бұған қоса, құжатта судьяларға Президент, халық тарапынан қойылар талаптың барлығы ескерілген. Қысқаша айтқанда, Әдеп кодексінде судьялар жауапкершілігі одан әрі арттырылған. Судьяға қойылар адамгершілік құқықтық талаптар ел Конституциясының нормаларында бекітіліп, сот төрелігінің демократиялық қағидаларына енгізілген. Әділ сот үшін маңызды әдеп дәрежесі қандай десек, ол ең алдымен баршаның сот пен заң алдындағы теңдігі екені белгілі. Яғни, бұл сотта іс қараудың әділдігі, бейтараптылығы, тең құқықтылығы мен адамгершілік т.б. қағидаттар қамтамасыз етіледі. Сондықтан, жаңа кодексте судьяның берген антына адал, өз әрекеттерімен лауазымының жоғары мәртебесіне лайық болуы, сот төрелігін іске асыруға, әдеп нормаларын мүлтіксіз сақтауы нақты көрсетілген. Өйткені, судья қызметі арқылы азаматтардың бойында Қазақстан Республикасының Конституциясын, елдің заңдарын құрметтеу сезімін қалыптастырып, заңның үстемдік принципін орнықтыруға тиіс. Съезде Елбасы судьяларға жүктемені төмендету мәселесін көтеріп, билердің тәжірибелерінен үлгі алуға шақырды. Мемлекет басшысы: «Азаматтарға істі сот процесіне жеткізгеннен гөрі татуласу тиімді екендігін түсіндіру керек. Бұл ретте құқықтық-ағартушылық мәселесі маңызды болып саналады. Халықтың заңгерлік сауаттылығының арқасында сот дауларын еселеп қысқартуға болады», деді. Әр съезд сайын Елбасы Жегіқұрт Сыбайлас жемқорлықпен күресу Қазақстанның бүгінгі күнгі күрделі мәселесі болып отыр. Біз Азия өңірінде ғана емес, тұтастай алғанда ТМД бойынша да жемқорлыққа қарсы неғұрлым мықты дамыған заңнамасы бар елміз. Мұндай құқықтық актілердің бастысы ретінде Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы заңы мен мемлекеттік қызметшілердің Ар-намыс кодексін атауға болады. Ал, 2007 жылдың 12 қаңтарында Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы заңы қабылданды. Бұл заңнамалық актілердің мақсаты азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға, сыбайлас жемқорлық көрiнiстерiнен туындайтын қауiп-қатерден республикамыздың ұлттық қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге, құқық бұзушылықтың алдын алу, анықтау, олардың жолын кесу және ашу, зардаптарын жою, кiнәлiлердi жауапқа тарту арқылы мемлекеттiк қызметшiлердiң моральдық-адамгершiлік бейнесiне және iскерлiк сапаларына қойылатын талаптарды арттыру. Сонымен қатар, сыбайлас жемқорлықпен пәрменді күресуді одан әрі жалғастыру үшін Қазақстан Республикасы Президенті 2009 жылдың 22 сәуірінде 793 «Қазақстан Республикасында қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті күшейту және құқық қорғау қызметін одан әрі жетілдіру жөніндегі қосымша шаралар туралы» жарлыққа қол қойды. Бұл жарлық құқық бұзушылық пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы жұмысты күшейтуге, құқық қорғау органдарының қызметін және мемлекеттік қызметке өту кезеңін жетілдіруге бағытталды. Жарлыққа сәйкес, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті күшейтудің бірқатар тетігі іске қосылады. Атап айтқанда, мемлекеттік органдар мен ұйымдардың және мемлекеттің қатысу үлесі бар ұйымдардың басшыларына сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұру жөніндегі шаралар қолдану міндетін жүктеу, оны орындамағаны үшін, заңда көзделгендей, жауапқа тарту арқылы қоғамда сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік қалыптастыруға бағытталған шараларды іске асыру. Бұған қоса, мемлекет- Мемлекет басшысы жариялаған Ұлт жоспары «100 нақты қадам» бағдарламасының 16-қадамында азаматтардың сот төрелігіне қолжетімділігін жеңілдету үшін сот жүйе сі сатыларын оңтайландыру, бес сатылы сот жүйесінен (бірінші, апелляциялық, кассациялық, қадағалау және қайта қадағалау жасау) үш сатылы (бірінші, апелляциялық, кассациялық) сот төрелігі жүйесіне көшу көзделген болатын. Үш сатылы сот жүйесі халықаралық тәжірибеде бар жағдай. Аралық сатылардың көп болуы сот процестерін қасақана ұзартып, сот шешімін орындауды созбалаңға әкеліп соғатынын бұған дейінгі тәжірибе көрсетіп берді. Соның салдарынан сот шешімінің бірнеше судья КодеКс талаптарын мүлтіксіз сақтауға міндетті рет өзгеріп, тіпті, күшін жоюы республика атынан шешім қабылдайтын соттардың беделіне нұқсанын тигізіп келді. Облыстық сотта апелляциялық және кассациялық сатылардың болуы сот істерінің қаралу мерзімдерін шамадан тыс созып, шешім қабылдау ды қиындатты. Кассациялық алқаның іс жүзінде Жоғарғы Сотқа жүктелген қадағалау сатысының қызметін атқарып, күшіне енген сот шешімінің қайта-қайта өзгеріске ұшыратқан мысалдары да жетерлік. Сондықтан, бес сатылы жүйе заң талабына үйлеспей, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, адамның, қоғамның және мемлекеттің заңды мүддесін неғұрлым жедел әрі сапалы қорғауға кері әсерін тигізді. Осындай мәселелерді ескерген ұлттық төрелік етудің ең басты мақсаты тараптарды табыстыру, татуластыру екенін айтумен қатар, бітімгершілікті дамыту жолдарын да көрсетіп келеді. VII съезд судьялар корпусының алдына жаңа мақсаттар қойды. Судья әдебінің кодексі сот төрелігін жүзеге асыруда және соттан тыс қызметтегі мінез-құлықтың судья үшін міндетті қағидаларын белгілей отырып, сот және судья әдебі нормаларын бұзу кезінде туындайтын қоғамдық қатынастарды, сондай-ақ, сыбайлас жемқорлыққа қарсы мінез-құлықтың кәсіби-әдептік стандартын айқындайды. Судья іске қатысушы адамдармен, олардың өкілдерімен, прокурор мен, адвокатпен, өзге де мүдделі жандармен нақты сот ісі, сот төрелігін іске асыруға байланысты мәселелер бойынша процестік және өзге де заң намада көзделмеген кез келген қарым-қатынас деп түсінілетін процестік емес байланыстарды болдырмауы керек. Сондықтан, бүгінгі күні Судья әдебі кодексінің сот төрелігін жүзеге асырудағы алатын орны маңызды. Судья өзінің кәсіби қызметін атқарған кезде заңға бағынуға және кез келген сырттан ықпал етулерге жол бермей, қыр көрсетулерге, қысым жасау мен құқықтық емес әсерлерге, сот процесіне тікелей немесе жанама араласуға қарсы тұруға тиіс. Жұртшылық тарапынан болып тұратын тұрақты назар судьяға өзіне бірқатар шектеу қою міндетін жүктейді. Судья қоғамдық іс-шаралар мен басқа да көпшілік орындарынан, егер бұл оның беделіне зиян келтіретін болса аулақ болуға тиіс. Мемлекет атынан шешім қабылдап, сот төрелігін жүзеге асырушы судьяларға қойылатын талаптарының күшейтілуі уақыт талабымен үндес кен қадам. Демек, Әдеп кодексінің талаптарын мүлтіксіз сақтау әрбір судьяның міндеті. Жанар ИБРАГИМОВА, Алматы облыстық мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотының судьясы жарлық жемқорлықты жоюға бағытталған тік қызметшілерге қойылған шектеулер олардың басшыларына да қолданылады. Азаматтардың сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарының жолын кесу мен оны ашуға жәрдемдесуге бағытталған қызметін көтермелеу тетіктерін қамтитын ынталандыру жөніндегі шараларды арттыру. Жарлықпен мемлекеттік қызметшілердің, сондай-ақ, мемлекеттік қызметтен босаған адамдардың белгілі бір кезең ішінде құны осы адамдардың ресми табысынан асып түсетін мүліктің шығу тегі туралы ақпарат ұсыну міндеті белгіленген. Мемлекеттік қызметшілер және мемлекеттік қызметте бұрын жұмыс істеген адамдар туралы бірыңғай электронды дерекқор жасау мемлекеттік қызметке үміткерлерді сапалы түрде іріктеп, жоғары лауазымдарға ұсынуға мүмкіндік беріп қана қоймай, іскерлік бет-бейнесіне дақ түскен адамдардың қызметке орналасуына да айтарлықтай тосқауыл болады. Жарлық талаптары Қазақстандағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті күшейту бағытында жасалып жатқан жұмыстарды нығайтқаны баршаға мәлім. Г.ЕСБОлҒАНОВА, Бостандық аудандық әділет басқармасының басшысы АлМАТы ҚАлАСы сот сатыларын оңтайландыру өз нәтижесін көрсетуде комиссия сот жүйе сін оңтайландыру туралы бастаманы қолдап, Қазақстан Республикасының Президенті 2015 жылғы 31 қазанда Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне сот төрелігі жү йесін жетілдіру мәселелері бойын ша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңға қол қойды. Аталған заңға сәйкес, Қазақстан Республикасы ҚПК-не өзгерістер мен толықтырулар енгізіліп, қылмыстық істердің апелляциялық және кассациялық сатыларда қаралу тәртібі өзгертілді. Бұл өз кезегінде судьялардың жауапкершілігін арттырып, жүктемесін азайтуға жол ашып берді. Т.МАҚҰлОВ, Алматы қаласындағы Алатау аудандық сотының судьясы

5 ТҰҒЫР 5 Орайы келген әңгіме (Соңы. Басы 1-бетте) Өздеріңіз білесіздер, мұнаймен ілесе шығатын газ ауада жанып, қоршаған ортаға қаншама зиянын тигізді. Прокурорлық ықпал ету шараларының арқасында 1997 жылмен салыстырғанда ілеспе газдың ауада жануы қазір есеге азайды. Мұнай өндірушілердің ілеспе газды өңдейтін зауыттарды салуына прокурорлық актілер қозғау болды деуге толық негіз бар. Өйткені, актіні жолдап қана қоймай, оның орындалуын қадағалап, нәтижесі шыққанша соңдарынан қалған жоқпыз. Дүйім жұртты дүрліктірген 5 маусымдағы террорлық акт болған сәттен процессуалдық актілер белгіленіп, істің жан-жақты объективті тергеліп, сотқа жетуін қамтамасыз еттік. Сол ауыр қылмыстың салдарын саралап, жоюға, қайталанбауы үшін алдын алу шараларына көп көңіл бөлдік. 5 ай ішінде өте ауқымды істің сотқа дейінгі тергеу-тексерулері, сотта қаралуы прокурорлық қадағалаудың сапалы жүзеге асырылуынан деп айта аламыз. Қылмыскерлердің әлеуметтік портреті жасалды. Олардың діни көзқарастарының ара-жігін айқындап бердік. Соларға сүйене отырып, террорлық актіні жасағандардың теріс ағым жетегінде болғанына халықтың көзін жеткізу үшін «Оразадағы ойран» деректі фильмі түсірілді. Онда қылмыскерлердің теріс ағым жетегінде кетіп, өз тағдырларын өздері ойрандағандарына шын күйзеле өкінгендерін көрсеттік. Прокуратура органдарының облыстық деңгейдегі әр басқармасы қызметтерін атқару кезінде өздеріне мәлім болған заңдағы қайшылықтар мен кемшіліктерге талдау жасап, анықтап оны шешуге қатысты ұсыныстарын беріп отырады. Бұл біздің күнделікті жұмысымыз. Террорлық акт салдарын жоюда құқық қорғау органдарымен бірлесе жұмыс жасап, ерекше маңызға ие обьектілерді, мәселен, қару сататын дүкендердің заңмен бекітілген ережеге сай жұмыс істеуін қадағалап бақылауға қатысты өз ұсыныс-пікірлерімізді әзірленіп, оны. Бас прокуратурадағы заң шығармашылық қызметпен айналысатын арнайы басқармаға жолдадық. Террорлық актіге байланысты қазір жергілікті полиция басшылығы үстінен қылмыстық іс қозғалды. Бұл ретте айтарым, әрбір мемлекеттік орган өз жұмысын заңға сай, мерзімінде әрі тиімді атқарса, мұндай бассыздықтарға жол берілмес еді. Қазақстан Республикасының прокуратура органдары ширек ғасыр ішінде айрықша өзгерістер мен жаңаруларды бастан кешіріп, заңдылықтың сақталуы мен заңдардың қолданылуын қадағалауда ел еңсесін көтерерліктей қандай істер тындырып, халықтың сенімді тірегіне қалай айналды? Жиырма бес жыл ішінде бұл түбегейлі құндылықтар іске асырылуы үшін аз жұмыс атқарылмады. Бас прокурордың қадағалауымен азаматтарды жеке қабылдап, арыздарын мұқият тыңдауға, қатты назар аударылады. Облыстық прокуратура тарапынан «Арыз-шағым жұртшылықтың пікірі», «Прокуратура ауылдың дамуы үшін», «Қауіпсіз орта қоғам гүлденуінің кепілі» сынды бірнеше серпінді жобалар қолға алынды. Ел экономикасын өркендетудің бірден-бір маңызды тетігі кәсіпкерліктің дамуы. Сондықтан, прокурорлық қадағалаудың өзекті мәселелерінің бірі кәсіпкерлік қызмет саласында конституциялық құқықты қорғау болып табылады. Кәсіпкерлікті қолдау мақсатында облыстың барлық қадағалау-бақылау фукнкциясы бар мемлекеттік органдары прокуратура ғимаратында бас қосып, меморандум қабылдап қол қойды. Елбасы тапсырмасын жүзеге асыру бағытында кәсіпкерлікті дамытуға кедергі болатын жәйттерге тосқауыл қою үшін «Кедергісіз кәсіпкерлік» жобасы нәтижелі жүзеге асып жатыр. Жүздеген кәсіпкердің құқықтары қорғалып, олардың кәсіптеріне жол ашылды. Жалпы, заңдылықтың сақталуын қадағалайтын басты органға қойылатын талаптың жоғары болатыны айтпаса да түсінікті. Ел аумағында «Қылмыстық құқықбұзушылықтың электронды картасы» жасалып, іске қосылды. Сөйтіп, еліміздің кез келген тұрғыны өзі тұрып жатқан аймақта қылмыстың қай түрі өршігенін көрсе, одан сақтану шараларын қолдана алады. «Прокурордың 100 кеңесі» деген жобаның мобильді қосымшасы жасалды. Кез келген смартфон иесі оны еркін пайдалана алады. Облыста «Халықты қауіпсіздікпен қамтамасыз ету» жобасы қызу қолдау тапты. Жаңа форматта жұмыс жасаған бұл жоба бойынша 145 мың тұрғын қамтылған ауқымды шаралар жүзеге асырылды. Бас прокурор Жақып Қажыманұлы бастаған 200 маманнан құрылған арнайы топ халық арасына шығып, жұмысқа тұру, бизнесті дамыту, несие мен субсидия, жәрдемақылар алуға қатысты сұрақтарға жауап берді. Медициналық басқа да көмек алу тәртіптерін түсіндірді. Ең маңыздысы, дәстүрлі дін бойынша түсінік жұмыстарын жүргізді. Теріс ағым ықпалында кетіп, адасып жүргендермен кездесулер өткізілді. Осындай прокурорлық қадағалауды тиімді атқару үшін оның материалдық-техникалық жағынан толық жабдықталуының орны ерекше. Прокуратура жұмысының тиім ділігін қамтамасыз ету мақсатында Ақтөбе облысы әкімдігінің қолдауымен заманауи жабдықталған облыстық прокуратураның ғимараты салынды. Тәуелсіздік жылдары облыстық бюджет есебінен Алға, Мұғалжар, Темір, Байғанин, Ырғыз, Хромтау және Ойыл аудандарының прокуратуралары жаңа ғимараттарға көшіп, еңселерін тіктеді. Ақылбек НҰРҒАЛИЕВ, Ақтөбе облысы прокурорының жасырын тергеу әрекеттері заңдылығын қадағалау жөніндегі көмекшісі, 1-дәрежелі прокуратура үздігі: Бұның бәрі прокурорларға өз міндеттерін жоғары деңгейде атқару бағытында ерекше күш береді. Әлеуметтік-экономикалық саладағы заңдылықты қадағалау бойынша қол жеткізген жетістіктерге тоқтала кетсеңіз. Әлемдік қаржы дағдарысының қиын кезінде қоғамда әлеуметтік-саяси тұрақтылықты сақтау міндеттері аса маңызды болып табылады. Сондықтан, азаматтардың әлеуметтік-экономикалық құқықтарын қорғау мәселелері прокуратура органдарының ерекше назарында және тұрақты қадағалауында болды. Бұған дәлел ретінде бір ғана 2016 жылдың ішінде әлеуметтік-экономикалық саладағы прокурорлық қадағалау актілері бойынша облыста 7015 азаматтың конституциялық құқықтарының қорғалғанын айтсақ та жеткілікті деп ойлаймын. Тәуелсіздік жылдарын алсақ, ол сан жүздеген мыңға жетеді. Биыл прокурорлар қадағалауының арқасында 5 мыңнан астам жұмысшының еңбек ақылары өндіріліп берілді. Мемлекеттік бюджетке 42 миллиард теңге қайтарылды. Жалпы, құқық қорғау органдарының қызметін тиімді үйлестірудің маңызы зор. Соның нәтижесінде тәуелсіздік жылдары адам өлтіру, қарақшылық жасау, тонау, қорқытып алу, зорлау сияқты қылмыстың ауыр түрлері бір жарым-екі есеге азайды. Қазір қылмыс жасалған сәттен электронды тіркеу ге алынады. Ешкім болған қылмысты жауып тастай алмайды. Кадр мәселесі қалай шешіліп жатыр? Прокуратура қызметкерлерінің әр толқыны өздерінің кәсіби шеберліктерін дәлелдеп келеді. Таңдап алған кәсіптеріне адалдық танытады. Ақтөбе топырағында дүниеге келген азаматтардың ішінде құқық саласын басқаруда өздерінің өшпес ізін қалдырғандары жетерлік. Мәселен, Ө.Сейітов 18 жыл үздіксіз Қазақ ССР-інің Бас прокуроры қызметін абыроймен атқарды. Бұл кісінің есімі ұлықталып, Ақтөбе қала- «ӘР ОРГАН ӨЗ ЖҰМЫСЫН ТИІМДІ АТҚАРСА, ЗАҢСЫЗДЫҚҚА ЖОЛ БЕРІЛМЕС ЕДІ» сынан көше берілді. Мүсіні, ескерткіш тақтасы орнатылды. Мұғалжар уезінде дүниеге келген М.Атаниязов 1922 жылы Қазақ АССР Юстиция халық комиссариатының құрамына енген прокуратураны басқарып, Юстиция халық комиссары және республика прокуроры болды. Жаңадан құрылған прокуратура органдарының жұмысын ұйымдастырып, оған жүктелген міндеттерді мүлтіксіз атқарды. Отанға еңбегі сіңгендердің бірегейі ретінде марқұм Н.Әлмұрзаевты айтпай болмайды. Тәуелсіздік жылдары Ақтөбе қаласының прокуроры, облыс прокурорының орынбасары болған Нұрлан Бақытқалиұлы қажырлы еңбегі үшін «Қазақстан Республикасына еңбегі сіңген заңгер» деген құрметті атақ алды. Заңдылық пен әділеттіліктің басты қағидаларын нығайтуға өзінің үлесін қосқан көптеген әріптестерді тізбелеуге болады. Бірақ, мен «Ақтөбе қаласының құрметті азаматы» атанған Мәрия Тәжібаева туралы айтпақпын. Қазір де прокуратура ардагерлері кеңесінің төрайымы болып жүрген апамыз қоғам үшін талмай қызмет етіп келеді. Түрлі қоғамдық кездесуге барып, ел-жұртқа кеңес беруден шаршаған емес. Облыста прокуратура органдарына білікті мамандарды дайындап, қабылдау мәселесіне үлкен мән беріледі. «Прокурор студенттік кезден» жобасы аясында білікті маман қабылдау үшін жоғары оқу орындарымен бірлесе жұмыс жасап, студенттердің мамандық таңдауына көмек беріп келеді. Осы жоба жұмысқа қабылдауда жариялылықтың болуын, жас маманның ешқандай тамыр-таныс, қандай да бір лауазымды тұлғаның ықпалынсыз өз күшімен, өз білімін көрсете отырып қызметке тұруын қамтамасыз етуде. Тағы бір жақсы шара бар ол «Жас мамандардың слеті». Бұл жобада да қоғамның сенімін ақтау үшін кездейсоқ адамның қадағалаушы орган қатарына қабылдануын болдырмау жағы көзделген. 3 жылға дейін жұмыс өтілі бар мамандар өздерінің біліктілігін көрсету үшін осы слетте сынға түседі. Бұл да бір аға ұрпақ пен жас маманың арасындағы сабақтастықтың үлгісі. Тәжірибелі мамандар жас толқынға өз білгендерін жалықпай үйретіп, жетекшісі бола біледі. Оларға қарап, бой түзейтін жас маман өз ісінің майталманы болуға ұмтылады. Сіз 33 жасыңызда аудан прокуроры болған екенсіз. Бұл бала кезгі арманыңыз ба? Ауылдағы бір ағайынымыз прокурор болып жұмыс жасады. Үйге қонаққа келген сайын, оның формасына қатты қызыға қарайтынмын. Жоғары оқу орнына 3 рет барып түсе алмадым. Ақыры дайындық курсы арқылы арманыма қол жеткіздім. ҚазМУ-дің заң факультетін 1996 жылы бітірдім. Аудан прокуроры болған кезде неше жыл билікте болған басшының менсініңкіремей, «әкімдікке тиіспей, басқа жақтарды қадағаларсың» дегені де есімде. Алайда, заң талаптары сақталмаған кездерде табандылықпен, біліктілікпен күрестім. Мен жұмыс жасаған 20 жыл ішінде өзім ұстанған басты принциптен ауытқыған емеспін. Ол ең алдымен адал болу, өзіңді басқадан жоғары қоймау. Темір ауданында прокурор орынбасары болғанымда төсекке таңылған мүгедекке жәрдемақысы дұрыс есептелмей, 4 ай бойына берілмегенін анықтадым. Анықталған заң- бұзушылыққа қатысты мемлекеттік лауазымды тұлғаның кінәсін мойындата білуге біліктілік пен жігер керек. Әр адам прокурорға бұзылған құқымды қорғауға заңды көмек береді деген сеніммен келуі керек. Сондай ахуалды қалыптастыру біздің басты міндетіміз. Әңгімеңізге рақмет! Бақыт ЖАНШАЕВА АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ Мінбер Жас мемлекеттің іргетасын қалау, құру, қалыптастыру бағытындағы ең жауапты іс мемлекеттік қызметшілерге жүктеледі. Бүгінгі таңда сот жүйесі дамып, сапаланып, халықаралық талаптар үдесінен шыға алатын дәрежеге жетті. Сот жүйесінде судьялардан бөлек «Б» корпусының мемлекеттік қызметшілері, атап айтқанда, сот отырысының хатшылары, сот хатшылары, кеңсе меңгерушісі, т.б. да қызмет атқарады. Мемлекеттік қызметшінің мәртебесі Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген. Жалпы, мемлекеттiк қызметке кiру кезiнде шығу тегіне, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайына, жынысына, нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жерiне байланысты немесе кез келген өзге мән-жайларға байланысты қандай да бір кемсітушілікке жол берiлмейдi. Мемлекеттік әкімшілік қызметке алғаш рет кірген, сондай-ақ, мемлекеттік әкімшілік қызметке оны тоқтатқаннан кейін қайтадан кірген мемлекеттік қызметшілер үшін олардың атқаратын мемлекеттік лауазымдарына сәйкестігін тексеру мақсатында сынақ мерзімі белгіленеді. МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТШІНІҢ ЖАУАПКЕРШІЛІГІ СЕНІМ КЕПІЛІ Мемлекеттік қызметшілердің жұмысын бағалауды жүргізудің тәртібі мен мерзімдерін уәкілетті органның ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті айқындайды. Мемлекеттік қызметшілердің жұмысын бағалаудың нәтижелері бонустарды төлеу, көтермелеу, оқыту, ротациялау, мемлекеттік лауа зымын төмендету не қызметтен шығару жөніндегі шешімдерді қабылдауға негіз болып табылады. Мемлекеттік әкімшілік қызметшілерді оқыту оларды даярлауды, қайта даярлауды және біліктілігін арттыруды қамтиды. Мемлекеттік қызметшілерді көтермелеу лауазымдық міндеттерін үлгілі орындағаны, мінсіз мемлекеттік қызметі, ерекше маңызды және күрделі тапсырмаларды орындағаны және жұмыстағы басқа да жетістіктері үшін, сондай-ақ, олардың жұмысын бағалаудың нәтижелері бойынша қолданылады. Сонымен қатар, мемлекеттік қызметшілер өздерінің қызметтік міндеттерін орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес, азаматтық-құқықтық, тәртіптік, әкімшілік, қылмыстық жауаптылықта болады. Тәртіптік жаза теріс қылық анықталған күннен бастап бір айдан кешіктірілмей қолданылады және оны теріс қылық жасалған күннен бастап алты айдан асырып қолдануға болмайды. Әрбір қызметкер жеке басының жауапкершілігі мемлекетке деген көзқарас пен сенімді қалыптастыратынын жақсы түсінуі тиіс. «Өзің де жан өзгені де жандыр» деген ұлы қағида, әрбір мемлекеттік қызметшінің қағидасы болса, нұр үстіне нұр. Ақсұлу НУРСЕИТОВА, Алматы қаласы Алмалы аудандық 2 сотының бас маманы

6 6 НИЗАМ Заңға түсіндірме РАҚЫМШЫЛЫҚ ПЕН КЕШІРІМ ЖАСАУ ІЗГІЛІК ҚАҒИДАСЫНЫҢ АЙҚЫН КӨРІНІСІ Білген жөн Тәуелсіздік алғаннан бері 25 жыл ішінде Қазақстанда тоғыз мәрте рақымшылық заңдары қабылданды. Олар: 1991 жылы Қазақ Советтік Социалистік Республикасының тәуелсіздігіне байланысты; 1994 жылы Халықаралық отбасылық жылына байланысты; 1996 жылы Қазақстанның жаңа Конституциясының бір жылдығына байланысты; 1999 жылы Ұрпақтардың бірлігі және біртұтастығына байланысты; 2000 жылы Мемлекеттік егеменділік Декларациясының қабылдануының он жылдығына байланысты; 2001 жылы Тәуелсіздігіміздің 10 жылдығына байланысты; 2006 жылы Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 15 жылдығына байланысты; 2011 жылы Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 20 жылдығына байланысты; 2016 жылы 13 желтоқсанда Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25 жылдығына байланысты Рақымшылық заңдары Парламентте қабылданды. Өйткені, Қазақстан Республикасы Конституциясының 54 бабына сәйкес, Рақымшылық туралы заңды Парламент қабылдауға, ал, Республика Президенті Конституцияның 44 бабының 15 тармағына сәйкес, кешірім жасауға құқылы жылғы 13 желтоқсандағы «Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25 жылдығына байланысты рақымшылық жасау туралы» заңының 2 бабында: 1. «Қылмыстық теріс қылықтар және онша ауыр емес қылмыстар жасаған адамдар жазадан босатылады». 2. Ауырлығы орташа қылмыстар үшін сотталған адамдар: 1) кәмелетке толмағандар; 2) жүкті әйелдер, кәмелетке толмаған балалары немесе мүгедек балалары бар әйелдер, сондай ақ, кәмелетке толмаған балалардың жалғыз ата анасы болып табылатын ер адамдар; 3) I, ІІ және ІІІ топтағы мүгедектер; 4) елу жастағы және ол жастан асқан әйелдер, алпыс жастағы және ол жастан асқан ер адамдар; 5) Ұлы Отан соғысының қатысушылары мен мүгедектері және оларға теңестірілген адамдар; 6) әскери және (немесе) интернационалдық борышын орындау кезінде қаза тапқан әскери қызметшілердің жесірлері, сондай ақ, күйеулері соғыс мүгедектері және оларға теңестірілген адамдар болып табылатын әйелдер жазадан босатылады. 3. Осы баптың 2 тармағының күші қолданылмайтын, ауырлығы орташа қылмыстар үшін сотталған: 1) бас бостандығынан айырумен байланысты емес жазасын өтеп жатқан және пробациялық бақылаудағы; 2) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 63 бабы қолданыла отырып, сот үкімімен бас бостандығынан айыру түріндегі жаза тағайындалған адамдар жазадан босатылады. 3 бабында: «Заңның 2 бабы 2 тармағының күші қолданылмайтын, ауырлығы орташа қылмыстар үшін бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға жазасының өтелмеген бөлігі айыппұлға не бас бостандығын шектеуге ауыстырылсын», деп көрсетілген. 4 бапта Жаза мерзімінің өтелмеген бөлігін қысқар ту негіздері: 1. Ауыр қылмыстар үшін сотталған: 1) кәмелетке толмағандарға; 2) жүкті әйелдерге, кәмелетке толмаған балалары немесе мүгедек балалары бар әйелдерге, сондай ақ, кәмелетке толмаған балалардың жалғыз ата анасы болып табылатын ер адамдарға; 3) I, ІІ және ІІІ топтардағы мүгедектер; 4) елу жастағы және ол жастан асқан әйелдерге, алпыс жастағы және ол жастан асқан ер адамдарға; 5) Ұлы Отан соғысының қатысушылары мен мүгедектеріне және оларға теңестірілген адамдарға; 6) әскери және (немесе) интернационалдық борышын орындау кезінде қаза тапқан әскери қызметшілердің жесірлеріне, сондай ақ, күйеулері соғыс мүгедектері және оларға теңестірілген адамдар болып табылатын әйелдерге; 7) «қылмыспен келтірілген залал толық өтелген жағдайда, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлігінде көзделген экономикалық қызмет саласындағы ауыр қылмыстар үшін сотталғандарға осы заң қолданысқа енгізілетін күнге жаза мерзімінің өтелмеген бөлігінің жартысы қысқартылсын». 2. «Осы баптың 1 тармағының күші қолданылмайтын, ауыр қылмыс жасағаны үшін сотталған адамдарға қылмыспен келтірілген залалды толық өтеген жағдайда, осы заң қолданысқа енгізілетін күнге жаза мерзімінің өтелмеген бөлігінің төрттен бірі қысқартылсын». 3. Аса ауыр қылмыс жасағаны үшін сотталған адамдарға: 1) кәмелетке толмағандарға; 2) жүкті әйелдерге, кәмелетке толмаған балалары немесе мүгедек балалары бар әйелдерге, сондай ақ, кәмелетке толмаған балалардың жалғыз ата анасы болып табылатын ер адамдарға; 3) I. II және ІІІ топтағы мүгедектерге; 4) елу жастағы және ол жастан асқан әйелдерге, алпыс жастағы және ол жастан асқан ер адамдарға; 5) Ұлы Отан соғысының қатысушылары мен мүгедектеріне және оларға теңестірілген адамдарға; 6) «әскери және (немесе) интернационалдық борышын орындау кезінде қаза тапқан әскери қызметшілердің жесірлеріне, сондай ақ, күйеулері соғыс мүгедектері және оларға теңеcтірілген адамдар болып табылатын әйелдерге осы Заң қолданысқа енгізілетін күнге жаза мерзімінің өтелмеген бөлігінің бестен бірі қысқартылсын», деп көрсетілген. Осы Заңның 6 бабына сәйкес қылмыстық істер бойынша іс жүргізуді тоқтату негіздері көрсетілген. Заңның осы бабында: «Қылмыстық теріс қылықтар және онша ауыр емес қылмыстар бойынша барлық қылмыстық істер және соттар қарамаған істер бойынша іс жүргізу тоқтатылсын». 2. Мыналарға: 1) кәмелетке толмағандарға; 2) жүкті әйелдерге, кәмелетке толмаған балалары немесе мүгедек балалары бар әйелдерге, сондай ақ, кәмелетке толмаған балалардың жалғыз ата анасы болып табылатын, ата ана құқықтарынан айырылмаған ер адамдарға; 3) I. II және ІІІ топтағы мүгедектерге; 4) елу жастағы және ол жастан асқан әйелдерге, алпыс жастағы және ол жастан асқан ер адамдарға; 5) Ұлы Отан соғысының қатысушылары мен мүгедектеріне және оларға теңестірілген адамдарға; 6) «әскери және (немесе) интернационалдық борышын орындау кезінде қаза тапқан әскери қызметшілердің жесірлеріне, сондай ақ, күйеулері соғыс мүгедектері және оларға теңеcтірілген адамдар болып табылатын әйелдерге қатысты ауырлығы орташа қылмыстар бойынша барлық қылмыстық істер және соттар қарамаған істер бойынша іс жүргізу тоқтатылсын». Көрсетілген заңның 5 бабында рақымшылық жасау қолданылмайтын адамдар тізбесі анық көрсетілген. Олардың қатарына: 1) кәмелетке толмағанның он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағанға қатысты жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыс жасаған жағдайын қоспағанда, кәмелетке толмағандарға осындай қылмыс тар жасаған адамдарға; 2) террорристік қылмыстар жасаған адамдарға; 3) экстремистік қылмыстар жасаған адамдарға; 4) азаптаулар жасаған адамдарға; 5) қылмыстардың қайталануы немесе қауіпті қайталануы кезінде жаза тағайындалған адамдарға; 6) өлім жазасы кешірім жасау тәртібімен бас бостандығынан айыруға ауыстырылған, сондай ақ, өмір бойына бас бостандығынан айыру тағайындалған адамдарға; 7) бұрын рақымшылық жасау немесе кешірім жасау қолданылған, қайтадан қасақана қылмыстар жасаған адамдарға; 8) қылмыстық топтар құрамында қылмыстар жасағаны үшін сотталған адамдарға; 9) егер қылмыстардың біріне осы Заңның күші қолданылмайтын болса, қылмыстар жиынтығы болған жағдайда. Сондай ақ, 1959 жылғы 22 шілдедегі Қазақ КСР Қылмыстық кодексінің (1959 жылғы 22 шілдеден 1998 жылғы 1 қаңтарға дейінгі өзгертулермен және толықтырулармен), 1997 жылғы 16 шілдедегі ҚР Қылмыстық кодексінде (1997 жылғы 16 шілдеден 2015 жылғы 1 қаңтарға дейінгі енгізілген өзгертулермен және толықтырулармен) жылғы 14 шілдедегі ҚР Қылмыстық кодексінде (2014 жылғы 3 шілдеден кейін осы заң қолданысқа енгізілгенге дейін енгізілген өзгертулермен және толықтырулармен көзделген жеке қылмыс түрлері үшін сотталған адамдарға рақымшылық жасау қолданылмайды). Ол осы заңның 5 бабының 10, 11, 12 тармақтарында тікелей көрсетілген. «Рақымшылық туралы» заң жарияланған күннен бастап қолданысқа енгізіледі және оның орындалуы тиісті органдар арқылы алты ай ішінде қамтамасыз етіледі. Кешірім беру бұл мемлекет басшысы қабылдайтын акт. Кешірім беру актісі бойынша сотталған адам тағайындалған жазадан толық немесе ішінара босатылады немесе сот үкімі бойынша тағайындалған жаза неғұрлым жеңілірек жазаға ауыстырылады. Кешірім беру актісі бойынша бұрын жаза өтегендердің сотталғандық атағы да жойылуы мүмкін. Ерекше жағдайдарда кешірім беру арқылы қылмыс істеген адам қылмыстық жауаптылықтан босатылуы мүмкін. Мұндай жағдайда кінәлі адамның ісі сотқа берілмейді. Кешірім беру актісі тұжырымды, қандай да бір болмасын шарт қоюмен байланыссыз болып табылады. Кешірім беру туралы өтініш беру қанағаттандырылмаған жағдайда мұндай тілекті екінші рет қоюға болады. Кешірім беру мен рақымшылық актісінің айырмашылығы мынада: Кешірім беру актісі әр уақытта да нақты бір адам немесе бір топ адамдар жөнінде қабылданады, яғни, бұл актінің жеке дара мәні бар. Ал, рақымшылық болса, рақымшылық туралы заңның талаптары мен шарттарына сәйкес келетін барлық сотталғандарға немесе сотталушыларға қолданылады. Арықбай АҒЫБАЕВ, заң ғылымдарының докторы, әл-фараби атындағы ҚазҰУ-дің профессоры, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері ПРОЦЕСТІК ӘРЕКЕТТЕР БЕЛГІЛЕНГЕН МЕРЗІМДЕ ЖАСАЛАДЫ Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің 10 тарауымен процестік мерзімдерге қатысты нормалар қамтылған. Аталған Кодекстің 121 бабына сәйкес, процестік әрекеттер белгіленген мер зімдерде жасалады. Процестік әрекеттер жасауға арналған мерзім Кодексте белгіленбеген жағдайда оны сот тағайындайды. Сот тағайындайтын процестік мерзім процестік әрекеттер жасау үшін ақылға қонымды және жеткілікті болуға тиіс. Процестік әрекеттер жасауға арналған мерзімде болуға тиісті оқиға көрсетіле отырып, дәл күнтізбемен есептелетін уақыт кезеңімен айқындалады. Соңғы жағдайда әрекет бүкіл кезең ішінде жасалуы мүмкін. Кезеңмен айқындалатын процестік мерзімнің ағымы оның басталуы айқындалған күнтізбелік күннен немесе оқиға болғаннан кейінгі күні басталады. Жылдармен есептелетін мерзім сол мерзімнің соңғы жылының тиісті айында және күнінде бітеді. Айлармен есептелетін мерзім сол мерзімнің соңғы тиісті айында бітеді. Егер айлармен есептелетін мерзімнің соңы тиісті күні жоқ айға сәйкес келсе, онда мерзім осы айдың соңғы күнінде бітеді. Күндермен есептелетін мерзім белгіленген кезеңнің соңғы күні бітеді. Алайда, мерзімнің соңғы күні жұмыс істемейтін күнге сәйкес келсе, жылдармен, айлармен және күндермен есептелетін мерзімнің аяқталатын күні одан кейінгі жұмыс күні болып есептеледі. Мерзім белгіленген процестік әрекет мерзімнің соңғы күніне жиырма төрт сағат қалғанға дейін орындалуы мүмкін. Егер шағым, құжаттар не ақша сомалары мерзімнің соңғы күніне жиырма төрт сағат қалғанға дейін поштаға, телеграфқа тапсырылса немесе өзге де байланыс құралдары арқылы берілсе, онда мерзім өткізіп алған болып есептелмейді. Егер процестік әрекет тікелей сотта жасалуға тиіс болса, онда мерзім белгіленген ішкі тәртіп қағидалары бойынша жұмыс аяқталатын сағатта бітеді. Процестік әрекеттерді жасау құқығы Кодексте белгіленген немесе сот тағайындаған процестік мерзімнің аяқталуымен жойылады. Процестік мерзімдер аяқталғаннан кейін Бітім берілген шағымдар мен құжаттарды егер өткізіп алған процестік мерзімді қалпына келтіру туралы мәлімделмесе, сот оларды берген адамға қараусыз кері қайтарады. Процестік мерзімнің өтуі міндетті орындаудан босатпайды. Кодекстің 126 бабына келсек, аталған бабпен процестік мерзімдерді ұзарту және қалпына келтіру негіздері мен қағидалары көзделген. Сот тағайындаған мерзімдерді сот ұзарта алады. Егер Кодексте белгіленген мерзімдерді өткізіп алу себептерін сот дәлелді деп таныса, оларды қалпына келтіруі мүмкін. Сот өзінің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін процеске қатысушының мүмкіндігін шектейтін заңды не сот актілерін сот бұзған жағдайда оған уақытында шағым жасауға немесе наразылық білдіруге кедергі болған өзге де мән жайлар болған кезде сот актілеріне шағым жасау, наразылық келтіру үшін осы баптың екінші бөлігінде көрсетілген өткізіп алған мерзімін қалпына келтіруге міндетті. Өткізіп алған процестік мерзімді қалпына келтіру туралы арыз арыз иесіне өзінің құқықтарының немесе заңды мүдделерінің бұзылғандығы туралы белгілі болған күннен бастап бір айдан кешіктірмей процестік әрекеттер жасалуға тиісті сотқа беріледі. Арыздың қаралатын уақыты мен орны туралы іске қатысатын адамдар хабарландырылады, алайда, олардың келмеуі кедергі келтірмейді. Мерзімді қалпына келтіру туралы арыз берумен бір мезгілде құқықтарды қорғау туралы талап, мерзімді өткізіп алу себептерінің дәлелділігін растайтын құжат ұсынылуға тиіс. Соттың өткізіп алған процестік мерзімді ұзартудан немесе қалпына келтіруден бас тарту туралы ұйғарымына апелляциялық тәртіппен шағым жасалуы және наразылық білдірілуі мүмкін өз кезегінде, соттың процестік мерзімді ұзарту немесе қалпына келтіру туралы ұйғарымы шағым жасалуға, наразылық білдірілуге жатпайды. МЕДИАЦИЯНЫҢ МҮМКІНДІГІ МОЛ Т.ТҰРҒАНБАЕВ, Астана қаласы мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотының судьясы Медиацияның белгілі бір жетістіктерге жету мүмкіндіктері зор, себебі мұнда ерекше процессуалдық жағдайлармен қатар, медиатордың кәсіпкерлік көмегі, тараптардың бір келісімге келуі қарастырылған. Бүкіләлемдік тәжірибе, медиацияның ірі бизнестерден бастап, жанұялық дау жанжалдарда, неке бұзу мен мүлікті бөлісу сияқты мәселелерде қолданылатынын дәлелдейді. Медиация бір шешімге келу мүмкіндіктері тәмәмдалды деген жағдайда да өз шешімін тауып, көптеген қаржылық шығынға ұшырамай достық, серіктестік, қарым қатынастарды сақтап қалумен қатар абыройға кір келтірмеуге мүмкіндік береді. Медиацияның ең негізгі артықшылықтарының бірі, оның іс жүргізілу рәсімінің құпиялылығы болып табылады, яғни, не болғаны, не айтылғаны құпия болып қалады. Сонымен қатар, құпия болып табылатын медиатормен жазылған ақпараттар, іс жүргізілу рәсімінің құжаттары мен материалдары жойылады. Медиатордың негізгі қызметі тараптардың бір қөзқарасқа келуіне барлық күш жігерін салу болып табылады. Тараптардың бір қөзқарасқа келуі, олардың алда өткен келіссөздің аса дұрыс нәтижелі болды деген сенімін бекіте түседі. Осындай жолмен жасалған келісімде жеке арақатынастық мәселелер қарастырылады, яғни, келісімде талқыланған жағдайлар ресми сот талқылауы кезінде сыртқа шығарылып айтылмауы әбден мүмкін. Келісімнің жеке арақатынастық мәселелерге қатысты болуы келісімнің аса берік болуына негіз болады. Елімізде «Медиация туралы» заңның қабылдануы, медиацияның дамуы, өркениет көшіне батыл бет түзеген қоғамымыздағы оң өзгерістердің жүзеге асырылып жатқандығының айқын көрінісі екендігі даусыз. Қазіргі таңда, соттар қабылданған заңның жағымды тұстарын бағалап, сот медиация интитутын жаңғырту мақсатында оны дамытуға үлестерін қосуда. Мысалы, Бөрлі аудандық сотында биылғы 9 ай ішінде медиация тәртібімен 75 азаматтық іс қысқартылған. Тәжірибе барысында сотқа жүгінген тараптардың басым көпшілігі медиацияның не екенін де білмейді. Халықтың медиация институтымен танысу мүмкіндігін жүзеге асыру үшін оларға әрдайым медиация ұғымы жайлы және оның ерекшеліктері жөнінде ақпарат беріліп, сондай ақ, азаматтық істерді қарау барысында медиация институтын қолданудың тәртібі мен салдары туралы сот тарапынан мүмкіндігінше насихаттау шаралары жүргізіліп жатыр. Қазіргі уақытта медиаторлардың қатысуымен істердің тиімді шешіліп келе жатқанын айту қажет. Соттарда медиация институтын енгізу мен оның дамуы жөніндегі белсенді жұмыстары келешекте мемлекеттік саясаттың да міндеттерін жүзеге асыруға өз септігін тигізуі ықтимал, себебі осы даулар мен жанжалдарды шешудегі медиация әдісін қолдансақ, сот тәртібінде қарастыруға тиіс даулардың саны қысқартылады, соттың жүктемелері азаяды. Г.ҚОЖАБЕКОВА, Бөрлі аудандық сотының судьясы БАТЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ

7 ЕЛДЕН-ЖЕРДЕН 7 ӘРТҮРЛІ Жолдауға қолдау Міндет «ІЗДÅÍГÅÍ ÆÅÒÅР МҰРÀÒҚÀ» Елбасының жыл сайынғы жолдауын жұртшылық асыға күтеді. Жолдаудың тәуелсіз елдің бір бөлшегіне, бір атрибутына айналғанын осыдан білуге болады. Ал, жыл сайынғы құжаттың өз жаңалығы, өз тапсырмасы бар. Былтырғы жылғы «Қазақстан жаңа жаһандық нақты ахуалда: өсім, реформалар, даму» деп аталатын жолдауға ел тәуелсіздігінің 25 жылдығының алдындағы мақсатты жұмыстар топтастырылған болатын. Құжатты көпшілік назарына ұсынғанда Мемлекет басшысы: «Жаңа қатерлері мен тың мүмкіндіктері қатар өрбіген жаһандық ахуал біздің көз алдымызда өзгеруде. Алпауыт елдердің текетіресі мен өзара санкциялар алмасуы дүниені тұйыққа қарай бастауда. Біздің басты экспорттық өнімдеріміздің дүниежүзілік нарықтағы бағасы еселеп құлдырады. Бүгінгі ахуал біздің жетістіктерімізді сынға салып, елдігімізді шыңдай түсетін уақыт тезі. Жауапты сәтте бірлігімізді сақтап, еліміздің игілігі үшін аянбай тер төгуіміз керек» деген болатын. Міне, діттеген мезгілге жеткенде біз жаһандық дағдарыстың ел бірлігі, ынтымағының алдында дәрменсіз екеніне көз жеткіздік. Қаншама қиындық, бағаның өсуі орын алса да бірлігі бекем еліміз дағдарыспен көп болып күресті. Және осындай сындарлы сәттен шығынсыз шығып қана қоймай, әлемнің бәсекеге қабілетті отыз озық елінің сапына қосылуға талап жасады. Бүгінде жолдауда көзделген міндеттер ретімен орындалуда. Барлық құрылымдар өз жұмысын халықтың көңілінен шығатындай сапалы, жедел, арзан, ашық жүргізуге күш салуда. Мәңгілік ел идеясын өміршең ету үшін жасалған мұндай қадамдар алдағы уақытта да жалғасын табатын болады. Меруерт ӘБІЛДА, Алматы қаласы Жетісу аудандық Әділет басқармасының бас маманы ФÎÐУÌ ÁӘÑÅÊÅГÅ ҚÀÁІËÅÒÒІËÅРÄІ ÀНЫҚÒÀЙÄЫ Дүниежүзілік экономикалық форумның беделі мықты, әлемнің барлық елі мойындаған орталық. Жыл сайын әлемнің бәсекеге қабілетті елдерінің тізімін жасайтын форумның қорытындысы күмән тудырмайды. Терең сұрыпталып, шынайы жасалатын болғандықтан форум көрсеткішіне қарап бизнес әріптестерін таңдайтындар жоқ емес. Сондай-ақ, өз кәсібін өркендеткісі келгендер де осы көрсеткіш нәтижесіне көз сала отырып өзге елдермен ортақ келісімге келеді. Бір қуанарлығы, бәсекеге қабілетті елдер қатарына жыл өткен сайын жақындап келеміз. Айталық, 2015 жылдың қорытындылары бойынша бәсекеге қабілеттілік рейтингінде Қазақстан өзінің өткен жылғы орнын 8 тармаққа жақсартып, әлемнің 140 елі арасында 42-орынды иеленді. Осы уақытқа дейін еліміз мұндай үздік нәтижеге қол жеткізе алған жоқ. Және мұндай межені бағындыру оңай болды деп тағы айта алмаймыз. Бұрынғы бауырлас елдер арасында Қазақстан Әзірбайжаннан кейін екінші орында тұр. Ал, өзіміз көп жағдайда үлгі ететін Ресей бұл көрсеткіштен тек 45- қатарды місе тұтса, Грузия 66-орынды, Украина 79-орынды, Тәжікстан 80-орынды, Армения 82-орынды, Молдова 84-орынды, көршілес Қырғыз Республикасы болса 102-орынды иеленген. Яғни, көрші елдермен салыстырғанда Қазақстанның дағдарысты еркін меңгеріп, дамудың даңғыл жолына түскенін осыдан-ақ бағамдауға болады. Дегенмен, қол жеткізген жетістікпен, бағындырған межемен шектеліп қалу әбестік. Сондықтан, қазір барлық құрылымдар жаһандық бәсекеге қабілеттілік жөніндегі рейтинг көрсеткіштерін жақсарту бойынша жұмыстар жүргізуде. Ербол ИМАНБАЕВ, Алматы қаласы Алмалы аудандық әділет басқармасының жетекші маманы 16. «Караганданеруд» Акционерлік қоғамы (Қарағанды облысы, Абай ауданы, Қарабас кенті, 025 есеп тоқсаны, 343 құрылыс) 2016 жылы 24 желтоқсан күні болып өткен «Караганданеруд» АҚ акционерлерінің кезектен тыс жалпы жиналысында қабылданған дауыс беру қорытындылары мен шешімдері туралы акционерлерді хабардар етеді. Бірінші сауал бойынша дауыс беруге қатысқан дауыстар саны Дауыс бергендер: «иә» , «қарсы» 0, «қалыс қалғандар» 0. Шешілді: «Қазақстан Халық Банкі» АҚ (әрі қарай Банк) жасалуында мүдде бар ірі мәмілелерді жасау, оның ішінде: 1) Келісімнің қосымша келісімінде анықталған және Банкпен келісілген шарттарда негізгі қарызды және сыйақыны өтеу мерзімдерін ұзартумен байланысты Келісім шегінде жасалған банк қарыздары шарттары бойынша қаржыландыру шарттарын өзгерту туралы «СтройКам» ЖШС мен Банк арасында ж. жасалған KS /CK несиелік желісін ұсыну туралы Келісімге (әрі қарай Келісім) өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін. 2) Келісім бойынша «СтройКам» ЖШС, «Караганданеруд» АҚ барлық міндеттемелері бойынша Банкке бұрын кепілге ұсынылған «Караганданеруд» АҚ мүлкіне Банктің кепілдік құқығын растап сақтауға; Банк алдында барлық өз міндеттерін «СтройКам» ЖШС, «Караганданеруд» АҚ орындамаған не мүлде орындамаған жағдайда Банкте, сондай-ақ, банк операцияларының жекелеген түрлерін іске асыратын банктер мен қаржы ұйымдарында ашылған және қызмет көрсетілетін «Караганданеруд» АҚ барлық шоттарынан қаражат алуға және сот тәртібінен тыс кепілдік мүлікті сатуға Банк келісімін растауға; Екінші сауал бойынша дауыс беруге қатысқан дауыстар саны Дауыс бергендер: «иә» , «қарсы» 0, «қалыс қалғандар» 0. Шешілді: «Караганданеруд» АҚ Президенті акционерлердің жалпы жиналысының, «Караганданеруд» АҚ директорлар Кеңесінің қосымша мақұлдауынсыз «Караганданеруд» АҚ атынан несиелік желінің жалпы сомасына және несиелік желі мерзіміне Келісіммен белгіленген шегінде Келісім бойынша барлық сомаларды қайтару тәртібі, мерзімі және шарттарына өзгерістер енгізуге қатысты Келісім шегінде жасалған Келісімдер мен шарттар бойынша қаржыландыру шарттарын өзгертумен байланысты кез келген шешімдерді өз қарауына қарай қабылдауға, осыған байланысты барлық қажетті құжаттарға, қосымша келісімдерге қол қоюға, сонымен қатар негізінде жоғарыда аталған шарттармен байланысты мәмілелерді қамтамасыз ету ұсынылатын немесе болашақта ұсынылатын Келісімінің кез келген шарттары, банк қарыздары шарттары, кепілдік шарттары, қосымша келісімдер мен өзге шарттарды жасаумен, өзгертумен, қысқартумен және анықтаумен, Банкпен және өзге тұлғалармен келіссөздерді жүргізумен байланысты акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысының күн тәртібінің бірінші сауалы бойынша қабылданған шешімдерді іске асыру үшін әрекеттерді жасау өкілеттіктеріне ие болсын. Үшінші сауал бойынша дауыс беруге қатысқан дауыстар саны Дауыс бергендер: «иә» , «қарсы» 0, «қалыс қалғандар» 0. Шешілді: Барлық акционерлер, инвесторлар, несиегерлер және жұртшылық назарына «Караганданеруд» АҚ КАЖЖ шешім қабылдаған күнінен бастап үш жұмыс күні ішінде қазақ және орыс тілдерінде «Юридическая газета» беттерінде ақпаратты жариялау жолымен Қоғамның КАЖЖ қабылдаған шешімдері туралы ақпарат мәлім еткізілсін. 3. «Vertex Innovation Technologies» ЖШС жарғылық капиталын азайту туралы жариялайды. Талап-шағымдар осы хабарландыру жарияланған күннен бастап 1 ай мерзім ішінде мына мекенжайда қабылданады: Алматы қаласы, Дорожник шағын ауданы, 41-үй, 11-пәтер. 9. «Қапшағай Солар» ЖШС жарғылық капиталын азайту туралы жариялайды. Талап-шағымдар осы хабарландыру жарияланған күннен бастап 1 ай мерзім ішінде мына мекенжайда қабылданады: Алматы қаласы, Дорожник шағын ауданы, 41-үй, 11-пәтер. 10. «Сентрас капитал» ЖШС, орналасқан мекенжайы: Алматы қ., Манас к., 32А, 204 кеңсе, «Коммеск-Өмір» Сақтандыру компаниясы» АҚ-ның 0, % (1 171 дана) дауыс беру акциясын ерікті түрде сатып алатыны туралы хабарлайды және аталған қоғамның қалған акционерлеріне оларға тиесілі акцияларын 1 акцияны теңгеге сатуды ұсынады. ТАРАТУ Баға Құрық ҮЗДІÊТÅÐ ÌАÐАПАТТАËДЫ Таяуда осы мерекеге байланысты түзеу мекемелері қызметкерлерінің салтанатты жиыны болып, онда департамент бастығы, әділет полковнигі Манас Тұяқбаев көпшілікті айтулы датамен құттықтап, қызметтік міндеттерін адал атқарған ЛА-155/18 түзеу мекемесінің бастығы, әділет подполковнигі Бақытжан Баймағанбетов пен Күзет бөлімінің бастығы, әділет майоры Алик Ахмет жановты Қазақстан Республикасы Президентінің төсбелгісімен марапаттады. Ал, ЛА-155/6 түзеу мекемесі тәрбие бөлімінің бастығы, әділет майоры Алма Бәзілбаеваға еліміздің Ішкі істер министрінің алғыс хаты тапсырылды. Жиын бас бостандығынан айыру орындарында қызмет етуге ниет білдірген 10 жас қызметкердің ант қабылдау рәсімімен аяқталды. Е.КАМАЛ 15. «АТФБанк» Акционерлік қоғамының еншілес ұйымы «АТФ Финанс» Акционерлік қоғамы, Алматы қ., , Фурманов к-сі, 100, БСН , өзінің ерікті түрде таратылатындығы туралы хабарлайды. Кредиторлардың шағымдарын тарату комиссиясы тарату туралы хабарландыру жарияланған күннен бастап екі айдың ішінде келесі мекенжай бойынша қабылдайды: Алматы қ., Фурманов к-сі, «Батыс Қазақстан облысы Жәнібек аудандық тұрғын үй, коммуналдық шаруашылық, жолаушы көлігі және автомобиль жолдары бөлімі» ММ-нің «Жәнібек жол» (шаруашылық жүргізу құқығындағы) МКК өзінің таратылатыны туралы хабарлайды. Барлық талаптар хабарландыру жарияланған күннен бастап екі ай мерзім ішінде мына мекенжай бойынша қабылданады: ҚР, Батыс Қазақстан облысы, Жәнібек ауданы, Жәнібек ауылы, Г.Қараш к., 35, 2 бөлме. 5. «Мәмбет-Әулие» қоғамдық қоры, БСН , өзінің таратылатынын хабарлайды. Талап-шағымдар осы хабарландыру жарияланған күннен бастап екі ай мерзім ішінде мына мекенжайда қабылданады: Қазақстан Республикасы, Қызылорда облысы, Қызылорда қаласы, Байтұрсынов көшесі, 47-үй, пошта индексі «Жасылкент-су» су пайдаланушылар селолық тұтыну кооперативі (БСН ) өзінің ерікті түрде таратылатыны туралы хабарлайды. Талап-шағымдар осы хабарландыру жарияланған күннен бастап 2 ай мерзім ішінде мына мекенжайда қабылданады: ҚР, ОҚО, Сайрам ауданы, Бадам-1 ауылы, Жұлдыз көш., 53-үй. 7. «Жаңартылатын Энергия Көздерінің Орталықазиялық Қоры» ЖШС, БСН , өзінің ерікті түрде таратылатыны туралы хабарлайды. Талаптар хабарландыру жарияланған күннен бастап 2 (екі) ай мерзім ішінде Серіктестік орналасқан мына мекенжай бойынша қабылданады: Алматы қ., Медеу ауданы, Достық даңғ., 172-үй. 8. «Үшарал» су пайдаланушылар ayылдық тұтыну кооперативінің жабылуына байланысты, екі ай мерзімде мына мекенжайда өтініштер қабылданады: Алматы облысы, Панфилов ауданы, Үшарал ауылы, Жамбыл көшесі, 44 үй. Байланыс телефоны: Тел.: 8 (72831) , Ұялы телефон: ҰÐЫ ҚÎËҒÀ ÒҮÑÒІ БАНКРОТТЫҚ Еліміздің тәуелсіздік алғанына 25 жыл толу мерекесі Қылмыстық атқару жүйесінің Алматы қаласы бойынша департаментіне қарасты құрылымдар қызметкерлерінің арасында да лайықты деңгейде аталып өтілді. Бүгінде ұрлықты күнкөрістік кәсіп қылып, сонымен жан бағатын жас қыз-жігіттер қатары көбейіп барады. Бәлкім бұл шетелдік арзанқол кинолардың әсері ме, кім білсін. Көкшетау қаласында біреудің үйіне түсіп, 5 миллион теңгенің алтын бұйымдарын ұрлаған азамат қолға түсті. Оның басқа да онға тарта қылмысқа қатыстылығы дәлелденіп отыр. Соңғы кездері Көкшетауда коммерциялық үйлер көптеп салынуда. Ақшасы бар адамдар басын ауыртпай барлық жағдай қарастырылған кең, жайлы пәтерлерді сатып алады. Әрине, мұндай көп қабатты бағасы қарапайым жұрттың қалтасы көтермейтін жайлы үйлерге бақуатты адамдардың ғана қолы жететіні белгілі. Егер қарапайым қисынға салсақ, коммерциялық сәулетті қымбат үйде байлар ғана тұрады және олар ақшалары мен бағалы заттарын тек банкте емес, үйлерінде де сақтауы мүмкін. Ұрлықты кәсіп қылған жас жігіт те осылай ойлаған сияқты. Қылмыс жасардың алдында үйді біраз бақылып, қалай кіріп, қалай кететінін де алдын ала жоспарлап алған болса керек. Қызығы сол, ұры екінші қабатта тұратын пәтерге оның пластикалық терезесін арнайы кілтпен бұрап кеңіту арқылы ашып кіріпті. Үйде ешқандай саусақ ізін қалдырмағанына қарағанда қолғаппен жұмыс істеген сияқты. Еш ың-шыңсыз, жымын білдірмей кіріп, бақуатты қожайынның үйіндегі бес миллион теңгеге бағаланатын алтын бұйымдарын алып кеткен. Полиция қызметкерлерінің айтуынша, із қалдырмаған кәнігі ұрыны ұстау да оңай болмаған. Сол маңайда тұратын көршілерден сұрап жүріп, ұрлық болған күні үй аумағында қалада сиректеу кездесетін шетелдік автокөліктің тұрғаны белгілі болады. Сол автокөлікті іздеу арқылы көп ұзамай ұрының ізіне түседі. Қолға түскен жігіттен ұрланған заттардың бір бөлігі табылды. Қалғанын ол Астананың ломбардына тапсырып, ақшасын алған. Полиция қызметкерлері қазірдің өзінде бұл жігіттің қалада жасалған онға тарта пәтер ұрлығына қатыстылығын анықтап отыр. Оның серіктері болуы да мүмкін. Бұл бағытта да жұмыстар жүргізілуде. Қазіргі күні ұрыдан табылған алтын бұйымдар иесіне қайтарылды. Тергеу амалдары біткен соң іс сотқа жіберіледі. Ұрлықты кәсіп етіп, бойындағы бар қабілет-қарымын, біліктілігін соған жұмсап жүрген 26 жастағы жігіттің ендігі тағдырын сот шешетін болады. Қалкөз ЖҮСІП, «Заң газеті» АҚМОЛА ОБЛЫСЫ 11. «Қазақ тілін дамыту» қоғамдық қоры (БСН ) өзінің таратылатыны туралы хабарлайды. Талаптар хабарландыру жарияланған күннен бастап екі ай мерзім ішінде мына мекенжай бойынша қабылданады: ҚР, , Павлодар облысы, Павлодар қ., Ломова к., 140 үй, тел.: 8 (7182) «Жанкелдин атындағы орта мектебі» мемлекеттік мекемесінің кәсіподақ комитеті» қоғамдық бірлестігі (БСН: ) жалпы жиналыстың жылғы 4 хаттамасымен кәсіподақты тарату туралы шешім қабылданғандығын хабарлайды. Талап-шағымдар хабарлама жарияланған күннен бастап екі ай мерзім ішінде мына мекенжайға хабарласуға болады: Қазақстан Республикасы, Маңғыстау облысы, 30104, Бейнеу ауданы, Сарға селосы, «Жанкелдин атындағы орта мектебі» ММнің ғимараты. 13. «Бейнеу мектеп-интернаты» мемлекеттік мекемесінің кәсіподақ комитеті» қоғамдық бірлестігі (БСН: ) жалпы жиналыстың жылғы 4 хаттамасымен кәсіподақты тарату туралы шешім қабылданғандығын хабарлайды. Талап-шағымдар хабарлама жарияланған күннен бастап екі ай мерзім ішінде мына мекенжайға хабарласуға болады: Қазақстан Республикасы, Маңғыстау облысы, , Бейнеу ауданы, Сарға селосы, «Бейнеу мектеп-интернаты» мектебі. 14. «Gaffney, Cline and Associates LLP (Гэффни, Клайн энд Эссошиэйтс)» ЖШС, БСН: , ЖШС-тің таратылуы туралы хабарлайды. Наразылықтар хабарландыру жарияланған күннен бастап екі ай мерзімінде Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы, Қазыбек би көшесі, 20А үй, 3-қабат мекенжайы бойынша қабылданады. 17. «Ойл Құрылыс групп» ЖШС, БСН , өзінің таратылатындығы туралы хабарлайды. Талаптар газетте хабарландыру жарияланған күннен бастап екі айдың ішінде мына: ҚР, Астана қ., Сарыарқа ауданы, Ақбұғы к-сі, 8/1-үй, 59-пәтер мекенжайы бойынша қабылданады. тел.: Алматы қ., МАЭС-ның жылғы ұйғарымымен «HANKELDI COMMERCE» ЖШСне қатысты банкроттығы туралы іс қозғалды. Меншiк иесi: «ЗАҢ» МЕДИА-КОРПОРА ЦИЯ» ЖАУАПКЕРШIЛIГI ШЕКТЕУЛI СЕРIКТЕСТIГI Президенттің міндетін атқарушы редакторлар кеңесiнiң төрағасы Мақсат СЕМБЕКОВ Бас редактор Бекжан ӘШІРБАЕВ Бас редактордың орынбасары Айнұр СЕМБАЕВА Жауапты хатшы-дизайнер міндетін атқарушы Шолпан НҰРЖАУОВА Нөмірдің кезекшісі Елеусіз МҰРАТ МЕНШIКТI ТIЛШIЛЕР: Астана Алматы Атырау Ақмола Қызылорда Оңтүс тiк Қазақстан Шығыс Қазақстан Айша Құрманғали, ; Айтақын Бұлғақов, Құралай ҚУАТОВА Қалкөз Жүсiп, Нағымжан Сауяев, Шадияр Мекен бай ұлы, Азамат Қасым, РЕДАКЦИЯНЫҢ МЕКЕНЖАЙЫ: , Алматы қаласы, Х.Досмұхамедұлы көшесi (бұрынғы Мичурин), 68 «б»-үй. Қабылдау бөлмесi: ; (факс); Астана қаласы Абай көшесі, 78, 105-кеңсе тел: 8 (7172) zan@zanmedia.kz «Заң газеті» аптасына 3 рет сейсенбі, сәрсенбі, жұма күндері жарық көреді. Жеке таралым дана Апталық таралым дана Тапсырыс 289 Индекс Газет Қазақстан Республикасы бойынша таралады Газет бетiндегi жарияланымдардың позициясы мен фактiлерi үшiн редакция жауап бермейдi. Жарнама мен хабарландырулардың маз мұнына жарнама берушi жауап ты. Жарнама берушi нiң жiберген қа телiгiне байланысты талап-тiлектер хабарландыру жарияланған күн нен бастап екi ай мерзiм iшiнде қа былданады. Газеттi есепке қою туралы Г куәлiктi 2012 жылғы 20 ақпанда Қазақстан Респуб лика сының Мәде ниет және ақпарат министрлiгi берген. Газеттiң терiмi мен бет қаттау жұ мыстары «Заң» Медиа-корпорация» ЖШС компьютерлiк орта лығында жа салды. Алматы облысы, Iле ауданы, Өтеген батыр ауылы, Сейфуллин кө шесi, 2«б», «Принт плюс» ЖШС баспаханасында басылып шығарылды. Тел.: факс. 8 (727) , 8 (727) ЖАРНАМА БӨЛІМІ: Алматы қаласы Тел: 8(727) , факс: 8 (727) zanreklama@mail.ru Астана қаласы Абай көшесі, 78, 105-кеңсе тел: 8 (7172) ЖАРНАМА ҚАБЫЛДАЙТЫН ОРЫНДАР: «ÞðÑëóæáà» ÆØÑ Êөêøåòàó қ., М.Горьêий êөøåñi, 37, 107-бөлмå. Òåл.: 8 (7162) «Âåðñèÿ-Ïðåññ» ÆØÑ Ïàâлоäàр қ., Åñòàй êөøåñi, 40. Òåл.: 8 (7182) , «Àéäè» ÆØÑ Қàрàғàíäû қ., Æàмбûл êөøåñi, 11. Òåл.: 8 (7112) Қàëèàñқàðîâ Íұðëàí Íұðғèñûíұëû ÆÊ Ïåòроïàâл қ., Ê.Ñүòiøåâ êөøåñi, 58, 30-бөлмå, 3-қàбàò Òåл. 8 (7152) , ұÿлû òåл.: 8 (777) , 8 (701) Ìèõååâà Îëüãà Ñòàíèñëàâîâíà ÆÊ Қоñòàíàй қ., Гоголь êөøåñі, 110, ВÏ 67 (Чåхоâ-Гоголь êөø. қиûлûñû), 8(714-2) , , «Îçàò-1» ÆØÑ Àқòөбå қ., Àлòûíñàриí êөøåñi, 31. Òåл.: 8 (7132) , жәíå Àқòàó қàлàñû ИП «SAPA KZ» Аòûðàу қàëàñû, , zan-at@mail.ru Åðøîâà Ëþäìèëà ÆÊ Øûмêåíò қ., Æåлòоқñàí êөøåñi, 20 б. ÆØÑ «Íàçàð-1 фèðìàñû» ÆØÑ («РУТÀ» ÆÀ) info@nazar1.kz Øûмêåíò қ., Èлÿåâ êөøåñi, 47, à/ж 144. Òåл.: 8 (7252) , «Þðèäè åñêàÿ фèðìà «Êîíñуëüòàíò» ÆØÑ Îрàл қ., Ë.Òолñòой, 28. Òåл.: 8 (7112) «Ðåêëàìà» ÆØÑ Îрàл қ., Äоñмұхàмåäоâ êөøåñі, 43/1. Òåл.: 8 (7112) «Ëèð» ÆØÑ Қоñòàíàй қ., Áàйòұрñûíоâ êөøåñi, 67, 417-ïәòåр. Òåл.: 8 (7162) «Êîìпàíèÿ Æåòå» ÆØÑ Òàлäûқорғàí қ., м-оí Молоäåжíûй 3 үй, 1 ï. Òåл.: 8(7282) , ÆÊ Гàâðèëåíêî И.И. Қоñòàíàй қ., ïр. Àль-Фàрàби 119 үй, êàб.407-à òåл/фàêñ: 8 (7142) «Æàñ Îòàу» ÆÊ Қûäûðбàåâà Í.Í. Қûзûлорäà қ., Әйòåêå би ê-ñі., 27, òåл: , ұÿлû òåл: 8 (777) ; 8 (700) ÆÊ Тàжèбàåâà, Òàрàз қàлàñû Қойêåлäі êөøåñі 158 à, ХҚÎ àóмàғû òåл.: , ИП Íîâîñåëîâà Ïåòроïàâл қàлàñû, Êоíñòиòóциÿ Қàзàқñòàí êөøåñі, 28 үй, 1-қàбàò òåл: (87152) «Вåðñàëü Бèçíåñ» Àòûрàó қàлàñû, Мàхàмбåò êөøåñі, 107-à, 2-êàб., òåл: , , ÆÊ «Ìàðцåфåй», Өñêåмåí қàлàñû, 60 òåл, 8(7232) , ÆÊ «Бàõäàуëåòîâà А.» Àлмàòû қ., Æібåê жолû ê., 55, Àлмà ñàóäà орòàлûғû, 4-қàбàò, 426-íүêòå. Òåл: ardawka_94@mail.ru

8 8 ТҮЗЕУ МЕКЕМЕСІ Тағдыр ӨМІРІМ ӨЗГЕЛЕРГЕ САБАҚ БОЛСА ИГІ Қылмыстық атқару жүйесінің Атырау облысы бойынша департаментіне қарасты түзеу мекемелерінде қызмет етіп жүргеніме он екі жыл болды. Осы аралықта түзеу мекемелеріне келген сан түрлі адамдармен сұхбаттасып, пікірлестім. Кейбір жазасын өтеушілер арадағы әңгімеден кейін нәтиже шығарып, түзу жолға түссе, ал, кейбіреулері сөзіңе құлақ аспайды. Өкінішке қарай, ондай тұлғалардың ішінде әйел азаматшалар да бар жылдың қыркүйек айында қызмет бабымен Атырау қаласындағы әйелдер колониясына барған кезімде, мекемеге жаңадан келген сотталғанмен сұхбаттасып, оған мекеменің ішкі тәртіп ережелерін, ізгілік актілерінің қолдану барысы туралы түсіндірдім. Сол азаматша 1988 жылы туылғанына қарамастан, маған тым ересек көрінді жылдың қыркүйек айында тергеу изоляторы бастығының орынбасары лауазымына тағайындалып, жұмыс бабымен камераларды аралап жүрсем, бұрын әйелдер колониясынан кездестірген әлгі әйел осы мекемеде жазасын өтеп жүр. Мекеме қызметкерлерінен мәселенің жай-жапсарын сұрағанымда олар оның әйелдер колониясының ішкі тәртіп ережелерін бірнеше рет өрескел бұзғаны үшін үстінен қылмыстық іс қозғалып, тергеуге қамалғанын айтты. Сотталушымен жеке сұхбаттасу барысында ол ешбір түзеу мекемесінің ішкі тәртіп ережелеріне бағынғысы және барлық түзеу мекемесі қызметкерлерін көргісі келмейтіндігін айтты. Әйелдің жеке ісімен танысқан кезде, оның тек әйелдер колониясында емес, осы тергеу изоляторының өзінде бірнеше рет ішкі тәртіп ережесін бұзғанын байқадым. Одан кейін онымен бірнеше рет жеке әңгімелесіп, тәртіп бұзғаны үшін жазаны өтеу мерзіміне тағы да мерзім қосатынын түсіндіріп, бала-шағасының қасына ертерек жетуі үшін түзу жолға түсіп, мекеменің ішкі тәртіп ережесіне бағынып, мәдени іс-шараларға белсене қатысуы қажет екендігін түсіндірдім. Сонымен бірнеше рет пікірлескеннен кейін ол менің жеке қабылдауымда болып, өзінің өмірден көрген қиыншылықтарын айтып, шер тарқатып алды. Мен оған өз кезегінде өмірдің осымен аяқталмайтындығын, уақыт өте келе балаларымен жүздесуге, оларды тәрбиелеу шараларына қатысу мүмкіндігі бар екендігін айттым. Мен оның әңгімесін тыңдай отырып, өмірбаянын қағаз бетіне түсіруін сұрадым. Оның не үшін деген сұрағына, өмірде оның тағдырына ұқсас адамдардың көп екендігін, бастан өткен оқиғаларының өзі сияқты тұлғалардың дер кезінде ойланып, түзелуіне ықпалы тиюі мүмкін екендігін айтқанымда ол бірден келісіп, өмірбаянын қағаз бетіне түсіріп, тек өзінің аты-жөнін көрсетпеуімді өтінді. Енді сол әйелдің бастан кешкендерін оқырмандар назарына ұсынып отырмын. Е.ДАУЛЕТҚАЛИЕВ, Қылмыстық атқару жүйесінің Атырау облысы бойынша департаментіне қарасты тергеу изоляторы бастығының орынбасары, әділет майоры Атырау қаласының тұрғынымын жылы он екі жаста, 7 сыныпта оқитын едім. Әкем де, анам да жанымда, адам қызығатындай жанұя болдық. Сыныптастарым кимеген киімді, тақпаған бұйымдарды тақтым. Күндердің-күнінде әкем анамды тастап, өзінен он жас кіші жас келіншекке үйленіп кетті. Содан үйде анам, мен және кіші сіңлім үшеуміз ғана қалдық. Анам балабақшада тәрбиеші болып қызмет етті. Бір күні төбемізден жай түскендей, анамызды жұмыстан шығарып жіберді, енді бұрынғы зәулім үйімізді күн көру мақсатында, жатақханаға ауыс тырып алдық. Алайда, анам жұмыстан шыққанымен қоймай, жатақхананың жаман әйелдерімен дос бола бастады. Үнемі үйге еркек, әйелдер жиналып арақ ішіп, темекі тартып, мас күйлерінде бір-бірімен жыныстық қатынасқа түсіп жүргендерін көріп сіңлім екеуміз сабағымызды тастап, қарнымыздың ашқандығынан қоқыстардан шөлмек жинауға кірістік. Таңертең ертемен тұрып, сіңлімді жетектеп, қапшығымды арқалап шөлмек теріп, оны қақаған аязда жуып-шайып, тапсырып сол ақшаға тамақ алып жеп, қарнымызды тойдыратынбыз. Анамызда біздің тәрбиемізге қарайтын шама жоқ еді. Аузы арақтан босамайтын анамыздың түрін көріп шошитын дәрежеге де жеттік. Сөйтіп, анашым арақтың буымен өзінің тәнін сататын «тірі тауарға» айналды. Сіңлімнің болашағын уайымдап, оның адам болуын, сабағын оқуын ойластырып, нағашы апама тапсырып, өзім анамның қасында болайын деген ниетпен үйге қайтып оралдым. Сол күн әлі есімде. Қараңғы болатын. Жанжағымдағы шамдарға қарап, әкемді есіме алып, бізге қайтып келіп баяғы бақытты шақтарымыз қайта оралса екен деп тәтті армандармен үйге келдім. Үйіміз темекінің көк түтіні, шөлмек, толған еркектерден арылмаған екен. Анам мән бермеді, тіпті, балам деп те қарамады. Сөйтіп, шаршағандықтан төсек салуға да мұршам жетпей, сандықтың үстіне жата кеттім. Таңға жақын анамның төсекте ләззат алған үнінен оянып кеттім. Сол кезде жаныма бөтен бір еркек келіп, қарсыласқаныма қарамастан, мені сандықтың үстінен жерге жатқызып, арам ойын жасап үлгерді. Қанша көмекке шақырсам да анам орнынан да тұрмады. Арам ойын жүзеге асырып болған соң әлгі еркек анамның бетіне бес жүз теңгені лақтырып, «қызына ие бола алмаған жезөкше» деп кетіп қалды. Бөтен еркектің үйден шыққанын көріп, есікті кілттеп, есімнен айырылып қалдым. Есімді жисам едәуір уақыт өтіп кетіпті. Дәрігерлерден анамды сұрап едім, олар маған осы уақыт ішінде оның бірде-бір рет келмегенін айтты. Ауруханадан шыққан соң баратын жерім болмағандықтан, өз үйіме оралуыма тура келді. Үйге қарай жақындап барсам, бейкүнә сіңлім ештеңеден хабары жоқ аулада ойнап отыр екен. Оны көріп үйге кірместен қайтадан нағашы апамның үйіне апарып тастадым. Олар мені табалдырықтан да аттатқан жоқ. Амалымның жоқтығынан үйге қайтып келсем, үйде анам бөтен бір еркекпен төсектес болып жатыр. Сол кезде көзім қарауытып, еденде жатқан бос шөлмекпен анамның басынан салып қалдым. Шошып кеткен әлгі еркек тыр жалаңаш күйінде үйден қаша жөнелді. Сол күннен бастап өмірдегі барлық әйелдерді де, еркектерді де жек көріп кеттім және анам менің таяғымды жеуден көз ашпады. Жақсы, жаман болсын анам ғой, ауырғаны жаныма батты. Анам арақтан жүрек ауруына шалдығып, төсекке таңылды. Мен намысымның тапталғанына ұялып, сыныптастарыма көрінуден жасқандым. Адамның бетіне қараудан қалдым. Сөйтіп жаман адамдардың қасына ілесіп, солармен дос болып, тура жолдан тая бастадым. Бір күні аяғымның ауыр екенін сездім. Дәрігерлерге барып тексерткен кезде, расында да әлгі бейтаныс жігіттің зорлауынан аяғым ауырлапты жылы тұңғышым Асылжанды дүниеге әкелдім. Баламды анамның қолына беріп, жұмыс іздей бастадым. Жұмыс іздеп жүрген кезімде кафеде бір жігітпен таныстым. Ол жігіт маған деген сезімін білдіріп, екі айдай бірге жүріп, тұрмысқа шығуымды сұрады. Ол жігіт ауқатты адамдардың баласы еді. Обалы не керек ақ көйлек кигізіп, тойымызды өткізді. Тойдан кейін енем менің жоқ-жітік жерден екенімді бетіме басып, анамның жүріс-тұрысын қайта-қайта айтып, жолдасым екеумізді ажырастыруға тырысып бақты. Сөйтіп жүргенде 2004 жылы Дамир атты екінші ұлым дүниеге келді. Жолдасым менімен заңды некеде тұрғанымен қоймай, үйде баламен отырғанымда өзге әйелді әкелді. Ал, енем болса сол әйелдің сөзін сөйлеп, мені кішкентай баламмен үйден қуып жіберді. Анамның үйіне баруыма тура келді. Анам ол кезде біршама емделіп қалған еді. Заң жүзінде жолдасымнан ажырасып кеттім. Анамды және балаларымды асырау үшін, тойларға барып ән айтып та жүрдім. Бір күні тойда жүргенде тағы бір жігіт артымнан қалмады. Еркек атаулыдан көңілім қалғандықтан оған сене қоймадым. Қу дүние жеткізбегендіктен қатты күйзеліп, араққа үйір бола бастадым. Сол қу арақты ішкен кезде ғана барлық проблемаларымды ұмытып кететіндей сезілді маған. Арақ ішіп жүріп баяғы анамның күйін кешіп, еркектермен кездесе бастадым. Танысам да, танымасам да бірге арақ ішіп, төсек қатынасына түсе бердім. Тағы да аяғым ауыр болып, 2005 жылы Асланбек атты үшінші баламды дүниеге әкелдім. Үйде жатсам, біреу есікті қақты, анам ашып, бейтаныс жігіттің шақырып тұрғанын айтты. Барып қарасам, әлгі тойда танысқан жігітім қолында бір шоқ гүлі бар, маған тұрмысқа шығуды ұсынды. Көп ойланбастан келісімімді бердім. Сөйтіп, екеуміздің отбасылық өміріміз басталып кетті. Анамның да жағдайы түзеліп, көлік жуатын бекетке жұмысқа орналасты, бірақ, арақ ішуін қоймады жылы анамды арақтан емдейін деген ниетпен әулиелер басына барып бірнеше күн түнеген едік. Сол жерге анамның бұрынғы шөлмектесінің інісі де арақтан емделуге келіпті. Анаммен ол үйге еріп келді. От жағайын деп көмір алып келе жатып, еңбектеп жүрген баламды еңгезердей жігіттің бір тепкенін көріп, көзімнің алды қарауытты. Столдың үстінде тұрған асхана пышағын алып, еркектің мойнына қалай сұғып алғанымды өзім де байқамай қалдым. Салған пышағым күре тамырға тиген екен. Анам мен балаларыма үйден кетуін талап етіп, полиция, жедел жәрдем және әлгі жігіттің туысқандарын сол жерге шақырттым. Кінәмді мойындап, сот үкімімен жеті жарым жылға сотталдым. Алты жыл өткеннен кейін ғана шартты түрде мерзімінен бұрын босатылып, Атырау қаласына қайтып келдім. Бостандыққа шыққаннан кейін ішкі істер органына тіркелуге де барған жоқпын. Жолдасымды алдап, оның ақшасын ұрлап, арақ ішіп, есірткі қолдануға көштім. Жолдасым ақшаны не үшін ұрлап жүргенімді біліп қойып, менімен ажырасатындығын айтқан кезде, оның кеткенін қаламай, есірткіге және ішімдікке мас күйімде бесінші қабаттан секіріп кеттім. Құдайдың өзі көмектесіп, ажалдан аман қалып, бір ай ауруханада жатып ем алдым. Әбден жазылып шыққасын ішкі істер органдарына тіркеуге уақытылы бармағаным, жазамның өтелмеген бөлігін қайтадан өтеу үшін түзеу мекемесіне жіберді жылы түзеу мекемесінен босатылғаннан кейін, жолдасым мені түзелсін деді ме бір бөлмелі пәтер алып, сонда екеуміз ғана тұрдық. Балаларымыз енемнің қолында болды. Оларды көру үшін апта сайын қонаққа барып тұратынбыз. Осылайша бақытты өмір кешіп жүрдік. Бірақ, жолдасым жұмысқа кеткен кезде басыма арам ой келіп, қайтадан есірткі қолдана бастадым жылдың аяғында анам маған хабарласып, әкемнің іздеп жатқанын айтты. Мен әкеме кезінде бізді тастап кетіп, қандай қиындыққа жол бергенін айтып, кешіре алмайтынымды білдірдім. Әкем менен кешірім сұрады. Өткен ісіне өкінеді екен. Менің атыма он екі бөлмелі үлкен үйді тарту етті. Бірақ, мен ол үйден бас тартып, анама бергіздім. Себебі, оның да осындай сыйлық алуға құқығы бар еді. Өзім қайтадан арақ пен есірткіге бас қойдым жылдың қаңтар айында анам қайтыс болды. Ішіп жүрген маған бұл қайғы одан бетер әсер етті. Маған енді жолдасым қосылып, екеуміз бірігіп ішетін болдық. Бір күні таңғы сағат 5-те оянып кетіп, жолдасымды арақ әкелуге жұмсадым. Бірақ, жолдасым дүкеннен жалғыз оралған жоқ. Оның қасында бейтаныс екі жігіт болды. Олармен дүкеннің алдында танысыпты. Арақ ішкеннен кейін әлгі екі жігіт менің жолдасыма жабылып, төбелесіп кетті. Оны көріп шыдай алмаған мен қолыма түскен балғамен әлгі жігіттердің бірін ұра беріппін. Олар үйден қашып шықты. Ал, біз болсақ жайбарақат ұйықтап қалдық. Таңертең есікті қаққан дыбыстан оянып кетсем, үйге полиция қызметкерлері келіп тұр. Сөйтсем әлгі балғамен соққан жігіт алынған жарақаттан қайтыс болып кетіпті. Кінәмді толықтай мойындап, сот үкімімен 9 жылға бас бостандығымнан айырылып, Атырау қаласындағы әйелдер колониясына жазамды өтеуге келдім. Колонияда мекеменің ішкі тәртіп ережелеріне бағынбай, бірнеше рет тәртіптік изоляторға және жалғыз адамдық камераға жабылдым. Мекеме қызметкерлері, психологтардың сұхбаттарынан да еш нәтиже шығармадым. Сөйтіп жүріп мекеме қызметкеріне де қол көтердім. Осы жазам үшін тергеу изоляторына ауыстырылдым. Осы тергеу изоляторына келіп, мекеме қызметкерлерінің тәрбиелік мәні зор сұхбаттарынан нәтиже шығара бастадым. Ол адамдармен сөйлесу барысында өмірдің мұнымен аяқталмайтындығын, әлі де менің түзу жолға түсіп, бостандыққа шығып, балаларымның қасына оралу мүмкіндігімнің бар екендігін түсіндім. Сөз соңында осы мақаланы оқып отырған замандастарыма, апа-сіңлілеріме айтарым өмірден түңілмеу керек екен. Абақтыға жабылғанымның өзін мен тағдырдың маған берген бір сыны шығар деп есептеймін. Ең бастысы әйел азаматшалар өздеріңнің бірінші кезекте ана екендіктеріңді ұмытпай, балаларыңды дұрыс тәрбиелесеңдер, алдағы келешек ұрпағымыз жақсы болып өседі. Себебі, менің осындағы төрт қабырғаға қамалып отырғандағы бір түсінгенім бостандыққа жететін ештеңе жоқ екен. Сондықтан, қандай жағдай болмасын бостандығымызды бағалай білейік! Айгүл ИБРАГИМОВА, УГ-157/1 мекемесінде жазасын өтеуші (аты-жөні өз сұрауы бойынша өзгертіліп алынды.) Шара «АШЫҚ ЕСІК» КҮНІ ӨТТІ Қоғамымыздағы жазалардың ізгілендірілуі тәртібі темірдей қатал түзеу мекемелеріне де сәулесін түсіре бастады. Қазір кесімді жазасын өтеу барысында ішкі тәртіп ережелерін бұзбай, өнегелі мінез-құлқымен түзу жолға түскенін дәлелдеген сотталушының мерзімінен бұрын еркіндікке шығуына қолданыстағы заңдарымыздың өзі қолайлы мүмкіндіктер беріп қойған. Сондықтан да, түзеу мекемелерінде сотталғанның еңбекке және қоғамдық жұмыстарға деген оң көзқарасымен бірге көпшілік шараларына белсене қатысуына да көп көңіл бөлінеді. Бұл ретте соңғы жылдары бас бостандығынан айыру орындарында жиі ұйымдастырылатын «Ашық есік» күндері шарасының жазасын өтеушілердің көңіл-күйіне ерекше ықпал ететіндігін тәжірибенің өзі дәлелдеп отыр. Таяуда осындай шараның бірі қылмыстық атқару жүйесінің Алматы қаласы бойынша департаментіне қарасты ЛА- 155//1 тергеу абақтысында болып өтті. Оны түзеу мекемесінің басшылығы мен тәрбие бөлімі бірлесіп ұйымдастырды. «Ашық есік» күніне түзеу мекемесіндегі шаруашылық қызмет көрсету жасағында жазасын өтеп жүрген 58 сотталғанның 78 туған-туысқаны келіп, ет жақындарымен қауышып, мекеменің тұрмыс-тіршілігімен танысты. Жаңажылдық шырша басында бас қосқан жазасын өтеушілердің отбасылары жиынға арнайы шақырылған «Аршын» тобы әншілерінің өнерлерін тамашалап, балалары Аяз ата мен Ақшақардың үлестірген сыйлықтарын алды. Мақсатымыз жазасын өтеушінің жан күйзелісіне ұшырамай, бір сәт бала-шағасымен жүздесіп, көңілін көтеруіне жағдай жасау дейді, мекеме бастығының тәрбие жұмыстары жөніндегі орынбасары, әділет майоры Қуаныш Сейдахметов. Е.КАМАЛ Суретте: Мерекелік шарадан көрініс